Skip to main content

Full text of "Petri Francisci Phrygii ... Commentarii in historias epidemicas Hippocratis : in tres partes digesti .."

See other formats 


• 


V 


BOSTON 
MEDICAL  LIBRARY 


IN  THE 

FrancisA.Countway 
Library  of  Medicine 

BOSTON 


PETRI  FRANCISCI 

PHRYGII, 

COLLEGII  TICINENSIS 

MEDICI, 

TRACTICAM    ME  D  IC INAM 

ordmariam  ve/pertinis  horisprimo  locoprofitentis, 

COMMENTARII 

fN  HISTORIAS  EPIDEMICAS  HIPPOCRATIS, 
1N    TRES    PA  RTE^S  D  IGE  STI, 

Qpus  omnibut  Medicin*  jlti&iofi's  vtilifimumi 


L  V    G    D   V   N    7, 

Sumptibus  IOAN.  ANTONII  HVGVETAN, 

via  Mercatoria ,  ad  infigne  Sphajne. 


ur.  dc.  Xhir- 

C  V  M    P  &  I  V 1  L  £  G  I O  "  R  E  G  I  S. 


*AD  EXCELLENTISSJMVM 

SENATVM 

MEDIOLANENSEM- 

Vm  primum  fingula- 
ri  veftra  ( llluftriffimi 
&  Excellentiffimi  Pa- 
tres  )  benignitate ,  in 
celeberrimo  Ticinenf  i  Gymna- 
fio  in  Profefforum  numerum 
fui  cooptatus  ,  &  haud  multo 
poft  y  ad  fupremum  inter  iHos 
gradum  euedhis  5  coep.i  ,  quse 
mese ,  adepta  in  hac  dignitate, 
erga   Ampliffimum   veftrum 

a  j       Ordi 


Ordinem ,  qu^  fuf  cepto  in  hoc 
munere ,  erga  difcipulos  effent 
partes ,  attentius  cogitare  \  ac  te- 
nues  ingenioli  mei  vires  abar- 
dentiflimo  affe£tunimisadmo- 
dum  degeneres  accufare.  Ve- 
rum ,  ne  aut  mihi  omnino ,  aut 
honorific^  de  me  concept^  opi- 
niohi  &  expedtationi  deeflem ; 
atque  ne  iuftiffimum  veftrum 
ergapublicos  progreflusdefrau- 
daretur  defiderium ;  nihil  pror- 
fus  omittere ,  nihil  non  tentare 
propofui ,  quod  vel  ad  commu- 
nemftudentiumvtilitatem ,  vel 
ad  demandatum  mihi  prouin- 
cis  regimen  fpedtare  videretur. 
Subciiiuas  igitur  a  quotidiano 
profitendi  munere  horas  ne  fru- 

ftra 


ftra  contereremjioc  Opus,qua- 
lequalefit,EpidemiaiiumHifto- 
riarum  Commentarium  eonti- 
nens ,  inccepi ,  &  abfolui.    Iam 
e  tenebris,  licet  non  fine  vere- 
cundia ,  in  lucem  prodit,  vt  non 
aliunde ,  quam  a  clariflimo  no- 
mine  ,  &  fulgentiffimis  veftris 
radiis(ViriExcellentiflimi)qui- 
bus  fe  totum  dedicat,  lumen  re- 
cipiat.  Hoc  vnum  vehementer 
doleo ,  prsefenti  opufculo  ,  nec 
debito  meo  immenfo,nec  excel- 
fis  Dominorum  meorum  meri- 
tis  effe  fatisfadum  :  attamen, 
hoc  mihi  veftra  pollicetur  hu- 
manitas ,  vos  fi  minus,quod  pro 
\  irili  debeo,  faltem  quod  pro  vi- 
ribus  oflfero  eife  recepturos. 

5  3       Ego 


Ego  interea  vobis  parem ,  obli- 
gationi  animi ,  affedtum  femper 
duraturum  exhibeo  ,  atque  ab 
Omnipotenti  Deo  perfe&am 
precor  felicitatem. 


DD.   VV.   IUuHripmamnu 
&  Qccellentifimamnu 


Humilimus  Scruus^ 
Petr.Francisc.  Phrygivs, 


CLA 


CLARISSlMO    VIRB 

D.  CAROLO 

S  P  O  N  I  O, 

DOCTORI  M.EDICO" 

MONSPELIENSI, 
Pra&ico  Lugdunenfi  Aggregato  3  S. 

VL^TAl  Junt cauf>(V rm  Cla- 
r  i  s  s  i  m  e  )  qm  me  adducunt ,  vt 
Doffiftimi  Phrygu  Commentartos 
incljto  tuo  nomtrit  dtcem  atqucj 
m  dedicem  \  non  quidem  vt  te  munere 
profequar^  quem  probe  noui  abunde  pofiidere  quof 
cunque  do£trin&  thefauros  illi  compleffuntur.  Eru- 
drito  tua  ftngularis  mihi  femper  digna  *vifa  ejt  hoc 
publtco  honoris  £$obferuanti&mtonimento.  Huma- 
mtas  in  me  tua  >  mertta^  imumera  >  iure  meritoq^ 
iamdudum  poftulabant/ut  hanc  pofteritatt  Jyngra- 
pham  relinquerem,qua  tefiatumfacerem  animunu 
non  ingratum,  quantum  tibi  debeam,  &  quantt  te^j 

faciam. 


bantur  clicercpoftraodum  infatiabili  auiditate ,  quafi 
diuturnam  fitim  explere  cupiens  ,  lllas  ex  profeffo  ex- 
planare ,  adeo  vt  commentum  in  non  exiguum  creue- 
rit  volumen.  Talem  ingenij ,  &  ftudij  mei  partum  non 
abs  re  duxi  pcritorum  cenfurx  fubiicere,  vt  cognofce- 
rent  laudabilifne ,  an  monftruofus  editus  cffet,  sicque 
excellentiflimis  viris  San6torio,  &  Lancettse  in  domi- 
nio  Veneto  eminentiflimis  artis  Mcdic^e  profefforibus 
exhibitus,fuitabiis,5caliis  non  vulgarisfama?  Do£to- 
ribus  non  indignus  typis  exiftimatus.  Nullo  tamen  pa- 
£lo  ld  mihi  perfuafum  fuiffet ,  nifi  communia  difcipu-  , 
lorum  meorum  vota,  &  iteratx  preces  apertam  volun- 
tati  mcx  vim  intuliffent.  Nonnulli  pra^  ca^teris  non 
minus  exiftimationis  me# ,  quam  fuiprogreffus  ratio- 
ncm  habentes,hoc  arguto  argumento  faciliorem  apud 
me  inuenerunt  perfuafionis  aditum.Haec  vnica  tibi  re- 
ftat  via ,  qua  acmiilorum  calumnias  refellantur ,  qui  te 
maledico  dente  venatorem  appellant,  quafi  vero  tem- 
pus  ftudiofis  occupationibus  ereptum  largenimisvc- 
nationibus  impertiaris.  Hinc  toto  patebit  orbi,quam 
mcndacitcr  loquantur ,  qui  te  potius  foris  mortem  ve- 
nando,quam  hominibus  vitam,&valetudinem,Mcdi- 
cinam  excrcendo  procurare  di&itant,  quamuis  no  abs 
rc,nec  falso  venator  pollis  appellari ,  dum  nos  te  duce, 
&  focio  in  vaftis  Medicinx  campis,  feris  ignorantia: 
percmptisjcopiofim  virtutcmpr^dam  in  dies  fingulos 
rcportamus.  Non  potuiitaque  non  iis  morcm  gcrcrc, 
quos  non  minus  dc  me.i  fama  follicitos,  quam  cgo 
fcmpcr  dc  illorumprofcchi  fucnm,npcrtifIimccogno- 
ui.  Si  hocopus  qualccunquc  fit  placcbit  ,gaudcbo: 
lxtabor  paruer  C\  difpliccbit^modo  tamcn  fentiam  au«- 

dacix 


dacias  me#  accufatores ,  dum  irrident  ingenij  rnci  de- 
biles  vires  ,  promptiffimum  erga  Medicin^  ie&atorcs 
animum  commendarejtalique  exemplo  accerfitos ,  ad 
communem  ftudentium  vtilitatem  maiora  parare. 
Nec  me  parum  feciffe  &  profuiffe  exiftimabo ,  (l  hiinc 
inutilem,  &  infru£tuofum  laborem  fubtilia  peritorum 
ingenia  ad  vtilia  peragenda ,  &  componenda  exckaffe 
cognouero.  Vos  vero,ftudiofi  adolefcentes ,  refpicite 
precor  lercna  fronte  hoc  minimum  beneuolentia?  ar- 
gumentum ,  &  in  eo  attendite  potius  animi  affc&um, 
quam  rei  effectum,diciteque  hocvolumenlegendo, 
modeftam  venationem  relaxandi  animi  gratia  faitam, 
non  eum  a  ftudiis  abdicare,fed  ad  ea  promptiorem,  8c 
alacriorcm  redderc.    Valete. 


r 


e     i  INDT 


INDICVLVS 

iEGROTORVM     HVIVS 
Commentarij. 


EX   PRIMA  PARTE. 

j£grotus     I. 

V  lll. Erafnut.                140 
IX.      Crito.                      148 

SS  Hilifcus. 

t*g>\ 

X.        Clazomenins.          159 

llm 

|gj  Silcnus. 

22 

X I.      Dromedai  vxor.     171 

iil' 

Herophon. 

51 

XII.   £uidampotator.    186 

IV. 

Philini  vxor. 

6} 

XIII.  Mulier  quadam  trime- 

V. 

Epicratis  vxor. 

88 

Jlri  partu  grauida. 

VI. 

Cleonactides. 

I  12 

*97 

VII. 

Meto. 

118 

XIV.  Melidia.                2  09 

EX   SECVNDA   PARTE. 


./Egrotus     I. 


Tthion.  2  1 9 

Hermocrates.         229 

III.      ^uida  in  Dealcis  horto 

decumbens.         249 

Philttta.  271 

Chtrion.  280 

Euryanax.  289 

VII.   Angtnofa  apud  Arifio- 

nem.  304 


nP 


IV. 

V. 
VI. 


VIII.  Adolefcentulus  in  foro 

mendacium.       320 

IX.  CMulier  apud  Tifame- 

num.  327 

X.  Mulier  apuA  Pantime- 

dem.  }}6 

XI.  K^Altera  Oecetai  vxcr* 

XII.  Mulier  inforomenda- 

cium.  345 


Ev 


£x  tertia  £f  <vltimA parte. 


^Egrotus     I. 

PArius  in  Thafe.      357 
LMulier  in  Thafo  afud 
frigidam  aquam  ibid. 
III.     Pythio  in  Thafo.     3  89 
I  V.     Phreniticus.  4 1  o 

V.  Larijfaus  caluus.     414 

V I.  Pericles    Abderitanus. 

433 

VII.  Virgo  Abderitana.  44 1 

VIII.  Anaxion  Abderitanus. 

450 


IX.  Herophytus  Abderita- 

nus.  474 

X.  T^icodemus   Abdertta- 

nus.  489 

X I.  Mulier  morofa  in  Tha* 

fo.  4<>£ 

XII.  Virgo  Larijfaa.       jop 

XIII.  ^ifollonius  Abderita- 

nus.  J17 

XIV.  Mulier  Cyzicia.    537 
X  V.    Vxor  Dealcis  in  Thafo. 

546^ 
X  Vl.Adolefces  Mclibva^  59 


«     3 


4PPR0 


<A  P  P  R  0  B ,  A  T  l  0. 

S^sJ  Go  infrafcriptus  atteftof  ,  me  legiffe  Commentaria  in  Epidemicai 
W&HifioriM  Petri  Francifci  Phrygij ,  Medici  Ticinenfs  collegi  pra- 
fticam  Medicinam  ordinariam  vefpertinis  horis  primo  loco  profitentis^ 
&  nihil  inuenicontratium  Catholicas  fiJei,morum  incegtitati ,  &  digna 
cenfco,qu2e  piodeant,ac  typis  mandencur. 

Fr.Felix   M.  Caffvs  ConfultorS.Officij 
Papix  Theologus  Barnab. 


CONSENSyS. 

fl©#B  Aximc  laudamus ,  vt  Egregius  ifte  Galeni  Interpres ,  imo  vcrius 
ttg^T.  Galenus  alter,non  Pergamenfis  ille  quidem ,  fed  P  H  R  Y  G  I V  S 
in  lncem  prodeat ,  luce  fane  dignus ,  qui  fuae  vi  arcis  luci  plures  feruauit 

«gros. 

IMPRIMATVR, 

Frawciscvs  Cvccinvs  Magifter 
£c  Inquifitor,manu  propria. 


ConjesMaioragitHpro  ExctlkntiJJimQ  Senaftt. 


Priuilege 


Priuilege  du  Roy. 

O  V  Y  S  par  la  grace  de  Dicu  Roy  de  France  St 
deNauarre,  a  nos  Amez8tFeaux  lesgenste* 
nans  nos  Cours  de  Parlemcnt,  Maiftres  des  Re- 
queftes  Ordinaires  de  noftre  Hoftel,Baillifs,Se- 
nefchaux,Preuofts,leur  Lieutenans,  &  a  tous  au- 
tres  nos  Officiers  Sc  lufticicrs  qu'il  apparticndra ,  Salut.  No- 
*  ftre  bien  ame  Iean  Antoine  Hvgvetan  mar- 
chand  Libraire  de  noftrc  ville  de  Ly on  nous  a  fait  dire  8c  re- 
monftrcr,que  luy  eftant  tombe  entreles  mains  vne  copie 
nouuelIeenMedecine,intitulee,  Petri  Francifci  Phrygij  Com- 
rne?itarij  in  Hiftorias  EpUemicas  Hippocratis  ,  qu'il  dcfireroit 
faire  imprimcr  pour  le  bien  &C  vtilite  du  public.  Mais  d'au~ 
tant  qu  il  luy  conuient  faire  des  fra^s  pour  rimpreflion  dudic 
liure  ,  8c  craignant  que  par  enuie  &c  concurrancequelques 
autres  perfonnes  le  vouluffent  imprimer,ce  qui  luy  cauferoit 
vnc  grand'  perte  ,  au  lieu  de  receuoir  le  fruid  de  fon  labeur. 
II  nousarequis  humblementnos  lettresde  Priuilege  :  A  ces 
caufes  defirans  fauorablement  traitter  ledit  expofant,&,  qu'il 
ne  foit  fruftre  des  fruicls  de  fon  labeur.  Luy  auons  permis  8C 
o&roye,  permettons  &c  oftroyons  par  ccs  prefentes ,  de  l'im- 
primer,&  faire  imprimer,vendre  Sc  debiter,  tant  en  ce  Roy- 
aume ,  que  par  tout  ou  bon  luy  femblera,en  tel  chara&ere  &C 
marge  qu'il  voudra ,  fans  qu'il  luy  foit  donne  aucun  cmpcf- 
chement  5  8t  ce  pour  le  temps  8t  terme  de  dix  ans ,  a  com- 
mencer  du  iour  8t  datte  que  ledit  liure  fera  parachetie  d'im- 
primer,8t  fans  qu'autre  que  luy,  foit  de  nos  fujets,forains,ou 
eftrangers  en  puiftent  faire  imprimer  ,  vcndre  8t  debiter 
d'autre  iinpreflion  que  des  fufdits :  a  peine  de  trois  miliiures 
d'amende,  8cconfifcation  defdits  exemplaires  contrefaits, 
payable  fans  depoft,8c  applicable  le  tiers  a  Nous,le  tiers  aux 
pauures  de  raumofne  generale  de  cefte  ville  ,  St  letiers  au 
fuppliant  j  a  la  charge  qu'eftant  paracheue  d'imprimer ,  il  en 
baillera  deux  exemplaires  pour  noftrc  Bibliotheque ,  8c  vn 

autrc 


aucre  pour  celle  de  noftre  trcs-cher  &  feal  Cheualier  de  nos 
Ordres  Chancelier  de  France  le  fieur  Seguier ,  auanc  que  de 
les  expofer  en  vence ,  fur  peine  de  nullite  des  prefences.  Si 
vous  mandons-que  de  touc  le  contenu  en  ccs  prefences  vous 
faffiez  jouir  plainemenc&paifiblemcnt  ledic  Hvgvetan, 
fans  fouffrir  qu'il  luy  fbit  faic  ou  donne  aucun  crouble  ou  cm- 
pefchement.  Mandons  au  premier  noftre  Huiffier  ou  Ser- 
gentfur  cerequis,de  faire  pour  Texecution  des  prefentes 
tous  ades  &  exploits  neceffaires ,  fansdemanderautreper- 
miffion,  Vifa,  ny  Pareatis  5  nonobftant  oppofitions  011  appel- 
lations,Clameurdaro,Chartre'Normande,8caucresleccres 
ace  concraires.  Voulons  qu  en  mectanc  au  commencement 
ouala  findudit  liure  copie  ou  extrait  desprefentes  ,  elles 
foienttenuespour  bien  &deuement  fignifiees :  Car  teleft 
noftre  plaifir.  Donne  a  Lyon  le  fixiemeiour  d'Odobre,l'an 
de  gracemilfixcensquarantedeux  >  Stde  noftre  regnele 
trentetroifieme. 

Tar  leRoy  enfon  Conftil> 

Le  Brvn. 


K^icheue  dimprimir le  \oMay  1643 
Lefdics  exemplaires  ont  eftc  fournis. 


PETR) 


PETRI  FRANCISCI 

P  HRYGI I 

C  0  M  M  E  N  TA  R  I  0  RV M 

in  Hifforias  Epidemicas  Hippdcratis 

P  A  R  S     PRIMA. 

I  N     Q^V  A 

Hiftorire  argrorumXIV.  abfiippocratepropofita^ 

Se£tione  tertia3  libriprimi  Epidem. 

accurate  explanantur. 

<?  R  0  OE  M  1  V  M. 

I  r  A  B  i  T  v  R  fortaffe  quifpiam,qu6d 
ego  ad  ftudium  eorum ,  qux  ab  Hip- 
pocratc  in  epidemicis  libris  obfer- 
uantur,  animum  contulerim  :  nam 
cum  hic  Hippocrates  non  do&orem, 
vt  in  prognofticis  agat  ,  in  quibus, 
certus  iain  rerum  ,  fententias  veriflimas ,  ac  maximc 
vniuerfales  libere ,  ac  fine  vlla  verborum  circuitione 
affirmate  pronunciat ,  fed  hiftoricum  potius^cum,  non 
qu#  omnino  certa  erant >  fed  qua?  in  dies  frequentius 
cxplorabat  >  in  his  libris  habeantur ,  pauca  propterea 

A  com 


communia  artis  prsecepta  tradantur :  pcrfequitur  enim 
in  primis ,  qua:  acciderunt  >  aut  omnibus  in  communi 
tempeftatibus  vulganbus,aut  cuiquepriuatim,vtcon- 
cepcis  verbis  affirmat  Galerms  in  tib.  i  de  diebus  decretorijs 
cap.$.  dum  ait :  Demonftratum  eft  nobis  alibi :  nec  iam 
minus  ex  fcquentibus  clarum  fiet ,  prius  epidemion  li- 
bros  fcripfiife  Hippocrate-m,  diim  adhuc  fpeculatio- 
nes  expenmentis  exploraret ,  nec  generatim  fenten- 
tiam  de  eis  proferre  auderet.  His  igitur  de  caufis ,  in- 
quam,mefruftrahunc  laborem  fufcepiffeputabit,cum 
nihil  firmi  in  his  hbris  contincri  videatur  -y  fciat  tamen 
is ,  me  hoc  onus  hbentiffime  fuiffe  aggreffum ,  quia  ita 
diligentcr  obferuata  omnia  fymptomata ,  qua:  vnicui- 
que  segrotanti  euenere,confpicio ,  vt  Ci  animum  at- 
tcndamus  adea,  certo  poflimus  contingentes  in  dies 
morbos  inter  fe  diftinguerc ,  eofdemque  iurare.  Nam, 
vix  credercm ,  aliquas  e(fe  febres ,  aliquos  effe  affcdtus 
pi\xtcr  naturam  ,  quibus  aut  omnia  non  infint  ex  cis, 
qux  particulari  argrotanti  contigiflc  videmus ,  aut  fal- 
tem  ex  his  aliqua.  Quod  fi  libere ,  quid  fuper  hac  re 
fentiam  ,  diccrc  licet  :  crcdcrem  minus  bene  poffc 
morbum  cognofccre,  (  praxipuc  au£tum  )  illum  ,  qui 
in  h  )C  ftudio  non  fcdiligcnrcr  exercuerit;imo  neque 
turo  morbi  eucmum  pnrdicturum,  quod  tantopcrc 
Mcdicos  cxtollit :  nam,quid  eft  quod  xgrotantcm  fa- 
ciat  Medico  obfcqucntem  ,  &c  ab  adftaiiribus  obfcruc- 
iar  ma^is,  qium  prxdidio?  cuius  rcioccalionc  habc- 
:>po::ratcm  (l.uiin  iwuestibulo  hb.x.prognoft.  tan- 
topcrc  candcm  commcndanrcm.  Ncquc  proptcrea 
>,  qmnomnta  h,uc  vnuf  juilquc  diiccrc  pollit  cx 
muitis,&:IIippociatis  &  Galcnilocis;  fcdtamcnno* 

acque 


Trootmiwn.  5 

arque  in  vnum  colle£ta,neque  etiam  meo  quidem  ani- 
mo  tam  facile :  nam  in  hiftoriis  ab  Hippocrate  reli&is 
ponirur  ante  oculos  argrotans :  i*ecenfentur,qucT  paifus 
eft  fymptomata  fingulo  die,&  per  totum  morbi  decur- 
fum.  Additur  tandem  eucntus,  qu£omnia  non  ix\- 
commode  poflunt  argrotis ,  quos  ad  curandum  fufci- 
pimus  adaptari.  His  obferuatis ,  vt  decet ,  poterimus 
morbos ,  qui  habent  periculum ,  ab  iis ,  qui  .omnino 
vacant  periculo ,  &  ab  iis ,  qui  certam  minantur  perni- 
ciem  diftinguere  :  nam  hsec  exa&e  attendentes  \>  qui 
hoc,aut  illud  patiuntur  fymptoma ,  lethaliter  fe  habe- 
re:quibus  hoc,aut  illud  deeft,hosminime  grauiter 
afFe6tos  affirmabimus.  Dicant  igitur  alij  quidquid  ve- 
lint.  Egononpolfum  non  confulere^hortari,  &,quan- 
tuminmeeft,  Medicinam  proptentes  ( adolefcentes 
dico)  ad  hoc  ftudium  impellere.  Si  me  audiuerint^ 
pon  eos  male  confuluiffe  coniiteri  erunt  coa£ti ,  cum 
has  hiftorias  attente  percurrerint.  Et ,  vt  di&a  confir- 
mcmus  ,  examinemus  diligenter  primam  hiftoriam, 
quasflchabet. 


A    %  APPO 


f       Comment.  in  HiftortM  Epidem*  Hipf. 


APPasTOS   npnros. 


./Egrotvs    I. 


Hiliscvs  3/>ra- 
/^  mccnia  habita- 
bat  yhicmorbo  de- 
cubuit.  Primodie 


IAISKOS^ 

fZ&^l  r  T&L^Gry  KZ- 

TY\      TTVpirS     o£v$' 

yjfi&te*  cv  vukv  3drnvvax;.£<£\ipy  febris  acntafudauit  ,b  noffem 

<g>ou?tcl  <zeeLfb)£iw?m.   o^\  3  W  habuit  laboriofam.     Voflridie 

Khv7(j&T\<i  KKfr&q  JiYjKdi.  vvtcfe  cmnia  exacerbatafunt.  Fejpe- 

<h*  nwQins*  ^jrf  <&&t  >  £  (Mfe*  r/  i  clyflere  me/ius  habuit ,  #0- 

(M<T<i  ii(Mpn;>  ?«/b|e  ^jcc^  d7rupi~  £}e  quieuit.  Die  tertio  mane,ejr 

rt&s.<n&s  £&htw'$7tvpir$  o%v\y  ad  meridiem  vfque  vifu*  efl 

fSff  iJpdrQ^.  Jt^uJhg.  jhuasa  febre  liber  effe  ,  /#£  crefufcu- 

JV  i7ri%npctjtir.  uiAmz  «fjjcrev.  /##*  1^0  ,  /*Af&  ^/^  /w#ta 

?J*S  cfujyo&pq.  chc  cmoi(jy)Sv.  corrifuit,vnacumfudorefiti- 

(Zcwtv.  <&ap(.KcXrt.  TiTufTy.t&M-  bundus  crat ,  lingua  fr^terea 

ra.  t&iiptotvLuSn.    %e&   piXwa.  cxaruit  ynigram  vrinam  red- 

wxtk  <&Qo0?tiplw.  «q^  d)%d-  didit :  noffem  habuit  grauem, 

<n<Zp.  Tnurfrt  zr&  (amkv  ijUigctc,  non  dormiuit ,  omnino  delira» 

/luk^o/  ^z  pivvv  tsu£iv  UKfYiTov.  uit.  c  ^uarto tcunctafunt cxa- 


hPJL  Q  TtolKl\g.  ,    €^OvS     dvOjCOpYl- 

jHpigi  qt'>yfv?&  ,  ypvofcfiei  ,  cAe- 

COuCtS-UjJJCl.     <<%    'dcfyuTO.      -Z^^A^- 

/w)^4J  *j  (ZctXoaov  ,  <PucmSict  rf/Ui- 
K&t    Jir, A-Ji       vvKTzt    cThiT^cvc. 


cerbata  ,  vrina  nigra:nox  mo- 
lcflior  ,  vrina  melioris  coloris. 
d  gutnto  ad  meridiem  farum 
dc  naribusfdquc  mertim  flilla* 
uit : c  vrins,  varia  ,  /#  quibus 


u7T,Gi  0-fJjKpol  Koy>i.  AriP&.uKtict      cratfuf) cnflones  rotudd ,  f  gc 

qr*#r*3iv    yt/^jj*  %  Kj  ant   w      niturafimilcssdiflerfxnonfub- 

iwwf9,iip(4.fqyi(^ix.Spv<n  fdihgjfd.      fidebat:  ifubdtto  balavofatica 

rctrimcta  h  flatucfa  cxtcrtnit, 

71 0 [lc  fe  g rautter  ha bu 1 1 ,  /0 w« / 

f  xuc : ,1'crba^de liramet a y  x  ex- 

trcmitatcs  vndcquaquc  fiigi- 

n  ad  calorcm  tlU  re- 

/•  it ,  mifpxit nigra  aliquantum dormiuitjub 

dicw  it,frigida  f,"dauit,cxtrcw.c  fartes  ltuefccb*nt\  d 

fcxto 


QMOtlJY-JY,      0-fJUKOCt    Ta^SC    Y^JAfifjLU. 

cl-CtnQ  .   'i<fpu)crz  '^u^ebv.  ctKpeot 

TCU  QS  tXTTtijoUtc.     T6^iCf)     <Z?>CJtfJl 


Tars   L  'JEgrotns    T.  5 

fexto  f*J meridicm  eft l  defun-  .  tya  riteQ*  £cnnp  a*4XKte$fo 
ttus.  Spiritmerat huic\ quaji  .  ^oufo* ,  piyt. gbjKIuj i7nif5v  <sfee- 
reuocanti  perpetuo  rarus^dr  l\k€tifiei  xvpj&fi&Tt.  i<fya>Ti<;  <\vxpd 
magntts.  Lien  in  tumorem  ro-  VJ&  reAts^r  ol  f&ctpofciKrpo)  cV 
ttmdum  erat  elatus.  Sudores  ^ririoiv. 
perpetuofrigidi.  k  Accefiones  diebus  paribus. 


COMMENTARIVS. 

I  : 

V  a  N  "Y  a  diligentia  vti  expediat  in  morborum  idea  inueftigan- 
da  ,  difcat  modo  vnufqiiifque  ab  Hippocratc  ,  qai  cturiPhilf- 
^^^  fcum  acute"  laborantem  ponat ,  ftatim  quac  fingulo  die  accide- 
tunt  exa&e  admodum  obreruat  ad  finem  vfquc ,  quod  fa&um  ab  eo  pu- 
to,  vt  confirmaret  rem  cfle  periride  ac  dixerar,&  nobis  facilem  rclinque- 
ret  modum,quo  duceremurin  cognitionem  affc6tuum,a  quibus  quotidic 
diuexamur,  &  etiam,  vtdirficiliiis  poiTemusabcrrareaviainpraedicando. 
Etquoniam  multa  continet  haec  hiftoria  >  qua:  digna  funt  non  mediocri 
confideratione,proptereaexpedit  omnia,quae  hic  ponuntur  annotare,ea- 
dem  examinare  ,  mcmoriae  mandare,vt ,  fi  quando  contingat  (  quod  ta- 
men  farpiflime  euenit )  aegrotantes  eodem  mbrbo  laborantcs  curare  ,  iif- 
dem  praefto  fimus ,  aut  faltem  ,  quid  futuriim  fit  praedicentes,cufpa  vacc- 
mus.  Neque  cft  ,  vt  in  examinandis  fyrnptomatibus,  tempus  conteramus 
in  perquirendo  ,cur  Hippocrates  dicar  habitaiTe  prope  mcenia  >  aut  qux 
fint  ifta  mcenia  ',  quoniam  crcdo  lianc  inquifitioncm  nullam  afferrc  vtili- 
tatem  ,  quod  fi  quam  fortafle  afferat,  eam  tam  paruam  efle,vtpoflitpr3e- 
teriri,  prarfcrtim  ,  ciim  Galenum  Hippocratis  diligentiflimum  expofito- 
rem  vidcam  minime  de  hoc  follicitum  ,  im-mo  tanquam  fuperitacaneum 
hoc  pnetermittcre ,  & 'negligere  ,  vt  habcmus  apertiflima  in  expofitione 
adolefccntuli, -qui  in  mendacium  foro  habitabar ,  qiue  hiftoria  lcgitur  i. 
in  ^.epid.comment.j.  ibi  hxc  funt.  Nam  inucfrtgare.,  qua  in  clmtate  vo- 
cetur  aliquod  mendacium  forum  3-vt  Athenis  aslutorum  forum  efiappella- 
tum,  &  qna  idgcnws  in  fingulis  agris  alia  ,  quidam  interpretes  fcripferunt, 
fi  quid  in  ijs  fit ,  quod  ad  artis operafaceret ,  non  pr&termitterem.  Re  igitur 
nunc  in  modum  fchabcnte,  fuperuacarieisomiflis  ,qiue  magis  ex  vfuefle 
Vidcbunrur  infco|iiar,hanc  mcthodum  feruans  in  exponenda  Hippocratis 
fentcntia  ,  vr  prii^s  icjeammorbi  apcriam  :  fccundo  camam '  inueftigcm: 
tertio  euentum  ccrifidcrem  :  vltimo  curationcm  inftituam  :.6V  nanc  cffe 
crcdo  vcram  mcthodum  confultandi ,  &:  brcuiorcm  :  ctiamfi  multi  viri 
erauiftimi  fint ,  qui  circa  hoc  ndn  parum  elaboraruht ,  ftimiriirri  lh  do- 
ccndo  mcthodum,qua  dcbcnt  vti  Mcdici  in  confultationibusmam  quan- 
tumuis  c5tumax,&  difhcilis  fit  morbusmemo  tollct  morbum _prius,quam 
tundem  coguoucrit :  crgo  ncccflaria  cft  morbi  cognitio  imprimis  :  Hncc 

A'     3  kabctur 


£       Comment.  in  Hi&orias  Epidtm.Hipp. 

habemrper  propria  figna:ergo  inguirenda,  fi^nthsCjVideUcet fymptoitf*- 
ta  ,  quorum  cognitione  innotefcit  idei  "morbi  ,  vt  naoetur  ex  Galeno. j. 
itb.  de  cnficap.*.  VoCzhxc  inquitcndieft  raltfa,&  vrdendumeft  ari  fim- 
jplex  fit ,  an  m-ultiplex  J  neque  hoo  difficile  acquitirur  ab  "eo,.  qui  accidciv- 
i'h  morbum  infequentia  pcrpendcrit.  Quoprasftiro  ;  antequam  curario- 
ncm  aggrediatur,  confiderat  an  bene  ,  an  male  fperandum  fitde  a?gro~ 
tantemam  pro  ratione  ftatus  argrotantis  etiam  variatur  curaxio,  aut  faepiiTi- 
me  non  tentatur  3  aut  fialtem ea  adhibetremedia,  qiiceminus  efficacii 
funt>animum  adhibens  ad  virtutcm,  Quare  fumma  curationis  eft  cogni- 
tio  morbi  ,  quaTiabita  ftatira  inueniuntur  remedia,dicente  Galeno  itb.i. 
de  altment.  fajfhlr.  cap.  i .  AjfeftttUm  cognittd  efi  materia  re?ucdfarum.  Si 
hrcc  vera  iunt,  incipiamus  percurrcre  prsefentem  hiftoriam  ,  quae  fcfe  no- 
bis  oifert,  vtadvnguem  examinatis  accidcntibus,eliciamus  an  vereacute 
labouauerir ,  cV  etiam  quomodo ,  &  qaiibus  rcmcdiis  efiet  occuirendum: 
Inupitautcm  fic  Hippocrates. 

a  Phdifcus  morbo  decubuit.  Primo  die  fiebris  acuta.  1  Morbi  acuti  funt, 
quiceleritcrmouentur.&cum  pcriculo,ita  fentit  Galcnus  Itb.i  dc  diebus 
decrct.cap.it.  cum  fcribit':  Nam  acutum  hunc •' ejfe  aiunt,cm  motns  velox, 
&fubito  pericula  aduc?:iunt\zc\c\iii&  fiubito pericula  aduemu/t  \  vt  diftin- 
gucretacutum  a  febre  diaria  ,  quas  velociter  mouetur ,  fed  non  cum  pc- 
riculo  ,  vt  annotatur  a  Galeno  in  lib.i.  de  dtjfierentijs  }febr.  cap.-j.  a  quo 
tanquam  a  prxceptore  defumpfit  Auicenna itb.  4.  Fen  1.  tratlat.i.cap.^. 
Quc  d  fcbris  a  qua  fuit  correptus  Philifcus  velociter  fitmota,ex  textu 
conftat  ,'cum  fexto  die  obieri:  ck  hoc  denotat  celeritatem  ,  tk  pcriculum 
euidcns.  At  quod  res  non  poflct  aliter  euenire ,  apparcbit  etiam  ,  fi  ani- 
"mum  ad  ea  ,  qux  fcribit  Hippocrates  attcndamus  :  nam  ftatim  inquit  fu- 
daflc  ,  fed  nocTem  habuifle  laboriofam.  Hoc  loquendi  modo  nobis  ob 
oculos  ponit ,  quam  malignc  habcret  ,  cum  fudor  fit  cuacuatio  maxime 
conuenicns  febribus  intendentibus.  Si  nuilum  fequatur  commodum, 
pefTimum  ,  &eam  obrem  vos  moneo  (  adolefcentes  dilecfliffimi,  )  vt  in 
euacuationibus  in  principio  faclis  fitis  oculati.  At  dicetis  cur  non  iuuit 
hic  fudor  ,  qui  cx  fententia  Galen.  Itb.^.de  crifi.cap,$.  folet  in  huiufmodi 
fcbribus  tam  cffe  filutaris,quia  intcmpeftiue  facTa  efthaec  euacuatio  :  'n\- 
tempcftiue  autem  dicituriLlud  fa£him,quod  nontollitnoxium,ita  Galen^ 
lib.de  fympt.dijfere?jtijs,cap.6.  his  verbis.  Aitqua  enim^uamuis  etiam  tota 
gcmre  prtter  naturam  fint 3velutt  fanguinis  pcr  narcs  prvfufto/uel  vornitusy 
ve!  fanguii-iis  deieftto,  hdmorrhois  ,  zclaliud  huiufmodt ,  tamenprxter  na- 
turarn  adhuc  non  funt ,  ft  rnodo  tempeftiue-fiant :  ftatim  fubdit :  Ftunt  au- 
tem  tempefliue  ,  cum  id  quod  contriUat  cxpetlitur  *,  Ccc\  non  poterat  flcri 
tempefliue  ,  quoniam  in  principio  morbi  apparuit.  Id  denot  it  nobis  Ga- 
lcn.  1  .de  crifcap.y.  &  1  .in  1  .eptd.  text.14.  ibiponit  Hippocrates ,  qua:  in. 
illa  conftitutionc  cuenicbant ,  6v  inquit.  Sudabant  fcmper  qutdemjcd  nen 
toto  corpore  :  rnultum  extremitates  fitgebarit  vt  vtx  calore?n  rectpcrcntr 
qurm  fudorcm  malignarum  febrium  efTc  accidcns  fubdit  Galen.r^Arr.i^ 
«moddcfumpfic  cx  Hippoaate  i.progn.  itadc  fudote  loojacnjc  :  Sudor 

bont* 


1>a7s   7.         r2$gmtts   1  j 

$&mu  ?jf,  quiextoto  iorpore  prodit,&  facit ,  vt  Ager  fcfatfdcilius  rhorhnm^ 
fivero  mhii  horum  ejjiciat  >  nequaquam  vtilis  efi  ,  fed peffimarum  ftbrium 
etiam  indicium\  &  ratio  eft  ,  quia  quotiefcumqiic  ex  indicatdriis  atiqift, 
fuperueniunt ,  &  non  indicant  morbi  rrulignitatem ,  aperiunt ,  vt itb.t. 
prorrhet.  comment.$$.  habetur,  8c  hac  ratione  dicebat  Hippocrates  ltb.de 
humoribus  i.  Indicantia  in  melius  ne  fiatim  appareant.  Quibus  addit  Gir- 
lcnus :  jQuod ait  fittim,  hocioco  idem  intetligit  qubd  in  pnncipio3&  cxpli- 
cans  quid  tnfelligat  per ■  principium  ,  fe  totumiliud  tempw  intelligcrc  aii> 
quod  terminatur  per  figna  crudttatis\  (  videbitis  enim  £  Gaieno  triplek 
principium  poni:Vnum  qubd  fumitur  pro  primoinfultu  :  Alterum  quod 
fumitur  pro  fpatiotrium,vel  quatuordierum  :  Tertium,quod  termihatur 
fignis  co&ionis,  &  cruditatis ,  hocque  maxime  artificiofum  nuncupat  i*. 
lib.i.  de  crif.  cap.%.)  Quare  neque  fudores,neque  vomitus,  &  alia  ,  fi  in 
principfo  appanierint;  ftatimquc  ,  morbum  vnquam  indicarunt  •,  fi  abf- 
que  fignis  co&ionis  appareant ,  nbns  funt  peffimarum  afTe&ionum.  -W- 
rum  haec  omnia,  &  quas  tanquam  caufa?  ,-&  iqux  tanquanrfignaindica^ 
tionis  funt ,  ne  ftatim  appareant  ,  hoc  eft  in  principiomorbi1,  ficnifh 
tunc  apparebunt,  profecto  nonboni  quid  ,'fcd  inali  indicabunt.'  Neque 
tamen  nego  quinaliquando  cuacuationcs  fymptomaticae  iiiuenr ,  fi  rtflfi 
vt  fignum ,  faltem  vt  caufa,fi  non  per  fey  faltem  ab  efFe&u.  .In  hoc  aegro- 
tante  non  iuuit,vt  ex  euentu  patet :  nam  non  fuit  bonus  fudor  vt  fignum, 
quia  quaecnmque  euacuatio  in  principio  fa&a"  fignificat  malam  humo- 
rurnqualitatem,aut  quantitatem,  femperfit  iiTitata  natura.  Illiidquiderk 
ccrtum  cft ,  minus  malos  efie  fudoreSjquinaturx  morbTfunt  congruen- 
tes,quam  qui  non  congruunt :  Ci  quis  cnim  tertiana  laboraris  in  prineipio 
fudaucrit  ,  ilte  non  dicetur  malignc  atfeclus ,  etiamfi  fudor  appareatrri 
principio  ,  &  nihilominus  perfeueret  afFedHo ,  quia  fudor  ille  tunc  fcqui- 
tur  morbi  figuram  ,  etiamfi  Sc  in  hac  fignificet  abundantiam  excremen- 
titix  hurmdirati:; :  infebribus  aurem  continuis  ,fnon  videtur  fequi  morBt 
figuram,fed  malignitatem  etiidemiatam ,  qu#  oitihiaapcrrilTime  vifus  cft 
Hippocrates  innuere  i.  in  i.  epid.  text.i:'Qup  in  loco  ad  vcrbum  fcribit: 
In  ardorihw  ficcitates  ,  maxirna  ex  parfe  ubfque  fiidore  contingunt,  L\  ht6 
autemfi  fuperrorauertt,  fudatorWmagis  fiunt  in  p'rincipijs:Hxc  difficiliork 
iudicatu  manent ,  quam  aliter  ,  tamen  minus ,  fi  non  fit  ob  hxc  ,  fed  ob 
morbi  modum  ,  id  cft  ,  ob  mbrbi  figtiram.  Neque  fuir  bonus  vt  caufa, 
quianihil  contuhr:  neque  enim  diminuta  cft  fcbris  ,  fedfudabat,  crebri 
fcbricitans,immo  videbatur  iiicrcmentifufcipere,quod'erat indicium  fa- 
&um  fuififj  hunc  fudorem,non  ob  humoriscopiarn  prarcfpue,fed'ob  co!- 
liquationem  factam  a  calore  perurenti,  qupid  defumitur  parrter  ex  Hip- 
pocrate  i.  lib  progn.  textn  ctt.  CorfderarevorMtflfWvftiucrfum  fudbrif, 
(funt  verba  Hippocratis : )  fiunt  cmrn  aitqui  ob  ccrfornmexoluttonem ,  ttVU 
obivflamm.ztionts  magnitudinem>vf  in  hoc  agrota/rte.  Qiiod  lfta  cuacuatio 
fuerit  inutilis,vcrba  Hippocratis  fidem  faciunt ,  dum  (ubd.it, 

b  Notlem  habuit  laboriojam.  )  Mmimc  obfcurum  indichfni  non  fuiftc 
confcrentiam,  ncquc  talcranriamj  prarcipive  ciftn  zddzt  3iycft*i'dic  om 

futjfe 


S       Comrncnt.in  Hiffgrias  Epidem.ffipp'.* 

fuiffeexacerbata :  quam  ramcn  conferentiam  ?  &  tolerantiam  [n  ommV 

Jbus  euacuationibus  eflc  fpeclandam  monet  i.  Aphortfm.  comment.y  fed 

fpcrtius.meo  quidcm  animo  itb.i.  de  hnmoribu63commerit.ii.  Ferumfvci- 

q uiribi,  fi  crudafinty  tunc  habe  in  memoria  eat  conditior.es ,  quarum  fupra 

wentionem  feci  ,  hoc  eft  facilttatcm  tolerandi ,  &  difficulutem  :  fiue  emm 

fir.t  cruda  , fiue  frigida  ,  fiue  foetida.fiue ficca,  quottes  vero  tolerant ,  cohi- 

benda  rion  funt  ,  ex  quibus  Hippocratis  verbis  clicere  pofliimus  ,  ctiam 

^euacuationes  fymptomaticas  iuuarc,quia  fi  ipcdfanda  cft  in  his  tolerantia, 

jixc  conferentisc  eit  indicium  \  itaque  fequitur  quod  eft  di&um  ,  qucm- 

admodum  e  conuerfo,fi  poft  euacuarioncm  non  fcquatur  tolerantiamo- 

xx  cft  fignum,vt  in  prarfentia  contingit.Et  quamuis  circa  vefperas  melius 

habuerit ,  iniecto  clyftere  ,  hoc  non  alia  ratione  fa&um  apparct  euiden- 

tiflime  ,  nifi  quia  inclinabat  acccflio.,  quo  tempore  Hippocrates  arripuit 

occafionem  operandi ,  qua  cuacuatione  facta ,  tum  quia  iam  declinaue- 

ratacceflio,  tcmpus  opportunum  adminiftrandi  remedij  ,  nifi  aliterco- 

gatur  Mcdicus  faccre  ,  tum  etiam,quia  facta  eft:  aliqua  euacuatio,&  cum 

jjac  rcuulfio  rrrarerix  euaporantis ,  melitis  fe  habuit,&  ita  tora  nocle  mi- 

nus  cft  malc  ;anre<5his,&:  vfquc  ad  meridiem  tertij  diei,quo  tempore  dicit 

vifum  fuifle  fa&um  fine  febre.Pulchre  di£tum ^Hdebatur,  quoniam  non 

erat  fidcndum  ,cum  moncretur  per  pares ,  quibus  dicbus  vehementius 

affligcbatur,  pcrimpares  autcm  minus.  Qu6d  verum  fit,  dicit ,  fub  cre- 

j?ufculum  rcdiiife  febrera,vna  aim  fudoribus,quo  tempore  erat  credem- 

d.um  aucta  cfle  omnia  :  nam  fitibundus  erat  ,  non  quia  antel  eflet  finc 

fiti ',  ncquc  enim  fujflet  fcbris  auda,cuius  proprium  cfle  fitirc  cum  yigi- 

liis  monebat  HippocrarescumGaleno  2.  tn  1.  eptd.  comment.  -j\.  fed  hoc 

fcripiit ,  vt  dcnotarcr  auctam  efle  fitim,  ad  febris  magnitudinem  ,  quod 

ponitura  Galeno  1.  lib.de  hmrtpribw  ,  comment.iy  Sifitis  ,  qu& prius  non 

erat3nuncmafis  infestum  habeat  hominem  ,  adauclum  cjfe  caiorem  figriifi- 

cat  *,  &  hoc  apcrtiflimum  eft  ,  ciim  fiat  a  duabus  prazcipue  caufis  ,  vcl  a 

penuria  humoris ,  vcl  a  copia  caloris  ,  vt  idem  Galcnus  docet  in  lib.i.de 

fimpl.  mcdtcamentorum  facult .  cap.$o.  Neque  tantum  fuit  fitibundus,fcd 

pr.Ttcr  id  arida  fa&a  eft  lingua  >  ex  qua  rc  maiorcm  vim  caloris  argucre 

poteftis ,  cum  folcant  lingux  ariclx  a  pcrurcnti  calorc  fic  ficri ,  vt  quoti<- 

dianademonftratcxpcrientia,&Galcno  1.  in6.cpid.comment.iAf.  Huic 

addamus  vrinarumnigrcdincm  :  nequc  cnim  ita  cxccrnebantur,  quia  na^ 

tura  cincuaret  materiam  melancholicam  pervias  vrinx  ,  vt  Horophonti, 

Mulicriin  Thaio,  Hcropytho  ,  Mctoni ,  Nicodem®.    lfli  habucrunt  pii- 

uaramquandam  moibilolutionis  caufam  :  nam  fi  fanatus  cfl  Hoiophon, 

quia  licn  cxccpit  maximam  partcm  malorum  humorum:Mulicri  in  Tha- 

fo  fupprcfli  cranc  mcnfes  mclancholici  •,  tk  fic  dc  aliis,vt  vidcbimus.Dco 

fcucntc ,  fuo  loco.    Hic  autcm  acgrotans  talcs  habuit  proptcrinccndium 

mtcrnum  ,  &  crat  clx  iis  (ignis ,  qux  regrotantibusin  illatcmpciiate  fole- 

banr  ficii  ,  vt  f.v  i.in  i.cpid.tex.y^ .  clicitur.  Dc  huiuimodi  vrinistraclans 

Galcn.  tn  illo  luco  ,  dicit  illasfien  adufto  iam  humorc  biliolo.  Itaquciam 

innutcicitpcr  accidcnua  j  c^:  idca  morbi,c^  caula.  In  Ub.i.prorrhet.  comr 

rncnt*. 


Tan    I.  Hiftoria    L  9 

mtnt.  4.  rutcfunt  :  DemonFlratum  autem  efl  nigras  vrinas  ob  ferum  bilis 
atr<&  vna  cum  excrementis  aquojis  emijfum  procreari.  Gemina  vcro  eft  atrna 
bilis  generatio,nempe  ex  flaua  bile  fupra  modum  aflata  ,  exuftaquc  ,  vcl 
cx  craiTo fanguine  :  fupra  modum  vero  aflatur  proptcr  vehcmentem  cali- 
ditatem.  Subdit  poftea  :  Iure  ergo  infcbnbm  y  quA-caufi  appeilantur  ,  & 
phrcnitidibus  taiia  mciuntur  3cu7n  tum  caiid&3tum  Jicca  ajfetttones  eiufmodi 
exiftunt.  Fiunt  paritcr  propter  mortificationem  cx  vehcmenti  rcfrigcra- 
rione,fedvtcumquefiat,lethales  admodum  funt,&  femper  ab  Hippocra- 
te  improbantur  z.pregn.  text.^i.  Exitiofiores,inquir,vrin£  funt,  fi  aquo- 
fie  ,  fcetida?,  nigra^craflseque  funt,  quod  idem  confirmat  infequenti  text. 
in  cuius  comment.  Galenus appcllat  exitiofas.  Primo  de  crif.  cap.^o.  non 
tantiim  dicit  elTe  crudam,fed  ctiam  lcthalcmMb.i.prorrhet.text.+.V&ni- 
ciofa  quidem,&  abfquc  aliis  cft  vrina  fempernigra,  &:  tota  dcnigrata,vt, 
codem  Galeno  annuente  ,  nemo  quifquam  cum  tali  vrina  conualefcat- 
Cum  huiufmodi  vrinis  obieruntSilenus ,  Apollonius ,  Mulier  Cyzici,  $£ 
mulier  quar  apud  frigidam  aquam  habitabat.  Noftris  tcmporibus  obic- 
runt  multi ,  prxfcrtim  nobiliffimus ,  &  doctiflimus  Dominus  Csefar  Au- 
guftus  in  hoc  Ticinenfi  Gymnafio  primus  Ponrificij  Iutis  interpres,Ioan- 
ncs  Angelus ,  6c  alij ,  ita  vt  in  dics  experiamur  vcra  effe  qux  ab  Hippo- 
crare  funt  relicta ,  6c  ctiam  a  Mcdicis  magnifacienda.  Itaque  pauciflimis 
verbis  Hippocrates  ob  oculos  ponit  etiam  euentum,  ctiamfi  ipfe  non  fcri- 
pfiflet.  H.tc  igitur  cv\m  ita  fint,non  eft  mirum,fi  nodfcem  habuit  grauem, 
&infomnem  :  eft  autem  fatis  grauis  nox  illa  ,  qux  infomnis  cft,fedlonge 
grauior ,  quia  delirauit ,  grauiris  affecro  cerebro,  idque  non  difhcile  euc- 
nit,humoribus  biliofis  praedominantibus,qui  fua  natura  ad  fupernas  par- 
tcs  folent  ferri,  6c  fua  acrimonia  ad  caput  elati,horum,  6c  grauiorum  ali- 
qiundo  funt  caufa. 

c  -Qu?rt°  cunftafunt  exacerbata  ,  vrina  nigra  :  nox  molcftior ,  vrina 
melioris  coloris.  ]  Pcrucntfim  eft  ad  quartam  ,  quomodo  fe  habuerit  harc 
dies ,  textus  docet ,  cum  omnia  in  pcius  ruerint :  nam  vrime  crant  nigr.x 
6c  nox  folito  moleftior ,  hoc  autem  ita  fiebat ,  quia  dies  motLis  erat  j  cft 
tamen  quarta  ,qiue  a  Medicis  folet  quammaxim£obferuari,curn  indicec 
feptimam.  Itaque  prauum  erat  haec  fleri ,  6c  nihil  boni  apparerc  :  niii  for- 
taflc  ad  pauca  refpiciens  ,  de  facili  cnunciauit  Mcdicus  conualiturum 
aegrotantem  ,  quiavrina  fitcodem  die  facta  melioris  coloris.  Poterat  id 
quidem  multos  decipere  ,  cum  dic  qLiarto  cucnerit ,  venim  fcmper  anir 
madLierrcre  oportct  ad  ea,qua:  docent  Hippocrates,&  Galenus,  nimirum 
non  cfle  fidendum  iis,qua:  praeter  rationcm  eileniunt :  plurima  cnim  fta- 
Lilia  non  funt ,  vt  i.  Aphor.text.17.  legittir ,  neque  multum  dLirare  ,  8c 
permancre  confueuerc  ,  in  cuius  commentario  hcecleguntur.  Cu?n  morbus 
tnuadit  vehemens  ,  &  mox  fubito  quiefcit ,  non  modoper  fudorem  3  aut  vq* 
mitum3aut  alui  excretionem3  aut  fangninis  proftuuium 3  corpore  nen  euacua- 
to  yfed  ne  vijis  quidetn  cotlionis  Jignis  ,  exifttmandum  eft  tatem  quietemfi- 
gnum  ejfe  infidumy  funtqtie  non  bonajigna.fc^malignitatis  indicia.  Quod 
cxemplo  Hcrraocutis  confiuiutur  *  1.  in  y  epid,   de  quo  fic  fcribicur, 

B  Qmrt* 


io      Comment.inTfiftoritts  Epidem  Hipf. 

Qnarto  decimo  a  febre  liber>non  fudauit,  dormiuit 3omnino  mente  conftitit. 

Galenus  cxponens  textum,  fme  particulam  non  fudauit :  ita  etiam  inquit, 

Jttic  non-dubitauit  cumulum  addere>  non  fudauit>vt  ab  oculos  poneret  >quam 

fit  infida  remiffio  morbi.    Nam  ii  qua:  poffcularat  rcs  quarto  decimo  eue- 

niilcnt3conferuarant  hominem.  Itaque  quia  non  apparuenmt,hinc  mali- 

gnitatcm  nobis  morbi  fubiccit ,  quos  quidcm  affe&us  ignorat  Medico- 

rum  vulgus,  &  gaudet ,  fi  qua  fiat  morbi  alleuatio,tametii  hcec  ex  fignis 

cxitioiis ,  cV  fymptomatibus  prioribus  proficifcatur  ,  nefciunt  cum  natura 

cxtinguitur,  6c  enecatur'infituscalor  ,  tales  folere  affedtiones  incidcrc.  Et 

z.  prorrbet.  tcxt.i  3.  Permciofa  fine  fignis  leuantia  mortem  indicant  :  fine 

(ignis  coctionis,aut  exctetionis,fubiungitGalcnus.His  addipoteft  aucto- 

ritas  ab  Hipp.defumpta  ex  Itb.^.progn.text.  11. Si  quibus  febris  defnit  non 

cum  tudictjs  felutionis  >  neque  in  diebm  iudtcatortjs  ,  rcadiuam  expetJare 

eportet.  Qut ,  inquit  Galenus  in  comment.  non  ex  ratione  leuant  >  recidi- 

uamfacere  confueuerunt >etiarnfi  dicbus  iudicatorijs  id  accidat  :  &c  tandem 

4-acut.  text.i  1.  fermoncm  habcns  dc  cauio,ait :  Veriim  >fi  abfque  hisfol- 

uatur ,<tgrttudo  reuertetur.  Galenus  vbi  defanguinis  eruptione  ,  dc  fudorc 

cgit  ,  ii  abfquc  his  caufus  dcflerit ,  ftifpcctam  ait  eiTe  folutionem  :  nam 

paulo  poitrcuertetur,&:  quod.dicitur  de  fudore,  febre  ,  &c  aliis,  de  vrinis 

etiam  intelligas  licct ,  quoticfcunquc  mcliores  apparent  fine  ratione, 

quemadmodum  contingitinhoc  asgrotante  ,  qua:  cCimnigra?  eiTent  ,  ta- 

men  ftatim  fadhe  funt  melioris  coloris  :  vcrtcrem  ego  fadas  efle  tenuio- 

res :  nam  videmus  fxpiflime ,  etiamfi  vrina:  fint  nigrsc  ,  &c  craflie  ,  tamcn 

aliquando  mutari  de  rcpente  ,  &c  fieri  tenuiores ,  propterea  vulgus  putat 

elfe  meliores,ignorans  craflioremmateriam  aliquando  detincri,  quiaprx 

imbccillitatc  non  pofllt  natura  a  corporc  dcturbare  ,  aut  quia  adiint  in- 

gentcs  obftrucl;ioncs,quo  ccmporehumor  percolatur  jaut  quia,  vt  fxpifli- 

me  euenit  in  fcbribus  acutis,humor  fcratur  ad  fupemas  partcs,  Sc  itarcd- 

dantut  tcnuiorcs :  qucmadmodum  ctiam  euenit  aegrotanti/»/>r*  narrato, 

Ioanni  Angelo,qui  cfim  vrinas  cmittcuct  nigras,  dcrepcntc  circa  nonam 

factx  funt  cb.riorcs ,  6c  tcnuiorcs ,  ita  vt  putarcnt  adftantes  longe  mclio- 

res  cflc,ciim  tamcn  cgolonge  dcteriores  iudicaucrim,veritus,  nc  quam- 

primum  inftarct  dclirium  ,  sicque  dclirauit  in  vndccima.     In  hoc  autcm 

segrorante  dicetis  ,  cur  facta:  funt  melioris  coloris  ?  Quia  humorcs  ferc- 

bantur  ad  partem  principcm  ,  antefignanae  delirij.    Et  notandum  cft  hic 

quarto  malc  habuirte  perinde,  ac  tertio  die  circa  vclperas ,  quia  id  magni 

r  icit  Galcnus,cum  in  comment.  fcribat :  F.ic  mtmineru>vbi  qunrtusjerin- 

dc  ,  a-  tertiHs  graina  habeat  fymptomata>&  figna  in  rnorbo  acuto,brcui  ejfe 

ndum  tudicium  f  partbus  diebus  tnuadcb.?t,potiu.f  in  fatilsHS  (1  ve- 

ro  imp  iribus  ,  w  his.  Atquc  vbi  iudicium  ,  iilic  lcilicct,cx  mors  \h  moibis 

quidem  exitialibus. 

"j  ad  meridiem pantm  de  naribus  irtl!auit.]S\  vrtnac  facl.v  cflent 

fuperantc  •    eura  ,  qiiomodo  appffuiflet  flilla  fanguinw 

•    :haneenimda  queGaienus,  vf  qu«  tria  fignificewvel 

■  :  proptct  natur*  infirmitatetn  -.  vclproptct  fanguinisctafliticm, 

vcl 


Tars   L  Ilifloria   I.  h 

vel  partium  denfitatem  ,  vcl  qua?dam  ex  his  9  vcl  fimul  omnia ,  dicenfe 
Galeno/it.4.^  ratione  vitius  inacutis  ,  comment.6j.  &c  ibi  moner  longe 
magis  efle  prauum  fi  reftiuo  tempore  fiat ,  aut  initio  autumni ,  propterea 
quod  illis  tcmporibus  flaua  bilis  rcdundat ,  ambienfquc  nos  aer  calidus 
eft  y  quo  fit,vt  fanguinem  vtramque  ob  caufam  bene-fluentem  cfle  opor- 
teat :  quod  finon  fiat,  magnitudo  caufae  arguitur  ,  propter  quam  fluerc 
mhibttur.  Efle  fanguinis  ftillam  prauam  ,  repetit  Galenusprorrhet.  com- 
ment.  1  .pra?fertim,fi  quarto  die  fiat,his  verbis :  Cum  igitur fiillatio  fangui- 
nis  e  naribus  femper  malumfit  figmim  ,  abfolutijfima  morbi  malitia  figmf- 
catur.fi  quarto  die  fiat :  reddit  ftatim  rationem  fic  :  Vtdeturfiquidem  na- 
turacolleUam  in  cerebro  abundantiam  ejfe  conata  vt  expelleret  ^fed  nequi- 
uijfe.  i.in  i.epidem.comment.j^.  Non  tantum prauum , fed  perniciofum 
efle  vult,&:  cum  ratione  :  nam  cum  febrcs  ardentes  foleant  per  fanguinis 
profluuium  indicari,  finon  fiat.deterrimum  eft ,  Galeno  dicente  hunc  in 
modum.  Quin  etiam  ftillafle  narcs ,  quod  perniciofiflimum  eft  fignum 
tum  aliis,  cum  maxime  febribus  ardentibus :  nam  ardentibus  febnbus 
hoc  perniciofiflimum  efle  patet ,  fi  quidem  eis  familiariflimum  eft  fan- 
guinis  profluuium  e  naribus.  Pneter  ea,  quae  dida  funt  ,habcs  Hippocra- 
tcm  idem  comprobantem  in  lib.i.  Coacarum  text.  37.  quo  in  loco  legi- 
mus ,  melius  efle  non  fieri  euacuationes  ,  quam  fieri  impcrfe&e  ,  &:,  vt 
meliusdicam  ,  vix  incipere,  hocque  fecurius  efle,  videlicet  non  ficri  eua- 
cuationes,  quam  fieri,vt  di&um eft, tribus  modis.  Vna  eft,quia  in  cefla- 
tione  naturae  adfcionem  quandam  coctionis  coniicimus ,  quae  paulatim 
fit.  Altera  ,  quiaindeintelligimusmatericemorbiricas  vim  mitiorem,qu<e 
nec  fua  copia  ,  nec  maligna  corruptione  naturam  irritat  ad  excretionem 
ante  tempus.  Tcrtia  ,  quia  abeft  fufpicio  tranilationis  maten\e  in  nobi- 
Iiores  partes ,  quse  fruftratentata  crifi  fieri  folet.  Quare  concluditur  ibr, 
paucam  exerctionem  malignitatis  efle  fignum  ,  pertinereque  ad  axioma 
illud  MedicurmD^mm*  nondecementia.  Notat  Galenus  incomment.y, 
modum  loquendi  Hippocratis ,  quando  Ccribkjdque  mcrum  ,  monetque 
non  efle  intelligcndum  fanguinem  fincerum  ,  rubrum  videlicet ,  pro- 
prium  ipfius  colorem ,  fed  intelligendum  eiTefanguinemnigrum,  quan- 
do  rubri  fanguinis  ftilla  vifa  cft  vnquam  in  morboexitiali  :  ita  enim  reli- 
quit  fcriptam  ipfius  fententiam.  In  ftilla  enim ,  fi  accipiamus  purum  fan- 
guinem  ,  rubrum,  quandoeiushic  eft  peculiaris  color,  nonrede  cogite- 
snus.  Rubri  enim  ftilla  haud  eft  in  morboexitiali  vifa  vnquam  .  fed  atri 
femper,  proindc  vcrifimile  eft ,  hunc  ipfum  atrum  dicere  Hippocratem 
Hierum,  mterpretarique  vehementer  atrum  >quod  idem  habemus  confir- 
matum  i.in  ^.epidem.comment .\G.  Vtcumque fit,prauum  admodum,  & 
exitiofiflimum  fuit  fignum. 

c  Vrin&  varidi  ]  Hoc  non  aliunde  prouenicbat ,  nifi  ab  humorum  va- 
rietatc  ,  cuius  caufa  morbus  erat  longe  grauior,quia  natura  tanquam  cum 
multis  pugnatura  difticilius  erat  caufam  morbificam  cuietura  :  habebant 
fufpenfioncsrotundas,qii2e  fequuntur  exccflum  ealoris,idque  crcdcrem 
pofTe  defumi  cxHippocratc  \.\n  G.eptd.  text.}6.  vbi  reddens  caufamro- 

B     x  tunditatis- 


ii      Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

tunditatis  fputi ,  refert  in  intenfam  caliditatem  ,  ita  fcribens :  Sputoritfii 
rotundorum  veluti  materialis  caufa  craffitudo  eft ,  atque  tenacitas  humo- 
rum  in  fibris  pulmonum  collcdtorum.  Caufa  autem  velutiefFe&rix  ,  eft 
locicaliditas.  Itaque  duplicem  affignat  caufam,materialem  &  efficiente* 

f  Gcniturafimiles.]  Id  eft  alba:,refpondentes  femini,diccntcHippocr. 
Ub.de  feminc  ,  vitiosumque  id  effc  Hippocratesidcm  confirmat  i.progn, 
cap.  i .  m  quo  textu  ait  admodum  candidum  efle  vitiofum  ,  veluti  erant 
fufpenfiones  iftae ,  quas  cum  habuerit  &  Philifta,quinto  fumma  luce  de- 
fundtus  cft  ,  vt  i.  in  i .  epidem.  tcxt.i.  legimus.  Fuiflc  poftea  difperfas, 
&  nonfubfedifle  ,  nonaiia  ratione  hebat  ,  quam  ex  vtinarum  cruditatc  : 
rram  coctio  cogit  ,  &:  incraflat  ,  Sc  cocftionc  rcfoluuntur  flatus ,  sicquc 
fedimenta  non  fubleuantur  ,  ftatuente  Galeno  i.progn.  comment.tf.  his 
verbis :  Quod  igitur  cxqutftte  concoBum  efl  ,  &  fccrctum  tqnale  ,  ac  ftmi-> 
Ure  >  vtpote  nullum  habcns  flatkm  ,  in  fundum  defcendtt  vafts  vrinam 
cotitinentis.  Quodvero  pcrmisium  eft  aerco  quodam.ac  vaporato  flatu  ,  td 
fubdutzum  ab  eo  3  quod  proportionale  eft  quantitatifubdHccntis  ,  wwufque, 
CT  magis  furfum  fcrtur.  Quibus  omnibus  cxacte  pcrpenfis  apparet  has 
vrinas  fuiflc  peffimas ,  &:  acuticm  morbi  denotafle  ,  quod  etiam  in  com- 
mcnt.  ad  hisioriam  Philifla  docuit  fic  :  At  acuitatis  quidem  morbi  funt 
vomitiis^qaalitafmevrtnarum. 

%  Subdtto  balano ,  pauca  retrimenta  flatuofa  exierunt.]  Non  miror  ba- 
lano  pauca  fuifle  excreta  ,  tum  quia  non  magnam  vim  euacuandi  ha- 
bent ,  tum  etiam  ,  quiain  vehcmcnti  intcrnaaduftione  miniis  facile  edu- 
ci  poterant ,  ctiamfi  paulo  validiore  vtamur  mcdicamento.  Hic  expcdit 
conhderctis  vos  modum  ctirandi  Hippocratis  :  vidiftis  cnim  a  principio 
vfum  fuifle  clyftcrc ,  nunc  abftinct  ,  &  balano  contcntus  cft  ,  nonne  in- 
digcbat  euacuatione  ?  Indigcbat ,  fcd  virtus  crat  dcpreffa  ,  &  ne  aliquo 
prcetcr  cxnectationem  contingcntc  ipfi  adfcriberctur  ,  leuiffimc  tradtat 
cgrotantem  ,  quod  vos  obferuare  dcbetis  in  morborum  curationibus, 
prazcipuc  acutis  ^  iubcrc  ctiamcxpedit  ,  vt  dccumbcns  cxcrcmcnta  rcd- 
dat  argrotans ,  quoticfcunquc  vircs  habct  fraclas  ,  ncfurgens  animo  lin- 
quar ,  qnod  lamiflimc  cuenire  vidcbitis ,  cV  quod  maius  cft,nc  moriatur, 
vt  non  fcmcl  contigifle  icio.  Hanc  curationcm  commcndat  idcm  Hip- 
pocxixcslib.iJWMtJext.itfMs  vcrbis:  At  fl  nupcr  cibato  ,  cibtts  prior  non 
dcfcenderit  ,  sitque  virtus  valida  ,  &  floruertt  atai,fitbluerc  oportct  :  ftvc- 
tUs  i.ribccilU  fucrit  ,  glandc  cfl  vtcndmn  ,  m/i  aluus  Jua  fpomc  pro- 
bc  >/.- 

1  J  r*nt  qua  cxicrant  flatuofa.]  Proprcr  ctccflum  caloiis  ,  humidum 

dmnc  LI1  flatus  conumcnris  ;  fcd  pauca  ,  ex  qua  cuacuationc  nihil  eft  iu- 

icmadmodum  conringit  in  pauca  cuacuationc.  1  labuitnoctcm 

nem  ,  tc  cnm  delirid ,  non  dimmma  pdoYe  canfa,(ed  pothu  magis 

mnia   humorum  aduftioncm  dcmoimiab.mt  ,  vr  habctur 

.  CleoHaftidu  ,  &  i.dc  fynipt.  cuufis  ,  cap.y.  nam  vigiliae  comi- 

phrenitidis,quia  ficcitatcm.cx  calorem  incercbro", 

!!ncm  ,  acrcmquc  cxhalationem  &  dcnunciant ,  &  fua  H\ 

tfficiunt 


Tafs   1.         r^grotm   I.  \\ 

«fficiunt  cum  acceflerint  ,  quod  apertiflime  videtur  pofle  defumi  ex 
lib.  i  .Coacammytext.io.  jQui  in  dolore  capitis  aruginofa  vomunty  acceden- 
tefacultate  ,  &  vigilia  ,  celenter  in  vehernentem  infaniam  inadunt.  In 
huius  commentario  addit  Iacotius :  frigili&  vero  ab  intemperie  cercbri  ca- 
lida  ,  aut  ficcay&  ab  exbalatione  acriy&  biliofa phremtidem  pr&nuntianty 
comitantur ,  &  augent y  redditque  rationem  ,  quoniam  exficcant,  &  fan- 
guinem  reddunt  biliofiorem  ,  ctiamfi  ,  vt  nocat  Hollerius  do&iif.  non 
farnper  fit  necefle  hominem  infanire.  Prxter  fcbrem  acutam  ,  habuit 
etiam  internam  inflammationem  *,  fed  hinc  acutics  febris  ,  dicct  aliquis, 
oftendunt  tamen  vrinx  in  genere  venofo  maximam  adfuiffe  perturba- 
tionem. 

1  Erant  refrigcrata  extrema.  ]  Hoc  fequituraliquando  cxtremam  vir- 

tutis  imbecillitatem  ,  fed  in  hac  huius  fymptomatis  caufa  erat  internum 

incendium  ,quodritu  cucurbitulae  totum  ianguinem  trahebatab  exter- 

nis  adinternas  partes,  vti  annotatum  habemus  a  Galcno  in  -j.Aphorifm. 

Hippocr.  fic  ait :  Jn  morbis  acutu  frigus  partium  extremarurn  \  malum* 

Galenus  in  comment.    Acutos  ipfe  ait  morbos  ,  quorum  febres  maxima  ex 

parte  continuA  funt  y  in  quibus  cum  fuerint  fine  magna  infammatione  ,  ne 

dum  kxtrema  frigefcere  y  fed  exuri  continget  y  cum  vero  inflammationis  ca- 

ior  adeo  vehemens  fuerit  y  vt  ad  fe  trahat  per  modum  cucurbituU  ex  toto, 

corpore  fanguinem.  Iis ,  qui  itafe  habent  inte$na  peruruntur  ,  dxtremse  au- 

-cem  partes  frigefcunt ,  propter  defedhim  fanguinis  ad  vifcera  fe  reci- 

pientis ,  &  eorum  plerique  neque -tegumenta  tolerant  propter  incen- 

dium  y  quodinvifceribus  fentiunt ,  quodidem  i.progn.text.4.  vbiaffir- 

mat  ficri  etiam  propter  imbecillitatem  natiui  caloris,vt  in  morbis  diutur- 

nis  j  efle  fignum  ctiam  malignitatis  teflatur  lib.4.  acut.  text.16.  fic  fcri- 

bens :  Ferum^fi  malignus  euaferit  morbusyrefrigerantur  extrema  ob  virtu* 

tis  imbecillitatem  ^phlegmonefque  totum  ad  fe  fanguinem  trahentis  magni- 

tudinem.  fubdit  :  Nam  abfque  his  ,  nunquayn  lethalis  ejfcitur  morbus.  In 

lib.i.Coacarum^text.i  2,.hxc  funt :  Extrema  ccrporis  partes  yfi invtramque 

conditionem  Celeriter  fermutantur  yfuis  quoque  huiufmodi  y  malum.  iib.i* 

prorrhet.  text.  3 1 .    Ex  rigore  perfrtgerationes  y  qtu  non  recalefcunt  maU. 

Addit  Galcnus :  Languorem  natiui  caloris  extinUionemqm  talis  refrige- 

ratio  indicat.  Siigitur  rcs  ita  habet ,  maximam  caloris  cxtin<5Honcm  dc- 

notauit  ,  non  recaluiffc  extremainhoc  cegrotante  ,qucmadmodum  con- 

tigiflc  lcgimus  Hcrmoptolcmi  vxori/i^.7.^i^.rf.v/-.u.Itaque  eratinccn- 

dium  ,  fed  co  crcucrat ,  vt  fimul  cum  imbecillitatc  eflet  coniundtunv, 

quam  fit  peflimum  pcrpendite  vos ,  quando  nunquam  videbitis  grauifll- 

mos  morbos  in  vktutis  iacliura  cuinci ,  &:  fuperari.  Et  fi  quid  aliud  huius 

poterat  nobis  fidem  facere,  poftquam  de  pulfibus  non  agitur,cft  verbum 

illud  ,  dormiuiffe.  Aliquando  quidem  vidcbitis  argrotantes  poft  longum5 

&:  grauem  laborem  oculis  conniuerc  ,  vt  aliquo  modo  y  fi  non  vcrc  dor- 

miant,  faltcm  quiefcant ,  quo  fit ,  vt  virtus  rnmetur  aliquantulnm  ,  fcd 

in  hocsegrotante  credcrcm  fuiflc  impotcntiam  quandam  vigilandi,  &  a-d 

id  crcdcadum  magisadducor  ex.fcquentibus,quandoobmutuiflc  fcribit, 

B     3  quod 


*4       Comment.  in  Uiftoritu  Epiderft.  Hipp. 

quod  fymptoma  ,  etiamfi  cx  Galeni  decreto  aliquando  fiat  propter  fo* 
lam  lxfionem  inftrumentorum  voci  deferuientium ,  fubne&it  tamen  eo- 
dem  loco  fieri  propter  cuidentem  virtutis  exolutionem  ,  quod  apertilli- 
me  deducitur  ex  verbis  Galeni  ,  qux  habentur  lib.4.  acut,  comment.  13; 
hunc  in  modum  :  In  Agris  autem  vocis  priuatio  huiufmodi  fieri  potefijaxis 
duntaxat  i\s  ,  qu&  resfirationi  natura  deputauit  :  potcft  quoque  contin- 
gcre  proptcr  recentem  quandam  exolutionem  ,  dc  affli&ioncm  virtutis, 
citque  iignum  admodum  lethale  ,  fi  credendum  cft  Hippocrawiw.  Itb.i. 
Coacarum,text.io.  qui  ficlegitur  :.  Quibus  vox  infebre  mterceptafwe  «p> 
dicatione  ,  cum  tremore  monuntur  ,  &clare  etiam  in  eede?n  lib.  text.  28. 
£h<£  cum  exolutione  mutitates  fiunt  >pejfim<£  ,  m  cuius  expofitionc  addir 
Hollerius.  Duplici  nominc  xger  peuiclitatur  ,  quia  morbus  omnis  cum 
exolutione  virium  lcthalis  eft  ,  ied  multo  magis ,  fi  qux  internainflam^ 
matio  ,  aut  vehemens  morbus  fit  :  quoties  cnim  vel  fine  naturx  conflt- 
&u  ,  ide(\:  ,  finc  crifi  :  vei  poft  malam  crifim  iethalia  fymptomata  ,  qux 
quieuiffe  debuiirenr  ,  fuperueniunt,autingrauefcunt  ,  vt  vocis  priuatio, 
vtrumque  frgniticatur  ,  «Scxgrum  moriturum  „  &materiam  in  cercbrum 
conuerfam  ,  qux  facultatcm  animalcm  ,  qua  mufculi  intercoftales  mo- 
uenturadmatcriam  vocisprxparandam  ,  intcrccperit :  fit  ctiam  nonnun- 
quam  in  conflicru  ,  vt  calor  natiuus  extinguatur ,  &  fuffocetur  j  dc  fic 
aphonia  fistt  ,  &  aliquando  videtur  fcbris  dcfeciile  cum  perfuigerations 
^cgri ,  &  pulfu  omnino  languefcente.  In  lib.^.prorrhet.  text^.  hxc  con- 
tinentur  in  confirmationem  corum ,  qux  di&a  foflt  \Qua  oum  exolutie- 
tie  fiunt ,  &  caroche  ,  &  aphontA  permcioftfunt ,  qualis  fuit  hxc  Philifci: 
nam  &:  frigida  fudauit ,  &  ctiam  pcr  rotum  morbi  decurfum  ,  quod  eui- 
dcntiflime  indicabat ,  nihil  defuifTe  ad  omnem  perniciem ,  cV  malignita- 
tcm  ,  pofteaquc  mortcm  indicari  ftatuebat  Hippocrates  4.  Aphorifm. 
ttxt.yj.  in  his  :  Frigidi  fudores  cum  acutafebre  mortem  fignificant.  Quo- 
modo  id  ita  fiat  docct  Galcnus.  Cum  crgo  hxc  aliquando  contigerint, 
humorcs ,  qui  funt  in  vafis  putrcfccre,  &  eam  ,  qux  folida  regit  corpora, 
naturam  ,  qux,fccundum  Hippocrarem,  cft  calor  naturalis ,  vel  extingui 
omnino  ,  vel  proximam  cffe  extin&ioni ,  qux  quidem  ex  his  vacuanuur, 
frigida  fcntiuntur  ,  eam  vcro,qux  fit  cx  putredinc  caliditatem,  nihilpro- 
hibct  efle  vehementiflimam,atque  ideo  fignum  cft  cxitiale ,  oftcndens  in 
animalis  corporctantam  cflc  humorum  fngiditatcm  habcntium  multi- 
tudincm  ,  vt  nequc  a  calorc  natiuo  ,  neque  a  febrili  calefiat.  At ,  quid 
etiam  dctcrius  erat ,  cum  non  tantum  partes  cxtremx  fuigcfcercnt ,  fed 
liuercnt.  Hoc  euidcntis  proftationis  cratargumcntum  ,  prxcipue  C\  n 
artatc  iuucnili  fiat ,  vt  de  Adolcfccntulo  ,  qui  in  mendacum  foro  habita- 
bar ,  lcgimus  :  fcd  Cv  non  dceft  euidentiflima  Galenbauctoritas,  qua  nes 
docct  fic  affeCtos,  moto  diebus  paribus  morbo,diem  fextu  vix  attingere, 
vt  modo  contigifle  ex  tcxtu  elicimus.  Refcram  vcrba  Galcni,  quiadigna 
funt  mcmoria,dcfumpta  cx  i.in  1  .epid.text. y^.ibi  narrat  accidcntia,qux 
tk-bant  illis  x^rotantibus  in  illa  tempeftatc  ,  in  quibus  rcfuigerabantur 
^uoquccxttcma.  Erad  vcrbumhxchabct,poit  multa.  lam  acceffioncscvm 

dicbm 


diebus  paribus  fiunt  a  principio  flattm  yinttrim  adfextum  diem  peffimum 
iudicium  fore  pr&nunciant  :  interim  in  longum  producendum  rnorbum. 
At  fi  quidem  admodum  moueantur,  quarto  die  prauam  acceffionem 
habente  ,  ad  diem  fextum  de  vita  decedunt ,  vt  hi  de  quibus  fermo  ha,- 
betur.  Ad  quartum  igitur  diem  eos  habuifle  dixit  maximos  labores, 
hoc  eft  doloririca  omnia  fymptomata  ,  6c  fudores  diutiffime  fubfrigt- 
dos.  Quare  liquet  diem  fextum  mortem  his  cum  fudoribus  atlaturum. 
His  poftea  addit :  Quhd  vero  extremitates  liuefcerent  ,  neque  eis  amplius 
calor  rediret,demori  eosindicat  *,  8c  eft  argumentum  conftansrnonpoflc 
vltra  diem  fexmm  vires  fuftinere.  Et  notate  verba  Hippocratis ,  quando 
fcribit  fuiflc  liuida  ,  non  nigra ,  quia  deterius  eft  partes  liuefccre  ,  quam 
nigrefcere,6V  ide6  euenit  ,  quia  nigredoeft  ambiguum  fymptoma,  quod 
bonum  poteft  fignificari ,  liuor  autcm  fimpliciter  malus  eft.  Ambiguum 
eft  fymptoma :  quia  poteft  prouenire  ex  robore  naturae  expcllcntis  mate- 
riam  aduftam  ,  &c  melancholicam  ardinfernas  partcs,ad  pedes  ,  veI,quod 
femel  vidi  in  Xenodochio  maioriPapiae  ,  ad  cxtrcmitates  dtgitorum  cri- 
tice.  Huicpoft  acutiffimam  febrem  fadbahumorum  tiranfpofitione  ad  pe~ 
des ,  di^iti  carne  funt  omnino  nudati ,  vt  ofli  infpiccrentur  fine  carne, 
Sctamen  non  progreffo  morbo  ,  reftituta  caro  eft,  &integre  conualuit. 
Hippocrates  appellat  hxc  formidabiliora,  quam  dcteriora  ,  propterea 
quod ,  etiamfi  fiant  critice  ,  nihilominus  timorem  incutiunt  asgrotan- 
tibus ,  &  affiftentibus ,  quia  funt  afpectu  ter*ribilia  j  minime  tamen  dete- 
riora,  quoniam  fuperftites  ftint  aegrotantcs  :hac  igitur  ratione  ,  cumam- 
biguum  fymptoma  fit,&  poffit  efle  decretorium,  minus  malum  cenfetur, 
quam  liuor  ,  quoniam  hoc  accidens  femper  cft  malum  ;  nam  ,  vel  fit  ab 
immodico  externo  frigore ,  vel  a  maxima  vifcerum  inflammatione  ,  vel 
ab  extinctione  caloris  natiui,vel  a  nigra  bile  partem  occupante.  Si  primis 
modis  fiat ,  malum  ,  aclethale  eft  fine  dubio  \  fi  vltimo  modo,  praunm 
etiam  ,  quia  femper  eft  exiguus  humor  melancholicus  ,  qui  liuorem  in- 
ducit  •,  quac  vero  exigua  funt ,  bonam  indicationem  afferre  non  poflunt. 
Qu6d  fi  poftea  dicatis ,  quomodo  cognofcere  poffitis,an  criticumfit ,  an 
fymptomaticum  hocfymptoma?  vobis  pauciffimis  refpondebo  cum  Hip- 
pocrate  &  Galeno.  Nimirum  ,  fi  febris  foluatur  ,  arger  fortior  rcddatur, 
lemtcr  ferat  abfcefliun  ,  nulhimque  vitium  appareat ,  neque  in  functio- 
nibus  natutalibus,  tunc  his  cxiftentibus  reftituetur  argcr  ,  fin  contra  ,  ni- 
hilo  lcuior  ,  vt  iam  acgrotans  dolorc  partis  infeftetur,adfit  difficultas  fpi- 
randi,&  tandcm  dcterius  ,  quam  prius  fc  habeat ,  autfaltem  nihilalleua- 
tus  ,  morictur  jegrotans,vt  accidifle  videmus  Phanodico  4.  epid.  text.i. 
Rem  ita  clle,  vti  dictum  eft,fi  quis  ambigat ,  videat  Hippocratem  eadcm 
confinnantcm  i.progn.text.y.  Si  diguiyacpedes  omnino  mgrefcunt,minui 
pesliferi  funt ,  quhn  filiueant  }fed  aliafigna  confideranda  funt  :  fi  enim 
jacile  ferre  murbum  apparcat  ,  &  aliquod  aliud  falubre  fuerit  fignum, 
morbnm  verti  ad  abfceffurnfpes  cfl,ita  vt  agerfit  conualiturus  ,  corporis  vc~ 
ro  nigredo  cafura.  Subdit  Galcnus  :  Interdum pars  nigrefcit  ,  qina  e'o  wa- 
tsna  dccumbu ,  intcrdum,  quoniam  emoritur,fcd  quonam  modo  aliquis 

intcr 


1 6     Comment.  in  Hiftorias  EpMem.  Hippl 

uaternofcat  eam  rem  ,  perfpicue  iudicabic.  Si  cnim  ferre  matum  fadle 
apparcar ,  id  cft  ,  facilc  fe  habeac  .xger  ,  cV  irem  aliquod  aliucl  falutarc 
affuerit  fignum  ,  materijc  decubitiis  eft  :  lin  contrarium  ,  mortificatio, 
Qyiam  candcm  fencenciam  ad  verbum  habemus  in  lib.i.Coacarum  text^ 
23.  Quo  in  loco  ka  fcripcum  cft :  Si  vero  etiayn  ad  prauitatem  liuidi acce- 
da-nt  digiti ,  &  vnguesjnors  efl  inpropinquo.  Scquitur  in  tcxtu  adduclo: 
5/  vero  penttns  nigrcfcant  ,  minus  ferniciofi funt  iiuidts.  Vcrum  ,  £c  reli- 
qua  conlidcrari  oportet ,  &  qux  iequuntur.  Cum  igitur  liucfcerenc  in 
hoc  .tgrota^nte  partcs  cxtrem.c  ,  mcrito  obiit,&  fcxto  dic ,  quoniam  om- 
nia  habuit  quarto  detcriora,vt  notac  Gzlcn.iJib.de  dieb  .decr.cap.^.Vtx- 
cerea  inquic ,  cjHtquartd  die  ad  perniaem>fiue  ad  peioremftatum  recidunt, 
plerique  fexto  moriuntur ,  &  fortajfe  ad  tneridiem)  tanquam  totius  diei  ve- 
hementtorem  }perinde>ac  totitu  anni  dfras.  Pergit-modo  narrare  HippO- 
crares,quae  per  cocum  morbum  eft  paflus,fubdens ; 

k  SpiritHi  huic  erat  perpetuo  rarus^&  magnus,  cjuafireuocanti.  Lien  in 
tumorem  rotundum  elatnserat.  Sudores  perpetuo  fligidi.  Acceffiones  diebus 
faribus.  ]  Qnx  omnia  morbi  vehemenciam  denocanc :  nam  habuilTe  fpi- 
ricum  magnum,c\c  rarum,  infigncm  cerebri  affc&ionem  dcnocabac ,  quo 
fpiricu  iic  exiftcnteobiit  Silenus  :  vxor  Dromeadai,vxor  Dealus.  Sudaflc 
frigidum  per  totum  morbi  decurfum  ,  denocabac ,  nihil  defuiffc  ad  0111- 
nem  pernicicm.  HabuifTe  liencm  rotundum  in  tumorem  clatum,  inflam- 
mationis  idcrat  nota.  Vidcturhic  Philifcus  effc  ille  ,  de  quo  iam  antca 
verba  fecerat  x.in  1  .epid.text.62,.  vbifcribit ,  nullum  corum  ,  quibus  fan- 
guis  largiter  e  naribus  fluxit,efTe  defundhun.  Philifcum  autem  ,  Epanc- 
noncm,SiIenum  ideo  obiiflc,quia  parum  ftillauit.  Ec  hxc  dicla  fufficiant 
ionec  meliora  habeamus, 

Curatio. 

EX  iarn  enarratis  vnufquifquc  potcft  non  difficilc  coniectare  ,  quafis, 
&  quancus  fueric  afteclus ,  a  quo  Philifcus  dccincbacur  :  nimirum 
crat  febtis  putrida  ,acuca  *,  eft  auccm  omnis  fcbris  acuta  ,  putrida  j  non  c 
conuerfo ,  qiua  poceft  humor  concipcre  pucrcdincm,  fcd  non  tam  exccl- 
icnrcm  ,  vc  f  ebris  vchcmcns  concicccur.  Prxterea  ex  fuperucnicntibus, 
vt  cx  vrinis  nigris,  cxtrcmorum  refrigcratione  ,  ex  ftilla,malignam  fuiflc 
conftat.  Caufa  ,  ii  credcndum  eft  Galeno  ,  crit  quidem  porrio  humoris 
crafli ,  fcdtamen  hunc  fuperafle  bilcm  ,  conftat  cx  ariditate  linguar ,  cx 
liti,ex  dclirio.  Hispropcercadiligcntcr  animaduerhs ,  non  potuiiTec  11011 
rcfiimum  cucntum  cxpccTarc  Mcdicus ,  ctiamfi  Hippocraces  id  non  ad- 
dcrer.  Rcftac  modo  ,  vc  videamus  quomodo  :  quancum  ad  rem  Mcdi- 
cajn  fpecTat :  poifet  debellari  iftc  affccTus.  Et  vt  a  Galcno  cxordiamur, 
rcm  pauciflimis  vcrbis  vidctur  pcrftringcrc  in  iib.i  1.  meth.cap.  10.  dum 
inftitucns  curationcm  fcbribus  putridis  conucnicntcm,  inquit  ,  oportcre 
vt  putitdineminhibcamLis,  quod  vt  aifcqunmur,  cxpcdit  duo  attcadcrc> 
com  fvbrcm  ,  tc  putrcdincm  :  <5c  quoniam  fcbiis  partim  cftin  genc- 

rationcy 


*jPars    I.  JEgrotus    1.  yf 

ratione ,  partim  eft  genita  ,  hinc  duas  infurgunt  indicationes,vc  febris  fa- 
cla  curetur ,  cmx  futura  eft  ,  inhibeatur  :  perinde  a  putredine  duas  exur- 
gunt :  id  eft  a  re  putrida  ,  quia  putredo  eft  femper  in  fieri,  fic  ftabilienri- 
bus  viris  grauiflimis  ,  qui  dicunt  Gaienum  hoc  loco  non  velle  intelligere 
putredinem  diuidi  in  fa&am  ,  dc  in  fieri,  fed  loqui  de  re  putrefcentc  ,  vt 
ita  fit  fenfus,quod  fachim  eft  putredims,debet  cuacuari,quod  eft  iv  fieri, 
debet  inhiberi.  Sed  quia  putredo  fequitur  impeditam  tranfpirationem, 
hac  de  caufa  hasc  tollenda  eft  :  cV  ex  hoc  etiam  duas  oriuntur  indicatio- 
nes :  vt  quod  m  corpore  retentum  eft  ,  euacuetur  j  quod  ver6  rctinen- 
dum  eft,  prohibeatur.  Id  affequemur  fis  praefidiis,qu£  obftrudrioni  me- 
dentur,&;  quoniam  obftructio  habet  efle  in  facto,  3c  in  fieri,eam  ob  rem 
duplex  intentio  Mcdici ,  vt  quod  factum  eft  fanetur ,  quod  futurum  eft 
euitetur.  Primo  fatisfaciemus  iis ,  qnae  obftru&a  liberant.  Secundo  ,  fi  a" 
corpore  deturbemus  ,  qiue  continuo  ad  partem  fluunt.  Quare  ,  etiamfii 
hoc  ftt  vltimumin  inuentione  ,  debet  tamen  eifeprimum  in  executione: 
quomodo  enim  obftructa  liberabimus,  nifihumorumaftluxum  tollamus 
quamprimum,imm6  humorum  copia  in  corporc  ftagnante,  deobftruen- 
tibus  vfi,obftru£lionem  maiorem  reddcmus ,  &c  ficcuratu  difticiliorem, 
quod  his  verbis  nos  docet  Galenus  loco  addutto.  Nifi  enim  vniuerfum 
corpus  prtus  emcues ,  fierinon  poteft  ,  vr  obftrutla  liberes  ,  cjuin  potius  ett 
impingas ,  &  ajfeclum  maiorem  reddas.  Qjaod  fi  vacuata  priiismultitu- 
dinc,  iis  poftea  vtamur ,  quse  obftruclionem  tollere  queant ,  conueniens 
tuncerit  curatio.  Alterum  etiam  addit?  maxime  obferuandum  in  lib.%. 
meth.cap.4.  Non  efle.quibufcumque  deobftruentibus  vtendum  in  febri- 
bus  putridis ,  quia  habenda  eft  ratiofebris ,  ne  augeatur ,  3c  obftruclio 
magis  impingatur ,  a  calidioribus  materia  veluti  Qxficcata.Quippe,  (  funt 
verbaGaleni.  )  nifivitiofus  fuccus  penitu-s  tranffiret  ,  necejje  eftputrefat. 
Ergo  vt  tranjpiret ,  maiore  iam  auxtlio  opus  eft.  At  fiqptidem  vel  puer ,  vel 
fenex  fit  ,fanguinem  detrahere  non  licet.  Inter  has  dtates ,  vbi  robur  <egr$ 
non  deeft  yfecanda  vena  eft  ,  etiamfi  plenitudinis  figna  nonfint ,  8c  qnx 
fequuntur.  Quod  fi  obftrucfionibus  iaborantes  ,  perven&feUionemcuran- 
tur>  quomodopotcrat  dijfem  id  remedij  genus  in  morbo  tam  graui  \  magnis 
enimmorbis  magna  debentur  remedia  ,  quar  euacuent ,  autper  vcntrern, 
aut  per  venas  fe&ionem  ,  eodem  Galeno  confirmante  i.  Aphor.  i<).& 
i.acut.comment.  1 .  Verum,  cum  purgatio  non  nifi  morbis  iam  coclis  de- 
beatur ,  vt  omnibus  iam  eft  in  confeflb  ,  8c  decantatum  ab  Hippocrate 
i.Aphor.text.n.his  vzxbis.Concoftamedicari  3  non  cruda.dc  hb.i  text.y. 
Corpora  ,  ckm  cjuis purgare  voluent ,  oportet fluida  facere.  Ncque  tempus 
efthoe  loco  difputandi  ,  vtrum  femper  in  morbis  expediat  coc^tioiicm 
expectare ,  quando  tot  funt  viti  graues ,  hanc  quarftioncm  agirantes* 
vtdodiflimus  Vallefius  ,  Sc  Septalius^; /^.  quinto  fuarum  cautionum^ 
caut.4fj.  Ego  igitur  in  hiuufmodimorbo,  nulla  interpofita  mora  venam 
folui  iufliffem  .  &  fanguinem  extraxiflcm  ad  vncias  fex,  vel  paulo  plus, 
fi  ita  virtutem  pofle  pei  ferre  anim  jduertiflem  ,  cx  brachio  dextro  prius, 
poftea  fequenti  dieyuullo  impedierite^ex  finiftro,pr«iertim  afF«cto  liene:. 

C  luinu? 


18       Comment.  in  Hifloria*  Epidern.  Hlpp. 

minus  ramenin  magna  humorum  maliria  detrahere  decet ,  eriamfi  ma- 
gis  morbi  magnitudo  expofhilarc  videarur  ,  quia  ex  Vallefij  confilio  ci- 
tius  cx  malignirare  ,  Sc  euacuarione  virrus  deprimirvir  ,  eam  ramen  pra> 
termirrere  non  oporrcr  in  his  cafibus ,  ranquam  neceiTarium  remediuni 
in  omnibus  inflammationibus ,  Ccd  proscipue4  lienis ,  dicebat  Trallianus. 
Inrcrim  inieclo  clyfrere  fa:ces  emQlliendi  vim  habenrc  ,  cirra  euidcnrem 
calorem  ,  qualcs  funr ,  qui  paranrur  ex  decocto  violarum  ,  maluarum, 
hordei,  cum  mcllc  violaceo,faccaro  rubeo  fingulorum  ad  J.ji/.decoctio- 
nisad  5.  v).  caflia?  adg.;.  cum  modico  falis ,  ik  olco  violaceo  ad  §.***)• 
pra?pararo  clyftcre.Ncque  eorum  artcndire  fcrupulum,  qui  indifcrimina- 
rim  vensc  fe&ioni  prarmittunt  ctyfrerem  ,  quiain  morbo  indudas  dante, 
hoc  quidcm  admittitur,  vrgcnte  autem  morbo  arrendere  oporret ,  quod 
magis  vrgcr,  &  eam  ob  rcm  vtilius  eit  ilatim  {anguinem  mitrcre  ,  poftea 
clyirereminiiccre.  Hoc  moner  ctiani  dochflimus  Septal.  in  lib.^.juarum 
cautionu^caut.  1  .his  vcrhii:  IfifiMguirtts  euacuatione  perfeclam  venam  licet 
tiludfit  obfern.ru dwn  ,  vt  ventriculo  >  &  venis  rneferiterij  crudus  bumoribttsy 
&  excreyncntts  repletis  non  ptius  fiat,  cjuam  ea  abfiergente  ali^uo  ^autlc- 
mentefubducantur.-cmendum  tamcn  efl,ne  fi  morbus  ita  vrgear.vr  mor- 
tis  pcricuhim  immincat,  id  faciimus  :  ftanm  cnim  mfflione  fanguinis 
illi  eitoccurrcndum  ,  vrin  angina  ,  &  vehementi  aliqua  inflammarione, 
&  fcbre  :  mclius  enim  cfr.  imminenrem  morrem  puacuertere  cum  aliquo 
damno,  quam  atgrotanrcm  a  morbo  opprimi  finere,  poriflimum  cum  le- 
uioribus  iis  noxiis  non  difficili  ncgorio  occurrere  pofllmus.  Hocpaucifli- 
mis  vcrbisconclndit  Vlipipoctatcs  lib.^.acut.text. 7  j .  dum  air  :  Clyfterem 
pofiea  inijcies.Addiz  Galenus  :  A  fanguinis  mifjione  clyfterern  exbibereiu- 
bet,  Sed  melius  crat  adieajfe  ,  fi  non  Jponte probe  deiecerit  aluiu.  Qiiibus 
nos  moner  vanam  eflc  corum  opinioncm  ,  qui  fcmper  ordinarim  proce- 
dehdum  antumant  :  hoc  idcm  rcpctit  eodern  lib.text. 11.  Venafcclio  ,  in- 
qdic  ,  in  bis  p  arlrenda  eft ,  demdc  clyfmis  optu  eft ,  fi  vebemens  efi  rnor- 
b/is  ,  &  mdgnfU.  Quarcparum  refcrt  ,  imo  vrilius  cfr  aliquando  pra> 
ipktere  vcnx  fcdhoncm  clyfmaris,  quandomorbi  vchcmcnrLt  hc  poihi- 
lat    €A)  citr  difro  ,  aluo  minime  mora  ,  vtcndum  cfr  tcrrio  quo- 

■  dfc  ,  miii  ruriorcil  curatto  ,  vti  criam  vifus  efl:  Auicenna  dixiflc, 
Ub.+.Fen  uract.i.  cap.j  SiCyDoccnscuv.wc  [n  gcncrc  fcbrc3  purridas  :  & 
(it  tibi  laborioia,  tk  magis  dileclum  cflapud  mc  adminifini- 
tio  clyfl  [dcm  fcntit  Aetius  Tctrab.^.ferm.i.  caucnnbus  nobis  lar- 

:honem  ,  vt  licn  u>oftcmaretur  ,  vr  ientir  Auiccnna 

;.  ]  I  ii  cx  viii  fuiflet  aliquod  Icnicns  mcdi- 
liflern  rafliam  ad  5.7.  fi.cum  porrionc  pulucris  icmi- 

tftt  libcntiilimc  abfrinuiifcm  a  liulcibus  ,  ncin- 

rct'  \  niii  .iiiquando  diilolucrctur  manna  ci;m  icro 

.trrcm  paiMti  ,  aut  fcrum  ladlis  cum  iucco  roi  iiiim  ,   vt 

^■ptalio feltciffilTUC  raemoti*  magis  arridcr,  lib .y .QAHtwwm% 

c.ur.  .\ufto  ftatrm  crat  dcucnicndum  td  mcdicanrventa  ,  qu;c 

ftos  Yalcnt ,  i:ucr  qtuc  oxymcl  in  pnmis  laudarur, 

quod 


Tars   1.  Hiftoria    I.  19 

qtrod  medicamentum  modice  detergat,nequefebres  accendit;  attamcn 
tam  cxftuante  corpore  ,  vlus  effem  fyrupo  acetofo  fimplici ,  de  acetofita- 
te  citri  cum  fttcco  cichorij  dcpurato  diluiiTem  fyrupum  aquis  ftillatitiis 
cordialibus ,  videlicet  rutae,caprariae  ,  acetofac,{corzonerx  ,  penraphylli, 
3c  id  genus  aliis :  polTet  etiam  parari  ftillatitium  ex  iifdcm  rebus,&  reple- 
topullo  eXtrahere  aquam  vitreis  organis,  fed  quando  morbus  vchcmens 
eft,  prarftat  vtiiis ,  quce  maiorem  habent  vim  ,  quia  etiamfi  iucundius 
fit  ftilktitium  ,  in  deiicatioribus  minus  eft  potens  5  &  non  tahtiim  cura 
habendaeft  de  marbo,  &c  eiufdem  caufa,fed  Sc  de  fymptomatibus  opor- 
tet  effc  folicitos  Medicos  ,  quae  aliquando  iravrgent,vt  ad  fetrahant 
curationem  ,  quia  tunc  ,  etiamfi  a  fymptomate  nulla  defumatur  indica- 
tiojhabent  tationem  caufae ,  vt  Galenus  12.  methodi  cap.i.    Quare 
&:  hoium  habendaerat  ratio  :  tk  quoniam  ,  fi  quid  vrgct  in  morbis,funt 
vigilise,  cum  ab  iis  nimis  infeftantibus  multa  non  afpernenda  mala  fiant, 
eam  ob  rem  has  attendereoportebat.In  hunc  vfum  multa  veniunt,fed  in- 
tcr  caetera  fyrupus  papaueris  albi  ad  g  j.vel  ij.  cum  aqua  ladtucce  ad  ^  iiij. 
quam  maxime  commendatur  ,  alTumptus  per  horam  poft  cibum  :  iactat 
enim  fe  Galen.  hoc  mcdicamento  multos  iam  fcrefe  vigiliis  coniumptos 
in  priftinum  reftituiffe  lib.  de  theriaca  ad  Pifonem  ,  cap.  10.  Neque  enim 
raro,inquit?phreneticorum  amenriam  ftrenue  curauir,  aut  vires  impoten- 
tia  dormiendi  labefactatas  cum  omniu  admjratione  fomno  reuocato  fo- 
lidauit.  Vtiies  etiam  funt  mucilagines  feminum  melonum,papaueris  albi 
cum  ferculis.  Extcrius  odores  ,vn£tiones  vr  ex  vnguento  populconis  in- 
unctis  temporibus  ,  6c  naribus ,  6c  ab  his  femper  inchoandum ,  ranquam 
a  leuioribus  ,nifinos  vis  fymptomatisad  maiora  trahat.  Et  lotiones  idem 
faepiflime  prxftant  fa&as  exfoliis  nymphex,la6tucar,falicum  ,  vitium,  cx 
capitibus  papaueris ,  ex  his  omnibus ,  aut  aliquibus  parata  decodtione, 
&  hac  lotis  partibus  extremis.  Oxyrrhodina  derafis  capillis  exlacte  mu- 
liebri  recenter  mul&o  ,  cx  oleo  nenupharino,  aut  oleo  in  quo  decoxcrint 
cicuta  ,  femperuiuum,mandragora.  Vel  quod  tutius  eiTet  violati  partem 
vnam  ,  aquai  rofarum  partes  duas ,  cum  modicaaccti  portione ,  autfeor- 
fum  a  ladfce  ,  aut  fimul  cum  la6te  miftis.     Et  quoniam  vix  fieri  poterar, 
quin  cum  vigiiiis  fitirer  etiam  multum  ,  neque  huius  fymptomatis  erat 
negligenda  curatio  ,  fed  fuccurrendum  quam  citiflime  ,  &quemadmo~ 
dum  fitis,vel  eft  naturalis ,  vel  eft  nonnaturalis,vel  prasternaturalis^  non 
eft  dubitandum  quin  hasc  diccrctur  prarrernaturalis,  infequenscaloris  fe- 
brilis  vim.    Huic  hunc  in  modum  elTer  prouifum ,  poftquam  fupponere 
oportetfa&am  cffc  non  a.  pituita  falfa,fed  a  bile,vt  demonftrant  accidcn- 
tia  ,  hac  de  caufanon  inutilis  fuifTet  aquas  frigidse  hauftus  :  ita  etiam  & 
aeftum  extinguimus,&  faepiflime  aluus  mouetur  poft  largam  aqua*  potio- 
nem  ,  expedit  autcm  femper  aliquid  mifcere,  quod  tenuium  fit  partium, 
vt  citius  penetret ,  neque  tamfacile  moretur  in  hypocondriis  ,  vteft  fuc- 
cus  limonum,cieri,  mucilago  feminum  melonum,fyrupus  acetofus  fim- 
plex.  Aquas  ftillatitice  acetofae,  cichorij ,  rurae,capi:ariae: ,  &h*e  laudantur: 
placet  autem  permitterc ,  vt  aegrotans  fiulu^cat  quantum  poteft  fitim ,  in- 

C     &i  terux> 


i  o      Comment.  in  Hiftoria*  Epidem  tJipf. 

terim  colluendo  os,aiTumendoradiceslac"tuc£e  conditas,  &  id  gcnus  alia 
vrgcnre  poftea  firibibat,  quantumvno  hauftuaflumere-poteft,cum  por- 
tione  acetofitatis  citri :  ita  cnim  fitis  commode  extinguitur  per  multum 
tcmpus,vtin  diesobferuamus.paulatim  etiam  lambere,  cV  potionem  af- 
fumere ,  perinde  crederem  efle ,  ac  fenfim  oleum  fuper,  flammam  infun- 
dcre,quotempore  vehementior  excitatur  flamma,  fi  vero  parua?  flammae 
olei  multam  quantitatem  infundas ,  fa?pifltme  extingues  ignem.  Sat  eft 
in  prjtfcntia  hatc  proponere  ,  vt  aliquid  relinquamus  impofterum  dicen- 
dum.  Reft.it  modo  videre  ,  quomodo  cflet  occurrendum  delirio,  quod 
nullo  modocratpraetermittcndum  ,  cum  indicet  affectioncm  partis  prin- 
cipis ,  &  proptereamagnifcmperfacicndum  :  Iifdem  remediis  tollitur 
aliquando  deiirium  ,  quibus  vigilia ,  fed  non  inutiles  funt  tunc  tempo- 
liireuuKioncs  fac"tas  pcr  frictioncs ,  ligaturas ,  cucurbitulas  :  aliquando 
etiam  Cogimur  ad  veficantia  deuenire  ,  quibus  felicitcr  fxpiflime  fum 
vfus  :  aliquando  fecantur  vena?  poft  aures,  hirudinibusapplicitis  :  frpif- 
fime  renisledis ,  cV  cum  iuuamento  ,  etiamfi  priiisnon  fuerint  argrotan- 
ccstalieuacuationiaiTucti. 

Quaeretis  fortaflc  ,  an  licuiflct  quinto  die  fanguinem  extrahcre  cx 
brachio  ,  vt  imitaremur  motum  narurae  ,  &  adiuuaremus  ctiam  eandcm 
rcntantcmper  nares  euacuare  ,  moti  auclontate  Hippocratis  in  uifhor. 
Qwo  natura  vergit  ,  eb  ducere  expedit.  Refpondeo  igitur  folcrc  Mcdicos 
tunc  imitari  naturam  bcne  operantcm,  &,quando  virtus  ita  valcc,  vt  pof- 
ftt  fuftincrecuacuationem,  quod  in  hoc  segrowite  dcfiderabatur,  cui  vi- 
rcs  crant  ita  languida?  ,  vt  mors  iam  cxtarct  prae  foribus ,  cnm  fcxto  die 
obierit.Et  fi  vcritus  cft  Hippocrares  mifcere  clyftercm  ,  &  vfus  cft  balano 
ad  virtutem  rcfpiciens  ,  quanto  minuserat  cogitandum  de  valido  praefi> 
dio  :  nam  (i  de  quo  magis  videtnr  inefle  ,  &  non  incft  :  crgo  ncc  dc 
quo  minus :  ficmagis  videbaturincfle  ,  vrclyftercm  fuftincrct  aegrotahs, 
&non  poterat :  crgo  multo  minus  verwe  fcciioncm  ,  mcdicamcntum  ro- 
burnaturae  cxpolrulans.  Quod  fi  cxtrcmaita  ctant  frigida  ,  vt  calor  non 
poffet  reuocari  ,  nihtlominus  cgo  pcdes  ,  &  extrcma  fivpius  fouifletri 
parrno  calido  ,  vt  &  vidcamur  aliquid  operari ,  &  etiafti  caloreffl  ur.bc- 
ctllum  foueremus.  Ciim  aurem  obtnurucrit  ,  non  amplius  rcjncdiis  crat 
infiftendum  j  cumad  cxrremum  cflct  vcntum  ,  quo  temporc  fi  aliqnid 
molicres  e^rotanshaud  multopoft  moriatur  scpermaluseuentus  adfcri- 
birur  Mcdico.Quarc  iis  in  cafibusperneccflarium  cft  abftinere  a  validio- 
ribtis ,  &  prxdicto  pcriculo,  aliqtiid  leuius  moliri  ,  tnm  nc  argrdtanris 
curamomuino  ncgligcrc  videamur  ,  &  vt  faciliuSftrionisaci.du  tfa  pcr- 
poflk  :  id  femper  praeoculi,  habcntibus  nobis ,  vt  a  prindpio  ntilla 
perfonarum  rationchabita,  admoncamus  pcccata  confuc.mtur  ,  vt  dccet 
optimum  Chrifttanum  ,  &  qtroniam  noa  raro  inckHmus  inhominurn 
gcnusqUoddam  , qui  hoc  in  principio  rcnuunt,  libcnrer  procraftinantcSj 
quodmaxiinumcft  ,  proprcrcailli  lunr  prius  blandc  ,  poftca  afpernis  ad- 
Dlonendij  quodfi  nihil  prortcere  Mcdicusanimaduertat,relinquat  a?gro- 
tantera  ,  nc  fi  fortc  ,  qui  morbusa  principio  lctiis  cft  ,  Dco  permittcntc, 

in 


^Pais    L  rJEgrotw    II  ii 

m  malignorum  naturam  degeneret ,  peflimi  Medici  nomen  adipifcatur: 
longe  enim  melius  eft  animam  corporis  commodispneponere,quam  mul- 
tas  diuitias  acquirendo  ,  Dei  Optimi  Maximi  benignitate  carere.  Multa 
eflent  dicenda  de  vi&us  rationc ,  quac  procul  dubio  debebat  efle  rcfrige- 
rans, &  hume&ans ,  tenuiflima  tamen  ,  quoniam  morbus  fuit  breuifli- 
mus  ,  de  qua,  &  alexipharmacis  nihil  in  prsefentia  dico,  ctim  morbus  vi* 
dcdcrit  tempus  excogitandiremedij  \  debebant  tamen  ftatim  inuadentc 
morbo  exhiberi.  A  dulcibusabftinendumeratproprer  inflammationeHi,- 
ita  confulente  Galeno  lib.i.  de  aliment.facult.c.  i*6.  Quo  in  loco,inquit. 
lecori ,  &  lieni  inflammatione  obfejjis  ejfe  noxios  cibos  omnes  ,  ant  potiones 
dulces.  Qiiod  idem  rcpetir>i  ^.meth.6.  cap.iy.Dt  medicamento  purgante 
nihil  dicendum,cum  tempus  non  expe&auerit,fcd  morspr^ueniens  eero- 
tantem  hunc  ab  omni  affe&u  liberum  reddiderk.  Et  quoniam  lien  emt 
inflammatus,  vti  di&um  eft  ,  ftatim  huic  erat  prouidendum  externis  mc- 
dicamentis ,  qualia  defcribunt  Aetius,  8c  Alexander  locis  aidutlisy  vidc- 
licet  adftringendifacultate  prcedicis ,  qualia  funt  oleum  rofaceum,vehe- 
menti  exiflente  inflammatione  ,  vel  lentifcinum  :  fic  cnim  in  principlo 
poterat ,  quodin  lienem  influebatreprimi,  5c  fplenis  firmitas  conferuari, 
qua?  omnia  ,  cum  fudafle  frigidum  perpetuo  ,  ponat  ,  pofle  pranermitti 
diceret  aliqnis ,  quando  fudor  erat  adeo  vehcmens,  vt  ipfe  folus  effet  fuf- 
ficiens  ad  refoluendas  vires  ,  quse  omnia  antedicta  ,  £c  alia  huiufmo- 
di  adminiflrabit  Medicus  ado!efcens(neque  enim  aliosad  horum  le&io- 
nem  voco  )  quando  ilii  continget  huiufmodi  affe&us  curare  ,  quod  Cx~ 
pillime  folet  euenire  Medicinam  facientibus.  Vtcumque  fit  ,  habcbunt 
iuuenes  quomodo  poflint  deuenire  in  cognirioncm  idcx  morborum: 
quomodo  caufam  poflint  dignofcere  :  euentum  praedicere  ,  &:  etiamop- 
portunam  curationem  adminiflrare.Hxc  igitur  legant,donec  fadi  fenio- 
rcs ,  meliora  inueniant.  Sitque  Laus  Dco. 

AP?a2T02     AETTEPOS.  ^GROTVS      II. 

I  A  H  N  O  2  vxet       ^^^^^  I  L  E  N  V  S   a    qui 

cBn  rll^g^fAoov©^       ^Sw^H®  inPUtamonis^dL 

TfrVGlQV    T  EUC6\XI-         ^l^m^^    ^S      f^Ope    filtOS 

A,<fo*9*»v,i£m-  JmMwh^  Ettalcidis  habita* 
rov,  <£  yuuvstribiv  u^^v ,  <&vp  batyex  Ufiituiinibtts ,potatio- 
i Aflt&.  tpfflo  3  mveiv  ft,  hitywy  <&  nibus  ,  tjr  exercitaticmbtts  in - 
wt$<x.hlw  €*&  fiap(&.  <£  vgaxfi-      tempeffiuis  ,   ignis    corripuit. 

Ccepit  fimulex  lumbis  laborar 
rc  >  &  capitis  grmitnte  tenebntur ,  colldmque  contendebatur. 

C     3  Vrimo 


1 %     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

hx  luu  ^twTctcnc.  ^sra  jj  whws  rrj  Primo  diealuus  biliofa ,  mcra7 

<&ePTV  ZphsiAa ,  cLKcmzt ,  irra-  ftumofa^  affatim  colorata^mul- 

$&(>  x*(cp<3(iz  ,  7rv?kctJi?jA$tu.  ta  reddidit  :  vrina  nigra  ,  ir* 

$£$.  (/At&va.  (Axcuiow  t2w  \szsi-  qua  nigra  fubftdebant :  hfti- 

suaiv  i^cv^x.   Jl^uJtic.  yXuajct  bundus   erat  ,  lingua    arida. 

SJnfyifQ*.  vvxrt  xJtv  ojtotuddn..  T^ocie  nihil  dormtuit .    Altero 

Sdjtipjmprs  c'£v$<  Jfex&priMst'  diefebris acuta^retrimetaplu- 

vx  7iht\co  \  Mvrldti^t ,  tmQ&t.  fa  ,  tenuiora ,  ftumofa ,  vrina 

3&t  fjlKtma.    yvktx,   Jb<rpo&°s.  nigra.  7{ox  grauis^alitjuantu- 

/MK&t  <&ctpixfiX(re.  tj /t«  ,  <arc'Jizt  lum  delirauit.    Tertio  cunc~ta 

tsrctptofctwSy.  vzsvycvcfyix  £iwtu-  exacerbabantur    >    hypochon- 

ffis  £%  dupoiv  Gp^Lwrws ,  <zrOg  driorum  contentio   fnbmcllis  x 

cpcpcfav ,  vzzv/}&?Tctp©J.  ty&xGo-  vtrincjue  promiffa  ad  vmbtli- 

W&S  teTfld.  xztKtMXxM*.   Syt  cum:  aluus  tenuis  ,  fubnigra  • 

Svteect.  xzrofAiXcuct.  vvktoc,  %Jiv  vrina  turbida ,  nigra.  Noclem 

cMQtwdu.  ^i^i  <bfoMo/.  yiKcoq.  infomnem  duxit. c  Multa  ver- 

uJi.  KctTizi»  chc  qJiwav.  Tifap-  ba,rifus>cantHS  ,  mcderarifbi 

*J  %ld  r  iWTuv.  7riu7rfii ,  3fy%*-  nonpoterat.  Qjtarto  die  eadem 

fiip&&  ctKfwra.  yc\d)J\a.  h£a.  crant.    d   Jguinto    deiecJicnes 

Az-s^/.  $&t  XiTjfd.   jfycp&ria.  mer&J?iliof&^  Uues^per  quam- 

c/jAxe?  x-ctfivGJ.  'Utii,  7s&  wiCpa-  pingues  :  vrina  tenuis.perluci- 

h.tw    <rfMK&  \<piJpam.   ctKpict  da  ,  pauca  :  mente    cenftitit. 

-\vga.  mMJvd.<zrc*.v$  (Zx*$ju<r-  c  $ext0  parum  caput  fudauit^ 

usc.^ri  H9/A^$   iiJh  cftjjASs/y.  extremitates  algcbantjiucfcc- 

£&  vnksn.  wpirc-^vg.igJtiixrij  bant,maltumfcje  iac7auit,al~ 

&<pcov(&>.  aKfia  cht  fa  aitdtf-  uus  nihil  cxcreuit>vrin&  refti  - 

ucuhto.  xpvcrcv  JJiv.  ctJitsiiJpc*-  teruntjebrvs  acuta.  f  Septimo 

tn  Ji  oA«  '\v^cv.  Q%cu>diiH#Tct  die  obmutuit.  Extremapartcs 

$  \JpcZr©s  ipvO&.   q>oyfvs\gi.  non  amplius rcdierunt ad  calo- 

cfMKfd  oiov  »oySc/  ^ctpi^jiv.  cht  rem>nihil minxit^  S  Gtfauofri- 

d<pls*lo.  ^Tri  3  whhiigdiffuqS  gidus  toto  corpore  fudor  :papu- 

fffMKf>4  *3&?sivci  K\7sfd ,  cic  ctm-  fr  cumfudore  rubentes ,  rotun- 

vfa,  <&o?Kci  Jii{{  $  <5rovv.  xpiMp:  dx.parud^varis  ftmiles  pcrma- 

oJuvw  JttKvdJia.  aKpia  cr^iKpd  ncbant ,  ncc  abfceffum  efficie- 

ui-Aifpeumo.  vTTvoi  tenfoi.  k&-  bant :  alui  irritattoncs  parua, 

ftcrcora  tenuia  ,  veluti  cruday 

multa  cum  laborc  reddcbanturivrinam  rcddebat  cttm  dolorc  mor~ 

daccm  mcram  : h  cxtrcmaparum  rccalcfcebant>fomni  tcnues  ,  co«> 

m<\to[\> 


Tars   I.  HiftorU    II  i$ 

^TOJks.  dQm&>.  x&LMTif*.  matofi  ^obmutefcebat  :  vrina 

JfepMiu.  WATjf ,  &J$6  ?  ouumv.  tenuis  ,perlucida.    Nono  nihil 

cftK&Tti ,  (®<flgi  chc  i&feTO  na-  mutabatur.    *   Decimo  potum 

Mppsiehis.  oi  '^vttvqi  /Mirlol.  ^ti  q  non  fumebat  ,  comatofus  ,  & 

whitis  optoict.  Hftum  dd&ov  xzso-  fomni  tenuis  ^fimilia  alui  ex- 

7iu%)  Heifjdpw.  ^jzm&toig  Ketftvcd-  crementa   :   minxit   multumy 

J\igy  xdfKY).  aKpict  toA)v  •vf.t^flfi.  quod  fubcrajfum  in  matetta 

I^cAj^t«j  ctmQcmv.  £%  t^xw  T*"  euadebat:  quod fubfidcbat  erat 

to)  <S  2>l&  Ttte®* ,  <®vdj(j&  (sA-  fimile  farina  crafiioris ,  album: 

yt ,  ^cLfov.  xzsoyovctyte  tfaA^pV  extrema  membra  iterum  fri- 

£uju*xw*  qAiMi  ,  oo g  'zsSt  inct  et-  gebant.   k  Vndecimo  obijt.    A 

K97I+  primo  die  adjinem  vfque  jpiri- 

tum  magnum  habuit  ^rarum: 
hypochondrij  perpetuam  palpitationem.  Annum  &tati$  agebat  tir- 
citer  vigefimum. 

COMMENTARIVS. 

R  i  A  efleprima  fcbrium  genera,  vnum  earum  ,  qua:  diariae  ap- 
pellantur  ,  akerum  he£Hcarum,tertiurn  earum,quas  acutas  vo- 
cant,comitcs  putridorumhumorum,fcriptum  hobis  reliquitGa- 
lenus  i .  in  3.  epid.  comment.^.  &  lib.  etiam  1 .  de  different.febr.  cap.i.  Fe- 
forium  autcmiftarum  fingillatim  tradens  figna  ,  quibus  poilunt  cognofci, 
&:  inter  fediftingui ,  dicebat  putridarum  indicia  amultisdefumi,  videli- 
cct  a  qualitate  vrinarum  ,  a  calore  ,  ita  in  lib.i.  de  different.febr.  cap.j. 
Maximum  ver6,  &4iarumfebrium  indicium  exiftit,cruditas  vrinx,  Sc  de- 
bilis  co&io  proprium  eft  indicium  earum  febrium  ,  quac  humorum  fe- 
quuntur  putredinem  :  ncque  enim  cruda  ,  ncque  debiliter  codta  in  ephe- 
meris  apparet  ,fedperinde  ac  in  fanis  cernitur.  A  qualitate  caloris,  quia  in 
huiufmodi  febribus  nihil  eft  fuaue ,  neque  moderatum,  neque  vllopadfco 
fimilis  ei ,  qui  in  diariis  perfentitur,  fed  mordax  potius,  3c  tadui  moleftus, 
cuius  funt  verba  hunc  in  moAu.  Afaximum  autem  eft  earum^quA  expittre- 
dine  fiunt  febnwn  indicium  ,  qualitas  caliditatis.  Subdit.  Nihil  enirn  eft  in 
ea  fnaue^neque  modcratum^neque  vllo  paclo  ftmilis  ei3qu(C  in  ephemeris  fen- 
titur  ,  fcdquemadmodum  eft,  &  ab  optimis  ante  nos  Medicis  di&um, 
mordax  quodammodo  potius  exiftit  ,  ta&uique  molefta  fentitur  ,  ac 
quemadmodum  fumus  oculos,ac  nares  •,  fic  ipfatadtum  erodereviderur: 
addit  poftea  fubmiflionempulfuum  ,  quam  prastermitto  poncre  ,  quia  in 
hac  hiftoria  non  agitur  de  pulfu ,  quemadmodum  nec  in  aliis ,  non  quia 
Hippocrates  pulfus  noncognouerit  :  aliter  enim  cft  crcdendum ,  cum  cos 
£n  .xgrotis  obferuafle  conftet  ex  4.  \tb.  epid.  text-  51  *&  alijs&d  quia  eam 

artis 


1 4      Corhment.  in  Hiftorm  Epidem.  Wpf. 

arris  partem  minime  omnium  excoluit:  verum  non  efl:  tempus  de  lioc 
difputandi,  cunq  animus  ad  alia  fit  conuerfus.  His  ita  cum  Galeno  ftabili- 
tis,ncmo  quifquam  ambiget  febrem  a  qua  detentum  apparet  hunc  segro- 
tantem  ,  fuifle  putridam  ',  nam  ,  fi  fpe&emus  qualitatem  caloris  iftius  fe- 
bris ,  erar ,  vt  ait  Hippocrates  ,  vehementiffima ,  quia  ignefdt  correptus, 
quo  verbo  fignificatur  febris  intenfiffima  ,  vt  Galenus  monet  in  cornment. 
&c  alijs  inlocts^nvd  autem  aliud,quammordaciffimam  fuifle  caliditatem? 
Quod  fpeetat  ad  vrinas  ,  erant  nigr«e,quas  crudas  diximus.  At  non  fat  eft 
Medico  cognouifle  febrem  efle  degencre  putridarum.fed  vt  confulat  fa- 
lutiregrotantis ,  debet  nouifle  vtrum  ilt  continua ,  an  intermittcns ,  quod 
non  eit  difficile  :  prxterea  quantus  fi:  morbus,an  magnus,an  paruus.  VI- 
tcriiis  an  celeriter  moucatur,nec  ne  :  fed  &  amplius,an  fitbenigna,an  ma- 
li  moris  febris.  Quare  ciim  vigiliae  vrgerent ,  fitis  vehemcnter  infeftaret, 
potcrantrcponi  inter  magnaiymptomata,  magnum  morbum  indicantia. 
Habuifle  vrinas  nigras ,  6c  alia  ,  malnm  eiufdem  febris  morem  euidenter 
denotabant.  ItaquepotuiiTetquiuis  animose  affirmare  ,  non  tantumfuifle 
intCr  acutas  reponendani  hancfebrem  ,  Ccd  etiam  mali,  ic  peffimi  moris. 
Eft  fortafle  qu6d  quisiuuenis  dubitct,  quomodo  talis  fueritfcbris ,  ciim 
incceperit  a  caufis  extemis ,  quae  non  putridam  ,  fed  diariam  faciunt ,  vt 
Auicennafentit//£  ^.Fen  i.tracl.i.cap.^.dc  Galenus/w  in  /tfo^quomodo 
igitur,fiabhac  caufa  ortum  duxit ,  dicetur  putrida  ,  autquomodo  ,  fi  pu- 
trida ,  excitari  potuit  a  caufis  externis  ?  Fuit  quidem  cauia  externa  non 
immediata  ,  vtin  ephemeris,  fed  mediata  ,  nimirum  genitis  a  mala,&  in- 
tempcrata  vicTus  ratione  prauis  humoribus ,  a  quibus  tanquam  a  veris 
caufis  huiufmodifebris  fuit  cxcitata  ,  &:  eam  ob  rem  Auiccnna  in  lib.  ad- 
ducto  trali.i.  cap.j.  appellabat  caufasrcmotas,  alij  difpofitiuas ,  quia  dif- 
ponunt  humores  ad  putredinem  rcaufa?  enim  externx  quantumin  feipfis 
cflmunquam  excitabant  febrcs  putridas  ,  diccnte  Galeno  in  lib.i.de  crtf. 
cap.ij.  &  i.  de  dijfcrent.  febr.  cap.j.  Si  vero  occurrant  corpori  iam  male 
affec1:o  ,  non  putridastantiim ,  fed  malignas  etiam  concitabunt,  vt  prx- 
fcns  Hiftoriandem  ficit :  inquit  enim  Hippocratcs. 

a  Silenmn  exlajfitndtnibiis^potationibus,  &  exercitationibm  intempefti- 
nis  igr.is  corriputt.  ]  Hxcomnia  funt  caufa*  cxternae.  Sed  quoniam  ex  his 
ortum  habucruntcaufx  internx  ,  proptcrca  tam  grauiter  fuitarTcdus :  ab 
bis  enim  produ&a  eft  caufa  mediata^obftrudrio  icilicct.qua?  dicitur  cauia 
mediata  intcrna,  ab  hac  autem  non  ventilatocalorc  naturali  >  prarternatu- 
ralis  inuentus  cft,qui  ad  cor  dclatus,vifcus  affecitvaporibus  putrcdinofis, 
tc  fcbrcm  ,  qualcm  dcfcribit  Hippocrates  procreauit.  Galenus  appcllat 
caufis  Iias  cxternas ,  occafioncs,caufas  manifeftas.  Fuctunt,  inquit ,  ha:c 
caiif*  manifcftir,  id  cft  morbi  occafiones.  Subdit  flatim.  Nam  (i  quis  la- 
borando,  &  operando  fcfe  ad  laffitudinem  vfqueaffiigat  ,  potat  atitem 
largtus  ,autintcmpcftiue  cxercitationcshabeat ,  id  cfl,aut  a  cibo,  aut  vbi 
Midius  concodli  fint  cibi ,  antcquam  probe  fit  vcrfiim  m  fanguinem  nu- 
trimcntum  :  hic,tum  bilem,proptcr  laborcs  aceruct ;  partim  crudos,&in- 
toctob  humorcs  cx  potu,c>:  mtcmpcftiuis  exacitationibus.Quod  fi  rcs  ix^ 

cft4 


Tars    L  <t£grotu*    II.  15 

ita  eft,  quid  mirum  humoribus  iftis  a  caufa  externa  genitis,  valid ifTimam 
na&i  caufam  ad  putrefcendum,  fi  morbum  grauiilimum  generarunt,cor- 

Eorc  iam  ad  patiendum  difpofito ,  vt  Galcnus  videtur  confirmare  ,  dum 
xc  profert  vcrba.  [  Illud  nonnunquam  vfu  venit,  vt  aliqua  ex  pradnci- 
pientibus  caufis  fui  ratione  febrcm  accendat  ephemcram,iubfequatur  au- 
tem  altera  ex  humorum  putredine  ,  quando  quod  afftcitur  ad  id  habile 
fuerit,  hoc  efb ,  quando  impurum  fuerit,ac  materia  fuperrluaredundans: 
hxc  enim  ,  ciim  in  ephemeris  immoderatum  calorem  contraxetint  ,  at- 
que  hinc  putrefcendiprincipiumfufceperint ,  alteram  febrem  fuccendit, 
priore  defmente.  ]  Quibus  omnibus  iam  fatis  conftare  crcdo  ,  quomodo 
a  caufa  externatam  maiigne  xgrotauerit  Silenus  ifte.  Hinc  etiam  innote- 
fcit  caufa  ,  quam  duplicem  conftituere  debemus  ,  ciim  ex  antea&a  vi- 
d:us  ratione ,  &  bilis,  &c  crudorum  humorum  copia  fit  coaceruata  :  narn 
prxterid  quod  legitur  in  comment.  Gaien.  habemus  etiameundem  a  fe 
ipfo  minime  diilentientem  in  Itb.  4.  de  fanitate  tuenda  cap.4.  his  verbis. 
Qui  m  otio  degunt  ,  ij  pituitofurnfoient  aceruarefuccum  ,  quos  muitus  labor 
excrcet ,  ij  biiwfum ,  &  qttanto  longiores  ,  tanto  funt  ad  atram  btlem  gene~ 
randam procliuiores.  Quod  vero  legitur  in  ltb.de  fuccorum  bonitate,&  vi- 
tio  cap.  j.ita  fe  habet.  Sicuti  namque  qutes  corporis  defesprorfm  maximum 
eftadfalutem  incommodum  >Jicplane  maximm  fuerit  in  mediocri  motione 
vfus^quandove  &grotaturta  quifquam fit .qui ne^quando  cruditate  laboretcn- 
ram  gejfent ,  nec  commotionem  vehementiorem  a  cibo  aliquando  aggredia- 
tur.  Quemadmodum  enim  omnium  maxime  ad  fanitatem  commen- 
datur  exercitatio  antecibos,  ita  a  cibis  motus  vnufquifque  >  vel  inpri- 
misdamnatur,eoqu6d~alimenti»m  a  ventrc  ante  coCtionem  diftribuatur, 
crudorumqueita  vishumorum  colligatur  in  venis,vnde  omne  genus  mor- 
borum  progigni  folet,&:  Itb.  eod.  cap.i.  fcribit.[Adhibitaitaque  diligenti 
de  exercitatione  cura,tum  ne  quid  cruditate  kboraremus ,  immuncs  hac- 
tenus  a  morbis  perfeuerauimus ,  annorurn  multorum  fpatio.  ]  His  fatis 
credo  efle  notum  veram  eife  fententiam  Galeni  tncornm.nimku  duplicem 
fuiffe  caufam  internam  ,  quae  febrem  hanc  excitauit,  bilem  ,  &  pituitam* 
Peflimus  fuit  hic  morbus ,  vt  cuentus  indicat  ,  neque  mirum  ,  cum  a 
vanctate  humorum  penderet ;  nam  quemadmodnm  fimplex  morbus  fa- 
ciliiis  euincitur  ,  ita  etiam  complicatus  fcmper  deterior  cuadit  ,  non  po- 
tente  natura  humorum  varietatem  ceque  bene  euincerc  ,  vt  Galenus  1  .de 
crif.cap.  1  i.notat ,  qitod  idem  apertiilime  confirmat  z.ltb.  prog.  vbi  ha?c 
leguntur.  DeieUto  verficolor  ,  muitas  adtjfe  ajfecitoncs  fignificat  y  &  eajn 
ob  rem  traclu  temporis  eget  ad  concottwnem  j  fi  enim  muit&  exiUunt  ajfe- 
lliones,  aiiquas  earum  diutinas  ejfe  verifimiie  eft  ,fifccus ,  ae  prorjlis  occttr- 
runt  natura ,  qu&  tanquam  cum  multis  pugnatura  tmmicts>  rnultum  tempm 
confumat  necejfe  eft  :  nam  deiethones  van&  dititurmores  fempsr  funt3quam 
vnmfmodiyckm  nonpojfit  naturain  paruo  tempore  multas  conficere  disfofi- 
tioncs.&c  Af.Aphor.comm.^o.  Et  fi  cum  fignis  maligniffimis  fiant  ,  criamfi 
virtus  videatur  va!ida,cV  aetas  florens ,  tamen  facile  eft  naturam  fucc  um- 
fccrcA  antequam  morbus  concoc^uatur,  quodSikno  accidifTe  pcdpkuum 

D  dt 


z6      Comment.in  tfiftorias  Epidem.Hippl 

eft.  Ac  quoniam  hucusque  loquuti  fumus  de  idea  ,  caufa,  6V  euentu  ,  fed 
minus  accuratc  ,  qium  fic  conueniens  ,  eam  ob  rem  fingula  accidentia 
veniunt  expendenda  ,  vt  eorum  ,  quae  diximus  certiores  fiamus.Hoc  qui- 
dem  certifiimum  eft  ,  febrem  hancfuifle  vchemcntiflimam ,  vt  fympto- 
mata  ,  qiut  pafliis  eft  ,  Sc  excrementa  denotant  ,  neque  nos  e(Te  noftra 
opinionc  fruftratos  animaducrtcmus  ,  fi  qux  euenere  ii\  toto  morbidc^ 
curfu  fpectentur  ,  ftatutum  etiam  cft  caufam  fuifle  duplicem  ,  bilem,  & 
pituitam  :  Ncque  fic  quis  quarrat  ,  quomodo  poflit  vnus  ,  Sc  a!tcr  hu- 
mor  putredinemconcipcrealiis  intaclis  ,  quia  non  cft  inconueniens  ld 
ficri  propter  difpofuionem  humorum  ad  pucrefa&ionem  ,  &  alteratio- 
ncm  ,  veluti  videmus  cuenire  tn  miftione  :  aliquando  enim  pofliiut  mi- 
fceri  multa  fimul ,  quoe  fi  comburantur  ,  non  omnia  combuftionem  patf 
animaducrtemus  ,quia  aliqua  ctunt  in  miftione  ,  quaenon  funt  aptaad 
combuftioncm  rccipicndam.  Hic  igitur  erat  vterque  humor  bilis  vc  pra> 
dominans ,  fubdominans  pituita.  Bilis  prardominium  cognofccbatur  ex 
lumborum  dolorc  ,  fi  credendum  eft  Galeno  ,  qui  affirmare'  tenet  lum- 
bos  in  huiufmodi  febribus  dolere  propter  bilis  mordacitatem  sbapc  enim 
dum  pcr  lumbos  tranfit,  vellicat ,  &  dolorem  infert ,  quod  vcrum  fic  di- 
cit  aluum  reddidifle  biliofa,  hxc  omnia  probantur  l.prorrbet.  comm. n. 
his  verbis  :  Quod  jpuma  ,  tumpropter  fiigiditatern ,  tum  propter  calidita- 
temfiat  ,  indtctwn  faciunt ,  tumvcnti  tn  aquis  ipfis  fpumarn  concttantesy 
tum  effcruefccns  ea  ,  cjua  in  lebete  efi  calidttas.  In  biliofis  igitur  deiectio- 
nibus  fpumofum  WcIv^t^a  ,  idem  vcluti  flos  fuperne  incumbens  huiuf- 
modi  feruorcm,  non  modicum  oftendit :  fubdit  :  Sedlumbis  ante  dolent> 
propterea  quod  bilis  perintcftina  penetrans  acris  fit  ,  dc  mordax  ,  tali- 
bus  (iquidcm  excrcmentisper  intcftina  dedudtis ,  tranflatifque,  non  mo- 
do  lumbos,fcd  ctiam  &  reliquas  partes  dolores  fubfequuntur  ,  com- 
parienceque  ccrcbro  ,  &:  collo  ,  vtraque  dolcbant.  At  non  tantum  cranc 
biliofa  ,  lcd  mera  ,  ex  quibus  vchemens  inccndium  argucbatur  ,  veluti 
&:  fuiflj  fpumofi  ,  colorata.  Prarter  malam  qualitatcm  crat  ctiam  quan- 
titas  9  quandomulta  fuifli  fcribit.  Euacuatio  ,  quse  potius  colliquatio- 
ncm  arguebat  ,  quam  naturam  dominantcm  :  nam  ab  hac  euacuatione 
apparuit  vrina  nigra,in  qua  refidcbant  nigra  ,  cuiufmodi  folctrleri  tn  vc- 
hementl  caliditate  ,  diccntc  Ga\eno  lib.de  vrtnts  cap.i$.  Ntgrefat  vrwa^ 
vA  fcr  admis~kio/>em  ntgri  bumoris  melancboltci,  aut  fanguinii  craffi  ,  vt  tn 
tfHOrtanU  ,  licnofis  ,  morbis  longis  ,  ncpbritide,  fupprcjjis  menftbus ,  aut  b&- 
mtrrhmdikus  ,  aurioine  tnagna  ,  idcjuepericulo  non  tta  graui  3fi  tcr:ucs,& 
albx  prxccjfcriut,  copiofa  ,  &  libere fluat  ,  &  curn  allcuamc»to  agrt  :  Fiunt 

prxtcrca  propter  aduftionem fcbiiletn  ,  aur  proptcr  mortificaiioncm  par- 
riuin  ,  cc  caloris  infiti :  nam  a  frigorc  cfYcclus  idcm  ,  qualis  &  ab  igne^ 
u  tfa&io  ,  coloratcr,mortificatio.tnhoc  Jtgrofantcerantfinc  dubio  rales 
proptcr  aduftionem  febrtlem , 4c  idco  potcram  cenferi  lcthalis  ,  &noa 
rant  vrinie  nigrai  ,  quoad  (ubftanrtam  ,  lc-d  ctiamc]uoad  fedi- 
mentum  ,  qux  multo  magts  periculofie  cenferidcbcbant ,  i\  Galcno  cre*- 
dcndum  clt. 

Sitibuft 


*Pars    L        jEgrotm    II.  17 

h  Sitibmdus  eratjingu.i  arida  ,  mUe  nibil  dormiuit.  ]  Hacc  noua  non 

funr ,  neque  quid  habcnt  admirationis  in  huiufmodi  febribus :  fequuntur 

cnim  vim  caloris ,  Sc  malitiam  humoris :  neque  diminutafunt  ha:c  acci- 

dentia  ,  fed  in  dics  ingrauefcebant  ,  ciim  praetcr  alui  excrementa ,  &  vri- 

nas  ,  etiamcaput  fuerit  malc  afFe&um  ,  &delirauerit,  in  confenfiim  tra- 

cto  cerebro  j  &  praster  id  ,  habebat  etiam  inflammationem  hypochon- 

driorum  ,  quod  denotat  per  particulam  illam  :  Hypochondriorum  conten- 

tio  fubmoliis .  Idque  confirmat  Galen.  m  comment.  Et  ex  hoc  etiam  vnuf- 

quifque  viderc  poteft  quanti  faciat  Hippocrates  hypochondriorum  afFc- 

dtionem  ,  vt  apcrtiflime  colligimus  in  i .  prog.tcxt. 27.  8c  praecipue  fi  dex- 

trum  malehabeat  >\teodem  lib.  text.  19.  coliigitur  fic.  Oedemain  hypo- 

chondrio  durumy&  dolens ,  pejfimum  eft  >fiin  vniuerfo  fit  hypochondrio  :  fi 

vero  altera  parte  fit>fimftra  minori  cum  psriculo  eft.  Galen.  Si  dextra  affij- 

gatparte  periculofior  eftypropter  iecur ;  indulgentior,fi  finiftra  ,  propter  Ue- 

nem  :  fi vtraque  fimul  laceffitspejfima.  Propterea  vosfemper  debctis  tange- 

re  hypochondria ,  quia  non  parum  refert  bene  ,  an  male  fe  habeant.  Ita- 

que  omnia  tendebant  ad  perniciem  ,  ciim  nihilominus  eadem  perfeuera- 

rent  excrementaalui,  5c  vrinae ,  videlicet  nigra  omnia,&  turbida  :  fcimus 

enim  turbationem  vrinarum  fignificare  maximam  agitationera  in  generc 

venofo,  magis  quidem  ,  Sc  minus  pro  fpecie  turbatac  vrinae  :  eft  enim  tri- 

plex  vrinarum  turbidarum  difFerentia  *,  vna  $arum,quae  minguntur  turbi- 

dx,&  remanent  turbidae:  Altera  quando  minguntur  turbida^haud  multo 

poft  reildent :  Tertia  quando  minguntur  clarae,haud  multo  poft  ttirban- 

tur,ita  1  .de  crific.  1  i.Inter  hasjertia  deterior:bona  fecunda  :  rnedia  primay 

Audite  verba  Galeni  ne  dichim  fide  carcat.  Nam  cum  triplex  fit  vrina- 

rum  turbidarum  difFerentia,quia,  vel  cumtales  midbe  fuerinr,  femper  fi- 

miles  pcrmanent:  vel  cum  tales  midras  fucrint ,  paulo  poft  rcfidertt  :  vel 

pursc  equidem  minguntur,  poftea  ver6  conturbantur  :  praua  q-.iidcm  ex 

di&is  tertia  :  media  prima  ,  mitis  autem  fecunda.  Quoniam  ,  quae  ftatim 

quidem  refidet ,  parum  aliquid  inasqualis  turbulentiae  fupereffe  demon- 

ftrar,  quae  vero  femper  manet  fimilis,  vigere  adhuc,qua?  eft  in  fanguine, 

agitationem  oftendit :  qua:  vero  extraconturbatur ,    debct  incipere  con- 

coqui,quare  optimo  iure  peffima  eft  :  nam  &  longiori  tempore  ,  &  virtuj- 

te  forti  indiget  ad  coclionem.   Sed  quac  turbulenta  mingitur  ,  ftatimque 

fubfidentiam  habet  bonam,morbum  haud  itamulto  pcft  concoquendum 

fignificat ,  atque   idcirco  mitior.   Medio  aucem  modo  fe  habet  altera: 

nam  ea,vt  quae  vigcnte  fit  conturbatione  ,  quantum  malitia  dirfert  ab  ea, 

quae  adhuc  futuramperturbationem  fignificat,  tantum  fuperat-cam  >  quas 

iram  quiefccntem  obtinet.  Quae  vero  ad  fummirm  incocTa  cft  ,  has  omnes 

vincit ,  5c  quae  fequuntur.  Repetit  hoc  idem  4.  Afhor.  comment.yo.  fic: 

NonnulU  tgitur  vrin&  longo  tempore  manent  perturbatA  ,  nonnulU  vero  cito 

fedimen  crajfum  habent ,  &  cito  folutum  morbumiri  figvificant.  Qu*  vero 

non  rcfident ,fi  vires  affuerint >longum  fore  morburn  oftcndnnt ,  fiimbecillitas 

dgri,mortempranmtiant.DQ  vrina  turbida  meminit  Hippocnues  etiara  fic 

lib.}.CQacarHm>text.Gi.Q£xlis  cflet hasc  Yrixu  non  defcribit  Hippocrates, 

D     x  fcd 


t&      Comment.  in  Utftorias  Epidem.  Hipp. 

fedtamen  ponamus  fuiileex  iis ,  qux  retrunerent ,  quales  mingebanturi 
exquibus  nonomnino  eifet  defperanda  falus ,  nifi  etiam  fuiiTent  nigrae 
quibus  nihil  deerat  ad  cuidentem  perniciem  ,  cum  curbata  nigre(cerer> 
hinc  infomnia,&  deliria,cuius  folent  vrinse  di&x  efTe  nunciae,&  perpau- 
cos  vidimus  cum  huiufmodi  vrinis,qnibus  aut  non  fuerit  concitatum  dcli- 
rium  vehemens ,  aut  faltem  aliquo  modo  mente  non  vacillarint  >  nifi  aut 
aliqua  prxucnerit  cuacuatio  ,  aut  aliam  habuerit  caufam,  quam  internam 
aduftionem  ,  vt  veficx  vitium,aut  renum  ,  in  iis  prxfertim  ,  qui  nephriti- 
cis  doloribus  funt  obnoxij ,  qui  caruncula  laborant ,  aut  renum  vlcere, 
autgonorrhcea.  Hoc  animaduertens  Hippocrates  monebat ,  illud  in  pri- 
mis  efle  confiderandum  ,  an  vefica  laboraret,&ideonos  decipcrer  iprog. 
text.  37.  Nc  refallat ,  fi  ipfii  vefica  xgrotans ,  aliquam  talem  reddiderk 
vrinam  :  non  enim  totius ,  fed  ipfius  per  fe  veficx  indicium  cit.  Siigitur 
talcs  appareant  ex  vi  morbi,non  afpcrnendam  capitislxfionem  minantur, 
&  multo  magis,fi  vigiles  fint  xgrotantes  plus  iufto  :  nam  Hippocrates  de 
vxorc  Occctai  fic  fcripfit  1.  in  3.  cpid.  text.S.  Notte  nibtl  dormtuit ,  in- 
nuit  mox  deltraturam  ,  &  ita  euemt.  Clare  ctiam  mihi  vidctur  Galcnus 
hoc  idcm  confirmare  in  liki.  prorrhet.  comment.4.  Textus  fic  fe  habet. 
Vy'wa  tnturbulctitis  ,  vtgiltbufcjue  decolores  ,  mgr&^fubitme petentes  ,  atque 
in  fudortbw pbrenitica.  AdditGalcn.  incomment.  Vigili&  igttur ,  &  tnrba- 
tiones  Agrotantium  reuerafuntpbreniticA.  Pefjimum  ejl  non  dormire  ,  necjne 
die,ncque  noftc  ,  quta  aut  pr&  dolore  ,  &  afflittione  vigilantyaut  ab  boc  fign* 
delirabunt ,itaGalenus  1.  iny.Coacarum,  commentA  .  text.^.  Ratio  huius 
cfic  vidctur  ,  quoniam  cum  aliquis  fcbre  acuta  diuexatur,in  qua  fomnus, 
fi  quid  aliud  rcquiritur ,  &  defidcratur  ,  fi  alitcr  fiat ,  &  jegrotans  neque 
noclu,  neque  dic  dormiat ,  oportet  adfit  aliquis  continuo  affligcns  dolor, 
qu6d  fi  hoc  abfit ,  oportet  adfit  ficca  cerebri  intemperatura,propter  acres 
fuligines  clatas,&  ita  vigilias,fimiilque  delirium  excirari:  nsm  qucmad- 
modumfomnum  dolorarcet,  ita  in  dclirio  fomni  ablunt  caufx  naturales, 
nimirum  bona  cercbri  tcmperics,&  fuauis  cuaporatio.Quare  pcrpetux  vi- 
gilix  pefiimx  funt ,  vt  C3iifa  ,  &  vt  fignum.  Vt  caufa",  quta  prohibent  co- 
ctioncm  tam  humorum,tum  ctiam  alimcntorum.  Vt  fignum  *  qtiia  cam 
cercbri  indkat  lxfionem  ,  vt  haud  muito  ooft  in  dclirium  incidcrc  poiTit. 
Conhrmathxc  qux  didta  (unt ,  cafusllluihiiTimi  Manhionis  IoannisBa- 
ptiftx  Bcllifomi,qui  aprimo  diccccpit  devigiliis  conqucri ,  quibus,sdue- 
nicntc  fcptima  ,  iupcrucnit  vrina  turbida  ,  haud  multo  poil  dclirium  fu- 
riofum,quod  mcmoria  dcbetistencrc,&  diligcntcrobferuarc,vt  hoc  fyra- 
ptoma  icmpcr  magni  faciatis ,  quia  vigilix  ,  quo  infcfriores ,  co  magis  ti- 
mendx  ,  &  nc  longius  excmplum  pctamus  ,  iit  vobis  m  prxfcntia  hoc 

vihabcmusprx  manibus  inftat  cmnium,qui  poil  vigilias  dcliiauit ,  vt 
-  \  lippocntisfidcm  faciunt,dum  inquit. 

c  A4nltaverbi\.rifu6jaMiu  ^modcrart  fibi  non  potuit.]  Hxc  omnia  pof- 

fcnt  dici  proucnilfc  ab  im  lginationc  dcprauata  :  vidcmus  cnim   ixpiil.mc 

.  >d6  riderc,rooa6  lugcrc,mod6  cancrc,aut  quid  aliud  faccrc, 

imcu  li  intcrrogcntur,  rcipondcntad  ca  ,  qux  pcruiuur,  autiiomina. 

ctiam 


%>ars  t  rd}grotHS   11.        \j 

ctiatn  affiftentium  in  memoriahabere  >  eofdemque  nominc  proprio  voca^ 
re.  Neque  propterea  quod  rideret  delirans  ,  erac  ipfius  bona  ipes  conci- 
pienda  ,  quod  velic  Hippocrates  deilpientias  cum  rifu  eiFe  fecuriores, 
quia  perinde  eft,ac  ii  dicerec  minus  periculofas :  verUm,etiamfi  fiiic  cum 
rifu,expedic  videre,  an  quidaliud  decerius  iic  coniundum^quoniamcunc 
nihilominus  func  mortifcra:  ,  etiam  cum  rifu.  Hoc  ad  verburn  poiTumus 
vidcre  apud  Galenum  in  G.Aphor.comment.^.  qui  fic  legicur :  Defifien- 
tU>qu&  curn  rifufinntsfecuriorestfHA  vero  cum  ftudio  penculefiores.  Subdic 
Galenus  :  NulU  quidern  defipientia  fecura  eft  \  minus  periculofa ,  qux  cnm 
rifu  eft  \  ficutitemerarU  omnium  periculofiffim&  :inmedio  autem- amhorum 
funt ,  qux  cumftudio  funt.  Fiunc  aucem  omnes  compatiente  cerebro  ,  vel 
primario  ,  vel  fecundario.  Caufa  poftea ,  cur  qux  cum  rifu  fiunt ,  finc  fc- 
curiorcs  ,  eft  ,  quia  indicanchumorembcnigniorem,fanguinem  fcilicct, 
qui  omnium  humorum  eft  miciillmus  •,  ciim  igicur  calefit  fanguis  ,  blan- 
aiores  vaporcs  ad  cerebrum  cranfmiccuntur  ,  &:ita  fit  defipientia  cum  ri- 
fu.  Qu6d  fi  cum  ftudio,tunc  deteriorefthumor ,  quipeccat ,  vt  multis  tn 
locis  ex  Hippocrare  ,  &c  Galeno  colligitur.  Vtcunque  fit ,  femper  mak 
func  dcfipiencias^eciam  cum  rifu,quomodo  etiam  obiiife  Dealcis  vxorem 
apparet  ex  iis,qux  fcripta  reliquit  Hippocrates  3.  in  3.  epid.  text»$6.  Illa 
deiirans  ridebat3tamen  vigefima  0^,quia,vt  didcum  eft,  aliquando  aliui 
adiungicur  fympcoma ,  quod  prxeminec  aliis ,  fed  mulco  magis  augetur 
periculum,  fi  adfic  cum  delirio ,  virtutis  imbccillicas ,  quiacunc  eftpefli- 
mum  fignum  ,  fi  ercdendum  cft  Galeno  i.prerrhet.  text.  8.  fic  diccnti: 
Pr&ianguentium  defipientU  funt  pejfima  ,  &ita,  vccum  huiufmodi  afFe- 
^tionc  nullus  vnauam  conualefcac ,  ita  Galeno  confirmanre  in  commenu 
Et  quid  mirum-yfi obijt  hic  dgrotans:  magis  mirandmnenm  tot  fymptomati- 
bus  tandiu  vitam  protraxiffe  >pr&fertim  clirn  quartum  non  mtuus  habuerit 
grauem,  quam  tertium^quoA  quanti  faciat  Galcnus*»  comment.anteceden- 
te  vidimus.  Cur  igitur  non  cuenit  iudicium  ,  &  mors  in  feptima  ?  Quia 
natuua  detrufitpartem  materia:  peccantis  adcutim  ,  vtvidebimus,  poft- 
quam  obferuauerimus  qua?  die  quinto,&  iexto  euenere. 

d  Quinto  die  dektbiones  erant  mer& ,  biliofit.]  Hxc  excrementa  flam-  % 
midam  fignificabant  difpofitionem ,  quia  pneter  fanguinem,  quiuis  alius 
humor  fyncerus  apparens,  prauam  fignificat  afFeclionem ,  flammido  ca- 
lore  obtincns  generationem  ,  Galenoconfitente  i.prog.  comment. 47.  id- 
que  non  tantum  de  cxcremcntis  peraluum,  fed  etiam  de  quacunque  alia 
euacuatione ,  cam  per  vomitum.quam  per  fputa  ,  &  vrmas  fa&a  ,  intelli- 
gendumcft,  ex  ciufdem  Galeni  mence  i.prorrhet.  text.16.inhis.N0n  fo- 
lum  igitur  vomitiones  fyncer*. ,  &  implacid*  maUfunt  j  verum  quoque  & 
deiecliones  ,  &  Jputa  ,  &  vrina  ,  &  quiduis  aliud.  Verum  nefcio  an  fim- 
plicicer  fic  incelligenda  Galeni  fcntentia,quandQ  videmus  apparcrc  pitui- 
tamfynceram^qu^ro  mod6,  an  harc  fignificetflammidamdiipofitioncm? 
cum  tamen  humor  fit  frigidus.  Si  Galeni  locum  refpiciamus ,  cum  dicat: 
Quiuis  humor3fanguine  excepto  ^fyncerus  ,  habet  gcnerationem  k  flamrni- 
do  colore  >  non  eft  dubium  intclligi  etiam  de  huinoie  frigido  3  &  tamen  in 

D     5  ain« 


30     Comment.  in  Hijlorias  Epidem.  Tfipfl 

aliis  locis  videtur  alitcr  fcntire  :  primum  cnim  fyncerum  vocatur  il  Iud 
quod  impermiftum  cft ,  ira  Galenus  i.prorrhet.comment.i  f .  dum  ita  fcri- 
bit  :  Praua  igitur  ajfectionU  figna  funt }pumofiei& '  fyncer&^  fi  memoria  te- 
nnerimus  3  deie&ioncs  «txf «-w  ,  id  eft  ,  fynceras  appellari  ,  quae  dunta- 
xat  Yiium  ,  quiexcernitur  humorem  cietcrisimpcrmiftum  habcnt.Ita  de- 
fcribit  humorem  fyncerum  ,  fed  quomodo  fynceritas  cuiufuis  humoris 
flammidam  iignificct  difpofitionem  ,  non  intclligo.  Dilc&iflimus  pater 
mcus  in  progn.diciz  ideo  iicri,  quia  priuantur  proprio  ichqrc,a  quoiolent 
caftigari ,  tk  ideo  malum  cfle  fynccrum  humorem  duplici^ratione  ,  vt  fi- 
gnum ,  &c  vt  caufam  :  vt  iignum ,  quia  ingens  incendium  oftenditur ,  vt 
caufa  quia  fucci  effrencs  redduntur ,  prcfcrtim  calidi  ,  quafi  inteliigat 
etiam  pituitam  effrencm  reddi ,  &c  ingens  inccndium  fignificari ,  at  quo- 
rnodo  a  pituita  potcft  vehemens  incendium  accendi ,  niii  iit  falia  ,a  qua 
ardentcm  febrem  procreari  iam  habemus  ,  ex  Hippocrate  in  veslibulo 
^.acut.  fi  vcro  non  fitial(a,frigidiratem  iigniticat.vti  apertiflime  teftatus 
eft  Galenus  lib.i.prog.comment.^6.  fic  :  BtUofus  enimfyncerus  multam  ca- 
liditatem  ,pttuitofus  tndicat  fitgiditatcm.  Hic  fme  dubio  loquitur  dehu- 
more  pituitofo  fyncero,  &  tamen  figniiicarc  frigiditatcm  apertiflime  di- 
cit :  non  igitur  flammeamdifpofitionem  fignificat  quiuis  humor,icd  tan- 
tum  intclligendu  credidcrim  de  humoribus  calidis,qui  efferuntur  magis, 
quo  magis  ichorepropriodeftituuntur  :  idquecolligo  ex  eodem  Galen© 
loco  adduttoydum  inquit  in  eod.comment .Qum  etiam  fyncert  humorescraf- 
fiores  exifiunt  ^pituitofus  quidem  propter  frtgiditatem  quafi  concretus :  bi- 
liofus  verbpropter  exuberantiam  caloris  euaporatus  ,  &  tanquam  ajfatus. 
Ergo  autpropofitio  Galeni  intelligenda  eft  tantum  de  humoribus  calidis, 
aut  vult  dicere  ,  non  poffc  fieri  iftum  humorem  fyncerum  ,  nifi  a  calidi- 
ratc  fegregante  >  &  veluti  abfumente  ferum.  Qui  meliora  habet  in  me- 
dium  ponat. 

*  Fuijfe  pofieaperpinguia  leuia  ,]  colliquari  corpus  arguebant  :  nam 
qucmadmodum  optimum  eft  ,  quidqnid  filubre  eft  ,  ii  -equale  fit  ,  ita 
quidquid  malum  cft  ,  id  omnc  cuadit  dcterius ,  fi  inxqualc  cxiftat :  dici- 
rur  autcm  laruc  ,  quod  habet  arqualem  co&ionem  ,  vt  nulla  pars  effuge- 
ritnatur.T  alterationcm  ,  diciturctiamlxue,propter  vchemcntcm  corru- 
ptioncm  ,  vt  nulla  materiaepars  impcrpefla  mancat ,  aut  fuperfit ,  ita  di- 
ccntcGalcno  z.progn.  commcnt.ii.  fuifle  tandcm  pingucs  ,  argumcnto 
erar  edrpus  colliquari ,  fi  credendum  eft  Galcno  loco  nuper  adduclo  ,  &Z 
i  ,de  crtf.  cap.i .  Fiunt  huiuimodi  colliquationcs  ,  ciim  rccens  compa<5ta 
fubftantia  pingucdinis  ,  ac  carnis  ab  aidenti  fcbre  rcfoluitur  ,  &  colli- 
«]iiatur,quodconringir  prarcipuc  in  fcbribus  pcftilcntibus  ,  vt  lcgimus. 
\.tn  i.epid.\\\*>  vcrbis  :  Q^ua  euacuabantur  crat  co/ltcjuatto  ,  quod  cjuidcm 
cifc  fymptoma  vidctur  in  pcrpctuum  febris  ardcntis ,  quam  pcftilcntcro 
priuatim  vocitant,  cum  mortalcs ,  vclcitrapcftcm  corripiat.  Illudautem 
fcire  oportct  aliud  cflc  carncm  colliqucfccrc  >  aliud  adipcm  :  nam  calor 
cft  fcnicntiflimus ,  qui  carncm  fundit :  modcratur  ,  qui  adipcm.  Scd  nc- 
«pe  pcoptcrca  ftatim  prcdiccndum  malum;ctiamii  pinguia  Yidcamus  cx- 

crcmcruai 


Tars   I.  jEgrotns    II.  31 

crcmenta  :  nam  aliquando  fiunt  propter  calidam  rerunvmtemperiem, 

tiimqiie  enatabit  in  vrinis  ,  neque  necelTarium  eft  illos  febrirc.     Nunc 

fermo  eft  de  febre  pcftilente,  quam  non  difficile"  potuit  fequi  colliquatio, 

qux  mortem  attulerit ,  vt  &:  Pario  ,  &c  adolefcentulo  Mqehbese  contigif- 

fe  videbimus.   Dicetis  :  fi  tam  «eftuans  crat  interna  difpofitio  ,  v:  videre- 

turcorpus  colliquari  ,  quomodo  vrina  exnigra  ,  &turbida  facTa  eft  te- 

nuis ,  pcrlucida  ,  pauca  :  fi  hoc  fa&um  eft  ,  quia  humores  non  expurga- 

rentur  amplius  per  vias  vrinre  ,  quomodo  non  delirauit  ,  vt  firpiflimc 

contingitin  huiufmodicafibus :  nam  ex  nigra  fadta  cft  pcrlucida ,  cx  tur- 

bidatenuis  :praefertim  cum  LarifTa  yin  yepid.text  .%$.itT\wih\\s  vriniscxi- 

ftentibus  delirauerit ,  &:  Nicodemus.   Profecto  hoc  non  raro  obferuatur 

inpraxi  ,  fi  vrinx  fiant  ex  craflistenues ,  facile  imminere  delirium.    Ac 

non  cft  propterea  mirtim,  fi  \\xc  non  fiant  femper  ,  cum  vrinae  per  fe  non 

indicent  afte&ionem  capitis  ,  per  accidens  aliquando.  Ita  i.  prorrhet, 

comment.^.  Vigilia: ,  &"  turbationesrevcrafuntphreniticx  :  vrinae  vcr6, 

&fudoresnequaquam,cx:clarius  i.prorrhet.  cemment.i.  huncinmodunr., 

Rwfus,  &  in  pr&fentia  memoria  tenere  tyrones  oportet,  nulluminvrinis  effe 

Jignuw  ,  quod  delirium  pr&nuntiet.  Nempe  hsec  ,  partium  hcpatis  ,  &  r<§- 

num ,  8c  vc&cx  arTeclionem  indicant,  vafortimquefanguinem  continen- 

tium ,  5c  virtutis  fuccos  gcncrantis  tum  robur ,  tum  imbecillitatem.  Nec 

obftat  Aphor.  4.?fAY.7i.particulas ,  qui  fic  legitur  :  Quibus  vrins,  alb&>& 

perfpicu<t3maU^x(zmm  fi  in  phreniticis  fiant ,  quia  Hippocrateshic  non 

vult  dicere  huiufmodi  vrinas  efle  delirij  notas   ,  fed  efle  malas ,  quia  in- 

dicentextremam  cruditatem   ,  ad  quam  remouendam  facultas  requiri- 

tur  validiilima  ,  &  tempus  longum ,  proptcteaque  effe  admodum  letha- 

les  in  phreniticis ,  quia  fieri  non  poteft,  vtphrenitici  cum  huiufmodi  vri- 

nis  feruentur  ,  iam  ex  facultatis  animalis  affecTionedebilitati ,  quo  fit,  vt 

pritis  moriantur  asgrotantes ,  quam  vrina  concoquatur  ,  Sc  Galenus  ipfe 

teftatur  fe  nullttm  phrcniticorum  vidiile  cum  huiufmodi  vrinis  feruatum, 

repetitque  non  diffimile  i.prog.comment^i^uod  idem  vifus  eft  innuerc 

Hippocrates  $.in  3.  Coacarum  his  verbis  :  Vrina  aquofa,  & alba  ab  initib 

ad  finem  difjictlis  indicij  eft  3  nec  periculo  vacare  folet ,  pcriculum  enim  eft, 

Tie  £ger  fuccumbat  priks  ,  quam  morbus  maturetur.  Quod  fires  ita  eft  ,  5c 

vrinc-eperfenihil  conferunt  ad  capitis  arTcclioncm  indicandam  ,  quid 

mirum  fi  non  delirauitin  tantavrinarummutationead  tenuius.  Quhe  igi- 

tur  erit  caufa  huius  ?  Multa  poiTent  dici ,  nimirum  retentam  cile  craflio- 

rem  materiam  intra  corpus ,  &  vrina:  tenuiorem  partem  eflc  euacuatam, 

&:paucam  ,  quiapras  imbecillitate  natura  non  poffet  con-fuctam  cuacua- 

tionem  moliri ,  neque  fecundum  quantitatcm  ,  ncque  fccundum  quali- 

tatem  •,  fcimtis  cnim  in  extrema  virtutis  imbecillitate,  aut  immodicc"  eua- 

cuari  corpora.prx  facultatis  retcntricislanguorc,  aut  nihil  omnino  cxcer- 

nipropter  impotcntiam  illius  facultatis,  cuiusmunus  eft  a  corporc  detur- 

bare  noxia,  qtto  tempore  ctiam  fi  adfit  mala  humorum  qualitas  ,  ad  cx- 

trcmum  redacTa }  non  fcntit  irritamcntum.    Pcrinde  fcncs  decrcpiti  non 

difcernunt  acria  a  dulcibusjnequeoffendunturi  Yehcmcccr  iicribus^quia 

eorum 


3 1       Comment.  in  Hiftoriai  Epidern.  Hipf. 

eorum  facukas  vcluti  ernortua  eft.  Ita  in  fuppreflione  vrinae  :  aliquando 
cnimbacc  fitpropter  extincTioncm  facultatis  ,  veficac,  quodapertiflime 
aVGaleno  habetur  lib.i.prorrhet.text.16.  Vrinarum  inquit  Hippocrates  in 
morbis  acmtsex  refrigerationeinterceptiones3peJfim£.Addiz  Galenusi^or- 
hi  acuti  ex  oalidiore  materia  ortnm  kabent :  fi  ergo  vrinarum  retentio  ex 
vefica  refiigeratione  fit ,  malum.  Nempc  ex  tali  intcmperic  ,  fccrctoria:, 
qiur  in  vciica  cft  facultatis  facTamimbecillitatem ,  vel  ienfus,  ob  refrige- 
ratum  ipilus  neruum  priuatione,  neruiimqueipfumquod  cotriftat  haud- 
quaquam  fentire  oftendit.  Teftatur  idemHippocratesi.  in  i.  Ceacarum> 
taxt.  io.fic.  f^rtna  intercepta  fignificat  dolorem  ,  atfi  fudor  accedat  jnalum: 
Eft  aurem  malus  tuncfudor  ,  quia  fit  inclinante  aegro  ad  exitium  ,  &:  fi- 
gnihcatnaturae  diflolutioncm.  Quareciim  poftvrina:  retentionem  fuda- 
ucrit  Silenus,  6c  frigidum  ,  videttir  id  facTum  propterexti  emam  imbecil- 
Jitatem  ,  pra:fertim  ciim  nonobkura  proftrationis  viituris  figna  extent. 
Hoc  etiam  poteft  addi  in  confirmationem ,  quod  habetur  5.  \n  3.  Coava- 
rur/iytext.jy  /i  bilwfis vrina  intercept a  celertter  interficit.  Tamen  etiamfi 
hxc:ik  fimiliapoiTent  addi,ego  exiftimo  iftam  vrinar  paucicatcm,&  mu- 
tationem  aliam  habuifle  cau(am,&  tandem  fupprcflionem  omnimodam. 
Natura  haud  multopoft  erat  expulfionem  facTura ,  quo  temporecoiligit 
fe,&  omnia  rctinct ,  vt  maiore  conatu  ,  &impctu  infurgat  adueifus  cau- 
fam  morbificam.  Tunc  fiunt  vrinae ,  &  alui  fuppreffioncs  ,  &  ceflat  quac- 
cumquc  cuacuatio,  quandiu  natura  inftaurata  finem  (uum  aflcquatur,& 
materiampeccantcm  euacuet  per  eampartem  ,  quam  habet  faciliorcm. 
Hoccolligitur  cxGalcno  lib.^.  de crif.  cap.i.  quoin  loco  docet ,  quae 
foleant  crifim  prarcederc,&  intcr  caetera  fupprimi  vrinam  notat,  vti  etiara 
teftatum  habcmus  1.  in  6.  epid.text.  10.  fic.  Ante  ngorem^  vnnarumfup- 
frcffiones  fi  ex  optimis  ftuxerint.  In  quorum  confirmationem  iubnecTun- 
turharc  Tanta  enim  fignorum  in  acutn  visefi3vt  &  folt  ipfi  credcndumfit, 
alijs  vero  accedentibns ,  euam  diuinatio  tibi  crit  fimujjima  ,  perpetuocjue 
veridtca.  Veriim  vrinam,etiam  aluo  fluentc  largitct ,  (upprimi  contingit, 
illuc  fcrofam  humiditatem  vergcnte  ,  cuius  rcdundantis  tripliccm  ciTe 
cuaciutioncrri  dediciftipcr  aluum,per  lotium ,  pcr  fudores.  Ergo  fialiuu 
plura  dcicccrit ,  vrinx  fupprcila;  ad  futurum  rigorcm,  praeferrim  dum  R- 
dcrc  npn  conucnit.  At  fi  aluus  fluxa  non  fit,proximiimque  eiTe  indicium 
noucris ,  acgrotum  rigcrc ,  fudarcque  necefle  eft.  Vult  pcr  hacc  verba  in- 
lHicrcquomodocumquciaat  crifis,fcmpcr  a  natura  ficri  motus  quofdam> 
Ciimh.aid  multo  poft  nacura  crat  euacuationcm  tcntatura  ,  dum  autcm 
pracpararct  ic  ad  cxpulfionem  ,  hinc  vrina;tc^ucs,crafliorcrnateriarctcn- 
u,pauca: :  alio  conucrfa  :  Vcrum  cft  hoc,non  poilc  Medicum  ,  ncquc  in- 
tcgrum,  ncque  bonum  iudieium  cxpccTarein  vimuc  lahguida,Veluti eiat 
huius  ajgrotantis ,  pxmfcttun  cum  in  dics  dctcriorcm  ricri  xgrotantis  fta- 
tum  cx  icxtodic  conftarct  ,  dum  inquit. 

c  Sexjc  dic  parnmjudamt  caput  ,   ixtrcmitates  algcbant  >   liucfcebant, 

vihltum  fe  uidauit  ,  aiuiu  mhtl  cxcreuu  ,  vrin*  rcslitcriwt  ^febris  acuta.] 

:  1  (m  oit  cuidcntcm  ,  aut  pciicctam  cocTioncai  ciTent  bAu 

DC  »"i 


Pars   1.  jEgrotus    11.  33 

non  adeo  perniciofa  eadem  ccnfcri  debcbant >  (  etiamfi  antc  bonam  cri- 
fim  non  liuefcanc  extrema)  quoniam  grauia  fymptomata  pnrccdunt  cri- 
fim^quaenondebet  Medicus  generpfus  pertimefcere  (ignisco&ionispra!- 
ceffis.  At  quia  in  hoc  asgrotante  ne  veftigium  coctionis  cerncbatur  ,  Ced 
omnia  codtioni  contraria  ,  quibus  indicabatur  non  poruifle  expcdtari  bo- 
nam  crifim  ,  fed  fpttafse  naturam  in  tentata  futura  euacuatione  cafuram; 
Et  quomagisprocedebatmorbus,magis  aegrotantis  ruinapatcfiebat,cum 
maiotcpcriculo  ,  &euidentiorepernitie,  cdm  quo  dic  debebatexpcelari 
fignum  aliquod  aileuacionis  ,  eodem  maius  videbacur  proftracionis: 
nam  air, 

f  Scptimo  die  obmutuit ,  extrem&  partes  non  amplius  ad  calorem  redie* 
runt :  nihilminxit*  ]  Debcbat  fieri  iudicium  in  feptima  ,  cum  morbus 
effet  vehemcntiffimus  ,  &  per  impares  moueretur ,  fed  non  tancum  ap- 
paruitminimum  virtutis  robur  ,  fed  potius  omnimodae  proftracionis  eui- 
denciffimum  fait  argumencum  ,  obmucuiffe  in  hoc  die,&  parces  excrcmas 
non  cancum  effe  refrigeracas  ,  fed  etiam  talespermanfiffe  ,  cum  amplius 
nonrecalefcerenc ,  prxfercim  cum  ancea  eciam  liuefcerenc  :  liuida  enim 
fadtacorpora  in breuimortem  denunciant3vt2.Co^^r;;w.^A:/.3 i.Quibus 
fic  ftancibus,  quas  fida  crifis  poreratcxpedari ,  cum  fere  iam  vcntum  ef- 
fet  ad  vltimum  ,  etiamfi  aecas  id  ferret ,  vt  diutius  produceretur  mors  ,  vt 
folec  fieri  in  ascace  florencibus :  accamen  omnes  naturas  conatus  irritos  fu- 
turos  putandum  erat ,  tali  exiftenre  morbi  cohfticucione  in  iuuene  :  Qu6 
enim  magis  fua  natura  vim  morbi  fuftinet  ,  e6  grauior  cenfctur  caufa, 
quae  iuuenilem  aetatem  deprimit ,  ita  ,  vt  etiam  (uperueniens  euacuatio 
tuncpoffic  effe  fufpe&a  ,  &c  omnino  inutilis :  inutilis  ,  quia  incruditate 
nulla  euacuatio  bona  :  fufpeclra  ,  quia  quamis  euacuatio  in  virtute  lau- 
guida',  peffima  j  &  ideo  tunc  non  eft  cur  Medicus  expe&et  crifim: 
non  perfeCtam  ,  quia  haec  eft  fubica  mucacio  ad  mclius  ,  ica  Galenus 
$.de  cnf.  cap.i.  fola fubica  mucacio  ad fanicacem  fimplicicer  crifis  dicitur, 
ficautem  omnino  manifeftis  quibufdam  excrecionibus ,  auc  effacu  dignis 
abfcefllbus.  Ac  dicecis  ,  nonne  eftacu  dignsc  fadcc  func  euacuaciones  in 
Sileno  ,  cum  Octauo  die  multae  fuperuenerinc  euacuaciones :  nam  fuda- 
uit,  papulas  eruperunt,  aluus  eft  mota  :  &  etiam  per  vias  vrinx  fiebat 
excretio.  Iftae  funt  euacuationes ,  quae  morbos  fcpiffime  tollunc.  Vos  hic 
volo  caucos  s  &  attentos  ,  vt  femper  infpiciacis  modum  expulfionis :  fi 
enim  opcime  fiunt ,  tollitur ,  aur  diminuicur  morbus :  fi  vero  aliter  ,non 
tanciim  non  tollicur  affectus ,  fed  perniciofae  funr,  quia  regurgitance  ma^ 
tcria  a  circunferentia  ad  centrum,  non  potente  naturaexpcllcre  ad  cutim, 
celerrime  morcem  inferunc,  quod  apcrtiffime  videmus  in  hac  variolarum 
confticucione.  Iis,quibus  erumpunt  valide,  febtis  fenfim  definir  aur  eui- 
dcncer  diminuicur  :  quibus  autem  lentc"  mouentur ,  aut  aluo  mota  ,  non 
ampliuserumpunt ;  i;  omnes  periclitantur,fa€lamque  vidi  inmultis  hanc 
expulfioncm  ,  aut  in  quarta,aut  in  tertia ,  mulris  ecinm  inccnfa  eft  fcbris, 
quac  fpatio  o&o  dierum  petdurauic,poftea  cadem  conquiefcenceincegrc,. 
cle  repcnj:c  eruperunt  Yaxiol^qiux  tamen3vc  a  maceria  benigniore,omnes. 

£  fecurx 


j4  Comment.  in  Hi&orias  Epidem.  Hipp. 

fecurx  fuetunt.  Itaque  non  eft  fimplicirer  verum  ,  quod  aliqul  pro  cer- 
tiflimo  ponunt  ',  ficri  fcilicet  non  pofle  vt  variolse  erumpant  odfcauaa 
febig  die,  cum  cgo  id  obferuauerim  hoc  anno  fiepius  *,  verum  eft,quam- 
plurimistertia  c\ic  erupiffe.Hahuiinhoc  Xenodochio  maiori  Papiae  mul- 
tcs  pueros  ,  qui  cfim  rebricitarent  ,  expurgati  funt  integrc  ,  &:  defcrbuir 
omnino  calor  *,  poftcanulla  noua  fucccnfafebre  eruperunt  Varioke  ,  ciim 
tamen  etiamdccimadies  a  fcbre  prxtet  ierit  >  perinde  in  Ccenobio  Diui 
Thomas  contigit  m  iuuene  annorum  viginti  quatuor.  Prartcrmittimus 
nunc  quarrerc  ,  an  varioLr  neceflarid  ptotieniant  a  fanguine  menftruo, 
necne  ,  ego  quidquid  alij  dicant ,  puto  efTe  conftitutioncm  fimilem  aliis, 
fieri  icilicct  hosaffec"his,quando  corpus  ad  hos  fufcipiendos  morbos  fue- 
ritdiipolitum  ,  iunt  autem  maxime  difpofita  puerorum  corpora  ,  quia 
frj  ipfisabundat  humidiras ,  &  proptctea  hxc  putredo  in  pucris  frequcn- 
tifiima  eft  ,  in  adolefcentibus  autem  ,  Sc  fenibus  ,  quia  minor  cft  humi- 
diras ,  etiam  ranus  fiunt ,  vtquotidiana  experientia  confirmat,  et  fi  fiant, 
f  nnt  hi  morbi  periculoiiores,  quia  non  conucniunt  arratf,  &  ex  hocapcr- 
tiflime  conftat  cmnibus  in  aetatibus  fieri  pofle  ,  quando  adiit  difpofitio, 
&  proinde  ctiam  non  crederemtribuendum  hoc  cfle  fanguini  menftruo, 
ted  caufic  ,  quae  potcft  gcnerari  in  omnibus ,  minus  autem  in  hoc  ,  quam 
in  illo  generatur  ,  quia  non  adeft  aequalis  difpofuio  ,  vti  etiam  de  peftc 
dicipotcft  :  nequc  enim  fxpiflimc  hxc  contingit  corruptio  ,  fed  femel 
aliquando  inhominum  vita  continget ,  quia  tantam  corruptionem  non 
paritur  natura  tam  frequenter  gcnerari,  &  quando  gencratur ,  natura  pa- 
titur  maximam  vim  ,  quia  fcmper  tuetur  corpus,quantum  poteft,a  putrc- 
dine,  &quiadicunromncs  pati  variolas  ,  etiam  poflcmus  diccrc  omncs 
pati  peftem  ,  patiuntur  variolas ,  quandofit  conftitutio  ,  qiuc  admodum 
fit  humida  ,  quia  pueri  prae  cxtcris  cxccdcntem  habent  humiditatcm, 
non  quia  id  habeantabvtcro  matriscx  fanguinc  mcnftruo  :  quomodo 
cnim  cfle  poteft  ,  vt  pucr  qui  per  annos  argrotabit ,  non  cxpurget  malam 
illam  qualitatem  ,  quam  contraxit  ab  vrcro.  Dcmus  iuucncm  viginti 
quatuor  annorum  corripi  variolisjantea  autem  cx  prargreflis  morbis  fue- 
rit  repurgatus,  nonnc  potuit  cuacuarc  materiamillam. 

Quare  cum  vidcamus  aliquos  fi  pertranfeant  puberratem  ,  aur  vario- 

lis  ampfiiw  non  corripi  ,  aut  in  adolefccntia  corripi ,  (cd  tamcn  raro  con- 

ringerc  \h  illa  artatc  ,  diccndum  crit,  idcofieri ,  quia  ccflauit  llla  difpofi- 

tio  jqnae  tcddir  aptun  corpus  ad  variolasificri  autem  in  aliquibus  ,  quia 

>ora  funt,qa«  .rqualitcr  funt  difpofita  ,  vt  pucri  proprcr  txcc- 

tm  humiditatcm  ,  quidquid  alij  dicanr.    Scd  vcniamusad  tcxtum. 

6  OcLiuo  frigidw  toto  corporcfttdar  : papnU.  ]  Quot  cuacuationcs  tcn- 

r.iMciit  r.uura  ,   cV  quid  commodi  attulcnnt,  oftcndit  ianatio  :  nr.m,  ni* 

•    attuicrurif,  itaquc  fuerunt  mala;  cu.uu;uiones   ,  quia  crant 

i.ux  :  crant  maia\quia  paUttfe  :  cranr  m.ila\rattonc  quahruis.  Pii- 

tftUfc  i,  ^rura  tcntauit  quatuor  eun  u.uiones  uuicm  c\icy 

ildrrm  ,  dtiai  pcr  cuttm,  qu.utam  |M*c  vrinam  ,  cv  quo  rcmpo^ 

r<-*  tor  .  ,  natltra  tcnut,non  potcil  tot  motibus  fati^facci '. 


ouc 


Tars    !.  ^Egrotm    I L  35 

quc  piutibus  tentatis  euacuationibu^  itfarum  aliqua  fiat  impcufe&a  ne- 
ceiTc  eft.  In  hoc  fuerunt  omnes  impcrfcvte  3  &  pca:  confcquens  make, 
qttta  pauc«:paucam  autem  damnari  a  Galeno  iam  conitat  tanquam  vir- 
tutis  dehcicntisindicium  :  fed  5c  ratione  qualitatis,  quia  fudor  erat  frigi- 
dus ,  papulac  abfceflum  non  faciebant :  Excrementa  erant  cruda.  Quod 
fcribic  excrementa  ,  qux  per  aluum  euacuabantur.efle  tcnuia,  &  multa, 
fed  cum  labore  fuifle  euacuata.  Ita  interpretarer  ,  fuifle  multa  ,  &  cum 
labore  excreta  ,  id  eft ,  farpuis  irritalTe  ad  expulfionem,  fedtamen  paula- 
tim  fuiffe  emifla  ,  ita  vt.potius  poflet  dici irritamentum,  quam  fecus;pra> 
fertim  cum  fimul  poflet  mifccri  portio  materiae  craflae  ,  &  falfae ,  quse  vt 
ftimulat  fua  falfedine  ,  ita  fua  craflitie  prohibet  facilem  euacuationem, 
vt  tencfmo  laborantes  experiuntur.  Quidquid  effet,  improbatur  abHip- 
pocrate  hic  euacuationis  modus  i.in  G.Coacarum  text.$i.In  biliojis  turba- 
ta  xIhw  reddens  parua  geniturafimilia  ,  mucofa3qu<&  doloremfaciant,  vri- 
n&  quoque  mn  facile  prodeuntes^  vt>  ne  in  hydropicum  malum  definat ,  me- 
tuendum.  Super  quo  tcxtu  notat  do&iflimus  Hollerius  vidifle  fe  acuta 
fcbre  laborantes  cum  huiufmodi  alui  perturbatione  cfle  morcuos.  Icaquc 
euacuaciones  per  ahtum  ,  cVpcr  vrinam  erancmalse  ,  vcdictum  eft ,  fed 
ncquebonac  erant ,  qnac  per  cucim  tentatac  func  :  non  illa  per  fudorem, 
quiapraecer  id  quod  paucus  erat ,  eciamfi  coco  corpore  ,  &  frigidus :  ne- 
quealccra  expulfio  ,  quia,etiamfi  eflet  mater^e  craflioris ,  ramen  non  erat 
fufficiens  euacuatio  ,  &  fcribitfuifle  rubentes ,  tanquam  afanguinepen- 
dences.Hic  funt ,  qui  defatigancur  ,  quaercntes,quomodo  non  fuerint  bp- 
nx  ,  ciimfuerint  rubrae :  fanguis  enim  miciflimus  cft.  Sed  ad  quid  hcec 
quasrere  ,  8c  in  his  immorari ,  nonne  fcimus  accendi  qualicatem  humoris 
cuacuati ,  &  modum  euacuationis  :  fi  cnim  non  euacuatur  pro  rationc 
morbi ,  etiamfi  humor  euacuandLis  fua  natura  fit  placidus  ,  fi  tamen  non 
pofllt  a  corpore  deturbari,  deterior  redditur.  Practerea  in  morbis  non  at- 
tenditur  fignum  vnum ,  fed  omnia  expenduntur ,  dc  confiderat  Medicus 
cumulum  accidentium  ,  vt  inde  difcernat  ex  quo  magis  timendum  ,  ne- 
quc  enim  quia  vnum  bonum  fit.propterea  conualefceta?grotans,quando 
alh  extant  annexa,  quce  fua  natura  lethalia  funt,itain  hoc  infpicimus,qui 
papulas  habuit  rubentes :  cuius  caufa  fi  minus  rimendum  propter  colo- 
rcm  ,  mifta  fciiicet  fanguinis  portione,  tamen  erant  rimcndac  ratione  mo- 
tus ,  quia  expulfio  non  fiebat  integra  :  fed  hoc  dato  ,  erat  fudor  frigidus, 
excrcma  frigida  ,  poftea  fequuta  obmutcfcenria  ,  &  alia  ,  qticC  certam 
acgrotantis  perniciem  minabantur.£ra;z/  retmda  :  id  fcqucbatur  vim  ca- 
loris ,  quoad  caufam  efficientem  j  quo  autcm  ad  caufam  materialem  erat 
hncc  materia  crafla  :  ita  enim  de  varis  fcribit  Galenus ,  qui  ait  cfle  tumo- 
res  rubros  in  faciei  fupcrficie  nafcentes ,  rocundos,  paruos  ,  eorum  cau- 
fam maceriam  craflam  ftatuebat lib.de remedvjs  facile parabtlibus  cap.i.dc 
fLint  tumores  illi,vulgo  torli  dicti.  His  itaconfticutis,qu£e  fpes  falutis  fub- 
crat  ex  hac  euacuatione  &  aliis  ,  cum  non  perriciuntur  :  nam  habemus  a 
Galcno  lib  .i.prorrhet.  text.  47.  Sivomitns  exigui  ,  biliosiquefierint> 
mdum ;  ttmalias,  tum  fifuperuigUauerim  tgri  :  Addit  Galcnus.   PaucV 

E      z  cxccrni 


3  6      Comment.  in  Htftorias  Epdem  Hipf. 

exccrni  in  ggris  vnum  quoddam  ex  iis ,  qu#  ex  toto  prauitatcm  habent^ 
fiuc  fanguis  per  nares  excernatur  3  fiue  dcorfum  perventrem,  fiueper 
vomitus  talc  quippiam  ,  quod  fupcrfluum  fit  excernatur.  Idem  &in  fu- 
doribus  cft,&  in his,qux  pcr  vtcrum  excernuntur.Nihil  enim  eorum,quac 
dccrctoria  exiftunt  cxigue  exccrni  conuenit ,  fed  qua»  ita  euacuantur, 
omniaduorum  alrerum  fubcunt.  Nam,  vel  quod  non  qucant  tolcrare  ob 
copiam  ab  arfecHs  partibus  efrunduntur  ,  vcl  imbecillitatcm  oftcndunt 
natura?,  quae  propofuit  quidcm  fuperflua  excernere  ,  fcd  nequit.  Idem 
contigit  SiIenohuic,quod  contigifle  monet  Hippocrates  acgrotis  illis ,  de 
quibus  fit  mentio  i.m  i.  epid.  text.fi.  Illis  etiam  inutiies  apparcbant  pa- 
pulae  ,  quas  cum  eflcntpai*iue,non  crant  morbis  excernendis  ,  ftatimquc 
euaueicebaiit ,  prouenicbantquc,  ex  fentcntia  Galeni  ,  ex  crudis  humoii- 
bus :  quod  fi  quando  natura  per  vim  ad  aliquos  eorum  excernendos  ag- 
grcfla  eflet,  nihil  proficicbat ,  imm6  vero  ab  iis  fuperata  ,  aut  in  profun- 
dum  recurrere  pcrmiiit,  aut  proptcr  paucitatem  excretionum  abicefliim 
moliebatur  ,  qui  nihil  deccrnebat.  Non  immerito  igitur  in  loco  addutl§ 
de  crif  addit.  Qmcuncjue  emm  alitcr  quieuerint :  id  eft  quicunque  fme  ma- 
mfcftls ,  &  ejfatu  dignts  excretionibns  fiunt  s  malignim  retrocedunt ,  quod 
vidcturannotatum  i.  in  i.  Coacarum,  text.n.  &  11.  Vbi  fubdit  Holle- 
riusfpectandam  efle  tolcrantiam  ,  cVconfercntiam  ,  vtifupra  di&um  eft. 
Ergo  in  omnibus  cuacuationibus  attendcre  debctis  quid  commodi  fe- 
quatur  ,  cx  quorfum  euadat  euacuatio  ,  antcquam  iuoicrUm  feratis  ,  & 
hoc  iruxime  timcndum  videbitisin  praxi,  quando  natura  eodcm  tempo- 
rc  tottertat  cuacuationcs ,  quia,vt  fiantpcrfe£tc,requiritur  magna  virtw- 
tis  vis ,  &  idco ,  vt  plurimum  (ufpecTa:.  Scd  addamus  &c  diem  ,  cur  non 
inieptima  ,  aut  nonafaCla  funt  harc  ,  qui  dies  fidum  aflcrunt  iudicium? 
Rcfpondcte  vos,quia  ciim  natura  non  poteft  malitiar  humorum  domina- 
ri ,  omnia  perucrtuntur  ,  veluti  milites  finc  ducc  difperfi  irruunt  huc  ,  &c 
illuc  inordinare  moti,ita  &c  humores  fine  duce  natura,binc  ,  &:  hinc  pro- 
deunt  hnc  ordinc,  finccommodo  xgrotantis.  Octauusdies  in  iudicando 
rcipondct  icxto  ,  qui  tyrannus  a  Galeno  dicitur ,  &  propterca  ,  Ci  in  his 
dicbus  fiant  euacuationcs ,  nunquam  fict  id  operantc  natura,  quac  folct 
quancio  potcft  tcmpcftiue  moucrc  Hoc  apcrtiflimis  vcrbis  confirmat 
Galcnus/*£.  i.  de  dtcbu*  decrct.cap.^.  Si  aliquando  aurcm  in  occauum 
diem,  vcl  dccimum  fubita  morbi  folurio  incidat  ,  fimilis  fcre  cft  ei ,  qus 
in  lcxca  accidit  t  quomodo  autcm  in  fexta  iudicari  folcant  nrgrorarres, 
lc^itccaput,  quod  omnia  conrincr  ,  <Sc  vrilia.  Infidc  o&auum  iudicarc 
etl  cn  CoAfatnfaUt  i.dc  dnbw  dccret.  cs.p.6.  his  vcrbis  ,  j4d  ntm  f-.lLirn 
Vero  crijim  tudtcandarn  omncs  jerrpcr  (w/t  cognojcendtc :  vt  v.  f .  tnttorem 
tjfs  crijim^nf.  noito,  quiim  c^us.  vtlzuodic  acctdtt :  Ikinks fidam cjha  ojJa#§\ 
<}H£ rr§bd  cobttpgit ,  mdicewM.  Non  cit  igitur  mirum  ,  fi  inntilircr 
prod  erecuacuationcs,  cum  odtauodic  fint.  fnclrr.  Id  boni  atttilir  ,  cuvd 
dilltilit  proptcrcM  mortcm  ,  vr  qucmadmodum  dcbcb.u  n  6ri  in  icpr^ma, 
Ujpcruixetit v(5|i<c  ad  viuiccimam  ,  quod  tamcn  non  parum  poiuira-tas, 
.  i';\  1 1 r  miictiimc  cum  grauijiimis   niliilon.inus  i\mpro- 

Iil.lt  ;  1    U     • 


/;     Vars    L  ^grotus   IL  \j 

matibus :  nam  papuL-e  illse  abfcefltim  non  facicbant,  id  eft,inutiles  eranc, 
vcluti  Sc  alise  ettactiationes,qttod  vt  denotaret,addit; 

h  Extrema  parum  recalefcebanty  ]  id  eft ,  in  tot  cuacuationibus  natura. 
allcuabatur  ,  qttod  tamen  debttiflet  fieri ,  quomodo  id  cognofcemus  1  cx 
recalefcentia  extremorum  ,  qttse  modica  fuit,  indicitim  qttod  euacuatio- 
nes  erant  inutiles,vti  dictum  cft  ,  quia  debebant  multUm  recalefcere :  it* 
cnim  fignum  fuiflet  naturam  efle  allettatam,&  calorcm  euentatum.  Prae- 
terea  fomni  erant  tcnues,cornatofi,id  eft,impotentia  vigilandi  tenebatuf, 
fed  tamen  non  dormiebat  ,  vt  funt  illi ,  qui  a  mala  qualitate  humorttni 
infeftantur  ,  ij  vigiiant ,   fcd  tamen  pr«  imbecillitate  non  poflunt  oculos 
apertos  tencrc,&:  ita  videntur  comatofi  :  fiatttcm  voces,  ftatim  palpebras 
attollunt  y  &  ita  dicuntur  fomni  tcnues ,  quia  exieui  occafionc  oculos 
apcrittnt ,  comatofiqttia  non  poflunt,  non  conniuerc  oculis  prae  virtutis 
inSrmitate  ,  qttos  aliquando  vulgus  purat  dormire  :  cttm  tamen  fequatur 
illud  natune  infirmitatem.    Nifi  dicamus  etiam  dclatam  fuifle  ad  capuc 
miftam  materiam  ,  qtt£  addcret  aegrotantcm  coma  vigilt  arTcctum  ,  vc 
euentebat  segrotantibus  in  tempeftate  recenfita  ab  Hippocrare  y  in  j. 
epid.text.65.  Habct  in  textu.  Plerifque  vel  grauisfopor  comes  eraty  veltc* 
nuety  atque  parui  fornni.  Notat  Galenus  grattem  foporem  efle  a  qttd  quis 
grauiter  cxcitatur  ,  contrarios  efle  his ,  qtti  tenttes,  Sc  pattcos  habcnt :  illis 
accidit,  qui  abundant  frigida  materia  ,  hispropterptttpcfadam  tcnuita- 
rem ,  quando  autem  mifcentur ,  coma  vigili  tcntantttrxgrotantes ,  &c  Cic 
defcribit  Galcntts  1.  prorrhet.i.  &  3. prorrhet.text.i.  Placct  autem  mihi 
magis  credere  fequttta  efTe  haec  fymptomata  extremam  virtutis  proftra- 
tionem  ,  8c  ad  hoc.crcdendum  multo  magis  addttcor  ,  quia  fubdic  ob- 
mutuffle  ftatim,fi  vera  funt  Galeni  didta  in  l.prorrhet.  comment .$1 .  hunc 
in  modum  prolata.  Qui  atpatot  ,  id  efi  yfine  voce  fiunt ,  quidam  horum  nott 
fentiunt  propter  principij  affeckionem  ,  vtrifque  ipfos  fequentibm  fympto- 
matibu*  ,  altj  duntaxat  voce  priuantur  ,  atque  horum  qmdam  Ufis  quoque 
&  alifs  omnibus  ,  qud  ex  arbitriofuntfunttionibus  y  alijfola  voce  obUfa.  SL 
igitur  cum  vocis ,  tttm  fun&ionum  aliarum  oblxfio  fiat,  eft  principij  ner- 
uorum  affe&iq  ,fi  vero  folitts  vocis,  folomm  voci  afleruientium  organo- 
rum.  Subdir.  Sed  in  prtdicla  concurfione  ,  cum  iamprope  mortemventum 
fit ,  aphoniA  confequitur  fymptomay&  i.in  z.  Coacarumytext.iS.  Qua  cum 
exolutione  fiunt  mutitatcs ,  pejfim<ey8c  lib.$.  prorrhet.text.4.  jQua  cum  exo- 
lutfonefiurtt  catoche ,  &  aphonis ,  pemiciofc  funt ,  vti  iam  annotatttm  fuit 
in  hiftoria  Philifci.  Quibtts  fic  ftantibtts  concludcndttm  eft  ,  hoc  fcqutt- 
tum  efle  cxrremam  imbecillitatem,cx:  propterea  vrina  erat  tenuis,&per- 
lucida,non  potente  natttra  crafliorem  materiam  euacuare.  Hxc  cum  talia 
cflent ,  non  poterat  fieri  mutatio  in  melius  *,  n«que  parttm  fuit  non  efle 
mutata m  dcterius ,  cum  Galentts  in  comment.  fcribat  debuifle  mori ,  fal- 
tem  in  nona  ,  nifi  euacttatio  illa  diftaliflet  mortem.  Cum  igitur :  ita  Ga- 
Icnus  :vinum  robore  fcptwmm  diem,  vt  dixiypotuerit  fuperare  ,  otlauepa- 
pulas  cumfudore  habmt  rubentes ,  rotundas>paruas :  natura  eius  morbo  re- 
Vugname  >  &  humorum  fupcrjluitatcm  malorum  ad  cutem  pzopcllente* 

E      5  idque 


38        Comment.  in  HiBoriM  Epulem.  H/pp. 

idque  fuic  caufce  ,  cur  Hie  nono  non  fit  mortutis,  fed  vndceimo.  Quod  fi 
dieoccauo  nihil  horum  accidi{Tec,reftabat  vtnono  ilie  obiret,cum  is  certe 
feptimus ,  quem  dixit  ,  fuiiTec.  Icaque  fat  cfb  nihil  efle  nonodie  immuca- 
tum  ,  quiapocerac  quid  decerius  concingere  :  id  aucem  fadcnm  credide- 
rim  conquiefcente  nacura  proprer  ipfius  impoccnciam.  Sed  antequam  vl- 
tetiits  progrediamur,fcribit  Galen.  difruliiTc  mortem  propterpapulas^qua: 
apparuere.  Sunt  qui  tcnent  exanchematum  expulfionem  nihil  conferre 
ad  falutem  ,  quia  fint  tancum  tanquam  cinis  humoris  facicntis  morbum, 
&  propterca  parum  referat  apparere  ,  aut  non  >  actaraen  fi  confulamus 
Galenum  r.  rncth.  cap.  n.  videbimus  vtilicacem  afFcrre  ,  quando  ipfe  fic 
habcr.  C&terum^  qui  ex  pcslilentihocvttio  laborarunt  ,  propterea  rmhi 
factlc  videntur  fanati^  quodprdificcatum  ijs3prdtpurgatumque  totum  corpvu 
/^nV.Quippe  ,  cum  &  vomuerint  cx  iis  nonnulli  ,  6c  omnibus  venter 
profliixcrit.  Atque  ciim  ita  iam  vacuati  eiTenr ,  qui  erant  euafuri ,  iis  pu- 
ftuLE,quas  exanthemata  vocant,  nigrx  coro  corpore  confeftim  mukie  ap- 
[xiruerunt ,  vlcerofac  quidem  plurimis,omnibus  certe  ficcse  :  non  enim 
iunt  eiufdem  generis  femper  exanthemata ,  Sc  eiufdem  formre  ,  fed  non- 
nunquam  decidunt  ex  illis  reficcatis  furfuracea  qunedam  >  potiiTimum 
cum  fcalpuntur ,  quae  gratia  fimilitudinis  cum  fcabie ,  fcabiofa  dicuntur 
exanthemata  ,  alia  quidem  liuida  ,  alia  nigra  ;  quae,  qura  cutem,vt  lepra 
maculant,  leprofa  etiam  dicuntur.Sequitur  Galenus  in  loco  citato>&c  haec 
habet,  Eratquc  intuenti perjpicuum  reliquiat  ejfe  eas  fanguiuu  ,  qui  infe- 
bre  putruerat  ,  qttas  veluti  cinerem  quempiam  natura  ad  cutim  trufijfet, 
ficuti  alta  ex  fuperuacuit  trudtt  nonnulla  :  Quod  fi  idcm  eucnilTet  Sileno, 
quemadmodum  diftulit  mortcm  ipfis  erumpcntibus ,  ita  fi  perfeueraflet, 
&  bene  erupiirent ,  hominem  vindicaflenta  pcrnicic  :  nam,non  fat  efl 
apparerc  ,  fed  melius  eft  pcrdurent  ,  &  fenfim  foluantur.  Solent  exan- 
themata  aliquando  morbum  prjeccderc  ,  aliquando  anparerc  poft  mor- 
bum  :  C\  morbis  fupcrueniunt,  finc  dubio  malignitatcm  oftendunt  :  ante 
morbos  fa&a  :  magnum  ad  morbos  apparatum  :  qu6d  fi  ftatim  ac  appa- 
rucre  cuanefcant,detcriora  funt,  quamfi  pcr  morbum  durent,vfquedum 
cum  ipfis  febribus  ceifcnt ,  ante  morbos  vcro  tanto  tempore  ,  vt  quod 
in  cutcm  immerferat ,  putecur  merito  per  cuccm  ipfam  eiTe  paulatim  re- 
folucum  :  narn^  C\  breui  euanefcant  ^  apertum  eft  non  refolutum  ,  quod 
ad  cutem  erat  detrufum  ,  fcd  reconditum  potius  in  altum  efle  ,  atquc  ita 
interna  grauius  affici.  Quarcin  aegrotantibus  mors ,  in  nondum  aegrotan- 
tibus  morbus  timetur  grauis,  quemadmodum  huic  aegroranti  contigit, 
curpoft  morbum  apparuere  ,  fed  matcria  introccuit  ,  tk  potius  cft 
iclata  ad  vias  vrinse  ,  6c  alui  ,  vc  irricamentum  dcnotabat.  Quod  i\  ante 
morbos  fianc ,  indicanc  prauum  corporis  apparacum.  Tcftatur  fatis  clare 
hiftoria  Euphranonis  iih;,cui  non  fcbricitanti  apparuerc  cxanthcmata,  8c 
h.iudmulto  poft  febrire  cccpit.  Euphranonis  /J/w,inquic  Hippocratcs  j.Jtf 
j  .epid.text .Qi.Exanthernata  velut  morfui  culicum  ,  cxigtium  autcrn  tcw- 
pus  ,  poitridie  fcbrtcttautt.  Quae  fcntcntia  hunc  habctfcnfum.  Euphra- 
lioius  hiio  apparucrc  cxamhemata  >fcd  brcuc  tcmpus  pcnlurarunt ,  pro- 

nterc^ 


Tars   1.         rJBgrotttt    1L  39 

ptcrea  «grotauit ,  quia  introceflit  materiacutem  occupans  ,  quod  idem 
videtur  probare  Hippocrates  i.in  i.epidjext.^%.  hisverbis :  Exanthema- 
ta  parua ,  &  non  pro  dignitate  excretionis  morhorum  ,  &  cifo  rurfus  eua- 
nefcentia  ,  qiue  verba  iam  dicra  comprobant.  Pofliim  de  meipfo  idem 
teftari ,  nfmirum  apparentibas  exanthematibus  bene ,  commodnm  segto- 
tantibus fequi ,  qui  cum  anno  falutis  noftr&>i6i  y.  in  febrem  incidcrim 
malignam  (  vagabantur  enimillis  temporibus  )  a  nullo  magis  extorque- 
bar  ,  quam  ab  incredibili  capitis  dolorc  ,  qui  per  quatriduum  ira  me  ma- 
le  affecit,  vtbreuimoriturum  certo  crederem,quodfuturum  erar  fortafle, 
aifi  Dri  omnipotentis  benignitate ,  qui  pro  fua  clementia ,  quo  temporc 
minor  cft  noftrae  falutis  fpes ,  ed  maioreft  ipfius  ad  fanandum  promptitu- 
do,  &  benignitas  ,  exanthemata  apparuifTent  (mirum  dictu  !  )  Statimab 
expnlfione,nondico  efle  diminutum  ,  fcdquod  maximum  eft  ,  omnino 
fublatum  efle  capitis  dolorem  ,itavt  impofterum,  ciimfpatio  dierum  fe- 
xaginta ,  &  hoc  amplius  decubuerim  ,  ne  minimam  capitis  laefionem  per- 
fcnferim.Quareab  eo  die  certo  credidi  hanc  exanrhematum  eruptionem 
valide  faetam ,  dc  perfeueranrem,non  efle  aegrotantibits  inutilem  ,  id  ex- 
pertus  oi  dico,&:  confirmo.  Sed  reuertamur  ad  pmpofitumjtiofhrum.De- 
bebat  Silenus  mori  nono  dk^  cum  feptima  fuerit  peflima  ,  quoniam  iftc 
dics  a  Galeno  i.^phor.text.i^.dickur  conternplabilis,quia  non  raro  fu- 
turas  crifes  in  vndecima  ,  ipfa  praeoccupat :  ^mperfe&as  in  feptima  pcrfi- 
cit  ipfa  :  mediat  enim  intcr  iftos  duos  dies,eodem  Galeno  confirmante  3. 
lib.de  diebus  decret.cap.%.  Iam  vero  ,  &  nonus ,  inquit ,  inter  dics  dccre- 
torios  duos  feptimum,&vndecimum  mediijs,vel  non  factumin  feptimo 
dic  iudicium  ,  vcl  vndecimo  futurum  ipfe  fibi  vendicat ,  rarius  quidem 
feptimi ,  fsepe  vndecimi  crifim  airumit,Sed  quamuis  fuperuixir  plufquam 
ratiomorbi  poftulabat ,  tamen  vitam  degit  miferrimam  ,  vt  propterea 
magis  mortem  appeteret ,  quam  vitam,  veluti  Iethaliter  afFec~ti  fjcpiilimi 
faciunt :  iacebat  enim  vt  mortuus  ,  cum  decimo  dic  potum  non  aflii- 
mcrct. 

1  Becimo  potum  non  fumebat.  ]  Id  non  ratione  febris  fiebat>  quia  cum 
effet  admodum  acuta  ,  6c  ardens,  non  poterat  non  fitire.  Sed  id  euenifle 
crcdendum.efr  propteringentem  virtutis  elangucfcentiam,quae  ciimiam 
propc  extindtionem  effet ,  non  fcntiebatindigentiam  :  nam  extin&a  crac 
iita  fitis  prseter  rarionem.  Non  fitire  a?grotantem  ,  faniire  autem  conclu- 
fum  ardorem  pcrnitiofum  eft,  quia  fignificat  aut  delirium  ,  quo  tempore 
parum  bibunt  «egrotantes,quia  mens  vacillat,ncc  qua:  illis  funt  necefTaria 
animaduertunt ,  quaratione  idem  Hippocratcs  delirantes  nuncupabac 
paucicibas  i.prerrhet.text.i6.tk  1. lib.de  difficult.rejpirat.cap.it.qno\oc9 
inquit ,  delirantes ,  neque  cibum  ,  neque  potum  appetcre.  Aut  fignificac 
languorem extrcmum  virtutis.Merito  igitur  x.in  x.Qoacarmn  text. i^.hxc 
habct.  In  acuto  morbo  fitvs  pr&ter  rationem  folnta^  malurn.  Addi  poteft  oc 
tcrtia  caufa, quando  videlicet  humiditas  qiuxdam  ad  fiuces  defluit,  qux 
irrigansfauces,prohibct  cxficcationcm ;  &c  fic  non  fitiunt ,  niii  deflillatio 
fueritfalfa.  Quaproptcr,  ctiamfi  quisardcntifcbrelaborct,  cVnon  fitiat, 

quod 


4  o    Comment*  in  Hi/tortas  Efidetn.  Hippl 

quod  tamcn  eft  inter  accidcntia  acutae,  &  ardentis  febris  ,   non  oportetf 
flatim  rrialc  ominari,  fed  confiderandum  an  alicui  deftillationi  fit  obnc- 
xius  ,  quia  fa?piffime  fitis  diminutio,  aut  ablatio  ,  caufam  poteft  habere 
deftillationem  ad  fauces  delabentcm  ,  quod  clare  annotatum  habemus 
ab  Hippocrate  i.  in  6.  epid.  rm.14.  Cuius  ha?c  funt  verba.   Tuffes  arid& 
parum  trritantes  in  fcbnbta  ardentibus  ,  etfi  non  fecundum  proportionem 
fittcitlofi.   add-it  Galenus  in  comment.    Qutbufcunque  diutins  tttjfcs  ariddt, 
parumirritant  in  febribm  ardenttbus  ,  non  multum  fiti  infcslantur.  Idcm 
4.  Aphor.  text.  c 4.  Galcnus  ficcas  tuffes  illas  nominat ,  in  quibus  nihil 
excernitur.  Fiuntautem  aliquandoob  intemperieminftrumentorum,qux 
refpirationi  obfemiunt :  aliquando  faucium  afperitate  ,  vel  aliquo  tenui, 
&pauco  humore  dcftillante.  Quidquid  hortim  acciderit,  aliquomodo 
madefeunt  loca,  quae  ad  afperam  artcriam  pertinenr,&  ideominusfiticu- 
lofi  fiunt.    In  hoc  autem  aegrotante  ide6  hoc  accidens  effe  iequutum 
crederem  puopter  rationem  ,  iam  anteaaddu&am  :  vt  Hermocrati :  Erat 
pra?terea  comatofur,  &vigil,  id  eft  ,coma  vigili  laborabat ,  de  quo  iam 
di&umeft :  fimilia  aluiexcrementa,id  cft  tcnuia  ;  cruda  ,  id  eft  corrupta, 
5c  fortafse  etiam  fcetentia  :  ad  quid  enim  dicerc  tenuia  ,  cruda  ,  fi  quse- 
cumque  tenuia  funt ,  cadcm  cruda  ,  vt  videbimus  Galeno  dicente,   Et 
qttando  erat  cxpetlanda  cotlio  ,  fi  decimnm  attingcns  dicm  ita  lethalitcr 
erat  affcfiw  ,  vt  mortem  habcrct  pr&foribH*.  Minxit  fubcraffum  multum, 
tenuiori  parte  a  vi  caloris  foluta  ,  Galeno  dicente  1.  prog.  cornmcnt.11.  & 
quodfubfidebat  erat  fimilc  farinse  crailioris ,  8c  album,quoniam  crudus 
erat  humor,&:  colliquatio  inhac  materiafequebatur  eodcm  Galcno  con- 
firmantc  loco  nupcr  addutlo.  CV<*///<?r,inquit  ibi  farina  pars  appellatur^uA 
effratlo  inuehitur  hordeo  grandiufcula  ,  refugiens  feilicet  mole  confetlio- 
nemexquifitiorcyn.  Hxc  igitur,  quotics  inuehitur  vrinse  fedimento  ,  indi- 
cium  non  bonum  eft  ,  fi  enim  farinanon  affringitur  ifl  partes  admodum 
tenues ,  fpecics  farince  redditur  craflioris  :  In  vrina  vcro  quotics  ali- 
monine  pars  haud  fane  diducta  infupcr  duriufcula  pcimanet.   Sed  affato 
fanguinc  craffiorc ,  vel  confumptis  inacqualiter  carnibus  ita  contingit. 
Idem  ad  hunc  modum  fcriptum  reliquit  nobis  Hippocratcs  7.  jipkw. 
tcxt.  31.  Quibufctimque  febricitanttbtu  invrims  fedtmenta  >velutifarina 
craffor  ,  longam  agritudinem  fore  fignificat.   Huiufmodi  erant  fedimenra 
Illuftriff.  Marchionisloannis  Baptiftce  Bellitomi,quas  vxinascxitiales  cffc 
Galcnus  vult,  nequc  immerito,  quoniam  indigcnt  virtute  valida,vt  pof- 
fint  concoqui ,  quam  cum  non  habcret  hic  argrotans ,  ccrto  eundem  mo- 
riturumconcludendum  crat  ,  qucmadmodum  ctiam  contigit  cnarrato 
Marchioni.Sanatus  cft  cum  huiufmodi  vrinis  quadragefimodie  illc,  qui 
in  Dcalcis  horto  habitabat ,  &  cft  lllud  quod  fcribitur  a  Galeno  in  com- 
Mcnt.addutlo ,  nimirum  tarde  fanaricos  ,  qui  talcs  habcnt  vrinas.  Liquct 
igitur,ait,cx  his  cxcmplis,(nam  ibicirat  hiftoriam  hanc,  cius  fcilicct,  qui 
in  Dcalcis  horto  )  quod  qukumquc  mingentcs  vrinam  fimilcm  farinre 
tmffiori ,  fi  faluari  dcbcnt ,  tardc  liberantur.  Quicunquc  vcro  cxitialitci 
fc  btficni ,  contingit  lios  qium  cito  intcrirc.  Rcm  cffc,  ac  dixi,poftquam 

mcrnbra 


Tars    L        \zEgrotPM    1L  41 

mcmbraextremaerant  refrigerata  iterum  ,  extin&o  omnino  calorc  na- 
tiuo,nihil  aliud  rcliqui  crat ,  nifi\vt  finem  imponeret  miferiis,  moriendo, 
quod  vndecimo  etienifte  fcribit.  k  Fndecirno  eifjt:  ]  Id  cirius  non  cuenide 
crederempotius  beneficio  artatis,  qtiam  alia  dc  caufa:fcimus  cnim  omnia 
irrita  effe,  nifi  naturam  habcamus  aptam  ad  fuftinendum  morbiimpctum, 
cuius  ratione  ,  aut  euincuntur  morbi ,  aut  faitem  in  longius  prorrahun- 
tur  ,  vc  huicconcigic.  Prcter  iam  di&a ,  quomodo  male  afficcretur  fidem 
facit  fpiritus  ,  quem  habuit  a  principio  ad  fincm,  magnus  ,  &rarus.  Quid 
fignificec  iffcc  fpiricus,iam  vidimus.  Habuitperpccuam  hypochondrij  pal- 
piracioncm  ,  quas  dcnocabac  internam  inflammacioncm  ,  &  hoc  idem  vi- 
dctur  Hippocratcs  confirmareiJff  $.Coacarum.  text.14.  Hisverbis.  Oris 
ventrictdi  dolor  ,  cum  hypochondrij  palpitatione  ,  refrigeratafebre>malum: 
Rcfrigerari  aucem  illas  febres  dicimus ,  qtix  ad  manum  videnrur  mites, 
quum  tamen  ardcanc  inreriora  ,  qualis  erac  hxc,  vc  cx  accidencibus  aper- 
tilfimum  fuit.  Hjecque  di&a  fint  de  SiJeno  fatis.  Hincenimvnufquilque 
non  dirHcilc  coniicere  poteft  quis  fuerit  morbus  *,  quce  caufa  ;  quem 
eucntumhabueric ,  &  quomodo  ex  Medicina?  documentis  non  poiTcr 
alium  habere  euencum.  Reftat  modo  vc  aliqua  dicamus  de  curacione. 

Curafio. 

AViccnna  Fen  quartajib.i  Mclrina  i.{cacimininiciocraclacus,fcribit 
omnem  curacioncm  cribus  modispcrfici ,  diaeca  ,  pharmacia,&  chi- 
rurgia.  Diasra  vircucem  refpicic  ,  alia  morbum  :  quidquid  enim  molicur 
Mcdicus  circa  aegrocancem  ad  huncdirigitnnem  ,  vr  eundem  a  morbo 
liberer ,  &c  fanicaci  refticuac  :  id  auccm  minime  affequi  poceft  fine  virtutis 
medio,  qux  morbos  curac-.-Medicus  enim  eft  naturae  &  virtuci  inferuiens, 
fubminiftransauxilia,  &  hoc  Hippocrates  ipfe  docuit.dum  1.  in  6.  epid. 
text.  1 .  fcriptum  reliquit.  Natura  funt  morborum  medict.  Eft  igitur  in  cu- 
ratione  duplex  Medici  finis  ,  vnus  vt  feruet  virtutem  ,  alter  vt  morbum 
tollat.  Seruatur  ficultas ,  feruatur  virrus,fcruatis ,  recencifque  iis^qure  ho- 
mini  func  necefiaria  ,  8c  fccundtim  naturam,vt  cemperamenro  ,  parnbus, 
fuccis,fpiricibti5 :  feruancur  haec  refec~r.ione,qux  non  alicer  firquam  cibis, 
potibns,  &  commodo  vfu  rerum  omnium  neceffcriarum.  Quod  fi  res  ita 
habct,inprimisagendumnobis  crit  dc  vi&tis  ratione  ,  qtise  propccrea 
omnium  cft  praeftantiffima  ,  quia  fine  illa  curario  non  porcft  perfici ,  ipfa 
aucem  per  fc  multos  curat  morbos ,  finc  aliortim  mcdicamentorum  auxi- 
lio.Hinceft,quod  Galenus  ait,efle  nullum  cam  validum  medicamentum, 
quod  fuomunerc  fungipoffic ,  fi  viclus  ratio  obftet ,  quod  in  dies  expc- 
rimtir,  quia  mulros  videmus  a  mulieribus  pratfertim  itigulari  jegrotantes 
plus  iufto  nutriros  ,  aut  intempeftiue,aut  cibis  noctiis  alcos :  nam  etianafi 
facukas  fic ,  quae  pecic  cibum  :  morbus  enim  a  cibo  atigmcnrum  fufcipit, 
nifi  fit  alimcntum  medicamcntofum  ,  ipfc  cnim  pctit  auxilia  ,  vc  1 .  acut. 
comment  .^.  legimus ,  fic.  Nempe  morbnifu  ajfcttionis  indtcat  auxilta, 

F  fhleboto 


4&       Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Uipp. 

fhlcbotomiam  ,  clyfma>c*taplafm*3pHrgationem3oxymeli\,  aqttam  mulfaml 

atque  aliorum  vnumquodque.  Virtutis  vero  cuftodia  folam  indicat  alimo- 

niam.  Si  igitur  morbofam  ajfctlionem  nullo  patlo  offenderet  alimonia  ,  nos 

vtique  virtutifoli  attendcntes>*gros3acfanos  aleremHs,fed  quoniam  ftpitu , 

vt  dixi3noxam  ajfert3ob  id  morbi  ajfctlionem  ,  non  tanquam  fibi  indtcatri- 

cem  3fed  tanquamprohibitricem  contemplamur.    Vbi  ergo  non prohibuerity 

facidtdfque  pr*ceperit,tunc  nutrimiu.    Neque  enim  cibns  fua  natura  mor- 

bofam  ajfctlionem  iuuabit.  Idfane  dtxi  ,  quoniamfepenumero  matcria  vna 

vim  habet  ctbty  &  medtcamentt3vt  ptijfana.  Nempe  quod  virtutem  roboret, 

id  ea  ejfi:ere>tanquam  alimentum  nata  efi3fed  quoniam  & ficcat  ,  &  hume- 

tlat  3  quA  expui  oportct  >  ideo  mcdicamcnti  habet  rationem.  Hxc  Galenus. 

Quare  cum  virtus ,  vt  di&um  eit,petat  alimentum,morbus  mcdicamen- 

tum  :  cVquemadmodum  morbus  curatur  auxiliis,  virtus  autem  ab  iifdem 

debilicacur ,  oporrec  cautus  fit  Medicus,  cum  vtrifque  vtifit  coa&us  ,  ci- 

bis  fcilicet  ,  Sc  medicamentis,  vt  mediocriter  in  vtrifquc  fe  gerat ,  nequc 

dbiplus  exhibeat  quampar  eft  ,  vt  facultas  bene,  ac  finc  periculo  durer, 

doncc  moibus  concoquatur ,  Sc  corpus  expurgetur  :  neque  auxiliis  vta- 

tur  pluribus ,  quam  opus  fit ,  vt  homo  liberetur  ,  &  quam  facultas  ferre 

poflit :  nam  fi  res  poffet  tranfigi  fme  cibo  ,  &  fine  remediis>profe&:6  be- 

nc  agcretur  cum  aegrotante ,  fcd  quia  id  efl:  impoflibile ,  propterea  opor- 

tet  ea  Mcdicus  procedat  via  ,  vt  fi  non  profit ,  faltem  ncnoccat ,  femper 

virtutem  aegrotantisattendens .,  &  morbi  fpeciem.  Virtutem  aegrotantis, 

quia  ii  vircs  valcre  cognouerir ,  cum  morbo,quiceleriter  dcbear  iudicari, 

diuerfimode  fc  geret  ,  quam  fi  vircus  fit  quidem  valida,  fed  cum  morbo 

contumaci ,  qui  iit  futurus  diuturntis ,  aut  cum  virtute  imbecilla,ck  mor- 

bo  folutu  difficili ,  aut  etiam  veloci :  nam  cibum  dari  fola  facultas  pctit, 

tamcn  eius  quantitatem  fimul  cum  facultate  indicat  morbi  tempus  ,  non 

quidcm  pcr  fe  ,  &  pctens ,  Ccd  propter  facultatem  ,  acpcrmittens.    Haec 

ciim  tarn  clara  fint  ,  quis  non  videt  pocuifle  Medicum  vti  tenuiflimo 

vi&u  in  hoc  xgrotantc  florcntis  aecacis,  morbo  laborante  peracuto.  Cuni 

igiturdixerimus  fcruari  facultatem  cibis  ,  cV  potibus ,  &c  vfu  rerum  non 

naturalium  ,  imprimis  expcdicns  crat  parare  victum,  qui  omnino  eflet 

morbo  contrarius ,  facile  diihibucrctur.   Ptiflana  in  hunc  vfum  vcniflet, 

tk  etiamfi  flatim  obiicientcmaliquem  audiam  ,  quiavidearvulgi  opinio- 

ni  poriiis,  quam  Galcno  aduerfui ,  tamcn  quidquid  dicant  alij,cxhibuif- 

fcm  libcnciflime  :  quar  enim  commoda  prxflct  huiulmodi  alimcntum 

ncmo  ignorat  ,  qui  ca,  quae  a  Galeno  tum  i  .acut.  text.i  8.  tum  etiam  altjs 

i :  Iocjs  lcribuntur,  lcgcric  arccncc.  Ibi  hsec  funt.  Pttjfana  frun.entaccrs gu- 

fiamentis  rcde  pr*ccrrt  debct  tn  acutts  morbts  ,  eofqttc  qut  vam  prxtulcrunt 

laudo  ;  na?nvifc>)jitas  cius  Uuts^contmua^ucunda,  lubnca  ,  &  mcdiocrttcr 

h umens  :  fic:  i e  inferty&  fi  quid  ablm  egct^probe  abhtit:non  adfirtn- 

git ,  non  titrbat  male  ,  nequc  tnvcntre  tnmefcit.  Nempe  tnter  coqucndum, 

quo.id  m.txime pottitt  tntumtut.   Hxc  vltima  vcrba  lunt  obfcrtianda,  quia 

pcr  hzc  Hippocratcs  monct  maximam   eflc  adhibcnd.ini   tautionem  in 

nrarp.uandaptiffana  :  ncquc  cnim  quodcunquc  a  quocunquc  ritc  rit,fcd 

oportct 


Tars   I.  JEgrotus    II         43 

'pportet  bene  fit  exercitatu*  artifex  ,  optimumfit  hordeum.  DocTiflimus 

Scptalius  in  lib.  i.fuarum  cautionum  cap.  40.  docet  quomorlo  fit  conft- 

cienda.Sed  ante  eum  Galenus:ipfe  enim  1  .de  alimentfacult.  cap.  1  o.  fcri- 

bitlaudatiffimumefle  hordeum  ,  quod  candidum  apparet  ,  vbi  pinfitnm 

cft ;  denfum  ,  ac  ponderofum  ,  quantum  hordeo  poteft  conuenirc  ,  quod 

plenum  cft  ,  &  circunfcriptionem  externam  habet  tenfam  ,  non  fit  gra- 

cile  ,  neque  rugofum  ,  hocquc  cft  eligendum  in  paranda  ptifiana.  Pne- 

tereaoportetplurimum  intumefcat ,  6c fuccum  habeatplurimum  ,  hoc 

enimeft  ftabii'e  ,  ratiimque  faculratis  ipfius  argumcntum,  dicente  Gale- 

no  1 .  acttt.  comment.  \  8.  Neque  fatis  eft  hordeuminuenifle  ,  oportet  po- 

ftea  fit,  qui  recle  eandem  pneparet  ,  quia  non  omneseodcm  modo  con- 

ficiunt.    Sunt  qui  poftquam  decoxerunt  hordeum  ,  contundunt  in  mor- 

tario  ,  Sc  poftea  exprimunt  fuccum.Hic  conficiendi  modus  a  Galeno  im- 

probatur  ,  quia  impoflibile  eft  totum  hordeum  acqualitcr  effe  coctum, 

itaquecrudum  ,  &  co&um  contundunt  ,  quofit,  vt  flatuofareddatur 

priflana,  Alij  contundunt  hordeum  crudum  ,  poftea  cum  iure  diflbluen- 

tcs ,  fic  asgrotantibus  exhibent.Alij  amylum  etiam  iniiciunt,  &  huncmo- 

dum  improbat  Galenus  i.de  aliment  .facult .c .9 .Sic  praefatus: Video  dcocis 

omnibus  ptiffanampeffime  comparari  :  in  mortario  namque  crudam  ipfam 

contundentes3  non  ad  ignem  coquentes  dijfoluunt.    Sunt  qui amylumetiam 

inijciant  3  vt  per  cotlionem  in  chylum  copiofum  videatur  ejfe  redatla.    Ta- 

lis  ccrte  ptiffana  merito  maxime  eft  flatulenta  ,  6c  conco&u  difficilis 

admodum.    Quomodo  igitur  erit  praeparanda    ?   Vidi  femper    cum 

delc&uaflumptamptiflanam  ficconfe&am.Hordeum  in  fufficienti  aquse 

quantitate  infundunt ,  vt  poflit  ciim  intumuerit  fere  totam  aquam  abfor- 

buiflc,quod  in  optimo  hordeo  folet  fieri  fpatio  horarum  duodecim  plus, 

minus  ,  pro  quantitate  ignis  ,  fi  enim  aqua  feruetur  femper  calida,facilius 

hordeum  intumefcit.Hoc  peradto  leuiter  ebulliri  permirtune,&:  leto  igne 

tandiu  decoquunt  ,quandiu  optimc  crepuifle  animaduertunt ,  quo  facto 

cxprimunt  panno  lineo  fuccum,  aut  cribro  ,  &  eundem  excipientes  cum 

iure  optimo  pulli,  aut  vituli  confumpto  fuper  cineres  detinent  ,  vtleui- 

ter  ferueat ,  &  addito  faccari  parum  ,  aut  fucci  limonum  pro  diuerfitate 

xgrotantium  ,  fic  exhibent  minime  flatullntam,  dc  commoda  multa  prsc- 

ftantem  :  quod  fi  habeamus  hordeum  ,  quod  fine  cortice  nafcitur,neque 

hoc  inutile  eftjetiamfi  primum  abftergentem  maiorem  facultatem  ha- 

beat.  Sic  in  dies  parari  video  ,  Sc  aegrotantibus  cxhiberi.  Qui  igitur  om- 

nia  haec  diligenter  obfcruauerit,commodam  conficiet  ptiflanam.Dixiau- 

tem  me  vulgi  opinioni  aducrfari ,  quia  exhibeam  id  medicamenti  genus 

aluo  fluente.  Ego  autem  quidquid  alij  fentiant  libentiffim^  vtor  in  febri- 

bus  acutis,aluo  biliofa  excernente ,  nonne ,  &  ferum  la&is  etiamexhibe- 

mus  cum  iuuamento ,  praeter  id  ,  quod  ipfa  nutrit ,  ncque  fua  natura  al- 

uum  mouet,  fi  attendamus  verba  Hippocratis,  abftinerem  quidem  in  fa- 

cultatis  concoctricis  imbccillitatc  :  ParafTem  in  iure  optimo  ,  aut  vituli, 

aut  pullorum  ,  aut  columborum  longa  co&ione  confumptorum  ,  vt  illi 

muior  eflct  vis  nutriendi.,  addiufcminum  melonum  mucilaginc  ;  exhi- 

£     x  bitis 


44      Commtnt.  in  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

bicis  fimul  ouis  forbilibus ,  quae  cum  recentia  affumuntur  ,  habent  virri 

rcfrigcrantem,GaIeno  tcftante,  in  Ub.de  remed.facile  parabilibus  ,  cap.j^. 

&c  in  cAp.de  dolore  capitis  ex  vini  potu,6c  i.ad  GlaucHrn  in  cap. de  tertian*. 

pxquifitA  curatiu-ie.    Mane  dediffem  hora  quietiori  contufum  carnisvi- 

tulinae  ad  vncias  fex  ,  vel  feptem  ,  aut  ouorum  luteaduo  ,  vel  triacum 

optimo  iurc  diflbluta  ,  aut  cremorcm  farris ,  aut  panem  tritum  cum  ouis, 

habito  rcfpedhi  ad  xgrotantcm  ,  ad  virtutem  ,  <5c  ad  morbum  *,  araufio- 

rum  ,  aut  iimonum  lucco  nunquam  prxtermiflo.  Tale  igitur  fuiffet  ali- 

mcntum  huic  asgrotanti  exhibcndum.     Et  quoniam  in  huiufmodifebri- 

bus  lingua  exficcatur ,  cxpcdit  ante  cibum  eandem  hume£care,aut  fi  qux 

pituicofa  matcria  eandcm  inficiat ,  cam  abftergere  ,  &  mundare,vt  com- 

modius  alimentum  argrotans  aflumat.  Etpropter  infeftanrem  fitim  ,    ex 

vfu  fuiffet  aercm  duccre  in  contrarium  ftatum:eft  cnim  aer  ex  neccflario 

alcerantibus  corpus  noftrum.  Eft  aer  ,  finc  quo  non  poceft  morbus  tolli, 

nec  conlcruari  ftmitas  9.  meth.  cap.14.  nam  fi  contrariam  morbo  tempe- 

ricm  habet  ,  c  prxfidiorum  namero  vnus  eft  ,  fin  fimilem  ,  rcgritudina- 

lium  cauiarum  cft  vnus.  Quarc  hic  erat  aer  ad  frigidum  reducendus ,  8c 

humidum.Id  fict  in  his  cafibus  ,  fi  afpergatur  aqua  fsmius  in  cubiii  ,  Sc 

omnibus  iis ,  qua,'  acrem  rcfrigerare  pofliint.    Hac  praeftiro  ,  fi  vrgeat  ve- 

hcmcnter  iitis ,  expcdit  ftillatitias  exhibere  aquas  ,  rcfrigerandi  vim  ha- 

bentes,  aut  aquam  dulccm.  Hanc  ficim  cxcinguere  diccbatGalenus  1 .  de 

finipl.medic.factilt.c.tp  7.  aliquando  crudam  ,fi  acgerhuic  fuerit  nfluctus, 

qualis  cft  ,  quar  cx  fontanis  hauricur  ,cifternis.Noftris  regionibus  dcfide- 

rantur  iftac aqiuc  ,  cx  camobrcm  coctis  vtimur  ,  ita  cnim  minusnocua 

cenfetura  Fabio  Pacio  in  lib.  meth.  Scdquia  ,  quemadmodum  ipfa  calo- 

rcm  cxtinguic ,  ficcicatcm  morbofam  rcmoratur  ,  fumosin  caputafccn- 

dcntcs  rcprimit ,  <Sc  fuccos  omnesin  qiretc  continct  ,  fluxionescohibet, 

ita  in  hvoochondriis  moratur,  nifi  fit  optima,flatuscxcitat,  vcntrcm  c\i- 

ftcndit,  vrinas,neque  fudorcs  promouet  ,  facultatcnulla  medicinaliipro- 

ptcrca  Don  eft  ab  rc ,  quod  fternat  viam  immilccrc.     Huiufmodi  fuiflct 

lyrupus  acctofus  fimplcx  ,  limonum  fuccus ,  ncquc  vcritus  eflem  alurmi 

motam  ,  fcd  vrgcntc  firi,fati-  larg.im  aqux  copiam  dcdiflcm  ,  niii  tamen 

virtUS  fuiflet  iam  languida  admodum  :  nam  cum  aluo  moca  infcfta  cft 

mulr.r  dC[\xx  potio.IntcrCcTtera  que  vidcntur  fitim  dcmulcerc,cft>fi  gegro- 

tans  filentium  fcrucr ,  quod  obfciuatum  cft  ab  Hippocratc  3.  m  6.tpul. 

tcxt.  3  3.   Sici  carcnrcm  ,  os  claudere ,  ac  tacere  ,  auramquc  fiigidam  cum 

potu  introducerc  ,  idcft,  vcntrcm  vna  cum  potufrigidum  attrahcrc.Lau- 

c'  i  Galcnusacstutu  cum  aqua  1.  dc  fimphc.medtc .  facult .  cap.  30.  qua« 

ftrcnuc  rcfrigcrarc  ia  fcbiibusardcntibus  vult.  Ac  qui  alitcr  fici  prcmun- 

tur ,  id  cft  qui  fiti  infcftantut  \  calorc  ,non  ab  humoris  inopia  ,  puta  \\\ 

fcbribusardcmibus    &  aduftis  j  qulque  rtftarc  Uboranr,  ac  m  grauj  rcflu 

comi  ofita  eft  iis  aftecrio,  cv  ficciwtc  ,  6c  calidkatc fin>ul.  Qu.ue  non  in- 

iutia compofita  illis  mcdcla  cft  fccctura  ,  Vt  quod  flrenuc  refrigcrat  ,  cv 

quoui   CX.J  (.ditcpcrmeet,  Sf,  aqua  ,  qua:  fnpcrquam  qugd  1 .  ti  igei  c  t.om- 

lutun  fu  vtihuimdiiVmu  :  nilul  cnim  cit  aqu'i  hiiiuiduii.  Porcft  igitUlia 

huiuimodi 


Tar*    h      mdEgrotits    11.  45 

huiufmodi  cafibus  acetum  cum  aqua  cxhiberi^tantum  camcn  accti  miicc- 

reoportet,  quantum  faciat  ad  aqiue  penetrationcm.    Laudatur  pariter 

aqua  hordei ,  fed  tamen  bene  co&i ,  doncc  crepuerit  hordcum  :  ita  cnim 

flatuofitatemdeponit,  &:  ad  extinguendam  febricitantium  fitim  apprime 

Ytilis ,  dicCntc  Hippocrate  ^.acut.tcxt.yi.Qu.6d  fi  fupra  modum  fintfiti- 

culofi  ,  bibantaquam  hordci ;  dicit  Hippocrates.    Poffumus  etiam  cum 

aqua  hordei  bene  cocti  mifcere  confcruam  rofarum  ,  violarum  ,  boragi- 

nis,buglo(li.Vel  ^C.femtnis  citrulii  domeftici,fcminisfortulac&vna  $.vj. 

dragacanthi  ftigidi  5-uij-  diffoluatur  dragachantum  cum  aibumine  ouorum 

rece  ttinm  conquaffatorum  3  &  colatorum  ,  &  additis  reliquis  ftant  filuU 

in  forma  lufinorum  ,  &  exficcentur  in  vmbra  :  teneat  fub  lingua  vnam 

iftarum  pilularum  per  intetualla  •-,  tamen  vrgente  fiti  ,  nullum  maius  re- 

mediuminuenio  ,  quam  aquce  magnum  hauftum  ,  cumacetofitate  citri, 

aut  fyrupo  acetofo  fimpl.aiu  faccaro  fpongiofo  dicto.  H*ec  depotionein 

pnefentia  fatis :  nam  antequam  opus  ad  calcem  redigatur  ,  dabitur  occa- 

fio  alquidaliittd  excogitandi.   'Praefcripto  vivStu  ad  vniucrfalem  totius 

corporis  cuacuationem  deucniendum  erat  ftatim  :  nam  ex  iis  fuit  mor- 

bus,  in  quorum  euacuatione  tardare  maxime  eft  perniriofum.    Quare  ex 

accidentibus  ,    ciim  omnibus  m  confpicuo  cffe  poffet  ,  vehementik 

fimam  fuiffe  febrem  ,  Sc  ex  putridarum  genere  :  &  iti  fcbribus  putridis 

omnibus  faluberrimum  fit  fanguinem  mitre&e,  etiam  vfque  ad  animi  dc- 

liquium,ex  Galeni  decreto  i .  meth.  cap.ij .  iistamen  feruatis  conditioni- 

biis  , quafs  ibi  pontt ,  vidclicet ,  finec artas ,  nec  vites prohibuerint  ,  red- 

ditque  huius  rationem  ftatim  :  Leuatanamquc,  qux  corpus  regit  natura, 

exoneraraqueeo  :  quo  veluti  farcina  premitur,haud«Tgreqtiodrcliquum 

eftvincet.  Itaque&proprij  munerishaud  oblita,  Sccoquet  ,  quod  co~ 

qui  eft  habile  ,  &c  excernet  quod  poteft  excerni.  Qjare  ftatimad  hoc  re- 

mcdij  genus  erat  deueniendum  :   nam  ncc  setas  prohibebat ,  &  morbus 

pctebat.  Ataluuseratmota  :  videturenim  hiec  cuacuatio  fola  fufficiens 

ad  prohibendum  id  remedi j  genus  :  nam  ftatutum  eft  a  Galeno  fine  ver - 

borum  circuitione  ,  aluo  fluente  abftinendum  effc  a.  quattis  alia  euacua- 

tione,i.^  Glauc.  fic  :  Sed  neque  fi  fucrit  febris  cum alui  froftuuio^aiia  eft 

opu*  euacuatione  :  verumh&c  fola  fufftcit  >  quamuis  non  fit  fro  multitudi- 

nis  ratione*  Subdit :  Quicunque  enimfbu  adimere  fore  neceffarium putan- 

•tes ,  aut  fanguinem  mittere  3  aut  ventrem  mouere  tentarunt  ,  in  grauiorape- 

ricu'a  duxerun.  Audtoritas  magnifacienda,  cum  apertiflima  fit ,  Sc  maxl- 

me  videatur  adaptata  Silcno  :  tamcn  neque  me  ica  terret  hxc  Galeni  au- 

dtoritas ,  quin  experientire  credcndum  fit ,  &c  aliquando  liccat  abcrrare  a 

via,  dummodo  non  fiat  cum  «grotantispcrnicie.  Ego  tcfbri  poffum  mc 

non  femel  fanguincm  mififle  ,  aluo  flucnte  ,  &c  vniuerfocorporf$"ir:rbitu 

refrigcrato  ,  fuppreffam  fuiffc  aluum  :  ciim  enim&ftuante  intcriushepa- 

tehuiufmodi  euacuationes  {uperueniunt,quenihil  iuuareccrnunrur,tunc 

non  abftinerem  a.  moderata  euacuatione,  potius  iterato  facta  ,  fi  priorcm 

iuuiifc  animaduerterem  5hoc  tamcn  non  potcft  arquc  bcne  delibcrari,nifi 

abiis ,  quitangunt  puUlim ,  c^c  omnia  diligenter  examinant  5  hanc  rcm 

F     }  infc 


4<£  Comment.  in  Biftoria£  Epjdem.  Hipp\ 

inferius  fortaffe  clarius  dcterminabimus.  In  hocigitllr  cum  cx  potatioir- 

busaegrotaffcfcribat,  &cffet  iuuenis,  robur  non  decrat  ,  quantum  ex 

arcatc  conie&aimis :  copia  humorum  extabat:  feruor  ingcns :  ab  euacua- 

tione  per  aluum  nullum  iuuamentum  ,  propterea  ego  fanguinem  extra- 

xiffem  ,  fi  ftatim  aegrotantem  inuififfem  ,  antequam  virtus  ab  euacuatio- 

ne  deprimeretur  \  modice  ramen,femper  pulfum  fpectans  :  ita  cnim  mo- 

derata  humorum  acrimonia  aiecore  proucniente  aluus  poterat  fupprimi, 

vt  mihifxpius  contigiffe  teftaripoffum :  folet  enim  potius  tunc  temporis 

fieri  reuulhonis  gracia,  quam  euacuarionis,res  tamen  hicnon  poteft  aeque 

bene  terminari,  ac  fi  pulfum  pcrtractaremus  :  medemur  enim  potius  ho- 

mini ,  quam  Sileno.  Quod  fi  erat  miflio  fanguinis  admittenda  :  hxc  pcr 

venam  intcrnam  facienda  ,  ita  Hippocrate  tuadente  4.  acut.  text.14.  haec 

cnim  velociflime  ,  dc  plurimum  ex  iis  ,  quae  principes  funt  partibus  eua- 

cuat ,  atquc  obid  inacutiflimis  morbisadeam  confugimus.  Hoc,fi  potc- 

rat,  admiffo  :  poftea  attemperantia  in  vfum  veniffent,  tam  per  os  affum- 

pta  ,  qium  iniecta  ,  quibus  poffet  humorum  acrcdo  demulceri.  Hoc  po- 

tuiflet  commode  prseftarc  fyrupus  huiufmodi ,  qui  reciperet  fuccum  ci- 

chorij ,  acctofac  ,  endiuia?  depuratumad  ^.  ;.  pro  fingulo ,  cum  portione 

acctofitatis  citri ,  diluto  fyrupo  cum  aquis  cordialibus  ,  rutae  ,  caprariae, 

acctofs,graminis ,  &ctiam  plantaginis ,  f\  vrgeretaluimotio,ante  oculos 

ponens,quod  magisvrgeret.  Fortafse  habuiffet  maiorem  vim,  pararc  de- 

cocturn  cum  foliiscichorij,acetofae,boraginis ,  pentaphylli,  tormentillac, 

graminis ,  plantaginis ,  &  id  genus  aliis  ,  quae  iam  effe  in  vfu  pluries  vi- 

tliftis.  Solemus  etiamin  his  cafibus,  aluo  mordacia  excernente  ,  vti  fero 

lactis  cum  fyrupo  rofaceo  foluto.  Attamen  attendere  oporret  tunc  modum 

cxcrctionis ,  &  virtutem  j  priiistamcn  clyfteribus  infiftendum  erat  refri- 

gcrandi  vim  habentibus ,  quales  parantur  ex  ptiffana  ,  ex  aqua  hordei 

eumfaccaro  rubro,cx  iurc  pulli,  cum  faccaro,  &  vitellis  ouorum  cx  lacte 

ipfo  aliquando  etiam  chalybcato.  Quod  fi  his  mane  ,  &  fcro  etiam  pcra- 

<5tis ,  nihilominus  alui  motio  perfcucraffct ,  in  illocafu  non  cffem  veritus 

exhibere  (erumladis  ad  ^xtj.  &  hocamplius  ,  qu6d  fi  prius  per  alembi- 

cum  cxtraheretur,non  cffet  absre,&  perfpecta  materia  fluentc ,  quam  ta- 

menfcnbit  fuiflc  biliofam,  &mordaccm  ,  addidiflem  fyrupum  rofaceum 

folutiuum  ad  *.  tj.  veliy.   Videbitis  enim  fa&a  tempeftiue  haceuacua- 

tionc  ,  (x piflime  aluum  valcnter  motam  ,  fuifle  fupprcflam.    Ego  eniin 

fyrupum  folutiuum  cum  modica  fcri  portionc  diflbluo  ,  quo  aflumpto, 

denuo  hauftum  ieri  optirae  clarificati ,  &  prascipue  ,  vr  Quercetanus  do- 

cct,cxhibco  :  ita  cnim  mordaciras  humorum  cum  euacuatione  dcmulce- 

tlU  ,  ncquc  ab  hoc  mcdicamento  tam  larga  fiat  euacuario  periculumcft, 

qua  poflit  viitus  concidcrc  :  ferum   cnim  folum  poteft  exhibcri  ruto, 

ctiam  ad  5.  Ix.  ncque  rcfpicit  artates ,  quiafcnibus  concedit  Actius  ,  & 

omnibus  artatibus  ,  citra  vcntriculi  la:fionem  :  fyrupus  rofaccus  cuacuat 

roboran<Ja  Et  hac  prxcipuc  curationc  vti  dcbctis ,  cum  vidcbitisabat- 

lpcrantibus  nihil  iuuari  «egrotantcs  ,  documcntum  a  Galcno  reli&um 

.riniis  vcrbis ,  1.  dcfiwpl,  mcdic.fanltatibM  >  cap.u.  qux  ita  lc- 

£untux% 


Tars   L  JEgrotm    JL         47 

&&\\x.mJrrtumquodque  attemperantium  medicamentorum3Gr:xcc  vmtepdvvv- 

7* ,  fiue  &nx,e?ctsiK*  ,  nuncupant,  vbivalentius  euafit  humoribm  mordican- 

tibm  ,  morfum  eorum  retundit.  Verumfi^aut  valentioribm  facultatibm^aut 

multis  paucumfuerit  mistum  ,  vna  &  ipfum  corrumpitur,  alitque  cacochy- 

miam  ,  fiuefucci  malignitatem.  S  ubdit.  Quamobrem  protinm  euacuandi 

funts  quiab  ijs  ,  qu<z  temperandi  naturam  habent  irritantur  ,  atque  exaffe- 

r^ntur^vtpote  qui  multa ,  nec  facile  folubili  humorum  corruptione  laborant. 

Hoc  igitur  vti  potcriris  in  huiufuiodi  cafibus,  quia  cgo  fWpiflime  felici- 

rcr  vfus  fum  ,  virtutis  non  immemor  >  vti  ctiam  a  patre  meo  feliciflimas 

memoriae  fa&um  obferuaui.    Cum  vcr6  perfeucrarc  adhuc  feruorem  vi- 

deremus,infiftendum  crat  in  iis ,  quse  deobftrucrent  citra  caliditatcm  ,  & 

humorum  malitiam  refpicerent,  addito  fyrupode  portulaca.cum  femini- 

bus  frigidis  ,  vel  ftillatitio  parato  ,  vt  aegrotantis  guftui  gratificaremur, 

quando  fcilicet  aegrotantes  alia  medicamenta  abhorrent,hunc  in  modum. 

Sumpfiffem  limonem  ,  aut  citriummalum,&  cortice  dempto  ,  autetiam 

cumcortice  contundendum  totum  curaffem  ,  poftea  cum  foliis  cordiali- 

bus  ,  foliisauri ,  8c  margaritis  prius  fucco  limonum  diilblutis  ftillatitiu*i 

paraffem  rcplcto  omnibus  capone ,  &C  extracta  aqua  vitreis  organis.  Hoc 

medicamentum  eft ,  &  alimentum,  commodum  in  iis ,  qui  virtutem  ha- 

bent  imbecillam  ,  &  quialia  omnia  contemnunt ,  vt  non  rar6  in  iis ,  qui 

maligne  funt  affe&i ,  obferuabitis.    Sed  quoniam  non  tantiim  debemns 

refpicere  morbum  ,  verumetiam  &:  attendere  fymptomata  perneceffa- 

rium  eft  ,  &  quia ,  qux  iam  facta  tollunt ,  ante  fadta  prohibent ,  eam  ob 

rem  non  oportet  expe&are  ,  vtmorbus  vim  acquirat  eundo  ,  fcd  ftatim 

accenfa  febre  oportet  occurrere  immincntibus  ruinis ,  &  prascipue  expe- 

dit  obferuetis ,  an  conftitutio  fit  maligna.necne,  quia  in  maligna  confti- 

tutione  etiam  tertianas  febres  curabitis ,  vt  malignas  ,  quia  in  huiufmodi 

temporibus  non  eft  difficile ,  qui  morbi  videntur  leues ,  in  malignorum 

naturam  verti.  Alexipharmacis  igitur  erat  infiftendum  quam  celerrime, 

cum  morbus  fefe  proderct  ,  vel  idiotis ,  &  ne  etiara  videremur  defccifle 

tn  curatione.In  hunc  vfum  multa  veniunt.Smaragdus,lapis  Bezoarticus, 

margaritae  ,  fapphyri,coralia,&:  id  genusalia  ,  quibusnoftris  temporibus 

etiam  in  leuiflimis  morbis,  vc  aliquid  feciffe  vidcantur  ,  Medici  vtuntur. 

His  an  tantoperc  fit  fidendum  dicantilli,  qui  iifdem  funt  vfi.  Quid  fi  vix 

inueniatur  fidelis  fmaragdus  :  de  lapide  Bezoartico,  an  fit  fidelis  videbi- 

tis  vos,ego  quidem  adhaereo  opinioni  Dodlifiimi  Vallefij,qui  dicit.Nul- 

lus  apud  mc  non  eft  fi£titius,&:  fi  iuuat,  opinione  iuuat.  Attamen,fi  cum 

nobilioribus  rcs  fit ,  ftatim  proponite  mulca,  magnifacir«  morbum  ,  nc 

adueniens  aliquis  ex  iftis  ^£fculapiis  ,  qui  nihil  rectum  putant ,  nifi  quod 

ipfi  faciunt ,  vos  deprimant,reprehendentcs,  quia  abftinueriris  ab  huiui- 

modi  medicamentis.   Proptcrca  cum  diuitcs  curabitis ,  omnia  h#c  pro- 

ponite ,  quia  vobis  maximam  parabitis  laudem  :  nam  fi  totics  crrarct 

Mcdicus ,  quoties  ad  argrountcm  vcniat,  tamen  bcnc  curatum  ccnfent, 

fi  modo  iugitcr  pulucres   didti  fuerint  exhibiti  :  e  conuerfo  ,  ctiamfi 

conualcfcat  argcr  ,  tamen  pcccauit  grauiter ,  qui  bcnc  curationem  difpo- 


4  8       Comment.  in  hPiftorias  Epidem>Hippl 

nens ,  nihil  horum  dcdit  :  Quanti  autem  fint  iuuamenti,  norunt  exac*Ve> 
qui  finc  fnco  ,  &c  fallacia  medcntur.  Qui  ad  gratiam  loqtumtur,&  fciunt 
vultum  e  vultu  commutare  ,  ij  fibiipfis  mukas  parant  diukias •*  qtio&ge- 
rms  medendi  non  omnibus  familiare  eft.Sed  ad  rem.  Egoquidem  libcn- 
tiffimcvtor  pulucrc  margaritarii  Oricntalium  dirtbluto  cum  fucco  limo- 
num,quemaliquando  eria  infundo  pcr  nodtc  in  fyrupoj&r  fic  cxhibeo,nut 
immcdiateantc  fyrupum,aut  etiam  per  horam  ante  cibum  :  parum  enim 
rcftrt  ad  fmitatcm  ,  modo  exhibeatur.Alios  pulucres  exhibemus ,  certe 
non  vttales  /ed  quia  non  habemusfidelcs,  Dom.  Doctor  a  S.  Petro  ,  &: 
D.Bellinona  ,  dc  ego  abftinemus  vt  plurimum  ,  quia  re  veracenfcmus 
mciiiis  no  proponere,quamdare  adulteratos,  vt  feprffime  fumus  experri. 
Hos  iugitcr  dediflcm  in  huiufmodi  cafibus  ad  rcprimendam  exccllentcm 
fllam  purrcdine,non  prxtermiffis  aquis  cordialibus,fcorzonern:,  acctofce, 
riUiEjCaprarix,  cv  aliis.  A  calidis,quidquidali{  dicat,abftineo  libentiffime. 
Accidcntibus,quoniam  multa  erant,fingillatim  prouidendum.Vigiiia:,vt 
accidenti  minimc  afpcrnando  prouidcndu  erar,vti  iam  dictu  eft,M-  ante- 
aienti  biftona.Cum  lumbi  dolerent:his  porcramus  fuecurrcrc  iim&ioae 
ex  vngucntis  fantalino,  rofaceo,cerato  Galeni  refrigerantc,&  madcfaclo 
linteoloin  aquarofacca  fiepiiis  admoto  cum  albuminc  ouorum  bcne  fi- 
mulomnibusagitatis ,  &  rcnibus  applicitis :  fic  enim  vngucntum ,  quod 
oleofum  eft  difficiliiis ,  cV  tardhis  acccnditiir  ,  quia  cit6  a  calorc  renum 
calcfiunt  huiufmodi  mcdicamcnta,  &proprerca  fatpius  funtmadcfacicn- 
da  aqua  rofacea  dicta ,  folia  vitium ,  nymphex  fuo  adhibitatcmporciu- 
uant3(i  prhis  in  aqua  immergantur,  &  appliccntur ,  tandiu  dctcnta,doncc 
mcalcfcant :  Alia  muka  funt  qux  idem  prseftare  pofliinr.  Collo  dolenti 
inuncHo  cxoleo  liliorum  alborum  commodafuiflet ,  aut  altcritis,  quod 
primum  gradum  non  excederct  caliditatis.  Hoc  fcmpcrante  oculos  ha- 
bctes  vtinftrumentorum  cocftionidcferuicntiumrationem  habeatis,vcn- 
triculi ,  vt  concoquat  alimentum  :  iecoris ,  vt  (anguinemgcnerct  minus 
actcm,quia  in  fcbribus  patiutur  he.  partes  non  mcdiocriter, (i  Galeno  crc- 
dcndum  cft  iib.-L.de  natHral.facult.c.^.Szmiw^no^ii  ac  fcbris  apprehcn- 
dit  homincmxoclio  vitiatur:fieri  cnim  nonpotcft,  vt  qui  a?grotat ,  acute 
prxfertim,vcntrcm  habeat  robuftiorem,quam  fanitatis  tcpore,ciun  benc 
operaretur  cumco,finon  multo  eflct  imbecillior ,  codem  Galeno  confir- 
mantc  i.decrif.c.i  i.Vcntriculu  igiturcxpcdicbat  vclfouere,dccocT:opa- 
rarocx  folih  abfinthij,rofarum,mcliloti:Huic  ctia  potcrant  addi  olca  ab- 
fpuhij ,  maiiichis  ,  rofarum  ,  vcl  potcrant  (umi  eorundcm  pulucres,cura 
poi  tionc  corallorum  rubcorum,  fiorum  lambrufca: ,  &s  cum  cera  ,  cV  rc- 
fina  tcratum  fcrundum  ai  tcm  conficcrc  ,  pro  ore  ventriculi ,  aut  additis 
olcis  ad  propoiiioncm  >  linimcntum  pararc.  Hypochondriis  a:ftuan- 
tibus  non  incommoda  fuiflct  immclio  cx  olco  rofacco  ,  cum  (ucco 
cichorij,  mifto  ,  Cv  portioncuddifa  accti  albi  ad  pcnctrationcm  ,  poterat 
cali-.Unn  hypochondrio  dcxtro  applicari.  Commcndatur  ctiam  fuccus 
ipionij,quU  prsctcr  id  quod  citra  calorcm  dcobftruit,  ctiam  robur  ad- 
qu  v;iccii,Galcno  coufirmantc  //;  Lb.dc  JimpL  mcd.  cap.proprto.  his  vcr- 

bis: 


Tars   I.  JEgrotus   II.         49 

bis.  AgnmsniHmfoie  eupatorium ,  herba  efi  temium partium >incidendi- 
aue  ,  &  abftergendi  facultatem  habet  citra  manifeHum  calorem.  Quocir- 
ca  obftructiones  liberat  ,  ineft  itidem  ei  &  adftric"Ho  quaedam,  per  quam 
robur  vifceri  addit.  His  igitur  eflem  vfus,  faltem  bis  in  die  ,  ne  vifcerum 
robur  cxolueretur,quod  perniciofiflimum  eft,  ci\m  iftarum  partium  opc- 
ratio  toti  corpori  fit  communis.Sic  docet  Galenus  x  i.meth.cap.i f  .&  \6, 
huncin  modum  fcribens.  Si  quidem  in  iecinore^  &  ventriculo  exolui  robur 
ferniciofijfimnm  efi  ,  rationemque  reddit  fic.    Praecipueque  adftringenti- 
hus  eft  vtendum  ,  vbiin  iecur,aut  ventriculum  fuperuacaneum  profluir, 
quando   Sc  e  primoribus  admodum  hse  partes  funt ,  &  munus  fuum 
obeant ,  vcl  in  ipfis  morbis  neceffe  eft.   Porro ,  cft  non  exiguum  eorum 
munus,qualeque  reliquarum  partium,  quibus  illud  modd  negotium  eft, 
vt  id  quo  nutriantur  conficianr.verum,  quod  tantoperc  animalis  interfit, 
vt  li  neque  in  ventriculo  probe  alimentum  fuerit  conco&um  ,  nec  in 
fanguinem  in  iecinore  mutatum,vtique  quod  infame  nobis  accidit,vt  cibi 
penuria  degere  in  abftinentia  cogamur ,  idem  tum  omnibus  animalis 
partibusaccidat.  Non  enimexiis ,  qux  deuorauit  quis,  fed  ex  iis,quae  in 
iam  dicStis  vifceribus  confeccrit,  alimentum  toti  corpori  fuppeditatur. 
Atque  ob  hacc  nimirum  impenfius,  quam  cartera  membra  ventriculus,& 
iecur  adftringentia  defiderant.    His  igitur  ,  &  non  diflimilibus  medica- 
mentis  vti  potuiffctis  ad  Silenicurationem  :  Infiftendum  denud  clyfteri- 
busiam  di&is ,  non  adftricta  aluo.  Erumpcntibus  papulis  ,  nullo  modo 
etant  praetermittendae  cucurbitulae  ,  quas  fingulo  die  admoucre  a  princi- 
pio  eruptionis ,  ctiam  cum  fcarificatione  commodum  fuiffct ,  quantum 
rert  ars  medica ,  fat  enim  eft  fieri  cum  ratione ,  ctiamfi  cuentus  aliter  fe<* 
quatur  :  neque  enim  omnes  rite  curati ,  fanantur  :  ita  enim  fuiffemus- 
imitati  naturae  motumadcutim  inclinantis  jpraefertim,  cum  fiepiffime 
gerant  vicem  vena*  fectionis.    Aliquando  etiam  vtile  eft  inungere  dor* 
fum ,  fricare  cum  re  extergentc,  bc  poros  deobftruente ,  non  qudd  e* 
exanthematum  eruptioiudicetura  Medicis  critica,&  propterea  fit  iuuan- 
da  a  Medico  :  plerttmque  enim  eft  mere  fymptomatica ,  fine  facultatis 
cxpultricis  opera  ,  6c  ebulliendo  fa&a,  fed  quia  malignavtilitereuocan- 
tur  ad  cutim ,  poftquammarorpars  per  maiores  euacuationes  eft  edu&a0 
Hac  curationc  animose  vtor,  quidquid  dicat  doctiftimus  Maffaria.  Mo- 
do  enim  hac  curatione  in  eadem  domo  feptem  reftitui  segrotantes  acute, 
vnus  cx  his  obiit  erratonon  lcui  commiffo  ,  quia  vinum  nullo  aduerten- 
te  liberalius  affumpfit.  Alij  fuerefuperftitcs,  Sc  in  dics  vidcmus,  hoc  cu- 
randi  modo  vniueifalibus  euacuationibus  pracmiffis ,  manifefte  iuuari 
aegrotantes.Ita  conualuit  Fullo  in  Syro  phrencticus.Nicoxenusin  Oiin- 
tho,  vtrefert  Hippocrates  7.  in  y.epid.-j%.  text.79.  Eratigitur  imitandus 
naturae  motus,  cucurbitulis  prxcipueadmoris  ,quac  validiilimum  dicun- 
tur  remedium  ad  attrahcnda  ea  ,  quse  in  inrimis  extant  partibus  ad  exti- 
ma,vt  1  t.meth.c.  i5>.legitur,rerc^endasque  erant>vt  maior  fieret  attraftio, 
cum  vcro  fcarificantur,non  muito  igneopus  efi  :  narn  prasmquaia  quod 
£epcnumerogenerantur  veiicae,  quas  aqua  replemur,  ex  quibusfacnfica- 

G  tic 


50       Comntent.  in  Hi/tortM  EpidemHipf. 

tio  impeditur  ,  attra&um  etiam  fanguinem  reddunt  crafliorem  ,  quo  fir,' 
vtaliquando  incifacute  noneffluat,  praefertim  per  aliquot  tempus  ad- 
haerentes.  Habenda  ctiam  eftratio  cutis ,  &c  humoris  peccantis :  nam  in 
cute  fubtili ,  &  humore  tenui  mediocris  feclio  fufficit :  in  craflb  autem 
humore ,  &cutedura  fatis  profunda ,  &  apparens  fectio  facienda  eft, 
neque  permittantur  diutius  carnofa:  parti  adhcerere ,  ne  ,  quod  aliqui  fe 
vidiflc  affirmant ,  pars  in  gangrnenam  vergat ,  qua:  omnia  habebunt  per 
capita  a  Do&ifif.  Septalioannotata  in  lib.  4,  fuarum  cautionum ,  circa  fi- 
mm.  Et  cum  modo  comatofus  eflet ,  modo  vigil,fi  fadhim  fuiflet  ex  mi- 
ftione  humorum  ,  non  ex  imbccillitate  virium  ,  oxyrrhodinum  conue- 
niflet  refoluensex  aqua  rofacea  ,  &  chamcmselo.  Sunt  qui  capiti  crema- 
tos  pilos  admouent,  derafis  capillis  in  portione  aceti :  habet  enim  hoc  me- 
dicamentum  non  leuem  exficcandi  vim  ,  vt  Alexander  Trallianus  vult. 
Partcs  refrigeratse  faepius  erant  foucnda?  pannis  calidis ,  aut  oleis  calidis 
inungenda:.  Quod  (i  virtutcm  dehcere  vidiflet  Medicus ,  vrfaclum  efl: 
octauo ,  &:  decimo  die ,  ciimobmutuerit,  &  potum  non  afliimpferit,cre- 
dcrem  dicendum  ,  iam  redaclum  cffe  ad  extremum  ,  &  medicamenta 
fuifle  prsetcrmittcnda  his  temporibus,  ne  vidcrentur  infamari  remedia, 
qux  multis  profuifle  confpeximus ,  curam  imponentes  afTifientibus,qui- 
bus  impofterumcuratio  fuiflet  demandata  ,  vt  nihilominus  non  define- 
rentfuftinere  jegrotantem  nutrimento  in  quantitate  pauco  :  in  qualitate 
multo  :  huiufmodi  funt  ftillatitia  ,  aqua  carnis ,  fuccus  carnis  afla; ,  ius 
confumptum  longaco&ione  ,  &  alia  id  genus,  qu.-e  a  Mcdicis  in  virfu- 
tisexolutionefolent  parari  ad  «grorum  extrcmam  imbecillitatem  repa- 
randam  ,  quod  fieridebct,  etiamfi  omnino  eflctcegrotans  deploratus,  vt 
tandiu  fcruentur  viui  ,quandiu  Deo.  Opt.  Max.  placet,in  cuius  manibus 
vita,cV  mors  femper  confifi.it,  proptcrea  inomnibus  moibis  quantumuis 
leuibus  ,  neccflarium  efi;  fiatim  adipfum  confugcre  ,  vt  nobis  concedac 
quaead  corpoiis,  fiita  cxpediat ,  5c  animx  famtatem  faciant.  Haecde 
Sileno  hactcnus. 


APPn^TOS    tpitol 

PO$DNtIw- 
Awc  oAiyt.Tfyicuci)- 

cDtCLKUT'  >^tC.  /C^J 
Q    rcUUTZt  \i7lfcL  J)- 
v  |  ■  n-  (V  h  *,  KSKTTTs-g*.  VTTvOt  QT/C 


yEGROTVS      III. 

KKornoNTrM1 
fir  febris  acuta  cor- 
7.7^1  \\.\  ripuit:primopau* 
^  ca  ,  (}■  cuiujmcdi 
m  tcnefmo  fo/et, 
deiccit:^  detndc  taiiua,biliofa, 
p/ura:c  nm  dormtutt:vrina  nt- 


Tars  I .  ^JEgrotus   111.          51 

Ttfjf  <®£$o/  iu£$co<n$.  <srctpto£uju$7i  gra :  tenuti.  *■  guinto  die  ma- 

<&outTu.  cwktw  t7nipdy.  xzso%v-  ne  obfurdefcebat  ^omnia  exa- 

cfftlx  gvLumoig.  ~&7ri  vsiXwc,  byiyz.  cerbabantur  3  lien  intumefce- 

juiAowa  J)r\hd*.   <&aptQpiwo*ii%  bat ,  c ■  hypochondrium  conten- 

ijcrip  iAyp{.  i$  vvK&t  iefyais.  4>v%ic,  debaturrfauca ,  &  nigraaluus 

Mp  ©>  <map i$piv.  IScAj^j/,  <cfe*e-  excreuit^defpuit.  f  Sexto  deli- 

*\vkj>.  Ji^toJ)ic.  <&aipiKf)g<n  vvk-  rabat^fub  noc7emfudabat>fri+ 

tu.  Kctlevij.  KufcwM&i.  byd%ri  gebatyin  delirio perfeuerabat. 

vwpirt.  cafrjw  ipetSlo.  Kct\ivi{  g  Seftimo  extremis  membris 

<&aiTcz.    r^yncnv    K$    fi*€vm.  frigebat  ,ftiebat ,  defpiebat : 

%7rupfjiCA  7»  <®z£tov  aEhlwoq  kolt  fub  noffem  ad  mentem  redijt^ 

ijfsv.    %7r{Sc  V7P3v{  \c  d/xpoliytg  obdormiuit :  OcJauo  febricita~ 

wri&cu;.  vvktcc  dJQi&q.  £&t  <&-  bat ,  lien  refdebat  >  omnia  in- 

^crse^-  vW^aoiy  «£&  a-fMKptw.  telligebat^doluit  ei  inguenpri- 

cvvdj\\  y  lcfycocnv.  QAteiSy ,  cftgA/-  mmnfecundum  lienen  ?  deinde 

mv.  7rifJL7ifri  yjzrispi^iv.  cwvkx  'j  invtramaue  tibiamdoloresde- 

cmktw  \7ri\ftY\.  7wpiTocb£vc.  zco-  migrauerunt : noffem  facilem 

(pconc  TTttKiv.  $  5  tk»  vztm.qto-  habuit  :  vrin&  erant  melioris 

(ptw\^T\\  twhlw  iufiro.yuoQco-  coloris  ,  &  refdebant  in  his 

mc  wayov.  cntiMct  hmSiwcoc..  vvk-  fauca. h  Die  nonofudauit ,  iti- 

7tt  'ifpcotnv.  cAtplfri  iTTfca&jcTew-  dicattts  eft :  intermifit : [  Dicj 

rri.  itefi  wafixfvm  Slri  tJivot-  quinto  redtjt  >  fmulaue  ftlen 

ffopi*  intumuit  ^febris  acuta^furdi- 

tasiterum.  Poftrecidiuam^ter^ 
tio  die  refdebat  lien ,  imminuebatur  furditas :  k  crur/t  dolebant, 
nociefudauit.  Iudicatm  eft  ad  diem  fepimum  decimum  ^  neattt^j 
in  recidiua  delirauit. 


COMMENTARIVS. 

O  n  obfcure  patct  Hcrophontem  fcbrem  habuiffc,  qnalis  fiim* 
macum  rationc  defcribkur  ab  Hippocrate  3  videlicetacutam; 
_  nam  accidentia  huic  febri  anncxa  apertiffime  id  comprobantrin 
fcbre  en!m  continua  effe  accidentia5qnae  enarrantur.quid  aliud  eft^quara 
patcficri  febris  ideam  ,  vt  Aetius ,  &c  ali;  magni  nominis  Medici  confir- 
mant.  Habuit  febris  hxc  ,  quantum  coniectare poffum  extcxtu,  miftani 
caufam  :  quando  apparent  indicia  humoris  ,  vt  cx  vrinis  nigris  ,  dc  lienis 
iutumcfcentia  ,  mclancholici;  cx  alui  excrementis ,  &  dclirio ,  humoris 

G     1  biliofi 


5i     Comment.  tn  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

biliofi  :  ex  modo  excernendi,  humoris  pituitofi  ,  quod  nobis  clarum  fiet 
magis ,  quando  caufas  fymptomatum  perquiremus.Conualuit  aeger,cum 
fcnbat  Hippocrates  iud'catum  fuiffe  decimofeptimo  die  :  fed  tamen  non 
ita  frequenseft  iudicari  integre  aegrotantes  morbo  crudo ,  &  vehementi 
exiftente.  Curautem  ita  euenerit ,  fortaife  etiampraeter  Hippocratis  ex- 
pe&ationem  ,  haud  multo  poft  vidcbimus  :  nam  ,  etiamfi  fcriptum  fit  a 
diuinoSeneitf  lib.i.Coacarumtext.+o.  Sic:  Infcbribtu  3ftqmdem  iudicia 
non  exislunt  ,  dtuturnitas  quidem  laboriofa  rtlincjuitHr  ,fed  non  lethalis3 
quod  cft  perinde  ac  fi  dixifTet  cruditates  in  morbis  neque  mortem  ,  ne- 
que  falutcm  pollicentur  ,  fed  tantum  morbi  longitudinem  5  vt  Galenus 
in  tib.de  o-t/lteftatuseft :  tamen  ,  fi  ad  cruditatem  figna  malignitatis  ac- 
ccdant,etiam  lethales  fiunt  morbi.  Quia  quardam  cruda  tantum  funt,  in 
quibus  temporc  folum  opus  eft  ad  codtionem  :  alia  &  cruda  ,  &  praua, 
&  hcec  funt  lcthalia  ,  vt  funt  vrin*  nigra:  prae  cseteris.  Sed  tcmpus  eft  vt 
cotam  examinemus  Hiftoriam. 

*  Herophontem  fcbris  corripuit  acuta.  ]  Hoc  modo  loquendinobis  ob 
oculosponit  morbi  ideam  &  quantitatem  ,  quod  vt  magis  clarum  fiar, 
fequitur  recenferc  fymptomata  fingula  ,  inter  qu«e  fuit  alui  motio  ,  fed 
quomodo  fluebataluus  ?  Cuiufmodi  folent  intenefmo  ,  id  eft  ,  excerne- 
batpauca  ,rubra  ,  Sc  cum  difficultate  >  ita  enim  folcnt  exccrniin  hoc  af- 
foctu.Paulo  dicemc  w  Ub.$.de  remedicacap.41.Vbi  hxc  leguntur:7w/^. 
mus  aliquando  dyfenteriam  pracedit  ,  aliquando  ctiam  ipjefolus  non  dm 
durans  ceffat :  ejl  autem  affeclf  ad  excerrtendum  promptitudo  qu&  dijferri, 
ae  deuitari  nonpotejl  ynthU  educens  ,  prdterquam  pauca  ,  cruentum  afpe- 
ftum  habentiay  aut  etiam  mucofa  ,  qmfere  totiusrnorbi  caufafunt.  Quod 
idem  cft  confirmatum  a  Galcno  6.  de  locis  male  ajfeciis  cap.i.  qui  de  tc- 
ncfmo  verba  faciens  ,  ponit  &C  quaiitatem  cxcrementorum ,  &  etiam 
exccrncndi  modum  ,  fic.:  Atque  vlcera  ,  qu&  in  retlo  intcjimo  orimtury 
tenefmumvocant ,vehementi  qutdem  tcnftone>  &prompta  dcijciendicupidi- 
tate  tnfeslant  >paucis  ad?nodum  fecjuentibus  excremcnth  ,  qu&  qutdcm  ab 
tnitio  pttuitofa  ,  &  pinguia  ,  progrejfu  verh  temporis  etiam  abrafionis  Jpecie 
deijctuntur  s  fe<d  per  totum  rnorbt  Jpatium  i]s  ,  quA  afupcrnis  dcfcendunt, 
haudquaquam  mifcerivtdentur.  Hanc  affedtionem  appellat  Galenus  3. 
in  $.epid.comment.s  $•  dolorificam  ,  &  moleftam  :  dolorificam  proptcr 
cenfionem  ,  molcftam,  propterea  qu6d  aflidue  fit  defidendum.  Quarc 
cum  cxcerncrct ,  qualia  folentin  tencfmo  ,  oportct  cilent  rubro  colorc 
infccta  ,  &  difficulter  excernerentur  ,  ciim  pauca  cilcnt  ,  fitque  hoc  ali- 
quando  propter  qualitatem  humoris  euacuandi  ,  qui  cum  craflus ,  &  pi- 
tuitofus  iit  ,  adhaucns,  difficile  fe  trahi  finit  ,  qui  autcm  mordax,  tk  acris 
cft,non  ccilat  iiritarc  ,  &:  hinc  fortafse  diccbat  Gaicnus  yin  3.  tptd.ccm- 
mcnt.yo.Tcncfmo  laborantes  longe  maiorern  habere  deucnndi  cupidttatcm, 
cjuam  dyfentertci,  fubdcns  :  ncquc  cnimvt  flaua  btlts  Jiattm  pcrmeat ,  cjun- 
mamfunt  tlia?nucofa.  Quod  idem  confirmac  NtXlUS fcrrnone  i.cap.^^. 
Hoc  cfTc,  vti  didum  cft,conftat  cx  euacuationc  fubfequuta  :  nam  quem- 
admodum  a  principio  crant  pauca.,  ita  haud  muk6  poft  cunt  plura  ,  hu- 

moris 


*Pars    L  JEgrotta    III.        5$ 

moris  mutata  qualitate  ,  biliods  fcilicet  exiftentibus  excrcmcmis  >  quod 
exvcrbis  Hippocratis  coUigitur  ,  quae  fic  ieguntur. 

b  Deinde  tenuia  biliofa  ,  plura.]  Iilud  fuifle  tenuia  non  affert  quid  ad- 
mirationis  ,  quoniam  erat  morbus  adhucinprincipio  ,  quotempore  cx- 
cernuntur  cruda  ,  non  co&a  ,  &  erant  exiis  ,  quac  robuftam  naairamrc- 
quirebant,vt  cuincerentur  ,  annotatum  a  Galeno  i.im  i  .epid.comment.if. 
Hoc  quidem  mirum  videtur  tam  iargam  euacuationem  materix  peccar»- 
tis  nihil  commodiattulifle  xgrotanti ,  fignum  non  obfcurum ,  &  quantL 
tatis,  &  malac  qualitatis ,  ciim  eflent  biliofa  ,  &  plura.  Quod  fi  verumeft 
Galeni  di&um  ',  Decretoria ,  non  decemcntia,  aut  difficiie  iudicium ,  aut 
mortem  fignificare  ,  non  erat  hic  argrotans  finemanifefto  vitas  pericuio. 
Nihil  vtilitatis  attulifle  ,  idfatis  eft  argumcnti ,  qu6d  poft  euacuationem 
vifa  funt  omnia  audta  ,  vt  patetex  tcxtu  :  nam  ftatim  addit: 

c  Non  dormiebat :  vrina  nigrajenuis.  ]  Debebat  fleri  teuulfio  humo- 
rum  ad  infernas  partes,quod  tamen  non  eft  fa£tum,vt  ex  vigiliis  apparet, 
cx  quo  indicabatur  non  efle  nifl  ingentcm  ardorent  huius  fymptomatis 
caufam  ,  quiab  illa  euacuatione  non  poterat  fedari,  facta  proptcr  hu~ 
morum  malam  qualitatem  ,  qui  ad  caputelati ,  calidam  in  cercbro  indu- 
cebantintemperiem,a  qua  vigiliar,vt  totinlocis  habetur  a  Galeno.  Nequc 
crat  de  nihilo  apparuiflc  vrinas  nigras,  quas  intcrnas  fcqui  cbullitiones  ia 
vidimus ,  &  prstercruditatem ,  mortem  etiam  indicare  iam  ftatutumeft. 
Verum,in  hoc  argrotante  diuerfam  habuifle  caufam  exiftimarem,quanda 
ita  factas  credidcrim  ,  quia  parshumoris  melancholici  ad  vias  vrinae  fue- 
rit  tranfmifla  ,  moueorque  ad  hoc  credendum  ,  quia  lien  intumuit :  eft 
autem  hasc  pars  poft  glandulas ,  &  pulmones  apta  ad  recipiendas  fluxio- 
nes.  Et  fiquemadmodum  lien  excepit  humores  melancholicos,  itacua- 
cuatioper  aluum  fuiflet  copiofa ,  fortafifc  non  obfurduiflet  quinto  die, 
quia  fa&a  cflet  ingens  rcuulfio  a  capite ,  &  fortafse  fufficiens  ad  prohi- 
bendam  furditatem  :  nam  furditatem  ex  febribus  fluor  enaribusfoluit, 
ac  alui  pcrturbatio,  inquit  Hippocrates  lib.  i.  Coacarum,fetJ.i.  text.i^. 
com.i.  Quoniam  vero  purum  excreuit ,  humores  impetum  feceruntad 
fupernas  partes ,  Sc  caput  afficientes  ,  furditatem  induxerunt ,  nifi  veli- 
mus  dicere  ,  propterea  (uppreflam  efle  aluum  ,  quia  furditas  fuperuene- 
rit  :  nam  eodem  Hippocrate  confirmante.  Surditas  in  febribw  aluHmfi- 
ftu,eodemloco  Coacarum ytext.^.  LoquiturautemibiHippocrates  de  tem- 
poraria  furditate  ,  quae  tranflatam  adaures ,  nimirum  ad  meatus  audito- 
rios  bilcm  oftendit :  nam  furditas ,  quae  fequitur  extin&ionem  facultatis 
audiendi,  illa  plane"  lethalis  eft  :  Inueterata  non  curatur.  Qua?  autem  fir- 
mata  eft,  illam  neque  tollit  alui  fluxus ,  neque  ipfa  fiftit  aluum.  Scd  pra:- 
ter  id  quod  obfurduit ,  defipuit  ctiam,  quod  folet  ad  huiufmodi  furdita- 
tes  fequi,nifi  humorcitiflimeexcludatur.Hsec  igitur  cum  taliaeflcnt,me- 
jito  fcribit; 

d  Qhinto  die  mane  obfurdefcebat ,  omnia  exacerbabantur.  ]  Quaeeue- 
ncrc  quinto  dic,merit6timoremincutiebant,quiamalignam  affedtioncm 
lolent  lequi :  nam  fuulicas,  &  defipientia ,  partem  principem  ,  animalem 

G     3  fcilicec 


54    Comment.  in  FJi&oriaj  Epidem.  E/ipp. 

fciliqet  cftc  laziam  oftendunt ,  quod  in  morbis  magnifacicndum  eft :  Ex- 
crctio  nigra  quid  iigniricet,iam  vidimus.  Quantum  poftea  poflithyrro- 
chondriorum  conftitutio,cx  Hippocratc  colligitur  i . prog.text.^i.  his  ver- 
bis.  Hypochondrium  autem  optimum  eftft  dolore  vacetfimoIIe,&  dquale  eft 
in  dextra  ,  aut  fimftra  parte.  Si  verb  inftam?natione  vexetur  ,  aut  dolo- 
re,  aut  tntentum  fit ,  aut  &qualiter  affeUum  dextra  ,  aut  fimftra  parteyh*c 
omnia  anim.id:tsrtenda  fttnt  ^woA  ide  habctur  m  Coacarum  text.i  fett.i. 
Quarc  expcdit  in  omni  morbo  Mcdicum  contccc~larc  hypochon- 
diia,  vc  indc  eliciat  quales  fint  partcs  principes  ,  Sc  quomodo  f e  ha- 
beant  partcs  inrcrnx  tam  vnius,  quam  alterius  vifceris  nofhi  corporis.In 
hoc  xgrotante  non  bcne  fe  habuiife  ex  eo  patet ,  quod  hypochondrium 
finiftrum  contcndcbatur ,  ita  interprecarer,  ctiamii  dicat, 

c  Hypochondrium  ]  fine  addito  ,  quo  rcmpore  intelligit  dextrum  ,  vt 
Galcnus  vulc  \.in  $.epid.comment. i.in  hiftoria  Hcrmocracis  ,  quando  Ai- 
cebac :  Qttia  enim  fingulari  numero  ,  quem  vocant  ,  dixit  hypochondrinm, 
alterum  tantnm  indicat ,  non  vtrumque  fmffc  mtentum  ,  quando  autem  aut 
dextrum  ,  aut  finiftrum  hyVochondriurn  accipere  nosfit  necejfe  ,  dextrum 
fitifc  intcntnm  fit  vcrifimilius  ,  propter  excellentiam  ,  qua  prdftat  alteri. 
Quare  ica  vercctcm  hypochondrium  concendebacur,  quia  licn  incumuc- 
rac.  Quod  fi  euacuatio  hiifler  maior  ,  qux  per  aluum  cencabatur  :  ccre- 
brum  ,  auc  non  fuiflcc  affeclum  ,  auc  longe  minus  ,  fcd  quia  fuic  pauca, 
recurrcncibus  ad  parrcsfupernas  humoribus  illis  acribus  ,  6c  aduflis  ,  & 
furdicas ,  fk  defipiencia  fupcruenit :  quod  praecer  aiu5coricacem,f.v  Coacis 
^dductam  probacur  paricer  a  Galcno  in  comment.his  verbis  :  Etenirn  ni- 
gra  mir.xit ,  &  excrementa  alui  biliofa  reprcjfa  ,  infequuta  furditas  eftyquA 
in  caput  afcenderant  ,  vndc  non  immcritb  dcfipnit.Rem  ica  efle  confirma- 
tur  ex  i  .prorrhet.text.  3 1. Vbi  fic  nocacur.. Surdicas  in  acutis  ,  &  turbulen- 
tis  fuccedens ,  mala,c\ii  addic  Galcnus  fic  :  Indi-cat  enim  inuafiffe  humorum 
quandam  tn  caput  abundantiam  ,  confirmarum  ab  codem  Hippocrare  4. 
ylphor.text. iS.-Qfitt^inquic ,  biliofa  deieftioncs  ,  fuperueniente  furditate 
ceffant  ^&  qiubus  furditas  ,  fuperuenientibiu  bihofis  deietHonibfts  cejfat. 
Itaque,  qnia,  quar  ad  aluum  debebantdefcrri ,  ad  caput  funcdelata:ideo 
infurduic,  &  fi  furdicas  indicac  affedcioncm  capitis  fa&am  ab  humoribus 
aduftis ,  nihil  miri ,  vti  iam  ftatueramus,  ctiam  dcfipuiflc  ,  loquor  mod6 
dc  furditateHcrophontis  ,  cum  fciam  ficfi  ctiam  abhumoribuspituito- 
fis,  quod  neque  negauic  Galenus  in  lib.yprorrhet.co?nment.-y6.£<.  Actius 
fer?n.i.capC<). 

'  Sexto  delirabat.]Non\:cn\\(h  caufa  dclirij  incapice  nxamcquc  ctiam 
fcdabatur  delirium  :  diccrc  autcm  Hippocratcm  dcfipuiilc  qnin- 
to  ,  &  fcxto  dclirafle  ,  eft  aliud  nihil  ,  quam  pcr  diucrfa  nomina  ideflCl 
fignificarc  i  ica  i.w  1  .epid.comment.-;<.c\\iM\Ao  liis  vcicur  vcrbis.  lam  ve« 
ro  dcltrare  ,  quodeft  abfurda  loqui ,  id  cft  dcfipcre  ,  Ufum  figmficat  cere- 
brum  :  perfeucrabac  igicurdelirium  ,mancnte  caufa  ,  (ed  &c  fudabat ,  3c 
frigcbat.  Sudarc  dclirantem  ,  ncquc  miiuii  afreclum  ,  eit  inter  dcccrrim., 
i ,  quod  ii  non  luuic  forcaiic  ,  quia  eilcc  pftUCUS  >  &  hxc  erac  ex  pra- 

uis 


Pars    I.        'sEgrotw    III.  55 

uis  fignis.  Quomodocumque  fit  fudor,  vti  iam  di&urn  eft,  %n  i.  historta, 
febribus  incendentibusmaxime  vtilis  cft,qtiod  fi  aliter  fiat^ftuantes  efk 
partes  internas  denotat  ,  Sc  auget  periculum.praefertim  ciim  a  fudore  fri- 
guerit :  funt  enim  mala  ,  frigida  iigna  in  calidis  affedibus .  &  peiora  ,  f\ 
vcrtamtispoft  fudorem  friguifle,id  eft  habuifle  fudorcm  frigidum,vtcol- 
ligitur  ex  4.  Aphor.  text.tf.  &  l-prog.  text.16.  quo  iri  locodicit.  Narnfi 
fuerit  acuta,prorftts  afferet  mortem  frigidw  fudor ,  licet  ex  toto  corpore  pro- 
deat.  Itaque  ,  vtcunque  vertatur  fenfus,  fignum  crat  prauum  ,  ctim  nihi- 
iomintis ,  Sc  capitis  affectio  perfeuerarct,adhuc  in  delirio  manens,cx  quo 
euidentiflime  conftabat  inutilcs  omnino  fnifle  euacuationes  illas.  Scd  &c 
inter  cxtcra  periculum  augebat  fymptoma  illud ,  quod  feptimo  die  fu- 
peruenit. 

S  Septimo  die  extremls  membris  figehat.  ]  Refrigeraricxtrema  in  acutis 

perniciofum  eft  ex  Hippocratc  1 .  in  8.  Coacarum  ,fecl.i.  text.19.  Caput, 

&  pedes  ,  manufque  refigerari  jventre  ,  &  lateribm  calentibm  ,  malum, 

Habethoc  fymptoma  multas  caufas,  quia  contingit  aliquando  in  morbis 

longis  \  hycmali  tempore  ,  iniis,quiproueclae:  funt  setatis  \  m  roorborum 

principiis  •,  in  principiis  acceiIionum,fed  tunc  nihil ,  qtiod  effatu  dignum 

fit,affert,quianon  eft  mimm  his  de  caufis  refrigerari  extrema.Eft  quidem 

timendam  in  morbis  actitis  id  euenire  ,  &  eo  cft  periculofius ,  quo  caufa 

vehementior.   Et  tunc  etiam  multas  haber  caufas :  nam  potcft  fieri  hoc 

fymptoma  ,  quia  calor  natiuus  prope  fit  extindtionem  ,  runc  primas  om- 

nium  rcfrigerantur  partes  cxtremac ,  quia  &  exangues,  &  longiflimsefunt 

a  fonte  caloris.  Aut  quiatanta  eft  humorum  prauorumcopia,vt  obruatttr 

calornatiuus  :  fitetiam,quando  os  ventriculi  acribus  humoribus  imbibi- 

tum.dolet :  aut  quia  tanta  crudorum  humorum  copia  extet ,  quns  prohi- 

beatcalorem  difTlari ,  3c  ferri  ad  cutim.    In  vehementiftimis  doloribus, 

quomodocumque  fiant,quod  fiepius  vidi :  In  affe&ibuscordisjin  largio- 

re  alui  motione.    In  vehementiinfiammationeinterna.    Cttm  igitur  tot 

caufis  fiat  extremorum  refrigeratio  ,  quomodo  ih  hoc  aegrotante  fuerunt 

refrigerata  extrema  ?  Non  eft  dicendum  fuiffe  rcfrigerata  extrema  pro- 

pter  caloris  natiui  extinctionem  ,  quia  ettentus  aliter  fuadet.  Neque  pro- 

prer  copiam,quiapars  demebatur,  detrttfa  ad  lienem  ,  &c  aluum,&  natu- 

ram  etiam  habebat  validam,qti^  non  poterat  tantam  vim  perfcrremeque 

cx  dolore  ,  quiaid  fignificaffet  Hiopocrares :  neqtie  cnim  lien  tantopcrc 

dolct,vt  huitifmodi  accidentia  inferat ,  fi  crcclendum  eft  Galeno  Ub.i.de 

Ueismale  affdiis.cap.%.  Sequitur  igirur  abinflammationeidefle  fadhim, 

autfaltcm  ob  incenditim  vehemens  ,  quia  cum  hoc  fitiebat ,  &  delirabat, 

tamcn  non  crederem  breuiflimo  reporis  fpatio  potuiflc  fedari  tam  validam 

causa,fi  ea  ratione  id  fa&u  cflct.Ego  ob  id  ita  atrectu  credidcrim,quia  na- 

turatetabatfe  cximerca  moleftantibushumoribus,qtue  dutenrat  nattira, 

femperaugencur  fymptomata  ,  Ccd  tamen  parum  dtirantpotcnte  natura 

dcmittere  peccantes  materias  adinfimas  partcs  ,  vt  huic  contigit ,  qtiod 

dcnotat  perfcquentiaveiba  ,  dumait,/i&  votlem  ad  mcnttm  redi)t3obdor- 

mtHtt  :  fed  curharc  ?  quia  incipicbat  motus  naturce  ad  inferna  inclinarc, 

vt 


5  6    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipf. 

vt  apparetex  iis  ,  qux  ftatim  facta  fimt :  videlicet  octauo  die  ,  quo  die 
etiamli  febricitaret :  neque  enim  potcrant  ftatim  a  venfs  omnino  detru- 
di  humorespeccantes  *,  tamen  lien  refidebat ,  non  alia  de  caufa,nifi  quia 
a  licne  ad  ignobiliorcspartes  materia  detrudebatur  ,  hinc  fcdatio  delirij, 
fomni  conciliatio  ,  quia  vigiliarum  ,  &  delirij  caufx  a  capite  vere  reuelle- 
bantur,cum  a  fupernis  ad  infernas  partes  tranfmittcrentur  :  Qiiod  res  ita 
ciTet ,  doluit  ei  inguen  primum,  &  finiftrum.  Depofitio  maxime  vtilis,& 
quia  e  direcTo  partes  aftectx  ,  &:  quia  ad  quam  maxime  diftantes  parres, 
praefertim  ,  cum  prae  materiae  copia  ,  dc  robore  naturas  demigraucrint  in 
vtramquctibiam.  Euacuatioadmodum  commoda  ,  quoniamquomagis 
ad  longinquas  partes  feruntur  humores ,  eo  vtiliores ,  &  fecuriorcs  func 
dcpofitiones ,  dichim  a  Galeno  3.  in  5.  eptd.  comment.  1.  his  verbis.  JE>- 
dem  modo  abfcejfusycjus  cum  affluxtone  fiunt ,fitnt  tllt  meltores,  cputvcro  cum 
decubitu  ,  rnmuscornrnodi ,  ac  horum  ipforum  quidem  remotijfirni,  quique  a 
loco  affelto  ,  &  in  partes  ignobtles  £grLybo*ifiunt  \  contrarij  vero  mali y  8c 
lib.i.  eptd.  text.11.  Optimi  vero  funt,pr&ctpuc  inferni y  &  longijjimt  infira 
ventrem  y  &  remottjjimi  a  morbo.  Et  Hippocrates idcm  i.in  1 .  Coacarum, 
fetl.i.  text.41.  At  quae  caufas  in  crura  conucrtuntur  in  periculofa  pc- 
ripneumonia,vtiles  omnes  funt ,  vcriim  non  eft  par  vtilitas ,  fi  appareant 
figna  coctionis ,  ac  fi  non  appareant  :  nam  illioptimi  funt,hi  autem  vti- 
lcs :  Dico  fi  appareant  figna  coctionis  ,  quia  funt  abfcefliis ,  qui  flunt  ad 
partes  diftanriffimas ,  &:  fimul  etiam  cum  coctionc  ,  illi  proculdubio 
prscualcnr  aliis.  Alij  funtabfceflus ,  qui  nullam  codhonem  habent  ,  nec 
particularem  alicuius  dcterminata:  partis,nccvniuerfalem  ,  tamen  fcrun- 
tur  deorfum,  &  ibi  firmantur  m  partibus  infcrnis.  Alij  funt  abfcefliis,qui 
aiiquando  habcnt  coctionem  ,  fed  inpartc  dcterminata,fuperiore  tamen„ 
vniuerfalem  autcm  non  habcnt  ,  quoniam  qui  humorin  venis  eft  ,  ille 
adhuc  crudus  manct ,  cuius  canfa  ncgrotantes  mori  contingit ,  vt  confir- 
marquod  fciiptumvidimusde  Pi&orisancilla^cuifuppuraruntparotidcs, 
&  rr.mcn  obiit  1.  tn  1.  eptd.  text.S^.  Inter  iftos  igitur  primi  funt ,  qui  ad 
inferna ,  &:  quammaximc  a  parte  arTccta  recedunr :  alij  non  inutiles  funr, 
etiamli  faccfcant  ncgocium  ,  quod  clare  patct  in  hoc  aegrotante,  quial- 
icuatus  quidcm  cft  ,  fcd  neque  ftatim  ,neque  inpofterum  linc  grauibus 
fympromaribus.  Verum,vtcumque  fiar,  bona  eft  dcpofitio  a  nobilibus  ad 
ignobilcs  partes,&:  prxfertim  ,  nifi  fuppurationcfiniantur,  vt  habcmus  1. 
in  §. eptd.  text.ij.  quo  in  lbco h.xc  funt.  Si  mfira vmbtltcum  quidernfiupe- 
rtora  confhtermt  in  tnficrioribus  articulisjbonum  ejl  \fmfupray  haudperin- 
de  morbum d\fcutiuntyritfi fuppurauertnt.  Quibus  verbis  nihil  aliud  figni- 
ficat ,  quim  abfccillis  infcrnos  bonos  cifc  ,  quoticfcumquc  funt  morbo- 
rumfnpcriorum  ,  fcd  ii  fiant  abiccfliis  inpairibus  fupcrioribus,nonadco 
boni  iimtmcque  arquc  foluunt  moibum,  nih  iuppurcnt  :  &ratioeft,quo- 
niam  paitcs  infra  vmbilicum  minimc  in  iuppuiarioncm  vcrtuntur  ,  vt 
eriam  !  Iippocratcs  confirmat/i^.  1.  progn.  iext.^-j.  Oedemata  ,  inquit,^** 
>;/  ventre  J it.it  rntnus  abjcciju?nfuciiint^quarn  cjua  tn  hypochondrtjs  :  mintme 
vtro  (]H&fubtQr  vmhtitcwn  funt  in '  fuppurationcm  vcrtuntnr.  Addit  Galc- 


i\us 


Tars   1.        j&grotus    1 1 7.         57 

mis  incomment.  Oedematafi  non  difcutiuntur^non  foliim  citius r ,  fed  etiam 
magi*  in  hypochondrio  fuppurantur  ,  propterea  quod  fedes  calidior  efi. 
Qu&c*mque  vero  longitu  abfunt ,  deorfum  ferius,mintifquefuppurantur3& 
obeamrem,  qu&fubtervmbilicumfuntjaro  in  fuppurationem  vertuntur. 
Parrcs  crgo  fuperrae  polTunr  fuppurarione  perfe&itis  partes  inreriores  cx- 
purgare':  verum  fi  fiant  abfceiTus  in  parte  fuperiore  ,  &  in  inferiorc  :  (i 
inferiores  non  fuppurent  perfe&ius  liberanr  morbum  ,  quam  fuperiores 
non  fuppurati :  nam  fi  vtrique  fuppurent,  apertiffimum  eft:  minus  libera-  ' 
re  infernos,  quam  fupernos,quia  hi  &imperfcc~Htis ,  &  rarditis  id  faciunt. 
Scd  redeamus  vnde  digreffi  fumus.    Cur  fcilicet  fequuta  fir  rcfrigeratio: 
id  ideofactum  diximus  propterconatum  naturse  tentantis  noxia  a  mediis 
ad  infernas  corporis  partes  detrudere  ,  quo  rempore  ,  cum  videatur  in  le 
colligi ,  non  eft  mirum  fihuiufmodi ,  &  grauiorafiant :  &  fi  fitint  codta 
materia  ,  quanto  magis  cruda  :  tunc  enim  maior  naturae  imperus  requi- 
ritur  ,  cum  materia  cruda  non  finat  fe  trahi ,  asque  facile.    Rem  perindc 
eiTe.ac  dicitur,euentuscomprobar,quando  haudmultopoft  incaeperunt 
dolere  inguina ,  quaehumorum  depofitio  tantas  fuitvtilitatis  ,  vtincae- 
perint  fymptomata  remitti  :  hinc  apparct  in  qaacunqtie  cuacuatione  at- 
tendendam  eiTe  conferentiam ,  &  tolcrantiam  :  nam  ctfamfi  fymptoma- 
ticx  euactiationes ,  vt  fignum  fint  malae ,  polTunt  eiTe  vt  caura  bonx  ,  vt 
in  hoc  «grotante  experimur,  quem  noctem  faTcilem  habuilTe  fcribit  a  do- 
lore  vtritifque  tibix  ,  quod  eftperinde   ac  fi  diceret  quiete  dormiuiffe; 
&c  vrinae  non  tantttm  fa&az  funr  melioris  coloris ,  fed  etiamapparuerunt 
cum  fedimento  aliquo  ,  indicium  manifefrje  co&ionis.   Tanri  igitur  fuit 
materiam  etiam  candem  habuilTe  raptum  ad  infernas  partes^vt  a  manife- 
fta  pernicie  illum  videamus  ereprura  ,  cuius  falus  fine  dubio  crat  ambr- 
gua,vtiGalenus  ctiam  confirmat  in  comment.  inqiiicnsiTantifcilicet  erat 
decejfijfe  ,  qui,  molefta  erant  adpartes  irnas  3  vrin&que  concoblie  >  &  paulo 
fiipra  :  Nihil  vero  erat  boni ,  quodvrinas  nigras ,  qm  quidem  erant  praut 
compenfaret,  nifiquod  lien  die  quintointumuit,  excepta  parte  malorum  htt- 
morum.   Deinde  die  oftauo  ,  cum  ex  licne  in  crura  tranfirent ,  hic  dimi- 
nuebatur  quidem  ,  caeterum  adcrura  dum  d eiiuarentur primum  din- 
guen  doluit  finiftrum,quod  pofitum  eft:  fecundum  lienem:poftea  tranfie- 
rtint  ad  vtramque  tibiam  dolores.  Atque  hex  fymptomata  fuerunt  in  cau- 
fa  [quamobrem  noctc  commode  haberet  ,  &  minxerit  vrinas  melioris 
coloris ,  quae  fedimentum  habebat  paucum ,  &  album.    At  facile  fit  >  vt 
natura  a  maiori  farcina  alleuata ,  quod  reliquum  eft:  comraoditis  euincar. 
Et  quodfcribit  doluifTe  inguina,  non  accipcrem  id  pro  dolore  vehcmcn- 
ti ,  quia  non  tam  bene  quieuilTet :  Praeterea  partes  infimsc  dolorcs  minus 
difficile  perferunt ,  quotiefcunque  mareria  ad  illas  delabitur,  qtiod  con- 
firmaturab  Hippocrate  $Jib.prorrhet.text.zz.  fic.  Dolores3fi  adinfernas 
dilabuntur  partes ,  facile  abhis  perferuntur  ,  in  cums  comment.  Galenus 
explicat ,  quaepartes  intelligendae  funt  ,  in  hunc  modtim  fcribens :  Nam 
fi  ad  thoracem  ,  &  ados  ventriculi  peruenerint  dolores  ,  maiorem  inducunt 
tolerandi  difficultatem  ,  quam  QHm  m  cerHke>  cnbitoque  ejfent  \fi  ad  crura9 

H  morbQ 


5 8    Comment.in Hifi-orias EpidemHipp. 

morboftm  totam  ajfeftioncm  infigniter  iuuabunt ,  quod  expertum  fuifTe 
hunc  aegrorantem  euidenter  conftat. 

b  Die  nono  fudauit :  iudicatits  eftjntcrmifit.  ]  Sunt  vcrbaHippocratis. 
quibus  denotatur  quomodo  fehabueritin  dienono.  Abillahumorum 
depoficionc  ad  infernas  partcsfempcrmelior  fuit  asgrotantis  ftatus  :  nam 
crailis  humoribus  ad  cas  partcs  delatis ,  portio  tenuioris  per  ctitim  cft 
euacuata  cum  aegrotancis  vciiitace  ,  quoniam  febris  eft  fublata  ,  quas  non 
rediiiTct,fi  tota  materia  difpotita  fuiifet  ad  cxpulfionem.  Verum,quia  ad- 
huchumorurn  crudorum  extabant  reliquise  in  venis,  quae  co&ioncm  rc- 
quircbant ,  hac  ratione  non  {cnbitjudicatm  eft  integr  e  3(ec\  ta.nt\\mt  iudi- 
catns  ^,mcermiiit :  id  efc,fublata  quidem  efl  febris,  fcd  erat  reditura  \  & 
ideo  addit  verbum  lllud  unewmftt^emcjuc  perinde  eiTe,ac  fcribit  >  cuen- 
tus  iudicar,cum  illico  fubdat. 

1  Die  qutntoredijt.]  Die  quinto,id  cfl ,  a.  iudicio.  Itaqucrecidiuauit  in 
decimaquarta,  Sc  rediir  febiis,<Sc  valida  ,  rum  quia  noua  in  venis  eft  fuc- 
cenfa  putrcdo  ,  tum  etiam  ,  quia  naturatentabat  per  eandcm  partem  ,  vt 
prius,  humorum  reliquias  euacuareinfeftanrium,&:  in  his  motibus  fiunr, 
auraugerur  fcbrei.prsdercim  cum  iccrum  fpien  intumcfcerct.denuo  exci- 
picns  peccantem  matecia,vt  prius,6\:  in  co  motu  clati^  vapohbus  ad  capur, 
non  tantiim  in  caput  ferebatur  ,  &:,  v:  calida ,  delirium  ,  vt  meatus  audi- 
torios  rcplcns ,  furditatcm  faciebat.  Vetiun  veluti  naturam  promptam  ad 
viriatam  matcriam  expellcndam  a  principio  vidimus  ,  ita  ctiam  non  mi- 
nus  promptam  futuram  cenfendum  crat  poffc  recidiuam  ,  &  quemadmo- 
dum  videmus  aliquos  iudicari  imperfcctc  pcr  aliquam  euacuationcm:ita 
in  rccidiua  femper  videbitis  naturam  per  eandcm  viam  crifim  pcrfcclam 
molicntem  ,  fi  per  fudorem  ,  per  hunc  ,  Sc  ita  dc  aliis  :  quod  pariccr  in 
hoc  o^grorante  obfcruacur.  Aprincipio  lien  excipicbat  humoresputri- 
dos  ,  ita  in  rccidiua  cofdem  excepit  :  6\:propterca  diminuta  iam  materia, 
qux  fupcrucnerc  mala ,  eadem  pauciffimo  temporis  intcruallo  pcrdura- 
runr,  quia  natura  valida  ,  minimc  muncris  fui  obiita  pcr  eandem  parccm 
humorum  rcliquias  euacuauit ,  &c  obidiicn  qucmadmodum  intumuc- 
rac,ftatim  tcrtio  dic  poft  rccidiuam  rcfedic,id  eft,detumuit  ,  Sc  cum  hoc, 
etiam  furditas  efc  diminuta. 

k  Crura  dolebant.  ]  Signum,dccubicum  humorum  itcrum  fuiffe  ad  eas 

partcs :  vbi  cnim  cft  dolor,  ibi  cft  fluxio.  Et  quoniam  non  omnis  materia 

adcocrar  crafla  ,  quinattcnu.ui  polfct  ,hac  rationc  facTum  cft,  vt  rcnuior 

ad  cuciin  propcllcrccur ,  &c  fudaucri:,qua  cuacuationc  m  dics,vt  crcdibi- 

lc  cit  ,  pcifeucrantc  ,  tandcm  dccimofcptimo  itidicarus  cft.cV  Galcnus  m 

imcnt?  zcldit  o?nnino3  vt  intcgrum  ,  oc  iidum  faifhimcfle  iudicium 

-     i     q  Lamuis  inrccidiua  ,  nifi  liabeat  nouam  caAifitmsfalurari  ta- 

i,  folcntcadcmactidcntia,qua:  infcllabant  m  prrrgrcilo  morbo.ricri: 

I  ramcn  vidcbitis,  fempcr  cUc  mitiora  ,  quo  fathmi  cfl,vt  in  rccidiua 

.  dcliraticrit,  bcnjgniqribus  cxiilcntibus  humonbus  ,  qui  ad  cnput 

•iiii  fcrcbanrur ,  pr.Tfcitim  maiori  partc  iam  dcmpta ,  Sc  cua- 

L. 

Quare 


Tars    L         JEgrolus    III.         59 

Qaarehis  fic  ftantibus,conftat  vnicuique  ,  quomodonatura  morbo 
crudo,  3cvalido  exiftente  poilic  imnuinesabaffectibus  reddere -asgroran* 
tes,pra2ter  fpem ,  Sc  expecfcationem  \  3c  ideo  virtute  valida  exiftente,nun- 
quam  etiam  in  grauiflnnis  accidentibus  de  falute  defperandum.  Videa- 
mus  modd  >  quomodo  iic  aiftcli  poflent  curari. 

CurMlo. 

ERat   hic  raorbus   magnus  ,  &c    vires  conftabant  *,  itaque  cum  a 
principio  incceperit    deiicere  ,  fed  tamen  pauca  ,  vrgente   mor- 
bo ,  antequam  vires  deprimerentur  ,  poterat  fanguis  mitti  ,  modice 
tamcnproprer  imminentem  cuacnationem  :  Et  fiillaeuacuatio  erat  fta- 
tim  inuadente  morbo  plus  iufto  larga  3  qux  impediret  id  remedij  ge- 
nus  ,  iis  fuiffet  interim  infiftendum  ,  quae  humoris  acrimoniam  de- 
mulcerent  ,  vt  clyfteribus   refrigerandi  vim  habentibus  ,  de  quibus 
iam  didlum  eft  antca  ,  Sc  quia  aliquando  videmusrelinqui  nihiiomi- 
nus  deiiciendi  voluntatem  ,  proddft  addere  meilis  rofati  folutiui  portio- 
ncm  ad  abftergendum.    Et  fl  perfeueraflet  irritamentum  illud  ,  neque 
abftinuiffem  ab  vfu  fyrupi  roiati  folutiui  exhibiti  ad  g.  iiij.   cum  fe- 
ro  laclis  :   ita  enim  ,  qua    poliet  abfterfiua    qualitate  ,  ab  inteftinis 
adhaerentem  pitukam  abftuliffet ,  &c  a  corpore  deturbaflet  cum  ma- 
ximo  segrotantis  commodo  ,  6c   fortafle  etiam  prohibuiffemus  infe- 
quutam  furditatem.  Quinto  die  cum  vifa  fit  fuppreffa  aluus ,  erat  locus 
miflioni  fanguinis  ,  fi  aprincipio  non  fuiffet  fafta,  ncquevereri  oportet 
ad  id  remedij  genus  deuenire  ,  quia  iam  morbus  quintam  attingat ,  quia 
femper  tempeftiuum  eft  tcmpus ,  mod6  fit  indicans  ,  Sc  minime  prohi- 
bens  ,  vt  habetur  in  lib.  de  curatione per [anguink  mijfienem  6ap.io.iico 
indicans ,  &  minime  prohibens  ,quoniam  aliquandovigcfimus  a  morbo 
diesadmittiteuacuationem  ,  aliquando  nequeprimusdies  ,  quando a 
principio  exoluta  eft  virtus,  Debet  autem  id  relinqui  iudicio  Medici.qui 
videat  in  his  cafibus  C\  poflit  opcrari  pro  morbi  indigentia.     Capiti  la:fo 
prouifum  fuiffet  fri&ionibus ,  cucurbitulis ,  veficantibus  ,  &  omnibus 
aliis  valide  reuellentibus ,  quibus  libentiflime  vtor  in  magno  humorum 
imperu  ad  fupernas  partes.    Neque  egotimeo  iftorum  medicamentorum 
vfum  ,  veficantium  fcilicet ,  quamuis  fciam  apud  aliquos  efle  fufpecta 
praefertim  in  febribus ,  verentibus  ipfis  ne  magis  calefaciant.    Alijabfti- 
nendum  putant ,  quia  canthandes  fint  animalia  inimica  veficae,  6c  etiam- 
f\  exterius  applicentur ,  tamcn  veficse  obeflcaffirmate  dicunt.Teftari  pof- 
fum  plurieshis  vfum  fuiffc  cum  cuidenti  iuuamento,neque  vnquam  ani- 
maduertiffe  laefam  effe  veficam  ,  quod  huciifquc  fciam  j  fed  quot  capita, 
tot  fententiae  :  Ego  expericntiae  credo  ,  non  particulari  aliquorum  opi- 
nioni,  prasmiflis  euacuationibus  vniuerfalibus :  fi  alui  fluor  largus  fit,non 
venio  ad  alia  reuellentia,  quia  aut  iuuat ,  aut  non  iuuat:  fi  primum,con- 
icquimur  optatum  finem ,  natura  duce  :  fi  fccundum ,  fruftra  admouen- 

H     2  tui 


60       Coniment.in  ffl&orlas  Epidem.Hipp^ 

cur  >  quia ,  quod  non  poteft  alui  fluor  in  reuellendo  ,  mirius  poteft -carr 
thandum  admorio.  Hoc  excepto  repore,  in  graui  partium  fuperiorum  Ix- 
fione  vtor  animose  ,  quotidians  expericntiac  fidens  multum  ,  quo  modo 
&  furditatemauferre  poflemus.Nequepropterea  crantnegligcnda  aliqua 
medicamenta  in  aures  inftiliata,  vt  oleum  amygdalarum  dulcium  ,  quia 
pauciilimiscontenta  eft  remediis  hicc  furditas,  remporanca  ,  &  folet  ccf- 
Ucc ,  curato  priorc  morbo  ,  de  qua  dabitur  occafio  wfra  tra&andi,cly fte- 
ribus  infiitendo  iam  didtis ,  quibus  addi  poteft  ,magis  adftri&a  aluo,  Ic- 
nituuim  ad  J.j.aut  mel  violaceum  ad  ^.j.tf.Et  quia  lien  arficiebatur  ,  m 
quo  humor  melancholicus  refidet ,  &  in  huiufmodi  cafibus  confcrt  eua- 
cuatio  per  hirudines  facla  ,  venis  fcdis  applicitas  ,  neque  id  prsetermifif- 
fem.  Hanc  euacuationem  non  parum  commcndantem  videbitis  Hippo- 
cratem  6.tn  G.eptd.comment.S.his  YCtbisiQmt  etiam  atram  bilem  h&mor- 
rhdis  ,  id  cfi  fanguiflua  >plerunque  incipientemprohibuijfe  ,  &  iam  ajfe- 
ttam  remouiffe  ,  nec  non  dnratum  lienem  fanamffe  ,  conijetta  eft.  6.  m  6. 
epid.text.if  .ide  habetur.  Quare  crediderim  maximi  fuifle  iuuamenti  hi- 
rudinum  appofitionem  venis  haemorrhoidalibus.  Liencm  interim  foucre 
oportebathoc  vcl  fimili  medicamento  ,  quod  recipcret  Olei  capparo- 
rum  ^.jXs.olei  arnygd.amararum  -^.vj.ammmtaci  in  aceto  dijfoluti  $ .;.  adi- 
pisanferis  g.fi.  mucilaginis  althea  %.ij.  cera  quantum  fufficit  ,fiat  vnguen- 
Utm,qu0  vtipotuiflet.Multacommendantur,  fed  tamcn  non  adeo  creuit 
arfectio,  vt  validioraexpofccret.  Sudorc crumpente  non  fv  (Tct  incom- 
modum  ,  praefertim  ciim  minus  copiosc  crumpcret ,  Sc  viderctur  eflc  fri- 
gidus,panniscotpusfricare ,  vt  dilatatis  poris  ,  facilius  cgrcdi  pcflet. 
Dum  autcm  partesinfernae  dolerent ,  fi  vidiifem  diminutas  affccl-iones 
fupcrnas,  vtomnino  poflettolli ,  tentaflem  fri&ionibus  vti  partium  in- 
fernarum ,vt  materia  duceretur  fecundum  incceptum  motum  :  farpifllmc 
cnim  in  graui  morbo  tentamuspodagram  iniis,qui  huic  morbo  funtob- 
noxij :  Harc  dum  ficretu,internis  medicamentis  ftatimerat  occurrcnilnm 
caliditati  intcrnx  ,  6c  malcficae  qualitati.  Caliditati ,  iis  qinr  vim  habc- 
rcnt  refrigcratoriam ,  vtfunt  fyrupi ,  deco&a  :  Syrupus  cx  acctofitatc  ci- 
m ,  dc  fumo  tcrca: ,  boraginis  vrilisfuifler ,  cum  iifdcm  aquis  ,  his  vtcn- 
dum  doncc  morbus  fcdaretur  :  natura  cnim  paucis  cft  contcnta  ,  mod6 
tempcftiue  iiant.Aut  dccoctain  iureex  iifdcm  hcrbis  ,  cum  pprtione  fy- 
rupi  acctofi  fimplicis.  Malcficx  qualitati ,  alexipharmacis.  Quod  ad  vi- 
c"kusraiioncm,dcbcbar  efle  oprimi  fucci ,  &  facilis  diftriburionis ,  dcqua 
iam  diximusinaliis.  Et  quoniam  fcruar C  vcntriculiaclioncm  -  cii  conco- 
ctionemfoucrc  ,  camobrcm  hoc  in  primis  attcndcrc  opoitrbat  ,  oleis 
adftringcndi  vim  habcntibus  admotis.  His  pi\rmiflis,  tandcm  crat,nuJIo 
impcdicntc,dcuenicndumad  purgansmcdicamcntum,vt  qux  fup<  icrant 
humorumrcliquLc  ,  cardcm  demerentur.  Quomodo  autcm  <  ognofccrf 
pollkMcdicus  ncccliariamcilepurgationcm  ,  docct  Hippo<  iau  s  i  vr.6. 
epid.tcxt.io.his  vcrbi^ :  Suts  itUMfreliSm  ',  fritcxficcatio  ;  i  fuaniMdt ,  & 
inapfetamia  cadcm  rmtmnik  CuiGalcnus  (tatimiubiun^it  :  Qjuwdo  fi>.'i- 
tafcbre  rclicjiia  fyit<ptomatarcwtV.'c,;t  >aUquvd  itftUi  lehnym  morbt  n 

auiarum 


Tars   l        rj£grottu   111.         6t 

ejnUrim  dicitur.  Hippocrates  igitur  corum  exempli  caufa  meminit, 
quae  inter  remanentia  principatum  obtinent  :  fitis  videlicet  ,  oris 
ficcitas  ,  8c  triftis  fenfus ,  &c  inappetentia*  ,  id  cft  ,  priuationis  appe- 
titus.  Illud  autem  aduertere  oporcec  in  medicamcnti  exhibirione, 
vt  femper  ,  quoad  fieri  poteft  ,  acgrotantis  naturam  perlpe&am 
habeatis  :  nam  non  omnes  aeque  bcne  ,  aut  mal£  purgantur  ,  fed 
alij  aliis  facilius,  aut  difficilius :  quidam  enim  funt ,  vt  quoridiana  ex- 
perientia  docer,  qui  ex  quouis  leui  medicamento  validiflime"  purgantur, 
alij  fecus.  Qudd  fi  Medicus  id  aflequi  non  poteft ,  melius  eft  infra  fubfi- 
ftat ,  ne  fi  quse  fiat  fupereuacuatio  ,  argrotantem  agat  prarcipitcm  >  iifque 
vtatur  medicamentis ,  quaemultis  iam  fuifle  proficua  cognouerit.  FLec 
omnia  habetis  ad  verbum  a  Galeno  i.  deratioxe  vitlm  inmorbis  acutiss 
com.  1 1  .Loquitur  ibi  de  venae  fe£tione,<Sc  purgatione  in  pieuriticis  facieti- 
da,&  laudat  potius  venae  fc&ionem,vc  tutius  remediu.his  verbis.  Nempe 
&  fiminus  quidem  auxilium  quamper  purgationemfequatur  yfecurius  ta~ 
men  muito  eft  :  imo  nullum  ex  eo3quod  per  vena  fettionemfit ,  pericuium 
impendet ,  eo  difcrimen  maximum  fubeunte  ,  quod per  purgationem  tenta- 
*ur  y  &  potijfimum  >  filaborantis  naturam  expertus  quis  nonfuerit.  Nempe 
alij  dtjficulter purgantur  natura  ,  alij  modico  ajfumpto  medicamento  copio^e^ 
Qmbus  igitur  dare  qnadrabit ,  bis  medicamenti  tantum propina ,  quantum 
inplurimis  mediocritervacuari  3tumnouiftiy  %um  fis  expertm  :  fi  enim  ho- 
minis  naturam  non  noueris ,  metus  eft  ne  plus  iufto  euacues ,  vet  nuliopatto 
euacuationem  moueasyaut  fi  mouerisjion  tamen  fujfcienter  vacues  :  fubdit. 
Qua  omnia  magn^  in  morbis acutis pariunt  ojfenfas ,  quod  nenfacile\vt  in 
ijsrfui  nonfebricitant  emendatur. Woc  opcime  animaducrtit  Doctifl.Septa- 
lius  in  Ub.  3.  cautionumy  cautione  1.  Sed  cur  aliquando  medicamentum 
eporuai  nihil  proficit ,  vt  in  dies  obferuamus.  Videte ,  fi  hoc  vultis  Ae- 
tinm.qm  ferm. 3.  1 .  iib.  cap.i  17.  inquit  ob quinque caufas  id  contingcre. 
auc  propter  naturac  aegri  proprietatem  ,  autob  dati  pharmaci  paucitatem, 
aut  propter  ftercus  induratum  impa&um  111  quibufdam  inteftinis ,  auc 
quod  nacuraimpecumperyrinasfccit ,  aut  propter  crrorem  ,quo  fit  vt 
s  purgantis  fiat  alimencum  animalis ,  pars  vero  in  pharmacum  venc- 
nofum  euertatur :  docet  pariter  quid  agendum  fit ,  quando  purgans  me- 
dicamencum  fuo  opere  fruftracur.  Laudat  ibi  aquam  mulfam  mecacio- 
rem  afliduc  abforbendam  aegrotanci  efle  dandam  :  commendat  inter  c«- 
tcra  maftichemin  pu!ueremredacl:um^&  cum  aqua  tepidiore  exhibitum: 
per.infcrius  iniicic  glandem  ex  melle  ,  fale  >  nicro  ,  prxrerea  laudac  aflum- 

f)cionem  alicuius  rei  adftringencispoft  medicamentum  ,  quo  os  ventricu- 
i  firmaripoffit,  dc  fuperfluitacesad  infcrnas  decrudancur.  In  largiorecua- 
cuacione  vcile  ponic  balneum  aquae  dulcis,  Sc  confulic  vinum  eife  biben- 
dumantc,&  poft  balneum  ,  fuluum  colorc,&  album  fubftantia.  Ec  mca, 
inquit,experientia  comperit  hoc  prxftantiflimum  omnium,quare  nc  con- 
tcmpferis.Remperinde  efle,acdixit  Aetius  teftaripofllim  &  cgo,quihoc 
modo  Iargas  alui  euacuationes  ,  qux  iam  aegrotances  ad  excremam  redc- 
gcrant  imbecillitatem  dctinui.   His  hunc  in  modum  fc  habentibus ,  fi  cx 

H     3  vfu 


6l     Comment.  in  Htftorias  Epidem.  Hipp. 

rfu  fuiflet  medicamentum  purgans ,  in  hoc  a?grotante,fuiflem  contcntiw 
fyrupo  rofaceo  lolutiuo  ,  melle  rofaceo  folutiuo  ad  g.  iiij.  cum  portione 
lcnitiui  ad  5.  x.  practermififlem  validiora  ,  quoniam  In  huiufmodi  febri- 
bus  validionbus  imbecilliora  prseftant ,  autfaitem  rhabarbari  vfum  non 
improbaflem.  Quo  prsftito  ad  tollendam  partium  co&ioni  deferuien- 
tium  intemperiem  ,  vfus  eflem  per  aliquot  dies  faccaro  rofacco  ,  conferua 
boraginis,  aut  in  imbecilliori  ventriculo  ,  minimeque  seftuanti ,  confcrua 
abiinthij  Pontici ,  quod  maximam  vim  habetrobovandivcntriculum  >  vt 
Galenus  affirmat  1  i.meth.  cap.\6.  Praeftat  autcm  Ponticum  ,  quod  nini- 
mum  habct  amaroris ,  multum  adftri&ionis.  Nos  ,  vel (i  minima  fuipict* 
fit  (  funt  verba  Galeni , )  iecur  >vs  ntriculumve  tklporari ,  ahfi>ithium  froti- 
nm  oleo  incocjuemus  ,  ac  eas particulas  perfi,  ae,n'x.  Idem  ientrt  AetiuS 
lib.i.ferm.i.  cap.196.  Abfmthium  ,  inquit ,  melius  eft  quod  in  Afia  ,  &C 
Cappadacianafcitur.  Sed  non  tantiim  cxpediebat  roborare  ventriculum3 
fedexternis  medicamentis  foucre,qualia  fuiflent  huiufmodi.  IJL.oUi  rnen- 
thtt  z.iij.olei  abfinthij  z^.iij.olei  macis  z^.jSs  .olet  caryophylhrum  JiiIlatitij,oUi 
e  maftiche  ftilUtitij  ana  guttas  iiij.  cert  alb&  lot&  vvno  parumfia*  vnguen- 
tumpro  ore  ventriculi.  Vel  l£.menth&  verno  tempore  bene  afferuat&  M.j.ft. 
Abfinthij,  maiorans.  ana  P.ij.  rofarum  rubearum  M.  j.  caryophyllorum  z.it. 
macis  z^.j.  feUB:ay  concifa^caryephyllis  Uuiter  tufis  ,  mifce  :  Infuanturferi- 
co  rubro  adformam  facculi  interpunfii  y  &  feruetur pro  ventriculo.  Refti- 
tutus  a  morbo  debebat  nihilominus  cauere  fibi ,  ne  recidiuaret ,  ad  quod 
refpiciens  Galenus  confulit  efle  detinendos  aegrotantes  rn  eadem  vidus 
ratione  ,  quam  fcruabant  tempore  fanitatis  fpatio  ad  cninus  trium  ,  vel 
quatuor  dierum  hispulcherrimis  verbis  1 .  acut.comment.  2 j.  Contingit  fi- 
ejuidem  interdum  yvt  tanquamfoluto  exatle  morbo,  dgri  confidant>ctbentur 
deinde  negligentim>&  eius^cjud  per  circuitum  repetat >acceJfioni*  occafionem 
pr&beant.  Tutum  igitnr  eft ,  etiamfi  merbus  iam  videatur  iuduatw  ad  duos 
vfcjue  dies^diligentem  vitlus  rationem  ,  cjua  atger  vfusfuit  ,  feruare.  Prt,- 
tentis  autem  ab  iudicatione  duobus  diebus  ,  iam  fecurum  efi  flenius  cibarey 
ficyVt  neojne  mutationem  eam  ,  cjua  vniuerfim3fubit6quefityejjiciamns  ,  fed 
mane  cjtudem  forbitionem  demus  :  poftea  verb  dimittente  dieiamy  vtfru- 
rnentacea  exhibeamus  alimenta.  In  quibus  verbis  Galcnus  vult  ,  etiam 
praeteritis  duobus ,  aut  tribus  diebus  a  iudicatione  ,  pofle  quidem  augcri 
alimentum  ,fed  fenfim  id  eflc  facicndum  ,  quod  in  praxi  maxime  eft  ob- 
fcruandum  :  nam  multos  videmus ,  qui  vix  fentiunt  fc  melius  habere, 
quod  ftarimtantamalimonise  quantitatem  ingurgitant ,  nulla  eduliorum 
habita  diftin<ftionc  ,  vt  haud  multo  p6ft  in  grauiorcs  incidanr  affcctus, 
&  lcthalcs :  cumenim  virtus  concoclrix  cxpriore  morbo  fuerit  dcbilita- 
ta,  ftrpiiishi  potius  funtnutriendi ,  quarn  femel  ingefta  eduliorum  co- 
pia  •,  pra?fertim  fi  fua  natura  non  admodum  facilis  fint  concodtionis  ,  & 
parcius :  id  quoque  prne  oculishabcrc  debet ,  qui  a  morbo  conualuit  ,  vt 
aluus  quotidic  fit  obcdiensmihil  enim  magisaduerfaturconualefccntium 
commodis,quam  cxcrcmentorumrctcntio,propterea  fingulo  die,aut  ter- 
tio  quoquc  dic  clyftcrcmimicere  expcdit ,  aut  balanum  >  ita  confulcnre 

Galeno 


Pars   1. 


JEvrotm    1 V. 

o 


£5 


Galcno  f M  fanitate  tuenda  cap.i.  Perinde  debebat  Herophon  curari, 
Soleo  ego  in  conualefcentibus  ,  quibus  aluus  cft  adftri&a  hoc  vti  mcdi- 
camento  ,  3/L.fol  fen&  mundatorum  ^.ij.rhabar  opt.^.fi.cinnamoni  %.].In- 
fundantur  omnia  in  fuffcienti  quantitate  aqua  boraginis  ,  aut  fumiterra, 
aut  communisyper  horas  duodecim.  Fadta  lcni  ebullitione  ,  6c  expreffione 
poft  diligentem  colaturam  infundo  tot  pruna  Damafcena  a  mul- 
cis  mundata  ,  aut  Prouinciana  ,  quse  meliora  funt  ,  quot  fufficiunt 
ad  abforbendum  liquorem ,  &  fuper  afperfo  faccaro  ad  vfum  feruanda 
curo  :  fex  ,  aut  feptem  ,  aut  decem  ,  fi  fint  Damafcena  ,  exhibita, 
lenkeraluum  mouent ,  citra  virium  difpendium,  vt  hucufque  obferuaui, 
&  cumdelc&u  etiamab  aegrotantibus  afTumuntur  ,  &  fic  abftinemus  a 
clyftenbus,  qui  tandem  fiunt  infefti  :  Alij  autem  ,  vt  fcitis ,  minore  co- 
pia  erunt  contenti ,  alij  maiore ,  pro  corporis  ftru&ura.  Saepiffime  etiam 
vfus  fumpilulis  hunc  in  modum  concinnatis  IJL.pdui.  masltchinaru  %.ij. 
pilul.alephanginarum  j.j.  &.cum  fyrupo  derhabar.fiat  mafta  mo/lis.Quod 
fi  inftillentur  clei  aniforum  guttae  quinque  ,  vel  fex  ,  neque  hoc  eft  noci- 
uum,  &  ex  qualibct  drachma  ,  pilulas  noucm  formentur,  quarum  vnam, 
vel  alteram  ,  vel  tres  aflumat :  ita  enim  aluus  mollis  redditur  ,  neque  pe- 
riculum  eft  vapores  ferri  ad  caput  ,  8c  ventriculum  plus  iufto  rcpleri ,  a 
qua  repletione  ,  vt  plurimum  recidiuae  folent  fieri ,  faepiffime  cum  aegro- 
tantis  pernicie  ,  iam  ex  priore  morbo  debilitaei  3  propterea  dicuntur  icci- 
diiix  deteriores  radice.Hasc  de  Herophonte. 


^PPilSTOS      TETAPTOS. 

vaj>ca7  dvyalegp  ti- 


iEGROTVS       IV. 

H  I  L  I  N  I    VX0- 

rein  Thafo^qu^f- 
liapepererat^  ur- 
gatam  ex  pr&jcri» 
itj  t  clMu  ad  pu)t;  &l&yx<rcu/>frz<r-  pto  naturd^  &  c&tera  recte  ha- 
(mp?<7KcuJ\'£rTidj  k%(7(i9  ju$  r  7».  bentem  ,  decimo  ejr  quarto  die 
jgy ,  wif  ifaQi  $  piyscvc.  ihya  3  ignis  inuaft  cum  rigore.  Huic 
^%>(^V  xcipthlw.  Kj  <zs&  xzsoyov-  il  cor  frimum  dolebat^  ejr  hypo- 
J))igv  Jifyov.  yujuctfaeicoy  mvoi.tyl-  chondrium  dextrum  3  °  mulie- 
titipnq  i7rcw-jrf[o. v  ^s^fB^vi  3  brinm  dolores  ,  purgatio  defita 
rctvTet  [1  ctt8<p/c3>/.  fc$(paA>f$3,  efi.  Subdito autemh&c quidem 
*j  if  a^«A«5^  IctQv©*  7fovqi  7tu-  facJafunt  leuiora>c<eterum  ca~ 
pifjfyov.  v7rvQi  obc  cVJjWv.  clyc^ct  pitis  5  collt)  ejr  lumborum  dolo- 
rcs  Jtermanebant  >  nulli  ermt  fomni  >  extrmitates  frigida , 

flttCH 


64     Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipf. 

*\v%>£.  J)^J)h  ,  X9/A;«  %wui-  fiticulofaerat ,  venterambu- 

Kavdy ,  cr/uixest  M{.  S&,  Ki7r[a\  fius  efi  ^pauca  excreuit :  vrina 

afeoa  hclt  ^A<*s-  wt«/«  iq  vvktu  tenuis<>&  aprimc  decolor.c  Sex- 

(&apw(vn  7iD?kd.  <£  tjuA/v  ;ca7s  -  to die noc~ie  multum  delirautt^ 

so{.  iCJtffej  <h<\<J>J\\<i  Jfewphw  deinde  refipuit.    Septimo  erat 

izt  yohodJta,  ,  umQa&fim*   hyJtiy  fittbunda   ,   alui  excrementa 

imppiyuo-t.  7wpir$  c£vg.  curao-fio)  fyncere  biliofa. A  Oc7auo  rtguit^ 

7H?boi ,  $  ttovx.  &rQ?&d  <&api\i-  febris  acuta  ,  conuulftones  dolo- 

fyj.  c%win's*fQ  ficLh&vov  tz&Si-  rificx  ,  multum  delirauit  ->fur- 

fjfy'n.  7to?&a  cftijA^B  /u$  tfejtppox  rexit.  Balano fuppofito,multa 

•wAacA  oc.  i)7rvQi  Cffx  aiSftrm».  zvvd-  bile  offafa  deiecit ,  non  dormie- 

Tti  arr&r/AoL  c/i^rjt ,  e/JUK&i  Ka-  bat. e  Nono  conuulfiones.  Deci- 

Tivo{.  hJiKdrri  <Utoiuri$ii .  <ar*r-  mo  aliquantum  mente  contta- 

mv  uvifMirftn.  -mz^o  3  otbAii  ttu-  batSFndecimo  dormiuit^omnta 

piK(H7iv.  xg{  3  $  avcHTfjyVyciGpoov  meminit ,  zfedfiatim  in  deli- 

«et*A  J.  oMyLw  ewa/bu/UMcTLQVT&v  rium  recidit,vrinam  verb  red- 

m%>  AcWv.  olov  yiv?)  qal  t  x«-  debat  cum  conuulfionibus  affa- 

$i&l$>g>v%  omv  a»amz?/§Y\  m-  tim  multam ,  raro  admonenti- 

ijp\j:v  <&%xlwffiivQV.  \i  Ka$isuT0.  bus ,  craffam  ,  albam ,  qualti 

ye?M&  &  #*%©>  'Jfa^sv  olov  yi-  quA  in  matallis  diufietit ,  cum 

vQ  xzsofyyl*.    toicwtol  xp^ict  agitatur ,  nonfubfidebat^  colot 

Kayu  f?cTov.  zr&  3  Tiojapio-f&i-  &  crafiitudo  afiimilisiumento* 

J\kat\w  ixoTi  ,  waA^coi  cfi1  cA*  r  r*w  vrinis:H*c  illius  erat  vri- 

ffci(j&T&>.  ?&y>t  Tvofooi.  <r(MK&i  na ,  jw/im*  ego  vidi.  h  ^  <&>»* 

xaTivo{.  2>l&  Tu^im  3  7raA;y  ra-  decimum  &  quartum pa/pita- 

AHpxcnv.  tjbQ  3  i7tlai(^jJ)iKdTiw  tiones  ,  totum  corpus  dolebaty 

tSou  LS  d$oov@*. « wjt  ctWfi<wi.  J  multum  loquebatur^  aliquan- 

tifiermente  conftitit  ,  k  iwi 
r//r//^  defipuit.Ad  diem  Aecimumfeptimum  obmutefcebat.  xVi- 
gefimo  obijt. 


COMMENTARIVS. 

§?d?  O  v  v  m  ,  ncque  mirandum  quoddam  efl  ,  hanc  .Tgrotantcm, 
SEsO  cum  minus  quampar  f\z  a  partu  fucrit  expurgata ,  tam  graucm, 
^  &  lcthalc  pafTam  tuiiTc afFc(fbionem.  Id  in  dics  animaduertimtis 
in  cn»xis  :  aliae  cnim  dolonbus  grauidimis  fiunt  obnoxix  ,  aliac  dolorcs 
capuis  patiuntur  ,  aliac  alia  {iiftin^nt  ,  qux  vitam  rcddunt  mifcrrimam. 

Qui5 


*Pars    L  ALgrotus    IV.  6$ 

Quis  cnim  affeclus  non  fit,  muliere  ex  confueto  non  expurgata  ,  feci 
multd  magis  apartu  ?  De  hac  re  fermonem  habens  Aetius  iib.^.  ferrn.^* 
cap.^ i.itafcribit :  [Mulienbus  qu<&  non  purgamnr  confueto  more  ,faagui- 
-pis  reieclationesy  ac  fyderationis  periculum  imminet.  Nam  fuppreffis  merr- 
fibus  molefta  accidentia  confequuntur.  Totius  corporis  grauitas  ,  nau- 
feae  ,  faftidia  ,  horridi '  quklam  difcurfus  ,  velut  inhis  ,  qux  concepc- 
runt.  Dolores  infuper  circa  lumbos ,  femora  ,  collum ,  fincipiit  ,  6c 
oculorum  radices  adfunt.  Febues  ircm  affidue  concomitantur  ,  fk  vri- 
nx  nigrae  funt  cum  rubicundo  ,  ac  faniofo  quodam  hurrrare.  Diffi- 
cultatem  item  ,  ac  ftillicicfium  vrinae  patiuntur  ,  &  quaedam  in  me- 
lancholicum  atrae  bilis  morbum  ,  aut  infaniam  delabuntur.  Curisfu- 
perficicm  dolent ,  dc  inflammationes ,  ac  ignes  iacros  diuerfimode  fufti- 
nent.]  Hucufquc  Aetius,  fubfcribit  Auicenna lib.}.Fen  ii.tratl.$.cap.6„ 
Retentio3inciiik,  menstrmrum _,  &  paucitaseorum  commouent  in  ca  Agritu* 
dines  jepietiones  omnes>  &  praparant  ea  ad  apoftemata  ,  &  dolores  capitis, 
&  reiiquorum  membrorum ,  &  tenebricofitatem  vifius  ,  &  perturbationem 
fenfus,&  febres.  Haec  omnia  comprobantur  a  Galcno  ad  verbum ,  multis 
in  locis.  nam  lib.  de  venafecl.  aduerfus  Erafislratum  ,  cap.f.  docet  aper- 
tiffime,qu6d,  qucmadmodum  nihil  eft  jcque  vtile  fanitati  mulierum  ,  ac 
cuacuatio ,  qua-per  vterum  fit  fingulo  menfe  ,  ita  etiam  nihil  eft  ,  quod 
seque  contrarium  fit  fanitati ,  ac  ipfius  retentio»:  nam  cum  mulieres  plu- 
ribusabundent  excrementis ,  &r  propter  otiofam  ipfarum  vitam  ,  &  pro- 
pter  humiditatem  ,  natura  eas  illa  euacuatione  donauit,  vt  poffent  fupcr- 
uacanea  cxcerni.  Haec,  fi  ex  pnefcripto  naturse  fiat ,  commodam  ,  fin  mi- 
nus ,  aut  fit  diminuta,aut  omnino  fuppreffa  ,  irrfelicem  degunt  vitam,vti; 
iam  didtum  eft.  Verba  Galeni  haec  funt.  Nonne  ipfa  muiUres  cunttas  fin- 
gulo  menfe  euacuat ,  fanguine  fuperfiuo  Jingulo ymenfe  foras  effufo  *  Muiie- 
bre  enim  genusyvt  quod  domi  ageret ,  atque  vehernentibm  iaboribuz  exerce- 
retur ,  autfub  ciaro  feie  viueret ,  aut  ob  vtraque  h&c  muititudinem  humo- 
rum  coaceruaretyipfam  euacuationem  plenitndinis  ,  tanquam  remedium  na- 
iurale  obtinere  opus  habebat ,  &  vna  quidem  efliftud  natura  opus.  Con- 
firmant  hacc,quas  Ub.i.  defemine,cap.j.  leguntur  fic.  Vndefoemind  ,  quia 
imbeciliius  animai  efi>excrcmenta  multa  abundare^qma  vero  omnium  infir- 
miffimas  genitaies  partes  habet ,  in  easredundantem  fangninem  ferri ,  quv 
qmdem  fceminis ,  antequam  concipiant  fiat  expurgatio  falutaris  ,  vbi  iam 
com  epere  ,  alimentum  fcetibus  accommodatum  enadat.  Et  certe  nunquam 
non  conqueruntur  de  aliquo  affectu  mulieres ,  qua*  commode  non  ex- 
purgantur.  Et  addit  Galenus.  Veiim  itaque  audias  idm  veritatem  meprx- 
cone  tibi  denunciamem  >  quod  muiierfiprobe  expurgetur,  neque  podagrkjf, 
neque  articuiomm  doloribus.  Poft  rnuita.  Verum  hts  retentis  eam  cuiiibet 
maio  impiicarifacile  eft.lib.6.de  locis  maie  affeclis^cap.^.  affirmat  inflam- 
mari  partes  intemas ,  fieri  dolores  colli,lumborum  ,  oculorurmfebres  ar- 
dcntesaccendi ,  vrinas  nigras  excerni ,  &alia  •,  qux  omnia  rcferre  nimis 
longum  effet,  hoc  tantum  addarw  monere  Mcdicos ,  inccrrogcnt  negro- 
tantes ,  an  menftrua  purgentur ,  (i  quidem  nihil  horum  acridere  folet  in« 

I  tegre\ 


66    Comment.  irtrHifiorias  Epidem.Hipp. 

tegre  purgatis ,  lib.i.Aphor.  text.^ 8.  H#c  habebitis  fcripta.  Sl  menFlrtut 
flurn  fa-it3morbi  accidunt,&  fi  non  fiant  ex  vtero3morbi  conttngunt. quem 
textum  cxponens  Galenus,  fic  poft  muka  fcribit.  Quodcunque  autemfue- 
rit3nccejfe  efi  proceffutemports3  &  tpfum  vterum  patt  ,  aut  fimilcm  infiam- 
mationi  diffofitionem3aut  <zrijipelatt3  aut  duro  tumort 3  aut  cancro  ,  quibus 
denuototum  corpus  compatitur.  Ilis  hunc  in  modum  fc  habcntibus.  Ciim 
longe  grauius  ht  fupprimi  euacuationes  poft  partum  ,  cum  tunc  non  fo- 
lum  fiteuacuatio,fedpurgarioctiam  fanguinis  lllius  impuri  a  fcetu  rclidbf, 
non  eft  mirum,fi  h#c  mulicr ,  de  qua  nimc  fermonem  habemus,fuppref- 
fis  apartu  menfibus  defun&a  fit  ex  febre  ardente  ,  &:  vteri  inflammatio- 
nc  :  nam  omnes ,  quibus  fapprimicontingita  partu  grauiter  infeftantur, 
vt  annotatGalcnus  his  verbis ,  qux  tanquam  praeccptum  nobis  reliquic 
fcripta.  Illud  ccrte  %n  ommbus  niulteribm3  quarum  impedita  a  partupurga- 
tio  efi.fciendum  efi3&  memoria  tencndum  y  ejfe3cju<&  tn  maximum*vitd  pcri- 
culum  veniant ,  perpaucas  effe  admodum3  tjtu  modtcc  tnfcstenturjropterea 
quod plunmisvtcrus  infiammatur.  Qutbufdam  fanguis  ejfufus  diuerfafit 
qualttate3his  biltofus3tilis  melancholicus  ^aVas  virulentus  ,  aut  pttuitofus3aut 
mediocriter  bonus  3  inculpatus  haud  vnquam.  Probant  rem  ita  cfle  ,  qux 
lcguturin  Itb.Hippocratis de  morbu  muiiebribm  t  ext  £o  .&  tf^.quo  in  loco 
recenfentur  ,  qiuc  foleant  pati  mulicres  a  partu  non  purgatae.  Sed  prae- 
ter  aucroricatcs  addu&as  ,  extant  etiam  aliarum  mulierum  exempla 
hoc  ipfum  confirmantia.  Aiulier  quA  apudfiigtdam  aquamin  Thafo  habi- 
tabat.  H&c  cum  a  partu  non  rite  fuerit  purgata  3  acuta  fcbre  obijt  oclove- 
firno  dic  5.  in  3.  epid.  text.y^.  Quem  textum  dum  cxpendit  Galenus  ,  ait. 
Itaque  videtur  fupprejfa  a  partupurgatione  inctdiffe  mulicr  in  morbu3  qutp- 
pe  menfiruorum  fuppreffio  ojfendit ,  tamen  nonpcrir.de  ,  vt  fi  a  partujup- 
pnmantur  officitrfuod  mn  abundantiarn  modo^fed  ivfignem  etiam  humorurn 
pariat  prauitatem.  Nammeliorem  fanguinem  ad  fe  trahtt  fatus  nutri- 
tncnti  caufi  alUcicns  ,  reltnqutt  dctertorem  :  idtocjue  pr<£gnantes  prauis  hu- 
mtribus  tmplet^uos  apartu  natura  cuacuat.  Quod  cum  maiorcsanimad- 
UcrttiTcnt ,  pucrpcrarum  a  partu  cuacuationcm  ,  cxcrcrioncm  fanguinis 
vocitaucrunt.  Eft  vero  ctiam  menftrua  vacuatio  ,  non  foliim  vacuario, 
fcd  ck  purgatio  ,  vcrum  non  cft  aquabilis  tamcn  multitudo  vitiolorum 
humotuni  ,  ncquc  pari fpatio mcnfiruis  circuitibus  congcriuir,  quanta 
dum  partum  gcrit.  Id  vcrum  clle  cuidcntiifimc  ab  codem  Galcno  proba- 
t;ir  1.  prorrhet .commcut .48 .  Vbi  apcrtifiimc  dcmonftrr.t  admodiun  vkio- 
fum  pflc  >  ac  pcrnicioium  fangumcm  ,  quitcmpore  gcftationis  lctinctur, 
hacrationc,  quoJ  f(L:tus  pHriorcm  abliimcns, rclinqutt  dctc:iorcm.  Tcx- 
tli  ;  fu  h  ibct.  Si  muiteri  alca  a  partu  cum  fcbrc  rcti  Galcnus.  Noti 

in  albts  folum  ,  fieorum  ,  qu<t  a  partuv.uua./tur  r  :ta  ejt 

tum  caufa  ,  tum  nota  ,  verumquoque  in  biliofis  ,  &  ja  tguint  ipj  ».   Ncmpc 
pnrgatio  eft  ,  atquc  ctiam  cx  nominis  rationc  purgatio  vitiofb- 
iu:r.   ,  quac   ;cftationis  vtcri CCir.pptc  in  vrnisco.u  nnt,  abfun^pto 

•;isa!iwncnto  vtili,quiin  ipl(>ciat  fanguinc  ,  (cdpcrmapcn- 
tc  vitiohorc  ,  qui  iinguiis  mciifit>us  aucca  pcr  vtcrum  cxccrncbatur. 

Cura 


Pars    1.        ALgrotw    IV. '         67 

Cum  igitur  is  non  fuerit  vacuatus  a  mulicris  puerperio  ,  aut  vterum 
ipfura  iti  phlegmonem  agic  magnam  ,  auc  ad  Yupcriorcm  aliquam 
parrem  ve&us  ,  parti  cxcipienci  arredtum  proprium  ,  periculiimcjuc 
inferc,  ad  quam  autem  peruenerit  mox  apparen-tia  fymptomata  indi- 
cabunt.  Sed  Sc  idcm  confirmat  ftatus  vxoris  Philiftidis  ,  etiamfi  con- 
ualuerit  lib.  7.  epid,  text.  108.  At  enimvero  quot  in  dies  videamus 
euenire  in  iis ,  qux  a  patm  non  purgantur  ,  vt  propterea  moncndi  fint 
adolefcetes  incedant  cautiin  indicio  fcrendomam  etiamfi  videantur  mu-  ' 
liercs  a  principiobene  expurgari,oportet  perfeueret  euacuatio  illaad  prae- 
fcriptum  tcmpus  ,  vt  poiTit  effe  pro  ratione  caufe.  In  riliarum  partu  debet 
cuacuatio  perdurare  ad  dies  quadraginta  :  in  mafculis  ad  dics  trigrnta, 
Auiccnna  comprobante  lib.^.Fen  n.tratt.i.  cap.y^.  quoin  locohabetjs 
etiam ,  quae  patiantur  non  expurgatae  muliercs :  nam  etiamii  bcne  feha- 
bcanta  principio ,  pofliintin  deterius  dccidjere  ,  propter  crratum  ,  quod 
tamen  admodum  frcquens  eft-;  verentur  enim  femper,  nedebiliorem  ha-* 
beant  virtutem  :  Itaque  &c  vinum  potens  aflumunt  ,  &  in  magna  quanti- 
tate  ,  Sc  alimenta  optimi  fucci ,  fed  tanta  ,  quae  a  calore  natiuo  non  pof- 
funt  euinci,vnde  multoties  morbi  generantur  grauiflimi,fa£pijiime  etiam 
fupprcflis  abhis  meniibus ,  quifuanatura  bene  fluetcnt.  Ergofemperti- 
meantadolefcentes  in  curatione  enixarum  ,  3c  bene  fint  oculati  ,  &prae~ 
fertimin  fceminarum  partu  ,  quo  tempore  mulieres  magis  abundant  ex- 
crementis ,  &magis  folentpericlitari ,  vt  quotidiana  teftaturexperientia, 
&probant  ctiam  exempla  ab  Hippocratereli&a.  Inter  hxc>  huius  mulie- 
ris  eft  praecipuum  ,  ex  quo  apparet  quantum  poflit  menfium  fuppreflio  a 
partu  ,  vt  indenon  fic  mirum  ,  quemadmodum  di&um  eft  ,  tam  graui- 
ter  fuifle  affeiStam  ,  cum  infebrem  ardentem  incidifle  dicat ,  quam  pro- 
ptcrea  appcllat  ignem.  Caufam  fuifle  retentionem  puerperij  clarum  eft, 
fednonaeque  certum  qualis  eflet  fanguisifte  puerperij ,  nifi  diligenter  cx 
accidentibus  contingentibus  eliciamus.  Crediderim  ego  quamuis  Gale- 
nus  dicat ,  vt  plurimum  efle  fanguinem  melancholicum,non  dcfuifle  ta- 
men  bilem  fuperantem ,  cum  portione  humoris  pituitofi  :  nam  excreuit 
per  aluum  biliofa ,  delirauit:  fed  &  habuit  vrinas  craflas ,  vt  videbimus. 
Quem  euentum  habuerit  pauciflimis  verbis  concludit  Hipp*ocrates  dum 
ait  :  Vigefimo  obi\t.  Vcrum  vt  a  primo  exordiamur  :  vidcntur  quae  hu- 
cufque  di&a  funt  minus  vcra ,  ciim  Hippocrates  fcribat  filiam  quidem  pc- 
perifle  ,  fed  fuifle  purgatam  ,  ex  praefcripto  naturae.  Quomodo  igitur  in 
tantum  affcdtum  incidit ,  fi  bene  eft  purgata  ,  &:  omnia  rite  funt  confe- 
quuta.Huicquaefico  facil^  fatisfaciemus  ,  ii  Hippocratis  verba  perpenda- 
mus.  Ipfe  fcribit  fic  \  Rccte  fuifle  purgatam  ,  6c  tandiu  etiam  ab  omni 
affectu  fuifle  liberam  ,  quandiu  purgationes  probe  fluxcrunt ,  vt  verum 
nihilominuseflediccndum  fit,futuram  incolumem,fi  perfeueraflent  ftue- 
read  dies  quadraginta  ,  aut  faltem  paulo  minus  ,  vti  iam  annotauimus: 
quoniam  vcrd  rcs  aliterceflit  ,  hinc  plcnitudo  ingens  ,  fupprefla  eua- 
cuatione  ,  ex  qua  febris ,  8c  hypochondrij  ,  &  muliebrium  dolores :  rc- 
eurrcntibus  fcilicct  iilis  humoribus  3  qui  dehebant  fluere-  pcr  vtcrum  ad 

I    2  eaa 


68       Comtnent.  in  Hiftorias  Epidem.Hipf. 

eas  partcs.  Rem  itaeffe  vifus  eft  nobis  fignificaffe  Hippocirates  tih.^.froi 
rhet.text.^Xwxnc  inmodum  :  Primum  quidem  ,  quibus  vacuatio  fangui- 
rtti  confueta  ,  efi  retenta  ,  hti  morbosfore  plethoricos  neceffe  efi ,  manante 
ipfo  ad  eas  partes  ,  qua  imbecilliores  funt ,  cuitts  ratione  verifimiie  efi  he- 
parfuijfe  maxime  affeftum  ,  &  alias  partes  fibi  victnas.  At  cum  circa  de- 
cimum  quartum  diem  defierit  fanguis  fluere  ,  propterea  ab  eo  dic  ccepir 
febrire ,  8c  grauiflima  experiri  fymptomata.  Nam  fcribitur  in  textu : 
Primum  ei  cordolebat ,  &  hypochondrtum  dextrum  ,  muliebrium  dolores. 
purgatio  defita  efi.Qunfi  velit  dicere  ,  quia  euacuatio  eo  tempore  necef- 
faria  facra  non  eft  ,  propterea  iam  dicta  fuperucnere  :  ex  quibus  conftat 
aperte ,  quantus  fit  confenfus  vtcri  cum  ventriculo  :  illud  cnim 

a  Cor  dolebat  ]  intelligendum  eft  de  ore  ventriculi  ,  vt  in  comment. 
Galcnus ,  &c  altjs  in  locts  didicimus ,  3c  ita  hoc  nomine  donatur  propter 
exa&iflhnurnfenfurn  ,quem.habet ,  vt  legitur  in  Itb.j.  de  fymptomatum 
caufis3cap.j.&c  3./^.^ror?"/?fr.roww.38.Sedfortaflenullibiclarius,ac//^.3« 
progn. comment .  30  .in  illis  :  Ventriculi  vero  ositolum  appelhitur  id  ,  vt  con- 
fiat  etiam  cor ,  propter  magmtudinem  neruorum  ,  quos  habetfentientium: 
nihillatet,  quod  in  eo  infeftat  ,  itafit  ,  vt  mordens  bilioftuhumor  cardto- 
gmon ,  idefi  cordti,fiue  orti  ventricult  morfum  committat.  Quare  dolebat 
cor  primum ,  propter  maximumconfenfum ,  quem  fimul  habent  vterus, 
&  osventriculi/idqueproprercongenercm  ipfarum  partium  fubftantiam, 
&  viciniam  ,  &  communcm  continviitatem  per  vcnas,6V  arterias ,  &  quia 
vtraque  pars  accepi-t  neruos  ,  ex  fexto  pari  eorum  ,  quae  oriuntur  a  capi- 
te,  quoderiamvidetur  Galenusaffirrnarc  **//£. f  .Aphor.comment.il.  iic: 
Vtero  ,  &  veflcAcalidum  quidem amicum  ,  &  iudicans  ,  viimicum  V€ro>& 
accidens  3frtgtdum  :  nam  ,  &  h&partter  neruofa  funt  ,  &  fupraiacentibus 
fartibxd  factle  tradunt  frigiditatem.  Ex  quibus  demonftratur  ,  non  cfTe 
diflicile  vtero  affeclo  ,  6c  alias  fupernas  partes  aflici  ,  prxcipue  neruofas, 
vtictiamapparetexiis,qiux  legutur  lib.i.Coacar.text.j-fecl.^.Scd  multo 
magis  id  confirmabitnr  ,  C\  qiiis  videat ,  quae  fcribit  Actius  Itb.^.ferm.^. 
circa  inttia.  Quibus  fic  flantibus ,  non  efl  mirum  ex  (upprcflione  mcn- 
fium  affcclo  vtcroos  ventriculidoluiiTc  ,  c\:  hypochondrium  :  nam  ex 
ianguincillo  putri ,  in  vteri  vcnis  contenti ,  vaporcs  putrcdinalcs  eleua- 
bantur  ,  qui  non  difficilcmalcficam  fuam  qualitatem  partibus  principi- 
bus  impcrtiebant  ,fed  prarcipueiis ,  qua:  facilem  habent  cum  vtero  con- 
fcnfum  ,  vt  cfl  bcpar  ,  os  ventriculi ,  fed  precipue  cor ,  quola:fo  a  vapo- 
ribus  illis  putrcdinalibus  febris  netcflario  concitabatur  pro  ratione  mali- 
I   c  vapoiinn.  Quod  aurem  vtcms  paterctur  ,  prartcr  id  ,  quod  apeirifli- 

im  eft  ,indicat  apcrtiuspcrillam  particulam, 

b  Muiid-Yium  dolorcs.  ]  nam  funt  cafus  fupprcflionis  mcnfium  huiuf- 
modi  accidcntia  ,  Calenodicentc  1.  Aphor.  comment.  18.  Muliebritfxfi- 

itydicit  vt  hcjitct  ca,qn*  cx  vtcro  cuacuantur  tn  menttrms  pitygMtombtts% 
CTApartu.  Clarum  ctiam  illud  clt,  quod  tc  tn  hoc  Uco  ,  illas,quae  vel  pcr 
vtcri  jnflamm.itioncm  ,  vel  cuei  iionen\,aut  talem  aliam  caufam  non  pur- 
g-ntur  ,  nor,  ;cJte  aiitei.purgabimus ,  quam  cam  purgantCS  paflioncm, 

cuius 


*Pars    1.  'JEgroiut    IV.        69 

cuius  eft  cafas  fupprcffio  menfium.Hippocrates  vthaec  accidentia  mitiora 

icdderet ,  fubdiditbaianum  ,  quo  iniecto  >  omnia  fa&a  funt  mitiora ,  Sc 

fortaffe  fuit  peffus  fedandi  vim  habens,vt  Galenus  in  comment.  at  vtcun- 

que  effet,vciiitas  minimi  momenti  eft  fequuta  ,  nec  immerito  ,  cum  hnsc 

caufam  tollere  minime  poffmt ,  neque  vcerum  ab  affe&u  liberare,  vtap- 

paret  ex  colIi3&  lumborum  dolore,  quae  accidentia  concominri  folent  vc 

piurimum  vtcri  affedtionem  eodem  Gaieno  dicente  in  ltb.6.  de  locis  rna- 

le  ajfecits  allegato  ,  in  illis.  Huiufmodi  accidentta  fequi  fupprejfa  menHruk 

confueuermt3ac  pr&terea  lumbarum  ,  colli,  &  ft.ictpitis  dolor,qui  ettam  ocu- 

lorum  fundamenta  infeslat  ,  item  &  febres  ardentes.  fubdit.  Cumergoho- 

rum  aliquod  in  muiiere  conffexeris  ,  vterum  veluti  radicem  tpforumconq- 

csre  oportet,  Concluditpoftea  omnia  fic.  Igitur ,  quibus  menslruorwn  co- 

hibetur  purgatio  ,  ijs  huiufmodt  pierunque  eueniunt  accidentia :  id  antem 

non  aliaratione  ficrididicemus,  quam  ex  communicantia ,  qiiam  habent 

huiufmodi  partes  cum  vtero  :  nam    cum  habeant  venas  admodum  ma- 

gnas,&  plurimas  ,  fi  xftuans  difpofitio  fit  in  vtero  ,  facile  ad  caput  tranf- 

mittuntur  vapores  illi  adufti,quorum  caufa  ,  &  capitis  ,  cV  colli  dolor  co- 

mitatur  ,  id  ipfum  non  negante  Galeno  i.in  6.  epid.comment. i.dumfcri- 

bit.  Inter  omnes  corporis  partes.piurimas  , grandiffimafque  venasvieri  ha- 

bentycumque  eas^aut  menfes,  aut  a  partu  purgamenta  fnppreffa  ,  ant  phleg- 

nione  ipfa  vtcunque  orta  male  accipiunt^  ipfas  fanguine  compleri  neceffe  eft: 

nam  id  genus  febrium  ex  putrido  fanguine  acccndi  oftenfum ,  hx  verd 

calentium  vaporum  vim  haud  paruam  in  caput  tranfmittunt  ,  verum 

capite  quauis  dc  caufa  horum  vaporum  pleno ,  grauitates ,  maxime  in 

fincipite  ,  hominemvexantes  apparere  illi ,  quibus  artis  opera  curar  funt, 

priufquanr  a.  me  audierint  notum  ,  habucrunt ,  colhimque  affici,dum  va- 

pores  ilii  in  finciput  difcurrunt ,  affirmat,  ncque  minor  confenfus  eft  vte- 

ri  cum  lumbis ,  qui  &  ipfi  dolorum  caufam  ab  vtero  habebant :  pluribus 

cnim  partibus  fimul  colliguntur,  vthinc  facile  fit  alteram  alteri  com- 

municare  affe&iones ,  eodcm  Galeno  afferente  in  lib.  de  vuIua  diffettio- 

ne  cap.4.  Quo  in  loco  fic  habetur.    Dependet  etiam  totidem  nextbns  ex 

lumborum  vcrtebris :  iumborum  enim  magni  mufctdi  vtrinque  procejpts 

quofdam  fatis  magnos  promittunt ,  qui  tum  in  vtrafque  vuluapartes  ,  twn 

in  ceruicem  veftcx,tum  infedem  diFlnbuHntur ,  atque  h&c  vincuia  laxafunt 

omnia^vnde  ejjicituryVt  late  ,  &  moueri>&  transformari  vulua  pojfit :  quod 

clim  itafttjumbos  doluiffe  in  tanta  vteri  ajfetlione  non  eft  rnirurn.  Et  quo- 

modo  fomnumcapere  poterat ,  &;  fiti  carcre,cum.haec  acalidacaufapro- 

uenire  fciamus.  Et,fi  nih.il  alind.dolores  fomnum  arcere  poterant,  vt  no- 

runt ,  qui  dolores  aliquos  funt  expcrti.    De  dolore  optime  agit  Aetius 

lib.i.fermone  1 .  Quo  in  loco  multa  reperics  cnix  digna  funt  diligcnti  le- 

ctione,  dc  qux  faciunt  ad  cognitionem  doloris,quiinfcftabathanc  xgvo- 

tantem,  quando  fcribitin  inrlammationibus  dolores  effepulfatiuos.  Vtvt 

fit,  credendum  eft  vigilem  fuiffc  ,  quia  pcrcommunicantiam  caput  cali- 

da  afficeretur  intemperie  ,   qua  rationc  etiam  vcntcr  ambuftus  erat ,  &C 

propterea  pauca  excreuit ,  quia  indurabantur  cxcrementa  :  aut  dicamus 

1      3  id 


70     Comment,  in  Hiftorias  Epidem.  Hipf. 

id  eucniflc  proptei*  vteri  turaorcm  :  erat  cnim  inflamrnatus  ,  qui  cum  m 
mcdio  pofitus  fit  ,  videlicct  inter  veficam  ,  vt  recTum  inteftinum  ,  vt  ex 
Aetio  ,  loco  iam  addutlo  habcmus  defumptum  a  Galcno  inlib.i^.  devfu 
partium.cap.  1 4.C1U'  autem,inqiut  Galenus  *&i,aute  quidem  efl  vefica.re- 
rro  vero  rechim  intcftinum  ,  in  mcdio  veroamborum  matrices  :  Quod 
cuin  ita  fit,videmus  ficpirlime  fupprimi  vrinas  ommno,inclinante  ad  eam 
partcm  vtero  :  nihil  pcraluum  exccrni ,  ad  eam  partem  vergcntc  magis. 
Qu-ire  &  in  hac  jcgrotante  idcm  contigifle  non  ciwt  abs  re  dicere,quam- 
uis  id  iolcatheri ,  etiam  .-eftuante  interius  corpore  ,  exficcatis  excrcmen- 
tis,  qua*  quo  magisretincntur  ,  &  magis  Indurantur  ,  &  difficilius  excer- 
nuntur  5  &c  hac  etiam  rarione  erantpauca  :  fed  longe  grauius  fymptoma 
fupcruenit ,  quod  erat  refrigeratio  extremorum  ,  fymptoma  perniciofiili- 
mum  ,  vbiinprincipio  morbiad  grauifllmam  febrem  adiun&um  eft: 
quod,quomodo,  &  qua  de  cauia  fiatdemonftrauimus  in  antecedentehi- 
fleria.  In  hac  «grotante  non  aliam  habuit  caufam  ,  quam  internam  in- 
flammationcm ,  quo  temporc  ,  ciim  humores  recurrant  ad  inflammatarn 
partcm,vrina.fitdecolor,&renuis,prarfertim  in  tanta  humorum  cruditate, 
&  in  tanto  humorum  impetu  ad  fupernas  partes.  Hoc  Yt  clarius  appa- 
reat,fubdit  Hippocrares. 

c  Sexto  dte  mclu  multum  delirauit ,  deinde  refipuit.]  Sexto  die,  id  cft, 
a  febre,a  qua  eft  facicndacomputatio,  ctiamfialiter  fcntire  videatur  Hip- 
pocrates/i£.  ^.progn.text.  10.  fic  habcns ,  Pari  modo  in  mulieribus  iu- 
dicationes  fiebant  a  partu  :  cui  fcntentiac  fubfcribit  Galcnus  in  co?nment. 
fic.  Principium  numerationis  fit  tibi ,  mnquo  die  cceperim  febricitare  3fed 
quopepererint-In  quibufdam  ergo  circa  fecundumyaut  tertium  diemapartu> 
ex  quomulti  numerant  futuram  iudicationem  :  fed  res  non  ita  efl  ,  fedex 
qno  pepcrerint  numerationem  fieri  oportct  dierum.  Quam  fcntentiam  Val- 
lefius  vir  dere  medicabene  mcritus  lib.\6.controuerfiarum  cap.4.  fic  ex» 
ponit  :videIicetciTe  faciendam  numcrationcm  dierum  a  partu  ,  quoticf- 
cumque  partus  non  eft  naturalis ,  &  eft  caufa  febris ,  veluti  alicuius  partis 
principisinflammario  \  fed  quando  parrus  cft  naturalis ,  &  non  eft  caufa 
fcbris ,  tunc  fuperuenicnte  febre,ab  ca  numerandi  funt  dies,non  a  partu. 
Refcram  verba  Vallefij,  nonomnia,fcd  pauca  quaedam.  In  im^inquit, 
Philini  merito  computatio  incoepit  a  prirno  die  fcbris  :  fuerat  enim  partm 
naturalis^fi  quis  alius  ,  de  qua  Hippocrates  fcnbit  purgatam  ex  prtfcripto 
tiatHr&>&  c*.tera  relie  hab entem. Quare  cum  fcribitHippocratcsJfA'f0d(i>; 
a  fcbre  ,  intelligcndum  eft,non  a  partu  \  Sc  ctiam  Hippocrates  idem  fen- 
tir  ,  quia  fi  intelligcret  a  partu  ,  eflbt  dics  vigcfimus ,  quando  fpatio  qua- 
tuordccim  dicrum  bcne  fe  habuit :  fcd  qui  plura  cupit  dc  hac  rc  vidcre, 
&:quomodopoflimus  acquiefcerc,  docct  etiam  dilc&iflimus  patcr  mcus 
in  comment .  fuper prognoft .  editM>Sc  multa  alia  rcliquit  in  expofitione  tex- 
tus  progn.citati, c[i\x  dcbcnt  lcgi,quae  omnia  rcfcrrc  nimis  cflct  longum. 
Cum  igimt  fcribit  Hippocratcs/^.v/o  diey  a  fcbrc  cft  addcndum.  Hoc  tlic 
multum  dclirafle  ponit ,  vrinaerat  tcnuis  ,dccolor,  quia  delirauit,ad  ca- 
putrccurrcndbushumoribus  >  <5cquiacrat  rccurfus  inordinatus  humo- 

rum, 


Tm  I.  "JEgrotus    IV.  jt 

rum  ,  refipuit ,  quia  haec  deliria  habent  intcruallum  >  delirium,  paraphre- 
nitis  a  Medicis  di&um  :  &  poflemus  etiam  addere ,  rcfipuilTc  circa  finem 
acceflionis,  quia  quantum  cx  textu  coniecto  mouebatur  ifte  morbus  per 
pares ,  Sc  eamob  rem  ,  aduenienre  feptima  ,  noxantecedensfuit  minus 
niolefta ,  quod  vt  denotct ,  Aicit  :  deinderefipuit:id  eft,  cum  fexto  mul- 
tum  delirauerit,quoniam  inualuit  morbus,quiaerat  dies  par,in  hac  acgro- 
tantc  deterioris  acccfiionis  ,  tandem  remifla  acceflione  ,  fimul  cum  iila, 
&c  accidcntia  conquieuifle  vifa  funt ,  &  per  totam  feptimam  ,  quando  ia 
ca  dic  nihil  antedi&orum  apparuit  •,  quod  d  erat  fitibunda  ,  id  fequeba- 
tur  naturam  morbi  ,  practerea  erat  effc&us  antecedentis  accefllonis ,  quia 
ctiam  fi  vis  morbi  remittamr,  &  cum  ca  fymptomatum  magnitudo  ,  non 
tamen  in  totum  conquiefcere  poflimt,  quando  nonomnino  eft  fublatus 
fomes,  pracfertim  in  febre  continua  •,  neque  tamen  dicit  fuifle  multum  fi- 
tibundam  ,  fed  tantum  erat  fitibunda  ,  cum  cxcretionibus  flammidis, 
crant  enim  fyncere  biliofa  ,  de  quibus  iam  fupra,  Quod  vernm  fit  rao- 
tam  efle  febrem  paribus  diebus,apertiflime  conftat  ex  iequentibus  diebus, 
dum  ait. 

d  Octauo  rigult ,  febrhs  acuta  ,  conuulfiones  dolorifica.  ]  Quemadmo- 
dum  in  feptima  nihil  apparuit,  quod  acceflionem  denotaret ,  euacuatio- 
ne  peraluum  excepta ,  quac  tamenin  enixis  eft  quantitas  pretij  :  nam  non 
fit  tunc  per  conuenientem  partem  ,  quia  debecct  fieri  per  vterum  ,  nulla 
autem  peftilentiof  euacuatio  eft  ,  quam  mulierem  enixam  alui  fluore 
tentari  ,  confirmat  id  euentus  Ariftiphontis.  filiae  ,  vt  refertur  ^.epid. 
text.^.&c  multomagisquotidianaexperientia-.nam  aluu  provtero  flue- 
re  ,  non  raro  difrkilis  iadicij  caufaexiftit  ,  quod  non  fit  conueniensilla 
cuacuatio,  neque  regio  ,  &  quo  maiores  funt  euacuationes  ,  c6  pcrni- 
cioiiores*  propterea  vos  adolefcentesobferuate  hoc  inenixis ,  ckfympto- 
mafemper  magnifacite  ,  quia  vtplurimum  videbitis  periclitari  muliercs, 
quibus  a  partu  largiter  mouetur  aluus,  fuppreflis  menfibus:verum  de  hac 
rcinaliis  etiam  dicemus.  Quod  autem  haccetiacuatio  nihil  attulerit  com- 
modi,fed  damnanda  eflet56c  ratione  teporis,quia  in  principio,  Sc  ratione 
loci,quia  per  aluum.Que.  octauo  die  fada  funt,demonftrantrem  ita  eflc, 
quo  die  omnia  inualuere:erat  enim  dies  par,huic  acgrotati  magis  infeftus, 
propterea  audta  cft  febris ,  Sc  riguit ,  qui  rigor  nulla  fubfequuta  euacua- 
tionc  improbandus  eft,  virtutisimbecillitatemfigniricans  quae  tentauerit 
fe  cximcrc  a  noxia  ,  6c  non  potucrit ,  fed  Scrationi  loci  affe&i  forrafle  ri- 
guit,vteri  fcilicct :  partibus  enim  ncruofislacfis,  frcquences  fiunt  rigores, 
lcd  modo  dicamus  riguifle  bile  delata  per  fenticntes  corporis  partes,quod 
non  cftrnconfonueuenire  in  febribus  continuis  etiam,  tenuiore  parte  dc- 
lata  per  corpus,crafiiore  nihilominus  in  venis  purrefcere:verum  cft  qiiod, 
quemadmodum  fit  rigor,  ita  aut  eftcriticus  ,  auteft  (ymptomaticus.  Si 
primo  modo  ,  bene  fit  cum  aegrotante  ,  cum  haud  multo  poft  ,  largapcr 
aliquam  partcm  tentata  cuacuatione,  fanentur  argrotantcs.  Si  cft  fympto- 
maticus ,  acgro  iam  dcbili ,  periclitantur ,  quoniam  fit  narura  tentante,& 
minimc  potcncc  opus  tcntatum  pcrficere,  vt  huic  cuenifle  vcrifimile  cft." 

Aucla 


7 1    Comment.  tn  HiHorlas  Epidem,  Hipp. 

Ati&a  eft  febris  cuidenter,  fed  tamen  quemadmodtim  feqtii  debebat  ali- 
qua  commodacuacuatio,ita  detcnus  fignnm  firoeruenitj&perniciofifli  ■ 
mum,cum  eandcm  conuulfam  fuiiTe  fcribat.  Vterus  pars  cft  ncruofa  ,  ta- 
men  rarillime  conuellitur  :  nam  etiamfi  tcnclla  fit  pars ,  &  exquifito  fen- 
fupnedita  ,  neruosaque  ,  qua  quidem  mcmbranaceus  cfl:  ,  paruos  ta- 
men  habetncruos  ,  vt  ad  magnitudincm  partis  conferatur  ,  itaque  non 
facileinfert  conuulfiones  ,  neruotum  rationc.  In  vtcri  etiam  inflamma- 
tionibus  rarius  conuulfio  mouctur  ,  quodfifiat  ,  lethalior  eft  ;  mo- 
ueturautem  magis  rcplcto  capite  fuliginofis  excrcmentis  ,  quam  ner- 
uorum  vteriratione.  Id  confirmat  Galenus  lib.  ^.prorrhet.  comment. 27. 
fic  :  Nempe  quod  magnas  vtcri  inflammationes  febrcs  confequantur 
neminem  latet.  At  non  ficpius  fiunt  ex  vtcri  inflammationibus  con- 
iiuifiones  :  fi  fiunt  ,  periculofic  funt.  Potcrat  ctiam  dicere  lethales, 
ia\  in  quibus  fint  lethales,  dicemus  paulo  infra.  Et  notanda  funt  verba 
Hippocratis ,  qui  dicit  fuifle  conuulfioncs  dolorificas  ,  vt  doccat  nos  non 
fuifle  motus  quofdam  conLiulfiuos ,  quos  aliquando  in  actite  laboranti- 
bus  animaducrtimus  ,  fed  fuiiTe  veras  conuulfiones  *,  hae  autem  funt 
dolorificar,  vt  habctur  ex  lib  .i.prorrhet  xomment . zo.Cum  igittir  tam  gra- 
uiter  fc  habcret,  non  efc  nouum  ,  3c  capnt ,  tanquam  principitim  neruo- 
rnm  fuuTe  lxfum  ,  Sc  deiirinm  maximum  fuifle  concitatum  propter  in- 
gentemintcriftas  partes  commiinicantiam.Maximum  hiiiTe  delirium  vi- 
dctur  innuerc-  verbum illud/«rr^vzV:Scimus  cnim  fxpillime  ita  furiofum 
efie  delirium  ,  vt  pronter  deprauatam  imaginationcm  fargant  &  fugere 
tcntenta:grotances ,  quo  tempore  cogimur  :  aut  in  lcclo  ?inculis  detine- 
rc,  ?ux,  fi  d,uitc;slLint,  prohibcre  fugam  hominnbus  robufKs  aflldcr.nbus. 
Soicnt  fic  afrc&i  in  grauiora  inciderc  ,  fi  vcra  funt ,  quae  Hippocrates,  Sc 
Galcnus  dicunt  1.  Aphor.  comment.  18.  fic  :  Scd  ex  delirio  quidam  dgroti 
iugtterfurgevtes  3  vel  iaccntes  quidem  ,  fed  continuo  propter  aliquam  cor- 
Vorts  partem  commouentes  ,  aut  etiam  delira  loquentss  ,  intra  paucos  dies 
cxte?:ua>  fwr.Quam  affc&ionemtentans  Hippocrates  tollerc  ,  aut  faltcm 
dimintiere  ,  vfus  efl:  balano.  Curatio  Hippocrati  familiaris  in  virtute  im- 
bccilla  ,  vt  vidimus  in  Philifco.  Ncque  fcio  quomodo  tam  larga  potucric 
fcqui  cuacuatio  a  balano  ,  ctiam  validiore  ,  mfi  hoc  fuiflet  proptcr  duo> 
vt  cxiflimo.  Vnum  erat  qtialitas  humoris ,  qui  crat  bilis :  hxc  minimum 
irritata  ,  flatim  cffluit.  Altcrum  crat  virtus  ,  quia  videbitis  ficpiflimc  \n 
virtute  languida  largas  fiericuacuarioncs  a  leuiflimo  medicamcnto,  qnia 
facultas  rctcntrix  minus  bene  tunc  fungitur  muncre  fuo  ;  cV  ita  aliquan- 
do  humorcs  ,  qua  dataportaruunt.  Draucrca  crat  humor  aduflus  ,  quod 

•  cm  intelligcre  pcr  verbum  illud  ojjufi  t  diccrcm  autcm  bilcm  of- 
n  illam  ,  qua?  obkura  eft  ,  id  eft ,  atrohumore  inquinata  ,  qua?  co 

rroiciofioi  ,quo  topiofiiis  mifcctur ,  quo  remporc,  ctiamfi  fiat  cua- 
n;.ino  ,  cfl  inutilisnulia  pr.Tceflacovltioncuqnia  funcirritatur  nuura,non 
ipfa  opcratur  ,  vt  modo  cucnifle  pcrfpicuum  cfl  :  nam  ,  quandoexcrctio 

>!afit ,  &  motbus  non  rcmittitur ,  tria  indicantur.  Vnum  cft  copia 
quteriac  >  mm  fcmcl ,  atqueitcrum  non  potcil  cxhatuiri  :  vcl  attraclior 

vcl 


Tars    L         JEgfotw    IV.   "      7$ 

vel  partuim  refolutio.  In  hac  «tgrotante  erat  finc  dubio  copia  ,  fed 
Crat  ^riam  virtutis  exoiutio,  &cam  ob  rcm  cum  his  de  caufis  fittnt ,  non 
Uuiant,ytjmoti6  pcrfpiciui.m  eft,  qiria  ab  hac  euacuatione  vigil  crar,  nbn 
fublato  deUoj,&:  cerebri  intemperiei  fomite/  Et  multo  ma-gis  conrirmant- 
dic!:a,qu£  die  notio  ciienere: 

c  Nono  commlfiones.  ]  Di&um  eft  conuulfiones  non  admodum  fre- 
quentes  efte  m  vteri  inflammationibus  ,  at  fi  fiant,  periculofas  efle  :  fed 
addamus  eo  tempore  efle  inipiciendas  vrinas ,  quia  fi  turbidae  fint,longe 
periculofiores  :  nam  fiin  febre  ,  in  qua  bilis  fcrmentat  pituitam,  &  venae 
perturbantur  ,  quod  vrin#  fubiugalium  oftendunt ,  conuulfiones  fiant, 
illae  funt  lethales  ,  quod  de  segrotante  hac  dici  poteft,  in  qua  vrinas  factas 
funt  turbidae.  Neque,quia  fcribat ,  decimo  diealiqwantulum  mente  con- 
ftitiilc  ,  huie  fidendum  erat  alleuationi ,  quacnullam  euidentem  caufara 
habebat :  cum.  neque  fanguis  flaxerit  ,  neque  alia  praeceflcrint ,  quas 
fidum  facere  iudicium  poflent.  Praeterea  attendendus  erat  dies  alleuatio- 
nis ,  qui  omninofimiliseft  dieifcxto,  &hac  rationenunquam  fidendum 
alieuationi  his  diebus  fa&ae  ,  vti  iam  annotatum  fuit  a  Galeno  \.de  die- 
bus  decret.  cap.^Si  aliquando  in  decimum  diem  fubita  morbi  folutio  in- 
cidat ,  fimilis  eft  ei  quae  in  fexta  accidit.  Id  vos  aduertere  debetis ,  ne  in 
praefagiendo  decipiamini,  vt  attendatis  diem  aIIeuationis,&  ea  quae  magis 
ipe&abilia  funt ,  veluti  eft  co&io.  Rem  effe  a^c  dicit  Galenus  in  loco  ad- 
^/^patet,cum,quasvndecimoeuenere  narrans,ita  habeat. 

f  V^ndecimo  dormiuit ,  omnia  meminit.  ]  Quis  non  concepiflet  bonam 
fpem  falutis,  indie  tam  fpectabili  allcuari  jegrotantem  :  erat  enim  bo- 
num  dormiuiffe,&  omnium  meminifle ,  id  eft,apud  fe  fuiffe  ,  &  mcntem 
minime  lasfam  habuiffe.  Hoc  eft  ftepifllme  ,  quod  fpem  affert  melioris 
conditionis ,  non  decipient  tamen  vos,  finon  eritis  obliti  praeceptorum 
Galcni  ,  oportere  fcilicetin  magnis  morbis  praecedant  magna  remedia, 
quae  fidum  faciant  iudicium  :  ideft,  .magnac  euacuationes  ,  tempeftiue 
fa&ae  ,  quae  tollentes  npxium,  segrotantem  cum  ratione  alleuent ,  quas  fi 
defint,fufpecl:afemper  res  eft,  &  qui  morbi  videntur  defiifle,  nonpoten- 
tefemper  natura  in  peccantcm  caufam  agerefiidem  de  repente  violentio- 
res  inlurgunt  cum  aegrotantis  pernitie,  vtjnodo  apertiflimum  eft  •,  quan- 
do,ctiamfi  effet  alleuatus  in  die  vndecimo^quia  non  habebat,per  quod  fd 
tuto  fieretjfubetit,. 

ZSedftatim  in  deliriu  rm^V.jQuafidicatHippocrates^Vidc  quomodo 
cffes  deceptus ,  fi  huic  aileuationifidiffes  ,  quia  cum  nulla  eft  ratio  alle- 
uationis  *,  dubius  femper  eft  animus  Medici,qu6d  fi  fidifles,  ftatim  fuiffes 
coa&us  mutare  fententiam  ,  cum  quieuerit  quidem,/ed ,  id  eft  ,  quia  erac 
fme  rationc ,  parum  durauit  \  &c  ideo  ftatim  reciditin  delirium  j  funt  ao- 
tcm  co  grauiora  fympromara  ,  quo  frequentiora  ,  quia  femper  fua  praj- 
fentia  facuitatis  aliquid  detrahunt  :  &  ex  hoc  etiam  apparet  attenden- 
dum  effefomnum  in  acgrotantibus  ,  quod  monetHippocrates  ,  quia  eo 
periculofior  ,  quo  dcterius  fe  habet  aegrotans  a  fomno  ,  &  praefertim  fi  i 
ioimio  delirent ,  vc  huic  contigit.    Hoc  totum  habctur  ab  Hippocratc  i. 


74     Commeni.  in  EfiBorias  Epidem.  Hipp. 

Aphor.text.i.  Nequc  mirum  fuiffe  vrinam  ,  qualcm  defcribit  in  tanta 
humorum  agitatione,quae  nonpoterat  nifi  ingentcm  capitis  affe&um  mi- 
nari.Neque  etiamfi  cflet  multa  excretio,propterea  diminuebatur  affe&io 
capitis,&:  neruosum,  (ed  quia  omnino  erat  iymptomatica,eam  ob  rem  ni- 
hilconferebat  ,vtfolet  prascipue  rleriin  illis  euacuationibus  ,'quae  praeter 
id  qnod  fymptotnaticae  funt,habent  etiam  aliquid  malignitatis.Qu.6d  c\i- 
cit,affatim  fuifle  multam  cum  conuulfionibus :  duo  poffemus  intellige- 
rc',  nimirum  rcpleto  capite,&  iamin  delirium  tracto,liquatis  humoribus 
fuiffe  factamad  neruos  tranfmiflionem  ,  cuius  caufa  deliraucrit ,  vt  ali- 
quando  vobis  etiam  eueniet  videre  segrotantes  ,  qui  in  eodem  ftatu, 
conuulfi  delirent ,  &  moriantur.  Aut  fuifle  affatim  euacuatam  cum  con- 
uulfionibus ,  quiatarftam  haberet  mordacitatem  ,  vt  qua  pollebat  mali- 
tia,cadem  neruis  impertiretur  a  vefica  proptcr  congenerem  fubftanrianr, 
&iti  conuelleretur  ,  dc  eadem  de  caufa  affatim  excernerGtur,  quia  quod 
contriftat ,  violcntius  irritat ,  dc  violentius  euacuatur.  Quid  indicent  vri- 
nx  rurbidae  ,  iam  in  fuperioribus  cum  Galeno  dcmonftrauimus ,  veluti 
ctiam  quot  fint  eiufdem  vrirux  fpecies.  Et ,  quantum  ex  didcis  Hippocra- 
tis  conftat ,  erat  ex  iis  qua^  minguntur  turbidac ,  &  tales  remanent ,  quod 
innnit  particula  illa. 

Nonfubftdcbat.  ]  Hoc  totum  mco  quidem  animo  clarum  eft,;quid  fibi 
velit  pcr  vrinam  quam  delcribit ,  Scquid  fignificet ,  fed  quod  mihi  vide- 
tur  obfcurum,eft,  quodaddit.  Nam  ,  dum  inquit  reddidirTe  vrinam  mul- 
tam5ctaflam,albain,quae  cur  talis  fiat ,  clarum  cft  :  fubdit, 

Raro  admonentibus.  ]  Nefcio  an  velit  inteiligere  Hippocrates  eandem 
cmififlevrinam,fedraro,quia  dclirantes  hon  fcntiunt  moleftantia,  &pro- 
prercaciim  rar6  cmittcrer ,  fa<£ra  multa  vrinae  congeric  ,  poftea  affatim 
euacuabat,  quotiefcumquc  afliftcntes  admonebant  ,  &c  rcponitur  inter 
figna  pcrniciofa,fed  tamen  eft  minus  perniciolum  in  his ,  quam  in  iis,qui 
etiam  admoniti  non  cxccrnunt,quia  fignum  eft  rcmancre  in  illisaliquod 
fignum  intclle&us.  naturalium  functionum.ItaHippocrates  i  .lib.prorrhet. 
text.iS.  VriHH  rctentio  in  non  rccordantibus  pemtctofa.  In  cuius  commcnt. 
ha?c  lcguntur.  De  phremticis  hoc  ditium  eft.  Suntnlu  ,  tftti  vrina?n  in  le- 
tturn  ejjttndunt  citra  ordmem  ,  ncfue  matellam  petunt.  Hi  longe  detcrnu  fe 
habenty  cfua?n  qui  nullo  paclo  nifiadmontti  vrinam  cmutunt :  fcruatur  emm 
naturalium  i?,tellccliu  funttionwn,  vna  ck?n  in  letlmn  cxcemere  anerfe/ -tury 
in  illn  autcm pcrijt  &  ea.  Aut  dicamus  raro  ad?no-:c:tibiu ,  quia  ira  ferat 
confuetudo  ,  vt  quidclirant  vchcmcntcr  ,  proptcr  periculum   nc  aliquid 

;li  faciant ,  omncs  caucnt  ab  corumconfuctudinc,  &  hac  de  caufa  ra- 

idmonentur  dc  iis  ,  qufc  ftfnt  neccffi u  ii.    Sed  vmunque  fcrat  fignuftl 

■pcrrticidfllm  ,  eVadmodum  in  praxiatrcndendum.  I  fefcc  vciilimilc  cft  fa- 

fniflc  m  duodccima  ,  ranquam  d\c  pai«i,&  magis  molcfto  ,  fortafft  in 

dic  dccimatcrti.iminus  affe&a,  vt  imriafi  ,&  hbcacduco  cx  fcquentibl*. 

Scribft  poftca  \  lippocratcs  talcm  fuiflc  vrinam  quam  vidit  ,  nonquia  nc- 

bioncm  ,  quam  tannf.Kit  ,  vt  vidcbimus,  ncquc 

q1.  .uioni,  lcd  vt  innuat  in  dciiramibus  ,  diflicile  cfle 

cxadc 


i 


Pars    L  JEgrotus    IV.  75 

exacle  vrinas  infpicere,proptcrca  dicir  ralcs  fuifle  vrinas,  quas  vidir,  quia  , 
ciim  raro  emitteret  vrinas ,  nifi  admonita  ,  crcctibile  eft  etiam  inlecto  ias- 
piilimc  minxifle .';  &  quia  in  morbis  acuris  ,  &  malignis  obieruantiffi- 
mus  vrinarum  infpe&ordebet  cfle  Medicus  *,  ideo  ha^c  verba  profert,  vc 
nos  moneat  totam  adhibuifle  diligentiam  ,  vt  quotidie  vrinas  obferuaret, 
fed  fuiffe  impoffibile  proprer  aegrotantis  conditioncm  ,  quod  tamen  facit 
quam  maxime  ad  praffagium. 

h  Addiem  decimumquartnm  palpitationcs^  totum  csrpus  dolebat.^QulA 
fperandum  effet  defalute  ltuius  acgrotantis  apparet  non  obfcure  ,  ciim 
quo  diQ  expectaripoterat  aliqua  morbi  alleuatio,  exacerbata  fint  omnia: 
nam  paipitatio  iiiapotcrat  indicarc  maximam  virtutis  refrigerationem, 
.percunte  calore  natiuo  ,  quod  vilus  eft  nobis  fignificaffe  Hippocrates  i. 
lib.prorrhet.text.19.  his  verbis :  Palpitationes  per  totum  corpus  ,  an  voce 
deBituth  pereant*  In  cuius  comment.  fatetiir  Galemis  fieri  poffe  ,  vt  ali- 
quis  poft  totiuscorporis  palpitationem  voce  deftitutus  pereat.  Ita  fcri^ 
bcns  :  Nos  fane  rurfum  ,  &  in  pr&fentia  pronunciabimus  palpitationem> 
quatenm  demons~tratum  efl  ob  flatuojum  jpiritum  fierh  ,  congefto  fcilicet  ob 
frigiditatern  flatuofo  fpiritu.  Ciim  igirurrotum  corpus  palpitaucrit ,  fiefi 
poteft ,  vt  qui  ita  affectus  fit  ob  frigidiratem  voce  deftitutus  pereat ,  non 
amplius  mouentibus  mufculis  guttur ,  aut  iis ,  qui  in  eis  proruunt  neruis* 
fuo  fungi  munere  nequeuntibus  :  fed  in  huiuijmodi  palpitatione  non  de- 
liranr  «grotantcs. 

Quomodo  igitur  hsec  mulier  delirauit  ?  Quia  hxc  non  erar  palpiratio 
a  flatuofo  fpiritu  proueniens ,  fed  quidem  ab  inflammatione  *,  intelligic 
enim  fiepiiTime  Hippocrares  per  palpitationem  ,  motum  arteriarum  ,  vc 
idem  fit  illi  dicere  pulfum  ,  ac  palpitationem  ,  vt  coliigitur  ex  i.prog. 
f£ArM8.Quitextusfic  legitur.  Siveropulfusin  hypochondrio  injit  ,  per- 
turbationem  figniflcat  ,  aut  delirium.  In  quibufdam  codicibus ,  non 
o-wytJLQ^  ideft,pulfus ,  (cd  t«a(uo>  ,  id  eft  fubfultio,feupalpitatio  legitur. 
Itaque  cum  dicathuiufmodi  pulfum  indicare  delirium  ,  &  haec  muUer 
habuerir  palpirationqs ,  cum  totins  corporis  dolore  ,  credercm  fuifle  non 
lllam  palpitationemaflatuofo  fpiriru  productam,  fed  pulfationem  potius, 
vel ,  vt  melius  dicam  dolorem  pulfatorium  ,  qui  magnasinflammationes 
comitatur  :  nam  palpiratio  vere  dicla  ,  neque  delirium  ,  neque  infaniarr» 
comitatur  ,  aut  aliquam  perturbationem.  Cum  igitur  poft  palpirationem 
delirauerit ,  hinclicet  colligere  fuiffe  motum  infequentem  ad  inflamma- 
tiones ,  id  eft,  dolorempulfaroriurn,  quarum  vicompatiente  cerebio  in 
delirium  trahebatur  ,quod  innuit  perilla  verba. 

1  Multum  locjuebatur.  ]  Quafi  velit  nobis  innucrc  Hippocrates  natura- 
Iitcr  ira  non  fuiffe  confuetam  :  Ciim  igitur  plus  loqueretur,quam  cxcoli- 
fueto  naturae  ,  erat  haee  locutio  fpecies  dclirij ,  velutifiquis  ioiitoplus  fic 
taciturnus.  Nam  ex  Hippocraris  decreto  faccre  quid  praeter  confuetudi- 
nem  ,  veluti  velle  ea  ,  qiue  priiis  non  confucuerat  ,  aut  iis  contrariump 
qua:  fucrant  confueta,  malum,  &:  proximum  demenriae  i.in  i.  Coacarum 
iw.io.Yidetiirque  axioma  genewle  >  vt  qu&  naturafimi/ltma  funt  *.  ea- 

K     2.  dm 


7  6     -  Comment.  in  Ef/Borias  Epldem.Hipp. 

dimfint  falutaria,  sjua  diffimillima  maxime  lethalia.  Ob  id  monct  Hippo- 
crates  ptopriam  aegti  naturam  ,  &  confuetudinem  efle  confiderandam, 
quoniam  ipfius  mutatio  multum  ,  $c  rcpente  facta  pcriculofiflima  cft  ,  vt 
ftgnum  ,&:  vt  caufa  :  nam  multainfert  incommoda ,  ck  fymptomata,  rc- 
pcntina  mutatio  •,  &  ide6  perfuadebat  Galenus  non  incaute  ctiam  malam 
conluetudinem  efle  mutandam  ,  quod  variis  in  locis  fcriptum  reliquit,vt 
i.in6.epid.comment.i6.Gc(cribcns:  A  prautsvcrb  confuetudimbiu  quof 
dam  ad  contrarios  fubito  traducere  conantes  ,  non  modico  errorc  tcnentnr, 
quando»uidem  neqne  ipfos  negligcre ,  neque  fubitb  traducere  conuenit ,  fed 
paulatim  &  ipfos  interquiefcere  permittentes  ,  6c  y.meth.  cap.6.     Eft  enim 
tam  valida  res}  confnetudo  ,atcjue  etiam  violcnta  ,  vt  fxpenumcro  vim  ma- 
tcrt£  infcrat  ,quam  propterca  non  expedit  immutarc  ,  cjuia  nonfttfinepe-  . 
rvculo.  Atque  vt  fignum  mala  eft.  Nam  (i  mutatio  periculum  denunciat: 
mutataiameueniile  oftendit ,  ncc  fine  graui  caufa  ,  &c  valida  ,  naturam 
propriamincorpore,mores  in  animo  mif-arijmagnamque  rrorbi  effe  vim 
oporterc  ,  qui  hominem  alium  a  feipfo  fecerit.    Quaie  fiquis  fua  natura 
compofitus ,  &:  modeftus  fit ,  ilicat  aliquid  ,  cV  immodcftc  loquatur,  vel 
faciat,  morbipericuiofi  cft  fignum  ,cV  phrcnitidis  autiam  exiftcntis  ,  aut 
futurae  ,  quod  nobis  reliquit  Hippocratespauciflimis  vcrbis  i.prorrhet. 
r^Yf.cj.inquicns :  Ex  compofito  ,  &  modefio  homine  ferox  rcjpenfio  ,  malay 
qucm  textum  exponens  Galcnus  in  comment.  ita  fcntit  :    Omne  fiquidem 
cjuod pr&ter  naturam  proprtam  malum  genushorum  efi  ,  atcfuc  multorum 
aliorum  fcrmonum.    Cui  enim  natura  cornpofita  efl ,   isnon  folum  cum  in- 
compofitiu  dtfipit  ,  perniciose  affetlioxem  habcre  dcwoftrat  \    vcrum  qne- 
ejue   &  cum  ferocitate  refpondens  ,  prope  ad  phreuttidcm  acccdit ,  cui  vt- 
rovice  verfa  refponjio  infcrocinatura  compofitc  eft,  vt  i-  velin  cataphorony 
vel  lethargum  venturmfit ,  fpes  eft.    Cum  lgitnr  fcribat  muliercm  haftc 
multum  fuiffe  loquutam,  vult  meo  quidcm  animo  nobis  fighificarc  fuif- 
fe  mulicrcm  minime  loquacem  ,  (  crat  fortaffeex  nobilioribus,quia  rr.u- 
lieiu  vulgns  cft  plus  qnam  decct  loquax,)  &  proptcrca  proptei  hancrcttv- 
per^.menti  mutationcm  ,  deliranrcm  dcmonftrar.    Quod  fi  ftntim  addafc 
aliquantifpcr  mcntc  conftitifle  ,  id  non  proptcrca  fciibit ,  vt  cx  hoccon- 
cipiamus  fpcm  allcuationis,  fcd  vtimbecillitatcm  ftatuis  dcnorarct,qua: 
fuccumbcns  caufir  morbifica:  ,  nulla  cxiftcntc  pugha  rcddit  omnia  beni- 
gmora  cinn  acgrotantis  pevnicie  quia  fiunt  fu<  cumbehtc  ,  8c  rcfohtto  ra- 
.natiuo  ,  quod  maximc  in  morbetum  curationibus  vos  attenderc  dc- 
.    <-  >  cnim  omnia  inclinanr  in  ruinam  a*grotantis  >   tc  ramert 

clius  habcrc  apparct  ,  cxaminatc  diligcntcl  omnia  nc  bonam  ( .«Iu- 
fpcfh  concipicntcs  St  iudicium  fcrcntcs ,  vobisipfis  dcdccori  fiti* apud 
^us ,  quod  mhil  magis obfcruat ,  quam  iudicium  Mcdici  ,  c\  cam  ob 
mtcqliam  praEfiagtHm  fcratis  dc  eucntu  ,  hrcttc  multos  pertrahfirtf 
prajfertim  in  acutis ,  in  quibus  ilicit  Hippocraccs  non  cfli  omnino 
oiftas  praen  ildtis ,  aut  mortis>ouia  aliquando  vidcbitis  mor- 

i  idlitui,.  .!<>  in  lctiioribus  ar^ro- 

tamcm  niorr,  <k  aducrti; e  i ■■•o  ,  oi;;  \  ahquando  ca  fuiu  ii- 

gna 


*Pars   1.         JEgrotus    IV.         7? 

§ni  ,  quae  certurn  faciunt  iudicium  falutis ,  aut  mortis.  Et  obfcruate  fic- 

Piflime  fierf  qucndam  accidcntium  rcditum  inordinatum^  vt  modo  quic- 

uifle,modo  fieuire  infpiciaris,tunc  diligetcr  attcndite  pulfum,quki  ii  alle- 

uatio  eft,vi&a  caufa,omnia  bene  habcnt  circa  acgrotantem  .  fecus,omnia 

ruunt  in  deterius  .,  5c  pulfus  fenfim  deprimuntur  ,  quia  natura  affimilatur 

flamma^quae  propc  extin&ionem  eft.  Eatandiu  acccrtfa  feruatur,  quan- 

diu  humiditas  cxtat ,  qua  nutriatur,fed  fcnfim  marcefcensmodo  apparet 

extincta  ,  denuo  reuiuifcere  eandem  videbitis  >  fed  tamcn  haud  mult6 

poft  in  totum  refoluitur  ',  fic  natura  refiftit  morhirl-cis  caufis ,  quantum  in 

fe  eft  ,  feddebilitata  ,  &  caufamorbifica  minor  fa&a  ,  iamiam  quiefcen- 

tem  videas  licet,quafi  omnino  depreffam  ,  haud  multo  inuadentcm  cau- 

fam  ,    quia  femper  perfequitur  contrarium  fuum  internum  ,  donec  aut 

vincat,aut  vincatur  omnino   Et  hinceft,quod  Hippocratcs  addit, 

k  Breni  rurfas  defipuit.]  Ex  nouo  naturse  conatu  tentantis  noxia  a  cor- 

pore  depellere  ,  quas  interrupta  iu&aquantum  eiiccre  ex  textu  licet,  per- 

durauit  ad  diem  decimumfeptlmum  ,  vt  propterea  videretur  vacillare  m- 

ter  fpem  ,  &  metum ,   fed  tandem  credibile  eft  tam  grauiter  fuifle  affc- 

cVam  in  die  decimafexta  ,    8c  ram  horrenda  fuiffe  fympromata  >    vt  tan- 

dem  violcntius  depreffa  ab  omnimotu  ceffauerit ,  &decimofeptimo  ob- 

mutucrit.  Quid  fperandum  efletde  falutc  ,  elice  ex  textu.  Vidcre  ha?c  in 

morbo  acuto  ,  qui  peruenerit  ad  dicm  decirrturafeptimum ,  fine  dubio 

omnem  fpem  falutis  poteratadimcre:  nam  in  vehementi  infania  muti  fa- 

cti  pereunt  3.  in  $.  Coacarum  ,  text.  1 1 .  id  cnim  prouenir  cx  virtutis  ani- 

malis  internecione.  Similequidcontigit  Hermozygi  vxori.   Hasc  vehe- 

menti  infania  correpta  acute  laborans ,  muta  obiit,  vt  teftatur  Hippocra- 

tes  liin  i.prorrhet.text.ij.  Cafus  non  diflimilis  a  matrona  quadamiftius 

ciuhatis.  Hssc  vtcro  getens,febricitauit>mtiunuit5ditticile  habuitpartum, 

quia,vt  ipfa  fufpicabatur  ante  ftatutum  tempus  filiam  erat  enixa  ,  non  eft 

a  partu  expurgata  ,  nifi  mucofa  quxdam.  Incidit  in  delirium  ,  multa  lo- 

quebatur  prater  ipfius  confuctudinem  ,  tandem  muta  fa&a  ,  obiit  mcnfe 

Febr.  anni  1631.   Hasc  de  qua  eft  fermo  obmutuit  ad  diem  decimumfe- 

piimum,  &  nihilominus  fic  affccta  ,  diftulit  mortcm  ad  vigefimumdiem, 

inter  qucm  &  itlam  ,  nihil  lioui  accidiife  oportct ,  quando  nullam  fecit 

mentionem  Hippocrates  ,  non  quia  non  inuiferit  asgrotanrcm  :  ncque 

cnim  hoc  eft  verifimilc!,  immo  putandum  cft  in  tam  graui  morbo  ,  non 

pomiffe  dcfiderari  tanti  viri  diligentiam  ,  quod  vos  iuuenes  attendere 

dcbetis,vt  difcatis  efle  folliciti  fempcr  in  morborum  curatipnibus,eVp4-ae- 

cipue  in  iis^qui  euidentem  minantur  perniciem  ,  fedideoobticuitomnia, 

quia  nihil  euenit,quod  obfcruationc  dignum  cffet. 

J  Ptgefimo  die  obijt.  ]  Obid  factum  inquit  Galenus  in  comrncnt.  quia 
diem  decimumquartum,  &  decimumfeptimum  octeris  fit  peiorcs  cxper- 
.  ta.  Addit  poftea  in  comment.  Hicfifcircm  ,  quo  ejfet  roborc  mulier ,  etiam 
de  longitudme  morbi  pojfem  dicere  ex  pr&diilis  fymptomatibiu  ,  &  vtriim 
objcuram  quandam  haberet pr<zter  opunonem  fpemi/icoUtmitatis  .Q^uod^uia 
rios  pratcrit  >  huius  ccrte  debctis  mcmmffc  ,  vt  quando  ccgros  inificitis  cum 

K      l  cxitiofis 


7  8      Comrnent.  in  fjifiqrias  EpdemMipp. 

exitiofis  fymptomatibus  ,  notam  qu&  -q  viribus  proficifcitur  coniungatis  \  at- 
que  ita dcmum  fepure  pronunciare  pot cr.it is.Hanc  ergo  mulierem  dolores^qui 
ad  diern  quartumdecimum  totum  corpus  tenebant^  &  delirium^inftare  mor~ 
tem  denunciaue;runt ,  aut  die  dectmofeptimo  >  aut  vigefimo  ,  natura  dierurn 
decretortorum.  Et  fane  vtrumque  contigit :  nam  die  decimofeptimo  iila  ob- 
rnutuit  ^vigefimo  efi  dcfuntla.  Hactenus  Galenus.  Refpondent  hax  iis, 
qux  ab  codem  fuerqnt  rcliila  in  Itb^.  de  crifi  cap.\.  Ibi  virtutem  a:gro^ 
rantis  cum  morbo  comparat ,  C\  lcribit ,  in  vnoquoque  morbo  tria  efTe 
fpcchnda  ,  vt  certumhat  iudiciunrfalutis,aut  mortis  *,  breuitatis,aut  lon- 
gitudinis ,  Sc  hxc  funt ,  yircs,morbus ,  &  longitudo  morbi.  Illae  portanti 
onus,morbus  oncri,  tcmpus  quod  ad  ftatum  vfque  portcnditur,  longitu- 
tlinivix  rcfpondet.  Quapropter,  cum  morbuslonge  grauior  fuerit,quam 
Tt  vircs  mulicris  huius  poffcnt  pcrferre  ,  tandcm  vigefimo  die  obiit >  6c 
quo  die  habuit  acccfliones ,  eodem  die  obiirle  vidcmus,vt  vera  cfTc  Hip- 
pocratis  dicta  affirmcmus ,  fcribentis  3.  in  3.  cpid.tcxt.i  3.  Qiii  morbi  per 
pares  habent  iudicationes ,  per  parcs  iudicarc  folent.  Hinc  igitur  apparet 
manifefte  acutiflime  laborafle  hanc  muliercm :  caufam  non  vnicam  fuif- 
fe  ex  accidentibus  cernimus,cuiusratione  etiam  longe  grauiores  reddun- 
tur  morbi,  vt  annotat  Galenus  in  comment.  Mortis  modus  infpicitur ,  dc 
quomodo  cum  huiufmodi  affectibus  pleriquexgrotantium  fint  moritu- 
ri.  Quibus  praemiifis  fupereft  tantiim  ,  vt  confideremus ,  quomodo  po- 
tuiflctin  huiufmodi  cafibus  ,a?grotanti  effe  praeflo  Medicus,  quod  fcire 
efladmodumnecciTarium.      |     .  ■  *   , 

■ 

Curafio. 

1N  iilius  «grbtanris  curatione,  ncmo  quifquam  erit ,  qui  neget ,  habita 
ratione  ad  affedhis  ,  fuiffe  perneceffariam  euacuationcm  per  fangui- 
nem  faclam  :  nam  fi  refpiciamus  fcbrcm,  cratilla  vehemcntiflima  :  f\  re- 
fpiciamus  caufam,'erat  fuppreflio  menfium  a  parta:fipoftea  inflammatio- 
nifuccurrerevelimus  :  profe&o  omnibus  modis  erat  deueniendum  ad 
vena*  fectioncm.  Vcriim  ,  quemadmodum  hoc  apcrtiflimum  efl: ,  ita  cx 
qua  partc  efTc  facicnda  ifta  cuacuatio  non  leucm  dubitandi  caufam  nobis 
pratbent  varix  grauiflimorum  auctorum  opiniones ,  aliis  alitcr  fuadcnti- 
bus.Suntquitcneant  praemittendam  eflc  euacuationcm  partium  fuperio- 
rum  :  funt  qui  ab  his  diffentiant  oranino.Paulus  lib.yde  re  mcdica>cap.6i. 
faflguinem'  cx  brachio  mittit ,  ncc  ab  co  diflentit  Acrius ,  qui  dc  vtcri  in- 
flammationcloqucns  lib.+ferm.  l.cap.Sy  fcribit  fic.  Cubitivenafece- 
tur  y  &  fanqjtis  pro  virium  roborc  mittatur.  Auiccnna  non  diflimi- 
lcmvidctur  habcrc  opinioncm  ,  qui  lib.  3.  Fcn  u.  tratt.i.  cap.  12.  ita 
habct.  Et  rettius  quidem  in  pnncipio  eft  \  vt  phlebomotomctur  bafdica, 
quia  frohibcbit  effufoncm  materia  ,  deinde  confequentcr  adhibcatur 
phUbot9?niafuphen£y  vt  attrahatur  fanguvs  ad  locum  ,  &  fuccurratur 
ti  ,  quod  fecit  incurrerc  phlebotomia  bafilicA  ex  nocumcnto  comtnnm- 
tanu  ct.    Vidctur  hic  Auiccnna  apcrtiflime  fupponcrc  nocumentum 

Xcqui 


Tars    1.        'JEgrotus    IV.  79 

feqni  ex  vcna  fuperiore  ,  quia  ftatim  perfuadet  tundendas  efTe  venas 

infenores ,  vt  occurramus  nocumentoiam  fa&o    :  Atnon  video,  quo~ 

modo  poffit  Medicus  ,  ita  fecuram  habere  fecundam  euacuationem, 

vt  ftatim  nocumentum  ex  prima  euacuatione  corrigere  poffir.  Galenus 

aduerfus  iftorum  opinionem  ad  verbum  fcribit  lib.de  curandi  ratione  per 

fanguinis  miffionem  £v*/?.t8.Porro  vteriinfkmmationes  magis  etiam,quam 

renum  a  venis  in  crurc  fe&is  iuuantur.  Nam  ,  quae  ex  cubito"cuacuatio- 

nes ,  aliquid  etiam  habent  adiundtum  mali  :  nempe  qu6d  purgationes 

menftruas  comprimunt ,  fanguinemque  ad  lupcriores  corporis  partes  fel- 

trahant ,  qu<e  vero  fiunt  ex  cruribus ,  tantum  a-beft  ,  vt  retrahant  5  vt 

etia  menfes  promoueant. /i£.i  ymeth.c.  1 1  .Ita  Izgkiw.Renibus  verb  &  vefi- 

ca,  &  pudendo,&  vterofic  habeatibusyeas*  qu&  in  cruribusfmt  fita3ac  po- 

tiffimum  ,  qu<z  circa  poplitem  funt :  finminus,  eas,  qu&  iuxta  malleolos ,  ac 

perpetub  quidem  in  omnibus  eam ,  quA  e  direclo  eft.  Sunt ,  qui  ita  refpon- 

dent,  vt  concilicnt  grauiflimos  iftos  aucloresmon  e(Te  diffidium  aliquod, 

fi  amice  eorum  opiniones  perpendantur.  Nam,  qui  partes  fuperiores  fot- 

uunt ,  illi  fupponunt  ingentem  totius  plenitudfnem  ,  a  qua  fmniediatc 

menfium  fuppreffio  prouenerit  :  Qui  vero  inferiores  venas  foluunt ,  iUi 

confiderant  fuppreffionem  menfium ,  tanquam  caufam  plenitudinis.Ita- 

que  in  hac  lite  dirimenda  ,  .  iilud  primum  efle  fpe&andum  putant  ,  an 

fcilicct  fuppreffio  pendeat  a  copia  humorum  $ntus  exiftentium ,  an  e  con- 

uerfo  ,  copia  humorum  pendeat  afuppreflione  ,  quia  apertiffimum  eft 

non  purgatis  mulieribus  congeri  humores  ,  qui  deberent  fingulo  menfe 

cuacuari  ;  Sc  fic  plenitudines  fieri.Hac  igitur  prsemifla  diftindtione ,  non 

putant  difficile  efle  foluere  nodum  ,  &  conciliari  iftorum  au&orum  dif- 

crcpantias.  Nam  ,  fi  plenitudo  fit  caufa  fupprefiionis ,  fuperiores  \  fi  fup- 

preffio  caufa  plenitudinis  ,  inferiores  foluendas  efle  nolunt.    Admitto  H- 

bentiffimeiftorum  folutioncs  ,  etiamfi  quotiefcumque  fuppreffio  effet 

quidem  caufa  plenitudinis ,  verum  ,  iam-eflet  ifta  fupprellio  multorum- 

menfium,  priiis  fecarem  fuperiores  y  quiapotefl  efle ,  vt  incipiat  plenitu- 

do  a  fuppreflione  mcnfium  •,  fi  tamen  inueterata  fit >  putandum  eft  ,  efle 

eriam  totius    corporis  propriam  poftea,  ctiam  ex  pede,  diligenter  ex- 

purgato  corpore  fed  vtcunque  fit  ,  non  crederem  iftos  auctores  in- 

telligerc  de  inflammatione  partium  fubfequentc  ,  quo  tempore  citifli- 

me  fuccurrcndum  eft  afTe&ui.  Id,  quod  dico,  ex  verbis  ipfis  iftorum  de- 

duco  ,  qiicX  diligenter  funt  attcndenda.  Paulus  fcribit  hunc  m  modum^ 

Poftquam  laudauit  fuperxarum  venarum  feUionem^  ftatim  Cubdiz,fi  nihil 

prohibuerit  :  cft  autem  prohibens  ,  eodem  aflirmante  :  retentio  menfium 

a  partu.Auicennaidem  lcncic lib.iam  addutlo  tratl.^.cap.^y.NuWz  verbb- 

rum  circuitione  ,  infupprcfllone  menfium  apartulaudat,  &confulit  efle 

extrahendum  fanguinem     e  faphena  ,   aut  poplitc  ,  quam  magis  com- 

mendat ,  vt  fortiorem  in  cuocandis  menfibus,  Sc  traU.^.  cap.  28.  •Et ,  ni 

fallor ,  non  eft  ab  his  alienus  Aetius*,  qui  ita  lcgit.   At  li  vehcmenter  in- 

fl.immatio  fucrit ,  vt  neque  xtas ,  ncquc  habitus  ,   nequc  anni  tcmpiiB 

obftitcrit ,  ncquc  inflammatio  poft  partuim  ,•  autnimia  fanguinis  cuacua- 

tio 


8o  Comment.  in  HiFtorias  Epidem.  Lfipp. 

tio  fupcnienerit ,  cubicivciia  fecctur  ,  cvprovirium  roborc  dctrahatur- 
Quod  vJtimo  locofcribir,fcilicet,  inflammationem  poft  abortum  impedi- 
re  (angunis  miifioncm  cx  brachio  ,  videtur  docerenos  ,  &  perfuadere  in 
his  cafibnsnon  eflfe  difputandum  ex  qua  parte  euacuatio  fieri  debeat,  fcd 
ftatim  ,  cum  morbus  requirat  promptiflimum  arrificem  ,  turdendas  cflc 
venas  infcriores ,  nulla  cxceptionc  habita.     His  igirur  de  caufis  vos  ado- 
Icicentes  moneo ,  vt  cum  enixas  curandas  fufcipictis  ,  aecidcntibus  pro- 
uideatis  ,  (anguincm  expede,nulla  inrerpoficamora  mitratis  ,  ockeratam 
faciatis  cuacuationem  ,  non  diminutis ,  aut  fublatis  accidentibus.  Ncquc 
attcnditcauctorum  diffcntientes  opiniones  *,  qtiia  ,  morbo  vrgente  ,  non 
eft  locus  difputationi   :  dum  enim  altercantur  inter  fe  Medici ,  segrotan- 
tes  fic  arTctti ,  luffocatiobcunt.    Quare  femper  euacuationem  facietis  a 
parribus  ir/fcrnis  ,  quia  ,  fic  bene  confuletis  faluti  aegrotantium.    Videtc 
Galenura  lib\  dc  ventfiliione  aduerfus  Erafiflratum  cap.^.    Poftquam 
mtilp  ermrriferiuit  incoramoda  ,  quae  [uppreflioncm  mcniium  folentfc- 
qiu  ,  ftatim  fubiungit.Huic  rurfus  euacuationcs  mcdcntur,  quas  euacua- 
tiones  per  parrcs  infcrnas  eflc  fi  iciendas ,  ncque  quiiquam  dubitabir.  His 
igitur  iic  ftantibus ,  ciim  in  vxorc  Philini  morbus  valde  vehemenrcr  vr- 
gcret ,  vt  demonftrant  accidcntia  intcr  virosiftos  grauiflimos  omifla  al- 
tcrcatione,  ftatim  vcnastali  foliii  iufliflem  ,  quod  itcraflem  pro  morbi  vr- 
genria,&  virrutis  robore  :  ncque  obftetrices ,  ncque  mulieres  audite,quae 
minimam  fanguinis  etiacuationem  ,  largiflimam  cenfenr  quia  pauca  fan- 
guinis  quanriras  multa  linteamina  inquinat.Symptomata  igitur,non  mu- 
licres  attcndite ,  hoc  pro  certo  habentes  ^non  fieri  in  enixis  accidentias 
nifraut  omnino  fint  fupprefla  puerperia  ,  aut  diminuta.    Immodicara 
enim  euacuarionem  omnes  cognofcunt.     Largam  igitur  ex  pede  facietis 
cuacuatibnem  ,  non  obliti  maximam  eflefanguinis  congeriem  ,  qui  ^eti- 
rictur  fpario  noucm  mcnfium,cumtamen  fingulo  mcnfe  anre  conceptnm 
cuacucnrur,&  cam  ob  rem  poffe  cnixam  boni  habitus  copiofamfuftinc- 
rc  euacuationcm  ,  aur  ex  vtroque  pedc  ,  aut  ex  Aerij  confilio  ,  feuata 
partis  magis  affecbe  recTirudinc.Poft  euacuationem  di&am  vtile  erat  in- 
fiftere  fricTionibus ,  cticurbitulis  coxis  adhibitis  :  (c<\  &car.teris  pracmiffis, 
nihilqueproficicntibus  ,  a  veficantibus  paulo  infra  vrcrum  inuftis  non 
abftinuiflem  ,  icgraucfccnre  morbo ,  poft  iam  tempcftiue  peracta :  hoc 
cnim  modo  curantes  retrahimus  a  partibus  iuperioribus ,  &  mcnfes  euo- 
camus*,&  cum  noftra  intcntio  fit  fanguincm  rcddere  fluxilcm,hacratione 
curandi  ,  obtincmus  quod  optamus.  Ncquc  hoc  dcbetis  feruarc  ,  quan- 
do  fimplcx  cft  fuppreflio  ,  (cd  fic  prouidebitis  ctiam  affcclibus  pecToris, 
&  quibufcunque  aliis ,  ita  dico  ,  quia  aliquando  fiunt  pleuritidcs  ,  pcri- 
pncumoniae  ex  rctentionc  mcnfium  apartu.Confirmant  haec  cafus  vxoris 
Thcodori,Hippocratc  rcfercnte7.^m./f,Yr.26.Ncquedifricile  id  cotingit 
proptcr  communicanriam,  quam  habct  vtcrus  cum  partibus  thoracis,pro- 
ptcr  vcnascommuncs  ,  quas  habcnt  non  cxiguas   ,  ob  quas  videmtis  a 
p.ntu  diflicili ,  aut  proptcr  rcpcntinam  mcnfium  fuppicflioncm  fieri  latc- 
ralcs  affc&us  ,  &:  alios  huiufuiodi   moibos  ,  a  quibijs    vtplurimum 

enc 


Pars  I .  jEgrotus    IV.  %i 

eneccntur,  nifi  quam  citiffime  occttrratur  imminenti  ruina?.  Obiit  foror 
meaClaraperipneumoriica,  ftatim  a  partu  fupprcffis  mcnfibus,cui  tamen 
viripfius  in  reMcdica  aliis  fui  ccmporis  minime  inferior  opportunis  re- 
mcdiis  praefto  fuic ',  omnia  tamcn  fruftra  tcncaca  func,  &  vigefimo  obiit. 
Eodcm  facofunfta  eft  macrona  quaedam  nobiliffima  excraciuicaccm  Pa- 
piac.  Hanc  cura  inuifcrinc  Medici ,  quicunc  cemporis  curacioni  praserant, 
eandemque  pleuriticam  inucnerinc ,  orcum  cft  inter  ipfos  diffidium  non 
de  fanguinis  miffione,fed  de  partc  ex  qua  debersc  mitti ,  tandcm  in  ean- 
dcm  deuenerunt  fententiam  ,  vt  propter  grauiffimum  laceris  affecti  do- 
lorem  venam  cubici  foluerent ,  ligaturas  tamcn  eodcm  tempore  partibus 
inferioribus  faccrcnc  ,  quibus  materins  impetum  ad  fupernas  partes  rcpri- 
mercnt.  Hoc  praeftito  ,  non  tantum  fedata  eftaffe&io  ,  fed  au&a  ,  quod 
ipfi  animaduertentes ,  vt.magnicudini  aftec"his  ftatim  fuccurrcrent ,  ice- 
randam  ex  eodem  latcrc  venae  fectionem  putarunt ,  poftque  euacuatio- 
nem,non  tantum  remiffus  eft  affedhis  ,  fcd  ita  au&us,  vt  ex  vtroque  la- 
tcrc  fadta  ficpleuricica,  &  haud  mulco  poft  obieric.  Ica  mihi  rcculerunt 
Medici  illi,  qui  medicinamfaciebant  rcgrotanti  :  iidcm  confeffi  funt  pec- 
caffe  hoc  modo  qurantes.  Quare  omnibus  modis  apertiffime  conftat  op- 
ptimum  effe  confilium  venas  infernas  foluere,  quomodocumque  fit  afFe- 
&a  mulicr  :  ncque  enim  poteft  aeque  ligatura  in  retinendo,  acfanguinis 
miffio  in  attrahendo.  Pneterea  his  fuppreffis  hullus  non  morbus  fit  :  his 
crumpcntibu3  nullus  non  morbus  fanatur.  Id  apertiffime  comprobat 
quotidiana  experientia.  Excmpla  eciam  cx  Epid.  defumpta.  VxorCleo- 
menis^.  epid.text.SS.  pleuritica  fadta,  fuperuenientibus  menfibus  ftatim 
fanata  eft.  De  hac  fic  fcribit  Hippocrates.  Quarta  adnotlem  muliebriave- 
neruntmulta3foluta  efttujfis,&  excreatio,  &  dolor.  Stymargi  ancilla,cum 
poft  filiae  partum  osvteri  effet  contortum,in  coxam,&  crus  eft  fa&us  do- 
lor  :  crcmoribut  correpta  erat  pertotum  corpus ,  qui  folentfieri  a  caufa 
frigida  ,  quo  tempore  nocua  eft  cuacuatio  per  fanguinem  ,  &  tamen  cu- 
rationis  praecipuus  fcopus  fuic  fanguinem  decrahere  cx  venis  rali.  Vcrba 
Hippocratis  i.  epid.  fetl.  4.  text.$.  Liberata  eft  iuxta  talum  fecla  vena> 
etiamft tremores  fecundum  corpm+ceuparent  eam.  Sed  ad  occafioncm ,  & 
occafionis  initium  oportct  venirc. 

Erat  illa  affectio  frigida  per  accidcns  ,  propterea  indigebat  curatione 
calidaper  accidens ,  nimirum  miffione  fanguinis ,  quae  eft  auxilium  rc- 
frigeratorium  quidem  per  fe  ,  aliquando  ver6  per  accidens  calefacit ,  vt 
cumrefrigeratiomultitudinem  obrucntcm  fequitur  :  illa  cnim  debilitas 
non  erat  effentialis,  fed  fiebat  proptcr  euacuationis  fuppreffionem,a  qua 
fiebat  aggrauatio  ,  cui  medebatur  cuacuatio,  &  pcr  partesinfernasfa- 
C*ta.  Teftaripoffumiuuaffe  me  matronam  Mediolanenfem,  quae  iampri- 
dem  erat  male  affect:a,infernavena  feda.  Haec  peperitfiliam&  iam  duo- 
.dccimus  agebatur  annus ,  poftquam  pepererat ,  neque  amplius  concepc- 
rat,fed  minus ,  quam  par  crar  cxpurgata ,  capitis  dolorcm  paticbatur ,  Sc 
fudorem,  quem  comitabantur  multa  fymptomata  ante  ipfius  eruptionem, 
poft  quam  fcdabantur  omnia.  Singulo  menfe  cxpurgabatur,fed  paucum, 

L  ilUidquc . 


8 1    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

illudquc,ip{a  refcrente  ,  nigrum.  Renucbantaliqui  fanguincm  mittcre* 
dicentes  efleaffe&us  frigidos ,  propterca  cffe  abftincndum  a  miflione 
fanguinis.  Sc&d  eft  vcna  tali ,  fublatus  eft  dolor  capitis,fedatus  cft  fudor, 
&c  quam  maxime  iuuata  eft  ,  etiamfipcr  longum  tcmpus  confli&aretur. 
Quod  ii  Oribafius  vir  grauiffimus  hac  eadem  curationc  muliere?,ctiam 
annofaSjfubleuat ,  quibus  iam  naturalitcr  mcnfcs  dcfiere  ,  quanto  magis 
Cv  nos  iublcuabimusillas ,  quibus  fuppreflbs  eife  cognofcimus  ante  fta- 
tutum  tempus ,  Ccd  pntcipife  a  partu  ,  quo  temporc  magis  pcriclirantur, 
vtifarpiusdi&umcft.Ita  ait  Oribafius  Itb.i.de  cHcurbitulis  3&  fcartficatio- 
ne,  cap.i.  Egofane  etiam  valde  <etate  proueclas  ,  quibus  iampridtm  nihil 
menftrui ferebatur ,  vbiJaliqua  moleflia  corporea  confifftarentur,  hac  cura- 
tione  fubleuo.  Hdtcenim  mulierum  propria  efl  ,  &  muitum  habet  efficacid, 
ouippe  qu£  naturalu  cxcretionis  modum  imitetur.  Ego  multas  curauipleuri- 
tica6  vena  tnferiori.foluta,  &  felicitcr  fuccejfit.  Quodconfulit  etiam  Aui- 
cenna  in  vchemcntiflimis  plcuritidibus ,  fed  quanto  magis  in  puerpcris, 
iuppreflis  menfibus.  Ego  iguur  hoc  vtcrer  curandi  modo  in  enixis ,  qui- 
buspoftpartum  contingit  fcbricitare  ,  &:  eodcm  modo  curaflem  hanc 
Philini  vxorem.  Hoc  curandi  modo  ,  Ci  potuifTent  menfes  euocari,  fuper- 
ftcs  quidem  fuiflct ,  veluti  mulicr  illa  virgo  Larifli  ,  qiue  cum  iudicata 
eiTct  fexto  dic  ,  quo  vnquam  fidum  fcruatur  indicium  ,  tamen  erumpen- 
tibus  mcnfibus  ,  tutum  fcruarunt  iudicium  fexto  dic  factum  ,  ad  quod 
rcfpiciens  Galcnus  in  comment.  3.  in  5.  epid.  text.  83.  inquit.  At  mirum 
non  reuertijfexum  fextm  dies  non  iudicet  vvquamfidcliter.Qua.fe  nouum, 
&:  rarum  hoc  illi  accidifle  indicauit ,  ciim  fcripfit.  Huic  non  repetijt ,  fcd 
iudicata  */?,ranquam  oportuiflct  rcpetcre.  At  vero  caufam  etiam,cur  non 
repericrit.fcripfit ,  addcndo.  Dumfebricitarety  &  iam  iudicata  ejfct}men- 
fcs  illi  primumprouenerunt ,  ex  quo  apparet,  quantum  poflit  harc  cuacua- 
tio  ,  quam  proptcrca  tentare  debct  Mcdicus ,  curn  occafio  pofhilat.  Erat 
crgo  rationibus  iamadductis  perneccflarium  fanguinem'cx  infcrnis  par- 
tibusmirtcre  ,  cx  vtroquc  pcde  yCi  nihil  impedicbar  ,  aut  cx  dcxtro,  pro- 
ptcr  dcxrri  hypochondrij  arTcdioncm^itcratis  vicibus ,  quoniam  fic  maais 
.utrahimus  ad  partcm,minufquc  dcbilitaturjegrotans.Modo  rcftat  vnum 
cxaminandum  ,  an  a  partu  cxpcdiat  folucns  medicamcntiim  pcr  os  ex- 
hibcrc,  quodprima?  vias  lcniat.  Dicetis  fortaflc  Hippocratcm  clare  in 
Itb.  1 .  de  morbit  mulicbribm.  quando  inquit.  Purgatortum,fi  expartu  non 
purgctur :  At  animaducrritc  non  inrclligcrc  Hippocratcm  mcclicamcn- 
rum  pcr  aluum  cuacuans ,  fed  pcr  vtcrum  mcnfcs  moucns  ,  &  hoc  fc- 
qncnrij  vcrba  comprob.mt ,  cum  addir.  Trifolium  in  vino  bibcndum  dato. 
Vircsiphus  h  ibfcs  cx  Galcno  8.  defimpl.  mcdicam.  facnlt.  fic.  Triphj/Uurk 
ttaeft  c.tltd.t,&  ficca  vtrimquc  tertio  ordtne.  Proindc  potajatcrum  do- 
i  abobsiruclionc  natos  fanat,&  vrinam  ,  mcnfcfque  prohoc.tt.  Slint  qtii 
cxhibcant  mcdicamcntum  ptirgaris  ,  aut  faltemperaluum  cuacuaris,  Sc 
I  mulris  id  fa£tum  frlfpcxi  ,  r.uncn  frpiflimc  animadiicrri  plura  fuifle  fc- 
quura  .tccidcnria,  cum  hulta  confcrcnria  ,  cV:  roicranria.  Pater  mcus  fcm- 
-l);linuit3quod  fcijm,  a  mcdicamcntis  cuacuanribusfcto5,cV  quam- 

maximc 


Pars    I.        JEgrotm    IV.  8} 

maxime^crtimefcebathancexhibitionem  ,  quem  femperfequutus  fum, 

jiifi  vrgentia  morbi  me  aliter  facere  coegcrit :  nam  praetcr  id ,  quod  vide- 

mus  omnes  efTe  mortuos,  quibus  aluus  eft  mota  ,  vt  conftabit  in  alits  hi- 

ftorifs  ,  ctiam  hoc  poteft  ab  hac  euacuationc  dehortari  ,  quia  deriiiatur 

humor  ab  vtero  ad  aluum  ,  &  quotiefcumque  ica  fit,  non  poteft  non  eui- 

densdetrimentum  fequi  >  ncque  eft  imitanda  natura  in  iis  ,  quae  male 

fiunt.  Verum  fiinterrogetis ,  an  vnquam  facicndum  fit.Refpondebo  vo- 

bis,hoc  admitti,  fcdcum  maxima  cautione  :  videlicet,  quando  nulia  fpes 

fubeft  euocandimcnfes  ,  &  praemiiTae  funt  euacuationes  per  fanguinis 

miilionem  ,  mulierque  eft  prauihabitus,  tunc  potcft  admirtialiqua  leuis 

eiucuatio  peralumn  fa&a  medicamento  per  os  aflumpto,  praecipu£  in  iis 

mulieribus ,  quartempore  partus  multa  ingurgitarunt ,  qure  vitiofosfuc- 

cos  procrearc  potueruntj  attamen  fi  clyfteribus  res  benefuccedat,  his  in- 

fiftite,quia  fecurius  curationem  aggredicmini.Ego  femel  tantum  ,  poft- 

quam  Medicinam  facio ,  medicamentum  exhibui  enixae.  Haec  poftquam 

parturiit  (  eram  tunc  in  oppido  Trumelli5quo  in  loco  per  quinquennium 

Medicinam  exercui )  nihil  omnino  expurgabatur  ,  cum  tamen  filiam  nc- 

periffet ,  huk  febris  vehementiflima,  accidentia  in  dies  faeuiebant ,  cum 

tamen  ftadm  ,  nuilainrerpofita  moraconueniens  euacuatio  fuiiTet  adhi- 

bita  pcr  fanguinis  miflionem  cx  vtraqueparte,<Sc  largafa&a  euacuatione, 

nihilominusnihiliuuarivifaeft.  Aliquibustranta&isdiebus,  fudorerum- 

pebat,  quae  euacuatio,poft  naturalem  pcr  vterum,primastenet,quia  con- 

uenientiilimuseftfudoriniis,  quibuspoft  partumretinentur  mcnfes,  ve- 

riim    non    alleuabatur   cuidentcr   ,    etiamfi    quotidie   fudaret.    Hoc 

cum  vidiffcm  .  <3c  morbus  iam  attingeret  decimumfextum  diem,  pro  cer- 

toquchaberem  efle  ingcntem  copiam  ,  quae  non  pofTct  a  natura  fuperari, 

veni  in  eam  fententiam  ,  mulierem  illam  efle  cxpurgandam  ,  eapraecipue 

pationc  motus ,  qu6d  pcr  interualla  cxcerncbat  materiam  aliquam  cra- 

dam  ,  &:  fentiebat  fe  allcuare  euidentiffime  ,  quod  cum  viderera  ,  cenfui 

tunc  fuifle  perneccflarium  naturae  motum  imitari  rccte,  &c  cum  asgrotan- 

tis  commodo  opcrantis ,  ncque  mea  opinione  fui  fruftratus ,  quia  exhibi- 

to  medicamento  ,  minus  impofterum  febriebat ,  melius  dormiebat  ,  8c 

paucisinteLpofitis  diebusintegre  cft  fanata.  Huiufmodi  eurationem  alias 

vnquam  fum  cxpertus ,  fed  vidi  quidem  fa&am  aliquando  cumpernicic 

argrotantis ,  aliquando  difficilerudicium  eflc  fequutum  ,  &  propterea  a 

virisgrauiffimis  damnatam  tanquam  admodum  periculofam  audiui ,  & 

camob  rcm,  neque  vos  tam  facilem  huncmedendimodum  facietrs,fed 

attente  cmniaperpendite.  Sunt  ctiam  qui  velint  poffe  vos  fecare  venam 

cx  brachio  ,  quando  fcilicet ,  iam  praemiftis  euacuationihus  inferioribus, 

nihil-ominus  aliquis  vrget  dolor  :tamcn  in  hoc  cafu  ,  fi  tranfa&i  effent 

diespuerperij ,  aut  fakem  progrefliis  cflct  morbus  addies  viginti,  virtute 

conftante  ,  nihil  expurgata  mulierc,  fortafle  poflet  admitti,  prius  ligatu- 

ris  partibus  infcrionbus  adhibitis,  aut  cucubitulis  applicitis.    Ec  hoc  cum 

cautionefaciendum,quidquid  dicant  alij :  ncque  enimomncs  vno  modo 

medcri  contingit.Ego  crcaojCvr  pneceptcribus  mcis,  &  multo  magisex- 

I.     x  pericn 


8  4     Ccmmsnt.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp] 

pericntix.Vnufquifque  fe  gerat  pro  arbitratufuo,&  videat  Ioanne  Dapti- 
iHCortefium  Decade  \o.qu£j}.^.&  c.Vbi  agitatur  quxftio.  An  fanguis 
pojfit  mitti  in  enixis  ex  partibus  fuperioribw  .Qm&a^iicX  tamen  dicat  ipfc, 
cum  aliis ,  ego  methodum  iam  di&am  feruaiTem,  neque  darcm  foluens 
medicamentum  nili  tranfa&a  ad  minus  decimaquinta,  nequc  venam  fe- 
carcm  ex  fuperioribus  partibus ,  nifi  cum  maxima  fanctione.  Scd  vcnia- 
mus  ad  prxfentem  hiftoriam.  Statim  miflb  fanguine  ,  vti  iam  ftatutum 
eft ,  etiamfi  eflet  ex  iis  mulieribus ,  qux  lac  funt  infantibus  daturse  :  cly~ 
fteribus  eflem  vfus  tertio  quoque  die  ,  5c  etiam  fingulo  die  ,  in  aluo  ad~ 
modum  adftricta  ,  &  quia  in  his  cafibus  folent  frequentiflime  mulicrcs 
venas  hxmorrhoidum  turnenteshabere  ,  cVdoIorofas,  egohuncinmo- 
dum  conficicndum  curo.  Incoquo  maluam  ,  &  femina  aniforumin  iure 
carnis  bubulx ,  poftea  accipio  iftius  iuris  modice  iam  faliti  \.  vj.  vel-z/j/. 
butyri  g.Jit/.Elc&.lcnientis  JitJ.  &ad  5.A.*.etianv,&  fic  clyfterem  in  eni- 
xis  paro  :  nunquam  me  fefellit  medicamentum  fic  paratum  ,  quia  com- 
mode  lcnit ,  cmollit  induratas  fxces,  hxmorrhofdas  non  irritat ,  &  eua- 
cuat  citra  iachiram  ,  Quod  fi  antequam  iniiciatur  clyfter,  extremitas  in- 
ftrumenti  inungatur  butyro  ,  aut  veftiarur  intcftino  pulli ,  etiam  in  irrita- 
tis  inferioribus  venis  commodum  eft.In  hac,  cum  ciTet  inflammatio,  po- 
terat  pararidecodtum,  autcum  aqua  hordei,  foliis  violarum  ,  betarum, 
cumportione  fcminum  aniforum  ,  ad  flatus  difloluendos  ,  aut  iure  eo- 
dem  modo  parato ,  &  cum  portione  faccari  rubri,  &  lenitiuo  ,  vt  di<5tum 
cft  ,  clyftercminiiccre.  Poftcaeratdeucniendum  ad  ea  ,  qux  fanguinem 
ferre  poflent  ad  vterum,&  menfcs  mouerc.  Hxcpotcrant  afliimi  per  os, 
&in  vterum  immitti.  Qux  in  vterum  immittuntur  varia  funt ,  cV  appel- 
Iantur  pcflaria,  qux  prxter  id  ,  quod  menfcs  euocant ,  etiam  dolorem  lc- 
niunt.  A  calidioribusomnino  eratabftincndum  :"  huiufmodifunt  ,  qux 
parantur,  cx  fabinx  fucco,  cum  Agarico  ,  cx  colocynthide,ex  cyclaminis 
radice  ,  quam  vulgo  appellant  3pa?7porcino.  Ea  tantum  potcrant  in  vfum 
venirc  ,  qux  leuiora  funt.  Hxc  fiunt  cx  fucco  mcrcurialis ,  cx  fucco  mal- 
ux  ,  linteolo  fatis  longo  in  formam  glandis  obuoluto  .  &  in  fuccis  dicftis 
madcfacto  ,  in  vteLumque  immiflo  ,  &  fxpiiis  rcpctito.  Sunt  ck  fuffumi- 
gia  ,  a  quibus  crat  prxfcrtim  in  hoc  cafu  abftinendum  ,  quia  (ua  natura 
capitis  dolorcm  non  cxiftentcm  cxcitant,iam  affligcntcm  fouent.  Suffi- 
tus  aromatum  mulicbria  ducit ,  fxpiusverd  ,  &  ad  alia  vtilis  cflet  ,  nifi 
capitis  faccret  grauitatem  ,  ex  Hippocratc  c.  Aphor.  text.  18.    Snffirus 
tnim  hic  vi  lua  apcrit  vaforum  fines  obfcratos  ,  cxtcnuatquc  humorum 
craflitudincm  ,  &:  obftru&ioncs  incidcndo  remouct  ,  fcd  in  fcbricitanti- 
bns  non  probanrur,  cV  muko  minus  in  acutis.  Laudantur  forncntationes 
floribusancthi ,  chamxmcli ,  mclilori,  pulegij,  matricarix  foliis,  im- 
pcnse*  calcfaccrcnt ,  cum   paices  intcrnx  nitnis  vchcmcntcr  xftuarent, 
quodeciafn  monei  Auiccnna  traclans  dc  pcflariis  :  Et  fnppone  ,  inquit, 
Umam  infufam  acjtuf ,  tn  cjutbu*  dccotta  funt  ca  ,  qu&  funt    ,  ficut  j/i*diuty 
alrbca,  &  fctnc/i  lini.  Per  os  cx  vfu  fuiifcnt  ca  ,   qux  cirra  cuidcntem  ca- 
loiein  poiluiu  mciflcs  mouerc.    Ncquc  ve*  moucataucloritas  Galcni 

dcfumpta 


Pdrs    L  JEgrbtus    IV.  85 

dcfumpta  ex  lib.i^.  rncth.  cap.6.    Quo  in  loco  fermonem  habens  de  in- 

flammatione  ,  prohibct  vtcro  inflammationc  tcntato  medicamenta  mcn- 

(cs  moucntia  ,  duminquic :  At  ficui  in  fupernis  partibus  cceperitpars  ali- 

qua  phlegmone  tentari,  huic  motus  ex  inambulatione  ,  aut  curfu  eftfalnta- 

ris.  Simiiiter  ^cfridio  his  ca  potior  eft  ,  quae  cruribus  adhibetur  ,  illis, 

quae  in  fupernis  partibus  adminiftratunquippe  pneceptum  in  contrarium 

reuulfionis ,  in  omnibus  talibus  commune  eft.    Neque  igitur  cum  vcl 

circa  fedem  ,  vel  aliquam  huic  vicinam  partem  initium  phlegmones  in- ' 

cidit  ,   aluumdeiicies ,  neque  cumin  vcfica,  vclcole,  vel  renibus  eft 

ccepta ,  pharmaca  quae  vrinas  prouocent ,  bibcnda  dabis :  nec  fi  mulieri 

m  vtcro  ,  vcl  pudcndo  infcdit ,  menfes  huic  prouocabis :  fed  ad  parces, 

quae  maxime  longinquae  fint ,  femper  reuulfionem  facies ,  seftimata  fcili- 

cet,  tum  phlegmones  magaitudine,tuin  corporis  totius  ftatu,quod  idem 

explicac  eodMb.p.n.infin.[Coccdk  etiam  apertiffime  fecandam  eflc  ve- 

nam  ex  poplite,  etiamfi  vterus  inflammatione  tcntetur  ,  quia  qua  rationc 

infernas  partes  fecantur,  quotiefcunque  fuppreffio  menfium  eft  caufain- 

flammationis  ,  eadcm  ratione  poteruntexhiberi  per  os ,  quae  menfcs  mo- 

uere  poflunt  >  dummodo  non  fint  manifefte*  cahda  ,  quia  apparcntibus 

menfibus  ,  etiam  credendum  eft  fedari  pofle  inflammacionem.  ]  Prx- 

tcrea  dicamus  ibi  non  loqui  dc  mflammatione  contra&a  a  partu  ,  quae 

proculdubio  contrariam  requirit  curacionem*  nimirum  curantes  eam 

pcr  inferna  *,   etiamfi  in  capite  ctiam  addutlo  ,  ad  hoc  probandum 

apertiflimis  vtatur  verbis  ;  Renibus  veri  ,  &  veftca  ,  &  pudendo  ,  & 

vtero  fic  habentibns  ,  eas  qua  in  cruribus  funt  ftt&  ,  ae  potijfimum  qu<t 

circa  poplitem ,  fin  minus  eas  ,    qua  iuxta  malleolos.    Quare  poterant 

cxhiberi ,  quae  menfes  mouerent ,  exceptis  ad  curationem  valide  calidis, 

&  vfus  eflem  in  hac  muliere ,  decocto  concinnato  hunc  in  modum  ;  vi- 

delicet ,  quod  3fi.  betonicam  ,  agrtmonium  ,  capillum  veneris  ,  cickorium, 

radices  graminis Joordeum  >folia  acetoft,  &  idgenus  alia,  quo  praeftico  in 

"^.v.decetti  infudijfem  fuccurn cichorij  ad  7>.V).& tantundem  fyrupi  de  ace- 

tofttate  citri.  Medicamentum  in  hunc  modum  paratum  per  aliquot  dies 

dediflem.  His  nonfuiflemcontentus,  fed  vnum  faciens ,  aliud  non  omi- 

fi(Tem,fcilicct  alexipharmacumpuluerem,  quoiugiter  vfus  eflemjdequi- 

bws  fupra :  neque  enim  haec  poflunt  eflc  fufpe&a  ,  etiam  paulo  maiorc 

mcnfura  afliimpta,  veluti  funt,  quae  vere  dicuntur  alexipharmaca,  ciim 

hasc  ex  viperarum  carnibus  conficiantur,quorum  ,  fi  paulo  plus  aflumant 

homincs  ,  nocumentum  non  leueperfentiunt  ,  vt  teftatur  Galeni  au- 

ctoritas  defumpta  ex  ^.  de  fimpi.  medicament.  facultat.  cap.  18.  quo  irj. 

loco  data  opera  deiam  di&is  lermonem  habet ,  vtlegentiapparebir. 

Hsc  dum  fierent ,  aliud  fymptoma  magnifacicndum  erat  ,  [  oris  ven- 
triculidolor  ,  ]  nimis  cnim  vrgens  cft  quiuis  ipfiusdolor  leuis  *,  fcribit 
cnim  [  cor  ei  dolebat.  ]  Huic  hunc  in  modum  eflcc  exccrius  prouifum, 
iuffiflcm  afliimcrccuromencum  caftrati ,  aut  vituli  ,  &  eodem  madefa- 
<5to  in  olco  rofaceo  ,  &  liliorum  alborum  calido  os  vcntriculi  fouiflcm.. 
Ant  poccrat  foucridecodto  facto  ex  floribus  lambrufcac ,  corticibus  gra- 

L     3  nato 


tG     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

natorum,  foliis  abfinthij  Pontici ,  8c  cinnamomo  ,  zdditis  oleis  e-x  abfin" 
thio  rofaccoadvnciam  vnam  in  libram  mcdiam  decodH  calefacti ,  os 
ventriculifouerc.Malicbriumdoloribus  ,  quifolcHt  effe  frcquentes  in 
enixisprouideri  potcrat  interius ,  8c  exterius.  Primo  modo5aflumpto  oleo 
amygdalarum  dulcinm  ,  vrgcntibus  ipfis  yquia  faepifiime  cogimurexpc- 
riri  aliquid  ,  etiam  cum  aliquo  aegrotantis  dctrimento  ,  modo  maius.fit 
iuuamentum,  in  inflamrnationeautem,  6v  vchementiffima  fcbreeft  fu- 
fpcclum  ,  (cd  quando  dolores  vrgerent ,  praemiffis  iam  dicStis  euacuatio- 
nibus  ad  iA  remcdij  gcnus  dcueniflem.Exterius  vteri  fitu  inun&o  ex  oleo 
liliorumalborumjini.autex  oleo  chcrcimo  dicto.  Autemplaftroex  bac- 
cislauri  ,  aut  emplaftro  facto  ex  fummitatibus  cbuli  ,  pinguecrinc  fuis 
mafculi,  finefale  ,&  oleo  ex  fem.lini ,  cum  modica  portione  butyri.Ve- 
rum  ciim  inhaceflet  euidens  inflammatio  ,  ttandum  erat  cum  attempe- 
■rantibus  ,  &  leuioribus ,  ne  inflammatto  ingrauefceret.  Hepati  linimen- 
tum  contulifletmadcfacto  linteolo  in  fucco  cichorij,oleo  rofaceo,  8c  acc- 
ti  portione ,  hoc  tamen  animaduertere  debetis  3  vt  in  affedibus  hepatis, 
&oris  ventriculi  fempcr  adhibeatis  quaevim  habeant  adftringentcm/ 
&  a&u  calida  fint ,  vr  vifccris  robur  feruetur  *,  nam  leucm  etiam  huius 
vifcerislaefionem  fempermagni  facietis ,  veluti  caeterarum  partium  prin- 
cipum,  ,itaconfulenteGaleno.i  ^.w^.c^.n.Quodfpedat  ad  fitim,ad 
vigilias ,  iam  praefcripta  funtremedia  huicfuccurrentia.  Conuulfioni  \ti- 
lefuiflet  inungere  fpinalem  medullam  ex  oleo  amygdal.  vulpinoad 
aequalem  portionem.aut  ficonuulfio  nimis  vehemcns  fuifTet,poterat  bal- 
neum  parari^aut  ex  oleofacto  fimplici,  aut  ex  rebus,quae  vim  haberet  la- 
xantem  ,  quibus  menfes  poflent  euocari ,  6V  conuulfiofedari.  Inter  haec 
funtpolium  ,  pulegium  ,  origanum,  artcmifia  ,  malua,  mercurialis,  &  id 
genusalia,  quibus  ctiam  vterus  poterat  foueri.  Intercaetera  cum  morbi 
omncs ,  aut  diaeia  ,  aut  chirurgia,  autpharmacia  tollantur ,  nullus  tamen 
fit  morbus ,  qui  non  rcquirat  optimam  in  victu  cuftodiam  ,  erat  nccef- 
fariumcirca  hoc  curam  non  vulgarcm  habcre.  In  principio  tenuiffima 
ehaeta  conueniens ,  fi  credcndum  eft  Hippocrati  in  lib.  de  morbis  mulie- 
£r/£«j.C^AW,inquit,  qnam  minimum  edat.  Potuiffet  aflumere  ptiflanam 
bordcaccarn ,  ftillatkium  cx  hcrbis  refrigerantibus  paratum  ,  &  modice 
dcobftruentibus.  Progrcdicntemorbo  fuccus  carnis  aflatae,oua  ,  contufa 
carnium  ,  vt  virtutis  haberetur  cuftodia.  Commendanrur  ab  aliquibus 
ftillatitia  :  iura  inquibus  decocci  fuerintannuli  aurei ,  aur  quid  aliud  au- 
reum.  Hoc  potcritis  &  vos  pararc  ,  vt  rcm  gratam  faciatis  domcfticis,  £c 
aiiquid  magni  propofiiifle  vidcamini ,  praefertim  apud  vulgus  ,  qui  h*c 
adrwiratur,  tanquam  multum  commodi  arFercntia,cum  tamcn  id  ne  mi- 
ijimum  quidem  faciam  , ,  ciim  non  poflit  aurum  virtutem  fuam  impcrti- 
»c  rcbus ,  in  quibus  incoquitur ,  poteft  quidem  aliquid  commodiarTcrrc, 
fi  alicui  dylcntcria  arTcclo  cxhibcatur  decocTum  ,  in  quo  faepius  cxtin- 
clum  fit  aurum  ,  quapollet  adftrictionc  ',  non  quidcm  ,  quia  virttitcm 
mborct  ,  vt  vulgils  pur.it ,  veluti  etiam  quanclo  id  fibipro  Vcriffimo  pcr- 
HM  pulucrc S  cordhks  i  aut  marjiaiitas  plurimunvnucrirc  >  &  virru- 

icji 


Tars   I.  JEgrotus    IV.         %j 

tem  ab  iis  quamplurimum  roborari  :  tamcn  vos  iuuenes  debctis  omnia 
haec  proponere  ,  quia  vulgus  non  confiderat  ,  quid  bene  adhim  fit  ,  fed 
«juanta  remcdia  fuerint  adminiftrata,  &  eam  ob  rem,  bene  dirigitc  cura> 
tionem  \  fed  tamcn  ,  nc  prsrtcrmittatis  multa  proponcre.  Hoc  etiam  ani- 
rnaduertere  debetis,  ne  fi  quandorufticos  curarc  contingat  ,  magnapro- 
ponatis  rcmcdia  ,  qiue  multi  flnt  prctij  ,  fed  pofl  fanguinis  miiTionem 
piasparetis  decocta/quia  medicamenta  foluentia  eorum  ventriculus  non 
fuftinet3dicunt  ipfi  ;  vt  igitur  ipfarum  beneuolentiam  confequamini5ca- 
uctc  ab  expcnfis.Pro  potione  laudara  aquam  hordei,h£C  fitim  quem  ma- 
xime  extinguit ,  fi  bene  decoquatur  ,  neque  flatuofitatc.m  habet  4.  acut. 
text.yi  .Quo<l  vero  rotum  corpus  doluit :  fi  manibus  oleo  liliornm  inun- 
£Hs ,  rori  corpori  fa&a  fuilTet  fricario  ieuis  *,  fortafle  ,  fi  non  omnino  vti- 
ljs ,  ncqtie  quid  detrimenti  attuliiTet  :  faltcm  fuiflemus  gratificati  segro*- 
tanri ,  cuius  quidem  falus  erat  defperata  y  eriamfi  vnquam  fit  defperan- 
dafalus  <cgrotantium  ,  fed  vrendum  aliquibus  leUibus  medicamcntis, 
Quomodo  erTcr  occurrendum  dclirio  ,  iam  diximus.  Cum  vero  muta 
fa&a  cft ,  non  erat ,  .cur  vlrcrius  medicamenris  infifteremus ,  cum  feque- 
rerur  hocfymptoma  extremam  imbecillitatem.  His  peractis,  fi  nihilomi- 
nus  res  pro  voto  non  fuccederent ,  non  eratproprerca  ad  aliud  tranfcun- 
dum  ,  fi  haecfacta  erant  cum  ratione  :  neque  enim  Medici  officium  eft 
fanarc  ,  fed  nihil  eorum  praerermkrere ,  quae  faciant  ad  fanitatem.  Qua- 
propterfi  obiit ,  vi  morbi  obiit :  fruftra  enim  elaborat  Medicus ,  cumaf- 
fcdus  praster  naturam  euincere  tentat ,  qui  naturam  non  habet  admihi- 
culantem  j  proptcrea  dicebat  Hippocrares  in  lib.lex.infcripto.text.i.Pri- 
mpm  quid.em.omnium  natura  opm.efl  :  natura  enim  repugnante^omniafunt 
irnta  ,  &$  $,in  6 '.eptd.text .1  .Natur*,,  inquir,  morborum  medicatrices:ipCx 
enim  fiepiflime  etiam  morbos  contumaces  euincit,  euacuata  materia  pec- 
cante  per  partes  Medico  ignoratas.,  neque  vnquam  cogitatas.  Adinuenit 
natura^  inquic  Hippocrates  loco  citato  3fibiipfiitinera  ,  partirn  quidem3vt 
conniuere3  partim  vero  &  lingua  fubminiflrat ,  &  id genus  alia  qu<zque  ine- 
rudita  natura3  &  indotla ,  qu&  opus.fnnt3  efficit  >  ideo  debet  eile  fortuna- 
rus  Medicus/quifaepiftime  leui  aiiquo  medicamento  adhibito  ,  magnam 
fibi  parat  gloriam ,  natura  nihilominus  per  fe  operante  ,  fed  quia  opera-t 
turpoftadhibitummedicamentum  ,etiamfifitnuliius  momenti  ,  putac, 
vulgus  fanitatem  ,  non  a  natura,  fed  ab  illo  medicamento  pendere.Deus 
autcm  omnia  difponit.  Hxc  pro  viribus. 


APPn 


8  8     Comrnent.  in  Hiftoria*  Epidem,  Hipp. 


APPasTOS  nEMnTOs. 


iEGROTVS      V. 


nlKP  ATEOS 

yWUOUY.SL  ,   '/}  KCtTi- 


PlCRATIS a 
vxor ,  qu<t  tgro- 
tabat  afud  Ar- 
chegetem ,  b  in- 
s£V&f ,  py®s  ts\&€i  ifru&S'  c**  flante  lam  fartu ,  rigore  cor- 
idvfpaidw  ,  &'s  sAg^pv.  <£  t>)  d$t-  jt/>//*  *y?,  r*0#  inca/uitjvt  fere~ 
fcurt  rotcwm.  Tf nri  q  £t*iM  Svj^-  r^j^r  Poltridie  eadem  erant. 
Ti^t  y  k,  t  a?&a  <&cu'tu  kJ}  *§>2pv  Tertto  diefiliamfeferit,  ctte- 
nAdi.f&liprii^ri&v^te&iivpi-  rdque  rite  funt  confequuta. 
7if}£vt.xctp$ni*9¥(&'  fcywutu-  PoJIridie  fartus  eam  febris 
Kciw.  <a>&&6(fyjy)  5 TOLv^t pL  qmx-  acuta  inuafit ,  a  cordis  dolor^ 
pl&H,  K*<puM<;'$,  %  Tfa%jfA»  y  Kj  mu/iebriumy  nuHi  erant  femni. 
icr(pv(&7riv©J.  V7rva  cbt  a/r^cuf.  Per  fuffofitum  autem  hac  re- 
^tto  3  w^W  oAiyx  %)XttJ\a  Xi-  leuatafunt :  fed  cafuty  co/lumy 
Tjfd  <h{\{  aKpnTot.  Sg?  Mir/d  xzso-  tjr  lumbi  delebant :  aluus  fau- 
fjuthav*.  d<p'ri$  j}  i^ffiAsDH  7tvp  ca^biliofa^tenuU  ymera :  vrinx 
iq  vvktb  ,  iKfctjti  <srapiKgucn.  i£-  tenues^fubnigra  :  c  fexto  diey 
Jb'un  <&cvm  <Brapco£uu$)i.  a^v-  qua  illam  febris  corrifueraty 
5rvgH.  <nrapix$xtre.  <h*\uch't.  2fy-  fub  tiottem  de/irauit.  Seftimo 
%t>pyiH&'(&  */o\u<ha  Ka&wpta.  omnia  exacerbatayvigiltay  de- 
cyJcy  impplyoecm.  cmohxyi^  lirauit  yfitibunda  ,  deieftiones 
nXeic»).  btdrn  %![&  r  cwt&v.  cA^-  cmnesjyncera  bi/fofe.  f  Otfauo 
tjt,  cntitea  oRriTroiuic  JjAyf.  rcap-  riguit  yf/us  quieuit.  Ncno  ea- 
Jin;  7rd\\v  ofiwn.  Kap^apin.  b  demerant.  Decimo  crurama- 
i&apiKpHtm.  cMQipalo  Mpfaop/.  gno  do/ore  afficiebantur  ,  ite- 
*9iXi*  imw.  <L*J\nct.Tt)  Xfwnv  dj-  rum  cordis  doiorycafitis  graui- 
^cci-n ^,  ci^lw  visjrracnv  '^ov-  tas  ,  non  delirauit  ,  dormiuit 
3L  Jitiyi  KX(pc7>fov.  TiQzapitmax-  flns  ,  g  venter  relittit.  h  In 
JiKctTrfy  imppijtocn.  r7rv^r\  o^vc.  decimo  fudauit  5  minxit  melius 
miliKfycfiitpTri ,  ri(iiCTi  %X<*<hay  colorata  ,  qux  multum  habe- 
t  bant fcdimentiicommodius  ha- 

buit :  dic  decimo  ,  &  quarto  rigttit  yfcbris  acuta.     Quintodeci- 
mo ;  vomuu  biliofa  .fiaua  yfauloflur*  :  k  fudauit  >  libera  fe- 

bre: 


Tars  1.  jEgrotus   IV.         89 

^rtfOa  ,  \s&i ovtfct.  'tJpcoTW  cLtsv-  bre  :  *  fub  noBem  vero  febris 

/>©-'.  U  vvktu  3  7woir$  e%vg.  S&t  acuta ,  vrina  craffa  cum  can- 

7ra-£@*  i^ovtu.  \sz30sucng  hdCtcn.  dido  fedimento.      Decimo  & 

i£'{cif<ft>ui'T'i}  <Grctpct)£iw!fri  vwaa,  fexto  exacerbabantur ,  nocJcs 

6  Jbcrpo^og.  )i%  V7rva><rt.  <&api-  magria  cum  molejiia  non  dor- 

KpV(riv.h*iz4K^chKUTy  <h^cliJ\)s.  rHiuit  ^delirauit.     Decimo  & 

yh&ajct  17tuksuj^.  */%  o/rv&crg .  etiauo  fitibunda  y  lingua  tor~ 

Gr&pexfxcfc  m7&<£.   cmitect  i7m~  rida  ^fomnum  non  cepit  >  mul- 

Javctx,  £.?$.  &&  3  &Y3<;lu> ,  <&$&)  ta  delirauit , m  crura  ei  dole- 

<rfUK°£  imhplyttfu  ?uaf^TciJhg.  bant.   n  Ad  diem  vigefimum 

Ji navjgw  vmaxn.  v^iw  ychod-  mane  °  aliquantulum  rtguit> 

Jk*  ixiyx  i  juAKoMa.  \c  vvktzz  %a>-  fopore  tenebatur ,  quiete  dor- 

(pcojig.  <&%i  Q  <zr&p-dw  fy  elyszbJ,  miuit ,  vomuit  biliofa  ,  pauca> 

7J7\<£>f>2  "b%t&pS   fiap@s  Jt"oXx  nigra:  P  fub  noc7em  furduit. 

piT  cSiwks.  cjbitK^ci  im€vcviu.  Ad   diem    vigefimumprimum 

xpp  3  7?tx^@^    g#>v§.  fkte&i.  finijiri  lateris  grauitas  vndi- 

ijzripvd&ti  xei$ja  S  jca&Wlo.  que  cum  do/ore  adiunSta  ,par- 

ra  J[y  afo&KX$^if)toc.chi  cittv-  ua  efi  tufiis  infequuta :  vYina 

g&.  cwdjc  cU%  'fyxw  <P^f>vy{ct  crajfa  >turbid&yfubrubrA,qux 

i%&Jtwtoc.    ZgdLQ&>.  kIm  aii-  depofita  non  fubfederunt,  c&- 

mcL*$><§*.  p&w  Jpipv.   Jk-  tera  leuiora^  igni  non  libera* 

woichq.  d*y.o&Jk$  %l&Tite&'  lMox  ab  initiofances  eidole- 

irupifAjfcs&i  j  eix&tu)  iZJ&tAlw,  bant ,  rubefcebdntque  :  colu- 

ol7tv^.  if  noiv  \zzi<pz<nc.7T7\d>-  mella  reuulfa :  dejlillatio  acris^ 

e?v  y\a-}*iv.  V5&  3  m>Jiiiw  <&  Tgia-  &  mordax  ,  falfa  perpetua 

rsslw  ,7rop  eA5fift7o.  wtiypghGb-  erat.  4  Ad  diem  vigefmum- 

Jim  xjBKTueJzQn  vif*i<rc  itj  rt<r-  feptimum  r  febre  erat  ltbera7 

en&wti  bhlyt%AtiJka.  dnetdtj  vrinafedimentum habuit  9  la- 

TtAitoS  wrutffr*  Tn  oyJoyrwcjj.  tus  nonnihtl  dolebat.   Ad  diern 

trigefimumquartum  igni  ejl 
correpta  ,  s  venterfluxione  turbatm  ejl  biliofa.  guadragefimo 
die  pauca  vomuit ,  biliofa. c  Judicata  eji7&  ab  igne  liberatapror- 
fus  die  jtfogefimor 


M  COU 


9  o      Comment.in  WBorias  Epidem,Hipp. 


COMMENTARIVS. 

P$K|9  L  l  A ,  de  quibus  hxc  mulier  conquerebatur,dcmonftrant  aper- 
i^l^l  nffime  ,  non  vnicam  habuifle  affe&ionem  ,  fedplures  :  nam 
^JtJsSI  quantumextextu  elicitur  ,  habuit  morbum  vniuetfalem  ,  ni- 
Ipuruin  rebrem,  iliamquc  acutam.Huiufmodi  fuiflc  ,  accidentia  conco- 
mitantia  ,  tk  aflldentia  confirmannpraeterea  ex  fuperuenientibus,idipfum 
fitcertius ,  vtiex  delirio  ,  ex  vrinis  nigris ,  etiamfi  hae  in  puerperis  pau- 
cam  fidem  facere  foleant  de  quantitate  morbi ,  ex  vomitu  nigro  :  fitiuif- 
fe  enim  ,  vigilafle ,  funt  pafllonis  fignificatiua  ,  ciim  vna  cum  moibo  fua 
niturainuadant :  nam  quiacute  febricitant,illifitiunt,  Sc  vigilant ,  quo- 
niam  calorisintenfio  ,  qua?  huiufmodi  febrcs  comitatur ,  fi  nihil  obftct, 
huiufmodi  inducitaccidentia  ,  6c  eam  ob  rem  dicuntur  morbi  fignifica- 
tiua  :  aflldentia  autemaliquando  dicunturfuperucnientia  :  fi  cum  moibo 
inuadantaflidentia  :  fi  morbo  fuperueniant  inccepto,  fuperuenientia  ap- 
pellantur  *,  loquor  deiis  ,  quce  non  funr  neceiTarid  morbum  conftituen- 
tia.  Ha:c  poflunt  efle  ,  Sc  non  eflc ,  cum  non  fint  a  morbo  infeparabilia, 
neque  eius  velut  fubftantiam  conftituant ,  fcd  proprias  faciunt  differcn- 
tias ,  dicebat  Galenus  i.Aphor.commcnt.  n.  &  merito  ,  quia  fict  quidcm 
fitis ,  vigilia  ,  fua  natura  *,  fed  non  ncccflirio  delirium,vrina  turbida  ,  aut 
nigra  ,  vomitus  biliofi  ,  nigri :  Hscoflcnduntmaiorem  humorum  mali- 
tiam  ,  vtiiam  cxplicauimus  in  hifloriaPhilini  ,  &  idem  Galenus  3.  in  3. 
epid.co?nme?it. 34.Qj.tarc  morbi  fignificatiuadicuntur  illa,  qure  neccflario 
infunr,  &c  appellantur  pathognomonica ,  morbi  demonftratiua.  Alia  di- 
cuntur  quidem  aflidentia  ,  fi  cum  morbo  inuadanr  ,  etiamfi  non  fintde 
cflentia  morbi :  fupcruenientia,fi  morbo  iam  inccepto  apparcant.Affiden- 
tia  fuerunt  ,  coidis  dolor  ,  mulicbrium  ,  colli  ,  capitis ,  &  lumbo- 
ntm.  Superuenienti.i  appellabimus  ,  dclirium  ,  &alia  quac  trania- 
cto  morbi  principio  recenlentur.  Vcrum  vtvt  fit  laborauit  fcbre  acuta. 
Scd  3c  laborauit  motbo  particulari  ,  intemperie  fcilicct  calida  ipfius  cc- 
rebri  ,quod  ex  dcftillationc  conftat ,  quam  fuiflcfalfam  ,  acrcm  ,  8c  mor- 
dacemponit :  fymptoma  cxicns  mutatum,  infcqucns  ad  calidam  ccrcbri 
Intcmpericrn  ,  vtdemonftrabimus  fuo  locO.  Caufam  habuit ,  quantum 
coniectarc  pofliim  duplic  cm  ,  inrcrnam  ,&  cxtcrnam.  Ha?c,  vt  puto  ,  fuit 
praua  victus  ratio  ,  quod  in  vtcro  gcrcntibus ,  omncs  iciunt  efle  ramilia- 
rem  ,  quar  nontantum  excedunt  in  quantttate  alimcnti  \  fcd  quod  dcte- 
rius  cft  ,  in  qualitatc  ,  praniilimis  vtcntibus  alimcntis,  ad  humorum  cru- 
dorum  gcncrationcm  nuximc  aptis.  tnterna  pcndct  ab  externa  :  ludicac 
enim  Medicus  non  cantuni  exaccidentibus,  ledetiam  ex  antca&a  viclus 
tatione  ,  qiulcs  humorcsin  corporc  upcriantur.  Intcrna  multiplcx  crat 
finedubio  ,  quia  (irefpiciamus  vitam  ;  tum  bilioium  ,  tum  mclancholi- 
cum  humorcm  adfuifle  non  cil  obfcuium  :  i\  dcflillationcm,  nutcriam 

pituito 


Tars    1.  JEgrotm    V,  91 

pituitoiam  falfam.  Reita  exiftente  ,  mirum  fuperftitem  roiffe  ,  eV  exhoc 
coniicere  licct  vires  habuiile  hanc  mulicrem  robuftiffimas ,  cum  ante  par- 
tum  aegrotans :  poft  partum  acute  laborans ,  cum  grauiffimis  fymptoma- 
tibus,  quorum  vi  perfpecta,non  tam  facile  expedtafletMcdicus  falutem, 
nihilominus  fuerit  reftituta.  Hinc  aperte  conftat  ,  nullum  efTe  tam  gra- 
uemmorbum  ,  quinaliquis  aliquando  conualefcat  ,  nequetam  leuem, 
quin  aliquis  aliquando  moriatur.  Nuncquomodo  fit  affe&a  ,  &  quam 
grauiter  ,  &  quomodoin  tam  graui  morbo  integre  potuerit  conualefcere 
videamus ,  quantum  fieri  poteft  diligentiffime  a  primis  verbis  textus 
exorfi . 

51  Epicratis  vxor  instante  iampartu  rigore  correpta  eft  ,  non  incaluit^vt 

ferebant.  ]  An  praue  fuerit  difpofita  ,  nccne  ,  iam  in  primis  textus  verbis 

fit  notum  ,  quando  fcribit  rigore  fuifle  correptam  ,  nec  incaluifle.    Solet 

huiufmodirigor  copiam  fequi  frigidorum  humorum    ,    cum  mulieri- 

bus ,  tum  viris ,  fed  prascipue  iis ,  qui  vitam  vixerunt  otiofam  ,  Sc  balneis 

poft  cibum  folent  vti.Id  notat  Auicenna  lib.^.Fen  i. tratl.i.cap. 6. Quan- 

do  hunc  in  modum  fcribit :  Et  mvdtoties  accidit  a  phlegmate  vitreo  in  cor- 

pore  rigor  ,  non  perducens  ad  febrem.    Scd  ionge  clarius  Galenus^,  lib.  de 

in&quau  intemperie  cap.S.his  verbis :  Quin  etiam  ijs  ,  qui  rigent ,  nec  ta- 

menfebricitant ,  in&quale  temperamentum  eft  ,  rarum  tamen  eft  idfympto- 

ma.    Caeteriim  incidit  tum  mulieribus ,  tum  qnibufdam  aliquando  viris, 

Debet  autem  omnino  defes  prteceffifle  vita  ,  aur  certe  ciborum  copiam 

longiore  tempore  homo  fumpfifTe  ,  ex  quibus  tardus ,  crafTus ,  frigidus., 

crudus,  &  pituitofus  nafcatur  fuccus,  qualem  fciiicet  Praxagoras  vitreum 

appeilat.     Neque  exiftimandum  cft  Hippocratem  fine  caufa  addidifTe 

particulam  illam  (  vt  fcrebant )  quia  ideo  fa&um  eft,  quoniam  fuis  tem- 

poribus  crant  in  vichi  temperantiores ,  neque  inueniebantur  ,  qui  rige- 

rent   humorum  copia.  Quod  G  quis  rigebat,  ftatim  eundem  febricitare 

videbant  •>  fitque  hoc  iniis ,  qui  venas  circa  iecur  humorum  craffitie ift- 

fardtas  habent ,  Sc  obftructas ,  quibus  etiam  fit  grauitatis  fenfus,  vel  ten- 

fionis  in  hypochondrio  dextro.Sed  clarius  hb.de  rigorejalpit.miilfciNe 

mireris  autem.fi  apud  veteres  Aiedicosfcriptuminueniasfebrecomitarine- 

cejfario  rigores  ,  qui  fine  fcigore  proueniunt  txterno  3  ex  ipfa  corporis  difpo- 

fitione  prodeuntes.  Nihil  enim  tale  veteribus ,  nec  balneis  tot  poft  cibum^ 

nec  vita  otiofa  vtentibus  accidit.Hoc  autem  tempore  ambo  h#c  frequen-1 

tiin  vfu  habita,  etiam  rigorcm  hunc,  quiexcalficri  nequeat  ,  excitant,, 

nouum  quoddam  ,  &peregrinam  accidens  propter  vidhis  nouitatis  ratio- 

nem ,  omnibiifque  ita  afFc&is ,  vel  tenfionis ,  vel  grauitatis  fenfusin  dex- 

tris  hypochondriis  pcrfentitur,  vbi  iecur  fitum  eft ,  venis  nimirum  ipfius 

craflitie  humorum  infarctis.,  obftrudlifque  ,  de  qua  re  eadcm   habcnms. 

Galenum  loquentem  ,  fiquis  plura  cupt  lib.i.  de  differe-ztijsfibr.  cap.$. 

Concludamus  igitur  rigorem  hunc  denotare  nobis  canfam  ex  qua  cce^it 

aegrotare  ,  fuifle  fcilicer  propter  abimdantiam  crudorum  humorum  ,  qui 

originem  duxerunt  a  vita  otiofa  ,  mulieribus  confucta    a  praua  viclus. 

ratione  ia  cibo,  &  potu,  quo  fic  exiftente  apparatu,  non  difficiK:  ' 

M     z 


91  CommentJn  Eliftorias  Epidem.Lfipp. 

tur  corpora  ,  fed  praccipus  mulierum  ,  quac  filiam  conccperunt  :  tunc 
enim  excrementislunt  afflucntes,vt  m  antecedentihiftotia  vidimus,con- 
firmatum  etiam  ab  Auicenna lib.$.Fen  ii.tratl.i.cap.n.  ilhc  :  Faftaau- 
tern  caufafoetus3aut  efi propter  genns  eius  :  fcemina  enim  penitnt  eft  difii- 
ciiiortspartu*  ,  quam  rnafcnlus. Riguit  igitur  fpatio  duorum  dierum,cum 
fequenri  die  eadem  efient ,  id  eft,riguit  fine  febre. 

Tertio  die  filtam  peperit.  ]  Fuit  partus  a  rigore  celerius  fa&us ,  quia 
concuffioilla  potuit  eundem  accclecare,vti  rerifimilc  eft  ,  &c  ob  id  credo 
pofwiile  particulam  illam, 

b  Inftanre  iam  partu ,  ]  quo  tempore  ex  leui  quacunque  commotionc 

poteft  prac  grauitate  abortire  mulier  ,  difruptis  iigamentis  vteri ,  vt  ex- 

perientia  docet  ,  confirmat  auctoritas  ex  eodem  Galeno  defumpta  in 

ltb.^.Aphor.text.i.Advteros3mq\\iz  Galenus ,  fuper  expofitione  rextus, 

fcetuum  conncxus  eandemhabet  proportionem  ,  cjuam  fruttuum  connexus  ad 

piantas.    Hifiquidem  in  prtma  generatione  debdioribtu  capulis  continen- 

tur  j  &  ideofactle  decidunt.     Eodem  modo  &  conceptus  inprimo  qutdcm 

tempore  a  feminis  inieclione ,  fi quando  faltare  contigertt  muiierem  ,  aut  tn 

lubrtco  cadere  ,fiuc  quoups  aito  modo  ,  vel  animo,  vei  corpore  moueri  vchc* 

tnentius  ,  faciie  difrumpuntur  ,  fic  etiam  &  cum  iam  perfctti  funt :  Pro- 

pterca  ciim  ex  rigore  apparearmanifefte  ficri  c6cuflionem,magis  aut  mi- 

nus  pro  ratione  caufac ,  vt  Galenus*?/  itb.i.dc fympt.caufis  cap.^.  creden- 

dnm  parirer  eft  potuifte  ante  ftatutumtcmpusparere,pra:fertim  ciim  foc- 

tusgrandior  non  indigerct  illa  vchementiori  concufiione  a  vcro  rigorc 

fa&a.Nonne  videmus  mulicres  folo  tonitruo  audito .  fcetus  eiecific  ,  di- 

centc  Galeno  lib.de  Tberiacaad  Pifonem  cap.i  \.Muiierjn.Q£\\K.>pr6gnans 

fi  tonitruum  audijfct ,  vel  formtdoiofum  quippiam  vidtjfct  foetum  eiyciebaty 

quanto  rnagis  rigere  correpta  ?  Galenus  dicit  rigoremhunc,  qucm  non 

fcquitur  febris  efTe  diuerfum  arigore  quartanarum  ,  cVtertianarum  ,  ni- 

mirumcrederemefte  minorcnr  tertianarum  ,  maiorem  quartanarum.  At 

vtvt  (it  ,  grandior  fcetus ,  veluti  dictum  e(t   ,  a  minima  caufii  poterat 

concuti ,  pracferrim  cum  filia  eiTer ,  quac  facilius  patitur ,  vt  imbecillior. 

c  C&tcra  rtte  coifequutafunt  ,  ]  &c  tamcn  poftridie  partus  fcbrisacuta 

inuafit.Vidcturcx  Hippocratis  vcrbis  non  pofle  colligi  partum  fuiflecau- 

fam  febris  ,  fcd  prauamiftius  mulieris  difpofitioncm  ,  ciim  fcribar  omnia 

ritc  fuifli*  confcquutam  :  id  eft,  omnia  qux  fpectabant  ad  partum  habuit 

bcncdifpofita  ,  quia  dc  facile  parturiit ,  &  fecundinx  erupCTUnt:&  hinc 

conftarc  potcft  etiam  validis  fuiifb  viribus,  cum  ad  bonum  partum  duo- 

rum  corporum  roborc  indigcamus,infantis.,c\:  mulicris,ex  Galeni  fciucn- 

tia  i  •  Aphor.iommcnt.  f  f . 

At  dicetis ,  fi  omnia  ric4  confequuta  funt ,  quomodo  poftridic  quam 
prp.crit,in  fcbrcm  incidit  acutam. 

Iam  audiuiftis  di&um  a  nobis  ciim  Galeno,oportcrc,  ctiamfi  incipiant 
flucrc  mcnfes ,  pccfcucrenr  ad  prxfcnptum  tempus  vfque  ,  pixiertim  fi 
fo-minam  fucrint  enixx  mulicres  ,  propter  maiorcm  cxciementorum 
abuudautiam.  Q^Liod  (i  fccus  fiat,nullo  non  motbo  implicantur,  vt  inhac 

apparet 


Tars    I.  r&grotus    V.  95 

apparet.  At  qu»  caufa  fuit  iftius  fuppreflion  is.  Si  referre  vellcmus  cau- 
fam  in  deftillationem,non  efTet  ab  re.  Erat  hxc  deftillatio  perpetua  ,  id 
eft  ,  eriam  ante  partum  deftillationi  falfa:  erat  obnoxia  ,  quae  perdurauic 
ctiam  poft  partum.  Cum  igiturres  ita  effet ,  a  deftillatione,  tanquam  ab 
©mnium  morbotum  matre  ,  hsec  omnia  fymptomata  originem  traxere: 
haec  enim  ad  cutim  dclatarigorem  fine  febre  faciebat,ad  venas  vteri,ob- 
ftru&ionem  ,  ab  hac  febris,  putrefa&o  fanguine  in  venis  ,  quodfacilli- 
mo  negotio,  eodem  non  ventillato  :  impertitur  enim  ftatim  cordi ,  ab  eo 
per  vniuerfum  corpus  difTeminatur  :  nam  vnde  hoc  ,  vt  patcus  bonum 
habuerit  finem,  facilis  fuerit ,  haud  multo  poft  excitata  fic  febris ,  &  pu- 
trida  :  oportet,  meo  quidem  animo,  habuifle  caufam  a  pucredine  materiac 
maleficae  ,  cum  talia  eflent  accidentia  :  At  quid  malignius  ,  quam  fan- 
guinis  illius  puerpenj  retentio,  de  quo  ,  quoniam  fatis  egimus  in  antece- 
denti  Hiftoria  ,  non  eft  qu6d  iam  dicta  repetamus.Quare  crederem  ego 
deftiltationem  fuifle  omnium  caufam  ,  poteft  autem  hoc  non  incommo- 
de  fieri,  fi  caufasfuppreflionis  confideremus.Sunt  hx  duas  praecipue  :  in- 
terna ,  &  extcrna  ,  iftarum  vtraque  multiplex  ,  quia  caufse  externse  funt 
ficut  exercitium  nimium  ,  fames,  animi  pathemata,  nimia  corporis  cmC- 
fities ,  &  id  genus  alia,  de  quibus  non  eft  quod  agamus ,  quiaTnobis  ha?c 
incerta  funtjetiamfi  attenuentes  ad  prauam  corporis  diipofitionem,quam 
habuifle  perfpicuum  eft  ,  poflemus  fufpicari  in  victus  ratione  multum 
deliquifle. 

Veium  ,  his  praetermiflls,  tangemus  caufas  internas,  hx  referuntur  ad 
tria,  ad  virtutem ,  ad  membrum  ,  ad  humores.  Propter  virtutem  id  acci- 
dit ,  quando  corpons  complexio  eft  nimis  calida  ,  aut  frigida ,  aut  ficca, 
aut  humida,qua2  naturamadeo  detilitat,  vt  inpofterum  munere  fuo  non 
fungatur.  Ratione  pofteamembri  ,quiavterus  nimis  fitftridtus  ,claufus, 
obftruclus.  Quod  fi  propter  humorem  ,  in  hoc  attenditur  qualitas], 
&  quantitas.  Quantitas ,  deficiente  fanguine.  Qualitas ,  fihumor  fitni- 
mis  crafllis ,  vifcidus,  a  quo  non  difficile  obftruuntur  venac  vteri,  &  fup- 
primuntur  menfes ,  tum  fine  partu  ,  tuminpartu ,  vcdoctiflimus  Mcrca- 
tus  vult  in  cap.  proprto .  dc  Aetius  lib .4.  fermone  4.  quo  in  loco  fi&c  ha- 
bentur.Incidetfanealiquando  ,  &  ipfius  materire  occafione  menftmae 
confuetudinis  retcntio,  quoties  quod  vacuatur ,  vel  craflum  eft ,  vel  glu- 
tinofum.  Qiiin  etiamfi  ipfe  menftruus  fanguis  fine  vitio  eft  j  caeterum 
obftructio  qusepiam  in  vafis ,  quie  ad  vterum  pertinent  priiis  eft  facta,fic 
quoquc  retinebitur  menftruum.  Re  igitur  hunc  in  modum  fc  habente, 
commode  potuit  matcria  illa  crafla  deferri  ad  venas  vteri j  eafdemquc 
obftruere  ,  hincque  inductam  febrcm  ab  Hippocrate  defcriptam.  Fuifle 
iupprcflbs  menfes  denotant  verba  fequentia,  dum  ait; 

d  Cordis  dolor ,  &  mnliebrium,  nulli  erantfomni.  ]  Accidentia  fuppref- 
fioncm  mcnfium  infequentia  ,  vti  vidimus,  neque  immerito  addit,nullos 
fuilfe  fomnos  :nam  potcrat  quidem  fequi  vim  febris,  Ccd  etiam  dolorem, 
qui  potiflima  vigiliarum  cft  caufa,&  de  quo  non  minimamhabensratio- 
ncm  Hippocrates ,  ftaciminiccic  pcflarium  ,  wtfuprk  dictum  cft  ,  qur, 

M     j  fedaca 


*)  4     Cotnmcnt.  in  Hifforias  Epidem.  Hipp. 

fedata  vifa-funt  omnia,  cxceptiscolli,&:  Iumborum  doloribus ,  quos  per- 
maniifTe  dieit.Hoc  fymptomapotuitfequi  dcMuxum  deftillationisad  col- 
lum  ,  oi  ad  lumbos ,  fed  dicerem  potius  fuifTc  fic  affecram  propter  afte- 
Ctionem  vteri  ,neque  erraffet  ,  qui  materiam  indicare  biliofam  dixiffet, 
vt  dc  Sileno  fignificatum  eft  ,  quando  etiam  id  apparet  ex  euacuationc 
fequuta  ,  quae  erat  materioe  biliofce  ,  vt  notat  Galenus  in  comment.  Eua- 
cuatio  omnino  improbanda  vt  fignum  ,  $C  vt  caufa.  Primo  modo,  quia 
indicabat  vehementem  calorem  internum  ,  cum  effcnt  mera,qii£  excer- 
nebantur,  vehcmcnter  irritantia.  Neque  iecundo  modo  ytilia  erant,quo- 
iiiam  non  erant  in  caufa,  vt  mcliiis  fe  haberct  ,  duplici  ratione.  Primo 
modo,  quia  euacuabantur ,  per  minime  conuenientem  partem.Secundo 
modo  ,  quia  erant  pauca,  ha?c ,  ob  id  ,  nori  poflunt  demerc  copiam,  prar- 
tcrea  erant  tenuia  ,  id  eft  ,  cruda  ,  &c  cxdcm  erant  vrina:  ,  hinc  longitu- 
do  morbi ,  £c  delirij  fufpicio.  Et  enimvero  ,  fi  vrinae  fuilfcnt  fubnigrcc 
nonpoft  partum,  maxime  fufpeclares  eilct.  Vtrum  modo  dcntur  vrinae 
nigrac  ,  tenues ,  quarum  fcpiifime  mcntionem  facit  Hippocrates,Galenus 
in  lib.  de  vrinis,  ^P.io.lcribit  fic  :  Vltima  antem  connexio  eft  tenuis^&  ni- 
gri>h&c  etiam  nunquarn  repentur.  Color  emm  mgerfit ,  propterea  quod  rne~ 
lanchoUcus  humor  per  vrmas  purgatur  :  aut  propter  nimiam  firigiditatem> 
mt  propternitniam  aduFlionem  fianguinis ,  hacvero  tria  grofifitiem  fibi  vin- 
dicant  :  Infiequenti  cap.  h#c  habet :  jQuod  autem  tres  ,  quas  diximus  vri- 
n&mgr&  differenti&  grojfam  fiibi  fiubslantiam  vmdicent  ,  rnamfcsium  eft. 
Itaque  apertifTime  negat  dari  vrinam  nigram  colore,6c  tcnucm  fubftan- 
tia,  &  tamcn  Galenus  idcm  dum  exponit  tcxtum  Hippocratis  nihil  dkit3 
qui  fempcr  fuitdiligcntiuimus  expofitor  Hippocratis,fi  non  putaflet  dari, 
fine  dubio  id  annotairct,fcd/>;  comm.mquiz:  C&teriirn  cum  vrwteffenttc- 
nkes,neceffarto  morbtu  produccbatur3quas>  qnia  fiubnigras  ait  fuijfe,  fignifi- 
cat  &  turbationem>&  rem  a  periculo  non  abfiuiJfe.Scd  quod  magis  efLideni 
Galenus  eafdcm  admktit  apcrtc  4.  aci*t.  comm.^.  his  verbis:/Vr<?  tet.ues, 
&  nigrdi  deterrimzfiunt ,  &  loquitur  de  vrinis.Qj.iarc,aut  diecndu,librum 
de  vrinis  non  efic  Gileni  gcnuinum  ,  quia  iam  vidcmus  cundcm  ,  caput 
proprium  fcciflc  in  iib.de  crifi.  Aut  dicemus  intclligerc  Hippocratcm  fe- 
paratim,quando  dicit  vrinamtcnucm,  fubnigram,  id  eft  aliquando  fuiffc 
tcnucm,  aliquando  fubnigram  *,  vcrum  fi  attcndamus  verba  Hippocratis, 
potius  funt  copulatiua  ,  quam  difiunctiua  ,  &:  eam  ob  rem  rcfpondercm 
fic.  Subftantiavrinxpotcftcilctcnuis,  c^nigra  ,  quia  criamfi  mifceatur 
cum  porrionc  humoris  mclancholici ,  inficitur  tantum  colore  aliquando, 
vt  piopccrca  poflit  cflc  tcnuiras  cum  nigrcdinc ,  vtapparctetiam  in  rcbus 
cxtcrioribus  ,  ii  immifccamus  aliquid  cum  aqua  ,  quod  poflit  aqua?  colo- 
rcm  altcrarc  ,  potcrit  quidcm  aqua  colorcm  altcrarc  ,  ncquc  taincn  maio- 
rcm .cralliticm  aqua:  inducct ,  nili  copiofius  infundantur  ■•>  pra:tcrca  po- 
tcitc]Uodinfundituri"jfulcrc  ,  Sc  tindavrina,  fubftantia  cflc  nigra  ,  U 
rcnuis ,  fcdimcnto  ,  crafla. 

c  Sexto  die  ,  qua  illamficbris  corripuit  ^finb  noclem  delirauit.  ]  Ex  his 
icxtis  apcrtiilimc  dcnotat  Hippocratcs  oportuiflc  faccic  cuurucrauoncm 


Tars    L  'AZgroiuf    V.        <^ 

*  febri,  non  a  partu  ,  quia  non  dicit  quo  parturijt  ,  fed  qua  illam  febris 
corripuit.  Praeterea  inquit,/#£  nottem  delirajfe.  Solet  humor  melancholi- 
cus  ea  hora  moueri ,  Sc  ctiamfi  videamus  caufam  complicatam  ,  tamcn 
aliquando  alter  alteri  praeualet,  neque  nouurh  eft  fieri  deliria  cum  huiuf- 
modi  vrinis.  Sic  contigiffe  Herophonti  vidimus  ,  de  qud  eft  fcriptum. 
jQuinto  die  mane  obfurdefcebat  ,  poslea  defipnit.  In  Heropito  :  Vrint,  te- 
nues ,  nigr&>ad  diern  decimum^uartum  furditas  ,  &  poslea  detirium  ,  Sc 
hoc  facile  fit ,  recurrentibus  humoribus  ad  fupcrnas  pattes ,  hinc  elicere 
poteratis  huciifque  argrotantis  huius  falutem  tuiffcambiguam ,  cum  om- 
nia  potius  ingrauefcerent,  vt  ex  fequcntibus  conftannam  feptimo  die,vi- 
gil  fuit ,  delirauit,fitiuir,  deiedtiones  habuit  biliofas  :  Eranthaec  omnia 
magnitudinem  morbi  confequentia  ,  5c  caufam  a  qua  fouebantur  dc- 
jnonftrantia ,  cum  a.  bile  i:a  affici  corpora  iam  fit  demonftratum  ,  furfum 
clata  ad  caput ,  cadem  in  vcnis  validam  putredincm  adepta  ,  partimquc 
adaluum  tranfmifla. 

f  OtJauoriguit ,  plus  quieuit.  ]  Rigor  hic  potuit  fequi  affe&um  partis 
neruofae,  vteri  fcilicet :  potuitfieri  proptermotum  mareri*  peccantis,vek- 
uti  etiam  no-no  die  faclum  fcribit.  Quod  materia  eflet  in  motu ,  colligi^- 
tur  ex  iis ,  quae  decimo  die  fadca  flint :  eo  enim  die  crura  magno  dolore 
fuiffe  affedta  ponit .  Ecce  quis  in  tot  grauibns  fymptomatibus  ram  fubi- 
tam  expectaflet  alleuationem  ,  &  hinc  difciteaon  ncgligere  morbos,ne- 
que  prxcipitanter  de  xgrotantium  faiute  defperare,  quia  prasfertim  in  iisy 
quifirmashabentvires  repentinae  fiunt  ad  mclius  mutationes  ,  &  quo 
vehementiores  funr  morbi ,  c6  magis  irriratur  natura,  Hic  attendendus 
erat  dies  in  qua  facta  eft  hxc  humorum  depofitio.  Prasterea  varietas  ma- 
teria?  peccantis,tempus,  motus,dies,quia ,  vti  iam  in  Sileni  Hiftoria  dicM 
cft  ,  octauus,  &  decimus  infidcliteriudicant ,  videlicet  habent  id  ,  quod 
euacuationes  non  fiunt  perfectce,  quia  non  habent  hi  dics  tantam  vim;&: 
in  varietate  materix  imperfedta  redditur  iudicatio,  quia  aliadifpofita  eft, 
alia  minus  difpofita  ,  quo  temporenonpoteft  non  nifi  impcrfecTum  ficri 
iudicium.Tempus  poftea  attendendum  eft ,  quia  in  materia  cruda  nulla 
crifis  perfe&a.  Et  ob  id  etiamfi  huic  asgrotanti  facta  fit depofitio  materiar 
peccantis ,  fk  praecipue  biliofa: ,  qu«  vt  acutiflima,  &  maximae  acliuita- 
tis ,  ita  etiam  violcnter  admodum,&  impctuose  moueri  confueuit,&  do- 
iorola  effe  ,  quia  itafert  mala  qualitas  ,  quam  fecumtrahit  ,  etiamfi  & 
humorum  copia  diftendens  non  minorcm  dolorempoflit  inducere,  vt  in 
dies  videmus ,  &  hoc  etiam  diligenter  attendite  ,  quia  in  corpore  imbe- 
cillo  ,  imperuofa ,  &  copiofa  fluxio  ,  poteft  calorem  partis  in  quam  irruit 
furfocare,  &  morbum  ,  e  morbo  inducere  cum  aegrotantispernicie  ,  quia  « 
virtuteimbeciila  exiftente ,  fi  magnus  fiat  abfcefliis  ,  etiamfi  in  partibus 
infernis  confiftat ,  nonadeo  tutus  ,  vtaliquando  obferuari.  In  generc  ta- 
men  melius  eftdolercinfernas  partes,quam  materiam  ebuilircin  mcdiis: 
Hoc  iam  obferuauimus  in  Herophonre,  qui  crudo  morbo  exiftente  iudi- 
catns  cft.  Huic  pariter  aileuatio  non  obfcura  eft  infequuta  ,  etiamfi  non 
cflet  de  nihilo  cordis  dolor  ,  quod  idco  fa&um ,  quia  in  congenere  fub<- 

ftantia 


9  6       Comment.  in  Hiftorw  Epidem\  Wppl 

{lantiamaximus  confcnfus  ,  &co  matior,  quo  vehemcntioreft  doIor.Vi- 
di  cgo  ifchiadicos  in  doloris  vehementia  omnia  euomuifTe  tantifper, 
dum  dolor  mitior  eft  faclus  ,praeter  id  3  quod  ad  os  ventriculi  facilc  flui- 
tat  bilis  ,  dum  mouetur  violerter  :oportct  autem  fuifle  dolorcm  non  ad- 
modum  infeftum  ,  tum  ratione  temporis,  quia  parum  perdurauerit,tiim 
ratione  vehcmentia^quia  fuerit  folito  mitionfecus  non  quicuifTet  melius 
nequecaputtantum  dolore  grauatiuo  fuiffct  aftcdum^fed  etiam  fimul 
ddi/aflct  ,  quia  ,  vt  vidiftis  in  fuperioribus ,  ore  vcntriculi  biic  affluentc 
famiiiarceft  delirium  ,  quod  cuenire  pariter  obferuabitis  in  acccflionibus 
terrianarum,  quod  &c  cgo  tcr  ,  aut  quater  infpcxi ,  8c  mihi  etiam  tertiana 
laboranti  intcrmittente  contigit  iuuentutis  tcmpore.  In  hac  potius  fumi 
quidam  elati  funt  ad  caput,  qui  grauitatem  induxere  ;  non  tamenadmo- 
dum  euidcntcm  ,  iam  humoribusad  infernas  inclinantibus ,  &  eam  ob 
remfupernisminus  affe&is ,  hinc  vigilias  miniis  infeftas  ,  Sc  mitiora  om- 
nia  ,  qua?  fpectabant  ad  fupcrnas  partcs. 

£  Fenterreslitit.]  Vcntcr  fupprimiturin  fcbribus  ,  hcpate  calidiore 
cxiftentc  :  vtero  inflammationc  laborantein  mulieribus  %  ftercore  nimis 
indurato ,  vel  crifi  imminente  ,  veluti  habctur/it.4.  Caacdrum  text.  19. 
fttLi.  cttmment.  1 .  fic :  Quibns  aluus  fupprirnitur  3fanguis-  i  naribus  erum- 
p/V.Inhac  mulierc,  non  diccndum  eftfuifle  fuppreflam  aluum  ,  quia  hc- 
par  cflctferuidius ,  quoniam  iam  erat  aluus  mota  ,  &  materix  biliofan 
quandoenim  hepar  aefhiat  cum  robore,cxcremcnta  funt  vcluti  caprarunr, 
fi  vcroimbecilliratem  habcat  ,  redduntur  liquida  ,  atit  adfit  copia  bilis 
ftimulans ,  quod  familiare  eft  inhepate  feruidiore,  vt  a  Galcnohabetur 
in  i.prerrhtt.  cap.G.Gc :  Qui  hepartmpenftus  habent  caitdum  3  ij  multa  vi- 
le  ^«««r  .Ncquc  reftiut  ventcr,  quia  vterus  eflet  inflammatus ,  quia  hu- 
ius  reinullafuntindicia,  quodfi  hoc  fieridcbebat,non  expe<5taffetin  pro- 
greflli  morbi ,  nequc  quia  ftercus  cflet  induratum ,  quia  pctius  habuit  al- 
uum  fluidam,  vti  conftat.  Hacccum  ita  fint,rclinquitur  diccndum  aluura 
fuifle  adftrictam ,  quia  imminerct  crifls  pcr  cutim  facienda ,  &c  quia  tune 
natura  mouet  acentro  ad  circumferentiam,  non  potcft  efle  plunbus  eua> 
cuationibus  intenta ,  immo  tunc  omnes  cuacuationes  fupprimuntur  cot- 
ligente  fcnatura  ,  vt  a  matcria  molcftantc  fc  cximat  maiorc  conatu.Qua- 
rc  ciim  haud  multopoft  fudor  eflet  erupturus,  dicerem,propterea  alimm 
cfle  fupprcflam  ,  quod  verum  fit,  ftatim  fubdit : 

h  Vndecimo  fudauit.  ]  Non  parum  periclitata  eft  hxc  mulicr  ,  in  tanra 
liumorum  copia  ,  quam  natufa  tcntabat  omnibus  modis  a  corpore  detur- 
fcare  :  fi  cnim  viribus  fuifTct  imbccillis  ,non  potuifiet  finc  dubiofuftinc- 
rcvim  morbimam  tcntauit  natura  detruderc  pcccantcm  humorc  adima, 
quod  cognofccbatur  cx  dolotc  crurum  $  ctiam  vndccimo  idcm  conata 
cfl  facerc  pcr  cutim  erupto  fudore  ,  a  quo  allcuata  cft  non  mcdiocritcr 
natura  ,  vt  cuentus  conrirmat  •,  cum^minxcrit  mcliiis  coiorata,  quae  mul- 
tum  habebunt  fcdimcnti ,  &  commodius  habucrit.  Tnnti  fuit  harc  cua- 
cuatio ,  vt  qucmadmodum  omnia  eflent  pcrniciofa  ,  ita  modo  non  ob* 
icuta  appaructint  fignafalutis.  Euacuatio  laudanda  rationcdici ,  5c  ratio- 

m 


Tars    /.  jErrottu    V. 


97 

tic  ytilitatis :  Ratione  drici ,  quia  his  diebus  fttdor  erttmpens  commendai- 
ttir  ^.Aphor.text.^C.  fic  :  Sndores  bonifunt  >ft  febricitanti  incccperint  ter- 
tio  die  ,  quinto,feptimo,  nono ,  &  vndecimo.  Ratione  vtilitatis ,  quia  red- 
didit  afFe&um  leuiorcm  ,  quod  fequitur  ad  boniratem  euacuationis  ,  vt 
haberur  4.  Aphsr.  comment.i.  Quod  dicitur  defudore  ,  de  quacumque 
euacuarione  intelligitur.  In  Coacis  Itb.^.feEl.^.  text.15.  harc  leguntnr : 
Sudor  optimus  quidem  vnde  foluitur  febns  ,  &  qui  die  criticoincidtt.  Vti- 
lis  quoque  qui  morbum  leuiorem  reddit.  Itaque  vtilis  fu it  h^c  etiacuatio 
vt  fignum  ,  Sc  vt  caufa.  Vt  fignum,  quia  indicauit  robur  naturae ,  in  ex- 
pellendo.  Vt  caufa  ,  quia  alleuauit  ^grotantem  non  obfcure. ,  vti  ab  eX- 
cretis  conftat.  Et  notate  modum  loquendi  Hippocratis ,  dum  ait: 

CommodtHs  habuit ,  ]  nam  ,  dum  dolerent  criu"a,refpec1:iue\commoiIe 
habuit ,  fed  erumpente  fudore  commodius,  ex  quo  elicerc  debeth,  fuiiTe 
vtramque  depofitionem  regrotanti  commodam.  Neque  dicatis,  quomo- 
do  meliiis  habuerit,  poftquam  m  decima  quarta  iteruni  actire  laboratiit: 
nam  fi  attendatis  coiifuetum  Hippocratis  ,  videbitis  fuifte  expedbandam 
recidiuam :  neque  cnim  dicit  fuiiTeinregre  iudicatum  ,  (cd  commodius 
habuifte  ,  vt  euacuationis  vtilitatem  anteoculos  poneret  ,non  tamen  in- 
tegtum  iudicium  ,  quod  non  erat  tam  cito  expe&andum  in  tanta  humo- 
rum  congerie  ,  3c  vrinarumcruditate.  Eam  ob  rcm  ,  etiamfi  ab  vndeci- 
mo  ,  vfque  ad  decimumquartum  melius  habu^rit  ,debebattamen  expe- 
ctarinouus  naturae  motus*,  idquidem  poterat  fperari ,  fupetiorem  euafu- 
ram  naturam ,  cumin  euacuationibus  praeceflis  morbus  vehementiamrc- 
mitterer.  Cur  igitur  riguit  die  decimoquarto  ?  An ,  quia  ad  nouam  ma- 
terice  peccantis  expulfionem  fe  accingebat ,  quae  dum  futura  eft  ,  paulo 
ante  rigent  aegrotantes ,  8c  in  eo  motu  fuccenditur  febris  ,  &:  prsecipue 
fi  materia  mota  fit  biliofa,  vt  in  hac  muliere  cernimus  ex  fubfequuta  eua- 
cuarione  pcr  vomitum  die  decimoquinto,  quo  dfe^ 

1  Bdiofiyjiaua  vomuit.  ]  Ecce  caufa  rigoris ,  motio  fcilicet  materiae  bi- 
Kofie  :  confueuit  enim  bilis  per  fenticntia  corpora  mota  ,  rigores  cxcita- 
re,&  febrcs,  poft  quae  femper  aut  fudores,aut  vomitus^  aut  per  aluu  eua- 
cuationes  fequuntur,dicit  Galenus  i.in  r .epvd.comment .6 '^.^.progn '.  com- 
ment.7,0.  $.prorrhet.comment.^$.Vbi  hsec  funt :  Magna  igitur  expartefu- 
dores  ,  vomitufque  btlioforum  ,  &  deietliones  ex  rigorefiunt.  Vomuitigt- 
turpoft  rigorem  biliofa  flaua  ,  &  paulo  plura,  indiciumquod  naturacau- 
Cx  morbificac  praeerat  ,fensimque  difponens  ,plura  euacuabat  ,  quae  au- 
tem  fubtilior  eratmateria  ,  ad  cutim  delata  ,  per  fudorem  eft  euacuata. 
Omnibus  viis  nitcbatur  valida  natura  caufim  morbificam  fuperare,  quod 
etiamfi  confcqueretur ,  apparebat  tamen  ctiidenter  >  ingcntem  fuiffeco- 
piam  ,  quam  euincere  non  poterat  natura  ,  nifi  multo  interpofito  tcm- 
pore  ,  quod  attente.confiderare  debetis  ,  5c  inpraxi  memoria  tenerc, 
quia  natura  fibi  faciliorcm  eligit  partenr >  neque  veluti  errans ,  per  varias 
partes  cuacuare  tentat ,  niii  quo  tcmpore  ftimuiatur  a  qualitate,  dc  quarr- 
titate  ,  &  eotempore  nifi  roburadfit ,  fufpeclam  regrotantis  falutem  ha- 
bebitis,  quia  cxtot  euacuationibus j,  nullani  pctfcclc  tcntatam  videbiris 

N  fepifli: 


9  8    Comment.  in  Hifioria*  Epidem.Hipp. 

fspifiime,^:  etiamfi  videatur  fuftinere  bis ,  tcr  ,  &  hoc  amplius  motus 
violentos  ,  tandem  fuccumbit.  Bene  igitur  aetum  efl  cum  hoc  xgrotan- 
te  ,  ciim  tentans  per  multas  partes  fe  eximere  a  molcftia,  faltcm  ita  fuerit 
diminuta  materia  noxia ,  vt  quod  rclictum  eft  ,  tandcm  euinccrc  integre 
potuerit ,  vt  videbimus. 

k  Sudauit  libera  febre.]  In  tot  euacuationibus  fa&is  quis  non  expec~taf- 
fet  integrum  iudicium  ,  cum  poft  fudorcm  ,  &  vomitum  eflet  a  febre  li- 
bera.  Hinc  aliquando  flt  vt  iuucncs  irndeantur  a  fcnioribus  quibufdam, 
fi  quando  dicantinueniffe  xgrotantem  acute  laborantcm  fine  febre,ciim 
tamen  ,  an  id  riat  ex  Hippocrate  fit  apertum  ,  fcd  5c  experientia  quott 
diana.  Verum  debeti3  eile  cauti  co  tcmpore  ,  &  bene  omnia  circa  scgro- 
tantcm  perpcndere,ne  decipiamini  putantes  efieridam  morbifolutioncm. 
Vidi  ego  Iacobum  Placentinum  fic  sifectum.    Hic  quartana  crat  dcten- 
tus  ,  qua?  perdurauit  toto  hyemali  temporc  ,  fcd  tamen  eidem  ,  proptcr 
morbileuitatem,ctiamfi  efiet  iamhomo  natosannus  quinque  fupra  quin- 
quaginta  ,  nunquam  fueruntimpeditx  confuetac  opcrationes,  accefiionf:} 
tempore  excepto  ,qu#  neque  valide  molefta  crat.  Verno  temporeadue- 
nientc  iam  ,  cum  accefiio  inuafiflet,  vocatus  adcuiufdam  vulnerati  cura- 
tionem  ,  vt  petenti  gratiiicaretur,  antepofuitargrotantis  falutempropria?. 
Itaque  dcfuigatus  aliquantifper  ,  cum  interim  inualcfceretiolito  magis 
acccfiio  ,  &  ficiret ,  bcne  potus  decubukjtatim  ,  non  amplius  quartanre 
acceffioneremiira,  ied  magisaudca  ,  vt  inde  merito  fufpicaremur  ab  er- 
rato  in  vino  mutaflc  naturam  ,  neque  fumus  noftra  opinione  fruflrati, 
cum  in  mali  moris  fcbre  degeneraucrit,quod  a  vobis  maxime  eftmemo- 
ria  tcnendum,  quia  facile  fic  ,  vt  quartanarum  humor  cfferatur  ex  qua- 
cumquc  leui  caufa,  didhim   etiam  ab  Hippocrate  tn  lib.  f.  Coacarum 
text.  i  f,-  his  verbis.   Hybern&  febres  quarta?f&  fortajfe  tranfeunt  in  morbos 
/tcntos.Sub dit  Hollcrius  :  Acfatlumfortajfe  ,  vt  prohibitts  fudoribtM,  in- 
clinantefebre  ,  culpa  dgri  ,  latente  vitio  corporis  ,  quibufdam  quartana  in 
acuturn  morbum  tranjierity&  verifimiliter  infebresacHtaj.Et  exhoc  difci- 
tc  pcrfuadcrc  iis ,  qui  quartana  laborant ,  vt  caucant  ab  crratis ,   quibus 
fe  poffcquartana  libcrari  multi  cxiftimant,  quia  quimorbi  fiunta  quar- 
tana  iidcm  minimc  ncgligcndi.Hic  igitur  dcquo  eit  fermo  ad  fcptimam 
pcrucnicnsjomnino  a  fcbrc  fuit  liber  :  fcd  tamcn  ;  c\r  pulfus  languidi,  &c 
vrinac  ,  vt  prius ,  malas  :  pulfus  iidcm  :  yrin.T  cardem.  Nonarcdiit  fcbris, 
quam  ii  confulcrafics  ex  accidcntibus  ,  vidcbarur  quantiuis  prctij  ,  fed 
opcra  diucifa  ,  quia  idco  crat  leuis ,  marccfccntc  lenfim  calore.  Decima- 
QUatta  obiit.  Et  hoc  ita  fe  habuit  ,  vt  rcfero, ,  quia  fcmpcr  tctigi  rulfus, 
fimul  ctiam  cura  aliis.  Difparratio  in  hoc  xgrotante  ,  quia  hoc  ficbat  ro- 
borc  natucx  pcr  intcrualla  difpofiurp  matc.i .11:1  cxpcllcntis ,   ncque  ali- 
tcr  putandum  cfl  ,  quia  vidcmus  fullinuifie  moilmm  fati.s  contumaccm, 
pcr  multum  tcmpus ,  qu6d non  fuftinuilfct  imbccilla  facultas.  'Veruni 
•    imii  folura  vidcraui-  t  ill-  fcbrfs  ,  Urnen  in  us  cafibus  fcrnpcr  ali- 
quidrcJinc|uitur  ,  quod  fufpcdam  facit  hanc  folutioncm   :   vcl  cnim  ii- 
tiunt  validc,VLl  nihil  appctunt ,  vcl  vigilant,vcl  quid  aliud  habcnt,quod 

malam 


Pars    I.  AZgrotus    V.  99 

malam  corporis  difpofitioucm  fubefTe  adhuc  dcmonftrat.  Wxc  ctim  ap- 
parcnt,recidiuant  fine  dubio  argrotantcs  ,  noua  contra6ca  in  humoribus 
pitftedine  ,  quorum  alij  feruancur  ,  fi  natura  perferat ,  alij  fuccumbunt, 
viribus  imbecillis  exiftentibus  :  neque  enim  poteft  morbus  a  varia  caufa 
pendens  brcui  folui ,  poteftquidem  cit6  hominem  tollere  ,  foluiautem 
inregr^  nequaquam  s  &c  ideo  non  immerito  fubditHippocrates, . 

1  Statim  fub  nectem  febru  acnta  :  vrina  crajfa  eum  candido  fedimento.l 
Enimvero  in  his  cafibus  redduntur  etiam  ambigui  feniores  Medici ,  cum 
folui  morbum  videant ,  haud  multo  poft ,  denuo  exacerbari,  quiarneri- 
to  in  his  naturas  variis  motibus  ,  non  finc  caufa  dubij  funt  ,  fed  tamen, 
quod  fidem  facit  maximam ,  funt  pulfus,  quos  finc  dubio  hxc  mulier  ha- 
bebat  validiflimos  ,  praetcrea  6V  vrinx  infpectio  fortaffe  fufpicionem  di- 
minuifTet ,  quia  in  dies  videbantur  melioris  conditionis  ,  cum  haberenc 
candidum  fedimentum.  Verum  diccrem  ego  ia  hoccafu  maxfme  obfer- 
uandas  vrinas  ,  quiavrina?,  quxclarae  funt ,  &  vidcntur  meliores,non 
omnino  probantur  in  enixa  ,  quia  iudicium  eft  omnino  effe  fupprefTa 
puerperia,  &  etiamfi  naturaalias  tentet  euacuationes  ,  tamen  vnquam 
aequipollent  naturali  per  vterum  euacuationi  ,  neque  fiunt  fine  laborc, 
8c  aegrotantis  dilpendio  ,  vt  in  dies  videmus.  Cum  igitur  vrinaz:  habcrenc 
craftitiem  ,  non  eft  mirum,  multis  crudis  humoribus  in  corpore  ftagnan- 
tibus,  &candidum  fuifle  fedimcntum  ;  dicamns  modo  indicaiTc  co&io- 
nem,  etiamfi  potuiflet  ita  fieri  propter  copiam  pituita? ,  3c  crudorum  hu- 
morum  ,  quo  tempore  plurimum  refidere  in  vrinis  oportet.  Nequc  con- 
tentus  Hippocrates  dicere  febrem  denuo  fuifTefuccenfam  acutam ,  fingjl- 
latim  obferuat  omnia ,  &  ex  hoc  elicere  poteflis  Hippocratem  magni  fe- 
cifTe  morbum  ,  &  a*grotantem  faepuis  inuififle  ,  quia  priiis  fcribitfub  no- 
ftem  febrcm  fuifle  acutam ,  poftca  addit .:  Dccimo  &  fexto  exaccrbata 
fuiffe  omnia,deindenodte  magnacum  moleftia  non  dormiuifie,deliraf- 
fe.  Ecce  quomodo  omnia  obferuata  fucrint  exa&e  ,  vt  vos  doceat ,  efle 
neceffariam  exa6tam  promptitudincm  in  curando  morbos  acutos,  &  gra- 
ues ,  qui ,  vtplurimum  inftabiles  funt,  fed  fi  vnquam  Medici  diligentia 
requiritur  ,  profe&o  ea  optima  eft  ,  inenixis  grauiter  affectis  ,  quoniam 
vidcbftis  fxpiflime  cogi  Medicum  eadem  hora  immutarc  rcmedia  ,  & 
aliud  de  euentu  fentire ,  acpriiis ,  quia  de  rcpente  incidunt  iti  fuffocario- 
nes,in  dolorcs,animi  deliquia,quibus  no  nifi  aftiftentia.  Medici  poteft  tu- 
to  fuccum  :  nequc  enim  funt  mulieribus   committendae   argrotantcs 
iftas ,  quar  ftatim  ac  vident  eni;cam  animo  linquere,  alimemum  exhibent^ 
6c  non  raro  cum  euidenti  aegrotantis  pcrnicie ,  requirente  afte&u  ,  non 
alimentum  ,  fedfrittiones ,  reuulfiones ,  fanguinis  miftionem  ,  ciim  ho- 
rum  caufa  fint  vapores  recurrentes  ab  vtero.    Et  quis  non  fuifTet  miratus 
huius  morbi  vehementiam,  8c  varietatem  ,  cum  quo  tempore  videbatur 
mprbus  folutus,eodem  tcmpore  multomagis  ingrauefceret,ciim  &c  vigi- 
lix  vrgcrent  ,  &  caputka  afficeretura  vaporibus  aduftis  ,  vt  dclirium 
concitaretur  ,  qux  omniaperfeuerarunttalia  vfquc  ad  vigefimum  diem,. 
&  etiam  magis  aufta ,  cum  die  dccimoo&auo  lingua  facta  fit  ctiam  adu* 

N     i  fta, 


ioo    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp] 

adufta.Ex  quibus  omnibus  non  immeriro  de  falute  dubitaflent  no  tantum 
iuuenes ,  fed  etiam  qui  m  re  medica  funt  verfatiflimi ,  ctim  nifi  pulfus,cui 
maxime  fidimus  perfeucraflct  in  firmitudine  ,  alia  cflent  talia  ,  de  qui- 
bus  nonimmerito  efletdubirandum. 

m  Crura  ei  doluerunt.  ]  Non  eft  oblita  natura  prioris  moms  ,  kerum 
tranfmictensad  infernas  partes ,  vt  die  dccimo ,  at  pocuit  fcqui  hoc  fym- 
ptoma  ad  vim  fcbris,  quje  folet  mufculos  ita  debiiitare  ,  vt  doleant.  Ali- 
quandoinenixisdolent  crttra  proptervteri  communicantiam.  Potucrunt 
crura  dolere  ,  quia,  qui  deltillationibus  funt  obnoxij ,  iidemhabent  nia- 
tcriaminordinate  mocam,  cum  a  capite,  acl  fubic&aspartes  moueatur,eV 
decumbat,  fed  mod6  ad  vnam,  modo  ad  alteiam  partem  defluit,  vtpro- 
ptcrea  qui  deitillationes  patluntur  ,  ij  fint  tanquam  dogma  perpetu.x 
paflionis  :  attamen  vtcunquc  eiTct  ,  potuit  ru-cc  depofitio  id  commodi 
praefrare,  v*t  impofterum  vifa  fit  allcuata,nam, 

n  Ad  dtem  vigejimum  rnane  dliquUntutwn  ri^uit  fopore  tenebAtur>qH%c- 
te  dormiuit.  ]  Eratnatura  haud  multo  pofl  euacuationem  per  vomitum 
_tcntatura,  8c  eam  ob  rem  motis  humoribus  iftu  biiiofis,  os  ventticuli  in- 
feftantibus,rigor  cft  coniequutiiSjied  quomodo  fi  fopore  tenebatur  quic- 
t^  dormiuit  *,  Sc  quomodo  fi  humorcs  crant  biliofi,  potuit  fomnus  conci- 
liari.  Perfoporem  hic  nonintelligetem  morbofam  m  fomnum  delatio- 
ncm  ,  Ccd  idco  loqui  Hippocratcm  ,  vt  dcnoraret  poft  graues  antegteiTas 
vigiliasfomnum  ccepiiTe  profundiorcm  ,  vt  folcnt ,  qui  a  vigiliisinfeflati 
propter  aliquam  violentam  caufam  ,  tandcm  in  fomnum  inclinant ;  ita 
enim  quietedormiunt  ,  vt  vix  excitari  pofiint ,  ctiamfi  altiiis  loquantui 
afliflentes  •,  &£  etiamfi  humoreserant  bilioii,  retundcbantur  tamen  a  raa- 
tcria  pituitofa  in  vcntriculo  exifiente  ,quo  ficbat ,  vt  miflis  vaporibus  ad 
fupcrnas  partes  elatis.dum  os  ventriculi  vellicarcnt ,  minorcm  rigorem 
induccrent ,  quoddenotat  perillam  particulam. 

c  zAliquAntHium  nguit.  ]  caput  atitcm  rcplcntcs,  retunderentura  co- 
piahumorumpituitoforum  m  capite  exiflentium  ,  ck  cam  ob  rcm  non 
potcra:  impcdiri  fomnus,  pra?ferrim  cum  iamlongisyigiliis  eflct  dcfefla: 
lta  cnim  n.uurx  contingir ,  ac  iis ,  qui  proptcr  longum  ltcr  ,  ac  graucs  oc- 
cupationcs  noctcs  plurcs  vigilcs  tranfigunt ,  cos  vidcbitis ,  ciim  qujcfcc- 
re  aliquantifpcr  liccat  in  profundiffimos  fomnos  incidcre  ,  &  diflicile 
expcrgcficn  pofllint.  Pcrindc  natitra  pofl  multtim  laborcm  ,  ii  intcrquic- 
fcac ,  vidcbitis  a:gi  otanccs  non  dormirc  ,  fcd  nrofunde  dormircvt  a  iom- 
no  vix  poflint cxcitari  ,  quo  fit  ,  vt  aliquando  criam  timorcm  inctuiant 
afliitcntibus  ,  vtfaepiflim  l  ui.  An  modo  vomucrit  biliofa,  pauca, 

ju'gra  anrc  iomnum  ,  an  poft  iomnnm  ,  non  adc6  ccrrum.  Lx  vna  parte 
veatriculo  biliofis  humonl  t;s  .  ffluentc  ,  iifdin  iquc  n  i  r~,\')x  crcdibilc 
cft  poruific  dormirc,  vt  IikIc  purandum  fit  flarim  a  rtgorc  fcqtmrum  cflc 
vomirum  ,  cV  pofteacuacuatovcntriculo.foronum  fuiflc  conciliatumj  cur 
un  marcria biliofa,  hoc  non  cit  difticilc  adinuenire  ,  ii  humo- 
biliofitcnuitatcm  [pc&emus ,  qui  prae  CJCtcris  vomku  rciicitur,  minus 
p;u;icuia  matcria  ,  vc  illa  ,  qu.y  ccnacitis  adh;trct.    Lx  alceia  autcm  parrc 

vidctur 


Pars  /.  jEgrotus    V.  101 

vkietur  fa&useflevomitusafomno  ,  quodnequeciTinconfonum,quan- 

do  in  fomno  humores  difponuntur  ,  &  faciliores  redduntur  ad  'motum; 

prseterea  in  fomno  magis  repletur  ventriculus ,  quo  fit ,  vt  e  fomno  exci- 

tati,facultas  cxpultrix  moueatur,  &  materiam  difpofitam  euacuet  facilius, 

vt  non  raro  m  praxi  videbitis  vos  euenire.Itaque  vt  fequamur  verba  Hip- 

pocratis  ,  &amice  interpretemur  ,  dicamus  poft  fomnum  facTam  efle 

per  vomitum  euacuationcm  \  etiamfi  non  fuerit  erratum  putate  facilius 

fuifTe  conciliatum  fomnum  poft  vomitum  euacuato  ventriculo.    Vomi- .. 

tus  nihilominus  non  improbandus  ,  neque  vt  fignum  ,  neque  vt  caufa. 

Non  primo  modo  ,  quia  indicabatur.vis  naturas  in  expellendo.    Neque 

vt  caufa  ,  ,  quia  exoncrata  natura  eft  a  farcina  humorum  ,  &  fequuta  eft   J 

alleuatio  ,  vt  eucntus  demonftrat ,  etiamfi  propter  morbi  contumaciam 

non  tam  cito.  Neque  eft  prsetcr  rationem  huiufmodi  fomnos  aliquando 

iudicationem  facere  ,  quia  id  habetis  etiam  ab  Hippocrate  lib.  <;.  Coaca- 

rum  text.i.comment.i.his  verbis :  Somni profundi,  nec turbulenti quidem, 

firmam  iudtcatisnem  fignificant.  Qui  enim  longa  vigilia  confumpti  funt, 

iis  fomnus  profundus ,  &c  longus  integram  fsepiffimereftituir  fanitatem: 

oportet  autem  isfomnusin  diem  criticum  incidat  ,  antegreffis  iudiciis^ 

qu<e  faiutem  polliceantur.  Quod  omn.e  de  hoc  aegrotante  dicipoteft ,  vt 

ck  hiftoriaapparet. 

P  Sub  noclem  obfurduit.  ]  Vtitur  hoc  modo^loquendi  ,  quia  non  fuit 

vere  furdus  ,  fed  fuit  a&io  audiendi  diminute  fadta  ,  non  ablate,  propter 

afcendentes  vapores  ad^caput  ,  qui  cumcirent  crafli,  aiiquo modo  mea- 

tus  auditorios  obturabant  ,  hinc  obfurditas  qusedam  ,  quod  facile  fit  in 

vehementioribus  vomitibus,  quia  quemadmodum  vomitus  euacuat  ven- 

triculum,ita  quam  maxime  rcpler  caput.    Hanc  tamen  affe&ionem  vt  le- 

uem  non  multumperduraiTe  credibile  eft  ,  tnm  quia  iam  diminuti  erant 

humores  maiori  ex  parte  ,  (cA  multo  magisfacl:©  humorum  decubitu  ad 

infernas  partes  j  folctautem  capitis  affe&io  eo  tempore ,  aut  tolli  ,  aut 

iuuaii  euidenter  ,  quomodocumque  fiat  decubitus  ,modd  fit  ad  infernas 

paites ,  neque  enim  fola  aluus  mota  tollit  furditatem  :  Huic  igitur  doluit 

latus  fmiftrum  vigefima  prima  dic  ,  &  tmfficula  leuis  infeftabat ,  ex  quo 

coniectare  poflumus  cxiguum  fuifle  thoracis  affe&um  ,  ciim  ruilis  eflet 

lcuis :  nequeenim  inhac  defiderabatur  virtus ,  cuius  caufa  thorax  non 

poflec  moueri,  &putarem  egofuiiTe  decubitum  potius  adlicncm  ,  cuius 

propius  eft  grauatiuus ,  vt  i.de  locis  malc  affetlis  cap.8.    Erat  igitur  leuis, 

quas.  minimum  infeftaret ,  facta  propter  confcnfum  diaphragmatis  a  ,tu-; 

more  comprefti ,  aut  etiam  ,  quia  portio  materiae  decumberet  ad  pulmo- 

nes  in  partc  finiftra ,  quam  materiam  dum  natura  excernere  tcntaret,non 

pollct  autem  finc  tufli ,  eam  ob  rcm  tuffisilla  concitarctur,fed  leuis.Por- 

tio  autem  eiufdem  humoris  ad  vias  vrinse  defluit ,  hincquecraflities,  tur- 

batio  vrinarum  ,  erant  autem  fubrubrx  ,  quia  fortafle  intingebantur  fan- 

guine  y  foletenim  ifta  cuacuatio  fupprimiper  aliquor  dies,  poftea  eadcnY 

e    impcnte  ,  vrinae  turbantur,  &  intinguntur,  ctiamfi  Galcnus  dicat  fub- 

rubram  vrinam  fignificarc  fanguinem  femico&um  ,  &:  vr  crud.x  erant, 

N     3  ita 


iol    Commefit.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

ita  etiam  flatibns  plcnar  non  rcfidebant.  Id  tamen  commodi  attulfr, 
qu6d  fedatafunt  fymptomata ,  qua?  moleftabanc  maiori  ex  parte,etiamfi 
non  potuerir  omnino  cffe  a  fcbri  libera  ,  quia  humoris  qualiras  ita  fcre- 
bat ,  vt  morbus  produceretur  >  folent  enim  morbi  a  materia  craffa  pen- 
dcntes  longitudinem  habere  adiun&am  ,  non  potente  natura  breui  eof- 
dem  fuperare  ,  vti  iam  cum  Galcno  ftabilitum  cft  ,  &  eam  ob  rem  fre- 
qucntiorcs  natura:  motus  requiruntur ,  vt  caufa  morbifica  tollatur.  Sed 
&  illudaddere  oporrer ,  quoderiam  maxime  obferuabitis  in  praxi  ,  qui 
deiiilationibus  funt  obnoxij ,  eofdem  etiam  in  leuibus  morbis  difficuU 
ter  curari ,  alias  aliter  mora  materia  ,  &  eam  ob  rem  ,  etiamfi  a  febre  fint 
lmmuncs,  tamen  ex  leui  caufa  iterum  fcbricitarc  eofdcm  continget.Qua- 
re  ciim  dcftillationem  haberet  acrem  ,  &  falfom  ,  non  eft  miium  ,  f\  tatn 
difficile  poterat  ab  affectu  liberari  *,  harc  cnim  ad  venas  vreri  dclabcns 
mcnfiiim  (uppreffioncm  foucre  poteft  fiepiffimc  ,  quo  retcnro  fanguine, 
eodemqueputrefcente  febrem  accenderc  potuit ,  quod  admodum  facilc 
cft  ,  ncque  cratpraetcr  rationem  ,  ctiam  a  capite  ad  venas  circa  hcpar  de- 
ftilLaffe  cand^m  materiam  ,  &  contumaciorem  reddidiffe  febrem  :  folet 
epsm  deftillatio  varios  parere  cffcctus,  prout  varie  dcfluit.  Itaquenoneft 
mirum,  fi  qux  materia  faucibus  adhaerebat ,  eadem  dolorem  concitabat, 
&  quoniam  acris ,  &  falfa  ruborcm  ,  &  columellac  reuulfionem  faciebat: 
nam  retrahitur  columella  ,  aut  quia  repleta  humore  contrahitur  ,  vt  ve- 
fica,  fi  repleatur  aqua,ipfa  non  candem  habct  longitudinem,qium  prius, 
quia  prac  copia  intumefcens  breuior  redditur,autrctrahitur,  quia  matcria 
acris  fit,  &  mordax  ,a  qua  veluti  falita  corrugarur  ,  &  hac  de  caufa  fuiffe 
rettactam  inhac  aegrorante  puto,  cognofcitur  autcm  fi  eft  copia  ex  tumo- 
re  :  Cum  autem  ex  acri ,  &  falfa  fluxtone  reuellitut,  tunc  flaua,  rubra,fic- 
cata,afpera,&  facta  cxiguaccrnitur.  Huiufmodi  dcftillationes  Hippocrat» 
appellat  malignas  i.in  i.epid.tex. 27. &  quia  funr. maligna:,dolore  indu— 
cunr,&  ruborem,&  inflammarionem  fua  acrimonia,  indicanrque  capitis 
calidam  intcmperiem.Non  diflimile  euenit  iis,  qui  refcruntur  tnloco  ad- 
dullo.Hts,\n<\\\\t  Hippocrates/k»cf.r  aprtmo  dolebant  ,  &  cum  infiamma- 
tionerubebant.  Detttllattones  parn&  ,  acres  ,  tenues  ,  fiatimque  marcefce- 
hant ,  ac  ajfiigebautur.ln  cuius  comment.  harc  habct  Galcnus  :  Narn  qttia 
malign&erant  defitllationes  ,  cjha  a  capite  manabant  ,  dolebant  faucesy 
qubdverh  abijs  vellicarentur  ,  ruborem  ,  &  mfiammattof/em  habcbant,  qttia 
ipfa  etiam  calida  dcslillatto  ,  non  erat  rnirum  ,  fi  tn  Thafo  pr£  ctteru  ta- 
btfccntxbHS  ,  cfuuta  haberent  ,  ad  extremam  deuenirent  gractlitatcm.  Effc 
calidas  huiufmodi  dcftillationes  fcriptum  rcliquit  Hippocratcs  lib.  3. 
jiphor.comment.\  1.  Quo  in  loco  triplex  pituitoe  gcnus  conftituit  ,  acid^ 
vntim,falfar  altcrum  ,  dulcistcrtium.  Incft  ,  inquit  ,  &  pituitae  gcncra- 
tioni ,  vtqux  a  forti  fit  fiigiditatc  ,  vcl  paucam  habcat  dulccdincm  ,  vel 
nuilam  manifcftam  habcat  qualitatcm.  Quod  idcm  legitlK  hb.de  multi- 
tudxne  cap.\  1  .hunc  in  modum  :  Bx  c&tcrts  pituttd \gentribm  vuum  dnlce> 
«Ucrnm  actdumjerttum  falfum.  Finut  qutdcm  ex  dulct ,  fovinolenti,  fame- 
ha,  cxactda  ruinndantt ,  vttexfulJa.JiticnloJi.Qmbwbwabis  confirmat 

fiesi 


Pars   L  JEgrotus    V.         1 105 

ficri  a  calore  falfam  deftillanonem  ,  quod  cum  ita  elTec ,  non  eft  mirum 

fi  cancopere  fauces  fuerunt  affe&se  ,  quod  ift  febribus  acutis  prauum  tffe 

vuk  Hippocrates  $.progn.text. i^.Vbiita.  legimus  :  Fauces  exulcerata  cum 

febre  difficUesfunt ,  fedfi  aliud  quoquefignum  efi  ex  pr&diftis  prauumypra- 

dtcendum  quod  cnm  penculo  morbus  efi.Cum  huiufmodi  deftillatione  obiit 

Euriana&is  fiiia,  vc  i.in  $.epid.text. $.Et  certe  nulla  deitillatio  efl,quam 

xque  diiigenter  attendere  debeat  Medicus ,  ac  deflillatiofaifa  ,  a  qua,vt 

quotidiana  expcricntia  ceftatur  ,  citiffime  marcefcunt  aegvotantes,etiamfi 

quasuis  deftiilatio  fit  magni  facienda  ,  quando  ad  tabem  tandem  ducit 

Gaieno  confirmante  i.in  i.epid.  text.ij.  his  verbis  :  Etenim  qu&capitis 

deVuliationes  tujfim  concitant  hominibus  ,  &  raucedinem   ,  neque  tandem 

confiftuntyalterani  h<£  tabts  fpeciem  generant  \  funt  autem  du&  eins  maxim& 

differentia.  Jfna  ex  illisy  quas  caput  demittit  ,  fluxibns  constat.    Altera% 

*fu&  ipfius  maiis  pulmonis  profiafcitur  y  omninoque pofiquam  expuitur  fan- 

'guis  y  potiffimum  vafe  rupto  yf<zpenumero  etiam  fiuxione  impleto.  vifcere 

boc  ,  alia  de  caufa  ,  ex  partibus  alijs  ,  non  ex  capite.   Notat  doc~tiffimu$ 

Valiefius  vnum  maxime  memoria  dignum  ,  dum  exponit  textumprogn. 

fic  :  Ego  tettari  pojfum  me  fignum  hoc  magnifacere  y   vidijfeque  multos  , 

quibns  febris  ardens  iam  videbatur  indinare  y  cum  hac  affetlione  perire. 

Quod  acceditgrauiffimum,  eft  fafHdium  quoddam  maximum,  ade6  vt 

nihil  poffint  accipere ,  fed  potum  ctiam  deteftctatur,  quamuis  exurantur 

in  his  conie&aui  femper  internas  gulae  partes  vfque  ad  ipfum  ventricu- 

lum  vlcere  exedi. 

**  Ad  diem  vigefimumfeptimum  febre  erat  libra ,  vrina  fedimentum  ha- 
buitlatus  nonnihil  doluit.  ]  Non  parum  elaborauit  natura  in  debellanda 
caufa  morbifica,  quod  fenfim  faciebat  ,  quia  prae  humorum  copia  ,  &C 
qualirate  non  potuit  citius.  Ecce  hoc  die  fuit  febre  libera  ,  cum  vrina, 
qua?  habebat  fedimencum.  An  forcaiTe  erat  fublata  fufpicio?Nequaquam 
primum  ,  quia  loquitur  fimpliciter. 

r  Febre  erat  libera.]  innuens  redituram  febrcm.  Secundo  ,  quia  vrina 
habebat  fcdimentum,  quibus  verbis  demonflrat  fuiffe  meliorem  ,  &c  co- 
cT:am  ,  non  tamen  perfecte.  Praecerea  dolebat  latus  ,  quod  erat  indicium 
nondum  bene  fuiffe  difpofitum  corpus ,  qua  ratione  poterat  expe&arire- 
cidiua  ,  vccontigifle  vidcmus  die  trigcfimoquarto  ,  quodie  iterum  fuc- 
cenfam  fcbrem,  &  vchementiflrmam  videmus ,  &  non  alia  de  caufi,nifl 
quia  haud  multo  poft  natura  erat  euacuationem  molituraper  aluum,quo 
tempore  fiunt  vchementiffimi  naturse  motus  j  &  per  confequens  calor 
denuo  fuccenditur. 

Quod  verum  fit,  fubdit ,  *  aluum  motam  ejfe  ,  &  biliofa  excreuijfe.] 
Hanc  euacuationem  crediderim  ego  fuifle  fatisinfignem ,  &  fortaffe  pcr- 
durafle  ad  diem  quadragefimum  vfque ,  quo  die  pauca  vomuit  biliofa: 
pauca  iam  maioreparte  euacuataper  aluum  ,  &c  pcr  vomitum  etiam  an- 
tca,  Erant  autem  biliofa  magis ,  quia  bilis  prae  cacteris  humoribus  vomitu 
reiicitur,cuius  humoris  crat  latis  affluens.  Quibus  omnibus  euacuationi- 
bus  fequutis,  tandem  intcgre  iudicata  cft,  dic  o<5logefirao. 

Iudi 


io 4    Comment,  in  Hfiftorias  Epidem.  Hippl 

1  Iudicata  eft  ,  &  ab  igne  liberata  prorfus  die  oElogefimo.  Inquir pror- 
fus  ,  vt  fidum  iudicium  fignificet  :  Quod  fi  tandiu  prorogatum  eft 
non  eft  mirum  ,  intanta  humorum  copia  ,  potius  obferuandum  potuifie 
fuperarehumorum  congeriem  :  nam  tumcxcopia  ,  tum  ex  rmmorum 
malitia  videmus  per  multum  tempus  vacillaffe  inter  fpcm  ,  &  metum,  8c 
■  beneadtum  eft  cum  aegrotante  ,  qux  potuit  morbum  ,  alioqui  grauifli- 
mum  ,  euincerc  octogeflmo  die  ,  qui  dies  decretorius  cft  ,  vt  Galcnus 
in  comment.  &c  i.de  dtebus  decret.cap.io.Et  credo  non  efle  purandum  fe- 
brcm  candem  habuifle  vim ,  quam  priiis  habcbat ,  quia  iam  decidcrat  ex 
acutis ,  Ccd  tamen  iterum  appellare  ignem  die  rrigefimoquarto  ,  vr  often- 
deret  adhuc  vehemenriorem  fuifle  ,  quam  dies  permitterer  :  verum  ra- 
men  eft  ,  quod  maxime  in  praxi  obferuare  debetis ,  folere  frpiflime  dc- 
ftillationesnouas  inducere  putredines*,&  ide6  fit,  vt  qui  morbus  debuif- 
fct  cflVremiflus ;  iterum  inualefcat,nouaaducniente  caufajltaqueedamfi 
totus  morbus  videatur  attingere  diem  quadragelimum ,  vtita  dicam,  res 
non  ita  c(t ,  fed  attinget  tantum  feptimum  ,  aut  pauL6  pMs.  Verum  vc- 
cunque  cffct,  conualuitprorfus  3  id  cft  ,  fublata  omnino>caufa  peccante, 
nulla  humorum  reliquia  exiftente  ,  a  qua  recidiuare  iterum  poflet.  Qunr 
cum  ita  fint  ,  quoniam  morbi  diuturni  maiorem  requirunt  diligentiam 
Mcdici  in  curando,  &  a?grotantium  patientiam  in  fuftinendo  ;  proprerea 
videamus,  qux  conueniifet  curario  huic  jegrotanti ,  vt  aducniente  cafu, 
aliis  hanc  curationem  adaptare  poflimus. 

Curatio. 

IAm  a  principio  di&um  eft  duobus  laborafle  afFeclibus ,  vnoparticuk- 
ri ,  altero  vniuerfali.  Vterquciftorum  cxadtam  requkebardiligentiam. 
Deftillationi  ftatim  occurrendum  ,  qui  minantur  tabem  huinfmodi  affe- 
tfhis.    Ncquc  fcbris  erar  negligenda  ,  quia  vis  febris ,  euidens  vitae  peri- 
culum  ,  &:  certum  minabatur  ,  praeferrim  cum  caufam  haberet  fouentem 
magnifacicndam.  Ergo  hic  erarbene  pcrpendendum  quod  magisvrge- 
rct ,  vt  ad  id  curario  dirigcretur.   Sed  quoniam ,  vt  vidcmus ,  erant  fup- 
preflimcnfes,  quotempore  quantopereafrrcianrur  ,  iampatet,  obid  huic 
rci  primum  crat  infiftcndummifi  cnim  priiis  rcferemusmeatus,  vt  fanguis 
mcnftruusad  vtcrumlibcre  feratur  ,  morbos  iam  fa&os nunquam  tolle- 
iv.us,  ita  Galenus  in  Itb.artis  medictnalu  cap.Sy.Generaltter  **/«w,inquit, 
Ji  vnamyuanque  prilts  ejfetlrkem  caufam  refciderimus  ,  detnde  vero  ad  tl- 
lam  ,  cju<z  cftfatia  dgritudmem  accedamus  y  caufarum  falubrtum  vttenfix)- 
vcm\babebtMu*.  Itaquccum  fuppreflio  menfium  cflctomnuim,  quac  paf- 
fa  cft  caufa  ,  cam  ob  rem  hxc  prius  tollenda  ,  tanquam  magis  vrgens, 
cxtcris  affedribus  minime  neglcclis.  Sicdocct  Galcnus etiam  i.ad  Glauc. 
cap.  1 4  his  vcrbis :  Eodem  modo  ,  ft  duo  morbi  emriem  homtnem  obfederifit 
yuiinuiccm  pugnavteshabeant  indtcationes  :   nam  &  tunc  quoqne  aduer- 
fut  id  ,  qnod  ?nagis  vrget ,  inUandum  eft  >nequc  alterum  omnino  niglige.7- 
Cuinijuur  mngisinftarct  fnppreflio  mcnfium  ,  tanquam  cnufa 

omniun 


tystrs    L  AZgrotus    V.         105 

omnium  affe&uum.etiamfi  pofletfoueri,  vti  diclumeft,  a  deftillatione; 
tamen  vtcunque  eiTet ,  h^c  erat  potior  caufa  omnium  fymptomaturn, 
fine  cuius  ablatione  alia  tolli  non  poterant  ,  &  eam  ob  rem  ftatim  fan- 
guincm  ex  partibus  inferioribus  extrahendum  curaifem  :  ita  enim  nihilo- 
minus  funditur  fanguis ,  attenuatur  ,  &C  fimul  demimus  de  plenitudine, 
reuellimus  a  capite  ,  6c  imitamur  motum  natura?.  Imprimis  autem  fi  a|- 
uusfuafponte  nonfluxiflet :  iniiciendum  clyfterenv  curaflem  :  In  hac 
autem  videmus  fuifTe  lubricam  ,  vtpotius  eiTetattemperantibusclyfteri- 
busvtendum. 

Dicctis  ,  cum  dolor  cordis  efTet ,  8c  vteri  ,  quod  inrtuit  ,  pcr  mulie- 
brium  dolores ,  cratne  incipienda  curatio  ab  his  ,  ne  ex  vi  doloris  virtus 
profterneretur. 

Vobis  ita  refpondendum  cenfeo,etiamfi  fymptoma,  vttale,  nullam  de 

fehabeatindicationem  ,  vt  iz.  meth.cap.  i.  tamen  quotiefcunque  vrger, 

tunc  habct  rationem  caufae ,  8c  trahit  ad  fe  curationera.  Ita  videtisin  do- 

lorofa  dyfenteria  Galenuminiicere  per  clyfteres  vn&uofa  ,  quibus  tamen 

vlcus  cxacerbarifcimus,dolocis  autem  vehemcntiam  tiinc  fpeclat.Verba 

Galeni  fic  habent :  In  dyfentericormn  deiettiombns  ,   vbi  vehementer  re- 

dunt  y  vel  tragifuccum  ,  velfebum  hircinum  ,  vel  rofaceum  ceratum  per 

inferius  indimus  ,  quibus  vtique  prxjtdijs  ipfa  intesbinorum  exulceratio  non 

fanatur  >  maxime  fi Vutredviofum  aliquid  habettnt :  fed  vires  interim  eon- 

quiefcunt.  Atque  id  eft  contra  fymptoma  pugnarc  ,  morbo  ad  id  tempns 

ncgleclo  ,  quodfymptoma  dicitur  per  accidens  curandi  rationem  muta- 

rc,  habcns  rationem  caufar.  Tamenilludimprimis  debetisin  his  cafibus 

attendere  ,  fequi  hasc  accidentia  menfium  rctentionem  >  hanc  autem  fa- 

ciebat  obftructio  ,  Sc  hac  decaufa  illa  erat  tollenda  opportunis  remediis 

propofitis ,  quas  multa  funt ,  fed  ftandum  in  iis ,  quas  obftruclionem  tol- 

lere  potetant ,  neque  febrem  augere  •,  inter  csctera  cichorcacea  omnia 

erantex  vfu  ,  agrimonium  ,  capillus  venens ,  gramen,  ex  omnibus  con- 

cinnato  decodto  ,  hoc  autem  animaduertentibus  ,  vt  asgrotantium  gu- 

ftui  gratificemini,  quia  alij  ex  aegrotancibus,  fyrupis,a!ij  deco&is,  &pra?~ 

fertim  quirurihabitant  ,  cum  non  multumkpLifiariorum  medicamen- 

tis  dele&entur  ,  quia  faepiflime  plus  vendunt ,  quam  par  fit,  aliis  aliapla- 

cent ,  quod  vos  attendere  debetis  :  medicamentum  enim  cum  dele£tu 

afTumptum  ,  facilius  retinetur  ,  6c  maius  praeftat  commodum.    Quod  ft 

nobiliorcs  curare  contingat,  qui  difticile  medicamentaadmittunt ,  iispa- 

rabitis  ftiliatitium  ,  repleto  caponc  ex  iis,  qur  proricua  futura  putatis,  Sc 

extra&a  aqua  vitreis  organis ,  quo  ftillatitio  pro  fyrupo  vtuntur  liben- 

tiflime.  Quod  fi  his  pnemiftis ,  adhuc  perfeueraret  affectio ,  notiam  ren- 

taflem  euacuationem  per  fanguinis  miffionem  ex  infernis  partibus,  quo 

poflct  dcmi  copia  ,  Sc  euacuatio  irritari ,  ad  virtutem  refpicicntes  ,  quam 

.prae  ca?terisante  oculos  habere  debetis ,  nonpraetermiflis  omnibns  reuul- 

fionibus  ex  infcrnis  partibus  factis.    Et  his  peractis  ,  Ci  cordis  dolor  ,  8t 

vteriperfeueraflet  ,nullainterpofita  mora,  facta  fanguinis  miifionc.  huic 

Crat  prouidendum.Sxpiffime  vfusfum  cum  aegrotantis  commodo  omcn^ 

O  10 


i  o  6      Comment.  in  Hiftorw  Epidem.Hipp'. 

tocaftrati ,  aut  vixuliin  oleoliliorumalborum  ,  autchcirino  ,  autfem* 
lini  calidis  infufo ,  &  rcgioni  vteri  admoto.  Conueniunt  etiam  fomen- 
tationes  ex  artemifia  ,  fambuco,  matricaria ,  fem.  anif.floribus  anethi ,  8c 
id  genus  aliis ,  iifdem  in  oleis  iam  di£Hs  deco&is  \  &c  fpongia  imbuta  fo- 
uere  partem.  Non  inutilc  eft  etiam  mel  defpumatum  cum  oleo  laurino, 
nifi  tamen  inflammationis  fit  fufpicio  ;  prseterea  cmplaftrum  quod  rcci- 
peret  AxungU  fuis  mafculi  fme  faie  §.  tj.  fummitatum  fambuci  ,  fo~ 
liorum  matricarU  quantum  fufficit  ,  olet  ex  fcm.lini  §.  ij.  viteiiorumouo- 
rum  num.i  \ .  mtfce  ,  &  ex  omnibus  fiat  emplafkrum  ,  habet  enim  vim  &: 
jlatus  difcuticndi ,  &  menics  moucndi  ,  quod  fpectat  ad  medicamenta 
externa.Interna,  fuiiTent  pcflaria  ,  ex  fucco  mcrcurialis  ,  maluarum  :  lu 
enim  8c  menfes  prouocant,&:  dolorem  leniunt.quemadmodum  etiam  8c 
huiufmodt ,  quirecipiat  mcduiU  cruris  ccruiy  &  vacc£ybdeliijy  crociy  vitel- 
li  ouorum  affiy  fdcis  olct  liliorum  alborum r,  fmguiorumpartes  &Gjuaiesyfimul 
mtfceantur  >  &  vtnoy  aut  in  hac  muiicre  oleo  rofaceo  dtffoiuantur  y  &  in  vte- 
rum  infundantur.  Ventriculi  non  mediocris  cura  habenda  crat.  Vtimur 
ad  hoc  prarftandutn  fomen,tis,Yn&ionibus ,  linimentis.  Fomentum  hoc 
qfto  l£.gaiangay  iigni  aioes  ana  5.//.  Caryophyllorum  j.fL  rofarum  rubea- 
rumfP.j.Abfinthij  AiSs.fiorum  iabrufca.P  .is.BaiauBiorum  P  .j.contundan- 
tur  contundenda  ,  &  decoquantur  in  vino  nigro  ,  &  jpongia  tmbutain  vi- 
no ,  regio  ventricuii  foueatur.  Hac  facta  fomentatione  ,  poterat  admouc- 
ri  emplaftrum  emcndans  vitia  ftomachi ,  Galeni ,  aut  emplaftrum  e  cru- 
ftapanis  :  aut  huiufmodi  linimentum.  Of.olei  nardini ,  mafttchts  ,  abfin- 
thij  ana  partes  &cjuaiesy  vt  ^jj.  oiei  macts  5.  j.oieijpicd  g.  itij.  &  cum  cera 
fiat  iinimeritum.  cauentibus  tamen  femper  ab  iis ,  qux  acutiorem  habent 
odorcm.  Inunctio  poteft  fieri  cxiifdem  olcis ,  fi  res  exigat.  Vigiliis  vr- 
gentibus  conueniflent  lotiones,  embrocationes,  odores:  vt  2L.vtolarumy 
certicum  papaueris  aibiyfeminum  labluca  yflorum  ncnupharis  yfem.  maluay 
&  altheay  radicum  mandragord  ,  ommum  ana  Af.fi.  chamameit  Af.j.fem. 
bdfiiiconis  5 .  j.  coquautur  omnia  in  duabus  itbris  acjua  ,  vfcjuc  ad  confum- 
pttonem  terus. partts  ,  &  curnhac  aquafiat  capiti  embrocatio  per  horam 
ante  ctbum  ,  aut fiat  deceUto  qua  partes  extrcrna  abiuantur  :  Vei  2C.  cor- 
ticum papaucris aibt  ^.tj.vioiarumy  ncnupharisy  fcm.portuiacajaclncarum, 
fcarioU  an.^.j.&.corticum  mandragora  ,  vcipulueris  pomorum  eius  9.7/.  ii- 
gniaiocs  ^.G.crocig.tij.pulueriZsCHtur  omnta perfe ,  &  iigentur  in  pctia, 
&  odoret ,  prarftat  ctiam  mifcerc  cum  cibis  mucilagincm  fem.  papaueris 
albi.  Hocautcm  aduerterc  dcbcm  ,  non  admodum  tura  cfle  ha?c  mcdi- 
CUlidnta  in  cnixis  ,  quibus  fupprcfla  cft  cuacuatio  ,  quiaianguincm  Ion- 
gccrafllorcr.ucddunr.c^augcnt  obftruclioucm.  Iraquc  (1  quando  his  vti 
contingat ,  incipictis  ab  odor>bus3  poftca  ab  vndionibus  cum  vngucnro 
populconis  i  aut  olco  violacco  ,  ncnuph.irino  ,  aut  ownhodinis  ex  lactc 
mulicbrircccntcr  mulclo  ,  aut  olco  violacco  ,  &i  id  gcnUJ  aliis.  Scd  Sc 
hoc  pcrpcndcrc  dcbcris  in  iis  ,  qui  dcftill.uinncs  pariunrur  ,  cflc  (ufpc- 
dhlhl  capur  humcclarcjquii  inornuticirdcfliiLrio,  cV  eam  ob  rcni  criY.m 
in  boc  cdtLS  cauti.  Ab  inccrnis  mcdicanvcntis  (oporifiLisabitinctc,,  ouan- 

rum 


\ 


Tars    L         JEgrotns    V.  107 

nim  tttA  poteft ,  femper  tamcn  obfcruantibus  vobis /quae  magis  vrgcr.t. 

En  quoniam  in -longis  morbis  tcmper  cxpedit  attedcre  virtutem-.propter- 

ea  cum  perueniifet  hccc  -mulicr  ad  vigcfimam  ,  &  apcrte  conftarcr  praue 

fuifte  difpofitam  ,  vt  ex  vomitu,  Sc  aliis  apparet.    Ego  non  fuiflcm  veri- 

tus  aliquod  medicamcntum  exhibere  leniter  eaacuans,vt  materiadiuer- 

teretur  ad  aluum  ,  quod  facile  fa&u  fuiflet  ,  quia  materia  vtplurimum 

eratbiliofa,  non  tranfccndilTem  ,  quod  vcciyctctfyrupi  rofati  folut.^.vXs. 

mann&  z.x.lenjtiui  'z.iij.pul.fem.citri  3.ij.  cu?n  aquabctonicd  dijfoluto  me- 

dica?nento.    Semper  curate  m  medicamentis  amara  mifccrc  ,  quia  dulcia 

funrnocua ,  praecipue  in  enixis.    Nec  poftea  deftitiflem  a  medicamentis 

deobftruentibus  iam  propofitis.     Validiora  habuiffem  fiifpecta  in  ranto 

aeftu  i  qux  tamen  a£lu  calida  aflumeret ,  vr  facilior  redderetur  via.  Lin- 

guam  humedailem  collutionc  fada  cx  aquacndiuise  ,  in  qua  mucilago 

(cminummelonum  eflet  diflbluta  ,  aut  papaueris  albi  ,  qua  etiam  ad  ex- 

tinguendam  fitim  poterat  vti.  Auribus  rationc  furditatis  poterat  inftillari 

oleum  amigdal.  amararum.    Lateri  dolcnti  finiftro  hsec  inunctio  furdec 

vtilis,quae  reciperet  oleiamigdal.  amararum,  cham&melini  an.yartes  aqua- 

les ,  ammoniaci  dijfoluti  cum  aceto.^.j.fi.mifce,  quo  linimento  racto  pote- 

rat  inungi  lien.    Et  quoniam  fauccs  dolebant  propter  deftillationem 

acrem,  ,  8c  mordaccm,  a  capite  deftillantem  ,  gargarifmata  ex  vfu  fuif- 

fent,quae  reciperet  Iulep  rofati  ^.j.G.aqua  endiuid^violarum  an.^.ij.mifcey 

pro  gargarifmate.  Vclfaccari  rofatioptimi^^j.aqudt  hordeif}.x.  vel  plan- 

taginisNc\  1JL .vinigranatoru  acido-dulciu\ij.aqu£  hordeiVb Ss.mifce pr& 

gargarifmateJM.ot(u\i  diacodio,diatracachati  frigidi  non  afpcrnedi:qu6d 

fi  pro  muliere  effent  dulces ,  potcrat  attcmperari  dulccdo  miftione  pul- 

ueris  fcm.citri.  Vel  IJL.fem.papauerisalbi  3.  /.  pul.fem.  citri  g.  m/.cum 

fufficienti  quantitate  faccati  morfulipoterantprasparari  ,  quosin  orc  te- 

ncret ,  adintercipiendam  fluxionem,&  crafliorcmreddendam.  Animad- 

uertendo  non  efle  fufficicntem  vnicam  cuacuationcm  in  morbo  tam  diu- 

turno.nifi  fortafle  aluus  fua  fponte  reddidiflet  excrementa.  Quod  fi  fuif- 

fet  perinreruallaadftri&a,  cgo  infudiflem  in  aqua,  aut  deco&ione  fyru^ 

pi ,  rhabar ,  opt.^.j.per  noctem  ,  mane  concinnato  fyrupo  exhibuiflem5 

fingulifqucquatuor  diebus ,  finihil  obftafler,  aflumeret :  caucntibus  no-r 

bisdies  dccretarios ,  quidquid  alij  dicanr,  quia  inhis  diebusfolct  natura 

critice,  aut  fymptomatice  mouere :  quocunquc  modo  fiat ,  pericuiofum 

eft,  fi  a  Medico  etiam  irritetur  *,  modotamen  ea  non  eflet  vis  morbi,quae 

non  expe&aret  tempus,  vt  fit  aliquando  in  morborum  iniriis,nullo  exhi- 

bito  medicamento  ,  morbo  ingrauefccnte.  Poft  iudicium  inregrum.ego 

cxpurgari  curaflem  corpusme  iterum  recidiuaflet.Itaquc  nullo  impedien- 

te  medicamcntum  dediflem  potandum  iam  fupra.  fcriprum.  Verum  quia 

iam  vobis  compcrtum  eft  omnia  irrira  efle  in  morbis  fine  conuenienti  vi- 

6cus  ratione  a  in  hoc  praecipue  morbo  exacta  dcbcbat  eflc  ,  Sc  hoc  fcm- 

per  antc  oculos  habebitis  ,  folcrc  mulras  enixas  mori,  aut  periclitari  pro- 

pterprauam  vi6cus  rationem  :  vcrentur  enim  femper  muheres  ,  ne  fame 

emacieatur  3cum  tamen  co  temporc  indigeant  alimentis  optimifucci ,  6c 

O    z  m 


i  o  8      Comment.  in  Hiftorw  Epidem.  Hipp] 

l\\  pauca  quantitatc  ,  cum  fcatcant  prauis  humoribus  ,  &c  hoc  animaducr- 
titc  ,  quia  non  raro  mulieres  affiftentes  funtMedico  dcdecori,  rcbus  ma- 
ie  (uccedentibus ,  quia  vobis  peffimus  euenrus  adfcribitur  ,  nonmulieri- 
bus.  Quare  ftatim  acinuifiiTemasgrotantem  >  fi  in  principio  erat  morbi, 
opoireb.it  primis  quatuor  diebus  tenuem  imperare  vicTum  ,  vt  materia 
craffior  poiTctartenuari  ,  veluri  fuiiTet  contufum  carnis  pulli,  aut  capi,fed 
in  modica  quantirate:contuium  cnim  carnis  vituli  non  multum  mihi  pla- 
cct,  quia  {cmper  habct  aliquam  crafiitiem  adiuncTam  ,  panis  tritus  in 
optimoiure.  Progredicntc  tempore  pauld  craffior  porerat  admitti,  refpi- 
cientibus  nobis  virtutem  diu  laboraturam.  Poft  poterat  exhibere  contu- 
fum  carnis  pulli  ,  fedin  maiori  quantitatc  ,advncias  fcptem  ,  velocTo, 
fedtamen  non  admodum  fpiffum  ;  circa  vefperas  minus  alere  erat  per- 
neceflarium.  Poftca  oua  forbilia  ,fed  rcccntiffima  dediftem  ,  neque  veri- 
tus  eiTcm  eorum  opinionem  ,  quihaec  prohibent ,  pnefertim  in  menfium 
fupprcilione  ,  quaii  valentemhabcant  adftringendi  facultatcm,  quodta- 
jncn  aut  ipfi  fomniarunt,  autaliter  Auctoris  textumcxpofucrunt.Nequc 
Aetium  hoc  dicentcm  inuenio  lib.i.ferm.i.cap.i  34-Ibi  tra&at  ex  profef- 
fo  de  ouis ,  neque  adftringendi  facultatcm  habere  dicit ,  vt  poteftis  vidc- 
rc.  Auiccnna  ita  deouis  habet.  Inipfis  eftftypticitas ,  &c  proprie  in  vitel- 
io  eorum  aiTato  ,  quodnemo  negabit :  variai  enim  alimentum  prorario- 
nccocTur:E,LedintercaereraGalenus  W.$,^e  alit.facuU.cap.il.  ouacom- 
mendat ,  hazcquealuum  mouere  pro  ratione  cocTurx  admonct  fic.  Ad 
nurriendum  omnium  funt  prxftantiffima  tremula  ,  forbilia  minus  nu- 
triunt,fedfacilius  fubducuntur  ,  &c  faucium  afperitates  laeuigant.Neque 
fic  fcnbit  oua  aluum  fifterc  ,  5c  fluxiones  intercipere.  Quod  fiquis  re- 
fponderct  Galcnum  prohibcre  oua  fcnibus ,  quiafuccum  crafliim  ,  6c 
lentum  faciant,  ftatimetiamanimaducrtetis  modum  loquendi  ipiius  Ga- 
leni  :  nam  quando  ipic  oua  fenibus  interdicit ,  non  intelligit  de  forbili- 
bus  reccntibus ,  fcd  dc  inuctcratis ,  aut  induratis  ,  quandoilla  comparat 
cafco  ,  farro,  cochleis ,  &c  aliis  rebus,  qiuc  craflsc  funt :  nequc  cnim  ciim 
dc  ouisloquitur  ,  hxc  dicit  de  rcccntibus  (orbilibus ,  aut  tremulis ,  qua: 
fcnibus,  &  omribus  conucnicnriffima  funt,  quoniam  rcficiunt  vircs.Hoc 
vnufquifqnc  apcrtiflimc  vidcbit  in  Ub.^.  defamt.tuenda  cap.  6.  Neque 
mco  iudicio  ,  iiadftringcntem  facultatcm  ouis  tribucrct ,  cadem  rcbus 
adftringcnribus  pnepararet ,  quoticfcunquc  vult  aluum  fiftcre  ,  fi  ira  na- 
tura  adftringcrent.  Exhibct  quidem  adiiftcndam  aluum  ,  (cd  quomodo, 
audirc  vcrba  Galcni  l;b.  i  i  .de JimpLmcdicam.pag.S  i  .Porro,  inquit,ouum 
fluxionc^  vcmi  is  deficcat :  at  cjuomodo  ?  in  accto  coclum.  Subdir.  At  fi 
criam  quippiam  CQXiun  ,  qux  ad  dyfcntcriain  ,  aut  cocliacum  affccTum 
conucniunt  adiunxcris ,  atquc  in  ignc  modico  ,  fumiquc  expcrtc,  qualis 
cft  ,  qui  cx  ptunis  conitat ,  fnxcris  ,  cdcndumquc  ira  piajbcas  ,  non  mi- 
ninv  fane  laborantcm  adiuucfis.  Iraquc.vidctis ,  quomodo  fint  paranda 
oua  ad  (iftcndum fluxum.  1  loc  rcmcdiura  mulicribu.s  admodum  cft  fa- 
miliarc  :  n  nn  illx  in  alui  ilu*;ibus  vtuntur  ouis  iub  cineribus  ,  aut  aqua 
co^is,  mdiiraLb,u\:  cumaccio  pixbcnt.Ncquc  mc  mouct  aucToritas  Hip- 

pocratis 


Tars    L         JEgrotus    V.  109 

pocratis  defumpta  ex  4f.acut.text.  113.  Vbi Galenus  inquit ,  oua  ejfe  crajfi 

fucci :  nam  ibi  Hippocrates  dicit ,  oua  femiconcreta  a(Ta  edat.    Quis  ne- 

gabit  oua  in  hunc  modum  parata  efie  crafli  fucci.  Non  loquitur  ibi  Hip- 

pocrates  fimpliciter  ,  feddicit ,  oua  femiconcreta  afla  ,  hxc  proculdubio 

funt  craffa  :  neque  enim  funt  intelligenda  forbilia,  aur  tremula.Quod  fi 

Galenus  videtur  fimplicker  dicere  oua  efle  craiTi  fucci  in  comment.  funt 

intelligenda  verba  Galeni  ,  tanquam  exponentia  textum  Hippocratis 

Jraque  quando  dicit  ,  oua  autemfunt  crajfi  fucci :  id  eft  ,  oua  ab  Hippo- 

crate  in  textu  defcripta ,  &c  hoc  nemo  ibit  inficias.  Qvlx  cum  ita  fint  3  non 

video  ,  quomodo  Profperus  Martianus  ita  Hippocratis  fcnfum  vertat  in 

comment \i.text .1  j6 .ad  ltb.de  morbis  mulierum  ,  vt  putet  oua  exhiberi  ab 

Hippocrate  forbenda  in  larga  menfium  euacuatione,  quia  fiftant  aluum, 

fed  dicerem  ideo  commendari ,  quia  in  quacunque  larga  euacuatione 

virtus  debilitata  indiget  inftauratione  ,  quam  maximam  faeiunt  oua,fine 

naturae  aggrauatione  ,  cum  celerrime  pertranfeant ,  &  multas:  fint  quali- 

tatis  ,  &  pauca:  quantitatis ,  vt  dicitGalenus  S.meth.cap.i.V  cmm  neque 

indifcriminatim  ouis  efle  vtedum  dicimus,  quia  oua  confiderantur  penes 

tempus ,  penes  cochiram  ,  &c  penes  ortum  ,  quar  omnia  priEtermitto  li- 

benter,  tum  quiaGalenus,Aetius,  Auicennai^  iocis  addublis  Cztis  dikin- 

cte  ,  Sc  clare  loquuntur  ,  tum  etiam  ,  quoniam  rem  hanc  etiam  habctis 

a  do&iflimo  Siluatico  Medico  Mediolanenfi,*qui  meis  temporibus,  quo 

tempore  fcilicct  ad  Medicina?  ftudium  incumbebam,  pra&icam  Medici- 

nam  ordinariam  vefpertinis  horis  primo  loco  profitebatur  in  hoc  Tyci- 

nenfi  gymnafio  infuis  controuerfis  lib.  1 1  .cap.  1 1.  Vos  igitur  fine  timore 

in  febribus  vtimini  ouis ,  ncque  difputate ,  quo  tempore  medendum  eft, 

&  vobis  fctipfi  loca ,  quae  videbitis ,  vt  veftram  opinionem  tueri  poflitis 

aduerfus  eos ,  qui  adolcfcentum  funtinimici  ,  dc  Ci  quid  ipfi  fentiunt, 

illud  bonum  efle  volunt,  alia,nihil ,  immo  mirantur  fi  adolefcentes  alitid 

fentiant  ,  cum  ramen  ipfis  melius  fentiant  ;  tk  increpant  ,  neque  recor- 

dantur  amplius  fuifle  iuuenes.  Decentiflimum  eft  ,  qui  feniores  funt,iu- 

uenes  pro  filiis  habere  ,  &etiamfi  in  aliquo  male  fenferint ,  tueri ,  cor- 

rigete  ,  fed  amice:  non  vt  faciunt  aliqui ,  qui  vix  limina  Medicina:  de- 

guftarunt,qui  ia&abundi  funt  adeo  ,  vt  apudipfos  Galenus  nihil  fit,Mc- 

dici  omnes,  nulli.  Detrahunthi  libentiflime  famam  ,  modo  huic ,  modo 

illi ,  quibufcum  tamen  fi  loquaris  ,  vix  audent  hifcere  ,  nihilominus  ,  Ci 

cum  vulgo  loquantur  ,  plufquam  Medicos  feipfos  profitcntur.  Res  indi- 

gna  viro  nobili.  Cognofcunturhomines  eruditi  ex  fermone,non  ex  famxe 

aliena?  detradlione.  Vos  igitur  iftos  nihili  facite  ,  dum  Galenum  pro  vo- 

bis  loquentcmhabebitis,  fcd  veniamus  ad  hanc  argrotantem. 

Oua  ex  vfu  erant ,  modo  haberentur  recentiflima  ,  8c  tremula  ,  aut 
ctiam  forbilia.  Succus  carnis  aflae.  Aqua  carnis  in  morbo  diutumo  vtilis 
cft.Aliquando  etiam  cxpeditmorfulos  concinnare  hunc  in  modum:  ^. 
puip&  caponnm  ,  aut  etiarn  perdicum  ,  aut  phafianorum  ,  properfona  qua- 
litate  \.ii\j.pinearum  in  aqua calida  prtparatarum  ■^.ypiftachiorum  ^.v). 
faccan  optirm  \.  iiy.aqu&.capilLvGnerts  §.j.  aqu&roj.cj.ffoi.auri  n.ij.fiant 

O      3  morfuli9 


ii o  Comment.in  HiBoriM  Epidem.Hipp. 

morfuli,  quibus  pofTunt  vti  acgrotantcs  in  diuturno  morbo  ad  virtutis  m- 
ftaurationem.Quod  fpe&at  ad  vinum  ,  ego  quidcm  nulio  modo  concef- 
fiflcm  vinum ,  etiamfi  videretur  a  febre  bbera  :  nam  facpiflime  contingit, 
vt  eodcm  permiflb  ,  regrotans  liberalius  vtatur  ,  cum  ipfius  detrimento, 
quod  poftca  non  confitentur  negrorantes ,  fi  male  fuccedat  ,  fed  potius 
omnia  referuntin  Medici  culpam.  Inaegrisautem  ,  qui  Medico  funtob- 
temperantes  in  iis  poteft  Medicus  liberaliore  vti  vi&us  rarione  m  chroni- 
co  morbo  *,  &c  fic  cum  refracla  eft  vis  morbi ,  poteft  Medicus  admittere,- 
vt  panis  frufto  in  aqua  prius  madefaclo,  portio  vinifuper  afpergatur  ,  Sc 
cummodico  faccari  fumant.In  hac  autcm  aegrotante  fortafle  femper  fuif- 
fet  fufpe&um  vinum  ,  quiafebris  fuit  per  totum  tempusfatis  valida,prae- 
ter  id  quod  deftillationem  paticbaturacrcm,  &c  mordaccm.  Si  plura  vui- 
tis,  legite  Siluaticum  lib.n.controuerfiarum  cap.n.Quo  in  loco  difputat 
in  vtramque  partem,an  vinum  in  fcbribus  fit  exhibendum,&  quomodo, 
quod  ex  eodem  haberi  poteft ,  nec  eft,  vt  eadem  fcribam.  Vice  vini  pro 
aquaco&a  concedi  poterant  iura  mediocriter  co&a  ,  nimirum  cx  carne 
fcmico&a  ,  cumfeminibus  anif.  autcoriandrorum  -y  aqv^ac  ftillatitix  ex 
bugloflb,  boragine  :  ftillatitium  carnis  ,  aqua  carnis  pcr  interualla  :  fuif- 
fent  haec  omnia  vtilia  ad  virtutis  cuftodiam.  Qu6d  fi  trigefimoquarto 
die  aluus  fluxit  ,  a!ia  noii  erat  opus  euacuatione  ,  fi  mod6  illa  per  aluum 
fa&a  ,  erat  pro  ratione  morbi.  Poftintegram  morbi  folutionem,  fi  adhuc 
extarent  humorum  reliquiae;  (  quod  quomodo  cognofcatur,  hmfupra 
demonftratum  eft  cum  Galeno^vt  recidiuam  euitaret  ,  tutius  fuiflet 
purgationem  iterare  hunc  in  modum  paratam  :  If.rhabar.opt.T^.  j.  fi.  *//- 
fundatur  fecmdum  artem  tn  fcj.  aqu&  agrim.per  notlem.  Fatla  expreffio- 
ne3  &  colatura  ,  adde  mellts roffolut :fyr .roffolut .an.^.iy.  lenit.aut  diacat. 
tn.l^.iij.fiat potio. Ncque  inutilisfuifletagariciinfufio,  quod  medicamen- 
tum  maxime  in  affe&ibus  vtcricommendatur  ,  &  fenfim  poterat  proce- 
dcre  altcrando  ,  fcnfim  cuacuando  ,  hocque  vos  fcruarc  debctis  in  mor- 
bis  longis  ,  praecipue  quandoaluus  eft  adftridta.  Et  quoniam  in  morbis 
diuturnis  ventriculuspatitur  non  mcdiocritcr  ,  camobrem  ,  cautio  erat 
in  hocadhibenda  ,  vtiftius  pattis  robur  feruarctur  mcdicamentis  inter- 
nis,  cV  cxternis.  Intcrnis ,  conferuaflorum  boraginis ,  rofarum  ,  florum 
eichorijjCtiam  confcrua  abfinthij  Pontici  minus  acftuante  tcmporc,  mor- 
fulis  diarrhodon  Abbatis.  Externis  iam  diclis ,  in  vtcri  affe&ibus  ,  quan- 
do  fcilicet  mulieres  patiuntur  pafliones  hy ftericas,  quod  frequentiflimum 
cft  in  iis  praefcrtim  ,  quae  minus  bcne  expurgantur ,  laudaflem  per  inter- 
ualla  morfulos  in  hunc  modumparatos.  2/L.  puiueris  fol.hyppogloffi  $.].($. 
agarici  recentcr  trochtfcati  d.ij.caftorei  opt.d  jj.faccari  optimi  in  aqua  ma- 
trtcari*  dtjfoluti  ^.iiij.fiant  tabuU  parud  adformamlupinorii.Non  febric- 
ribus  cuidcns  iuuamcntum  afVcrunt. Si  poftca  velitis  fcirc,  cur  affectioncs 
vtcii  dicunturaffc&ioncs  hyftericae,ad  lioc  rcfpondet  Actius  ltb.+.  fer.4. 
t.\  .fic-.Kocatur  hys~lera,cjuod  poftertor  fitufit  owmbus  vifc  ertbus  .\i*C[\icic\c 
cft  diccrc  muliercm  affici  hyftcricis  doloribus,ac  doloribus  vtcrinis,quo^ 
niam  hy ftcrica  paflio  ad  vtcrumitanquam  ad  radiccro  pcrtiocrc  8  vcl  ma- 

limm 


Tars   h         TjEgrotus   VI.         m 

ximo  argumento  eft ,  quod  Sc  folis  viduis ,  $c  iis ,  quibus  menftrua  fup~ 
primuntur  huiufmodi  afFectus  cuenire  confueucrunt  ,  dicebat  Galenus 
lib.G.de  locis  maie  ajfefiis  cap.^.Nec  volui  addere,  quia  vobifcum  Ioquor 
adolefccntes.  Reliquum  modo  erat,  vt  caueat  ,  neplus  appetens ,  vt  fo- 
lent  conualefcentes  ,  plus  iufto  comederct ,  quia  recidiuae  prseftaht  cau- 
fam.  De  Alexipharmacis  nihil  dico ,  quia  ftatim  crant  danda  ,  vti  iam  in 
fuperioribus  dictum  eft.Echsec  fufficiantpro  prxfcnti  Hiftoria. 


APPaSTOS   EKT02, 


yEGROTVS       VI. 


Leonacti* 
DEMa,  quifupra 
Heracleu  decum- 
bebat ,  ignis  corri- 


AEONAKTlAHN, 
u$  KctTiJc{To  imLvto  r 

fayi  0  @  wi$*xluu  £%  t^xns  >  £  tu**  err^s.hAprimo  die  caput 

7?h4Ca$v  ^mo$v.  <&  t  aT&cov  tj6-  ei ,  &  finiltrum  latus  dolebaty 

\ot ,  *9?ndA&  t^i-nov.    ol  twosIo)  cc<eteratff  laborabant  perindey 

mrapo^vujif3/joi  ,  d?h>o%  dfa.oioo$  ttc  laffa :  *  febrium  accefliones 

ctmKtug.  icfy&Tzs ,  crt  y*  ^qti  c*X  Mias  aliter  inordinatA  erant: 

a\  7235  p*  ^AeJsTfc  imonfjLcuvov  ol  7jrfc-  e  modo  fudabat ^modo  non:  *" fe- 

po£v<ruo)  y  cv  K&tJtuolcn  /ujifaov.  re  accefliones  inuadebant  die- 

<*£*  3  eii&shv  ^i^piiaj  ,  %£&$  ^m  ^cretorijs  maxime.  5  Cir- 

tLKfiou  i^v%ffo  y  y%uagi  ^phoicPicty  ca    diem    vigeflmumquartum 

fccutSn,  \jzjisv%cL.  utT  ohi^pvy  extremas  manus-  dolor  affecit: 

ioochct.  <&ol9t&v  cMxcpl&H.  &&}  q  vomuit flauaybiliofa^plura,  & 

^ia-^qlw  iim  ,  qpgxv  "W  ptvoov  paulopofl  virulenta :  funtcun* 

ctjuoppuy&iv   c^   ctfitpoTi&ov  j  £  £fa  rcmiffa :  h  Ad  diem  trigefl- 

tolvtzl  myfocwiffyjtog  KctT  Shlyrt  mum  ex  vtrifyue  naribus pro- 

fitifet  Keicn  ©-'.  afx  ^V/]©->  3,  rumpere  fanguis  ccepit ,  id  efl 

x<h  J)^^J^g  -ro%j6  nsrtJtTu  $  %%i-  inconflanti    ordine   paulatim 

m.  xJi  aty^vTTv^.  %£p  5  Adt^,  vfque  ad  iudicium  :  l  non  ab- 

osk  xfcoci.   <23%i  3  Tzasapctx9c;Lu  horrebat  a  cibo ,  nec fltibundus 

ic*)v ,  ipYiTtv  xjzj-epuQ&f.  \jzui$zt<nv  erattoto  tempore  ,  k  nequein- 

xufauv  3   xllw    ipvQflu)  t^oSQ.  fomnis :  vrinjc  tenues  ,  non  de- 

colores. l  ^rf  ^/>w  quadragefl- 
mumfubrubra  minxit  cum  rubrofedimento  multo :  leuius  habuit, 

Phfl 


1 1 1     Comment.  in  HiBorias  Epidem.  Hipp. 

cK8<p/o9^.  $  3  vxvtu  hodlIkc^c  Pojl  variarunt  vrin<e,  intcrim 

•ra  r  x&v  y  oTi  p,  \zxo'<psl<jv)  ^^v,  fedimentum  habebant  ,  inte- 

iri  q  i.  cJ%nxs$n  xgounv  \ssro7uaiq  rim  non     m    Sexagefimo  mul- 

TnTkv ,  6  A<<tW ,  ^  A^.  ^u^s-  /«/»  habebant  vrin&  fedimen- 

J)wt%  <5ruim.  7Wgifot   chiKnrov.  tnm  album^& Uue:omniafunt 

S&teTffJpLtdjfeoacfi.&Jbpii-  remijja  ,  n  febres  intermife~ 

tssri  dvrvp^  JiiMvnv  rjuzgcic  Ji-  runt  ,   vrinA   itcrum    tenues 

K<x.  cyJbtvosri  imppiyeocn.  7tvpi-  quidem}fed  boni  coloris.  °  jyie 

rs  o$k  iA&Ztv.  IJpctxn   <&o?hc$.  fepuagefimo  febris  intermifit 

xaoiQiv  xszrizitQigiguQpyyhetii.rt-  decemdies.  Oflogefimo  riguity 

hei&s  tMoiSn.  acuta  febris  inuafit ,  multum 

fudauit  :  vrinx  fedimentum 
rubrum  ,  Uue  habuerunt :  P  prorfut  iudicat&sejf. 


COMMENTARIVS. 

(SrjS^  V  a  N  T  v  m  ex  textus  verbis  elicitur  ,  acute  quidcm  febricita- 
fcCv^J^  luc  n^c  ^g1'0^115  y  fednon  valdc  acute  :  nequcenim  erant  grauia 
gl^&s  illa  fymptomata  ,  quae  alij  aegrotantes  ilc  affccti  iolent  cxperiri. 
Przcipue*  id  commodi  habuit ,  quod  nunquam  abhorruit  a  cibo  ,  nequc 
fuit  firibundus.  Caufa  ilmplex  non  erat  ,  tum  quiainordinate  moueba- 
tur ,  quod  fequitur  ad  humoris  varietatem  ,  tum  etiam  ,  qnia  ex  vomitu 
apparetquidemfuiire  biliofum  humorcm:atillnd,non  fr.iilc  fitibundum, 
dcnotat  materiam  non  asque  biliofam  ,  fed  miftam  cxtitifle.  Prazrerea 
dolorcapitis ,  5c  finiftri  lateris  ldem  fignificant.  Produdrus  eft  motbus 
vfque  ad  diem  o£togefimum  ,  hac  dc  caufa  ,  quia  mulci  humores  crudi 
erant ,  qui  nonnifi  longo  tempore  poterant  euinci.  Non  fuit  in  vrinis  pe- 
riculum  aliquod,  nifi  ex  longirudine  :  nam  eranr  tenues  :  Requirebatur 
tamcn  in  hoc  aegrotante  ,  pcrindc  ac  in  antccedenti  virtus  valida  ,  qua 
poilct  longum  laborem  fuftincre.  In  ca:tcris  nihil  crat ,  quod  ruinam  mi- 
narctur.  Dicla  vt  confirmcntur  cxactius ,  qux  fcribit  Hippocrates  exami- 
ncmus. 

a  Clconatlidem  ,  quifnpra  tferacltHm  dccumbebat  ignis  corripnit  er- 
rans.  ]  His  verbis  apcrit  idcam  inorbi  ,  &:  caufam.  Nam  ,  dum  ,  inquir, 
fuiifc  igncm  ,  vchcmcnriam  febris  dcnotar,  quam  acutam  figniricat,durr> 
ver6  addit,  Errans  ,  caufam  ob  oculos  ponir.  Dicunrar  aurcm  errantes 
f^-brcs,  qujcnullam  habcnt  dcterminatam  pcriodum  ,  vt  tn  comment. 
Galcnus  ait ,  pcndcntquc  ab  humorum.  varicrate  ,  quorum  qualiratcm 
cognofcimin  cx  accidcntibus,  &:  ctiamfi  dixcrim  adfuiiic  humorcm  pi- 
niitofum,  &  biliofum  ,  cum  vtriufqucfint  indicia  non  obicura  ,  neque 
proprcrca  cxcludo  humorcm  mdancholicum ,  a  quo  praecipue  fcbrcs  cr- 

ratica; 


Pars    /•        ALgrotus    VI.    .        uj 

faticae  ortum  ducunt  ex  communi  omnitim  confenfu  *  &  ideo,  crcdo,  di- 
cebat  Hippocrates  $.in  i.epid.  text.ij.  enumerans  febres  erraticas  ,  fic  : 
Pr&terea  errantes febres^  quartan&>quintan&%  quafi  velit  fignificare  abhu- 
more  melancholico  fieri  febres  errantes  ,  quod  clarius  meo  quidem  ani- 
mo  nosdocet  idemGalenus  in  lib.^.progn.cornment.ij,  Textus  fic  haber: 
Oportet  autem  talem  expetrare  abfcejfum  per  febrem  continuam  :  in  quar- 
tanam  vero  ejfe  difcejfuram  ,  quoties  intermittat ,  prehenddtque  err/btlem 
rnodum  ,  atque  itaagendo  autumnus propinquet.  Gaienus  poll  muka  :  His 
igiturita  habentibtu  ,  quoties  febris  fuerit  continua  ,  quod  eft  non  definens 
ad  infebricitationem^  ad  eiufmodi  abfcejfus  vertitur  diutius  immanens :  at 
fi  intermittit ,  atque  idipfnm  potiffirnum  euenit  per  aslatis  finem  ,  verti 
morbum  ad  circuitionem  quartanam  ratie  eft.  Quantum  cnim  hnmorum 
ferbuit  seftiuo  tempore  per  febres  continuas ,  ac  defiit  in  atram  bilem, 
quodammodo  reftin&um  eft,  proindeque  calore  febrifico  aeger  vindica- 
tur  ,  maximeque  quoties  fudores  fuperueniunt.  Sed  fi  non  antea  natura 
quodammodo  excernat  veluti  cinerem  vehementeraflatorum  humorum, 
hic  rurfus  permanens  in  corpore  ,  &c  calefcens ,  putrem  quandam  recipit 
affe&ionem  3  idquc  quoties  ei  accidit  ,  fcruendo  cxcitat  febrem  ,  a  qua 
rurfus  eueniente,fudore  parirer  cum  eo ,  quod  ferbuitatra  bilis  euanuit: 
tumrurfus  aliae  reliquiae  feruentes,  rurfus  aliam  excitant  febrem.Ceu  igi- 
tur  nondum  vnam  habeat  corpusaffe&ionem,fcdatra  bilisin  quibufdam 
partibus  iufuper  moueatur,inquibufdamimmota  maneat,in  aliis  putreat, 
aut  feruere  incipiat ,  inordinatasfieri  febres  necefleeft.  Ecce  igitur,  quo- 
modo  ab  humore  melancholicoinordinatae  fiunt  fcbres :  Dicuntur  poftea 
inordinatae  multis  de  caufis :  nam  vel  dicuntur  inordinatae ,  quia  errarico 
modo  apprehendant ,  vel  quia  etiamfi  femper  aftligant ,  modo  die ,  mo- 
dd  no&cmoleftiores  funt  ,  quas  non  habemus  omnind  continuas ,  fed 
quandoque  diem  vnum  intermittunt ,  ita  vt  aeger  omnino  a  febre  vi- 
deaturhber,quandoque  etiambis  in  diem  videtur  aegrotantem  relin- 
quere.  Sed  neque  nego  propterea  fieri  etiam  a  materia  pituitofa  mifta 
cum  materiamelancholica  ,  &  biliofa  aliqaando  ,  quod  innuit  Galenus 
in  comment.  dum  ait  :  IlUfiquidem  ab  humorum  diuerfnate  ,  qui  morbos 
pariunt  concitantur ,  quibus  addit  Hollerius  %n  lib.  i.  Coacarum  text.  39. 
comment.i.iThctvdftif  autem  erraticae  funt,qux  omnem  rationem  formae, 
&  circuitus  febrium  perturbant,vtmod6  rertio  quoque  dic ,  modo  quar- 
to,  interdum  quotidie,  nullo  ordine  inuadant :  variantenim,  6c  mulripli- 
ci  materia,  eaqueinaequaliter  putrefccnre ,  &  motaconftant. 

b  A  primo  caput  et ,  &  finiftrum  iatns  dolebant.  ]  Non  eft  nouum  ca- 
put  in  huiufmodi  febre  doluifle  ,  vtvidimus  inaliis  ,  3c  etiam  obferua- 
mus  in  dies,  etiamfi  aliqui  inueniantur  ,  qui  caput  adeo  firmum  habent, 
vt  quamuis  grauiter  febricitent ,  tamen  ne  minimum  capite  do]eant,hoc 
autcm  paucis  eft  conceflum.  Quod  poftea  doleret  latus  finiftrum  ,  hoc 
non  intelligerem  de  coftis  veris ,  fed  de  mendofis  ,  in  regione  fcilicet 
lienis  fuifle  dolorem,  quod  facile  fit  in  febribus  erraticis,  prazcipue  fi  an- 
tea  corpora  propter  prauam  vidbus  rationcm,vitiofis  fcateant  humonbus, 

P  fopiffi 


ii 4    Comment.  in  HiFtorias  EpMem.Hipp. 

farpiflime  ctiam  fic ,  vt  aucca  licn  intumefcat  his ,  quia  aducnicnte  febrc 
dolet ,  calore  agente  in  materia  craffa  ,  ncque  putarcm  cgo  vehemen- 
tem  fuiffe  dolorem ,  ciim  neque  extufliuifle  fcribat  ,  neque  amplius  de 
hoc  dolore  mentionem  faciat :  folet  enim  Hippocrates  vrgcntiafympto- 
matafempcr  magnifacere.  Verifimile  igitur  eft  dolorcm  fuifle  lcuem, 
ciirn  materia  peccans  eflet  potius  craiTa. 

c  Cttera  laborabant,pertnde  ac  lajfa. Laffitudo  duashabetcaufas,inter- 
nam  ,  Sc  extcrnam.  Externa  omnibus  notaeft  *,  vcluti  fi  quis  ex  nimio 
motu  fuerit  defatigatus,  aut  aliquam  largam  euacnationem  fuerit  pafliis, 
qua  virtus  potuerit  reddiimbccilla  ,  tunc  excalfa&i  articuli }.  &  ficcitate 
debiliores  facti  non  fuftinent  molem  corporis.Interna,cV  ipfa  duplcx  eft: 
nam  vel  funt  humores  quantitate  peccantes ,  vel  qualitate,  quia  fint  ma- 
ligni  ,&  hxc  laflitudo  pcriculofa  eft  ,  aliquando  ctiam  lethaiis ,  ide6  di- 
cebat  Hippocrar.  Ub.i.Coacar.text.iy.comm.i.  Quiprditer  rationem^nulla 
exisiente  vaforum  euacuatione  impotentes  fiuntymalu.Hinc  dcbctMedicus 
in  his  cafibus  confiderare robur  naturze  ,  &  optime  attenderc ,  quantum 
poflit  natura  in  morbo  ,  qui  etiam  fit  filutaris ,  &  an  morbus  ,  &  natura 
arque  pugnent ,  ita  vt  nondum  falutis  ,  aut  mortis  ccrtus  fit  euentus,  ne- 
que  certum  fit  remcdiomm  confilium  :  nam ,  fi  quando  contingat  argro- 
tantem  efle  defpcratum  ,  aut  abftinet  a  remediis ,  aut  placidiora  adhibet, 
neomnino  a?grocantem  fine  remediis  rclinquat  ,fi  verovircus  valeat,fta- 
tim  Medicus  natunc  fc  coniungit,  vt  moibum  dcpcllat.  Quomcdo  co- 
gnofcamus  virtutcm  cfle  validam  ,  aut  imbecillam  ,  apertiflimum  cft  id 
non  aflcqui  Medicum  ,  nifi  ex  facultatibus  tribus ,  quae  corpus  noftrum 
gubernant ,  Ccd  primo  ex  vitali ,  Sc  naturali  ,  poftea  etiam  cx  animali. 
Quare  fi  quando  contingat ,  vel  naturac  ope  ,  vel  ex  morbi  vi ,  vel  medi- 
camcnto  segrotantem  eo  efTe  reda&um  ,  vt  pulfum  habcat  languidum, 
&  facicm  Hippocracica  dictam,  certedeterriroum  efle  acgrotantis  ftatum 
iudicabit  Mcdicus ,  fcd  tamen  minus  malum  cenfebit  ,  fi  pulfus  fit  im- 
becillus  propter  cauiam  manifcftam,  nimirum  proprcr  aliquam  hngam 
euacuationem  ,  quam  fi  nullacuidcns  caufa  prarceflcrir.  Qucd  fi  id  ricri 
contingat  etiam  a  caufa  intcrna  ,  ncque  ftatim  dcplorandus  eft  cafusiftc, 
quomam  fi  riat  a  copiaminiis  mala  ,  quam  amalitia  humorum:ilIi  enim, 
euacuatione  prouidcmus ,  huic  autcm  non  tam  facile  ,  ciim  farpiflimc 
homincm  collac.  Scd  &  hoc  paritcranimaducrtcrc  dcbctis  non  ftatin^ac 
muenitur  acgrotans  cum  virali  faculratc  languida  ,  propterca  rooriturum 
xgrotantcm  ccnfcndumcfre  ,  ciim  pro  tcmpcraturarum  varictarc  ,  varij 
rcpcriantur  efle  pulfus  :  falJaccs  quidem  funt  ,  &  fallaciflims:  rci  crcdi- 
mus ,  diccbat  Cclfus :  Hoc  igitur  vt  alfcquamur  ccrtius  ,  expeditsegri 
naruram  habcrcpcrfpcclam  ,  &pulfus  naturalcs  cognouifle  priiis,  quam 
in  argritudincm  incidcrint,  quia  funr  qui  itaobfcuros  habcnt  puifus  na- 
turalitcr  ,  vt  vix  percipiantur ,  pofsitque  Medicus  quifque  dccipi  ,  illo 
cxccpto,  qui  naturalcs  pulfus  habet  familiarcs  :  Ex  pulfus  raclu  Medicus 
inftituit  mcdicamcnta  \  quod  G  linguidos  cflc  Inueniat  ,  abftinet  a  fan- 
puinis  miflionc  ,  amcdicamentis ,  &  tandem  ,  ncquc  lcuia  adhibcrcmc- 

dicamcnta 


Pars    L  j£grotus    VI.  115 

dicamenta  audet  ,  etiamfi  morbus  \A  requireret ,  at  fi  tales  cfle  naturaliter 
fciat ,  non  vsretur  morbo  occurrere  opportunis  medicamentis.Hoc  quod 
dico  attendite  diligenter  ,  quia  inusnietis  fiepiflime  aliquos ,  qui  inaequa'- 
les  habent  pulfus,alios ,  quibus  in  carpo  non  perfentiuntur,vt  erant  pul- 
*fus  Eminentiffimi  Ducis  Bouini,&:  cuiufdam  mulieris ,  quos  tetigifae- 
piiis  ego>  alios  habebitis3quibus  apparentes  erunt  pulfus  in  vno  brachio, 
in  altero  erunt  occulti,  &c  eam  ob  rem  hoc  obferuatc  diligentiffime,quia 
res  cft  non  negligenda.  Hoc  apertiffimis  vcrbis  monet  Galenus ,  &  put- 
cherrime  m  Itb.i.de prtfagtt.ex  pulfibm^cap.i  i.dum  hsec habet poft  mut- 
ra  :  Quamobrem  f*,penumerG  dtxt  ,  nthtl  pertnde  facere  ad  dignofcendos 
pulfus  ,  vt  pulfm  natiui ,  ^»4«  qmffae  habet  notittam.   Legite  totum  ca- 
put,  exquo  elicietis  fcitu  digna  \  hlc  non  pono,  quia  nimis  eflet  longum 
omnia  referre.    Quare  efle  aliquem  lafllim  non  ftatim  lethale  eft  ,  fed 
confideranda  caufa ,  propter  quam  id  fiat :  fi  enim  ab  euacuatione  ita  res 
eueniat  ,  caufa  eft  euidens ,  propterea  minus  malum  ,   Sc  ideo  dicebat 
Hippocrates  i  .progn.text.%.  Si  igitur  inter  initia  morbi  talis  fuerit  vultus, 
nec  dum  fcrutari  aliis  fignis  poflibile  fit ,  interrogare  oportet,  num  vigi- 
lauerit  homo  ,  an  aluus  refoluta  admodum  fuerit  ,  an  fame  arfectus.  Et  fi 
quid  horum  comprobet  minori  cum  periculo  cft ,  fi  ver6  nullum  horum 
dixerit,  fignum  exitiofum  efle  cenfendum  eft  ,  quia  fi  a  caufa  extetna  id 
prouenit,  facile  emendatur  ,  fed  fi  a  caufa  intdrna  ,  aut  permanebit  talis, 
aut  deterior  erit.    Videturhoc  non  difllmilc  ab  eo  quod  legitun.  lib 
prorrket.text.6.  his  verbis  :  Qu&  proptervaforum  vacuationern  contingunt 
impotentiA  infirmitatefque  ,  non  exiftente  vaforum  vacuatione ,  maU.Qui- 
bus  fubdit  Galenus :  Quod  dicitur,  neque  obfcurum  eft ,  ncque  ipfim  cau- 
fa  inuentu  eft  diffictlis  ,  nempe  quod  dicitur  tale  eft.  Inualidosjangu-entefi 
que  in  operationibm }  ficuti  plurimum  vacuatos  in  periculo  ejfe  exiUima  ,  fi 
nulla  in  ipfis  fit  fafra  infignis  euacuatio  :  namfi  virtm fine  vlla  manifefta 
vacuatione  irnbecilla  fuerit  ygrauantem  ofiendit  copiam  ,  vel  vnius  frinci~ 
fiorum  intemperiem.     His  fic  habitis ,  ciim  laffitudo  fiat  a  caufia  externa, 
3c  intcrna  ,  quomodo omnia laborabant perinde  aclafla,ideft  ,  quo- 
modo  fentiebat  corpus  ita  debilitatum ,  vt  fi  ex  longo  labore  fuiflet  laf~ 
fum  ?  A  caufa  externa  ita  fuiflc  affedhim  non  eft  dicehdum  ,  quia  folct 
Hippocrates  recenfere  ,  vt  fecit  in  Sileno  ,  &  aliis :  Relinquitur  igitur  vt 
dicamus  a  caufa  intetnaidprouenifle  copia  ,  non  malitia  multa  peccan- 
te.    Rem  ica  efle  confirmant  euacuationes  fequutx ,  quae  per  omnes  par- 
tes  teiitabantur,  per  cutim  ,  per  os,  per  nares :  nam  fudauit,  vomuit,fan- 
guis  erupit  e  naribus  :  cum  autem  tot  euacuationes  a  natura  tentantur, 
grauari  certiffimum  eft  \  quo  tempore  conatur  fea  copia  eximerc  ,  Sc 
ctiamfi  aliquando  poffit  irritari  a.  mala  qualitate  ,  tamen  nunc  fuifle  co- 
piam  ex  eo  coniecto  ,  quod  ab  euacuationibus  fequebatur  commodum, 
&  quoniam  in  primis  verbis  dixit  febrem  fuifle  erraticam  ,  demonftrat 
quomodofuificterratica,dum  fubdit : 

d  Febrium  acceffiones  alias  aliter  inordinatA  erant.  ]  His  verbis  longi- 
tudinem  morbi  aobis  ob  oculos  ponit ,  quia  breui  nonpoteft  humorum 

P     %  varietas 


n£    Comment.  in Hifiorias  Epidem.Hipf. 

varietas  fuperari ,  Sc  euinci,  dicunturque'  etrantes ,  quia  modd  vna  ho- 
ra  ,  modo  alia  inuadunt,vt  hjcc  febris ,  qu«  tamen  ordinata  erat ,  quoad 
dies,cum  diebus  decretoriis  id  fieret ,  quo  tcmpore  folet  natura  femper 
mouere,  vt  Galenusinquitw  comment.  fupra  citato  ly.Cic  :  Errantesfin- 
gulas  acceffiones  habent  inordtnatas :  veriim  fignis  tarnen  ,  cjua  decretorijs 
diebm  animaduertuntur  ,  illarum  prafcitur  tudicium.  Has  febre.\  diuturnas 
cife  idemGalenus  ftatuit  i.in  uepid.cornment. n.in  illis  :  Errantes  dtuer- 
forum  humorumfoboles  effe  ofienfum  eft.  Nec  quicquam  habet  admiratio- 
nis  ,  fi  hx  febres  longjc  ticrent. 

c  Modo  fudabaty  modo  non.  ]  Quemadmodum  acccflioncs  inordinate 
inuadcbant,  ita  euacuationes  erant  inordinatae ,  &  propterea  modo  fuda- 
bat ,  nimirumin  fine  accelllonis ,  mod6  non  ,  quia  accefliones  non  fie- 
bant  nifi  in  diebus  decretoriis,  &  hac  ratione ,  illo  tcmpore  excepto,  non 
fudabat.  Autdicamus  prouenifle  hoc  propter  humoris  euacuandi  difpo- 
litioncm  ,  quia  ,  curn  materia  eflet  milta  ,  alia  tenuis ,  alia  crafla  ,  motus 
fcquuntur  inordinatt.  A  primo  dic  ,  deuenit  ad  diem  vigefimumquar- 
tum  ,  ncquc  cft  dicendum  non  inuififle  asgrotantem  ,  quia  ,  vt  videmus, 
cratHippocratcs  diligcntiflimus  omnium  obferuator  ,  fed  aliorumdie- 
rum  nonfit  mentio  ,  quia  nihil  contigit  maiori  obferuatione  dignum  :  11 
enim  non  obfcruaflct ,  non  dicerct, 

f  Fere  accejfiones  inuadebant  diebtis  decretorijs  maxime  ,  ]  Qu.-t  verba 
denotant  diligcnter  obferuaife  omnia ,  fed  cum  nihil  noui  cueniffet, 
prxtcrmififle ,  vcluti  &  nos  aliquando  interrogati  ,  quomodo  fit  xgro- 
tantis  flatus  ,  dicimus ,  perinde  fe  habcre  ,  dum  in  eodcm  ftatu  pcrfi- 
ltit  affedhis.  Ciim  igitur  nihii  noui  euenerit  vfque  ad  diem  vige- 
fimumquartum,  non  enumerauit  dies ,  vt  facit  modo^quoniam  noua  fu- 
pcrucnerc  accidcntia,vt  denotant  l\xc  verba. 

g  Circa  diem  vigcfimtimcjuartum  cxtremas  manus  dolor  ajfecit.  ]  Eft 
in  Coacar.lib.i.text.^o.comment.iScnpzmn  fic  :  Conuulfio  infcbre ,  wa- 
nuum  ,  p:du?nque  dolor ,  malignafunt,  Verum  ,  res  alitcr  (uadct  quando 
euentus  aliter  dcmonflrat,  cum  ab  his ,  quae  efl  pafllis  ,  cunda  fuerint 
tcmif&p&C  proptcrea  nullo  modo  dicendum  fit  ,  indicium  fuiflc  maligni- 
tatis ,  doluifle  has  partcs.  Hoc  fymptoma  potcfl  cflc  a  caufa  externa  ,  fi 
quando  contingat  argrotantem  minus  bencdormire  ,  6c  poteft  prouc- 
nire  a  laifitudinc  ,  fiue  Ipontanca  ,  (iuc  non  ,  vel  a  conuulfione  ,  vt  rc- 
ficcatis  ncruis  ,  vel  a  natura  opcrante  (ponte  ,  vel  irritara  ,  vel  criricc  ,  vel 
iymptomaticc.  Criucc  ,  quando  mateda  febrilis  rciictis  partibus  intcr- 
nis ,  dccumbit  ad  pcdes ,  cV:  ad  m.mus.  Symptomaticc  ,  quando  a  copia, 
vel  matcrix  malignitatc  id  rit :  tunc  fotcil  rpatei  ia  diffundi  in  eas  parrcs, 
mancntc  nihilora.yius  m  corporc  matcria  roaligna  ,  Cxi  hoc  admodumpcr- 
nicic)fumclt,vtCritonicoinigillc-  vidt  I  iVcnim  materiam lllam in- 

i  recurrerc  contingat ,  SFauia  infcrt  acci^itfi  ria  ,  cerebro  non  parumpa- 
ticntc,  i\  non  rccurrat  ad  intcrnaspartcs  ,  nitfiloroinus  a  paitc  illa  ,  in 
quarp  fcfe  in/inuat,non  potefl  tota  cxcipi.  In  hoc  jcgrotan^c  non  fucrunt 
roali-ni  dolurcs  illi ,  (cd  potius  ctitici  \  nimitum  cut  lutura  ctiacuatio- 

ncm 


Tars  I.  jEgrotus    VL  117 

ncm  hatid  multo  poft  molitura  per  vomitum  materise  biliofae  ,  Sc  multc-c; 

quod  vt  commbde  praeftaret ,  validiori  indigebat  motu  j  vt  a  fe  expelle- 

rct ,  quse  molefta  erant :  quoniam  vero  materia  erat  &  biliofa  ,  &  viru- 

lcntapatienteoreventriculi,  &  per  communicantiam  paticbantur  ma- 

nus  ,  quia  fcribit  Hippocrates  in  lib.de  alim.  Confenfus  vnns ,  conifirath 

vna ,  confentientia  omnia.  Quod  fi  affecto  vtero  ,  &  manus,  8c  aliae  ner- 

uofas  partcs  trahuntur  in  confcnfum,  &  coafficiuntur  ,  idem  poteft  cue- 

nire  affecto  ore  ventriculi.At  cur  cxtrema  manuum  ,  &:  non  tota  manus. 

An  ,  quia  extrema  manuum  funr  callofiora  ,  iato,  crafToque  tendine  cor- 

roborata,  quo  fit,  vt  qui  feruntur  vapores  ,  difficilrus  refoluantur ,  &  hac 

ratione  etiam  in  hepatis  ardore  folent  hx  partes  reddi  calidiores  ,  quam 

partes  intermedi^.  Natiuam  haud  mulropoft  fuifTe  tentaturam  euacua- 

tioncm  patet  ex  eucntu  ,  quia  euomuit  multa ,  biliofa,flaua.  Harc  cua- 

cuatio  denotabatmagnam  heparis  phlogofimrnamquiheparcalidiusha- 

bent ,  ij  bile  aftluunr,  qua:  cuin  facile  ad  os  ventriculi  fluirare  fo!eat,vel- 

licat ,  Sc  ad  expulfionem  irritat ,  fedmulto  maius  poterat  cfTcirritamcn- 

tum,  materia  virulenta  exiftente  :  hanc  apertiffime  damnat  Hippocrates, 

i.in  i.epid.text.^.  dum  inquit :  Sed  &  vtrulenta  vomunt ,  &  exhis  qui- 

damfubtto  moriuntur  .Qu\b\is  addit  Galenus  in  comment.  At  demonslra- 

uirnM  nos  talia  alm  excrementa  ,   &  vomitiones  ,  vbi  aduritur  fiaua  biiis 

fieri.   Quare  fubdit  :  Subtto  quidam  moriuntur\  hoc  efi  y  fiatima  vomi- 

ttonibus  intereunt  ,  ipfum  fctlicet  cerebrum  ,  eiufque  membranas  tenente 

phrenitide  a  fiaua  btleprofetla.    Quo  minus  mirandum  eft ,  fi  deficcatis 

neruis  exiftant  conuulfiones.    At  quidam  fimulatque  contra&i  funt  ,  &C 

vomucrint  virulenta ,  e  veftigio  agunt  animam.  Aliqui  ob  robur  virium 

fuperfueruntdiem ,  aut  alterum  ,  aut  tres ,  aliquando  quinque.    Phreni- 

ticusillc ,  dc  quo  fit  mentio  3.  in  $.epid.text.jf.   poft  vomitum  virulen- 

tum  tertio  die  defune"hiui  efTe  inueniemus.  Frequens  efi  in  febribus  adu- 

rentibus  hic vomitus  zhabetGalenus  in  comment.  Sitam  lethalis  eft  hicvo- 

mitus,  dicetis,  quomodo  conualuit  hic  acgrotans  ?  aut  quomodo  a  vomi- 

tu  omnia  funt  remifla  ?  An.  Euacuata  eft  materia  peccans  ,  quam  in 

capacitate  ventriculi  fuifie  ,  cx  facili  euacuatione  3  &  alleuatione  conftat: 

neque  enim  fuit  naufea  irritans,  &:  nihil  excerncns ,  fed  fuit  vomitus  ve- 

rus ,  difpofito  nimirum  per  co&ionem  humore.    Hac  cuacuarione  facta, 

allcuata  eft  natura  ,  &  remifta  funt  omnia  ,  dolor  capiris ,  6>c  latcris  fini- 

ftri ,  ingens  illalaftitudo  ,  fk  alia,  qua:  patiebatur  :  ncque  vos  miremini, 

quia  in  tam  perniciofa  euacuatione  meliushabuerit  argrotans  ,  quia  quo- 

tiefcumque  cuacuatur  humor  noxius ,  ctiamfi  fiat  haec  euacuario  irritata 

natura ,  tamen  fit  id  cum  xgrotantis  commodo  ,  vt  optime  notat  Gale- 

nus  4f.Aphor.text.n.\bi  fic  habetur  :  Morbis  cjutbuflibet  incipientibus  ,fi 

atra  btlis,  velfupra  ,  vel  infrd  extertt,  lethale.  Quomodo  ha:c  verba  finc 

intelligenda  docctGalenus  hoc  modo  :  Quando  aliquis  inctpit  morbus,fi 

cjutdexccrnitur  ,  nihiltunc  excernitur  natur£  ratione  ,fedfuntomnia  cafvu 

ewum  ,  cju<z  in  corpore  funt  przter  naturam  dtffofittonum.  jQuo  entrn  tem- 

pore  a  caufis  quidem  morbum  factenribns  natura  qrauatur,  adefi  antemcru- 

P      3  ditat 


ix8     Comment.  in  Hiflorw  Epidem.  Hipp'. 

ditas  humorum  ,  tunc  aliquid  bene  excerni  eft  impofftbilc  ,  fiquidem  epw 
tet  coclionem  pr&ire  ^fubfequi  vero  difcretionem  \  &  poftea  euacnationcjny 
vtbona  fitcrtfis  3  fine  iudicium.  Subiungitpoftca.  Quando  igitur  poft 
morbi  cottionem  aiiquis  humor  vitiofns  excernitur  ,  tunc  corpu*  a  natura 
expurgatur ,  &  propter  hoc  atra  bilis  ,  &  alitts  omnis  huiufmodi  humor, 
vbifigna  coclionvs  in  morbi  proceffu  apparuerint,  bonam  fignificant  euacua- 
ttonem  ,fivero  altter  excematur  ftne  fignis  coclttnis  y  exitialis  cft  cafius. 
His  fic  ftantibus  ,  non  eft  mirandum  fiab  huiufmodi  vomitu  cuncta 
fuerintremifla.  y  cum  natura  pracualuerit  fcmper  ,  vt  exvrinis  ,  quas 
toto  morbi  decurfu  excreuit ,  apparet ,  idque  colligi  poteft  ex  comment. 
Galeni,  dum  ait :  Quare ,  fi  vt  vrtna  perpetuo  boni  celoris  erant  >  fic  me- 
diocre  habutffent  fedtmentum  ,  non  ita  ejfet  rnorbus  extraclus  ,  fedfortajfe 
die  quadragefimo  effet  iudicatus.Si  item  nubem  habuiffet  bonam,  ocyus  mor- 
busejfet  depulfus.  Nunc  ,  quia  vrinae  crant  femper  tenues ,  multum  fpatij 
requircbant  concoctioni.  Vel  dicamus  fic.  Iuuit  haec  euacuatio,  quia  ta- 
lia  funt  euacuata  ,  qualia  conucniebat ,  tiincque  id  cognofcimus  ex  con- 
ferentia,  &  tolcrantia,  vt  ^.Aphor.  notat  Galen.  comment.  47.  his  verbis: 
Indtcia  >  quod  bene  excernatur,  maxima  quidem  funt  co&io  >  &  bona  tole* 
rantia.  H&c  cum  fuerint  inhoc  dgrotante  ,  fequitur  dicendum  fniffeper 
vomitum  euacuata ,  qualia  oportebat  ,  &  ideoa  vomitufuijfe  omniaremif- 
fa,  quia  fuerit  fublata  catifa  :  namfi  verum  eft  dtcere  ,  illud ,  quo  fublato 
tollttur  morbus ,  eft  illius  caufa  :  fublatamateria  per  vomitum,  leuata  funt 
ornmia  :  ergo  hacerant  antediclorum  caufa  :  &  notatc  diccre  Galenum, 
non  elTcfublata  ,  fcd  rcmifla  ,  vt  denotaret  largiore  opus  fuifle  euacua- 
tione  ad  intcgram  affc&us  folutioncm  ,  fed  tamcn  bona  fuit  euacuatio, 
quia  pro  rationc  ipfius,morbus  eft  lcuatus. 

h  Ad  dtem  trigefimum  prorumpere  fanguis  ccepit  ex  vtrifque  naribus.  ] 
Conata  cft  natura  fe  eximere  a  farcina  ,  quantum  potuit ,  per  omnes  par- 
tes,  fed  tamcn  non  fequebatur  integrum  iudicium  proptcr  ingcntem  hu- 
morum  prauorumcopiam,  qu«e  non  nifi  Iongo  tcmporc  ,  &  a  natura  va- 
lidifllma  poterat  cuinci ;  id  tamcn  commodi  fequebatur  ,  qu6d  ex  qua- 
cunque  cuacuationc  fcmpcr  alleuabatur  ,  pro  rationc  cuacuationis,  fuic- 
quefatis  commoda ,  tum  rationc  reditudinis ,  vtroquc  vifcerc  male  affc- 
&o ,  tum  ratione  quantitatis :  nam  ctiamfipaulatim  ficret ,  pcrfcuerabar 
nihilominus ,  quamuis  inconftantiordinc  ,  quia  natura  non  fempcr  co- 
dem  modo  poteftdominari  humoribus ,  fcdtamcn  id  commodi  habuit, 
quod  fcmperfacla  cuacuationeiuuatus  cft  cuidcnter,  fignum  fuifle  cua- 
cuatum  humorcm  pcccantem  :  nam  non  ideo  laudat  Hippocratcs  cua- 
cuationem,  quia  euacuatio  fit  ,  fcd  quia  humor  ,  quia  morbum  commit- 
rit  cxpurgatur.  Verum  vbi  pcr  aluum,  aut  hacmorrhagiam  ,  aut  fudores, 
aut  vrinas  multa  cuacuantur ,  morbiu  vcro  pcrfeucrat ,  humorcm  ,  qui 
morbi  caufa  cft  ,  non  cuacuari  vcrifimilc  cft,  aut  percnncm  efle  ciufdem 
gencrationcm  ,  &  ideo  fit ,  vtmorbi  reddantur  longiorcs.  Hocx>rxtcrca 
crat  fpcdandum  in  hac  cuacuatione  ,  pcrfeucraflc  fcilicct ,  (ed  paulatim, 
^uo  hcbat  3  vt  moderatam  cuacuationcm  perferret  natura  :  largiorcm 

cnira 


Tars    I.  ALgrotus   VI.         119 

enim  noti  fuftinuifTet,  quia  citifTime  folct  profterni,autfaltem  pcricliran- 
tur  asgrotantes  ,  vt  vidi  in  matrona  quadam  diebus  elapfis  ,  cuitanta  fan- 
guinis  copiaeftluxite  naribus ,  vt  non  potucrit  (lfti ,  ctiam  multis  ,&  va- 
riis  adminiftratis  rcmediis.  H«c  corpore  eft  gracili ,  virtutc  languida,  & 
ramenfanguis  fluxit  paucis  interpofitis  dicbus  acjl  libras  quatuordecim,& 
hoc  amplius  ,  &  nifi  Dei  benignitate  fucrit  prseter  fpem  fupprefliis  ,  iam 
mors  crat  prae  foribus.  In  hoc  aegrotantc  fa&a  eft  die  pari  haemorrhagia, 
Sc  hoc  obferuatc ,  quia  videbitis  etiam  in  c\ie  pari  fa&a.s  haemorrhagias,  a 
quibus  conualefcunt  argrotantes ,  ftd  farpius  redeuntc  morbo  ,  &c  recur- 
rcntibus  fymptomatibus  periculofis, 

'  Non  abhorrebat  a  cibo.  ]  Eft  hoc  ex  iis,qu;emorbibonitatemdenun- 
ciant :  nam  quemadmodum  illi  praue  fe  habcre  dicuntur  ,  qui  miniis  be- 
ne  ad  oblata  fe  habent,ita  inter  falutaria  figna  reponitur  ,  bene  ad  illa  fc 
habcrc  Sunt  autem  inter  fe  differcntes  ,  qui  cibum  renuunt:  nam  alijde- 
fiderantquidem  ,  fed  oblata  poftca  ncgligunt  :  alij  nihil  omnino  appe- 
tunt :  fed  fi  quid  porrigitur,  illud  penitus  abhorrent ,  peflirnaque  eftho- 
rum  conditio.  Alij  appetunt  ,  &  hbcnter  admittunt  aliqua  ,  aliqua  au- 
tem  omnino  aucrfantur.  Alij  parum  appctunt ,  &  parum  afTumunt.  Ne- 
quc  propterea  fi  quis  appctat ,  ftatim  de  falutc  acgrotantis  iudicandtim 
cft  ,  quia  oportet  videre  ,  quid  proficiat :  bene  enim  afTumere  cibum ,  & 
nihilominus  morbum  grauioremreddi,  malum  :  indicat  cnim  partem 
aliquam  vitij  deiitefccre ,  humorem  corruptum  ,  qualitatcm  immodcra- 
tam  ,  vndc  alimcnturn  corrumpatur  :  in  hoc  autem  aegrotante  bene  fpc- 
rare  poterat  Medicus ,  omnia  fignacontemplatus.  Prarrerea  ab  Hippocra- 
te  habetur  t.Afhor.text.^yln  qnouis  morbo  mente conflare ,  &  benefe  ha- 
bere  ad  oblata  bonum  efl ,  contrarium  autem  malum.  Confirmat  id  hifto- 
ria  Abderae  Heropyti,qui  potuit  morbum  grauiilimum  euincere,  de  quo 
fic  ait  Galenus.  Iam  vero  rcfpiratio  videtur  ,  8c  appetitus  laboranti  incul- 
patus  fuifTe ,  quse  magni  funt ,  vt  ipfe inquit,  adfalutem  momenti.Adda- 
mus ,  qu6d  non  fitiebat ,  non  quia  virtus  effet  adextremum  redacta  3  vt 
dc  Hermocratclegimus  ,  fed  quia  humores  peccantesnon  mUltum  crant 
biliofi  ,  vt  Galenus  in  csrnm.zimout.V  enimy  dicetis,quomodo  non  firie- 
batjVomitum  habuir  biliofum,  virulenturn?Rcfp.Antea  parurn  fitiebat, 
quia  humores  crafli  mifccbantur  cum  biliofis:  a  vomitu  mirrus  fiticu- 
iofus  crat ,  dempta  maiorchumorum  parte,  a  quibusfitis  confueuit  con- 
citari ,  facilefque  funt  vomitus  bilis  ,  quia  harc  facile  cedit,  &  finit  fctra- 
hi.  Itaquc  non  fitiuit,  quia  deerant  vehementiores  fitis  caufse  ,  non  quia 
eflct  vis  fcnticndiftomachiL-cfa  ,  ncque  quia  mensvacillarct  :  fic  enim 
affe&i  malehabent ,  vt  fcribitur  ^.in  $.Coacarum  text.i  i.  fic  :  Invomitn 
fiticulofi ,  fi exortes  fitis  euadanty  malum.  Solent  fitis ,  &vigilia:  eandcm 
habere  caufam  fouentem  ,  vt  plurimum^bilcm  fcilicct.  Cum  igitur  non 
hicrit  infomnis  ,  humorum  frigidorum  copiam  adfuifle  eft  verifimile: 
illud  autem, 

k  Hac  infomnis,]  non  fignificat  foporem ,  fcd  vult  djccre  tcmpeftiuo 
tcmporc  fomnum  cccpifle  *,  itaque  nequc  vigiliae  crant  maiorcs ,  quam 

par 


1 1 o     Comment.  in  HifioriM  Epidem.Hipf. 

par  effec ,  vt  aliquando  euenit ,  praefertim  in  febribus  acutis,propter  bilis 
copiam  ,  vcl  proptcr  aliquem  dolorem  corpus  infeftantem  ,  vt  Hippo- 
tcs  vult  Ub.j.Coacarum  text.^.fecl.i.comment.  i  .his verbis :  PeJJimum  efl 
von  dormirc  ,  neque  die  ,  neque  notic  :  aut  enim  pra  doUre  ,  &  afflttliene 
vigilaucrit ,  aut  ab  hocfigno  dciirabit,  &  vos  propterea  debctis  vigtiias  vr- 
gentes  magnt  facere  ,  ettamfimorbns  fua  natura  videatur  leuis  ,  quiafem- 
per  malt  quid  porterduntrfr&fertimfinon  aliqua  caufa  externa.Subdif.P^i- 
dc&antur  omma  adfalutem  concurrere ,  cum  &  vrin£  ,  qua  indicant  quale 
fit genm  venofum  ejfent  boni  coloris>  qui  plunmuui  poteft  ad  falutem  prse- 
dicendam  ,  quando  pcrfcuerat  ,.vt  teftatur  Galenus  i.  in  6.  epidem.  cem- 
me?rt.io.  dum  inquit:7*tff^  enim  fignorumab  vrina  vis  efi  tn  acutis febri- 
bns  ,  vt  &  foli  ipfifit  credendum  :  Subdit :  Altjs  vero  accedentibus  etiam% 
diuinatio  ttbterit  firmtjfima  3  perpetuoque  veridtca  ,  vt  exhis  tlicere  pof- 
fimus  3  hunc  aegrotantcm ,  cum  multa  figna  bona  haberet  3  conualitu- 
rum  ,  fcd  tamen  non  nifi  longo  tempore  id  futurum  propter  vrinarum 
qualiratem  ,  ciim  efTent  tenues  ,  quae  propterea  requirebant  tempus  ad 
perfeclam  codtionem  ->  Sc  hoc  ideo  futurum  fperandum  erat,quia  &  pul- 
lusconftalTe  vcrifimile  cft. 

1  Ad  dtsm  quadragefimum  fubrubra  minxit  cum  rubro  fedimentamulte."] 
Illud  quod  bonitatem  moibi  denotar,  eft  viderc  bona  figna  pcrmanere 
ad  integram  morbi  folutionem  ,  vt  huic  aegrotanti  cuenifle  ,  confpicuum 
cft  extextu  :  Vrinarum  enim  qualitasbonum  cncntum  pollicebatur,cum 
virtutc  valida  ,  quia  &  hx  longitudinem  morbi  praenunciant  ,ita  Hippo- 
cratcs  i.progn.text.iy.Sc  Galenus  fcribit,qui  ha$  vrinas  emittunt ,  ncquc 
phrenitidi,  nequc  cxitioeiTe  obnoxios  i.tn  $. eptd.comment.  ^  .his  vcrbis: 
Pr&terea  ,  vrinarn  ferum  ejfe  humerttm  tn  vems  contentorumnes  ille  docuit. 
jQuare  ratioconuincit ,  vbi  arnplter  fcmicrudus  fanguisper  vrinam  expel- 
latur>  rubram  eum  hanc  effcere  \  atque  idee  dtvturnum  fore  rnorbum>  quod 
requirat  fcilicet  ad  coBionern  longtus  ff  attum  fanguts  :  fiquidem  Jpatio  tem- 
pcris  fiunt  concolliones :  Subdit :  At  non  erit  talts  morbus  ,  vt  ab  vrinis 
exitiofus  y  neque  obnoxtus  phrentttdi ,  idque  nulla  aita  ratione  fiertputat, 
mfi  quta  fanguis  nobis f amtltartjftmus  eft3&  mittjfirnus. Quod  fi  apparcanc 
finc  fcdimcnto  ,  tunc  poflunt  minari  delirium  ,  vt  ab  eodcm  Hippocratc 
fcriptum  cft  i.w  i.Coacarum  text.i  i  .comment.i.  Pregrejjo morbo,  inquit, 
furdita*  3cumvrt»dfubrubr£  appareant  ,  qua  nihil  deponant  fedtmenti% 
fcd  fublnnamcntum  habeant  ,  emouenda  mentts  fignum  eft.  Scd  aducrtcre 
criamoporrct  vrinas  fubrubras  cfle  in  triplici  difFcrentia.  Aliac  dicuntur 
fubrubrae  ,  alicc  praerubrac ,  alias  cruentrc.  Subrubra  laudatur  ,  tanquam 
falutaris ,  &  folum  diururnitarcm  indicat.  Prarrubia  dicitur  ,  quar  vchc- 
mcntereftrubra  ,  b*c  dicitur  cruda  ,  8c  finc  codionc  ,  qua:  ver6  cft 
ciucnra ,  iliam  videmus  npparcrc  (arpiffime  in  ncphriticis  doloribus  ,  ob 
vchcmcntilfimum  morum  ,  cV  agirauonem.  Fiunr  aurcm  tales,  vclquia 
fanguis  concalfadtus  quoti.immodo  colliquaturin  fcbie  ,  velproptcr  ra- 
rcf.idam  rcnum  (ubftantiam,  vaforum  apcirioncm  ,  imbccillirarem  rc- 
num  ,  vr  m  fcnibus^quando  tcnuis  fanics  fanguinis  mingicur ,  fimilis  cx- 

cremcatis 


Tars    L        'JEgrotus   VI.         111 

Cfemetis,qu«  in  hepaticis  afFe&ibusexcermmtur.Ciim  ergo  vrina  appa- 
reat  fubrubra,&  flamida  propter  incalefcetiam,&;  aduftioncm  fanguiim, 
&  talis  vrina  habeac  non  fedimentum  ,  fcd  Liiblimamencum,  tunc  facilc 
cft  coniicere  in  gencrc  vcnofo  maximam  efle  perturbationem  ,  St  vna 
cum  calorc  praeccr  naturam ,  multam  flatuum  copiam  fuifle  congcftam, 
inxpiahumorum  perturbatione  noncftdifEcile  crudorum  bumorum  im- 
pctum  in  caput  fcrri ,  6c  dcliria  fequi  >  ctiamfi  hoc  non  fimpliciter  vc- 
rum  *,  cum  perfe  vrinac  non  indiccnt  futurum  dclirium  ,  vti  iam  cum 
Galeno  fuicprobacum.  Si  aliter  fiat  vrina  fubrubramon  poterit ,  nifi  lon- 
gitudinem  morbi  fignificare  ,  intelligoque  refpediue  ad  vrinam  ,  quac 
opcimum  habet  fedimcntum  ,  vt  idem  Hippocraces  notat  inprognofticis, 
vbi  poftquani  opcimas  vrinae  conditiones  ponit ,  fequitur  ,  ck  inquic.  Si 
autem  vrtna  fuerit  fubrubra  ,  ac  fedtmentum  fubrubrHm  ,  &  Uue  ,  multo 
dtuturntor  hu  morbus  efl ,  qttam  prior ,  fed  admodum  falutaris.  Dc  cadem 
re  habetis  Hippocratem  loquentcm  i.  in  i.  prorrhet.  text.  51.  i.pror- 
rhet.  text.i^.  Ibi  etiam  diftinguit  fubrubram  vrinam  a  praerubra ,  qudd 
pr;erubra  ex  lncoctis  iic,  fubrubencem  ver6  commendac  quidcm  ,  tan- 
quam  faiucarcin  ,  Ccd  diuturnioris  temporis  fignum  cffe  ait.  Quod  vcro 
rubensin  medio  cumpraerubne,cumfubrubentis  fic  confticuca,  medium 
tum  laudis ,  cum  vituperij  obtinet  ydci.de  crtf.  in  ftnc.  cap. 11.  Poft  ha- 
rum  vnnarum  tmtjfionem  meltus  habutt ,  quia  euacnabatur  materiapec- 
cansy  quod  denotat,  ponens  habuifle  fedimentum  muIcum.Verum  quo- 
niam  materia  erat  non  fimplex ,  fed  diuerfa  ,  neque  poterat  eodem  rem- 
pore  acque  a  natura  euinci,  hinc  fiebat,  quod  vrinae  poftea  cceperunt  va- 
riare ,  &:  modo  habebant  fedimentum ,  modo  non,confirmatum  a  Gale- 
no  in  Comment.  fic  fcribcnte :  Et  vrina  cruditas3&  concoclio  alternantes> 
aUque-s  tndicabant  illorum  concoquiyaliquos  permanere  crudosy  quod  idcm 
repetit  lib.i.  progn.  text.16.  Id  enirn  ,  inquit  yfapijftmc  euenit ,  vt  aliquis 
emittens  vrvnam  fecunda  die  inculpabilernyalteramfequcnti  noclc  culpabi- 
lem  emtttat :  deinde  rurfus  tnculpabilem  tertia  die  :  prima  luceypoftea  ve- 
jpera  culpabilemJn  taltbus  enirn  vrinis  alius  concotlusydeutclufque  a  natu- 
ra  condttus  in  conceptaculis  hnmoryalius  inccclus  apparet.  Hoc  ckm  euenit, 
vix  crederem  in  tanta  humorum  varietate poffe  rnorbum  ejfe  breuem%  Id  in 
hoc  aegrotantc  liquido  conftat,  qui  fatis  manifeftaeco&ionis  fignum  non 
habuic,nifi  die  fexagefimo,  de  quo  fic  fcribit. 

™  Sexageftmo  multum  habebant  vrina  fedimentum.  ]  Sedimentum^die 
hoc  factum  laudabile  erat,  vr  ex  Hippocratc,3c  Galeno  elicimus,his  vcr- 
bis :  Vrina  optima  eft3ft  fedtmentum  candidum  fuertt ,  /*#?.Quod  verum 
fit,  ad  proporcionem  viinav  omnia  eciam  fucrunc  remifla,  nimirum  acci- 
dencia  fupra  enarraca ,  &  vis  acceflionis  eciam  *,  cum  ,  quia  iam  dcgene- 
rauerat  ex  acucis,  &c  porerac  reponi  incer  chronicos,  quando  quadragcfi- 
musiudicatur  principium  chronicorum,&  finis  acutorum  cx  decidentia, 
tum  etiara ,  quia  iam  maiori  ex  parte  materia  erat  coclra ,  quod  fignificat 
fidum  fucurum  euencum  :  co<5Ho  enim,vrcunquefit,femper  fccuricacem 
pollicetur^cum  indicet  vidoriam  naturaefupra  caufam  morbirkam. 

Q^         *  Febm 


lii.      Comment.  in  Hittorias  Epidem.Hippl 

n  Febres  intermiferunt .  ]  An  mod6  intermiferint ,  quouiam  f  dtae  fmt 
intermirtcntes,quod  verifimile  eft,iam  diminuta  materia  pcc.  -ante,quo<l 
faepiifime  in  febtibns  acntis  cbferuaui,  intermihfle  fcihcet  fc  bics  per  tres 
dies,&:  quatuor,aliquando  etiam  degencrafle  ia  tertia,nam  fimpliccm,  &C 
tertianario  modoinuadentes  folutas  poftea  e(lc:aut  dicamus  intermififle, 
quia  modo  inuaderet  noua  materia  fuccenfa ,  c<.  modo  intermitteret  ea- 
dem  refoluta  *,  fed  parum  hoc  rcfert ,  fatis  efl  confideretis  bene  aegnD- 
tantis  ftatum  in  his  cafibus  ,  vt  certius  iudicium  fiuc^ti^  ,  6c  eo  tempore 
vrinas  >  &c  alia  accidcntia  examinetis ,  vt  cognokere  pofiris ,  an  inrei;r& 
fint  foluti  morbi,  an  inftet  periculum  recidiua?  •,  id  quidcm  ex  Viinis  eli- 
cerc  poteritis  non  diflicile  ,  vt  in  hoc  aegrotan.ee  appam  qui  ,  ctiamfi  a. 
febre  eiTet  immunis,  habebattamcn  vrinas  tenues,fed  qua*..  qiiemadmo- 
dum rccidiuam  prarnunciabant ,  ita  fecuritatem  psomitteb;  mt  ,  propter 
coloris  bonitatem  :  fcribitenim  :  Vrinae  quidem  tenues  itcrum,  Ccc\  boni 
coloris  *,  quafi  velit  elicere,  non  dcbebat  Medicus  fiddc  mo  bi  folurio- 
ni ,  fed  tamen  ncque  multum  vereri  *,  cum  ,  etiamfl  vrinjac  eilent  tenues, 
eflcnt  tamen  boni  coloris ,  quod  benignitatem  marciiae ,  cV  narurae  rotur 
fignificabat :  Rem  ita  cflc  euentus  dcnotat :  nam  dum  ipfe  inquit. 

°  Die  fcptuagefimo  febris  intermifit  decem  dies.]  Innuit  .tn.iffe  fc- 

brcm  ame  fcptuagcfimum  ,  fed  iterum  foluram  fuifle  ,  nulla  tanui  fe- 

quuta  cuidentieuacuatione,  vrinis  adhuc  tenuibus  cxifrcntibus,  lcd  bo- 

ni  coloris.  Hoc  tcmpore  ,  etfi  videretur  natura  otiari ,  tamen  fenta  con- 

coqucbat ,  quod  reliquum  erat  materiae  peccantis  ,  ck  cadem  difj  ofita 

tandcm  tentauit  a  corpore  deturbare  die  octcgcfimo  ,  &  qria  maieria 

iam  ita  erat  attenuata  ,  vt  poiTet  velociter  moueri  pd  fcntienres  cprj  ori$ 

parres,rigorfactus  eft  ,  in  quo  motufebris  folct  iuccendi  *,  &  idco  dicit 

fuifle  acutam  ,  id  eft  validam  fuifle,  quia  non  potcft  natura  caulam  tui- 

*5tam  feparare  ,  fcparatam  euacuare  fine  violentiorc  motu  ,  quotemporc 

febres,  fi  funt,  inualefcunt ,  fi  non  funt  ,  fiunt ,  quos  ramen  motus  i  er- 

timcfcerc  non  dcbcbitis ,  dum  praeccffifle  figna  codtionis  ar  c  ti- 

tis  didlum  a  Galeno  5.  de  crif.cap.i.hunc  in  modum.  Dectt  autetn  Afe- 

dicum  generofum  non  turbari ,  nesjue  euentum  tgmxare.  Rcmita  ftnfle 

cucntus  confirmat ,  ciira  a  rigorc  ,  &:  febre  illa  vchcmcmi  iudcr  erupc- 

rit,  idque  factum  cfl  6c  in  dic  dccretotio ,  &  etiam  abr  ndanter,  quod  ic- 

quitut  ad  euacuationis  vtilitatem  :  multum  enim  fudauit ,  &c  dic  octo- 

gefimo  ,  quem  dicm  reponit  Galenus  intet  dies  decrctorios ,  1 .  de  die- 

bvu  dccrct.cap.io.  fic  (cribcns  :  sltque  alios  qutdcm  ,  ftti  pcft  cjuad  agefi- 

mum  habes:tur3Hifpocrates  pla>,e  tontcmnere  vidct:  efir?    /.  men% 

&  oclogefimt  ,  &  centefimivigcfimi  rationem  habtt.    Id  tan:  1  r  ■  dum 

e(t,rariilimc  cucnirc  ,  vr  pcr  fudorcm  iudicentur aegrotani  -cro- 

gcfimo,  ciim  a  Galcno  i^  (o  doccamur  >  raro  admodur^  v ige fimuiTifcpti- 

mum  ^iem  iudicare.  Habcmus  cnim  ha*c  a  Galcno  4.  Aphor*  comm.tf. 

ffam  &  trigcfimwnprimiWii  &  trigtfimufk  \  antt  ipfum  z  igtfi- 

mumfeptimum  raro  inttcmcmm pcrfu!  carc.  Cauia  nuius  reddi- 

tur  a  Galeiio  Uc9  de  dnbus  dccret.  addullo,  8c  tfl ,  quia  vfquc  ad  vigcfi- 


mum 


^Pars    7  JEgrotut  -    VI.        113 

muffl  diem  poflimt  efle  vehementes  mutationes ,  poft  hunc  omnia  fnci- 
piunt  languere.  VerbaGalen.  Et  vfque  ad  quartwridecirnum  quidem  ma- 
gn&  funt  perturbationes  in  morbis.  Proximo  loco  fuccedunt  ,  quae  vfque 
ad  vigefimum  habentur.  Quae  poft  ad  quadragefnnum  fucccdunt ,  pau- 
latim  vehementiam  ,  efticaciamquc  rcmittunt.  Adeo  vt  ,  qui  poft  qua- 
dragefimum  funt,omncs  langueant  prorfus  coclione  potius ,  &  abfcefli- 
bus  ,  quam  crifibus  morbos  flnientes.  Negat  Galenus  dari  aliquando, 
fed  rard,  nec  tunc  magnam  habcnt  vehemcntiam,&  frequenter  pluribtis 
diebus  iudicia  complentur,  maxime  cum  in  abfceffus  finiunt.  Hoc  idem 
habemus  confirmatum  eodem  lib.  cap.  i$.in  vltimis  verbi»  ,  fic.  Qut  an- 
tem  merbi  ad  decimumquartum  crudi  omniao  funt  ,&  tardiks quodammo- 
do  mouentur,non  citius  qmdragefimo  iudicantur.  Pofl  quadragefimum  vero 
iudicia  diffolui,&  lentis  coEviombus  magis,qua  fubitis  mutatiombus  morbos 
folui,  &  nobis  quidem  priks  eft  diclum,  &  alijs  ommbus,  qui  artis  opera  \n 
obferuatione  habent,  ftc  videtur,  vt  etiam  Archigeni.  Haec  Galenus ,  qua? 
obferuatione  funt  digna.  Quare  videmus  pex  fudorem  iudicatum  hunc 
aegrotantem  praeter  expc&ationem,  rarum,&  infrequens,  &*  pauciscon- 
ceflum,  prasfertimadhuc  crudo  exiftente  morbo,  ciim  eo  die  ,  quo  iudi- 
cattis  eft  adhuc  haberet  vrinas  cum  fedimento  rubro  ,  fed  tamen  laeui, 
non  crafTb  ,  quod  fecit  ad  faciliorcm  folutioncm.  Itaque ,  etiamfi  fuerit 
productus  morbus  ,  potuit  tamcn  tantopere  n*atura  ,  vt  fenfim  conco- 
quens ,  &;  paulatim  expellens  ,  tandem  integrum  fecerit  iudkium  octo- 
gefimo  die  :  dico  ,  integrum ,  quia  hoc  innuir  Hippocrates,dum  air. 

P  Prorfus  tudiGatus  eft.  ]  Id  eft,  fine  recidiua,  modusloqnendi  Hippo- 
cratis,  quando  firmum  vult  fignificare  iudiciunr,&  obfcruate  huiufmodi 
morbos  potius  folere  folui  per  abfccflum  ,  quam  iudicari  per  crifim  ,  8c 
hoc  inter  caerera  poteft  nobis  fignificare  quanta  fuerit  naturae  vis  in  con- 
coquendo.  Hinc  apparet ,  quam  mira  fint  naturae  opera  ,  Sc  quomodo 
Bant  inopinatae  morborum  folutiones.  Videamus  modo,  quomodo  po- 
tiriflet  Mcdicus  praefto  effe  aegrotanti  fic  affe&o ,  6c  praefertim  ,  cum  fo- 
lcant  morbi  chionici  maiorem  requirere  diligentiam  3  vt  tut6  cti- 
rentur. 

Curatio. 

1N  curationehnius  affc&us ,  maxima  inprimis  eratadhibendadiligen- 
tta  in  praefcribenda  victus  ratione  :  nam  in  morbis  longis  quampluri- 
ma  contirtgcre  folent  errata,  aut  quia  aegvotantes  impaticntes  aliquid  af- 
fumant  nocui,  aut  quia  affiftentes  nimis  facile  gratificentur  aegrotantibus 
quod  maximurn  fxpiflime  affcrc  d  -trimcntum.  In  hoc  igitur  aegroto  nc- 
ceil  irium  erat  paulo  plcniore  viclu  vti  in  principio  vt  virtus  poflit  fuffi- 
.ccrc  morbi  concoctiom,  falrern  primis  qu.uuor  dicbus  tranfadtis,ea  exhi- 
bentes  alimenta  ,  qune  rn  paUca  quantitate  multum  nutrire  valcrent ,  cfe 
quibus  iam  didtum  cft,  veluti  contnfa  carnium  ,  fed  pr.Tcipuc  pullorum 
galhnaccoriim  ,  caponum  3  in  paupcribus  carnium  vituh  •,  fero  ptifana 

C^    x  horde 


ii  4     Comment.  in  FJifforias  Epidem.Hipf. 

hordcacea  cum  ouis  forbilibusrecentibus,de  cuius  vtilitare  iamfupra  dl- 
ctum  eft ,  cauentibus  nobis  ,  quantum  per  morbum  erraticum  liret  ,  ho- 
ram  acceflionis.  Potus  potcrat  parari  ex  aqua  ,  in  qua  ebullierint  feminx 
hordei,  aut  cftri,aut  coriandrorum,  aut  cinnamomi^pro  acgrotantis  dele- 
dfcu.  Commcndant  aliquihoc  potusgenus  ,  2f*.  laclis  caprini  recenter 
fnnlttift).  iiij.  ferrnenti  ^.  ij.  mifceantur omnia  fimul3& ponanturinrnani~ 
ca3  ex  quafenfim  percoiatio  fiat3  &  quande  fitis  vrget  3fumantur  illius  aquA 
deflillatA  §.  hij.pro  vtce.  In  ferculis  poteranr  admitti  ladtuca ,  cndiuia,  & 
ic\  gcnus  alia :  ci  quia  in  morbis  longis  linteola ,  tunic^e  confpurcantur, 
eadem  immutcntur  fiepius ,  dummodo  fint  prius  igne  diligenter  exficca- 
ta  *,  etiamfi  garrulae  mulieres  id  habeanr  fufpe<5fcum,verentcs,ne  linteolo- 
rum  ficcitas ,  natiuam  argrotantis  humiditatem  abfumat,  sicque  plus  iu- 
fto  debilitati,  non  mediocritcr  lardantur :  quod  tamen  admodum  fuper- 
ftitiofum  eft,  quia  fordes  cauendx  magis  in  a?grotantibus,quam  in  fanis. 
Hoc  pra?ftito  ad  medicamentum  Chirurgicum  erat  deueniendum  ,  5c 
quia  vires  erant  conftantes ,  quas  admittebant ,  &  quia  morbus  erat  ma- 
gnus,  qui  poftulabat.  Vtroque  igitur  cxiflcntc  larga  fatisfanguinis  copia 
poterar  cuacuari  ex  vtroque  brachio  ,pnusaluiexcrementisdepulfis,nifi 
tamen  morbus  adc6  vrgeret ,  vt  ftatim  fanguis  elTet  detrahendus ,  vti 
ctnm  fupra  didlum  eft,  6c  Auicenna  confirmat/*£.4.F<?;z  i.traft.i.cap.j. 
his  verbis  :  Quod  fi  fuerit  fortis3  &  fterit  illud  quod  vincit  3fanguis3  tung 
pblebotomia  eft  magu  conueniens,  &  propria>  cum  vrina  eft  rubea  ,  groffay 
non  citrina3ignea3  ex  cjua  timeatur  apud phiebotomiam  vitloria  choler<c3& 
acuitatis  etus.  Poftea  fubdit.  Deindefac  fcqui  phlebotomiam  ,  folutionem 
ventris  fubtilem3  proprie  3  fi  fuerit  illtc  ficcitas.  Lcniens  igitur  potcrat  pa- 
rari  ex  J.  tj.  fi.  manna3  8c  %.j  G.lenitiui,  quo  fa:piffime  \tor,  pnclertim  in 
ifs ,  qui  natura  aluum  habent  adftridfcam  ,  aut  etiam  5.  vj.  lemttut ,  & 
tantundem  cajfid  recenter  extracla  cum  9 .j.pul.amf.&  faccaro  conctnnatis 
bolts.  Poftea  erat  deueniendum  ad  alterantia,hoc  modo.Of.oxymei.fimp. 
ex  melle  HiJpano3  fyr.acct.  fimpltcis.fyr.  defucco  cich.  an  $-vj.  decocttonis 
fol.  capill.ven.boragin.  cicb.endtuU3rutd3caprarta3hordei,&  fem.citri.^.v. 
mifcefiat  dofis.  His  cffem  vfus  vfquc  ad  diem  decimumquartum  ,  tertio 
quoque  die  inie&o  clyftcre,  nifi  aluus  fua  fpontc  fluxiflct,  cx  3.  vj.  turis 
carr.is  bubuU3  in  quo  prtus  decoxcrint.fcm.amf.&foiia  maluarum3  &  bu- 
tyri  J.  tiij.  lemt.  ±.j.  in  3.  j.falis  ,  aut  decoclionis  cornmunis  g.  vj.  rnellis 
rof.foiut.faccari  rubri  av.Z^.ij.lemt.^.vj.olei  violacei  "^.iiij.  faits  ^.ij.mifcc 
fiat  clyftcrc.  His  fuiflcm  contentus  vfquc  ad  dccimumquartum  dicm, 
poft  qucm  nulloimpcdicntc  cxhibuiflcm/yr  rof  folut.  mcltis  rof.folut. 
an  ^.ij.manna  5-j.fi-  lcmt.  %.vj.cum  aqua  capill.vcn.diffoiuto  mcdicarncn- 
to3  &  cjuxtuor  horvs  autc  cibum  ajfumpto. Hoc  prxflito  alterantia  itcraflcm, 
confcdodccoclo  ,  quodmaioicm  habct  vim  ,  ctiamii  nobiliorcs  dclc- 
ctcntur  potius  aquis,  (cd  qucn;admodum  dclicatiorcm  curationcm  vo- 
Itttlt ,  it.i  criam  longiori  tcmporc  curantur,  5c  minus  tuto  ,  dccollo  igitur 
parato  ex  foli\s  cap\ll.vc):.bctoinc&  agn?nonij3  pent aphylli , graminis >r adui- 
bns  aJl>aragorum3pctrofclimyfcm.citrt.  Huius  cxhibuiilcm  5.1^/.  in  J-J-fi. 

oxymeii 


Tars   h        jEgrotui    VI.        uj 

txymeUtis.  PofTunt  autemhaee  mcdicamcnca  variari  pro  aegrotantistem- 
peratura,tempore  anni,&  morbi  vchementia-,&:  pre/ertimcum  m  morbis 
chronicis  vtilc  fit  variarc  medicameta,quia  codem  Gcpiiis  iterata  rcnuunt 
fepiffime  xgrotantes.  Qudd  fi  aluus  adftw&a  ruifTct,cxhibuiflem  per  in« 
terualia  quictiori  dic  per  horam  ante  cibum  §.  j.  cajfia.  in  d.j.  fuLfem, 
anifi  aut ,  quod  citra  incommodum  aegrotantis  fa&um  infpexi ,  infudif- 
fcm  in  dcco&o  fyrupi  rhabar.  opt.  3.;.  fecundum  artem  ,  &  mane  con- 
fuetum  fyrupum  exhibuiflenr.ita  enimaluum  commode  motam  animad-* 
uerti,fine  virtutis  difpendio,aut  ctiamcxhibeo  trochif.de  rhabar.5.;.pau- 
lo  antc  fyrupum  ;  &  fic  commode  aluus  reddit  excrcmcnta.  Si  vcro 
aegrotans  fit  ex  iis,qui  libenter  fuftin/ent  cly fteres,ab  jhis  non  eft  abftinen- 
dum.  Et  quia  a  principio  caput  dolebat' ,  cucurbitulis  crat  opus ,  etiam 
fcarificatis  :  finiftrum  latus  dolcni  crat  foucndum  oleo  chamaemelino, 
amygdal.  &  huiufmodi  aliis.  Laffitudinem  toliunt  frictioncs  fa&ar,  oleis 
calentibus,  manibus  imbutis.  Dolorcm  manuum,  etiamfi  eflet  pcr  con- 
fenfum  ,  tamcn  demulcere  potcrat  inun&io  fa&a  ex  olco  rofacco ,  aut 
cum  portione  olei  ex  vitellis  ouorum.  Propter  vomitum  nihil  erat  pra> 
ftandum,  quod  poflct  fiftere,  quia  ficbat  cum  aegrotantis  commodo,po- 
tius  erat  vomitoriis  adiuuanda  euacuatio,  leuioribus  tamcn,vt  aqua  hor- 
dei  tcpida ,  cum  %.ij.  oxyme!itis,vt  ventriculus exonerari  poflet,  nifi  ex- 
tcriusefTerapplicatummedicamentum  ,  quo^Ieuitcr  roboraret,  velutt 
fuiflet  oleum  rofaceum,  myrthinum,  aut  folum,  aut  miftum.cum  pulue- 
re  maftichis.  Et  cum  trigefimo  die  fanguis  fltixcrit  cx  vtrifque  naribtts, 
debcbat  Mecticus  fpectare  impetum  fluentis  fanguinis,qui  fi  fluebat  cum 
«grotantis  commodo,  nihil  aliud  erat  moliendum  ,  nifi  attendere  natu- 
ra:  motum  benc  opcrantis ,  quam  adiuuare  expedit,  fi  in  aliquo  dcficiat. 
Tranfacto  quadragefimo  mcdicamentum  iteraflem,  quod  ^C.  Syrupi  de 
cich.  GugUelmi  cum  rhabar.  melLis  rof.fotnt.  an.  %.j.  6.  mann&.  lenit.  an. 
$.vj.  atm  aqua  agrim.fiat  potio.  Poteft  ,  &  infundi  rhabar.  Secundum 
artcm  in  aqua  agrimonij ,  &  in  ea  infufione  addere  fyrupum  rofaceum 
foluriuum  ad  jj  .-*«/.  lenitiui.  $.x.  pro  aegrotantis  captu  :  ita  enim  cum 
vrinse  modo  fedimentum  haberent,  modo  non ,  materia  co&a  eflct  eua* 
cuata  ,  cruda  poftca  erat  concoquenda  fyrupis  iam  di&is  ,  vel  parato 
oxymelite  compofito  hunc  in  modum.  IjL.fol.agrim.  capill.  veK.cufcut&> 
betonic&y  cichor^^acetof&^endiuiA^boraginis^fumiterrA^pentaphylli^fiorum 
cordialium  fern.citri.quantum  fittis,fiat  fecundum  artem  decoclum.  IJL.hu- 
ias  decotvi  ib.  fl.  melltSy  &  aceti  quantum  fatis3fiat  oxymel  longum :  fit  ta- 
men  acetum  album  ,  &  mediocriter  acre  ,  &  fi  aegrotantis  guftui  magis 
giatificari  volumus,  pofllimus  addere  faccari  optimi  tertiampartem.Hoc 
vfiis  eflem  ad  finemmorbi  vfquc ,  per  intcrualla  exhibita  infufione  rha- 
barbari ,  aut  etiam  pracparato  oxymelite  cum  infufionc  eiufdem,  veluti 
fi  dccocto  iam  praefcripto  infundantur  rhabar.  opt.  9.  itij.  fccundum  ar- 
tem,  pofteafacta  expreflione  ,  6c  colatura  cum  mellc ,  &c  aceto  oxymcl. 
pra:pararc,cuius  dofis  fit  ad  §.  t).  vcl  iij.  pro  ratione  temporis ,  &  tempc- 
xatura:  aegrotantis  j  &  fic  partimcuacuare,  partim  humorum  codhoni  in- 

Q^    3  tendere 


ii 6    Commenf.  in  HiHorias  Epidem.  hfipp. 

renderc  ad  finem  morbi  vfque.  Reftat  mod6  ,  vt  vos  moneam  iri  tam 
diuturno  morbo  fore  neceffarium  vberins  argrotantem  alerc,  &  ctiarrt 
vinum  poterat.  concedi,non  in  principio,  quia  vis  morbi  id  non  admitte- 
bat  ,  veriim  tranfacta  fexagefima ,  cum  omnia  eiTcnt  rcmiiTa  ,  tk  febres 
intermiferint,  poterat  nonnihil  vini  concedi ,  illud  tamcn  caute  agendo, 
quia  fnepiifime  delinquunt  aegrotantes  plus  aiTumentes,&  aftiftenres  plus 
dantes ,  quod  proptcrea  Medicos  facit  ambiguos  in  concedendo  ,  quia 
'"aucto  morbo,  ipforum  errori  adfcribitur,  quod  etiam  vos  attendere  dili- 
genter  debetis ,  etTetque  vinum  tenue  ,  album  ,  £t  bene  dilutum  j  fack 
hoc  apparentibrts  fignis  co&ionis  ad  humorum  moderationem,  ita  con- 
firmante  Hippocrate  in  Itbris  de  ratione  vitlus  in  acutis  ,  tk  alijs  tn  iocisy 
&c  doctiflimo  Septalio  lib.i.  caut.  y8.  quem  locum  videre  vnufquiiquc 
poteft  arbitrio  fuo.  Alia  multa  aegrotantibus  conceduntur  ,  vt  funt  pira 
cocta,  cotonea,  a  cibo  ,  quae  reprimunt  afcendentes  vapores ,  ventricu- 
Kim  ftffnant/&  etiam  aluum  mouent  \  pra^terea  pullorum  hepata,  gallo- 
rum  gallinaceoru  teftes,acetarium  cx  capparibusja&uca  cocla,  cu  radi- 
cibus  cichorij.  Iudicato  aegrotante ,  nc  recidiuaret ,  (i  opus  fuiflet,itcraf- 
fem  puigans ;  poftea  ,  fi  quid  aliud ,  commendaflem  diligentem  vi&us 
rationem,  quam  feruare  vt  eft  pernecefTarinm  ,  ita  fere  impoflibile,  quia 
fame  vrgentur  ,  qui  longo  temporeaegrotarunt ,  &  integre  iudicati  fttnt, 
id  experientia  comprobat.  Itaque  vcntriculo  imbecillo  exiftentc  ,  ftatim 
nouae  cruditates  coaceruantur,  Sc  hinc  recidiuar.Oportet  igitur  corpora, 
quae  longo  tempore  argrotant ,  lente  reficere,  optimis  eduliis,  facile  nu- 
trientibus.  Quod  fi  vnquam  ratio  eft  habenda  ventriculi ,  profeCto  id 
debet  obferuariin  morbislongis,  in  quibus  partes  co&ioni  deferuien- 
tes  folcnt  labefaclari ,  propterea  ,  8c  tcmpore  morbi ,  &c  per  aliquotdics 
poft  morbi  folutionem  ,  roboralTem  ventriculum  mcdicamentis  ori  ven- 
triculiadhibitis ,  qualia  funtoleum  nucis  mofcats,  maftichis ,  8c  id  ge- 
nusali.i,  quibus  paftim  vtimur.  Intcrius  confcrua  citroniorum  ,  mor- 
fuli  exfloribus  citri,  conferua  abfrithij  Pontici,morfuli  diarrhodon  Ab- 
batis  pro  rarione  tcmporis ,  6c  aegr  ^tantis  tempcratura  :  faccarum  etiam. 
rofaceum ,  grana  piperis  albi  cx  vfu  fuiiTcnt :  pipcr  cnim  ,  fi  ctedenduin 
eft  Galcno  4.  de  tuenda  ftmtatey  cap  f .  vcntriculum  roborar,qui  fic  fcri- 
bit  :  Quomarn  auiem  pr&cordia  iftufmodt  omnibus  turgtda  ,  tvflataqu* 
fnnt,  acfactle  quidquid  ajfu?npfcrtnt  ,  inflatum  vertitur  :  non  inutilefue- 
rit  iongt  piperij  aliquid  cnm  ctbo  dare  :  quippe  quodflatuof  fptntus  craffi- 
tudinemfoluit 3&  qux  in  prtcordijs ptgra  cejfantyad  ventrem  wfrtorem  de- 
pellity  &  concoquendisy  qud  furnpferis ,  fubuenit ,  pro  cornmu^i  piperum  ra- 
ttone.  Quod  fl  huius  copta  non  eft y  vttque  albo  vtendum  :  qutppe  qnodfu- 
fra  duo  reliqna  genera  ventrtculum  roborat.  Sin  hoc  non  adcfl.3  optimum 
nigrum  petendu.n  cfl .  Idvcro  fueritycjHod  pondere  praccHtt.  Aliud  medica- 
mcntumcommcndatur  quod  componitur  ex  mcllc,  malorum  fucco,  6C 
porrioncpipcrisalbi ,  zing:bcris ,  &  acetr,  facit  quammaxime  ad  dcic- 
elam  appctcntiam  ,  vt  Galcnus  vult  i.de  altment.facult. cap. i^.Et  quo- 
niam  folcnt  conualcfcentcs  aluum  haberc,  vtplurimum-  adftridlam  ,  eam 

ob 


Tars    h        jEgrotus    VIL       12,7 

ob  rcm  mollcm  rcddcre  expedit ,  quia  nihil  eft  quod  magis  offlciat, 
quam  cxcrementonun  retcntio.  In  hunc  vfum  veniunt  caflia  recentec 
extra&a  ad  z.  iij.  pauld  ante  cibum  :  lenitiuum  di&um  :  acetum'  folu- 
tiuum  ,  quod  patatur  ex  foliis  fenac  ad  ^.  j/.  infufis  in  tb.  acetiaibi ,  fc- 
cundum  artem,5c  facta  exprellione,&  colatura  feruetur  ad  vfum  ,  6c  fiat 
fccctarium  in  prsedicto  aceto  ,  &:  madefacto  pane  fumat :  reddit  enini 
acetum  fic  concinnatum  aluum  humidam.  Et  ha:c  funt  quce  habeo  circa. 
Jianc  Hiftoriam,fi  mcliora  haberem,  libentius  in  medium  afferrem. 


APPHSTOS    EBAOM02, 
ETHNA  7wp  i>&~ 

vJtiip    <miQVTl    \J5*i~ 

cv^uov ,  "^ro  k$'A/h$  ycctXoog  oOjjA- 
Gi  y .  «af  iTil  hm  0  aAjJ g  (2ctp  @^ .  c£$s- 
^ei\MSlL&'te$<&iJ$)wJiei>  \JZ3-i- 
pvSpgt.    TiTuffrj  <sraiTct  twctpco- 


iEGROTVS       VII. 

Etonem  a  tgnk 
corripuit :  lumbo* 
ru  dolorificagra- 
uitas.  Poftridie 
cum  muftu  aatu  biberet,h  lar- 
gius  ,  &  bene  aluum  reddidit. 
c  Tertto  capitis  grauitas :  re- 
trimenta  tenuiaj?iliefa,fubru- 
bra.Die  quarto  cunffa  exacer- 
f  ©^  vju&  ^V  ohly>v.  wKTct  Jb<r-  batafunt^  bis  de  nare  dextera 
cpoocog.  JfyxjpriM&^  o&oiu  t/J  fanguis  paulatim  ftuxit ,  nox 
r?£iTiiJ&\^/M\Ma&fcv.cvctj-  grauvs  fuit  :  deiecliones  ,  vt 
<k>pnH&  ssmmKa*  tbv  Juazav-  erant  die  tertio  :  vrina  fubni- 
(fipov  %%  iJpvffo.  niiunfri  -ippvti  gra  ,  in  qua  fubnigrapende- 
hewpoyoJZ^t&fiS  d%pr!\ov.  'iJpco-  bant difterft  >  e  nonfudabat. 
(Pcv.  oniSri.  $  ysceioiv ly^vTtv©*  Die  quinto  e  dextera  nare  afi? 
<srcipiMyiv.  S&t  te7s{cl ^\smfAA-  fatim  profluxit  merm  ,fda- 
^va.  ^mpoiorv  ixpvrnto  >v  uk ,  (  iudicatus  efl.  A  iudicio 
ie*P«AtJc.  dAtoipridw.  x#tW</.  t*'-  infomnis  erat ,  delirauit :  <vri- 
Tto  *x  xz&ispr^w  ,  dr^  jpegpx-  n&  tenues^fubnigra :  caput  U- 
y*\  <GrQ?kci)u$  <&  $  K&ioiv .  uit  >  dormiuit ,  mente  conftitit. 

g  In  hocnon  erat  recidiua  ,fed 
crebrbfanguU ,  ctiamfoft  iudiciumproftuxitF 


COM 


1 1 8      Comment.  in  Htftorias  Epidem.  Hipf. 


COMMENTARIVS. 

T  hic  aegrotans  acute  admodum  laborauit,cum  quinto  die  fuc- 
tit  lolutus  morbus.  A  qua  caufa  pcndcret,  fatis  conftare  poteft, 
tum  ex  ccleri  folutione  ,  tum  etiam  ab  cuacuationibus,  qius 
habuit,  &  ab  accidentibus ,  ex  quibus  bilis  prsedominium  fuifle  apertum 
eft.  Quomodo  fuerit  iudicatus  ,  vnufquifque  videre  poteft  ex  textu. 
Scribit  igitur  Hippocrates  ,  vt  nobis  iftius  xgroti  cafum  ob  oculos 
ponat. 

a  Metonem  ignis  corrifuit.  ]  Breuifllmis  verbis  explicat  morbi  ideam; 
narri  iam  Gepius  di&um  eft,  effe  Hippocratismorcm  ,  febrem  vehemcn- 
tiflimam  ignem  appellare.  Inter  accidentia ,  qux  infcfta  fuere  circa  mor- 
bi  initium  ,  ponit  lumborum  grauitatcm.  Lumbi  funt  pars  illa  ,  qux  a, 
thorace  incipicns  ad  os  facrum  terminatur  :  continet  ea  regio  mufculos 
quofdam  fpina:  haerentes,  &  renes  ipfos,  inteftini  coli  parum  ,  &  mefen- 
terij ,  quo  fit  vt  cx  lumborum  dolore  aliquam  fcquuturam  euacuatio- 
ncm  fit  fperandum  ,  fi  credendum  eft  Hippocrati ,  qui  vifus  cft  id  anno- 
tare  i.in  i.  Coacarum  ,  text.19.  his  vcrbis.  Lumbts  dolentes  in  profluuiurn 
alui  incidunt  3  &  3.  in  3.  Coacarum.  text.19.  Fluxif  vero  ,  &  lumbos  do- 
lentes  exturbantur  aluo ,  quafi  futurae  cuacuationis  per  aluum  fit  fignum 
dolcrc  lumbos  :  ita  Silenus  cum  lumbis  doleret ,  ftatim  aluus  mota  eft, 
biliofis  deie&is  *,  neque  mirum ,  quia  quotiefcumque  intcftina  cxcre- 
mectis^funt  repleta  ,  lumbi  dolcnt ,  pnecipue"  autcm  ,  fi  biliofa  fint  cua- 
cuanda  ,  quo  fit,  vt  prac  mordacitate  vclliccnt,  &  facilhis  ad  infcrna  de- 
trudantur,  hincque  euenit,  vt  quotiefcumque  febris  accenditur  magna, 
facileill*  partcs  incalefcant ,  &  dolcant  ,  quod  quoudiana  cxperientia 
comprobat,  &  prarfcns  Hiftoria  fidem  facit.  Hic  Hippocratcs  nondeter- 
minat  humoris  qualitatcm  ,  nifi  tcrtio  dic  :  at  veriiimile  eft  talia  etiam 
fuifle  primo  die ,  id  cft ,  biliofa  ,  &:  etiamfi  non  fiat  mcntio  de  caufa  cx- 
tcrna  3  tamen  verifimile  cft  aliquam  adfuiflc  ,  ex  qua  congeries  humo- 
rum  fucrit  genita ,  hoc  quidcm  non  eft  obfcurum  extitiffc  abundantiam 
hurnorum  aggrauantium  naruram,  quac  proptcrca  ftimulara,&  a  quanti- 
tate  •,  &  a  mala  qualitate  infurrexit  ad  expulfionem  materix  mfeftantis, 
«juod  dcnotat  per  illam  particulam. 

b  Largihsi&  bene  aluum  reddtdit.]  Pcr  hxc  vcrba  credcrcm  cgo  vcl- 
Ic  nobis  fignificarc ,  fcquutam  eflc  confcrcntiam  cx  hac  cuacuatione: 
nam  dum  inquit  bene  ,  aut  intelligitur  de  qualitatc  *,  fcilicct ,  quia  cua- 
cuarentur  talia,  qualia,aut  ita  fcribit,  quia  animaduerterit  fuifle  ab  eua- 
cuarionc  cuidcnter  allcuatum  ,  aut  quia  ctiamfi  cflcnrbiliofa  ,  cxccrnc- 
rcntui  finc  dolorc,  qu6d  raro  cucnit  in  mordaci  humorum  qualitate. 

Scd  dicctis  hanc  pcr  aluum  cuacuationcm  euidcntcm  habuiflc  caufam 
«xtcrnam  3  cum  poftridie  quo  argrotaueri&Meto ,  multiim  aquac  bibcrir, 

& 


Pars  L  JEgrotus    VIL        uy 

Sc  prbpterea  in  hoc  non  potuiffe  effe  indicium  euacuationis  dolorificarn 
illam  lumbornm  grauitatem  :  fcd  artendite  modum  lo.quendi  Hippocra- 
tis ,  inquit  ipfe  largius  ,  quafi  velit  dicere  etiamfi  fntura  dfet  euacuatio 
peraluum ,  quantum  per  lumborum  grauitatem  doloroiam  conie&a- 
re  poteramus  ,  tamen  largior  fequuta  eft  euacuatio  propter  aquct  po- 
tionem. 

Quod  fi  denuo  inftetis  ,  id  non  potuifle  efficere  aqium ,  cum,dicente 
Hippocrate  $.  acut.  text.40.  nullum  habcat  officium  ,  dum  ait :  Aqu&^ 
qu&  in  acutis  bibitur  morbis  ,  nullurn  aliud  habeo  ,  quod  illt  concedam  offi- 
cium  :  neque  enim  Jputum  educit  ,  neque  fitim  fedat.  Subdit  poft  mulra, 
Jarde  fiquidem  permeaty  quodfrigiday  &  incotlUis  fit  yneque  aluum  dtijik* 
neque  vrinas  mouet.  Vobis  ita  refpondercm  libentiffime  ,  veriflimur» 
effe  aquam  fua  natura  aluum  non  mouere  ,  quoniam  prse  fua  frigiditate 
prxcludit  fibi  viam ,  &  difficile  permeat,  verum  fi  multa  fumatur,  &  le- 
uiffima  fit ,  aliter  res  euenit ,  quod  defumitur  apertiffime  ex  Hippocrate 
in  tib.  de  a'erey  aquis,  &  locis>  cap.t,.  Qu,Acunque  ,  inquit,  aqua  optiniA  co~ 
tlufunty&  facillime  liquefcunt y  eas par  efiy&  ventrem  maxime  exoluerey 
ac  eliquare  ,  qu&cumque  vero  cruddfunt ,  &  minime  cociu  bona  ,  ha  magis 
confirmgunt  ventres ,  ac  reficcant.  His  addi  poteft  illud  ,  quod  legitur 
^.Aphor.  text.2.6.  Aqua  ,  qm  cito  calet , &  ctto  refrigeratursleuijfima efi. 
Galen.  in  comment.  Nunc  leniorcm  aquam  dixif  ,  qu£  ventrem  nongrauaty 
& quA  cito  permeat ,  ex  quibus  apparet  euidenter  non  quancunque  aquam 
aluum  mouere  yfed  quidem  eam  ,  qud  tenuiffma  efi  ,  fimulque  in  maxima 
quantitate  fumpta.  Ita  &  Auicenna  in  libello  de  rernouendis  nocumentis* 
trafi.i.  cap.i.  idem  confirmat.  Quareremita  eife  determinandarn  pu- 
tarem  ,  videlicet  aquam  fua  natura  ,  &c  proprietate  aluum  non  mouere, 
nimirum  neque  dctergcndi ,  neque  calefaciendi  vim  habet,  vt  Galenus 
ftatuit ,  frigida  enim  eft,  &  qiiic  frigida  funt  prxcludunt  fibi  viam  ,  ne- 
que  pofliint  per  corpus  diftnbui  y  &  apus  habent  iis,  quar  viam  fternanc, 
vt  colligitur  ex  Galeno  4.  in  6.  eptd.  Comment.io.  Quo  in  loco  mifcet 
vinum  aqus,  vt  faciat  ad  diftributionem  conco&i  alimenti,  veluti  etiam 
Iogo  acut.  citato  ,  vbi  femicrudam  exhibens  aquam  ,  tantillum  tan* 
tum  vini  infundcbat ,  vt  noxam ,  quam  aqua  arTerre  poterat  eraendarec. 
Itaque  aqua  fi  mouet  aluum  ,  aut  mouet  quia  fimul  cum  medicameiitis 
exhibcatur,  qucc  faciant  ad  diftributionem,  autquiamulta  afliimatur,  vt 
fecit  Meto,  quialuum  motamhabuit ,  non  poft  aquas  potionem,fe.d  poft 
multae  aquae  aflumptionem  :  folet  enim  muitam  aqu#  potionem,vrplu- 
rimum  fequi  aliqua  larga  euacuatio,  aut  per  vomitum,aut  pcraliium,aut 
perfudorem.  Huius  rei  eft  exemplum  in  7.  meth.  cap.S.  cuiufdam  argro- 
tantisrecenfens  hiftoriam  dicit,  poft  multam  aquae  potionem  excrcmen- 
ta  alui  reddidifle,6c  euomuiflc  multum,  sicque  fcribit :  Aquamfrigidam 
Jimul  multamfuper  cibum  hauriens,  protinus  fitire  deftitit.paulo  vero  pofi 
plurimum  eius  euomuit,  Abhinc  horrorem  in  toto  corpore  fenfit.plurimdque 
operirnenta  pBpofcit  y  cum  prius  omma  abijceret.  Tunc  igttur  totmn  dtcm  . 
reliquum>  quo  idfecit,  noliemque  tctam  inquiete  egit  ycooperimentis  fe  fo> 

K  ueni 


i? o   Comment.  in  Uiftorias  Epidem.Hipf. 

uens  ,  venterque  ctrca  mediam  noftem  excreuit.  Effe  aquam  dandam  la 
magaa  quancitate  confirmat  Auicenna  Ub.4.  Fcn  i.  tracl.^.  csp.4.  his 
vcrbis :  Et  aqua  frigtda  flurima  fttbith  efi  tuuauua  valde  ,  fauca  autem 
co -fcquentcr  exhtbita  fonaffe  excifat  caiidvtatem.  Cur  autem  id  faciat 
-fcribic  Hippocrates  in  textu  tam  addublo,  qui  dicir  aquam  amarefcere,  8c 
ficri  bilioiiflimam  ,  fi  ventriculus  biliofis  humoribus  fit  affluens ,  sicque 
propterea  quocunque  temporc  effc  exhibendam  vuk  Auicenna, fed  poft 
aifumptum  cibum  ,  &fac"ta  digcftione.  Verba  Auiccnnaej  Sed  ftt  foji 
ftbtiliationern  cibi  ,  &  digefttonem  eitis  fer  tranfmutationem  faliam  in. 
chylum  :  tunc  cmm  eft  conueniens  ad  factendum  fenetrarc  ,  &  eft  conue- 
nicis  etlam  ad  cutationem  dtgrituditnum  acutarum  ,  vel  calidarum  ,  quod 
apemfllnv;  comprobat  Galenus  idem  9.  meth.  caf.^.  docens  curare  fe- 
brem  fynocham  ,  cuius  curatio  nullo  alio  remedio  praenpue  fit  ,  quam 
pcr  aqutc  largum  potum,  &;  ianguinis  miiiionem  ,  quibus  medicamentis 
exhibttis ,  &  adhibitis  roborata  natura  ,  frcquentiflime  quod  noxium  cft 
expcllir.  Quippe,addit  Galcnus  ,  Solidarum  ammalu  fartium  roborata 
natura  ,  fr&tenuatos  tam  humores  aggreditur  ita,  vt  qm  vtiles  fint  ,  atquc 
ad  nutriendum  habtlesyhos  quidemadfe  trahat,  inutilesvero,  velfer  ven- 
trem,  velfer  cntim  ctjciat.  Quo  in  loco  quomodo  fit  exhibcnda  ,  &  quse 
caurio  rcquiratur  diligentiflime  exponit.  Scd  redeamus  ad  Metonem. 
Huic  poftquam  aluus  largius  mota  eft. 

c  Tertio  cafitu grauitM.  ]  Quotiefcumquc  corpus  eft  prauis  humori- 
bus  rcfertum  ,  tunc  non  fat  cft  aluum  moueri ,  &  large,  quia  criamfi  de- 
matur  de  copia ,  tamen  non  cft  iufficiens  euacuatio  ,  quoniam  fepiffimc 
cuacuantur  tanturn  ,  qua:  ad  euacuationem  funt  difpofita ,  in  capacirate 
ventriculi  exiilenria  ,  cjux  vcro  m  tunicis  funt  imbibita  ,  agitata  ,  tranf- 
mirtunt  vaporcs  ad  caput ,  &  qu6  maiores ,  co  grauiorcm  inducunr  do- 
lorcm,  doncc  matcria:  aut  vapouum  rcuulfio  fiat  ,ad  infcrna  dctrufa  ma- 
tcria,  aur  a  narura  ,  aut  ab  arrc  ,  vt  in  hoc  acgrotante  apparct ,  cui  aluus 
mota  cft,  marcria  euacuata  biliofa  ,  tenui ,  fubrubra.  Ha:c  ctiacuatio  po- 
tuit  copiam  diminuere  ,  fcd  non  tam  cito  poruit  accidcntia  fedare  :  crat 
enim  ranra  humorum  copia  ,  qux  maiorcm  requireret  euacuationcm, 
prartcr  id  ,  qu 6d  i\\  marcna  cruda  non  arqualc  lcuamen  ,  6c  eam  ob  rcm 
non  cft  mirnm  ,  ii  quarto  dic  cuncta  fmt  exaccrbata  ,  quod  eft  mtclli- 
gcndum  dr  f  vmpromaribus  iam  cnarratis ,  id  cft,  dc  lumborum  grauita- 
II  ,  ik  capitis  dolorc  *,  nam  ciim  adhuc abundarent  biliofa  cxcrcmcnra, 
luinbi  facilc  concalefadti  dolcbmt,  capuc  vcro  vaporibus  tranlmiftis, 
crii  pnE  humori;  mordacitatc  ora  vcnarum  non  fuiilcnt  aperta  ,  &  fan- 
gllts  iKixiilcr,  nnn  vidco  quomodo  non  potuiflct  pcriclitari  in  tam  praua 
corpods  difpolirione.  Sanguinis  fluxum  potuir  indicarc  dolor  capitis 
ctiam,  ficrcdcndum  Hippocrari  lib.j.  Coacarum.  tcxt.19.  cem.i.  his 
.  :  Qm  in  dclorc  cafttts  ,  &  grauuatc  antcrioris  vigtlant ,far;gmnem 
froft  ;,{;>.  ti ,  t>~  m  iximii  ft  tjmd  in  ccruicc  tenditur. 

ll  //;/  dc  narc  dcxtrx  fu  igiusfaulattm  fiuxtt ,  nox  grauis  futt.  ]  Qiiar- 
cunquc  cuacuationcs  fiunt ,  cx  oportct  finr  moibo  pLoportionara: ,  fccus 

non 


Pars    I.         j&grotus    V 1 1.         131 

non  iuuant ,  aut  tarde  iuuant ,  vt  fn  hoc  contigit ,  cui  fanguis  fluxit  dc 
naribus ,  fcd  quia  non  quemadmodum  debebat ,  proptcrea  nox  graufe 
fuit ,  hocque  indicabat  fanguinis  craflitiem  ,  vti  in  Hiitoria  Phililci  di- 
c~t.um  elt :  hac  igitur  ratione  ,  cum  eflet  caput  calcfactum,  nox  fuit  gra- 
uis,  id  cft,  infomnis ,  aut  inquieta  ,  non  potente  natura  fe  eximere  a  mo- 
leftia  infeftantium  humorum,  quo  tempore  neque  poteft  incumbere  co- 
dioni,  quod  vt  denotet,  inquit>  deic&iones  fuiffe,  vt  tertio  ,  id  e(i,  crti- 
dx ,  &  biliofe  erant,  immo  quid  deterius  extitit ,  cum  videretur  aucla 
venofi  generis  intemperies ,  emittens  vrinas  fubnigras ,  euni  fcdimento 
fubnigro,6c  difperfo  ,  quas  vrinas  (i  infpexiffet  Medicus,plurimi  feciffct, 
&  iure  dubitaffet  de  peflimo  ^uentu  ,  tertio  malc  ie  habente  ,  dcterius 
quarto,  fieri  autem  hxc  in  his  diebus  perniciofum  effe  fignum  iam  vi- 
dimus  in  fuperioribus ,  vt  proptcrea  cuidenter  effet  fufpecta  res ,  quod 
fpe&at  ad  rem  Medicam  ,  Sc  vt  euiaentius  rem  comprobaret,  addit. 

e  Nonfudabat.  ]  Perinde  efl ,  ac  fi  diceret  fiuxit  quidem  fanguis  e 
naribus ,  fed  parce  admodum  ,  quod  fi  fcribitur ,  largas  fanguinis  effu- 
fiones  libcrare  fcre ,  id  efl: ,  vix  poffc  aegrotantes  fanari  larga  i uacuatio- 
ne,  quanto  minus  iuuabuntur  a  modica,  praffertim,  fi  nulla  alia  fuperue- 
niat  euacuatio  ,  per  parriculam  enim  nonfudabat  intelligere  quancun- 
que  euacuationcm ,  aut  non  fudabat  ?  innuens  familiares  effe  fudores  ixx 
morbis,  &  maxime  proficuos  :  non  iieri  autenl  indicarihumorum  crafli- 
tiem  ,  quac  requhit  tempus  ad  fui  attenuationem  •,  (cd  in  morbis  non  eft 
chffidendum,  modo  virtutem  habeamus  integram,^uiaquod  minus  ex- 
pcciarur ,  iilud  praeter  expectationem  euenit  farpiftime  ,  cumin  morbis 
acutiflimis  repcnrinse  fxpiflime  rlanr  mUtationes  in  melius.  Vt  huiccon- 
tigifle  conftat  cx  textu  ,  cui  adueniente  quinto  die  ,  ab  cadem  parte  co- 
piose  fluxit  fanguis.  Quis  non  iudicaflet  periclitaturum  hunc  a?gro- 
tantem  omnibus  diligentcr  examinatis  ,  attamen  deficientem  in  quarta 
cuacuationem  perfecit  magts  quinta  dies,  euacuatio  laudabilior,  tum  ra- 
tione  quantitatis ,  tum  diei :  ratione  quanritaris,  quia  fcribit  affatim  pro- 
flaxifle,  quod  denorat  largam  euacuanonem  :  ratione  diei,quia  m  quin- 
ta  :  nam  fcrrbit  Hippocratcs  3.  in  1.  eptd.  text>\6.  Quarto  die  fitit  Jan- 
guhw  fluores  ,  difjictii*  furt  tudicij  ,  hocque  videtur  cffe  ,  quia  in  quart/> 
dic  adhuc  morbus  eft  crudus  ,  quo  tempore  bona  hnn  poteft  effe  ena- 
cuario ,  hoc  autem  dicere  non  eft  conueniens ,  quia  qua  ratione  non  fuit 
bona  in  quarta ,  neque  ctiam  in  quinta  :  nam  illa  fanguinis  euacuatio  in 
quarta  facta  ',  non  propterea  fuit  mala,  quia  m  quarta  ,  fed  quia  minor, 
quam  par  erat  facla  eil ,  nonne  &  in  quinta  adcrat  cruditas.  itaque  vult 
aliud  innucre  Hippocrates,mft  quafcunque  cuacuariones  in  quartaid  efl, 
Hiorbo  crudo  cxiftenre  efle  difti -:i!is  iudicij ,  quia  apertiflimum  eft  non 
pofle  cxpe£tari  integram  morbi  folutioncm  cruditate  exiftente  ,  vt  con- 
itat  ex  euentu  in  Mctone,  quem  etiamfi  dicat  fuiffc  iudkatum  ,  non  ta- 
men  integre ,  (cd  jdcommodi  'ubuit  ,  quod  quinro  die  lcdaca  iunt  om- 
nia  ,  &c  non  aha  de  caufa  ,  nifi  quia  fangui^  ahter  flu.^it  ,  nc  diequano: 
nam  dicitaffatim  erupiffe  ,  nonpaulatim  :  tale^  autem  cuacuatioftcs  nu- 

R     z  nus 


i3  l     CommentMi  Hiflori&t  Epidem.  Hipp. 

nus  fempcrimprobantur,  quam  pauc£,vti  iam  ex  ante  di&is  perfpicuura 
eft,  nifi  tantae  fint ,  cx  quibus  virtus  concidat.  Pneterea  feruara  eft  re<SH- 
tudo  partis  arredtae ,  quia  fcimus  fomitem  in  huiufmodi  febribus  cfle 
circa  iecur ,  cuius  ratione  Hippocratcs  in  lib.$.  acut.  venam  internam  fe- 
candam  iubet,  qu;r  citiffime  euacuat  a  partibus  principibus.  Addamus, 
quod  mcrus,  erat  fcilicettalis,  qualis  folet  in  «eftuantibus,  8c  incendenti- 
bus  febribus  apparcre.  Quare  his  omnibus  de  caufis  manifeftiflimeiuuit 
hxc  cuacuatio.  Verum,  6c  putarem  non  efle  abs  re  affirmare  dicm  quin- 
cum  maiorem  habuifle  vim,quam  diem  quartum,vt  diem  imparem,cum 
foleant  morbi  huiufmodi,vtplurimu  diebusimparibus  moueri,&  hoceft 
fortaflc  quod  innuit  Hippocrates  i.  in  4.  Coacarum  ,  text.19.  his  verbis: 
Infebre  ardente ,  fanguinem  e  naribus  fiuere  quartodie^  malum,  niji  bonn?n 
aliquodftgnum  incidat ,  quinto  verh  minus  periculofum.  His  addirur  ratia 
fic.  Pauci  a  fluore  fanguinis  qui  die  quarto  fit ,  conualcfcunt,  aut  segre 
conualcfcnnr  :  nam  febris  ardens,  aut  imparibus  diebus  mouetur,aur  pa- 
ribus.  Si  paribus,  fere  lcthalis  eft,vt  accidit  Philifco,  quod  tamen  rarum 
efle  vult  Galenus  :  nam  fcribcns  5.  in  3.  tpidem.  comment.^6.  quxeue- 
nicbant  in  llla  tcmpcftatc,  inquit.  Accejfiones plerifque  diebw  paribus  fie- 
bant.  Statim  fubdit  :  Et  hoc  quoque  tnter  rara  efi.  Nam  febres  ardenres 
folcnr,  adccque  omnes ,  ita  vt  ill*,  morbi  multum  acuti  acccdcrc  diebus 
imparibus  ,  quod  idcm  comprobat  lib.$.  de  diebus  decretorijs  ,  cap.%.  &C 
docet  caufam,  cur  aliquando  morbi  acuti,  qui  fua  natura  mouentur  dic- 
bus  impanbus ,  in  his  non  moueantur  ,  fed  potius  paribus ,  in  quibus  fl 
fiat  aliqua  cuacuatio  inutilis  cenfetur,  quia  nulla  crifis  bona  eft,qua?  non 
fuerit  iudicata  ad  tempus.  Ad  hanc  rem  facicntia  vidcbitis  etiam  3.  dt 
crif.  cap.S.  in  quo  fcriptum  eft  ,  cur  rariffime  iudicium  fiar  in  quarto. 
Hxc  ciim  ita  fint,  dicamus  vtilemfuifle  euacuationcm,  cV  quia  dic  quin- 
to,  &  quia  larga  fuit  >  verum  ,  nequc  fufficiens  adhuc  ,  quin  natura  alias 
rcntauerii  cuacuatfoncs  his  morbis  maximeconuenientes ,  perfudorcm. 
Er  hoc  grauatam  non  parum  naturam  demonftrabat,tot  tentatis  euacua- 
tionibus,&  pcr  confcquens  robur  eiufdem  in  cxpcllcndo.Arncque  adhuc 
ccrtum  cnu  iudicium ,  quia  dicit , 

£  ludtcatus  eft.  1  Et  nihil  aliud  addit ,  fcd  quod  mngis  id  firmat ,  cft, 
infomnem  fuiifc  a  iudicio  ,  &  dclirr.fle.  Sudor  ,  &  fanguinis  larga  cua- 
cuatio  ,  iunt  cx  iis  ,  qu.x  fcbribus  inccndcntibus  quamiuaximc  conuc- 
niunt ,  quia  ii  quid  aliud  iynceris  fcbribus  ardcnribus  pcr  fanguinis  cru- 
ptioncm  iudicari  clt  proprium,  &  id,quomodo  fiar,  docct  ,  (ubdcns.  Id 
autcm  maximc  folct  fifcri  a  (anguinc  feruido  ad  caput  clato.  Idcm  con- 
firmat  4.  acut.  cormnent.io.  iic  :  Ih  acutis  fcbribus  ,  quod  exjanquinefer- 
uct,  ddcaputftrtur.  Ciim  igifttr  rcfciffis,  ruptifque  vafis  n.nura  idipfurn 
vna  cum  accruatis  vanoribus  cffudcrit,  c&tcris  promptius  dominatur,  & 
impcrat.  Ircm,  &  polt  fudorcm  ,  fllli  ranropcrc  conucnit  icbribus  inccn- 
dcntibus  ommbus  ,  vt  ///'.;.  dccnj'.  cap.y  Er  tamcn  quando  h«C  fiunr, 
it<  ;ic  tollunt  movl.um,  vchcmcnria  morbi  fignificacw,  &  caufa 
coutumax.  Lccc  quod  vos  attcndcic  diLnjciucr  dcbctis.   Voii  hoc  iudi- 

ciunij 


Tars   L  JEgrotus    VIL        153 

cmm  ,  perfeucrabant  fymptomata ,  quod  eo  magis  peviculofum  eft,  quo 
largiores  prascefserc  euacuationes.  Eo  tempore  pulfum  pertra&are  dili- 
<*entiflime  debetis ,  vt  euentum  praedicetis  :  nam  ,  fi  poft  euacuationes 
euidentes  perfeuerent  fymptomata,  &  virtuscorruatiquis  non  perniciem 
breui  expe&abit,  fi  vero  conftetnihilominus  virtus  ,  in  difficili  iudicio 
faluabituraegrotans ,  fm  medio  modo  fe  habeat,in  ambiguo  eft  ialus  ,  $c 
redcunte  euacuatione  ne  corruat  virtus,fufpicio  eft.Hoc  vifus  cft  Galcnus 
infinua(fe,dum  in  cap.  de  diebm  decret.  addutlo^  haec  habet  verba :  Inua- 
dunt  quidam  rnorbi  yfecundum  diem  primo  grauiorern  habtntes ,  cjuartum 
tertio  ,  &  totas  accejfiones  in  diebmfaribtu:  quilongorum  quidemna- 
turam  morborum  ,  quemadmodum  in  commentarijs  de  crifibw>  oftcnde- 
mus,  habent :  iudicium  tamen  praeuertunt ,  vt  acuti,  propter  acceflionis 
vehementiam  :  hi  ctiam  fecundo  dic  interficiunt ,  6cquarto  ,  fed  fexto 
plurimos.  Etcnim  in  fecundo  dic  natura  quodammodo  valida  eft  adhuc: 
item  in  quarto  adhuc  valida  magts ,  quam  in  fexto  ,  fcd  nondum  in  der- 
tamcn  vcnire  audet :  at  in  fexto  acceffionis  vehementia  frequcnter  eam 
ad  cettamen  prouocat.  Quare  altcrum  e  duobus  fuftinet:  vcl  in  ea  con- 
cidit ,  fe-prius  qitam  ,  qu#  offendunt ,  excrcucrit,  extinguitur  :  vcl  plu- 
rimum  cx  eis  propulfat ,  reliquum  vero  adhuc  non  poteft ,  verum  imbe- 
cilla ,  &  defatigata  prorfus  cadit,  &c  languida  iacet.  Deinde,  fi  quo  modo 
poftero  tempore  recreari ,  ac  refici  potuerit ,  r/aulatim  morbum  conco- 
quit.  Qudd  fi  morbi  rcliquix  cius  roborc  maiores  fint ,  tandiu  atgcr  fu- 
peruiuet,  quandiu  natura  adhuc  fufficerc  poteft :  morietur  tamen  poftea. 
Superuixit  igitur  hic  aegrotans,  quia  viitus  erat  valida  ,  Sc  morbus  die 
impari  mouebatur  ,  vt  ex  euacuationibus  conftat,  folent  autem  his  cfle 
breuiores,&  folutu  faciliores.  Sed  curremanebant  hxc  accidentia  ?  quia 
intcgre  materia  non  erat  difpofita  ad  crifim.  Ad  hanc  enim  dicebat  Ga- 
lenus  ,  vt  fiat  perfecta,  requiritur  coctio,  poftea  fequaturoportet  fegrc- 
gatio,  qus  efle  ad  vngucm  non  poteft,fi  cruda  atihuc  extet  materia,  qui- 
bus  condirionibus  deficientibus ,  nequc  perfecte  euacuari  materia  pec- 
canspoteft  ,  vt  ex  4.  Afhor.  comment. 11.  habetur.  Quce  cum  ita  fint, 
non  erat  expecteinda  perfecta  crifis  in  crudo  morbo  ,  vt  ex  vrinis  tenui- 
bus,  &  fubnigris  elicitunetenimvero  hic  morbus  indigebat  Hippocratc: 
namnon  tam  facile  nos  adhanc  curationem  dcueniflemus ,  fed  potiiis 
fefpicati  eflemus  periclitaturum  aegrotantem ,  cum  nihilominus  prascef- 
fis  euacuationibus  effatudignis,  grauitas  morbi  perfeuerarct :  nifi  dicerc 
velimus  fedatam  efle  febrem  intcgre  :  illud  autem  ,  infomnem  fuifle  ,  &. 
delirafle  ,  denotafle  caputtam  grauiter  fuifle  affe&um,  vtetiam  dcmpta 
febre ,  non  integre  remifla  fit  capitis  intemperies  ,  quod  contingir  CxpiC- 
fime,  &  vidi  ego  in  D.  Iulio  Caefare  Madio,  Illuftriflimi  Epifcopi  Biglij 
Cancellario,  qui  cum  a  fcbre  acutiflima  fupcrftcs  fuiflet ,  tamen  immu* 
nis  a  fcbre  omnino,  delirabat,  infomnis  erat,  &  e  lc&o  fargebat,alia  mu- 
nia  obibat  s  &  domo  egrediebatur,  cum  tamen  cuidenter  conftaret  non 
fuifle  apud  fe  ,  &  perdurauit  hxc  afrcc~tioad  menfcm,  a  quo  poftcacon- 
ualuit  integre  >  &  multos  annos  fuperuixit ,  quia  tandcm  rcfoluirur  fxx 

R     3  humo 


1 3  4  Comment.  in  Hiftoriaj  Epidtm,  Hipp. 

humoris  illius  adufti,  quierat  in  caufa  ,  vt  liiblata  febre,capitt  patcrctur. 
In  mulicribus  hoc  non  rarc  obferuaripoteft,  quibus  febres  fuperucniunt 
piopter  mentium  retentionem.  Sect  vtcumque  iit  in  crudis  morbis,  na- 
turae  impcm  valido  cxiftcnte  largior  requiritur  cuacuatio  ad  perfc&um 
iudicium,  quod  Galenus  lib.  ad  Pofthumum  ,  cap.  1 3.  docct ,  quo  in  loco 
fc  iactat  cognouifle  fanguincm  e  naribus  fluxurum ,  fic  fcribens  :  Ato.ue 
infuper  illud  addtdi,  vehementem  fanguims  fluxum  expetlandum  ,  e 0  auod 
&  natura  iwpetu*  ejfetvalidns>&  morbm  adhnc  crudus.  Subdir :  Confue- 
ttere  vcro  htfce  de  caufis  immoderatas  exinamtiones  fleri.  Cum  crgo  in 
Metonc  nuikim  adhuc  apparcret  coctionis  fignum  ,  fed  pctius  ad  perni- 
ciem  omnia  ,  &:  natura  tentauerir  quidem  cuacuationem  fanguinis  per 
narcs  *,  tamen  diminute  agcret,  vt  ex  vigiliis,  dclirio,  vrinis  apparet :  bo- 
nas  enim  funt  illar  crifes^quas  a:grotantem  reddunt  fine  noxa  ,  &  tantum 
ab  optima  deficiunr,  quanta  eft  eius ,  quoddeficit  vis.  Vt  fuccurreret  m- 
digentix  ,  &  naturam  per  conuenientem  partem  euacuantem  adiuuarer, 
Iauii  caput,  qua  lotione  putauit  Hippocrates  pofle  fanguinem  irugis  at* 
tcnuari ,  ck  partes  etiam  ,  per  quas  fluebat  magis  dilatari.  Quantum  pro- 
fccerit,  oftendit  lanatio,  cum  poft  lotioncm  ,  neque  delirium  ,  neque  vi- 
gilia?  amplius  fucrint  infeft<e  3  fed  omnind  omnia  conquieuerint  ita ,  vc 
mpofterum  non  amplius  febricitauerit ,  vt  ipfe  apertiflime  teftatur,  dum 
inctuit. 

S  Jn  hoc  non  erat  recidiua.  ]  Quafi  miretur  Hippocrates ,  Sc  non  fine 
caufa  integrum  efle  fequutum  iudicium  in  materia  non  tantum  cruda, 
fcd  euidenter  cruda  ,  &  non  tantum  conquieuitfebris,  vr  verifimile  eft, 
fcd  ctiam  quxcunque  alia  fymptomata  ,  quia  lotionc  faota ,  iuo  tepore 
demulcebatur  bilis  aduft  a?  in  caput  firmatse  acrimonia ,  6V:  capitis  intcm- 
pcrics  fimul,  aliter  neque  dormiuiflet ,  nequemcnte  conftitiflet.  Veriim 
vt  caufam  ob  oculos  ponat,  proprer  qaam  tutum  feruatum  eft  iudicium, 
addit :  Sed  crebrh  fanguis  ettam  pofl  tudtctum  profluxtt  *,  id  eft,  fi  vis  co- 
gnofcere  caufam,  propter  quam  morbo  crudo  exiftcnte  fecurc  fitiudicar 
tus,  cft,  qnia  illa  cuacuatio,  quae  erat  conucnienk  ,  &  vtilis,etiam  loluto 
morbo  perfeucrauit ,  &  qucmadmodum  mcdicamcnta  qu«  adhibita  iu- 
lam,  itcrata  fanant,ita  euacuationes  quae  incccptx  iuuant,iteratse  (anant, 
VI  huic  conrigit,  quod  maxime  vosob(eruare,&  memoria  mandaic  de- 
betis.  ncque  obliti  curationis  peractx  ab  Hippocrate,  de  qua  loqucntem 
babctis  cundcm  ^.acut.text.^.  Quo  inlocoabftinet  a  lotione  in  iis,qui- 
bus  commode  fanguis  fluit ,  fin  minus ,  lauat ,  vt  per  harc  veiba  confpi- 
ruum  fit.  Paii  modo,  ncquc  eos  lauare  conucnit,  quibus  profluit  abun- 
de  e  naribus  fanguis;  nam  ii  minus  fluxerit,lauarc  cft  conicntaneum.Hi 
autcm  funt ,  qui  eriam  largo  egent  balneo :  vt  (anguis  ,  qui  ffi  capitc  cft, 
vchcmcntius  moucatur.  Confimilitcr  lauabimus ,  Ci  (anguis  nullo  pado 
crumpat  ,  &  crumpcrc  debcat.  Ex  adicctionc  atitem  huius  fermonis.  Et 
fi  vumcifum  corpus  in  c.xteris,  Bi  ficapur  dtintaxat  iuuent.  Quam  ieitur 
i(k  icquiranrur  cuacuationcs  ad  morborum  iudication<.s  cx  c\i£ti$ 
conftat,Cv  prxcipuc  cruda  cxiftcntc  matcna.  Rcilatmodo,  vtpoftquara 

huc 


Pars  1.      JBgrotw  VI I.  tfa 

hucvfque  vidimus  quantus  effet  morbus,quam  caufam  habcret,  &  quo- 
modo  etiam  praeter  cxpe&ationcm  in  quinta  (k  folutus  integre  motbus, 
&  qua  de  caufa,  aliqua  dicamus  ad  curationem  fpe&antia. 

Curatio. 

QVinto  die  folutus  morbus ,  poteft  reponi  inter  morbos  pcracuto? 
exa&e,  quibus,quac  ratio  victus  conucniat  patetex  x  .Aphor.text.y. 
dum  ait :  Qufbus  morbus  fiatim  peracutm  efiyfiatim  &  extremos  habet  U- 
bores>&  extreme  tenuijfimo  viclu  vtendnm  efi.  Verum  ,  ciim  noftris  tem- 
poribus  tam  exa<5tam  victus  rationem  feruarcnon  poffint ,  aliquid  fuiffet 
in  hoc  morbo  concedendum  ,  quod  excederet  tcnuiflimum  vi&um  ,  vt 
eft  cremor  farri  ,  hordei ,  cum  ouis  forbilibus  ,  aut  contufum  in  pauca 
quantitate  ,  carnis  pulli  gallinacei ,  quod  pariim  differt  a  pane  trito  ,  in 
diftributione.  Illud  quod  vrgebar,erant  medicamenta  vim  morbi  infrin- 
gentia  quamcelerrime ,  fi  quid  aliud,mi{fio  fanguinis  ea  erat ,  ad  quam 
ftatim  confugere  expedlcbat ,  tum  quia  erat  putrida  ,  tum  etiam  quia 
crat  vehementiffima  ,  neque  exiftimaffcm  potuiffe  illam  alui  euacuatio- 
nem  impedire.    Primo  ,  quia  poterat  fieri  primo  die.   Secundario  au- 
tem  ,  quia  habui  caufam  a  potione  aquae  ,  neque  puto  fuiffe  immodi- 
cam  ,   fed  tamen  ,  quia  in  hoc  aegrotantc  rernMeterminare  non  poffu- 
rnus ,  quia  materiae  quantitatem  ignoramus ,  debetis  vos  in  his  cafibus 
obferuarc  motum  naturac  ,  &  fi  larga  eft  pcr  aluum  facta  euaeuatio  ,  fu- 
perfedcndum  tantifper  ,  dum  aluus  fiftatur,  interim  ciyftcribus  refrige- 
rancibus  vfi  ,  fi  ver6  pauca  effet ,  Sc  moderata,  non  abftinerem  ,  (cd  par- 
cius  mittcndo,  pro  temporc  anni,  corporis  habitu,  &:  virtutis  robore,  de 
qua  rc  inferins.  Hac  peracta  euacuatione  ,  deueniendum  erat  ad  attem- 
perantia,  qualia  funt  cichoreacea  omnia,  vel  fuccis  affumptis  ,  vel  reple- 
to  ex  eifdem  pullo,  3c  aqua  per  alcmbicum  extra&a  ,  vel,  fi  magis  pla- 
cent ,  fyrupis  wCi ,  quales  concinnantur  ex  fyrupo  de  acetofitatc  citri,  Sc 
endiuiae    boraginis ,  &  id  genus  aliis.    Alexipharmacis  erat  infiftendum 
quo  malerlca  qualitas  reprimeretur.  Reuellentia  non  erant  praetermit- 
tenda  ,  vt  materia  caput  feriens  interciperetur ,  repetendi  erant  refrige- 
rantes  clyfteres,  folLs  attemperantibus  contenti,  ab  adftringentibus  abfti>- 
ncntcs  femper  ,  nifi  ad  haec  nos  trahat  vitac  periculum  ex  immodica  pcr 
aluum  cuacuatione.  Et  quoniam  quarto  die  fanguis  bis  de  nare  dextra 
paularim  fluxit ,  Sc  quinto  copiofius ,  fed  tamen  non  adhuc  fufficienter, 
vtaccidcnria  demonftrant,  eam  ob rem  videndum  fuiffct,  an  ex  vfu  ex- 
titiffet  fanguinem  mittere  per  vcnam  fe6tam,quo  cx  ambobus  perficcre- 
tur  cuacuatio,  folemus  faepiftime  imitari  motum  naturac  recH*  ,  lcd  dimi- 
nute  opcrantis,  neque  in  hoc  cafu  abftinuiffem ,  prxfertim  ciim  deliraret, 
Sc  vigilaret,  (ignum  ,  qu6d  calida  crat  cerebri  intcmperics  :  ncque  enim 
tanta  fuit  cuacuatio  ,  quae  intenfam  ficcitatcm  inducere  potuiffet ,  nequc 
fi  Hipp')cratcs  iauit  caput  aqua  fimplici  tcpida,  id  fecit,  quia  putarct  cffc 
rcmorandam  ficcitatcm  a  nimia  cuacuatione  indudtam  ,  fcd  vt  eandem 

dciicientern 


1)6     Comment.  in  Hiftortm  Epidem.  Hipp. 

deficientem  adiuuarct :  nam  balncum  fic  paratum  laxat  paites  ,  pcr  qua* 
•fanguis  fluitjpratterea  emendat  malam  humoris  qualitarem,  quod  &  vos 
animaduerteredcbetis,  quotiefcunque  huiufmodi  eueninnt  cafus  :  vide- 
mus  enim  quantum  iuuerit ,  ciim  a  balneo,  6c  vigiliae,  &  delirium  fimul 
fint  fedata,  &c  merito  :  nam  vt  humectans  demulcebat  bilis  acrimoniam, 
hincque  fomni  conciliatio  ,  qui  in  morbis  defideratur.  Morbo  fublato 
inregre  >  fiinguinisciucuarione,etiam  poft  iudicium  perfeueranre  ,  fup- 
prefla,  omnibus  euacuationibus  conquicfcentibus ,  fi  nihil  obftaflet ,  ali- 
quod  leuc  purgans  poterat  exhiberi  .,  veluti  ex  fyrupo  rofaceo  folutiuo 
ad  g.  iij.  vel  ttij.  mannae  ad  £.x.  lenit.ad  3.VJ.  vel  cum  fyrupo  de  cicho- 
rea  cum  rhabarbaro  ,  &c  fyr.  rof.  fol.  concinnato  medicamento.  Poftea 
porerat  exhiberi  aliquid  ,  ad  ventriculi  corroborationem  ,  vt  crat  fac- 
carum  roficeum,  conferua  abfinthij  Pontici,  vel  alia  huiufmodi.  Hic  an- 
tcquam  finemimponamus  curationi,expedit  nonnulla  obferuare  ad  pra- 
xim  facientia.  Primum,  vtantea  diximus  ,  ineuacuatione  fuiiTeferuatam 
rcctitudinem,cum  e  narc  dextra  fluxerit  fanguis  femper.  Hanc  rectitudi- 
ncm  laudat  Hippocrates  4.  lib.  Coacarum  ,  text.i.fecl.z.  fic  :  Si  qui  non 
e  diretlo  fanguinem  profundunt3prauum:quAc  c(i}Ci  a  liene  magno,e  dex- 
tro:  fimilirer  fe  res  habet  in  hypochondriismam  inter  figna  viriofa^  &  le- 
thalis  hxmorrhagiie  hoc  fere  principatum  tenet,  fi  fanguis  non  fluat,per 
redtitudinem,  vel  e  dire&o  partis  arredt-a»,  vt  hepate  phlegmone  obfcflb 
c  dcxtra  nare,  liene  e  finiftra.  Ira  idem  Hippocrates  3.  in  i.eptd.  text.i  3. 
Sccundiim  rectum  ,  &  laterum  dolores.  Aliud  animaduerto  obferuatio- 
nc  dignunl,  nimirum  incipienti  euacuationi  pcr  nares  Hippocratcm  prae- 
fto  fuiife,  Sc  ramen  erat  euacuatio  in  tempore  crudiraris,neque  eft:qu6d 
aliquis  dicat,  cuacuationes  fanguinis  non  eflc  fymptomaticas,vt  quidam 
cxiftimarunt,  quia  Galenusapertc  loquitur  in  lib.i.  de  crif.  cap.S.  Quo 
in  loco  etiam  cuacuationes  ianguinis  fymptomaticas  nuncupat  ,  fic  fcri- 
bcns:  Nequcigitur  fudorcs,  &  vomitus ,  &cxcrementa  alui  ,  ncque  tu- 
mores  poft  aures,  neque  profluuia  fanguinis,  fi  hoc  tcmpore  appareant, 
id  eft,in  principio,  vnquam  per  crifim  «gritudines  finierunt.Quod  etiam 
confirmatur  w  loco addufto epid.text.\6.  fecl.i  3.  Eratigitut  harc  cuacua- 
tio  fymptomatica  ,  &  tamen  adiuuit  lotione  capitis.  Dicetis  cur  adiuuit 
inccEptamcu^cuationem.quiaanimaduertebat  fiericum  argrotantis  com- 
inodo  ,  fcd  efle  diminutam  :  nam  inter  commoda  harmorrhagiar,non  in 
poftrcmiscftillud,  qudd  iudicatoria  non  iudicantia  prohibet  cfle  morti- 
fcra  ,  aut  certe  finiftri  iudicij.  Ergo ,  fi  Hippocrares  videns  adefle  confe- 
rcnriam  in  iam  ccepra  cuacuarione,  fuit  adiumento  illi  cuacuationi,  non 
video  ,  cur  &  nos  in  huiufmodi  moribus  fymptomaricis  non  poiTimus 
aliquid  moliri ,  fi  rcs  cogat :  nam  quotics  vidimus  dyfcnrcricos  ex  inrcr- 
cccpra  euacuationc  delirafic  ,  ftarimquc  inic&is  clyftcribus  ,  ad  mcntcm 
jcdiific  >  quid  aliud  cft  hoc  ,  quam  adiuuarc  fymptomaticum  motum. 
Ego  quidem  exiftimarcm  poflc  nos  naruram  adiuuarc,  ctiam  fymptoma- 
ticc  ftgcatCB)  >  ttiamfi  id  non  yidearur  conccdcrc  Hippocratcs,  qui  1.  de 
LnT/jQnbHs  ,  ttxt.  21.   ha:c  habct  ;  Hinc  fceiida  3Jiu<  crndafiflcnda  non 

funt: 


Tars    L        JEgrottts    V IL        137 

funt :  inguit ,  non  funt  fiftcnda  ,  fed  tarnen  non  addit  ,  aut  adiuuan- 
da  ,  quafi  id  nolit  Hippocrates,  fed  iinendus  fit  natura?  motus,  tantifper, 
dum  videat  Medicus  naturam  agentcm  ,  etiam  fymptomatico  modo. 
Vcrum,  quotiefcunque  confert,  fi  fupprimatur,  poteft  adiuuati  maximo 
cum  cEgrotantis  commodo  ,  his  adhibitis  cautionibus ,  qua:  debent  fcr- 
uari ,  quod  pukherrime  determinat  do&iffimus  Vallcfius  i.  in  z-  epuL 
text.4.  Hippocrates  ibi  recenfet  hiftoriam  Stymargi  vxoris  :  JHa  ex  ven- 
tris  perturbatione  paucorum  dierurn  ,  cum  multum  curajfet  fiftere,  &  abor- 
tum  fecijfet  ,  fcetus  foemina  quadrimeftris  ,  a  corrupttone  fana  fatta  ,  in- 
tumutt.  Ita  fuper  iilo  textu  fcribit :  Hic  cafus  nos  admouet ,  quantumpe- 
riculi  ejfe  foleat  in  fiftendo  alui  proflumo.  Quomam  vero  ,  non  mmus 
etiam  eft  ,  fi  nonfiftatur  ,  antequamnimius  fiat ,  confiderare  caute  oportet 
in  omni  effiuxione  ,  quid  agendum,  an  fiftendum  ,  an  mouendum  magis  >  an 
permittendum  fiuere.  Scopi  vero  in  hac  confultatione  funt  >corferentia  ,  & 
tolerantia  ,  &  modus  flucndi :  nam  fi  cum  confcrentia,  &  tolerantia  ,  bene 
fluity  pcrrmttendum  tantum  :  fi  cum  illis>  tamen  Icnte  fluit ,  mouendum  :  fi 
fine  illis  yfiftendum  eft.  Hxc  Vallefius  ,  cui  fides  maxima  eft  praeftanda, 
6c  quia  Vallefius  acutiffimi  ingenij,  vt  fere  omncs  Hifpani  funt  ,  fed 
etiam  quia.nititur  optima,  5c  quotidiana  expcrientia.  Videtur  &  do- 
C~Hilimus  Septalius  hoc  idem  affirmaue  ,  dum  Ub.  5.  fuarum  cautionum, 
caut.6o.  h^c  habet :  Optrme  ,  mimrne  tamen  a  AJedico  eft  valde  adtu- 
nanda  ,  qma  non  debet  Medicus  naturam  imitari  ,  nifi  coaclus ,  quando 
exretevtione  vrgent  fymptomata,  Ergo  ,  fi  non  valde  ,  Sc  fi  quando  vr- 
gent  fymptomata  ,  aliquando  eft  adiuuanda  natura  fymptomatice  mo- 
uens.  Quare  ,  quidquid  alij  dicant ,  quotiefcunque  incipiet  euacuatio 
aliqua  alleuans  naturarh  ,  qua:  poftea  fupprimatur  ,  cum  argrotantis  in- 
commodo,  tunc  poteftillam  adiuuare  ,  vt  videmus  Hippocratem  fecif- 
fe  in  Metone ,  &c  quod  dico  de  fanguinis  euacuatione  ,  de  aliis  idem 
fentiendumexiftimo.  In  hoc  igitur  lauit  caput  ,  vt  fanguinis  motum 
redderet  faciliorem  ,  neque  fua  fpe  eft  fruftratus  ,  quando ,  cum  gra- 
uiffimis  fymptomatibus  ,  large*  fluente  fangninc  ,  nulla  exiftente  humo- 
rum  coftione  praeter  expedationem  feruatus  eft  3  fine  recidiua ,  benefi- 
cio  euacuationis ,  etiam  poft  iudicium  perfeuerantis ,  quod  idem  virgi- 
ni  Lariffa:  cuenifTc  videbimus ,  vt  proindc  difcamus  cognofcere,  quanti 
(it  perfeuerantia  euacuationis ,  etiam  fympromaticne ,  cum  iudicctinte- 
gre  acgrotantem  ,  quod  maxime  attendendum  eft,  &magni  faciendum» 
Etha^c  hadenus  de  Metone. 


iC 


JEgjko 


i}8      Comment.  in  Hiftoriat  Epidem.  Hipf. 


APPH2T02    OTAOOS. 


PA2INON,Sj 
£k{  <i7$sji  Bo&rr* 
yctgpjfilw    ,     ^n/p 


^Egrotvs  VIII. 


Rasinvs,j^ 
/>r^  2?c0/*  tor- 
retem  habitabat, 
igne   ejl  a  eoenA 


vvk&  Tu£p%t><his.  ifMptw  twj  correptnt^  noflem  habuit  mole- 
rv&PTWJ  <h* i]vuyiv\<;*  \)vk&  Sfani-  fiam.  r-  Diemprimu  quiete>no- 
vcvc.  $4jTip\\  <rvccivx  ts-ctpu^iwdy .       c7em  laboriose  tranfegit. b  Al- 


1$  VVKTZt  <srsipwfiVG*.  T^tTi]  Sa7f0- 

va;£.  cz&ctpiKpxcn  arc/wt.  TZTupTri 
Jb?'Po&oTix(gi.  U  5  ^'  v Jjctzz aVeV 

CMQtlAYldTI.      C*V7TVta    ty    ?3}4(Ty.0i. 


tero  die  omnia  funt  exacerba- 
ta  ,  »<?#r  delirauit.  c  Tertiw 
dies  laboriofusfuit^multum  de- 
lirauit.Quarttisfuit  molefiifi- 
mus  ,  nocJe  nihil  dormiutt ,  in- 


£?.  $&(&>  ,  Jbffpopin.  mfvxfif  fomnia^imaginationcs  ^deinde 
<&&>)  KetvifTi^o^  <£  KUTi\d{  <&*l~  dpczcra,  magnay  ejr  periculofa> 
7u.  <sr*At!  3  vi&yiins  rtfMpr*  cJ%t~  timor  ,  implaciditas.  e  ^uinto 
/b&vtj.  Kcni%{*  drx.  r,$iwa\o.uKp^et  die  mane  rccreatus  eft  ,  ey  om- 
•^vfigi  xzzomhi*.  S&t.  \jzriw.  ninc  rcfpuit :  Multo  autcm  ad 
d71iSa.11  v&i  «A/tf  Jbtrvrjc.  t$/t*>  mcridiem  furore  percitus  efi, 
o)'7ruoifo\  Zlgi  Tite(& £wj  iJpSn.  fibt  imperare  non  potcratf  ex- 
•u-v%6vJ)nsi  (AiTMgsi.  ^wuTumc  tremitatesfrigiddi&fubliui- 
y.%T  ojwjnc.  3?#  5  [aiXoudcl  iwvfe,  dd,vrin*  crud*  :  Adfolis  occa- 
C4>cuct)pr;fim?ce  q>oyfu?&.  tf^  \Jpvi-  fum  obijt.  Habebat  hicfebrem 
to.  ~fr?To  Q  K9*^/«5  i&Tr&tiet  J)rt{.  pcrpetuo  cum  judorchypochon- 
flJi'4*  24^6  tiXto^  a  */&*/.  Gzraflr-  ^rr>  fublimta  contenta  cum 
{jlo\  3  7tL^ot^wJ  iJpvv ,  s&  9w-  dolorc.Z  vrwt  nigr&fiufpenfio- 
vutov.  nes  continebant  rotundas  >  ncn 

fubfidcbant :  venter fiercus  ex- 
crcnit  \fticbat  contincntcr  h  non  valdc  :  conuulfiones  multx  cum 
fudore  ,  (ffub  mortcm  continentcs. 


D  KO 


Tars    I.        JEgrotus    VIII.     139 


COMMENTARIVS. 

O  n  minus  lethalitcr  ,  quam  acute  ,  &  hic  segrotans  laborauit, 

quando  terminum  habuit  hic  morbus  quartum  diem ,  vt  Gale- 

nus  annotat  in  commer/t.  fic  fcribens :  Ac  Erafinus  quamquam 

omnia  grauia  haberet3  ad  diem  tamen  quintum  mortem  produxit ,  quod  die 

primo  mediocriter  fehaberet.  Vnde  eft  de  eo  fcriptum  ad  verbum.  Dien% 

primum  qmete  tranfegit.  Quintus  itaque  ab  initio  ,  quo  dcceffit,  non  ad- 

numerato  primo,  quartus  efficitur.   Iraque  vidcmus  quod,  qucmadmo- 

dum  febres  fimpliciffimx  ,  ac  fignis  firmatx  fecuriffimis  quarto  die  ,  aut 

citiiis  finiunt  ,  vt  lib.$.  progn.  text.i.  habetur,  fic  :  Qu&  malignijfima 

funt3&  quibus  periculofiffima  adfunt figna  die  quarto,aut  cttius  perimunt. 

Pericles  Abderae,quamuisacutiffime  laborauerit,  tamen  quoniam  fignis 

firmata  eft  fecuriffimis,  non  vltra  quartum  ett  producta  ,  &c  euafit ,  vt  vi- 

debimus.  Hic  quoniam  detcrrimis,  vt  ex  textu  elicitur  ,  quarto  die  obiit, 

cum  tamen  vterque  morbo  peracuto  exacle  laborauerit :  fic  enim  appel- 

lantur  ,  qui  quarto  die  terminantur,  docente  Galeno  lib.i.  de  diebus  de- 

cret.  cap.  1 1.  Inter  cAtera  ,  qu&morbi  arguunt  mklitiam ,  efifudor  ille per- 

petuus  cumfebre  morbum  nonfoluens.  Huiufmodi  funt  febres  illx  ,  quas 

Galenus  lib.  aduerfus  Lycum  appellat  humidas,  his  verbis  :  Qu&dam  au- 

tem fumme  humida  y  quod  genus  illae  funt,quas  Grsci  iv$d£(s  ,  vel 

t\dflt  appellant :  fubdit  haud  multo  poft  *,  Cum  aprimaftatim  die  agro- 

tantes  fudant3  fudoreque  ipfo  autparum3  aut  nihil  leuantur ,  has  ego  humi- 

das  appello  febres.  Sunt  ex  illis  fudoribus  inutilibus ,  a  quibus  aegrotan- 

tes  vt  minimum  quidem  iuuabantur  ,  cum  a  principio  ad  finem  fudent 

aegrotantes ,  fine  conferentia,  &  tolerantia,  fed  potiiis  citifllme  exoluun- 

tur.    Huiufmodi  febrers  femel  vidi  hucvfque  in  quodam  Petro  Franc* 

Afiuolo  ex  oppido  Plebis  Cayri.Hic  ccepit  febrire  &  fudare,  &  quo  ma- 

gis  fudabat,  magis  aeftuabat ,  &  excrementa  reddebantur  difficulter ,  fed 

in  fpiras  circtinduc~la,vt  igne  cxficcataapparerent,  sicqne  liquato  corpo- 

re  intra  quartam  obiit  ,  quo  eodem  fatofun&us  eft  hic  de  quo  agitur 

cegrotans.  Caufa  fuit  fine  dubio  adufta  bilis,  vtaccidentia  demonftrant. 

Non  potuiffe  euadere  cumtam  violenta  euacuatione  confpicuum  fiet,  fi 

quac  fcribit  Hippocrates  i.prorrhet.text.i^.  attcndamus,  dum  ait :  Sudor 

mult us3fi  cumfebribus  acuti*  fiat,  inutilk.  Quibus  additGalenus  de  fuo» 

haec  :  Ad  nomen  (multus  )  mentem  potiffimum  conuerte  ,  quoniam  fiepius 

qui  in  acutis  affidue  fudant  mediocriter,  quanquam  cnnBentur3trahantquey 

non  tamen  moriuntur :  fivero  fudor  multus  fuerit ,  qui  febrem  non  foluaty 

quod  Agri  virtus  cito  exoluetur  ,  liquido  conftat.  Merito  igitur  cum  hu- 

iufmodi  fudore  obiiflefcribit  Hippocrates.  Neque  eft  quod  dicatis  eun- 

dem  Hippocratem  in  hb.4.  Coacarum  ,  text.^j.  velle  in  fcbribus  acutis 

fudorem  effe  multum ,  dum  in  textu  fic  ait  1  Acuti  rnorbi  iudicantur  fan- 

S     1  gninv 


1 40     Comment.  in  HiHoriat  EpidemMipp. 

gnine  fluente  e  naribm,  die  critico,  &  fudore  multo.  Per  multo  ,  non  intcl- 
ligit  immoderato  ,  fed  caufe  proportionato  j  quia  ctim  caufa  fit  valida, 
Valida  etiamrequiritur  euacuatio  *,  oportet  fit  modus  quidam,  veluti  in 
omnibus  aliis  excretionibus,  nimirum  vt  tantum  effluat ,  quantum  fit  fa- 
tis  extinguendomorbo  :  nam  fupra  modum  eftluens  vires  deiicit ,  ac  fas- 
pe  vires  extinguit.  Quod  infra,  nihil ,  aut  minus,  quam  oportet  confcrre 
iolct.  Prastcrea  oportet  fit  in  die  critico.  In  hoc  incoepit  ftatim  a  princi- 
pio  erumpere  ium  maximo  a^grotantis  detrimento.  Noto  vnum,  fb'!icec 
dicere  Hippocratem,  accena  igne  fuiffe  correptum  ,  mnuens  credo,  dcli- 
quiffe  in  vidtu  ,  non  quia  putcm  congefta  fuiffe  tot  excrementa  inutilia, 
quas  huiulmodi  morbum  concitare  potuerint ,  fcd  quia  leuis  caufa  mul- 
ta  grauiiiima  producit ,  quando  corpus  cft  iam  male  affe&um  :  Ncque 
miror,  dicere  Hippocratem,  habuiffe  nodtem  molcftam  :  nam  incipiente 
acceflionein  principio  no&is ,  non  potuit  ita  leuis  efle  ,  quin  perdiuaue- 
ritfpatio  horarum  nouem,aut  etiam  multo  plus.  Addamus,  quod  multd 
grauior  extitit ,  multis  alimentis  repleto  ventriculo  ,  &:  fortaffe  etiam  va- 
riis :  neque  fortaffe  erratum  eflet  dicerc  ,  deliquiffc  in  potu  vini,quia  boc 
eftprxcipue  frequentiillmum,ex  quo  delicto ,  &  febris  vehemcntiflima 
potuit  fuccendi,  dolorquecapitis  generari. 

a  Diern  primurn  quiete,  nollem  Libonose  tranfegit."]  Solent  etiam  mor- 
bi  lethales,  ciim  incipiunt,  interquiefcercXcd  tamen  grauius  inualcfcunr. 
Hic  xgrotans  ,  cum  inuafit  morbus,  moleftam  habuit  no&em,  quoniam 
in  no&is  initio  correptus  fcbre,&  vifa  eft  quicuiffe  circadiem,fed  tamen 
non  fidiffet  quiuis,  vidcns  vrinas  nigras  ,quas  habuit  a  principio  morbi, 
ciim  dicat :  iiabebat  bic  febremperpetuo  cumfudore,S>c  rcliqua  ,  qu«  po- 
nit  tanouam  morbum  confcctanca ,  tk  propterea  magis  timuiffet  Medi- 
cus  cordatus ,  videns  moibi  alleuationem,cum  fignis  lethalibus,vt  dice- 
mus  infra  ,  &  cum  ratione  cxiftimaffct  non  potuifle  perdurare  hanc  alle- 
uationem.  Neque,  dum  ait,primum  dicm  quiete  tranfegiflc  ,  cxiftimare 
dcbctis  fuiife  finc  fcbre,fed  loquitur  comparatiue  ad  noctem  prcecefLim, 
&c  fubfcqiicntcm  j  ncque  puto  ego  proptcrca  fuiffe  no&em  moleftam, 
quia  fequcrctur  dies  grauior  ,  fcd  ide6  factum  ,  quia  humorum  malitia 
inualcfccret  ,  cui  ,  cum  non  poflet  natura  dominari ,  vcluti  ignis  combu- 
rcns,  muito  magis  incrcfcebar,  necremirtebatur  vnquam,fcd  ita  inualuit 
cilorprarrcinatur  dis,vt  nunquam  ceifauerit?donec  naturalem  extinxerit. 
Qu/;d  vcrum  fit ,  fubdic. 

:cro  die  cxacerbata  funt  emnia,  multum  deliratiit.]  Et  fic  fcqucn- 

tjBus  dicbus  ficlum  ccrnimus.  Altcro  dic  ,id  eft,  die  fccundo  ,  quo  vult 

G.ilenus  in  e  maHgnitatcm,  eriamft,  dum  Hippocraccs  appel- 

,     .   |  ..menti.unin  primis  vcibis  apcrit ,  cui  tamcnnon 

malitia  iuncbi  cft  ,  cum  magnuudo  ,  &  mos  diftinguantur  ,  nili 

vrm  x  nigrar  iiatim  appaiuifltnt ,  vt  vidctur  pcflc  dcduci  ex  tcxtu.  At, 

qite  lir.  Aitero  dic  %  n);.;.nifi:?:t  cxaccrb^ta,  nofte  dclirauir.  Pcr  cw- 

i.jMflumus  intclligcre  noclis  molcftiam,  ha:c  autcm 

inciudit   inquictudiucm,  iitim  ,  Vlgiliaj  ,  c.ij  itis  dolorcm  ,cV:  alia  ,  quac 

cxpcriun 


Tars   L       JEgrotut  VIII.       141 

experiuntur  argrctanccs  fic  afFe&i,  &  praecipue.,  qui  vencriculum  prauis 
humoribus  habent  referrum,  6c  forcafse  fudor  copiofior  ,  virtus  Iangui- 
dior,  Neque  mirum  in  tanta  humorum  efferuefcenria  capnc  ita  affici ,  vc 
delirent  aegrocances.  Itaque  &c  die  ,  &c  nocle  grauiilime  Cc  habuir.  Hinc 
elicias  licet ,  febrem  hanc  humidam  ex  coliiquationc  proueniiTe  :  func 
enim  cres  caufa:  humidarum  febrium.  Vna  ex  colliquefceiitia  pendet. 
Altera  ex  meri  malicia.  Tercia  ex  multirudine.  Haec  minus  mala.  Secun- 
da  hac  dererior  :  Pnma  ver6  omnium  detcrrima.  Ex  copia  eranr  febres 
illae,  quae  poft  canem  flebanc  fudorofa?,a  quibus  tamen  mulci  iudicaban- 
tur  ,  indicium  qu6d  iiebant  a  copia  ,  qux  reponunrur  inrer  minus  letha-* 
les.  Poft  canem  febres  ficbanc  fudoroiae,  paucisfeptem,&:  noucm  diebus 
ceiTabant,  vndecimo,&  quartodecimo,  dccimofeptimo,  Sc  vigefimo  iu- 
dicabantur,  lib.$.  epid.  text  6$. 

c  TertiHS  dies  iaboriofus  fuit.  ]  Quomodo  laboriofus  fuerit ,  oftendit, 
dicens ,  multum  delirauit.  Iraque  ,  ex  hoc  apparet  euidentiflime  fubcrc- 
uilTe  maliriam  humorum  ,  &c  morbum  vim  fumpfilTe  eundo  ,  vr  apparct 
ex  quarto  die,  quemdicit  fuiiTe  molefliflimum.fi  quartus,perinde  ac  ter- 
tius  grauia  habeat  fymptomata ,  breui  fit  iudicium,  &  vbi  iudicium  ,  ibi 
6c  mors ,  in  morbis  ltfchalibus.    His   quae  paiTus  efc  pcrpenfis  a  Medico, 
qtiae  fpes  fururae  falucls  fuberac  ,  praeferrim  cam  grauiter  in  quarta  fe  ha- 
benrc  ,  de  quo  ita  fcribit :  Quartus  fuit  moleftijfimus3nocle  nihil  dormiuit, 
inftnia,  imaginationes,  deinde  peiora,  magna3  &  periculofa^  timor,  impla- 
ciditas.  Haec  funt ,  quac  habuit  quarto  die ,  omnia  humorum  acuitatem, 
&  maligniratem  aperientia  :  nam  vigilare  indicat  humorum  caliditarem, 
vc  vidimus  in  Hiftoria  C leonatlidis, quo  in  loco  fic  legitur  :  Stmulque  re- 
dunda.-item  fuccum  non  ejje  biiiofum  ,  &  calidumhis  fignificabatur :  nam 
ab  eo  fuidem  fittbandi ,  &  infomnes  efficiuntur.  Itaque  folo  hoc  fympto- 
mate  porerac  Medicus  magnam  ruinam  pramunciare  ,  vt  colligitur  ex 
l.  progn.  text.  12.  Pejfi?num  vero,  inquit ,  eft,fi  neque  interdiu  ,  neque  no- 
clu  dormiat :  dolor  enim  ,  ac  labor  ,  vel  defipientia  fignificatur  ab  eo  indi- 
cio^&ingens  cerebri ficcitas,  a  quafolent  deiirare.  Ica  eriam  i.in 7.  Coa- 
carum,  text.tf.  feti.y.  fcriptum  reliquit  Hippocrates :  Peffimumautem  eft 
non  dormire,  neque  die>  neque  nocle  ,  aut  emm  pr&  dolore  ,  &  affliftione  vi~ 
gtlauerit,  aut  ab  hoc  figno  delirabit.  Saspius  diximagni  faciendas  elTe  vi- 
gilias,  quia  funt  in  febricicantibus  grauillimum  fignum  ,  in  fanis  non  lc- 
ue  :  funt  enim  prauae  vc  caufe ,  &  vc  fignum.  Vr  caufa ,  quia  prohibenc 
co&io.nem.  Vc  fignum  ,  quia  indicant  prauam  corporis  difpofirionem- 
Sunr  ex  iis  fignis ,  quas  recidiuam  pramuncianc ,  eriam  in  iam  a  morbo 
rcfticucis.    Imaginationes  indicabant  cRc  humorum  prauorum  copiam, 
prcecipue  circa  os  ventriculi ,  vr  cx  Galeno  habetur  3.  Aphor.  comrn.14. 
Wntquehumoris  melancholici  effedhis ,  vr  3.  in  1.  epidem.  comment.i. 
His  addirur  timor,  &  implaciditas,  quas  vrraque  praua  eranr :  nam  vtra- 
cjnc  indicabant  prauam  quandam  humorum  qualiratcm  ,  quam  natura 
non  ita  facilc  poffec  enacuare  :  timor  enim  magnopere  acris,  &  decoctac 
biiis  flaux  eft  fymptoma,  vt  i.in  x .  epid.  comment.j^.  perinde;  & impla- 

S     3  cidrtas, 


i4i    Comment.  in  BiftoriM  Epidem.U  ipf>. 

ciditas,  quam  ab  cadcm  caufa  fieri  fatetur  Galenus  5.  acnt.  comment.M^ 
his  verbis  :  Quare  in  malignisy  maleficifque  btliofis  adiecit3  quod  talia  cx- 
cernentibus  ipfis  non  extviguuntur  ,  fed  omnino  vice  verfa  increfcunt ,  au- 
genturque.  Ncquc  ardor  hypochondriorum  fedatur  ,  quin  potius  vehc- 
mentior  redditur.  Adde  ,  quod  fnrT*£ovT%i ,  id  eft  ,  &t»v  ,  &:  <Ao<r<popictv 
habent ,  id  eft ,  implacidi ,  inquictique  fiunt.  Quibus  verbis  apcrtiflime 
confitetur  implaciditaccm  fequi  malignorum,&  aduftorum  prarfentiam: 
folent  etenim  tunc  vere  efle  implacidi ,  6c  inquicti  argrotantes ,  quando 
os  ventriculi  a  prauis,&:  malignis  fuccis  infcllatur,  vt  huic  contigiffc  vc- 
cifimile  eft  ,  &c  cum  dicat, 

d  Pciora.  ]  neque  explicct,  quid  intelligat  per  hrcc  ,  fortaffc  ,  fubdens 
timor>  implactditas  thxc  appellat  jPnor/z :  tamen  putarim  ego  vix  ficn  po- 
tuiffe,  quin  in  tanta  humorum  congerie,  aliquis  cflet  oris  ventriculi  do- 
lor  ,  quod  fymptoma  tanti  eft  faciendum  ,  vt  fi  quis.fimplici  tertiana  la- 
boret  cum  oris  ventriculi  dolore,  fufpectam  habcat  falutcm  fuam,quan- 
do  eft  exquifitifiimi  fenfus ,  cuius  caufa  ,  vt  fcitis  cor  dicitur  ,  quia  ipfius 
aftc&io.rationearteria?  magnae  ,  quac  inlongum  ventriculi  protenditur, 
facile  cordi  communicatur,hincque  grauiflimae  fyncop#,&:  velociflimae 
mortes.  Vidi  ego  bis ,  &  ter,  mortuos  argrotantes  in  tertiana  omnino  in- 
termittentc  ,  qui  acccffionis  die  ,  cum  dolore  oris  ventriculi  in  mortifc- 
ram  inciderunt  cardiacam.  Presbyter  ftdclis  Canonicus  tertiana  laborans 
omnino  intermittentc,in  tertia  acceflione  obiit,cui  medicinam  faciebant 
Excellcntiflimus  Do&or  Marotius ,  cV  Patcr  mcus ,  &  non  alia  de  caufa, 
nifi  proptcr  intenfum  oris  ventriculi  dolorem.  D.  Benedidus  Tcrzagus 
eodemfatofun&us  eft.  D.Ioan.  Baptifta  Piftoletus  ex  eodcm  morbo 
defunchis  cft,quamplurimos  poftea  vidi  grauiflime  affectos.    Multis  rc- 
niedium  fuit ,  prazfertim  iis  >  qui  vchementiiis  vomentes ,  dolebant  orc 
ventriculi :  fruftum  panismadefa&um  in  aqua,  &  vino  afperfum  exhibi- 
tum.  Ego  teftari  poffurn  ,  me  multis  pnefto  fuiffe ,  &  multos  reftituiffc, 
quibus  iam  pras  vi  morbi  erant  refrigerata  extrema  ,  vt  etiam  vos  pluries 
vidifle  crcdo  ,  etiam  aliquando  quibufdam  Mcdicis  renuentibus ,  quia 
ctiam  inualefccntc  acccflionc  hoc  medendi  generc  fim  vfus.    Id  vcro 
animofius  prxftabam  ,  quia  Galcnus  ita  faciendum  confulit,  in  lib.j.  ad 
Gluuc.  cap.  1 4.  in  cap.  de  febribus  cum  acctdentibus ,  quod  caput  vos  iuuc- 
ncs  diligentcr  legere  debctis ,  vt  fciatis ,  quando  hoc  modo  curandum, 
quando  abftincndum.  Vinum,  inquit  ibi,  etiam  aquafrigida  temperatum 
curat  eas3  qu£  ex  magnis  fiunt  euacuationtbus,  dtJfoluttonesy&  tunc  prdfer- 
tim  ,  quando  ad  ventriculum  fluunt  humores.   Scd  ftatim  fubdit,  quid  at- 
tendendum  prxcipue  fit.  Sed  aduertcndum,an  aliquid  fit,  qnod  prohi- 
beat  huiuf  modi  cxhibitionem  ,  vcluti ,  fi  aliquod  vnum  cx  vifccribus  in- 
flammationcm  patiatur,  aut  caput  vchcmentius  dolucrit ,  aut  paflio  ali- 
qua,  quie  dclirarc  cogat ,  affuerit ,  aut  febris  incendcns  in  morbo  crudo: 
magna  cniin  ,  &  quafi  infanabilia  cx  potu  vini  in  huiufmodi  affectibus 
nocumenta  proucniunt.  At  quorfum  harc  ?  Vt  vos  iuucncs  moneam  mc- 
moria  mandttis,  quac  hic  fcribuntur,  quando  vos  ficpiflimc  dccipicnt  ta~ 

lcs 


Pars  1.        rJEgYotm   VIII.      143 

les  affe&us  ,  putantibus  vobis  fimpliciter  efTe  vcram  Hippoeratis  propo- 
(ltionem  dicentis  :  Febres  quoquomodo  intermiferint  ,  periculum  abejfefi- 
gnificanty  quia  id  verum  eft  ,  qiutcnus  fpe&at  ad  febrem  folam ,  non  ad 
febrem  cum  fymptomate,&:  prxcipue,fi  habeat,propter  fuigrauitate,ra- 
tionem  caufa: :  tunc  cnim  a  fymptomate  defumi  indicationcm  par  eft,  ita 
confirmante  Galeno  lib.tt.  meth.  cap.i.  Caput  dignum  quod  a  vobis 
lcgatur  attente.  Quare  ,  quando  Hippocrates  fcribit  Erafinum  habuif- 
fepeiora,  praeter  timorem,  &  implaciditatem  ,  cgo  libentiffime  adde- 
rem  oris  ventriculi  dolorcm  a  maligna  illa  humorum  qualitate  prouc- 
nientem. 

c  Qninto  d*e  matje  recreatus  eft,&  animo  refifuit.  ]  Ha:c  alleuatio  ad- 
modum  crat  infida,&  eft  illud ,  quod  habetur  ab  Hippocrate ,  Perniciofa 
fine  fignis  leuantia  :  neque  enim  prseceffit  euacuatio  aliqua  infignis,  non 
figna  co&ionis  ,  fed  omnia  erant  deterrima ,  propterca  dcterior  debebat 
exiftimari  aegrotantis  conditio  :  nam  qui  in  fignis  prauis  lcuius  habenr, 
difficili  morbo  laborant ,  ita  dicente  Hippocratc  i.lib.Coacarumtext.i  i. 
comment.  i .  Fiunt  iftt  alleuationes  natura  interdum  extremos  conatm 
edente  ,  interdum  eadem  cejfante  ,  qu&  pra  infirrnitate  non  agitat  mate- 
riam  ,  cuius  tnterim  vis  malefica  accrefcit  >  ac  dijfoluta ,  totaque  fubslan- 
tia  naturA  contraria  ,vel  mediocriter  habentem  necat.  &  lib.i.  Coacarum 
text.11.  comment.i.  ita  legitur  :  Qui  morbi  itfmalis  fignis  leuantur ,  & 
qui  in  bonisnon  remittunt^  dijficiles  funt  y  quod  idem  eft  ,  ac  illud  ,  quod 
legitut  apLid  Hippocratem  in  Aphorifm.  Qu&pr&ter  rationem  leuant>  his 
non  eft  fidendum.  Rem  ita  eife,  euentus  demonftrat ,  quando  vix  videba- 
tur  alleuatus^quod  deficicnte  Sole  furore  percitus  eft. 

Deficiente  Sole.  Hoc  videbatur  denotare,  quishumor  peccaret ,  nimi- 
rum  folet  humor  atrabiliarius  ea  hora  praccipue  moueri ,  &  quemadmo- 
dum  peccans  humor  erat  extreme  malignus,non  amplius  dicit,  delirauit, 
fedfurorepercitxseft.-innuens  vchcmentiffimum  fuifle  delirium  :  neque 
enim  huiufmodi  deliria  fiunt  a  pituita,neque  ab  alio  placido  humore:fed 
ab  atra  bile,  fic  monente  Galcno  G.Aphor.  comment.^6.  his  verbis :  Non 
tamen  furor  sft  paffio  communis  ,  nunquam  enim  ex  pituita  fit>  cum  adeius 
generationem  humor  irritans^  &  mordax  exigatur,  talis  autem  eflflaua  bi- 
lis,  hurnor  autem  melancholicus  non  fernper  3fed  cumfupra  modum  exufttts 
efl^aut  putrefaBusjnalignamque  induerit  acrimoniam^  qualem  puto  hurno- 
^remfmjfe  ^furorem  Erafino  inducentem  ,&  vt  oftenderct  vim  delirij ,  in- 
quit  3fibi  impcrare  non  poterat. 

f  Extremitates  fi'igid&.&  fubliuida  :  vrin&  crud&.]  lam  diximus  illam 
alleuationem  ,  quam  habuit  quinto  die ,  prouenifie  ex  virtutis  extrema 
imbecillratc  ,  nequc  propterea  quod  furore  percitus  eft  ,  indicatur  na- 
turxroburviitutis ,  fed  quidem  extrcmus  virtutisconatus ,  quie  tandem 
fuccubuic  caufir  morbifica:.  Huius  cerrum  erat  indicium  extrcmonim 
refrigcratio,  Sdiuor ,  de  qua  re  ,  iam  alias  dictum  eft  ,  mortcm  fic  afFe- 
•  <5tis  elTc  pvx  foribus  ,  quia  fcquitur  ,  aut  ad  vehementiam  infiamma- 
tionis  intcrnarum  partium  ,  aut  ad  extremam  imbecillitatcm  caloris  na- 

tiui, 


144   Comment.  tn  Hiftorias  Efidem,  Hipp. 

tiui  ,  vel  ad  eitifdem  caloris  oppreffionem  ,  vel  ad  periodicam  accet 
fionem. 

Extinguiturcalor  imininente  exitio  ,  indeque  cxtrema  refrigerantur, 
fed  cum  liuorc,  «Sc  tantopere  aliquando  refrigerantur,  vt  glaciei  fimilem 
habcant  rcfrigerationem  ,  aliquando  etiam  cum  fudore  frigido.  Qui  ita 
funt  affecTi,  moriuntur  ciriflimc.  Contrahitur  calor  in  dolore  vehemen- 
tiflimo  interiores  partcs  occupante  abinrequali  intcmperie  ,  pituita  vi- 
trea,rlatu  :  in  iumma  virium  imbeciilitatc  ftatim  ab  initio^afTeclibus  cor- 
dis ,  colliquatione  alui.  Opprimitur  calor  ,  Sc  oppreiTus  non  poteft  dif- 
fundi  ad  extrema  vfque,  idque  proptcr  copiam  multorum  ciborum  .  gra- 
nato  ventriculi  ore,aut  morfo  ab  acribus  humoribusper  inediam. 

Poftremo  in  acceflione  periodica  ,  vt  in  tertianis ,  aut  critica  ,  quando 

fcilicet  natura  aliquam  eft  tentatura  cuacuationcm  criticam  ,  qno  tempo- 

re  contrahitur  calor  natiuus  ad  intcrna,&  colligit  fe  ,  vt  noxia  detutbet  a 

corpore.   Cum  igitur  tot  caufis  refrigerari  contingat  extrema  ;  in  hoc 

tfgrotantejCtiaiTiii  adcflet  interna  inflammatio  ,  vt  fublimiras  hypochon- 

driorum  oftendit #,  tamen  extrema  imbecillitatc  virtutis  funt  refrigerata, 

&facTa  fubliuida  ,  emorientis  facultatis  nonobicurum  argumerjtum,  vti 

alias  audiuiftis.  Quare,cum  tanta  virtutis  imbecillitate  ,  quomodo  pote- 

rat  diutius  vitam  protrahere  ,  praefertim  vrinis  crudiscxiftentibus  ,  qras 

requircbant  tempus  ad  cocTionem  :  virtus  autem  extreme  deprciTa  non 

poterat  tempus  expectare.     His  igitur  omnibus  de  caufis  ad  Solis  occa- 

fum  obiit ,  ea  fcilicet  parte  diei ,  in  qua  magis  infcftabatur ,  nnquam  fn 

deteriori  parte,qua  hora  etiam  ccepit  aegrotare.  Pergit  modo  Hippocra- 

tes  recenfere,  qure  per  totum  morbum  paiTus  eft  ,  inter  carteiaque  id  crat, 

qu6d  febrem  habebat  cum  fudore  ,  hypochondria  futhmia  ,  conter.ta  cum 

dolorc ,  ex  quibus  euidenter  apparet  habuifle  vehementcm  in   vtroque 

vifcere  inflammarionem :  nam  erat  febris  ,  tumor,  dolor,  quar  orrnia  m- 

flammatas  partesconfequuntur.  Praeterea  illa  circa  vcfperas  exaceibario, 

dcluium  ,  iunt  ex  confcquentibus  inflammationem  ,  fic  docente  Aetio 

hb.$.ferm.i.cap.$.ibi  poft  multa  inquit  ,  Febris  adcfi  acuta^ns.^uaiis^v.A 

plerunque  ad  vejperas,&  nolhcrn  exacerbatur.  Acceflionis  autem  temporc, 

quidam  delirio  apprchenduntur.    Verum  non  iat  erat  confiderarc  cfle 

iftas  partes  inflammatas ,  fcdampliiis  quanta  cflct  attendere,  crarperne- 

ceflarium  ,  ciim  ad  magniiudincm  inflammationum  fequantur  febres. 

Quapropter,  cum  vehcmentiflima  cflct  hrtc  fcbris  ,  fuiiTe  etiam  ralem 

inrlammationem  erat  vcrifimile,  &c  ita  magnam  ,  vt  adureretur  ,  quando 

pcr  fudorem  cft  rclolucns.  Non  diflimilcm  cafum  memini  me  vid:fle  in 

Xcnodochio  maiori  Papiae.     Erat  iuucnis  quidam  febiicitans  ardenter, 

cum  tumore  infigni  circa  hypochondrium  dcxnum  ,  icd  dolcbat  ita  ,  vt 

nequctunicam  ipfampoflct  iuftinerc,  &  fi  fortaflc  nos  tangebamus  ,fta- 

tim  ac  perfcnticbat  digitum,clamabat,  plorabat  pra?  dolons  vchcmentia, 

fudabat  per  totum  corpus,citiflimc  obiit  ,  quia  vix  qnartam  tetigit.  No- 

uitatc  cafus  motus  :  ctiamii,cum  elTcm  iuiunis3alrcit'm  vidi  viuente  pa- 

uc  mco  in  eodcm  loco  ,  fcd  quod  fciam,  non  fuic  fecTum  corpus  :  huitis 

igitur 


Tars    l         JEgrotus    VIII.      145 

igirur  corpus  fecandum  curaui  adocliflimo  Lorcano  Doetore  Chirur- 
go  Mediolanenfi ,  qui  anatomiam  in  hoc  Ticinenfi  gymnafio  ,  poft  do- 
vhilimum  Afellum,  exercuic.  Mirum  dictu  !  hepar  inuencum  eft  in  parte 
gibba,ica  dmigracum,vc  videretur  in  farragine  coctum ,  quod  finc  dubio 
nou  aliter  factum  credidimus  ,  quam  ab  inflammarionis  vehementia. 
Vidi  ego  ,  <5c  multi  ex  adolefcent>bus ,  quos  mecum  habebam.  Ira  for- 
ta(f:,&  huic  contigifle  vifum  fuiffet ,  fi  fedtio  a  perico  viro  facta  effet,  Sc 
horror  vos  in  huiufmodi  cafibus  grauiflimis,curetis  fecari  corpora  ,  quo- 
niam  eric  vobis  ik  maximae  vtilicatis ,  £c  maximi  honoris ,  dum  animad- 
uercenc  domeftici  non  erraffe  vos  in  morbi  cognicione  ,  auc  falccm  vide- 
bunc  motbi  magnicudinem  non  admifiifc  remedia  cum  racione  facta. 
Qu  >d  C\  contigerit  vos  errafle  ,  neque  id  eric  iniuile  ad  confimiles  afFe- 
dtus  cogriofcendos  j  &  fi  vobis  concingec  decipi ,  ne  vos  pudeac  id  fa- 
teri  ,  quia  humanum  eft  ,  humanum  corpus  pcrtractantem  ,  tam  facile 
"alterabile,  praefertim  in  morbisinternis,  decipi.Quod  fi  non  puduit  Hip- 
pocratem.  fiteri  fe  fuiffe  deceptum,  pudebit  vos,  6c  nos,  qui  neque  Hip- 
pocratcs  fumus  ,  nequc  vnquam  futuri ,  fi  milleannorum  fpatium  viue- 
remus.  Videte  quinto  epid.  text.ij.  quam  animose  fateatur  Hippocratcs 
fe  fuifle  deceptum  in  curatione  Autonomi ,  dum  ita  habet :  Hocme  la- 
tuit  fcfltone  opw  babete ,  deceperunt  me/utttra  ,  habentes  in  fetpfis  iuculi 
l&fionem  ,  pofleaemm  perjpicuumfiebat.  Idem  Hippocratcs  curans  famu- 
laminOmilo  in  eodem  libro  ,  text.iS.  dicit  fic  :  Sutura  vero  in  vlcere 
erant.  Hoc  cognitum  eftte&e  ,  feetionc  opus  habere.  Se£ta  eftautem, 
non  velut  op  vteb  t.fed  quancum  re!ic^tum,pus  in  ipfo  factum  eft.Quos 
rcxtus  dum  exponif  dodciflimus  Vallefius  ,  non  dedignatur  ponere  ver- 
ba  elegantiffimrCelfi  defumpta  ex  lib.fc  cap.4..  dum  inquit.  Commen- 
dac  Celfiis  candorcm  ,  &c  fimplicitatcm  Hippocratis ,  quifuum  errorem 
tam  aperce  conritctur,  contra,  ac  imperiti,  qui  nihil  fe  fatcncur  ignorarc. 
Sunc  ver6  eius  harc  verba  :  Afuturis  fe  deceptum  ejfe  Hippocrates  memo- 
ri&  prodi>dtt>more  fctlicet  magnorum  vtrorum  >&  fiductammagruirumrerii 
habentiu.Nam  lema  ingema^uia  nihil  habet,  mhilfibi  detYahunt.Aiagno 
ingentojnultaque  mhilominm  habituro >conuenit -caram  fimplex  veri  erroris 
confeffio ,  pr&cipueque  in  eo  miniflcrio ,  quod  vtditatts^caufa  pofleris  tradi- 
tur ,  ne  qut  dcctpiantur  eadem  ratione  ,  qua  cpuis  antea-dcceptuo  eft.  Vcr- 
ba  tanto  viro  digna  ,  quae  vobis  animum  addere  debent ,  omnem  adhi- 
benccs  curam  ,  vc  in  morbis  cognofcendis  non  decipiamini  ,  decepti 
non  perterreamini.  Nonne  &  Galenum  aliquando  fe  deceptum  cfle 
fcimus. 

8  VrinA  nigra  ,  fujpenfiones  continebant  rotundas.  ]  Haec  fortafle  erant 
ca,  quae  Hippocrates  appellabat  peiora  ,  &:  magna.  Detenimum  eft  in 
morbis  apparere  vnnas  nigras,  fed  prxfertim  in  hoc  n?grorance,quia  cau- 
fam  habebanc  ingcncem  aduftionem  ,  vti  ex  accidentibus  conftac  :  vere 
torrebatur  &  hepar  ,  prcccipuc  in  parce  gibba  ,  quae  folct  per  viinas  cx- 
purgari  ,  rcm  ita  efle  fidc.11  eciam  faciunc  fufpenfioncs  rotiuidae.  Has  a 
yi  caloris  ita  cfle  fac^as  iam  diftuin  eil ,  neque  proptcrca  fubfidebant, 

T  <juia 


x  4  6     Comment.  tn  HiFlorias  Epidem.  Hippl 

quia  materia  erat  cruda,  &  flatuofa.  Et  quia  in  inflammationibns  hcpati$, 
quemadmodum  lotium  cmittitur  acre  ,  ita  vcnter  ex  vi  caloris  aduAa 
maceria,fupprimitur,  nifi  cum  vifceris  imbecillitateinflammatio  fit  obor- 
ta.  Cum  igitur  dicac  vcncrem  ftercus  cxcreuifle ,  id  non  eft  quid  boni, 
fed  porius  dicerem  indicafle  faculcacis  retentricis  imbccillitatem  ,  quia 
nihilominus  fuit  femper  inutilis  euacuatio  ,  fi  fuit  talis  aluus  a  principio, 
Sitiuiflc  poftca  continenter ,  id  non  erat  mirum  ,  quia  fitis  caufa  aderat 
vchemens,  fed  quod  addit, 

b  Non  valde.  ]  Id  erat  lethale ,  indicans  non  fitiuifle  ex  caloris  extin- 
ctione  >  non  quia  deliraret ,  nam  in  tali  febre ,  fi  abfit  ingens  fitis  alceru- 
trum  mdicat,  aut  mentem  efle  lxfam ,  aut  ventris  naturalcm  facultatem, 
qua  fubinde  appetimus  emori.  Iam  vidimus  delirafle  vchemcntiilimc: 
hos  autem  Hippocrate,»  in  prorrhet.  appellat  paucibibos.  Sed  vtcunque 
cflet,  erat  perniciofum  fignum.  Conuulfioncs  multse  cum  fudore,&:  fub 
mortcm  contincntes.  Hoc  non  admodum  eft  infrequens,  rarione  ficcica- 
tis  ex  larga  euacuacione  factae  ,  quo  tempore  non  eft  atnplius  remcdio 
locus :  nam  habcmus  a  Galeno  fcriptum ,  qu6d ,  fi  ex  adurc ntikns.  febri- 
bus  totum  cerpus  exficcetur ,  &  neruts  ex  ficatate  co,\uidfio  acctdat ,  maxi- 
rnurn  efi  maium,  &  pene  infanabde ,  quoniam  .  inquit ,  tempus  lo  igum  re- 
quiritur  ad  ficcitatern  nerucrurn  remouendam ,  vehementta  autem  morbs  id 
non  expeclat,  fed cito  vires  diJfoluits&  Jubito  exitlum  affert.  Ub.i.Aphor. 
comment.iG.  Quod  idem  repetit  ,  &  magis  ablohite  Ub.  d.:  tremore ,  & 
falpitat.  fic  :  Ac  ex  ficcitate  covuulfiones  nmc^iam fafiamrts  ,  qui  itafunt 
afiecli ,  protinus  emorntntur  ,  nc  cogitar.dt  qtudcm  rerned^  tempmt  pirmit- 
tentes.  Qux  cum  ita  fint,  mecicc  brcuiflimo  cemporis  fpatio  dcfun&ttJ 
efl  Eiafinus.  Hinc  habemus ,  quam  grauiflimum  fit  partes  intemasin- 
flammari ,  cuius  occafione  dicebat  Hippocratcs  in  \ib.\.  ptogn,  text.i^. 
Oedcma  in  hypochondrio  durum  ,  &  dolens pcffimnm  efi.  Per  cedema  ibi 
intelligitinflammationem  :  nam  mos  cft  Hippocrati  aliquando  pcr  cede- 
ma,intclligcrc  qucmuis tumorem.vt  Galcnus  apcrte  docet  Ub.^.Aphor. 
text.6) .  his  vcrbis :  Omnes  prater  naiuram  turnoyesjdippocratcs  cedema- 
ta  ,  id  efi  ,  i/jlationes  nommat ,  fub  cjuibns  videUcet  etiam  inftammationes 
conttnentur.  Quod  idem  muitis  alijs  in  locis  habuit.  Qui  ita  funt  aftecti, 
celcrrime  moriuntur  ,  fi  crcdcndum  cft  Hipp  ocrati  lib.i .  progn.  text.tf* 
Qux  vcro  rxdcmata  dolcntia.dnra,  magna  (unt,pci'iculum  mortis  breui 
forc  figniricant :  nam  vt  paiccs  principCS ,  &  qux  toti  corpori  inicruiunt, 
non  poilunt  nifi  cclcrem  inducerc  mortcm  ,  C\  grauiccr  airiciancur  ob 
partis  prxftanciam.  In  fcc~l.i.tcxt.i.Ub.$.  Coacarum,  armment.i.  ira  lcgi^ 
tur  :  Tumor  in  bypochondrijs  durus  ,  &  dolens  pejfimus  \  fiowdem  omnes 
partes  occupctyJigmf:<ut  utcm  tittotr  is  in  i/,ttio  c^uidtm  morttm  in  breui, 
At  fi  vtgcjimum  fupcrct  ,  &  pcrjcucrat  febru  ,  fuppuratio  ex  co  expeltart 
oportct^  Ub.  eod.text.  1 .  Prf.cordta  oportet  cjfe  )  Aolc  .tia,&  *cjua- 

lia.  Qu<t  vero  cxdiftuant ,  in^cjualitcr  habc  -t  ,  dolv;:tyic  ,  maie  clementis 
mQrbifignum  cft.  Ex  quibus  cliccrc  debeciSj  quatn  lu  vtilc  ,  tk  pr-rnccef- 
fatium  in  omnibus  mcbis  hypochondtia  pcrtractarc  ,  fcd  praccipuc  in 

morbis 


Pars  I.       AZgrotusVl  1 7.        147 

morois  acutis  :  factt  cnim  non  parum  ad  curationem  ,  fed  pnecipue  ad 
prxftgium  ,  vt  ex  his ,  qua?  vidimus  apparet  manifeftiffime.  Et  hsec  fatis 
finc,  quia  meliora  non  habeo. 

Curatio. 

NOa  video  quomodo  potuifTet  Medicus  occurrere  huic  «egrotanti: 
nam  fi  fpe&emus  morbi  magnitudinem  ,  internam  inflammatio- 
nem,  nemo  ambiget,  quin  citiffime  efTct  fanguisexrrahendus,  ita  confu- 
lente  Aetio  hco  addncJo  ,  Sccap.  de  iiene  ivfiammato.  cap.io.  Ex  altera 
parte  ,  cum  fudor  effet  veheiiicntiffimus ,  ex  quo  nonnifi  citiffime  potc- 
rat  virtus  deprimi ,  non  ita  libere  ad  hanc  cuacuationem  properaflem. 
Ego  ita  megeffiflem.  Pulfum  tetiglffcm  diligenter ,  quem  fi  validum  in- 
uemflem  ftatim  ad  vena:  fe&ionem  deuenirTcm  ,  inie&o  prius  clyflere 
cmolliendi ,  &  refrigcrandi  vim  habcnte ,  qualcs  fum,  qui  ek  aqua  hor- 
dci,  melle  violaceo  ,  faccaro  rubeo,oleo  violaceo  parantur ,  aut  butyro: 
neque  animose  fcenam  foluiflem,  fcd  fuiflem  contentus  vnciis  quatuor, 
vel  quinque ,  etiam  diligcntiffimc  pcrtractans  pulfum.    Si  priorcm  fufti- 
nere  euacuationcm  animaducrtiffem,  fine  euidenti  detrimento,non  fuif- 
fcm  veritus  eandem  leniter  repeterc  ,  fcmper  affiftens  ,  nimirtim  opera- 
tionis  tempore  ,  ne  plus  iufto  euacuatus  fanguis  celerius  mortcm  afTerret. 
Ambiguus  meritoefl  Medicus  in  his  cafibus  in  puerorum  morbis,in  vte- 
ro  gerentium-,  quibus  temporibus  bene  confulit  fibi ,  &  ;cgrotantibus ,  fi 
quo  tempore  fanguis  mittendus  eft  ,  ipfe  prarfcns  eft  :  quibus  enim  de- 
mandatur  haec  operatio,  illi  animofiores  ,  iactant  fc  bene  mandatis  Me- 
dki  obtcmperafle ,  fi  largiffime  fanguinem  cffluere  permittant  ,  qticd  fi 
quid  finiftri  accidat,  ftatim  Medico  adfcribirtw: ,  etiamfi  artificis  error 
fenfui  euidenter  pateat ,  &:  eam  ob  rem  in  cafibus  ambiguis  non  com- 
mittite  dignitatcm  veftram  ,  &  jcgrotantis  falutem  huiufmodi  homini- 
bus,  qui  nihil  aliud  confiderant ,  quam  vt  euacuent  ;  quantum  autem3 
nonanimaduertunt.  Quare  ,  fi  ex  hac  euacuatione  fudor  remittcretnr, 
fignum  effet  remiflam  ruiffe  infignem  illam  intcrnam  inflammationem: 
veritm  fi  nihilominus  pcrfeueraflet ,  vt  vidi  in  hominc  illo  Plebis  Cairi, 
qui  e6  magis  fudabat^  qu6  magis  euacuabatur ,  pnedi&o  periculo  pritts, 
componeret  animam  >  quam  primum  iuffiiTem  ,  &c  a  quibufcumque  va- 
lidioribus  abftinuiflem,&  refrigerantibus  eflem  vfus  internis,  &  externis. 
Internis,deco(5loparato  in  iure  expedibus  vituli ,  vt  nimis  attenuati  hu- 
mores  poflent  incraflari ,  in  hocdcco&is  capitibus,  papaueris  albi^aceto- 
fa,  portulaca,  endiuia,  violis,  feminibus  acetofie,  &  id  gcmts  aliis.  Exte- 
ritts  reddendo  aerem  frigidum  ,  iis ,  quibus  folemus  vti,  &:  fortaffe  ten- 
taflem  fudorem  intercipere  conftipatis  cutis  meatibus ,  vt  aliqnid  ctiam 
tentarcm  cum  periculo  ,  fa&a  inunclione  toti  corpori  cx  oleo  violaceo* 
aut  codemimmerfo  in  balneo  aqux  frigidae ,  item  continuata  ventilatio- 
nc.  At  enimvero  ,  cum  fupponamus  hanc  euacuationem  excolliquatio- 
nc  prouenifle ,  omnia  irrita  futura  credidcrim  >  &  fortafle  etiam  fuiflcnt 


148  Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

fa&a*,  cum  xgrotantis  pernicic ,  retenta  matcriailla  malefica  ,  per  poros 
cutis  exhalante  :  intus  enim  remanente  celerius  furTocaffct  calorem. 
Syrupirefrigerantcs  debebant  fumi  in  maxima  quantitatc  ad  ib./.  vt  cre- 
do  etiam  cxpcdire  in  moibis  acutiflimis ,  vt  vis  caloris  euincatur  ,  bis  in 
diem  fumptis  :  Galenus  cnim  in  fynochorum  curatione  larga  aquie  po- 
cione  vtitur ,  fecus  ea  fiigiditas  non  dinScile  euincitur  a  vi  morbi ,  &  ita 
non  exringuitur.  Ad  delirium  fedandum  conueniffent  oxyrrhodina  ,  5c 
qiurcunque  aliasdiclafunt.  Vigiliis  fi  fieri  poterat  prouifum  effctfyrupo 
papaueris  a!bi,  exterius,odoramcntis,  vndtionibus,lotionibus »  oxyrrho- 
dinis  ex  la&e,  de  quibus  non  eft  cur  agamus ,  ciim  morbus  is  effet ,  qui 
riegtigeret  quascunquc  a  Medico  potcrant  excogitari.  Qualis  deberet 
effe  viclrus  ratio,  breuitas  morbi  oftendit,  fed  cV  refolutio  ingens  aliquid 
dandum  fuiffe  denotabat  vt  contimue  effluxioni  effet  prouifum.  Cum 
igitur  non  effet  remedio  locus ,  obiir ,  cV  eam  ob  rem  folo  progno/Hco 
vtens ,  impoftcrum  a  validioribus  erat  abftinendum ,  vt  feir  fum  Me- 
dicus  ,  $£  medicamenta  ,  qu«c  multis  profuiffc  vidit  infamailet.  Sit 
Laus  Deo. 


APPHSTOS    ENAT02, 

PlTHNIc*  QcL- 
?&>  ,   vrcJig    cJwon 

-    'v  »  \  1 

rppctV    ip>V$v  ,  >5T0 
JkKTVhX     T    (M*}d- 

te.  ipdvruJlw  ^EJ-iim.  xxri- 
Xs\idn  elv&iLcipiv.  CpCixaJhs. 
doziJ\i$.     /uuc&i     vzfu9*ffituv6- 

fty/J^-  VVK&t  c&cLpi<p£9Vyi<rt.  ddb- 

Ttori  ^clJ^iMyi  Ji'"oXht  ttcJoc,.   <c 

<&%*  C~<P'J°lt    XJZV^vStOV   $%VU)~ 

tiffVXf.      tyhvKfcuiJ/z     /U6'\cLVU. 

hw,  cL*pyi&  ,%>>u)Jict  y  ^jzzvav- 
yvA  Jtr^div.  ct7n(Jl¥iv7  >7«  T  *£- 
2rlcJiVT*^&'- 


^Egrotvs     IX. 

R  1  t  o  n  1   a   in 

Thafo  rcBo  am- 
tjf^  bu/antifes  do/ere 
^f^  cx  pc///ce  vehe- 
mcnter  ccvpit.  b  Dccubuit  co- 
dem  die  >  horrefccns  ,faHidio- 
Jus  ,  c  parutn  calcnsfictie  dcfl- 
fuit.  Altero  die  tumcr  tctc  pe- 
de^  rjr  ad  talum  fubrubcns  cvm 
ccntentionc  :  puflulx  nigr&>fc- 
bris  acuta , c  inf*nijt9dt  u  &iv- 
ncs  merx  ,  bi/iofle  flures  fuc- 
Yunt.  ^  Vcrijt poflridie  tjuam 
dgrotarc  cafit. 


COM 


Tars  I.        rJEgrotus    IX.       149 


COMMENTARIVS. 

pSp2J3  X  e  m  p  L  v  m  eft  hic  aegrotans  acutiflimi  morbi  fimul ,  &C  raa- 

S&fv^  ligniflimi :  nam  obiifle  poftridie,  quam  xgrotare  coepit,  arguit, 

{§£■32^  nonnifi  validiiTimam  caufam,  quae  hominis  ambulantis,  £tpro- 

pria  munia  obeuntis  virtutem  tam  repente  potuerit  deprimere ,  quod 

Galcnus  obferuans  valdc  vchementer  miratur  ,  quilib.  de  difficultate 

reffirationis ,  cap.  10.  ita  ad  verbum  icribit :  Neque  enimparuum  rniracu- 

lum  eft  ,  hominem  obambulantem^  &  propria  munia  obeuntemy  deinde  ma- 

gnumfedis  digitum  vehementer  dolentem  ,  prima  die  paululum  fubcalfa- 

tlumfiuijfe  ,  deir.de  die  fequenti  ejfe  mortuum.  Non  cft  quod  pcrquira- 

mus,  an  febris  haec  fuerit  acuta,  an  acutiflima,  dc  maligniflima  ,  quando 

cuentus  id  comprobat ,  Sc  nobis  Hiftoriam  pcrcurrentibus  notum  fiet. 

Huius  tam  grauis  arfectus  caufa  non  eft  obfcura  ,  fi  puftulas  confidere- 

mus,&;  per  aluum  fa&aseuacuationes,  quae  vtraque  aduftam  bilem  prse- 

dominafle ,  $c  admodum  malignam  oftcndunt ,  vi  cuius  repentina  fete 

fequuta  eft  mors  :  neque  mirum  videri  debet  corpora  ficaliquando  affi- 

ci ,  etiamfi  videanrur  nullis  antea  affecribus  obnoxia  ,  quia  caufie  folent 

fenfim  in  humanis  corporibus  coacenuri ,  Sc  randiu  latitant ,  quandiu 

natura  eidem  poteft  dominari ,  ac  fi  e6  pcruencrint ,  vt  quantitate  gra- 

ucnt,  aut  qualitate  malefica  naturam  noftram  fuperent  ,  videmus  de  re- 

pente  grauiflimos  morbos  concitari ,  quos  veloeifllmae  confequuntur 

mortes ,  perinde  ac  folet  cuenircin  iis ,  qui  externum  vencnum  fumpfe- 

runt.  Hoc  ita  effe  teftatus  eft  etiam  Galenus  x.in  3.  eptd.text.75.  Vbi 

rcfert  Hiitorkm  cuiufdam  phrcnitici,  qui  tertio  a  decubitu  die  obiit.  Ga- 

Ienus  in  illo  comment.  quxrens  caufam  ram  repentinx  mortis ,  refert  in 

intcnfamhumorum  malignitatem  ,  fenfim  in  corpore  congeftornm  :  nc- 

que  enini  huiufmodi  caufae  ftatim  generantur ,  fed  fenfim ,  3c  longo 

tempofis  interuallo  :  latitant  autem,  perinde  ac  venena  ,  vti  dictum  eft, 

&  canis  rabidi  morfivs  ,  cum  ver6  eo  creuerint  ,  vt  nihil  defit  ad  mali- 

gnitatem,  tunc  grauiflimas  inducuntaffeetiones ,  &repentinas  mortes, 

quod  de  cane  rabido  loco  adducto,  fcribit  Galenus ,  qui  cnim  a  cane  ra- 

bido  mordentur,  non  ftatim  mori  certiflimum  cft  ,  fed  pcr  multos  men- 

ies ,  &  annos  latitare  vcnenum  antequam  aliquam  noxam  afFerre  vidca- 

tut ,  quipoftea  a  timore  aquas  correpti ,  haud  multo  poft.pereunt.Verba 

Galcni  fic  fe  habent  :   Eft  vero  eorum  morbo?um  admiranda  generatio, 

quonampaclo  ,  incommode  valentes  fiubito  inuadat,  Nempe  non  eft  perin- 

de  generationis  fiubita  caufa>  ac  ipforum  eft  generatio ,  vt  fimedicamentum 

homo  lethalefiumpfijfet>  vel  beftia  eurn  momordijfet  virulextijfima  :  fiedpe- 

detentim  in  corpore  caufit  ,  qu&fiunt  excitandis  huiufimodi  malis ,  crefcunt> 

quod  morfis  vfiuvenit  a  rabidts  cambus  :  nam  apertum  eftquod  canis  vene- 

iium  ,  licit  in  mo'fis  non  otnturjicc  conquieficat  >  nullam  ipfius  notampro- 

T     3  dit. 


150     CommentAnHiftoriMEpidern.Hipp. 

dit  y  multis  interim  proximis  diebus.    Subito  autem  iUis  >  cum  viderint 

aquam  yformido  inceffit  ,  pofledque  breui  moriuntur  :  longo  enim  tempore 

caufa  y  qu&  rabiem  efficit ,  augetur  ,  vbi  eo  tandcm  peruenerit ,  mortem 

affert  repentwam.  Subiungit  poftca  :  Item  in  hac  phrenitide  ,  vittofus  irt 

corpore  humor  coaceruatus  futt,  veneno  fimilis  lethali,  in  corporibns  victnis 

aliquid  pauiatim  agens  :  qu<&  ,  quando  vitto  iam  alicjuo  paclo  opportuna 

effent  ,  humorquc  ipfe  euaferat  maligmffimus  ,  lethale  repente  upparuit 

fymptoma.  Hax  Galenus ,  quibus  apetriffime  comprobatur  ,  quantum 

poflint  caufa?  in  noflris  corporibus.  ,  canis  rabidi  exemplo ,  quod  rcpetit 

i.prorrhct.  comment .17 .   Quo  in  loco  vfque  ad  annum  latitare  canis  ra- 

bidi  venenum  ponit.  Sed  addo  ego  vidiffe  meiuuenem  qucndamanno- 

rum  viginti,  qui  cum  a  cane  rabido  commorfus  fuiflet,  quartum  amor- 

fu  annum  prtrteriit  (Ine  noxa  ,  poftea  ftatim  ab  aqua?  timore  correptus 

obiit  in  Xenodochio  hoc  maiori  Papix.   Memini  tunc  figpius  fuiiTe  in- 

terrogatum  a  patre  meo,an  vnquam  fmflet  a  canibus  dcmorfus3eundcm 

audiui  refpondentem,  iam  praeteriifTe  quartum  annum,  poftquam  fuiflet 

commorfus,  neque  tamen  vnquam  aliquid  fmiTepafium,  quod  ilii  mo- 

leftiam  afferrct.  Mifericordia  vnufquifque  fuiflct  motus,  qui  vidifTet  ac- 

ceffionis  mifcrrimum  adolcfcentem  affligentis  vim  ,  quam  ipfc  futuram, 

multo  ante  animaduertebat.  Verumcnimver6,neque  vobis  grauabor  rc- 

cenfcre  cafum  memoria  dignum.  Filij  annorum  decem  circiter  canis  ra- 

bidus  crus  mcmordit,  indu&um  cft  vlcus.Hoc  apertum  tencnt  fpatio  fex 

menfium,  expurgatur  diligentiffime  ,  quia  tunc  tcmporis  habebat  auum 

Medicum  minime  gregarium  D.Profperum  Befutium,  qui  illis  tempori- 

bus  Medicinam  faciebat  in  oppido  Bofchi.    TranfacTis  fex  mcnfibus, 

patrc  meo  confulcnte  ,  perducunt  ad  cicatricem  vlcus.    Pucr  bcne  ha- 

bet ,  &  omnes  dormiebant",  vt  itam  dicam  ,  in  vtrumque  oculum  ,  pro 

f  erto  habentes  futuram  pueri  fanitatcm  tutam,  tandiu  expurgato  vlcere» 

Benc  fc  habct  puer  ifte  fpatio  feptem  annorum,fme  noxa  omnin6,pcrin- 

de  crure  larfo  vtebatur  ,  ac  fi  nunquam  perfcnfiflet  malum.  Eccc  quod 

minus  expccTatur,  dercpente,  Sc  inopinato  eucnit.Eodem  Aie  (erat  cnim 

feftum  D.  Rochi )  quo  fuit  motfus  a  canc,  eodem  itcrum  ,  poft  feptcm 

annos  intcgros  clapios,  incipit  dcrcpcntc  dc  crurc  aliasmale  arfecTo  con- 

queri ,  &  validiffime  ,  ingenti  dolorc  oborto ,  haud  multo  poft  liuefcit 

crus,  inducitur  nouum  vlcus  priore  maius,  manus  Chirurgicas  implorat, 

ftatim  committitur  curationi  cuiufdam  Chirurgi  ex  oppido  Valentiae 

Tranfpadanx,  vt  ferunt,  viriin  hac  arte  pcri;iflimi,  qui  nihil  prztcrmifit 

corum  ,  quae  ad  complctam  curationcm  facerc  vidcbantur  ,  fed  tamcn 

omnia  fcrc  irrita  ,  quiain  dics  ferpcbat  humorum  malitia  ,  tandem  an- 

no  1 630.  ciim  pcftis  illa  faeuiffima  vagarctur ,  rcdiit  domum  ,  nimirum 

ad  patcrnos  parietes  ,  qui  funt  in  oppido  Mcdx  ,  quia  iam  obierat  auus 

Mcdicus,  quo  in  locoadhuc  commoratur,minus  quidcm  affe£tus,ncquc 

tamcn  adhuc  intcgre  reftirutus  ,  claudicat-cnim  ,  &  in  tcmporum  muta- 

nonibus  nonbcnc  habcr,  ncque  ctcdo,ad  hunc  ftarum  pcrucnifTct  ,  nifi 

^primis  dicbus  morbi  yIcus  pcr  tot  tcmpus  fuiflet  fciuatum  apcttum, 

quo 


Tars   L       rAigrQtus    IX.         151 

q\io  fa&um  cft,  vt  virus  illud  non  potuerit  coaceruari,&  partes  principes 
labefa&are,  mortemque  inducerc,  fed  tamcn  ,  cum  ca  pars  efTet  iam  de- 
bilitata  ,  corrupto  fcnfim  alimento  ad  partem  delato ,  tandem  ad  vencni 
formam  iterum  erupit ,  quod  ,  cum  ex  vlcerc  nouo  indu&o  expurgare- 
tur  ftatim  befionemquidem  detcrminataf  parti  affcrre  potuit,  nontamen 
mortem  inferre.  Hic  eft  cafus  fortafTe  a  paucis  aniraaducrfus  ,  &  quod 
dico  vcriflimum  eft,  quia  huius  fidem  facere  potcft  filius,  qui  adhuc  vi- 
uit  Dei  benignitate,  &  eft  filius  D.  quondam  Nicolai  Befutij>quem  om- 
ncs  ex  oppido  Medse  noucrunt ,  &  filtum  norunt.  Hacc  igitur  cum  ira 
fint,definire  mirari,  quomodo  mortcs  icpcntinae  fiant ,  &  quomodo  hic 
xgrotans,  de  quo  fcrmo  eft,  tam  dercpentc  obierit.  Id,  vt  ccrtius  cogno- 
fcamus ,  percurramus  Hiftoriam  a  primis  vcrbis  exorfi. 

a  Critoni  reclo  ambulanti  pes  dolere  incctpit  ex  pollicc  vehementer.  ]  Si 
Hippocratis  verba  perpcndamus ,  videbimus  ingentem  humorum  mali- 
tiam  m  Critonis  corpore  extitifle  :  nam  ,  etiamfi  ,  qui  podagra  laboranr, 
cogantur  decumbere  ,  quomodo  etiam  ,  fuiflc  hunc  aegroranrcm  afFe- 
dhim,  potuifTetquis  fufpicari,  cum  fere  femper  ex  pollice  incipiat ,  quod 
non  animadueutentes  quamp!urimi,purantin  initiis,fepcdem  in  lapidem 
impegiflc  :  tamen  cum  etiam  horreret,  eflet  faftidiclus,praua,&:  maligna 
difpofitione  fuifTe  affe&um  conftat:  nam  horrebat,  quia  pugnabat  inna- 
rus  calor  cum  excrementis  iam  in  motu  exiftenribus  :  indicabaturtamcn 
humoris  pranitas ,  vti  ex  Hippocrate  colligitur  5.  in  3.  epidem.  text.69. 
Horrebant  imquir3&  fub  mortem  delirabant.  Galenus.C»w  humorum  pra- 
uitas  ex putredine parta  increfceret ,  horrore  corripiebantur^  &  deliriopro* 
grejfu  temporis ,  in  quo  etiam  moriebantur.  Id  multo  magis  confirmat  fa- 
ftidium  illud  ,  quod  horrorem  eft  fequutum  :  nam  faftidium  duas  habet 
caufas.  Vna  eft  aggrauatio  virtutis  a  corpore ,  quo  rempore  nullam  fer- 
uant  aegrotantes  figuram.  Altera  eft  oris  vcntriculi  Ltuo  fa&a  a  prauis 
humoribus.  Ita  Galenus  in  comment.  mulieris  ,  qu<z  apud  Pantimedem  de- 
gebat ,  inquit.  At  vero  fafiidiofa ,  febris  demonfirabat ,  qua  detinebatur, 
malignitatem.  Idem  Galenus  2.  in  1.  prorrhet.  text.44.  hunc  in  modum 
fcribit :  Bifariam  enim  cum  faflidiofi fianty  Gr&cis  ctsrwcT^  ,  vno  rnodo  cum 
virtus  a  corpore  grauatur  ,  nullamque  figuram  a  corpjore  fufiinet :  altero 
modo,ciim  os  ventris  aprauis  mordemrhumoribus.  Priores  pernicios^ 
afficiuntur,  vri  crat  Crito  :  naufeabundi  funt  poftcriores. 

Quoddicit  b  parum  caUntemfuiffe.  ]  Non  ide6  factum  puto  ,  quia 
horror  illc  impediret  celcrem  caloris  expanfionenijfed  hinc  arguo  morbt 
vehcmentiam  ,  6c  pcriculum.  Primum  ,  quia  cartera  non  refpondebant, 
&  quoticfcunque  in  fignis  malignis  ,  febris  vidctur  efle  mitis ,  fufpecla 
rcs  cft,  quia  fiagransinrerna  difpofitio  caloris  expanfionem  prohibet :  $C 
prcterca  notate  modum  loquendifHippocratis,  qui  cum  incipit  recenferc 
ftatum  huius  aegrotantis,  fubdit, 

c  Decubutt  eodem  die.  ]  Id  non  fine  caufa  dicit  Hippocrates  ,  Ccd  vt 
nobis  ob  oculos  ponat  morbi  vehementiam  ,  quas  coegit  a!groranrem 
c^dem  dic  ,  quo  inuafit :  decumbere  :  wcque  enim  crat  fufficiens  pedis 

dolor 


15 t    Comment.  in  HiFtoriat  Epidem.Hipp. 

dolor  ad  decubitum,cum  argrotans  federe  pofTit.PericuIum  poftea,quo- 
niam,qui  fic  affe&i  funt,  omnes  in  euidens  vitse  difcrimen  veniuntjqudd 
fi  quid  aliud  adiungatur,nihii  poitea  deeft  ad  perfcclam  perniciem,vt  in 
hoc  obferuamus  :  Quod  fi  talis  non  fuiiiet  Critonis  ftatus ,  quomodo 
deliraffct,  cum  modica  febre  :  fcimus  enim  id  fequi  impetum  humorum 
aduftorum,  ad  fupernas  partcs  elatorum,  &c  quomodo  dolente  pede,  ca- 
put  tam  grauitcr  eft  affe&um  :  Ci  cnim  commendantur  abfcelTus  partium 
infernarum  ,  quia  deriuatur  materia  a  fupernis  partibus ,  non  debcbant 
hxc  fequi.  Haecvos  exa&e  cognofcere  oportet ,  vt  fciatis  diftinguere, 
quando  fint  boni  abfcefliis  ,  &  quando  mali.  Hic  Critonis  fuit  vitiofus 
mulris  modis.  Primum,  quia  mox  apparuit:  dccretoria  autem,  nc  ftatim 
apparcant,  sifufrk  di&um  eft.  Secundo,  quia  cum  humorum  cruditate, 
de  qua  lic  ait  Galcnus  i.  de  humortbus ,  text.i  i .  Cum  eft  crudorum  co- 
pia  ,  tunc  fieri  abfceftus  folent  ,  qui  fi  exigui  fint ,  nihil  plane  iuuant  :  (1 
magni,  eos  ferre  natura  non  potcft  :  Demiim,  quia  recurrit ,  quam  con- 
ditionem  damnauit  Hippocrates  i.  epid.  text.u.febt.i.  his  verbis  :  At- 
quifi  nonfintpr*  ratione  excretionis  ,  morbi  indigna  ,  velut  Temeni  ncpti 
ex  morbofortiad  digitum  decubuit,quicum  non  (ufiiceretadfufcipien- 
dum  morbum  ,  recurrit,  mortua  eft.  Hac  poftrema  ratione  contigit  Cri- 
toni  delirium,nimirum  cx  recurfu  maligni  humoris  ad  cerebrum  ,  quod 
confirmat  Galenus  in  praefcntis  Hiftorise  comment.  dicens.  Qum  autem 
id  membrum  non  valeretomnem  capere  fupeifluitatem  ,  refiduum  re- 
currens,  ad  caput  afcendit,  quod  qua  erat  malignitate  ,  furiofum  excita- 
uitdelirium. 

Et  dicetis,  quomodo  recurrit,fi  totus  poftea  pcs  intumuir,  fi  recurrif- 
fet,  potias  detumuiifct?  Hoc  non  aliarationecognofcitur,  quam  ex  effe- 
ctu:nam  tcntauit  natura  deponere  maleficam  matcriam  ad  ignobiles  par- 
tcs,  fed  non  potuit  totam  ,  minima  autcm  materi.?  malefica»  portio  gra- 
uiflima  poteft  inducere  fymptomata.  Itaque  crederem  in  pede  fa&uni 
fuiflc  anthracem  ex  materia  decumbcnte  ,  rcliqua  autem  fubfequutaex 
inatcriaretcntainintimis,&  principibus  corporis  partibus.  Fuifle  xnthra- 
cem  dico ,  quia  omnia  adfunt ,  quae  ad  huius  arfe&us  conftitutionem  fa- 
cerc  vidcntur :  nam  crat  tumor  in  toto  pcde,  vlque  ad  talum,  fubrubens* 
cum  puftulis  nigris  :  fit  cnim  ifte  tumor  cx  fanguine  influcntc  impense 
calido  ,  ac  ad  atram  bilcm  vergentc  ,  cui  perfiepe  annectuntur  puftulse 
ambuftis  perfimilcs,  a  tcnuiori,  &  feruidiori  ichore  excitatae ,  vt  colligi- 
tuicx  Galcno  Ub.  de  atra  btle,  comment.^.  &c  aperte  etiam  Ub.14.  meth. 
cap.  1  o.  &c  hb.  ad  Giauc.  1.  cap.  1 .  vbi  conceptis  verbis  fcribit  :  Cum  tgi- 
turfanguts  inftuens  ntger  extttent  ,  crajsufcjue,  *c  ftculentus  ,  acftruens> 
qualts  ,  cjucm  antea  dixtmus  ,  fimui  autcrn  ,  CT  fames  cjuafdam  tenues  ad- 
rntftof  habuerttypuftulaj  qnafdam  per  fumrna  cutis  excttat,ftmties  tjs,  cjtu 
ex  igne  fiunt,  qtubus  dtfuptts  ,  cruftofurnfub  ipfts  vicus  inuemtur  ,  hoccjue 
etuvncarboeft.  Vtcumquc  fit,piiftulae  nigrx  maximam  indicantmaligni- 
ratcnv  Rc  hunc  in  modum  fc  habentequomodo  poterat  clTc  fine  vehc- 
rocnti  fcbie  :  nam  Galcnus  in  Itb.  dt  tHtnoribw  >  cap.6.  hacc  ita  habct: 

(jAttfrcnA 


^Pars    L       JEgrotw  IX.  153 

GangrmA  quidemy  &  carbnnculi  ,  cum  cjui  veluti  inferbuit  fanguU  ,prepe- 
que  inflammationem  efl  ,  cutem  percufferit.  Quaproptcr  ,  &  cum  cruila 
fiunt,  5c  bullai  pnecedunt  vlceri,  quemadmodum  in  ambuftis ,  febrem- 
que  acutiffimam  afferunt,&:  periculum  de  vita  propinquum.Idcm  hb.  ci- 
tato  14.  meth.  cap.  10.  Id  effe  veriulmum  teftatur  experientia  ,  quando 
in  hac  conftitutione  peftilenti  pra?terita  ,  eos  maxime  feruatos  vidimus, 
qui  carbones  habebant  cum  modica  febrc  ,  3c  ego  ex  iis  pauciffimos, 
quod  fciam  ,  vidi  mortuos ,  quamplurimos  ex  iis,  quiacutiffime  febrie- 
bant,  iique  in  quarta,pauciffimi  in  feptima.  E°o,  qui  pefte  laboraui,poft- 
quam  mulco?  inuifcram,  &  tetigeram,nunquam  me  exfebre  moriturum 
putaui,quando  leuiffime  febricitabam ,  6c  ftc  in  feptima  omnino  fui  im- 
munis,  Sc  conualui  Dei  gratia,  &  poft  adeptam  fanitatem,quamplurimos 
inuifi,  tetigi,  ck  curaui,  8c  femper  obferuaui  ex  m ,  qui  validiffime  febri- 
citarent  nemmem  feruatum  ,  ex  iis  autcm  ,  qui  leuiter,  quamplurimos: 
8c  neminem  effe  periclitatum  corum  ,  qui  conucnientem  ,  quantum  per 
ca  tempora  liccbat  habuerint  feruitutem.  Etenimverodico  ,  quantum  li- 
cebat  per  eatempora  ,  quia  legere  de  pefte  tractantcs :  praeterira  audire, 
commouet  quidam  animos.  Videre,  &c  experiripeftem,  &c  eomm  rem- 
porum  calamitates,  maximum  ,  &c  incredibile  ;  neque  ego  credidiiTcm, 
ncque  adhuc  crederem,  niii  ck  vidilTem,  &effem  expertus.  Faxit  Deus, 
Opt.  Max.  vt  nemo  quifquam  noltxum  ,  neqwe  pofteri  dcteftanda  ea 
tempora  ,  calamitofa  ,  miferanda  videat ,  aut  experiatur ,  quae  lapides 
etiaiu  ,  ii  fieri  poffet  ad  pietatem  commouerent.  Quae  enim  pietas  erat 
hominis  in  hominem.  Quae  filij  in  patrem.  Qux  patris  in  filium  ?  Si  crac 
in  aliqao  ,  pro  miraculo  habebatur.  Sed  quid  ego  pra^tetitum  ftatum. 
commcmoro  ,  horreico adhuc  referens,  quia  fuperat  illorum  temporum 
deterrimaconftitutio,  hominum  captum  ,  qui  ca  tempora  noncognoue- 
runt.  At  redeamus  ad  textum,  qui ,  nobis  etiam  inuitis  prxteritam  hanc 
peftemob  oculos  ponit,  duminquit: 

a  Infanijt.  ]  Effectus  materiae  malefica:  adufta;  ,  vt  vidimus  in  pefti- 
lenti  conftitutione  :  omnes  enim,  quos  peftis  illa  fuftulit ,  delirio  morie- 
bantur,6c  ij,qui  minus  exa&am  habebantcurationem,in  tcrram  proftra- 
ti,  mortui  inueniebantur ,  idque  nulla  alia  ratione  fiebat ,  nifi  propter 
communicantiam  vaporum  ad  cerebrum  :  quo  enim  maior  excitatur 
putredo  ,  maior  calor  ,  quo  tempore  non  eft  difficile  cercbrum  trahi  in 
confenfum ,  vt  quotidiana  teftatur  experientia  ,  fed  multo  magis ,  fi  ad- 
modum  fit  maligna  humorum  putrefcentia  :  vult  autcm  nobis  innucre 
Hippocratcs  fuiffe  vehementiffimum  delirium,  vt  explicat  i.progn.  com- 
ment.iS.  quo  in  loco  ita  legitur.  Non  fimpliciter  ait  fore  delirium,fedin- 
faniam,  indicans  vehemens  quoddam  delirium  ex  prasdicTas  indiciis  affu- 
turam,  causamque  habethoc  delirium  a  bile  admodum  adufta,  vt  i.  in 
3.  eptd.  comrnent.6.  colligitur.  Poft  haec  omnia  aluus  vifa  cft  rcddidiffc 
excrementa,  quod,  vt  crcdo  ,  euenit,  nonratione  natune  opcrantis,  icd 
admodum  ab  humorum  malitia  labefacl:atx,eucntufque  id  probar.nam, 
ctiamfi  multa  fuerint,  nihil  contulqrunfc  quod  vnufquifque  cxpc&affer, 

V  qui 


i5  4      Comment.  in  HiBorias  Epidem.Hipp. 

qui  excremcnta  infpexiflTet :  erant  enim  mcra,  &  biliofa.  Huiufmodi  ex- 
crementa  a  Galeno  improbantur  i.progn.  cemment.^j.  quia  fignificanc 
internarum  partium  ceftuantem  difpofltionem  :  erantetiam  plura,  quam 
narura  poflet  perferre  :  multas  cnim  violentas  euacuationcs  citiflime  vi- 
res  exoluunt  i.in  1.  epid.  comment.^-j.  Quod  fi  diceremus  fuifle  colli- 
quantcm  euacuationem,  neque,crcdo,  id  cflet  a  ratione  alienum  ,  quod 
videtur  po(fe  defumi  ab  Hippocrate  3.  in  3.  epid.  text.tf,  Vbi  haec  funt; 
vnoque  verbo:^«i  iongis  morbis>vel  acntis  tenebantur  ventris  vitio  omnes 
pracipue  mortntfunt  :  cun&os  namquc  venter  fuftulit,  quod  pariter  ple- 
rifque  corum  ,  qui  pefte  mod6  corrcpti  func,  cuenit :  crant  enim  quibus 
ita  largiter  fluebat  primo  die ,  vt  partim  euacuati  per  vomitum  >  partim 
per  aluum  fpatio  duorum  dierum  ad  fummum  morerentur.  Ira  Galenus 
exponcns  iliam  particulam  hxc  fcribit :  Et  peftis  quoque  itta  longijfima^ 
qux  noftra  sttate  vulgata  eft  exijsyqu£  per  aluum  vacuabantur  omnesprope 
peremit.Qit&  euacnab antur  erat  colliqnatio^qnod  quidem  ejfe  fymptoma  vi- 
detur  in  perpetuumfebrts^  quam  peftilentem  priu^ttm  vocitant.  Subiungic 
poftca,  ckm  mortalesyvelcitrapeftemcorripiat.  An  modo  illa  peftis  fue- 
rit  Ionga,  nos  fumus  experti,  cum  fpatium  fex  menfium  perdurauerrr,  & 
hoc  amplius.  Quare  euacuatio  ,  qua:  fupcrucnit  Critoni ,  multis  modis 
ftiit  deterrima  ,  &  omnino  fymptomatica.  Primorationeremporis  ,  quia 
intempeftiua,in  morbi  videlicct  initio ,  quam  damnatGalenus  ^.Aphor. 
com.11.  his  verbis  :  Quo  tempore  a  caufis  quidem  morbum  factenttbtts  na- 
tnra  granatur  ,  adeft  autem  cruditas  humorumjunc  aliqutd  bene  euacuari 
eft  rmpoJJibile.Sccundo  fuit  mala  ratione  qualitatis  dupliciter.Primo  quia 
redundantc  atra  bile  ficbat  edu&io  bilis  flauas ,  quam  Galenus  vitupcrat 
4.  Aphor.  text.i.  dicens  :  Cum  euacuatur  quod  fuperftuum  cft  ,  tuttatur 
anirnal  •>  cum  vero  contra  ,  id  cafus  ratione  accidit.  Secundd  ,  quia  erac 
fyncera  ,  c\c  qua  ita  fcriptum  eft  7.  Aphor.  comment.6.  Synceras  vero  de- 
ielliones  nominauit  impermixtas  aquofe  hurmditati ,  qnando  folus  humor 
euacuMus  deijcttur  ,  fiue  fit  bilicfus  ,  jincfit  melancholicus  ,fiueporri  co- 
lorern  prx  fe  ferens  ,ftue  bilis  ,  qu£  aruginofa  nominatur  :  nam  dcietliones 
humfmodt  exuftam  omnem  hnmiditatem  natiuam  ejfe  a  calore  febnli  de- 
monftrant.  Poftrcmo  fuit  vitiofa  cuacuatio  rationc  quantitatis ,  qtiia  co- 
piofa  ,  qu;e  ,  ex  Galeno  3.  de  rationc  vitlus  in  acutts  ,  commcnt.  17.  &c  1. 
in  <*.  epid.  cornment.^.  folet  vires  cucrtcre.    Quare  mirum  non  cft  ,  fi 
natura  aggrauata  ab  humorum  farcina  cos  conata  cft  dcponerc  ,  tum  ad 
pedcm  ,  tum  ad  aluum.    Verum  ,  quiaab  eadcm  vcnenara  qiulitare  in- 
lignicer  lardcbacur  ,  ftatim  oneri  fuccubuit  ,  Sc  ideo  fubdit  Hippo- 

CLUtCS. 

r  Ptrift  poftridit ,  cjttam  agrotarc  corpit.  ]   Hinc  ccflcr  modo  illa  qurc- 
ftio  ,  qua  quarri  folct ,  ttura  in  hiimano corporc  humores gigni ,  6x  pio- 

mt ,  qui  lcchalw  vcncni  naturam  fapiant.  Siquidem  aflinnati- 

am  c(I'c  ,  vt  anrca  diximus,  prxfcns  Hiftoria  docer :  nnm 

ctim  m  :o  vnius  dici,.uit  bidtu  hcminem  tollunt,  quid  aliudpu- 

tandum  ,  guatn  cuivJcm  a  UUta  luur.orum  copia  ,  qiWB  cofdcm  vcncno 

fimiles 


Pars  I.        JEgrotus    IX        155 

fimilcsreddidericfuifle  exckatum.  Confirmathoc  idem  Galenus  lib.  dc 
vfu  Theriac&  ad  T  amphilianum>6 .  in  6.  epid.  comm^.  lib.6.  de  loc.  malc 
affeclis,  Cap.y.  Sc  mulris  alijs  in  locis. 

Curatio. 

NOn  eft  ambigendum  ,  qnin  Critonis  affe&us  fucrk  lethaliflimus 
carbunculus  magni  digiti  pedis  a  v^nenata  humorum  qualitatc  ,  & 
quantkate  cxckatus  ,  quod  tum  a  vifcerum  intemperie ,  tum  ab  erratis  in 
vi£tus  ratione  commiflls  progreflu  temporis  intra  corpus  congeflcrat. 
Scopi  igkur  curatiui  iidem,qui  &  in  curatione  anthracis  erant  atcenden- 
di,  nimirum,  primum  anteeedens  caufa  cuacuanda,  coniunc"ta  foras  cuo- 
canda,venenum  excinguendum ,  partes  adiacentes  inflammacas  refrige- 
randae,  partes  vero  fanae  defendendce.  Itaque  fuiflec  euacuandum,poftea 
fcarificandum  ,  dcindc  medicamcntis  vtendum  ,  quae  reprimerent  vene- 
nofitacem,rnedicamenris  defenfiuis  diclis  partes  fanac  crant  fouendae,  de 
qua  re  fatis  copiose  videbitis  Fallopium  tradtantem  in  cap.proprio  de 
Anthrace.S eriim  citiflimus  interkus  his  omnibus  fere  occafionem  pras- 
ripuk.Sola  vtique  venae  fe£Ho  ftatim  videbaturadminiftranda,  vt  lib.14, 
meth.  cap.xo^  habetur  a  Galeno  ,  quo  in  loco  commcndat  etiam  venas 
fe&ionem  vfque  ad  animi  deliquium,  nifi  tamen  aliud  quippiam  obftec 
cx  iis,  qiu-e  venam  incidi  vetant ,  5c  verifimile  eft  hoc  rernedi)  genus  nul- 
lo  modo  fuifle  praecermiflum  ,  fi  modo  Hippocrates  rempcftiue  inuifit 
srgrocancem,  antequam  virtus  ex  vi  morbi  deprimcretur  ita,  vt  non  eflec 
huic  euacuationi  locus ,  quod  facilc  euenit  inmorbis  malignis ,  vt  nimis 
faepe  obferuauimus  in  ancedi&a  pcftilenci  conftkuc?'one,inqua  nifi  a  pri- 
mis  diebus,  ftatim  inuadente  morbo  fanguis  extrahebatur,  non  erat  am- 
plius  huic  remedio  locus  ,  &:  qui  nihilominus  audebant  mktere  ,  omnes 
prcecipkes  agebant  aegrocanccs.  Vidiego,  melius  efle  ac*him  cum  iis,qui~ 
bus  non  eft  exrradhis  fanguis ,  quam  ,  quibus  fa&aeft  ha?c  euacuatio: 
nam  rnulti  linquebancanimo  ,  refrigerabantur ,  &  haud  multd  p6ft  mo- 
riebantur  :  aliis  fcatebant  exanthemata  nigrajquorum  nulli,  quod  fciam, 
conualuere ,  &  non  video,  quomodo  poflent  curare  i\\i>  qui  pulfum  mi- 
nime  tangentcs  medicamentapropinabant :  nam  muitis  febris  vehemen- 
tiflimafuccendebatur  ,  illorum  nemoreftkucbatur  ,  fiue  cu'rarentur,fiuc 
non.  Erat  autem  tunc  temporis  mulriplex  curandimodus  inuentus :  nam 
alij  vtebantur  pulueribus  fudorem  prouocantibus.  Hi  an  ex  vfu  efle 
poflent»nornnc ,  quiarcem  Mcdicam  cum  racione  exercent :  poflem  cum 
rationc  dicere  multos  periclitatos,  fed  tamcn  ne  videar  hasc  mcdicamen- 
ta  improbare  fine  rat;one  ,  adducam  Galeni  locum  defumptum  ex  lib.  1 . 
de  crif.cap.16.  quoinloco  hxc  funt :  Cotlionis  igitur  Jigna^nunquam  ma- 
le  appareant.-decretoria  autem  eft >vbi  malc:neque  enim  in  angmentis^ecjue 
in prwcipijs3fed  inftatibus  illa  apparere  conuemt:\mud  multo  poft  fubdit: 
JSfeque  igitur  fudores  >  &  vomnus^  &  alui  excremeuta ,  neque  tumorespoft 

V     i-  aures> 


ij€     CommcntAn  Ht^oriasEpidenuWpp] 

aures ,  netjite  proflunia  fanguinu  y  fi  hoc  tempore  appareant ,  vnqudtnpe? 
crifim  Agritudmes  finierunt. 

Dicctis  efTe  ex  illa  materia,  qu#  non  expe&at  co&ionem ,  quae  citifli- 
me  debet  euacuari.    At  profe&o  non  video  ,  quomodo  poiTet  euacuari 
tuto,  fi  a  natura  in  multis  iam  euacuata  ,  erat  cum  aegrotantis  detrimen- 
to  :  nam  erumpente  tudore  ,  aluo  mota  ,  fanguine  flucnte  ,  nihilominus 
moriebantur  regrotantes  j  ergo  non  debebant  tentari  euacuationcs  ab 
arte,  qux  a  naturafacTce  perniciem  cuidentem  afTerebant,vti  conftat  om- 
nibus.  Erant  poftea ,  qui  feipfos  iacTabant,non  poife  a  pefte  corripi,  quia 
multa  haberent ,  qux  cor  tuerentur  a  maligna  illa  humorum  qualitate: 
alij  enim  arienicum  cryitallinum  fupcr  cordis  regione  tenebant  ,  alij 
theriacam  ,  cuius  etiam  portionem  afliimebant  fingulo  mane ,  alij  pilu- 
las  ex  aioe  ,  alij  elecTuaria  ,  alij  pulueres,  &  vnufquifque  proprium  lau> 
d.ibat  medicamentum.    Horum  multos  tam  crudeliter  inuafit  peftis ,  vt 
vix  datetur  illis  tempus  cbnfitendi  peccata.    Erat  cV  quidam  pieudofra- 
ter  Carmelitanus  ,  fimul  curo  Florenrino.    Hic  certam  poilicebantur  fa- 
lutem  ,  quam  vt  confequcrentur  ciues  ,  quemadmodum  vnu(quifq»uc 
iibi  facile  perfuadeiifinit ,  quod  cupit ,  ita  totius  ciuitatis  cutam  liben- 
tiflime  conceflcntnti    Viri ,  qui  vix  fortafse  vnquam  linguam  ,  noa  di- 
cam  Latinam ,  ied  ncque  Grammaticaiem  cognouerunt.    Viri  ad  quod- 
cunquc  icelus  paratiffimi.    Viii ,  qui  forrafse  Catholicam  fidem  miftUf* 
quam  par  erat  profitcbantnr.    Hi  ciim  mecum  conuenilTent  fcmel ,  mihi 
viii  funt  in  piauis  audaces  ,  in  bonis  rebus  agcndis  mmim  e  experti? 
nam  ,  vt  aiebant  ciues  j  qui  nb  iftis  imorobis  viris  tangebantur  ,  eoium 
picrique  miicrrime  vitam  riniebant  ,  6c  tandem  apud  omncs  r.  i  iunt 
fuipecri ,  vtpote  ,  qui  habebancur  tanquam  inuentores  earum  vncTio- 
n,  qux  ad  perniciem  hominum  adminiitrabantur ,  &  fufpicio  c6  crc- 
uit,  vt  tandcm  ad  carcercs  vi  vocati ,  pauciftimo  tcmporis  mreruallomi- 
ferrimc  obierint  ,  peftc  correpti ,  quam  a  icipfis  •,  quod  tamen  in  aliis  fe 
fachiros  poiiiccbantur ,  arccre  non  potuciiint.   Et  hic  fuit  iflorum  con- 
dignus  hnis.  Ego  quidcm  hoc  dicam,innuir.c:o:  jnuifiiTe  ,  omncm  adhi- 
buillc  diligcntiam  ,  vt  nihil  prxtcrmitterem  eoium  ,  qux  facerenr  ad 
conicquendam  fmitatcm  :   ii  qui  tameii  curati i  i.unr  ,  quomodo  id  fa- 
ctum  fit  >  ignoro  ,  ingenue  id  fatcor.    Qu6d  poilea  fpeetat  ad  medica- 
mcntacxtcrna.  Vidi  iongc  mcliusfuiifc  curatos  iilo$3  qiii  lcuiflime  fuc- 
ruiu  tracTati,  quam  iili ,  quos  violcnter  ad  fapitatem  reduccie  tentabant 
Chirurgi  :  nam  ctiamli  cxpcdiatmat/Tiam  vencncam  ad  parrcs  cxtimas 
dnc<  &te  :  id  tamcn  violcnrc  r  faciendum  npn  crar,  icd  blandiori- 

mcdicameni  LcitapatDtitr  ,  a  ninbus  ci- 

tiiliniv  moi  ,  •  ■  uculis  hac  vtck.ntur  <;u- 

rati  •  Iraque  ingcnti  ianguinis 

fluxnab  adiacentibus  .   co,  iutcrpofito  tcmpore anir 

raan  ;it.  Alijtoturn  carbunculum  extrahebanr, 

nagnumji  iirn  nauua  ferrc  non  poflit ,  pur- 

atlat,  collapfis  viribus,  rclolutis 
i]))iitibus 


Tars   L  JEgrotus    IX:       157 

fpiritioiis  vitara  fic  finiebant ,  quod  tamen  itacffe .,  iJlis^unquani  rpotuit 
perfuaderi,  falfa  opinione  decepti,  putantibus  ipfis,  vtdicebant,extracl:o 
carbone  ,  exactam  fadtam  fuiffe  curationem  ,  nefcientes  ,  .eonrluxum 
vnum  ,  confpirationem  vnam  ,  confentientia  omnia ,  &c  etiamfi  multos 
viderinc  hoc  modo  curandi  peremptos  ,  neque  tamen  ipfis  potuit  vn- 
quam  alkcr  fuaderi.  Verum  ,  crat  facile  omnibus  curationes  aggredi, 
qtiia  iis  temporibus ,  fi  mortuntur  ccgrotantcs,  ex  vi  peftis,  dictmt-5-mo- 
riuntur ,  neque  obferuantur  curantitim  operationes  ,  quemadmodum 
aliis  temporibus.  Hoc  quidem  obferuaui,  illos  longe  fecurius  fujffe  per- 
rraclatos,  quibus  blandifiima  remedia  fuerunt  admota  :  n-am  illi ,  qtti 
folo  butyro  carbones  fouebant ,  i.lli  quidem  ,  melius  faluti  aegrotantis 
confulebant:  fenfimenim  cruftailla  emarcefcebat  ,  &  totus  carbo  far- 
piflirne  forbice  extrahebatur ,  fine  virtutis  difpendio  ,  fine  fanguinis 
effufione  ,  finedolore.  Quamplurimos  hunc  in  modum  curatos  fanatos 
vidi ,  &  eorum  ,  qui  tres ,  qtiatuor  ,  &:  ctiam  fex  habcbant  ,  in  peclore, 
m  coxis ,  in  dorfo.  Ita  &  bubones  tuto  curati  funr,  quia  erant ,  qui  fta- 
tim  ,  ac  bubo  detegebatur  ,  non  expe&antes  quorfum  euafurus  effet 
morbus  ,  vim  quandam  naturae  inferebant ,  cucurbirulam  magnam  ad- 
mottentes  ,  qua  violentiori  tradione  dolores  acerbiliimi  concitabantur, 
qtii  paucis  interpofitis  horis  ceffabant  cum  aegrotantis  pernicie..  Alij  fta- 
tim  icarificabanr ,  quibus  ha?c  curatio  fiebat  crtido  btibone  ,  illifacuiiTi- 
rais  conckatis  doloribtts  colliquabantur  eadem  die  *,  veluti  3c  qui  per- 
mktebant  fecari  crudos  bubones  :  ij  omnes  eodem  fato  funt  funcli. 
Quamplurimos  ad  fankatem  reftkutos  obferuaui  eorum ,  qui  partes  bti- 
bonibus  affedtas  blande  pertraccarunt  :  crar  autem  blanda  curatio  ,  fa- 
cca  medicamentis  emollientibus.  veluti  funt  emplaftra,  qua?  parabantur 
ex  lacte  ,  farina  hordei,  pane ,  fermento  3  maiua ,  althea ,  radicibus  lilio- 
rum  alborum  ,  oleis  ex  vkellis  ouorum  ,  vulpino  ,  amyg.  dulcium  ,  ane<* 
thi,camxmeli ,  &C  id  genus  aliis.  His  omnibus,  aut  aliquibus  feiun&im, 
fiebant  ejmplatoa  ,  qiue  parti  affc&as  applicata  dolorera  leniebant ,  na- 
turam  adiuuahaut  ad  motum  ;  Sc  fic  neque  dolor  concitabatur  ,  fed  po- 
tius  ,  fi  erat,  dcmulcebatur  :  nodhi  ,  quia  vtplurimum  valde  agkaban- 
tur ,  vtebamur  cera&s  ,  vt  eft  ex  aithea,  6c  ceruffa ,  &  quaccunque  lcuirer 
onus  fuura  praeftant ,  hac  eadem  curatione  3c  ego  vfus  ium  ,  &  conua- 
lui  ,  ncc  vnquam  potuerunt  mihi  fedionem  bubonisperfuadeteante 
euidencem  eiufdem  maturationem  :  fi  enim  prascipiti  curatione  effem 
vfus,  &  cgo  cum  aliis  obiiifcm  >  fed  quidem  ccrciffimum  eft  ,  neminem 
corum  vidifte  me  curatum  ,  qui  decumbebant  cum  acuriftima  febre  .  & 
grauiflimis  doloi  ibus,  quiaiis  lenitas  medicamentorum  nihil  proficicbat, 
cum  virtusnon  poffet  fufficere  vfcjue  ad  perfeclam  maturationem  >  fed 
fere  omnes  inrra  quartam  mortui  iunt  :  ij  ver6  qui  modicam  ,  &  le- 
uem  habebanc  febrem  ,  vtpote  minus  maligne  affecli ,  fere  omnes  fcr- 
uabantur  ,  nrfi  camen  cx  violcntiori  curationc  praccipites  ^gcrentur  ,  vti 
didtum  eft.  Illipoftea,  quibus  exanthcmata  nigra  apparuere  ,  non  ha- 
bebant  ambiguum  euentum  3  quando  ccrto  cos  morituros  prxdicerc 

V     3  potcra 


158     Comment.  in  Hiftoria*  Epidem.  Hipp. 

potcramus  ,  neque  ego  ex  iis ,  quos  innifi  ,  aliquem  vnquam  feruarum 
animaduerti ,  quemadmodum  neque  ex  iis  ,  quibns  e  naribus  fluebat 
fanguis,  quando  erant  hxmorthagiae  lethales,cx  malefica  fanguinis  qua- 
licate  ,  cui  natura  non  porcrar  moderari.  Hacc  occafione  praefentis  Hifto- 
ris  volui  recenfere  ,  qiuein  praererita  pefte  obferuaui  ,  quam  non  fuiflc 
genicam  ex  aeris  cocruptione  apertifTimum  fuit ,  cum  multar  contiguse 
domus  iWxfx  permanferint ,  ita  multa  ciuitatis  cccnobia  intacta  perman- 
sere.   Ab  hac  multos  fuga  praeferuauit.  Qui  de  pefte  multa  vult  ,  habet 
viros  praeclaritlimos ,  qui  de  hoc  faeuifiimo  morbo  fcripsere,  illos  legat. 
Ego  quidem  in  huiufmodi  pefte ,  nullum  magis  prsefcntaneum  reme- 
dium  habeo  ,  veluti  quocunquc  tempore ,  quam  Dci  Opt.  Max.  gra- 
tiam.   Secuncio  optimam  vi&us  rationem  *,  qui  cnim  funt  bene  difpofiti, 
illi  minus ,  aliter  grauicer  larduntur.    Sed  pnecipue  manus  ad  cadum  ex- 
tollere  debcnt  ciucs ,  qui  poft  euidencem  Dei  clementiam  erga  ciuita- 
tcm  dcrepentc  finem  imponentis  tam  dirx  lui ,  habuere  etiam  viros  pru- 
dentilfimos ,  vigilantiflimos ,  IlluftriiTimum  Mauchionem  Ifimbardum, 
5c  alios  nobiliilimos  ciues  ,  qui  propriam  falutem  poftponentes,  id  in 
animo  folum  habuerunt  ,  vt  publicx  vtilitati  confulerent ,  qui  adn~iran- 
dipotius  erant,  quam  imicandi  in  iis  temporibus,  in  quibus  cernebannir 
homines  veluti  infani  ,difperfi  euntes  per  plateas,per  ciuitatem,  perrcr- 
riti  a  cadauerum  copia  ,  videntes  ftatim  defunctum  ,  quem  paulo  antca. 
obambulantem  confpexerant.    Ego  quidem  victi  ca  tempora  ,   &  frepif- 
fime  miratus  fum  ,  etiam  ante  mortis  confpe&um  ,  defraudari  fidcm, 
quarenim  pietas  erat  viris ,  qui  infe&a  corpora  fepeliebant ,  &:  domus 
cuftodiebant :  quotiefcumque  recordor  totics  deficio  animo  ,  commo- 
ucor  toto  corpore  ,  quia  nemo  quifquam  poteft  fibi  perfuadere  corum 
tcmporum  calamitates,  horrcnda  fpectacula.  Faxrr  proptcrca  Omnipo- 
tcns  totius  gubernator  ,  vt  nemo  quifquam  amplius  harc  videat ,  cxpc- 
riatur :  tunc  cnim  meritd  dixiftes ,  o  tempora  ,  o  meres  !  Vx  tamen  illis, 
qui  in  malignis  conftitutionibus  aegrotant  circa  augmentum  ,  &  ftatum,. 
fccus  autcm  illis,  qui  dcclinante  maligna  conftitutioncmam  quando  de- 
clinat  ,  morbus  remittit  dc  faeuitia  ,  tk  fic  ex  aegroris  quamplurimi  fa- 
nancur.  Inauqmcnto,  &  ftatu  ex  quamplurimis ,  fere  omnes  moriun- 
rur.  Illud  quod  negocium  faceilit  etiam  cft,quia  fcre  omnes  euomebant 
ilimentum.  Iraquc  cx  malitia  ,  &c  inedia  celerrime  confumptos  videba- 
mus  :  (at  enim  eft  iis  temporibus  ,  vcliKi  criam  conucniifct  Critoni ,  vti 
vitcllis  ouorum,  aqua  carnis,  cremore  farri,  in  modicaquantirate,  &  fo- 
re  ventriculum,  non  prarrermiffis  alexipharmacis.   Et  Dcus  harc  omnis 
rcat. 


APF» 


Tars    L        yEgrotm   X.       159 


APpriSTOS  AEKATOS. 

TTVf  e^t&V.ljAj-tJ  J& 


^Egrotvs    X* 

La^omenivm, 

j#/  *//*•/■*  Phryni- 

chidaiputeum  de~ 

cumbebat^ignis  in* 

uafit.  Primo  ilii  caput  y  collum* 

^xys.  cajTi^  J*  ncipGMric,.  \>7rvot      &  Imnbi  dolebant^flatimfur* 

chc  cwav.  mpifo*  o£u$  i?&Qiv.      dus  ejfeltu*  efi^fomnis  carebat* 

xjzrozpvefyiQv  %7ri\or  /&&•?  oyK*.  ov      b  acuta  corripuit feiris :  Hypo~ 

hihju  a-vvQ^unq.yhSojtt,  fyfy.Ti&f-      chondrium  in  tumorem  attolle- 

rri  i$  vvxJg.  imftty&vwn.  mp&if      batur^  contentioparua  ,  lingua 

Shmivtot*  %  7tdv1&  7m&£wj$v.      arida.c  Die  quarto  de  noffe  de- 

&&  Ji  kvJbt&nw,  crfxtK^t  ctiJfo-     fipuitA  Quinto  cum  labore  om~ 

tuv.  )hro  3  T&ihiyic,  £j%  >£ -$<; ,  ^      nia  funt  exacerbata.  Ad  diem 

(lifei  Ticv<tyi<r}(&cPi%&Tlw  AgarS»,      vndecimum  omnia  fuerunt  re- 

5*3  M* ,  vJay^foa  Jlv{.  dJtpigps      mifiiora.  Deiectiones  abinitio^ 

2?  '3&<  %\&%cd pynv  JtYfytv.  %7r{&      ad  diem  vfque  decimumquar- 

xstbiv  Wisn.  qv&.  2j#  TgA?©*.      tummult&^tenues  ^aquei  colo- 

MttQ  {$jj  ,  Jj^oa  Ji ,  j£  7ro?foa       ris,  e  quod  ad  aluum  exoneran- 

toffi  &ouoof{ifiyt&i   yjmJncmair-      dam  attinet^commode habebat. 

{BfQv  %%  )Jpvir.  v£<  ytialw  iy      Indea/uus  reflitit :  vrindper- 

J\v.clt\w  ,  xgncnv  oxiy*>  7ra%jT$ep.      petuo  tenues  quidem ,  c&terum 

e<%z    ff/LUitfluu  \jzro$u<nv.  cWp<-      boni  coloris ,  ejr  multum  habe- 

cnv  hxiy*.  Karivo^  ^AAew.  /£'.      bant  fufiefionum  dijperfarum, 

Je  7rd\iv  te7r(g&.  •ar^  <5i  7&  xara      non  fubfidebant  .Die  decimo^ 

dfA<pQT%£?  ,   vrfif^n  %lw  oS\w\.      fexto  paulo  crafiius  ,  habebat 

vnvQi£>c<ivYimv.7rafi\Yip<[.  <Z3%4  q      aliquid  fedimenti  ,  f  aliquan- 

S  (rxiteet  i7rcoJiw<4)c,  tt%t.  x.  airv-      tum  recreatus  efi^  magis  mentc 

p@-  dMfldy.  *x  "iJpodcn.  Trdv^  x,a-      confiitit :  S  feptimodecimo  ite- 

\ivo{.  <3&4  5  x^'.  Ifclx  oJiwn  Jhfyx       rum  tcnues  :fecundum  vtram- 

que  aurem  tumor  cum  dolore, 

1  nulli  erant  fomni ,  delirabat ,  crura  illi  dolebant.  Vigefimo  dte^j 

febre  efi  Liberatus,&  iudicatiu^nonfudabat^prorfus  mente  confii- 

tiU l  Circa  diem  vigcfimuwfiptimum  cox<s  dextra  vehcmens  do- 

ior 


i6o  Comment.  inHiftoriasEpidem.Hipp. 

i%,ve?$-  %1&  ^6^y  sTOvVar». S  lorfubitofedatm efl^  at  tuber- 
Jk  <z&u  '&  xutu  ,  *tb  Kstdfcctfo,  cula  aurium  non  refidebant , 
iti  i&Z&rvf.  ff*J4€  cPe.  ®€<  3  T&0'  neque  fuppurabant.  Tcncba* 
}&.  £&ppoi&7iv?h.oi<nv  6J)zTuJ*<n  tur  dolore  dic  trigeflmoprimo. 
$  Jbttm(iG»$\w.  x&t  7m.%ioL  Venter  fluebat  multis  aqnofls 
i)  s^t  S  j»§&  «rg/  3  7zia  excrementis  ,  ac  qualia  in  dy- 
yl.  cpbu'Aus>v  Ji£iov  nhya.  dp-  fenterifs.  ejfe  folent  :  vrinas 
Q\u7s&t,  ici&j  xaTgw.  reddidit  crajfas ,  tubcrcuU  au- 

rium  refedcrunt.  k  Jguadrage- 
fimo  dic  dcxtcr  oculm  illi  dolebatiobtuflor  erat  vifm: l  adfatum 
fuum  redijt. 


COMMENTARIVS. 

pySJ^*  T  hic  grauiterlaborauit ,  cum  multis,  Sc  variis  fymptomatibus, 
^H^i  ^11^  ft'1^111  ^  Hippocrate  recenfentur  ,  haec  aurem  accidcntia 
gj^g^  indicare  futurum  alui  fluorem  iam  in  fuperioribus  vidimus  ,  & 
in  hoc  contirmatur  ,  cum  dicat  ab  initio  deiedtiones  fuiffe  multas ,  te- 
nues ,  &c  aquei  coloris ,  ncque  quid  magni  cft  has  fcqui  euacuationcs 
ltimbis  dolentibus ,  cum  in  morborum  initiis ,  haec  contequi  foleant  hu- 
morum  copiam,  &  agitationem  :  fufa  cnim,  &:  commota  a  calore  fcbrili 
materia  ,  capitiinfcrturdolor,  furfum  petentibus  vaporibus  ,  ob  capitis 
viciniam  compatitur  ceruix  ,  illi  communicata  humornm  portionc.  Dc- 
mum  dolent  lumbi ,  ob  venam  magnam  fuccis  agitatis  turgidam  ,  qno 
fit ,  vt  in  illo  motu  facilc  ad  aluum  tranfmitrantur,  vti  in  Hiftoria  Mcto- 
nis  diccbatur.  Verum  ,  fi  a  principio  crat  mota  aluus ,  quomodo  furdss 
fa&us  eft  ?  dcbcbat  potiiis  tolli  furditas ,  alio  auerfis  humoribus ,  ad 
qaammaxime  diftantes  partes,  nimirumadaltium,  inquit  enim  y 

a  Statxmfurdva  effcttus  eft.  ]  Quomodo  ,  &  quibus  de  caufis  fiat  fur- 

.dichim  cft  in  Hiftoria  Herophontis,  dcduclum  cx  1.  Coacarum  ,  &: 
cx  1 .  prorrhet.cpio  in  loco  monct  Galcnus  comment.2,1.  furditatcm  ex  iis 

,  eilc  vnum  ,  quac  ccrcbrum  eflc  affedum  indicanc ,  habetque  h.xc 
cauCafi  :  nam  ,  vcl  eft  humor  quidam  in  auditoriis  mcatibus  im- 

.  s ,  mfarclulquc  ;  nihil  ,  quod  malignum  iit  habcns  :  vcl  rit ,  cmo- 
ricntc  facultatc  audicndi  ,  vcluti  farpiflimc  contingit  m  acutis,  turbulcn- 
tifquc  morbis  :  vcl  fit  bilc  ad  mcatus  auditorios  rccurrcntc,qucmadmo- 
crum  HuiC  xgiotanticontigit,  qucm  a  fuyditarc  infomncm  fuiflc  fubdiC;, 
ncquc  immcrito  ,  ciim  bilis  ,  fiue  caufi  calida  potcftate  in  ccrebro  exi- 
•jlias ,  ficuti  foporcm  contraria  cfiScit ,  diccntc  Galcno  2.  lib.  dc 
:is  ,  c.ip.~j!u?no ,  nequc  cnim  fiola  iiuditas  in  principio 

fignincai 


Tars    h  ^Egrotm  X.       161 

fignificat  confirmatam,  neque  etiam  ex  refolutione  pendentem.  Quibas 
prxmiffis  incjuit , 

b  Acuta  febris.  ]  Vt  intelligamus  auctam  fuiffe  in  dics  ,  fimut  cnm 
fymptomatibus  :  neque  mirandum ,  fi  verba  Hippocratis  attendamus, 
quando  hypochondrium  m  tumorem  elatum  nobis  fignificat.  Per  quae 
verba  non  omnino  intclligerem  inflammationem  :  nam  erat  contentio 
parua,  nonquia  inflammario  e(Tet  in  fimis  hepatis  partibus,  dc  propterea, 
Co  -ltentio  appareret  parua,  fed  quia  erat  tantum  phlogofis,flaiTimea  quar- 
dam  difpofitio  in  hcpatc  :  ira  debet  exponi  verbum  illud  ,  Hypochon- 
drium  :ine  alio  addito.  Quanri  autem  referat,  heparpati ,  etiam  leuiter 
in  morbis,  quotidie  experimur,  &  Galenus  inprognofticis.Quzre  cumra- 
tionc  fa&a  eft  Hngua  arida  ,  vapores  enim  illi  adufli  ab  hepate  facile  ad 
o^  ventrieuli  tranfmittuntur  ,  a  quo  ad  linguam  facilis  eft  tranfitus  ,  8c 
cjuem .'idmodum  funtad  excitandum  diluuium  opportuniffimi  ,  multo 
magis  poffum  lingua?  tunicam  aridarn  reddere,.  cum  eadem  tunica  ve- 
ftiantut  ^entriculus  ,  &  lingua.  Hsec  cum  fiunt,vis  febris  arguitur,  vt  2. 
in  6.  epid.  com.ne/jt.  14,  in  his  :  Tujfesarid*  parum  irritantes  in  febrtbus 
ardentwus.  Quodrepetitur^.^W.^vf.^.  quoin  loco  docet  aliquan- 
do  ctiam  in  febribus  ardentibus  linguas  minime  aridas  fieri ,  propterea 
qu6d  deftiilatio  aliqua  aegrotantem  infeftet,  a  capite  ad  os  defluens ,  crt- 
ius  caufa,  Scfitis  tunc  arcetur,  &  linguae  ficcita^prohibetur,  propterea  in 
iis  morbis  expedit  effe  oculatos,  ne  putetis  exlcui  fiti,&  linguae  mollitire 
validam  caufani  incorpore  illius  «grotantis  non  occultari^a  quaprogref- 
.fu  remporis ,  ille  ,  qui  leuia  habere  fymptomata  videbatur  ,  mifetrime 
poftea  opprimatur.  Fit  igitur  lingua  arida  a  pcrurenti  calorc  ,  ita  etiam 
3.  in  6.  epid.  text.14.  habemus.  Admodum  fiocae  linguae  a  perurenti  fe- 
bre  fiunc ,  qua:  ignis  inftar  fanguinem  inflammans  fuligini  potius,  quam 
vapori  fimilem  exhalationem  efficit  *,  folet  autem  etiam  eflc  comes  he- 
patis  incendij,  quod  contigit  huic  segrotanti. 

c  Die  quarto  de  notte  defipuit.  ]  Ula  fymptomata  ,  cpx  a  principio  ha- 
buic ,  non  poterant  nifi  delirium  minari  :  nara  ,  quotiefcumque  a  caufa 
excerna  originem  non  trahunt ,  phreniticum  delirium  folent  praenuncia- 
re ,  dicentc  Galeno  i.ini .prorrhet.  comm.  1 .  liis  verbis  :  Verkm  fi abfque 
externa  caufa pr&diElas  partes tnfeftauerint  dolores  yfivigilU  qwJ.em  agro 
contigerinty  abfque  ea>  qu&  psr  fomnutn  fit  delatione  ,  deliraturum  etimfpe- 
rabis  ,  &  idcirco  mirumnon  eft  yfihic  Agrotansin  quarta  deiirauerit .  AcT- 
damus  poftea  furditatcm  ,  quae  vna  eft  ex  fignis ,  quar  indicant  cercbri 
afFeclionem ,  vt  1 .  in  1 . prtrrhet.  eomment.^i.  habetur.  Verum  neque 
propterea  quod  furdi  fiunt  in  febribus  acutis,  necefTario  deliranr,  nequc 
quia  delirent,  nccefiluio  furdi  fiunt  :  quoniam  multi  fiunt  furdi  in  fcbrt- 
bus  acutis ,  quos  tamen  non  vidimus  delirafTe  ,  multos  deliraffe  vehe- 
menter  infpcximus,  quos  furdos  fuifle  nonanimaduertimus :  tutum  ta- 
rnencft  praeuidere  ,  ne  delirent ,  quia  periculum  euidens  eft  j  vidclicer, 
nc  a  furditate  tale  fymptoma  fuperucniat  :  idque  videturannotatum  a 
Galeiio  /;^.2,  in  2.  Coacarum  >  text&+  ln  acmafebre ,  inquit ,  aures  Cwr- 

X  defcert^. 


i£i    Comment.  in  HiFtoria*  Epidem.Hipp. 

defccre  3furiofum.  Ita  in  Hiftoria  Hermocratis  ,  quas  maxime  cum  hac 
conuenit  ,  differt  euentu  :  hxc  habet  :  PreinAe  cum  vigilia,  eum  tenerent 
cumfurduate,  &  capttis  dolore,  luwborumque,fuJpicari  replentes  caput  hu- 
morcs  confemaneum  erat  mordaciores  e(fe.  Vfu  venit  porro  his ,  vbi  cum 
/  calida  febre  ,  &  flagrante  cerebrum  offendant ,  fequi  ,  vt  didiciftis, 
deliria. 

d  Quinto  cum  labore  omnia  funt  exacerbata.  ]  Non  cft  quid  mirttm 
au&um  efle  morbum  quintadie,  &>inquit,  omnia  fuijfe  exaccrbata  cum 
Ubore.  Perinde  eft,  ac  (i  dic^t^  corpus  doloribus  erat  affeclum  ,  folerau- 
tem  in  huiufmodi  fcbribus  non  raro  euenire,  qu6d  fymptoma  apDellatur 
a  Galeno  lajfttudo  offearia  ,  vt  legitur  4.  acut.  text.i.  his  verbis  :  Febris 
quoque  vehemens  habet,  corpufque  vclut  ab  ojfearia  lajfitudine  habitum  la- 
borat,  quam  eandem  appellat  laflitudinem  oftocopon,  id  eft,  oflium  do- 
lorem ,  8c  qui  hac  laborant  ,  ne  minimum  quidem  motum  fuftinent. 
Alleuatus  eft  circa  diem  vndecimum  ,  quo  die  vifa  funt  omnia  remjffit, 
id  cft,  diminutus  eft  colli,  iumborum  dolor,  furditasminor  ,  vigilix  mt- 
ntis  infcftas,  lingua  mollior  fadta.  Et  mirum  tot  grauia  fymptomata,tam 
cit6  fuifle  fedaca  ,  aut ,  melitts  dicam  ,  remifla.  Huius  fuit  fortaflb  caufa 
cuacuatio  illa  pcrfeuerans  •,  quac,  ctiamfi  eflet  mere  fymptomatica,potuit 
vt  cauia  iuuare  diminuendo  copiam  ,  prsefertim  ctim  vires  habuifle  10- 
buftas  cx  tcxtu  Hippocratis  eliccre  poiTe  vnumquemquam  appareat  :  be- 
neque  fc  habuifle  inferiorem  ventrem  apertiflimum  eft,  dum  ait : 

c  Cotnmode  habebstt,  quod  adaluum  cxonerandam  attmebat.]  Quando 
outera  virtus  vakt ,  multa  fibi  poteft  Medicus  promittere  ,  etiamti  mor- 
bus  grauiflima  habeat  fyinptomata  ,  vt  notat  Galenus  10.  rncth.  &  quo- 
tidiana  comprobat  expcricntia  •,  Ci  cnim  res  alitcr  fuiflet  ,  non  potuiflet 
cum  oncre  graui ,  6c  tam  longo  iter  fuftinerc  ,  neque  aliter  poterat  ex- 
pedrari ,  quantum  cx  iis  ,  quae  habuit  euacuationibus  conicdtare  poflii- 
mus  :  cilm  cnim  eflcnt,  qux  cuaciubancur  mulca: ,  tenucs ,  &aquola?, 
longum  cempus  rcquiri  ad  concodtioncm  conftabat,  quod  nonfuftinuii- 
fct  cum  virtutc  imbccilla  :  riunt  autcm  huiuimodi  ob  tcntiis  ,  ac  feroke 
humidicatis  cxnpcrantiam  ,  vt  3.  bi  3.  epid.  covrment.^.  habctur.  Sup- 
prcfla  poftea  cft  cuacuacio,  quod  forcafsc  non  fuit  de  nihilo  :  ita  cnim 
virtus  minus  agitabatur,  &  dcbilitabatur.  Aluicuacuationi ,  &  vrina* 
erarit  reipondenres ,  quac  omnia  longitudinem  praumnciabant  morbi. 
Vcrum  vnum  notat  HippocratCS  intcxtu  ,  dum  aic:  Vtmtk  qutde?n  ter/ucs 
pcrpetuo  ,fed  bo-ii  coloris.    Ex  quibin  poflc  colligi  vidctur  ,  vcllc   nobis 

lUcrc  Hippocratcm  mignifaeicndam  cilc  coloris  bonitatcm  :  nam  ii 

tn  boc  segrotantc  ,  prxtcrquam  quod  crant  tcnucs ,  fuiflcnt  criair  praui 

coloiis ,  profe&p  au&um  cflct  pcriculum  ,  ied  ,  quia  crani  boni  1  lloris, 

propterca  fcruatus  eft,  quod  idcm  fcripttun  eft  dc  virginc  Abdcra,  cuius 

.  rtur  3.  ia  1.  tpid.  ttxt.yi.  Hat  habuitvrinai  temtcs, Jcd  bom 

:  c]uo  tcxtu  b«c  dtctt  Galcnu»  ad  vcrbtnn  :  Ex  huworum  h&c 

WideturA  .    .  vt  quantitw  pottcuuh.t-st  prima  fymptoma- 

td  .       L  tt%4  ljtiic  timeres.  Std  bonw  vrtnaru?»  color  in  tjs  j  q* 

rnm 


Pars  I.  JEgrotus  X.         1 6  3 

rttm  copia  laborant>  maximum  eft  fignum  ':  au<ey  quia  crajft  non  erant^fore 
longiorem  morbum  denunciabant .Ha?c  huic  hiftoriae  maxime^niiemunt: 
piaeterea  habebanc  muitum  fttfpeniionum  difperfarum  ,  qttod  fequitur 
ad  vrinarum  crudicatem  ,  a  quibus  aliquando  ,  fed  per  accidens  futttri 
deiirij  indicium  fercur  a  Galeno  3.  in  3.  eppd.comment.$$.  m  illis :  Quia 
eciam  in  aliis  aegris  ,  cdm  dixerit  -.fnfpenfiones  eUt<&  ,  ftatim  fubdit :  deli- 
rauit ,  innuens  qu6d  eiufmodi  fufpenfiones  deiirium  comitatur  ,  quan- 
quam  in  praefagiis  >  vbi  omnia  ,  qux  accidunt  vrinis  eft  perfequutus, 
nullum  fecit  praefagium  ex  eis  delirij.  Quarc  fignum  hoc  videtur  per 
feipfum  nuquam  delirium  denunciare,  fed  cafu  nonnunqttam  common- 
ftrare,quia  flatuofiorem  effe  fanguinem  indicat:  nam  nuHus  planc  flatus 
fi  infir,  deferuntur  ad  ima  vafa  fufpenfiones.  Ita  in  lib.i.in  1.  Coaearum, 
text.  10,  habetur  hunc  in  modum.  Progreffo  morbo,  furditas  ,  cum  tvrin& 
fubrubr&  fuerint  >  qu&  nihil  fedimenti  deponant  ,  fed  fublimamentum  ha- 
beant>  emouenda  mentis  fignum  efl>  de  qua  re  aliqua  tetigimus  in  Hiftoria 
Sileni, 

Verum  dicetis  ,  quomodo  cum  tot  euacuationibtts  per  aluum  factis 

etiam  a  principio  ,  nihilominus  obfurduit  ,  fi  eadem  exiftente  ,  aluo 

fluentc  tollitur  ,  teftatum  ab  Hippocrate  tot  in  locis  2.  in  2.  Coacarumy 

text.i%.  Surdttasy'mc^d\t,  e  febreyprofuens  fvnguis  e  nanbwi&  aluitur- 

batiofoluit,  loquimur  autem  tantum  deilla  furcutate,  quam  bilis  in  caput 

verfa  ,  inuexit  nullo  peculiari  vitio  inftrumenti  audkorij ,  fed  tantum  bi- 

le  perfufi.    Quod  repetitum  legimus   4.  Afhonfm.  textu  60.    Immo 

aluo  fluente,  ii  fuperueniat  furditas,  ceflat  euacuatio.  eodem  Hippocrate 

dicente,  &c  in  loco  adduclo  Aphor.  Sc  in  lib.  Coacarum  ,  text.$.  Surditas 

in  febnbiu  ,  inquit,  aluum  fiftit ,  quod  idem  vifus  eft  nobis  denotafle 

idem  Hippocrates  y.  in  2.  epid.  text.j.  Dolorem  inferiorum  iocorum  fortis 

furditas  foluity  aut  fanguis  multus  ex  naribm  ,  aut  mania.  Quomodo  er- 

go  fluente  aluo  a  principio  furditas  luperuenit  ?  Ex  hoc  arguere  debetis 

copiam  humorum  ,  quorum  pars  detrudebatur  qttidem  ad  aluurn  ,  fed 

non  ea  erat  ,  qttae  caput  illxfum  feruaret  ,  quando  illius  humoris  portio 

ad  caput  elata  ,  &  furditatem  ,  &:  vigilias,  c\r  deliria  faciebat ,  quod  pro- 

fe&o  reddit  aegrorantis  falutem  maxime  ambiguam  ,  cum  in~regrotanti- 

bus  talia  confpicimus  *,  etiamfi  vulgata  opinio  fit  ,  furditatem  in  fe- 

bribus  bonum  effe  fignum  ,  qttia  fcilicet  in  morituris  audkus  fiat  actv- 

tior  ,  quod  tamen  verum  non  eft  :  mam  fitrditas  fcmpcr  malum  fi- 

gnttm  cft  ,  nifi  bonum  fignum  haberi  dcbear  ,  quod  fignificat  pe- 

ricuium  :   cjuando  ver6  furditas  fit  poft  phrenitidem  ,    aut    aliquem 

alium  capitis  arTectum  ,  priore  morbocefiantc  ,  aut  diminuto  ,  facuitate 

vigente  ,  potcft  aiiquo  modo  haberi  pro  bono  figno,  quiatunc  aliquan- 

do  contirigit  fieri ,  materia  ab  internis  cerebri  partibus  ad  exrernas  eius 

partes  dctuifa,  ad  aures  nirnirum,  quo  tempore  ,  ne  riant  parotides  fufpi- 

cio  cft.  .Hac  igitur  ratione  furdiim  fuifle  faclum  dicerem  ,  etiam  flttentc 

aluo  :  dico  fluentc  aiuo  ,  qnia  etiamfi  Bippocratcs  de  fluorc  alui  non  lo- 

«juatur  ante  furditatcm  ^  addit  tarrfcn  detelhones  ab  initio  ,'fd  eft ,  ab  ini- 

X     i  tio 


1^4    Comment.  in  Hiftortat  Epidem.  Hippl 

tio  morbi ,  non  ab  initio  dici  vndecimi.  Habuic  hic  acgrotans  euidens 
fignum  co&ionis  in  die  decimofcxto  ,  quo  dic  minxit  paulo  crafliiis, 
idcft^magis  co&as ,  &  minus  tcnues,  cum  fedimento,  non  amplius  cum 
fufpenfionibus.  Hinc  apparet  qu6d  quae  concoquantur  redduntur  craf- 
fiora,  ita  ftatuentc  Ariftot.  Itb.^.metesr.  cap.$.  Omnia  y  qut  concoquuntur 
crajfiora  ejfe ,  &  calidiora  oportct  •>  caltdum  emm  cfficit  tale  meltorts  molisy 
&  rrajfius  y  &  ficcttis.  Subfidebat  autem  vrina ,  quia  flatuum  ea  copia 
erarreloluta  :  nam  quemadmodum  materia  in  vrinis  exiflens  ,  fi  cruda 
eft,  flatibus  exiftcntibusnon  fubfidet,  quia  fi  natura  fua  furfum  rendunt, 
feciinque  materiam  crudam  ,  aut  nondum  fatis  concodam  tubuehit :  ita 
his  refolutis  flatibus  ,  materia  quse  cieuabatur  petit  fundum ,  &  redditur 
magis  vnita,  qucmadmodum  alias  di&um  eft  cum  Hippocrate  mprogn* 
propterea  ex  hac  cuacuatione,  fequuta  eft  alleuatio  euidens,  ciim  recrea- 
rum  fuifle  dicat,&  magis  mente  conftitiflc. 

f  Recreatw  efl.  ]  Id  eft  ,  dicerem  cgo  ,  aliquantulum  refumpfit  vires, 
minus  a  fymptomatum  grauitate  infeftatus.  Mira  natura:  opcra  in  con- 
coquendo!  qu«c  fenfimmalitiam  humorum  dcmulcens,rcddit  aegrotan- 
tem  leuiorem  ,  $c  eundem  a  morbo  vindicar ,  quantopere  autem  recrca- 
tur  aegrotans  remiflis  fymptomatibus ,  vnufquilque  in  dies  expetitur.  An 
modo  fimpliciter  verum  fit ,  quae  concoquuntur  crafliorareddi ,  non 
seque  clarum  videtur  efle  :  nam  etiamfi  dicat  Ariftoreles  qux  conco- 
quuntur  rcddi  crafliora  ,  eodem  confirmante  Galeno  Itb.i.  progn.  com- 
ment.tf.  tamen  patitur  multa  incommoda,  haec  Ariftotelis  &  Galeni  fen- 
tentia  ,  quae  fic  legit :  At  concottiones  non  foium  crajfiores  reddunt  vnnasy 
fed  &  deietliones,  cjuottcs  bene  in  ventre  concoquuntur,  &  itcm  fcreationes 
in  pulmonijs,&  coftalibns,  atque  etiam  pituitas  per  defltlUtiones,  &  graue- 
dines  ,  necnon  per  Itppitudines  y  & ptu  in  vlcertbut.Quod  idem  rcpetit  itt 
itb.  detotins  morbi  temportbw  ,  ctrca  finem  capttis.  Incommodaautcm 
ha*c  :  Si  quU  vrinam  emittat  crajfam  nimis ,  vt  cotlionem  reciptat,  fiat  te- 
fiuior  necejfe  cft>  cum  pcrinde  dicamus  vrinam  crudam  ,  quac  nimis  eft 
craffa,ac  illara,quae  nimis  eft  tcnuis,  &  quemadmodum  vrina  nimis  craf- 
fa  dum  coquitur  attenuatur ,  ita  nimis  tenuis  dum  coquitur  craflior  fit. 
Ita  chylus  ex  pane  fit ,  fanguis  ex  chylo  ,  ex  fanguine  fpirirus ,  &  tamea 
fpiritus  fanguinc,  fanguis  chylo  ,  chylus  panc  rcnuior  eft  ,  quod  cum  tta 
fit,  non  videtur  vniucrfalitcr  verum  ,  quae  concoquuntur  rcddi  crafliora. 
Hoc  Ci  vultis  diftinclius  videre  ,  legite  docliflimum  Vallcfium  *///«/> 
comroHerfiis  ,  ibi,  vidcbitis  quomodo  tollendx  fint  diflScultatcs  :  nam  vc 
aliqua  attingam,,  ipfe  ita  dicit  :  Ettamfi  ex  pane  fiat  chylnA  y  qut  pane  efl 
tenutor  ,  tamen  nthtl  obflat  :  nam  excernuntur  expane  multa  excrcmentay 
cjHodfupereftyfecretis  fdctbni,  concotttone  craffefctty  atque  illud  tantum  di-< 
cttur  cotlum.  Ita  &  de  vrinis  craflis  fcnticndum  eft  ,  qux  dum  coquun- 
tur  ,  tenuiorcs  vidcntur  fieri  :  nam  crallior  rcdditur  vtina  piopria  hquo- 
ris  fubftantia  ,  fcd  tota  vrina  tcnuior  redditur  fccrctione  crafloium  hu- 
morntn  ,  qui  cutn  liquorc  crant  confufi.  Itaquc  amittit  quidcm  vrina 
cuflitudinem  coclionc  ,  quam  habct  pcrmixtionc  altcrius  fubftantiac, 

fcd 


Tars  I.        JEgrotus    X         165 

fed  propriam  non  potcft  :  immo  rci  ,  quse  coquitilr  fubftantia  fempet 
redditur  crafTa.  Sedrcdcamus  ad  textum  Hippocratis  *  a  quopaulifper 
aberrauimus. 

£  Septimedecimo  Mterum  tenues.  ]  Quam  fit  difficile  iudicium  ferre  in 

iis  morbis,qui  a  materia  varia  pendent,prseter  id,  quod  in  dics  videmus, 

haec  ctiam  teftatur  Hiftoria  :  nam  vrinae  cx  cenuibus  factx  funt  craffae, 

id  eft,  magis  codbe,  quas  vix  potuifTet  Medicus  animaduertere,  cum  dis 

fequenti  fint  immutatae  ,  &  fa&ae  iterum  tenues.  Quando  h«c  videbitis 

in  morbis  ficri,  ex  duobus-alterum  efTe  putabiris ,  vci  naturac  imbecilHta- 

tcm  ,  quac  modo  fit  aggrcfta  co&ionem  ,  modo  ab  opcre  deiiftat ,  quia 

nequeat  matcriam  fuperare  ex  aequo ,  aut  erit  hoc  propter  fuccorum  di- 

ucrfitatem  ,  quorum  alij  funt  faciles ,  alij  difficiles  conco&u.  Ita  Gaien. 

in  Ltb.  dc  vrinis,  cap.16.  his  vcrbis :  Efto  tgitur  primum  albumyfupcriorcm 

locum  occupans  , planum ,  fed  intquale >td  eft ,  vno  die  cofium  , poftero  dic 

non  cotlum  :  talc  debilitatem  virtutis  indicat ,  qua  non  poteft  ex  aquo  om~ 

ni  tempore  materiam  concoqnere ,  &C  alio  in  Loco  habemus.   Concotlionis 

cperay  qu*  eft  aciio  natiut  catoris  ad  aquandos  fuccos  crajftorcs  ,  vrin£  atte- 

nuantur ,   &  tenuiores  incrajfantur  ,  donec  ad  mediocritatem  confiftenti& 

ventumfit.  Tutius  tamcn  eft  cx  tenuibus  crafTas  reddi ,  quam  ex  crafiis 

tcnues,  qu6d  in  febribus  maxima  ex  partc  vrinst  initio  tenues ,  morbo  ad 

(blutioncm  tendcnte  craffefcunt  :  folentautem  tribus  modis  attenuari; 

primo  modo  ex  varia ,  fk  inasquali  materiae  conditionc  :  fecundo  modo 

ob  virtutis  concoquentis  imbecillitatem  :  tcrtiamodo  propter  redun- 

dantis  ferofae  humiditatis  fymptomaticam  euacuationem ,  fi  multae  fint, 

&  inutiles.  Verum  non  crederem  eam  in  hoc  aegrotantc  fuifle  imbecilli- 

tatem  ,  quas  tales  reddid erit  vrinas  :  neque  enim  fuperaflct  tam  diutur- 

num  morbum  ,  &  grauem^  neque  dicerem  ,  ftatim  mutatas  fuifTe,  quia 

adeffer  varietashumorum  prascipue,  neque  ferofitas  tanta:fediditaeue- 

niffe  putarem  ,  quia  humor es  delati  dcrepente  fint  ad  alias  partes ,  ad 

adenes  poft  aures  exiftentes :  quod  verum  fit ,  vix  huiufmodi  vrinae  fue- 

runt ,  quod  tumor  appaiuit  fecundiim  vtramque  aurcm  cum  dolore  :  fo- 

lerr  autem  fieri  huiufmodi  vrinae  ,  quotiefcumque  futurifunt  aliqui  ab- 

fc-  ilus  poft  aures,  vti  vidctur  poffe  colligi  ex  Hippocrate  \.in  i.prorrhet. 

text.$i.  incuius  comment.  addit  Galenus:  Nam  fi abfcejfm fore fteraue- 

ris ,  humorum  confidera  inclinationem  yad  quam  videlicet  fiat  partemy  at- 

que  ita ,  vbi  finguiorum  capttts  fymptomatum  vires  adnotaueris  ,  parotidas 

fore  turn  magisytum  miniu  Jperabis.  Aquofa:  praeterea  vrina?,inquibusalba 

fublime  petunt,ad  prasnotionem  per  accidens  faciuntroportet  igitur  cas, 

neque  prorfus  incodt.as,nequc  abfolute  concoctaseffe,vbi  natura  abfccf- 

fum  facTura  fit. 

Nequc  eft  qu6d  aliquis  obiiciar,  fi  tales  vrinas  ciTe  oportct,  quomodo 
vrina  tenuis ,  &  cruda  ,  cft  abfcefllis  futuri  indicium  ,  vt  dick  Galenus 
ltb.$.  de  crif.  cap.  vltimo.  Rcfp.  Vrinae  tenues  non  funt  prorfus  inco&ae, 
vt  illeait,  dicuntur  autem  crudae  ratione  habita  ad  exquifite  codtas. 
Erant  autem  admodum  periculofae  iffce  parotidcs ,  i&i  fecundum  aures 

X     5  tumo 


i€6   Comment.  in  tiilhrias  Epidem.hfipp. 

tumores ,  proptcr  dolorem,  quem  adiunftum  habebant :  nam  ,  dicente 
Hippocrate  \.in  i.  Coacarnm>text.i  yfecl.i.  Qux  fimt  cum  dolorc  ,  le- 
thales,his  vcrbis :  QnAverb  ad  aures  dolenter  exurgunt  letbalia,  &  meri- 
rico  quidem  harc  fcnbit ,  quando  videmus  periclitari  farpiflime  aegroran- 
t$s  cum  huiuimodi  tumonbus  :  nam  fete  femper  apparent ,  viribus  ad- 
rnodum  debilitatis,&:  nouum  inducere  videntur  morbum,  causafque  at- 
terere  lethi :  nam  fi  fmnt  magni ,  virtus  cegri  fuftinere  non  poteft ,  doncc 
concoquantur :  fi  parui,  non  tollttnt  morbum,  qua  de  caufa  dicebat  Ga- 
lenus  neque  maiorcs  ejfe  debent>  quam  vtferri  po(fint>  neque  minores3quam 
vt  tuuent.  Addamus  eife  huiufmodi  tumorcs  periculofos  ratione  loci: 
nam  iunt  circa  aures,  quando  ex  auribus ,  &  propter  aures  plerique  mo- 
riuntur,  idemque  iudicium  dc  parotidibus ,  qua:  dc  ccrebro  vicinse  funr, 
&c  in  eo  gev-men  habent ,  interdum  etiam  in  vniuerfo  genere  venofo. 
Quarenon  cft  mirum,ii  aliquando,ipfis  etiam  co£Hs,nihilominus  argro- 
tantes  moriantur  ,  morbo  vniuerfali  inco&o  ,  vt  vidimus  obferuatum  ab 
Hinpocrate  i.  in  i.epid.  text.  84.  dc  Cratiftonacte  ,  &:  picVoris  ancilla. 
Quare  non  fme  caufa  monet  eiTe  lcthalcs  huiufmodiabfcefllis  :  narri  do- 
lorem  inferunt  •,  qaia  ,  &:  repenre  influunt.Quaproprer5dicebat  Galenus 
lib.  3.  cap.i.  de  comp.  medic .  fecundum  locos  ,  abfceflus  lftos  perimpetuo- 
fum  humorumillapfum  febrcs  curare  :  copiamaterias,vehementem  ten- 
fionem  inducunt :  acrimonia ,  morfum  acerrimum  ,  aliquandoque  cali- 
dam,&:  inacqualem  concitant  intempericm,  qiur  grauiflimi  doloris  cau- 
f  ae ,  segrotantes  celerrime  rapiunt :  qux  cum  ita  iint  ,  quomodo  poterat 
dormire  ,  itaque  addit  iure. 

h  Infomnis  erat.]  Et  qua  ratione  erat  infomniSjCadem^confentientc  cc- 
rcbro  ,  delirabat.  Quod  fi  Medicus  fuiiTet  fufpicatus  dcacgrotantis  falu- 
tc,  non  iinecaufa  fuiilet  his  grauiflimis  fymptomatibus  ,  etiam  in  deci- 
mafeptima  exiftentibus,  poft  longam  moleftiam.  Quod  autem  crura  do- 
lerent ,  id  erat  in  caufa  ,  aut  quia  portio  deflueret  craflioris  materiae  ,  ad 
cas  partes ,  aut  quod  magis  eft  credibile  ,  quia  mufculi  rcddercntur 
langnidi  a  calore  febrili :  fymptoma  non  infrequens  infebribus  acutis. 

1  Ctrca  diern  vi^efimurnfevtirnum  ,  coxa  dextrd  vehemens  dolor  fubitb 
ftdatm  cfi.  ]  Quas  vigciimo  dic  habuit  ad  bonum  tendcbant ,  fed  non 
ira.  quid  recidiuandum  cfltt ,  ciim  nequc  fudor ,  ncque  alia  cuacuatio  fit 
fequuta  ,  nifi  diceremus  fuiflc  fufticientem  depofitioncm  fa&am  ad  au- 
res,&  coxas :  ad  aures,quia  erant  tumores  euidcntes  j  ad  coxas,quia  erat 
fluxionis  indicium  '-,  vcaim,  qu6d  fpcdrat  ad  coxas ,  crat  parui  momenti 
fluxio  ,  cum  ftarim  cuanucnt ,  idque  indicarct  nut  matcna*  paucitatem*. 
&  tcnuirarcm  ,  aut  flatuofam  materiam  :  alirer  cnim  n«n  tam  facilc  re- 
foluercntur  dolorcs  \  dc  hinc  cft  ,  quod  nihil  iuuit  ilia  fluxio  ,  quia  fi 
fuiflct  copiofa,parotidcS  refcdillcnt:at  ncurrum  ficbat,ncquc  refidcbanr, 
ncquc  fuppiirabant  >  id  cum  videbitis  in  aegrotantibus,adhuc  fufpedtam 
habctc  faluccnv.cum  enim  ncquc  fuppurant,ncque  rccurrunc,a?grotantcs 
jUandomoriunrii)  .qtiandoime  ianantur:moriuntnr  ij,c]iiibusnulla  fu- 
pcrucnit  cuacuatioJquodfortaflc,&  huic  cotigilTet^nifi  dic  crigefimovcn- 

m 


Tars    L        AZgrotus    X       167 

ter  fluxiffet  >  Sc  multa  funr  cuacuata  aquofa  excrementa,&:  qualia  folent 
in  dyfenteriis :  neque  hac  euacuatione  fuit  contenta  natura  ,  fed  portio- 
nem  iftius  materiae  ad  vias  vrinas  tranfmifit,vti  ex  vrinarum  qualitate  ap- 
paret,quas  emifit,craffas ,  quibus  euacuarionibus  raerito  tubercula  re(e- 
derunr ,  cum  fola  fpes  in  hutufmodi  tumoribus  fit  m  viribus,in  alui  pro- 
fluuio  ,  &  vrinae  craffae  copia :  nam  rumores ,  qui  circaaures  fiunt ,  &  in 
febribus  cum  dolorc  cxurgunt,  qaibiifdam  ceffmte  iudicatorie  fcbre, 
neque  fedati  funt ,  neque  fuppurarunt.  Fa&um  his  bilioforum  proflu- 
uium  ,  vel  dyfenteria  ,  vel  craffarum  vrinarum  fcdimentum  foluit,  quod 
Hermippo  Clazomcniocontigit ,  fcribitidem  Hippocrates  2.  in  i.Epid. 
text.S i.nullus  autem  eft^credo.quam  hic  aegrotans.  Et  cerre  debetis  elTe 
oculati  in  huiufmodi  tumoribus ,  quando  «grotantes  non  parum  de  vita 
periclitantur  :  nam  fi  nihil  horumcueniat,  quae  huic  aegrotanti  contige- 
re,  mirum,  fi  aegrorantes  non  pcriclitantur  ,  fi  nihil  horum  eueniat ,  qux 
hic  aegrotans  habuit ,  non  parum  ambigua  eft  eorum  falus :  fit  enim  ali- 
quando  vtparotides  euancfcant ,  interdum  perfiftant,  neque  fuppurcnt, 
nequerecurrant :  aliquando  vcr6,neque  fuppurent.  Cvimnon  fuppuratas 
cir6  euanefcunt,ac  inopinanter ,  femper  eft  malum ,  nififorte  ob  illorum 
laxitarem,indolentiam  infenfibiliterfintrefoluta».  Iraque  citra  incommo- 
dum  euanefcunt  tuncquod  etfi  non  admodum  frequens  eft ,  tamenob- 
feruaui  aliquando,  5c  Galenas  idem  confirmat*,  i.in  1. epid.  text.  10.  his 
verbis  :  Qu<&  tamenomnia  refident  facile  ,  quodprompte  huiufcemodi  ma* 
teria  digeratur  :  e  diuerfo,  qu&  crajfo  conftant3&  lento  humore^gre  difcu* 
tinntur.  Porro,qua:  acciderunt  in  tempeftate  praffenri,!axa  erant,&:  mol- 
lia,  &  digitis  ccdentia  ,  Sc  quce  ad  eorum  impreflionem  cauabantur  citra 
phlegmonem,  hoc  eft,  cirra  phlogofim ,  id  eft  ,inflammationem.  Varise 
parotidum  folutionis  exempia  habcmus  ab  Hippocrate  7.  epid.  text.  91* 
quo  in  loco  narrat ,  quomodo  foluantur  parotides  ,  eV  etiam  i.in  i.epid. 
text.G.m  quolocohabetiSjquomodo  iudicentur,  &  quomodo  morianrur 
acgrotantes  fic  affedti:&  hinc  elicietis,non  parum  de  vita  periclitatu  hunc 
segrotantcm  *,  praefertim,ci\m  dolor  iile  cox£,tam  de  repentc  fitfedatus, 
quod  etiam  magni  fit  ab  Hippocrare  ,  vr  fuo  loco  videbimus.  Neque  fo- 
lum  euacuationes  dictae  tollunt  humores  iftos,  fed  etiam  fputum,dicente 
Hippocrate  ^.prorrhet.  text.jj.  TuJficuU  cumfreqnenti  Jfiuto  abfcejfmpoft 
aures  tollunt.  Quibus  ita  difpofitis ,  etiamfi  morbus  fueritprodu&us ,  dc 
deciderit  ab  acutis,ciim  ad  diem  quadragefimum  peruenerit ,  nihilomi- 
nus  virtus  valens ,  qunecunque  fymptomara  fuperauit ,  &  tandem  segro- 
tantem  ab  omni  moleftia  liberauit.  Quod  fi  dexter  oculus  dolebat ,  ob- 
tufior  cft  factus  vifus,non  fuir  quid  magni,vt  euentus  demonftrat,quan- 
do  citiftime  euanuit ,  indicium  fuifle  flatuofam  mareriam  potius ,  quas  a 
capite  defcendens  oculos  infcftaret ,  quod  nonfuit  diflicile  propter  capi- 
tn,fuie  ccrcbri  tam  grauem  affectum.  Quare  ,  vt  rem  concludamus  cuni 
H/ppocrate. 

K  Quadragefimo  die  dexter  oculus  illi  dolcbat ,  obtufior  erat  intus.  ]  Ad 
ftatum  fuum  rediit ,  id  eft,  ceifarunt  oculi  affe&us ,  ccffauit  capitis  rnolc- 

ftia. 


-V 


1 6  8      Comment.  in  IfiFtorias  Epidem,  Hipp. 

ftia ,  &  integre  iudicatus  efi.  Neque  crederem  ego  rediiffe  amplius  fe- 
brem  pofi  vigefimam  >  quia  ,  etiamfi  non  dicat  iudicatum  fuiffe  inte^re, 
neque  fudaffe,&  proptcrea  debuifle  redire  ,  tamcnfuperuemtpoftea  alui 
fluxus ,  quae  euacuatio  potuit  ab  imminenti  recidiua  prasferuare  ,  &  eara 
ob  rem,quando  fcribir, 

j  Redijtadflatumfuum.]  Non  refcrrem  hxc  verba  ad  affe&ionem 
oculi  tantiim ,  fed  rediiifead  ftatum  fuum3id  efi  omnino  conualuiffe  ,  & 
febrem  in  totum  defiiffc. 

Curatio. 

ERat  ific  affectus  ex  iis  morbis  ,  m  quibus  debent  Medid  effe  folhciti 
de  vicius  ratione  :  nam,qui  citiffimeriniunt,acn  rquc  (ollkitos  rcd- 
dunt  Mcdicos  :  fed,qui  protrahuntur  ,  ij  non  ieuem  exr  ofcUat  ailigcn- 
tiam.  Quare,ftatim  impcrara  victus  ratione  conuenieati  quas  fa&a  eftet 

f)er  alimenta  optimi  fucci,&  faciliscoctionis,quibus  paflim  vtiriHiL  ,  unl- 
o  modo  erat  retardanda  venae  fectio  ex  brachio  dextro,  ex  veaa  i< uema, 
iterata  euacuatione,  tumpropter  febrisvehementiam,rum  etiam  vt  par- 
tis  affcctae  habereturratio,  hypochondrij  nimirum  :  fsepiflime  cnnn  con- 
tingitvt  hoc  prsefidij  gcnus  rctardantes  purredinis  vim  foueamus,  quae 
poftea  e6  crcucrit,  vt  occafionem  adimat  cum  aegrotantispcrnicte  \  aut, 
vtiin  hocaegnxante  ,  aliqua  infignis  euacuatio  fymptomanca  appareati 
qua?  fi:impedimento,quominus  rediam  curationem  progrediamur  :  hinc 
enim  ,  nifi  ante  alui  fluxum  fuiffet  miffus  fanguis ,  fufpedta  poiiea  cffet 
habita  proprcr  alui  motionem  ex  Galeni  decreto  :  quo  pras ftiromon  crat 
euacuans  mcdicamentum  exhibendum ,  ciim  poiiea  tam  largitcr  aluus 
fuerit  mota.   Etcnimuero  funt  hxc  ex  lis  rcbus ,  qiue  Medicis  aliquid  de 
ipforum  dignitate  detrahunt ,  cum  tamen  h*c  fcire  ,  ncque  pra^uidere 
poffu  Mcdicus :  nimirum  aliquando  contingct  incipiente  morbo  ,  haud 
multo  poit  fluxuram  aluum,  Mcdicus  copiam  humorum  cognofcens  ex- 
hibet  foluens  mcdicamentum,  quo  ht,vt  mota  materiaad  exitum  parata, 
largior  quam  parfit,  fcquatur  cuacuatio,  quam  pofieanon  eft  tam  facile 
fificre:tunc  omnc  detrimcutum  tribuunt  inMedici  opus,  ciim  tamenle- 
uiffimu  cflet  medicamentum.  Quarc  quemadmodum  in  omnibus  rebus 
aDcoOpt.Max.incipiendum  ,  iu  certe  in  medendo  debent  Medici  om- 
nipotcntcm  precari  cnixe,vt  dignctur  aciem  ingenij  dirigerc  tn  acgrotan- 
tis  commodum  ,  nc  cum  fama?  dctractione  ,  male  fit  confultum  faluti 
.xgrorantis.   Fiuntenim  quamplurimain  rc  Mcdica  ,  quae  animaduertere 
Mcdicum  cfi  impoflibile.    Modo  obiit  huicnis  annorum  fcxdecim  :  hic 
cccpit  cx  infciiorc  oris  labio  conqucri ,  quia  fcilicct  intumucrit,  perfcuc- 
rauit  ficpcr  aliquot  dics ,  vocatusad  curationcm  inucnio  labium  tumi- 
dum  ,  non  tamcn  dcnigratum  ,  attamcn  cum  non  dctumuiffe  confpice- 
rcm,ctiamfi  cflct  fine  fcbrc,euacuaui  pcr  mcdicamcntumplacidum  ,  no- 
cle  quicuit  manetamen,cum  inuenircm  adhucpartcm  tumidam  ,extra- 
hcmwuu  cflc  fanguincm  ccnfui  cx  brachio,poftca  comprimcntibus  nobis 

kbittiB 


Pars  I.        'jEgrotus    X.        169 

labium  pus  cxiit  fatis  co&um  ,  &  ira  detumuit  labium  -3  vt  ad  ftatum  na- 
turalem  videretur  reda&us,  ccepetat  tamen  febrire,  nocte  derepente  tam 
impetaofa  concitata  eftfluxio  aa  eampartem  ,  vt  calore  naturali  fufFoca- 
to,degeneraucrit  morbus  jn  gangta?nam5sicque  vocato  Chirurgo,denud 
extracSfcus  eft  fan^uis ,  fcarificata  pars ,  admota  funt  opportuna  remcdia, 
nihilominus ,  ita  humorum  malitia  increuit ,  vt  maligne  febricitans ,  fer- 
pente  morbo  \  etiamfi ,  neque  in  faucibus  cflet  inflammatio ,  neque  mi- 
nima  degluticndi  difficultas,  tertio  a  morbo  dic  obiit.Ex  quibus  coll  ige- 
re  potellis  ,  quam  multa  contingant  cx  praua  corporisdifpofitionc ,  quce 
mortem  inferunr,  cum  tamen  vidcrim  ego  gangraenasin  faucibus  vche- 
menciilimas  >  a  quibus  conualuere  a^grotantes.  Vcnx  igitur  euacuatione 
praemiffa  ,  ftatim  deucnicndum  erat  ad  alterantia,  quac  vim  haberentre- 
frigeratoriam  ,  qualia  funt  fyrupi  ex  acido  citri,  de  acetofa ,  acetofi  firn- 
pi.  fi  tamcn  aluus  adhuc  non  violenter  cflet  mota  ,  quia  acetum  nocet  in 
aliii  flaxu,  fyrupus  de  endiuia,  cum  aquis  ftillatitiis ,  aut  decoctis  ex  iif- 
dem  herbis  paratis.  Vigiliis  commoda  fuiffent  medicamenta  iam  in  an- 
tecedentibus  defcvipta,  tam  externa,  quam  interna,  piiula?  e  cynoglofla, 
diacodium,&  id  gcnus  alia:  ficcitati  linguie  prouifum  fuiffet  iis,quae  hu- 
midam  faciunt  linguam  ,  vt  tcnendo  aliquid  in  ore  ,  vt  funt  cahditi  ex 
radicibus  lacCfcuca? ,  cichorij ,  conferua  ex  floribus  cichorij,  aut  colluendo 
faspids  os  aqua  refdgerante,  faepius  eandem  detergendo,  praefcrtim  cum 
mucorecft  repleta,vtin  febribus  acutis  faspiflime  cernimus,quiafaciliu3, 
&c  cum  maiore  de^.e&u  cibum  aflumunt.  Nequc  crat  neghgenda  hypo- 
chondriorum  aiFecl:io,cui  iitccurrerepotuiflet  Medicus  oleo  rofaceo,cum 
fucco  cichorij  mifto,  &  aceti  portione.,  calidis  omnibus  ,  bis ,  ter,  5c  hoc 
amplius  in  dicm  adminiftrato  remedio.  Delirio,  oxyrrhodinis  capiti  ad- 
motisrconcurbitulis  iteratis,reuulfionibus  faclis,  ventrem  foulflem  oleis 
citonrorum  ,  maftichcs  ,  rofarum  ,  myrthino.  Alui  euacuationi  ftuffet 
prouifum  clyfteribus  refngerandi  vim  habentibus,  ex  fero,  aqua  hotdei, 
lade,  aliquando  etiam  chalybeato.Poft  decimamquartam ,  quia  vifa  eft 
natura  materiam  ad  aluum  deriuare  ,  poterant  addi  in  fyrupo  ,  quae  mo- 
tum  naturce  adiuuarent ,  concirmato  cLcodto  ex  radicibus  afparagorum, 
petrofelini,femine  melonum.,  concumeris,hordti,  &c  idgenus  aliis.  Ab- 
ftineret  apotu  quantum  poflet  :  nam  aluus  magis  irritatur ,  ita  fentiente 
Hippocrate  ^.acut.  text.^o.  nifi  tamen  venter  eflet  liquidus  propter  col- 
liquantem  febrem,quia  tune  ex  Galcni  fentcntia  i->  co-iment.  eft  contte- 
nientiflimus.  Tumores  illi  poft  aures ,  quos  de  genere  inflammationnm 
efle  dicit  Galen.  hb.  citato  de  compofit.medicam.jecundum  locos^  curantur 
dicente  Gaieno  admotis  cucurbituiis,  quoticfcunque  natura  mimis  bene 
expellit  ad  partes  extimas ,  veritus  ,  ne  matcria  introccdat ;  nam  ,  ncque 
oportet  fint  maiores,  quam  ferripofiint,vtidicl:um  cft,  fcd  neque  opor- 
tet  minores  fint,  quam  vt  iuuent  i  prorrhet.  ck  x.m  i .  epid.  text.  3  f .  com~ 
rnent.G.  Quatc  ,  fi  animaduertiflet  Medicusmotmn  natitrac,  ita  fe  gerere 
debebat ,  prout  occafio  fcrcbar.  Dodriflimus  V  dlelius  dooct  cuvai c  hos 
Uimores  his  Yerbis ;  £go,  quid  in  kmnfmodi  4gmij±  qiobm  perjcures  ma~ 

Y  /<g 


17  o    Comment.  in  Hiftorias  Epidern.  Hipp] 

lignas  parotides  oriuntur  facere  foieam>dicere  hoc  Uco  non  grauabor,  quan-* 

doquidem  cenfeo  multos  ejfe  itaferuatos,  qm  alioqui  intertjjfent.  Mox  ,  ac 

oririincipiunt>  partem  laxante  olco  foueo,  vt  cha.nasmelino,  atque  fi  exi- 

re  cun&entur,  loco  ipfi  cucurbitam  affigo  ,  ne  abfceflus  fit  minor,  quam 

vt  poflit  conferre,  vbi  autem  (atis  manifcftus  abfcefliis  eft  faelus,  *fi  bre- 

Ui  increfcat  plurimum  ,  mktorurfum  ianguinem  ,  ne  fit  maior  ,  quam 

poilit  iuftineri ,  mox  vero  durum  adhuc  tumorem  ,  nequc  vlla  fuppu- 

ratione  expectata  ignito  ferro  aperio  ,  altera  quidem  in  parte  ,  fi  alteram 

ioliim  obfederit  tumor :  in  vtraque  ver6,fi  vtramque,  &:  cataplaimafup- 

purans  appono.  Pierumque  res  bene  cedit.    Nam  breui  computrefcens, 

cum  inufta  cfcara  tumor,  manare  pus  incipit,&:  per  id  orificium  caput,6c 

reliqua  vifcera  perpurgantur,  Subdit  :   Neque  hoc  debet  videri  cutpiam 

atrox  :  pars  enim  adenofa  perfefe  qnidem  eft  viiis  ,  quanquam  ob  id  licet 

fecare ,  vrere>  &  vtrumque  contemnerc.  Hax  Vallefms.  Vir  eft  ifte  magni 

nominis,  cuifides  eft  adhibenda  :  attamen  ego  non  omnino  tutam  ipiius 

curationem  haberem  ,  fi  (peclemus  verba  Galeni  fic  fcribentis  :  At  verby 

ckm  vehemeuti  impetu  fluxns  illabttur  ,  mhil  nos  cunofiks  agentes  ,   om- 

nia  natur*  permittimtu  :  fe  emm  ,  fiue  cucurbitam  ,  feue  aliud  pharma~ 

cum ,  humores  ex  alto  ad  cutem  attr^hens  admouerimus  ,  vehemens  dolor 

bomtnem  apprehendit ,  vnd.e  ,  &  vigiiia  fiunt ,  &  febres  fuccedunt ,  &  vi- 

resexoluuntur.  Mitigare  itaque  tunc ,  &  non  humorum  inftnxut  opitulari 

co  incnit  per  cat-aplajmatum  maxirne  ienientium  vfum  ,  veiut  eft  quod  ex 

frumertti,  aut  hordei ,  aut  fem.  iwt>farina  cum  aqua  muifa3aut  foentarrtci, 

Aut  aUhe£,aut  cbam<zmelo  tum  decocto  coquitur.  Paulc  tnfra  ha^caddit :  Si 

vero  fuppuratA  fuerint  parotides  ,  tunc  aut  per  fecttonem  pus  eiicere  opor* 

tet,  autfane  per  pharmacum  acre  ,  abfcejjnrn  rumpere.  Hactenus  Galenus, 

in  quibus  vidctur  conlulere  abftinendum  efle  a  veloci  hac  curatione  a 

Vallcfio  propoiita.  Hacigitur  de  caufa,  &  cgo  confulercm  ,  vt  in  iis  me- 

dendis  maxima  adhibeatur  cautio,  ne  praecipites  agantur  xgrotantes  ,  vt 

tcmporepeftis  obferuauimus,  veluti  diximwsfupra  :  nam,  quamuis  adc- 

ncs  (int  partes  vilcs ,  habent  magnam  communicationem  cum  partibus 

principibus,  quarum  cuftodia  cft  ad  vitarm  ncccifaria.  Expedit  propterea 

trahcrc  ad  exteriorem  fuperficicm  medicamcntis  placide  mouentibus,&: 

cuocantibus,  fi  minuspcrfcc"tus  fit  naturac  motus ,  abftinentibus  iemper 

a  rcpulforiis  hac  ratione  ,  ne  propter  viciniam  materia  introccdat  ad  par- 

tcm  principcm  ,  caput  fcihcct ,  quod  idcm  Galenus  monet  in  capttts  tni- 

tio  ,  lic  :   ^pArotiiAts  c  geucrc  qiudem  funt  mflammationum  ,  finnt  autem 

giandulus  circa  aures  ajjcclisy  roa  taynen prima parte curatioms partium  tn- 

ftamm.tturum  %n  ci<  vtimur.  Alio  in  loco  inquit.  Ego  vcrb  nwiquam  phar- 

ncii  ad  pj.rotidas  dcjhnatts,  repuiforta  permijcen  opcrdiprctium  cxiJii?uo, 

prdterqttu?nfi  aliqiuvdo  ,  rxro  tamen  ad  muitam  difcujJoYiorum  iopiampa- 

rum  qutddsim  ex  cts  adaatur  ,  atync  id  tnm  dcwum,  vbi  citra  dolorc?nve- 

bcmri:tem  parotidis  mu.v<t.  \  Ixc  dcparotidibus.In  hoc  aiMotante  paucis 

hliflctmiscontonci ,  n.uur.ii|i(.AO}iciMntc  ,  vti  cxtcxtu  clicimus,  qiundo 

eiucuaLionibuspcraluum,  Cv  vrinaj  fadis  funt  folutir  parotidcs.  Illud, 

quod 


Tars    I.       JEgrotusXL         171 

quod  a  Mcdicopneftandum  erat  difcite  vos  ex  tcxtu  Hippocratis ,  quan- 
do  hifce  euaenationibus  fequutis,debebat  attendere  motum  natunc3&  /1 
perfe&e  fuiffet  operata,  alio  non  indigcbat  remedio,  lin  minus  adiuuan- 
daopportunis  medicamentis.  Neque  negotium  mihi  feciffet  illa  oculi 
affedHo  y  cum  ftatim  euanuerit ,  ac  genita  eft  ,  ad  cuius  folutionem  non 
parum  fecit  alui  motio.  Indicato  segrotante ,  fuiffet  Mediei  curantis  mu- 
nus  expendere  ,  an  purgatio  effet  iutura  ,  necne  ,  vt  qui  fupereffent  hu- 
mores ,  ij  radicitus  euellerentur  ,  quodfi  conuenire  cognouiffet ,  neque 
hoc  erat  praetermittendum  ,  blandioribus  vfi  meciicamcntis,  cum  lon<*o 
tempore  laborauent  virtus ,  &c  per  aliquot  dics  aluus  mota  fuertt  ,  cuius 
caufa  ,  &  maior  materiae  copia  dempta  erat ,  &  etiam  virtus  non  seque 
conlhns  effe  poterat.  Hoc  igitur  vel  fimili  medicamento  effem  vius, 
2/L.  Rhabar.  hifufum  ,  cum  vncijs  fyrup.  roffolut.  quaruor  5aut  aliaid  o-e- 
nus.  Et  quoniam  morbus  produclus  eft ,  ratio  vidlus  debebat  effe  paulo 
largioi^vt  vittus  fufficeret,  effent  tamen  ex  iis,  qux  facillimo  negocio  di- 
ftribuimtur  ,  de  quibus  iam  in  aliis  fermo  eft  habitus.  Ad  ventriculi  ro- 
borattonem  poterat  affumi  conferua  citoniorum  ,  rofarum ,  abfinthir 
Pontici,  pro  ratione  temporis ,  conuenienti  vichi  feruato  ,  etiam  per  ali- 
quot  dies  poft  iudicium  ,  vt  vcntriculus  iam  ex  diuturno  morbo  debili- 
tatus ,  cibis  repletus3cruditares  gencrarct ,  quas  foJent  eile  omnium  mor- 
borum  caufae,vt  ftatuit  Galen.  hb.  de  bonitate  &vitiofuccorum,  cap.i. 


^GROTVS       XL 

ROMEADAI 
vxorem  3  qux  pe- 
pererat , a  ctteris 
rite  confequutiS) 
pojindie  rtgor  cepit.  Febris  acu- 
ta.  b  Tnmo  die  circahypochon- 
drium  Uborare  cepit ,  fafttdio* 
Jfriov/daciJhq.  (peixaJtis.  «Aua-  y^,  horrcns,  implaada.fequen- 
vu.jtjTut;  i^cf^jcu  J%  vvvcocn.  tibm  dieb&s  fomnumnon  cepit: 
<m&jw  ^cLjov.vJsyt.  cujTM*  aJi-  Jptritus  rarus,  ejr  magnm:c  hy- 
aucta-yj^ov.  0 .  ttp  ^  ipptysat^  pochondrium  flatim  renulfm» 
^7n  wKIyk  Kct\w  xi<3KSP*  cAijjA-       d  Poflridie  eius  diei,  quo  rigue- 

rat ,  aluttm  commode  reddidit^ 
vrma  crajfx,  M& ,  turbida  ,  cuiufmodi  funt ,  qua  in  matellis  ditt 

Y     2.  Jlcterunt} 


APPaSTOS  ENAEKATOS. 

HN  ApotMclA&yj- 

K%t7CL9  ,   f^    T    a/kCtiV 

fsroun&v  fy)G{jtyua)[j 
l(*}  Xa-js)v ,  Jdj\iQoulm  t£&&.  p/- 

7toviJv  rlw  <u?&>tLu>  ,  srB<  vzro^py- 


171     Comment.  in  UiHorids  Epidem.Efipp. 

d%\\  §e?  7iu%iet.  r\<stt&.  doMep.  fleterunt ,  cum  agitanturf  non 

olctytvf)  QAt  r  xx$isz£{jfyjMyQ7zt[j  fubfldebanf-nocte  e  non  dormi- 

cuiitmzp2@v\  Kxfj&pct  ^fvov  <&%-  uit ; f  tertio  die  circa  meridiem 

>iw.  £ xctQi$ctTQ.  vvk(&  cbc  cjxqi-  riguit  :  fcbris  acuta  ,  *vrin& 

Wdn.   T^nri  v&a   pizcmv   '/ijuiwg  eadem :  hypochondrij  dolor^fa- 

impplyja*.    7wptT°t  i£vi*    *e&  flidiofa.Nociemagnacummo- 

ofAoia.  xzvo^ovJplx  7rov(&.  ctazo-  leflia  non  quieuit  yfudor  vndi- 

Jhc.  vvK&  Jbcrpoc&s ,  cht  duot-  que  frigidas  ,  e  vefligic  ca/or 

{uyidy.  'iJpcaot  Ji  oA*  vw^vfigct.  illi  redtjt.  S  £)uarto  dolor  hy- 

tu^v  3  ttoA/v  cwidiptytvdn.  J(.  pochondrij  remiffus  efl  ,  capitis 

<s£<p,  vzsvzpvefyict)  paK^t  oxx<pi-  vna  cum  dolore grauitas  ,  ali- 

cdrn.  WiQcLhYic,  3  @dp@s pLziy  cJij-  quantulum  foporata  efl^ parum 

mc  xszsTiKct^^n . e  sw|s  (AAK&i  %ro  tiares flillarunt ,  lingua  perart- 

pivoov.  yX&ojct  Shti^p^.  Ji*\ci-  da  ,  fitibunda  erat ,  vrinA  te- 

ch,c-  §&.  h&Ti/cij  ^ctfdcPict.  cr/AAK^t  nucs ,  perpaucA  ,  c/eofie  ,  pau- 

CAtow/,dy .   i.  ch-^uchic.  ctcr&Jug.  lifper  dormiuit.  h  Quinto  fiti- 

§cy.  o/tota.  *^J  ysiXwc  %cfiv.'z&4  bunda  ,  fafliaiofa  ,-vrin<c  et- 

3  fjutouv  Yttfikpwc  ym^.i  <&ctpsKpx-  dem->?iihildeiecit.  l  Circame- 

cn  Kj  TraA/v  Ttt^Aj  c7{aak&  KctTivi{.  ridiem  multumdclirauit  ^fla- 

afjsztfjtyJn   xssriKctepSy.    ^v^ig  timque  ad  mentem  a/iquantu- 

/UiKgci.  WKT9  cMoiMdy.  f&apiKpx-  [um  redi/tyfurgebaty  ac  deinde 

&.$.  <&£?)im(ihlyod!ri.  7zt%v  y  moxfoporataefiypau/u/umfri- 

Jitdipuovidy.     'iJpGHn    Ji3  oAtf.  gebat.    Noc7e  quieuit ,  de/ira- 

ctKpiz  -iv^ct.  r&ctpiKgxo-i.  <nrvdj-  uit.   k  Sexto  die  mane  riguit, 

ygt  jui^a  ,   ^ctjov.   fjtiT    oj\i'js>v  perca/uit  ,  toto  corpore  fuda- 

azrctftAQi   ^jtc    KitpctArjc.  rjp£ou/To.  uit  ,  extrcma  membra  frtge- 

Tuyf  cimd-cuiu.  bant ,  delirauit  :  fpiritm  ma- 

gnus,  &  rarus.  Pau/o  pcfl  ccn- 
uu/flones  acapitecceperunt. l  Subilb  obijt. 


COMMENTARIVS. 


2^7^?]  V  n  t  qui  dicant ,  non  c(Tc  quid  minim  ,  muliercm  bcnc  expnr- 
$*&&•  gatam  Jncidcrcin  grauiflimos  affcdtu,  quia  fcilicet  polllr  cflc 
x^^bJ  malc  difpofita  ,  tk  proprerea  ,  etiamfi  u'tc  cxj  urgetur  l 
non  toilarar  corporis  praua  dtfpofitio,  quod  tamen,  nefcio  quomodo  in- 
tclligijc^  admicti  pofliCj  i\  Galcni  auftoritttcs  artcndamus  -}  fcdqnid  Gan 

Icnum 


^Pars   1.       rJEgrotm   XL        17$ 

Ienum  attendere,  nonnc  &  cxpenentice  quotidian«  aliqua  fides  praeftan- 
da  :  neque  enim  illam  particulam, 

a  C&teris  rite  confequutis.  ]  Interprctarcr ,  dc  lochiis  bene  per  totum 
partustempus  fluentibus  ,  fed  ita  exponerem  ,  aeteris  rite  confequutis, 
id  eft,  in  partus  tempore  nihil  defuiflc,  nimirum  facile  peperilTe  ,  fecun- 
dinas  emififle,  &c  purgationes  prodiifle  eo  feilicet  partus  tempore ,  quod 
fepiflime  obferuaui  in  enixis :  vidi  enim  multas  ,  qux  facillimo  negocio 
pepcrerc  ,  &c  omnibus  circa  partum  rite  confequutis ,  tamcn  ftatim  fup- 
preflis  menfibus,grauiflime  inpofterumfunraffe(5te;,aliqutT  obiercj&,nc 
recedamus  ab  Hippocrate  ,  vxor  Philini  dc  ipfa  peperit,  &  eft  cxpurgata 
expraefcripto  natursc  ,  &c  tamen  obiit ,  quia  non  fateft  incipcre  euacua- 
tioncm ,  fed  oportet  pcrfeueret  ad  prsefcriptum  tempus  vfque.  Hoc  qui^ 
dem  non  eft  negandum  ,  magis  aftici  eas ,  quae  praue  funt  difpofitse  ,  Sc 
eam  ob  rem  non  eft  mirum  ,  fi  rigorc  eft  correpra  poftridie  quam  pepe- 
rit.  Nam  ,  cum  indeteriori  apparatu  ,  &  maiori  excrcmentorum  copia 
fceminse  foleant  concipi ,  non  eft  mirum  ,  fi  tam  iethaliter  fuit  affecla. 
Dicetis ,  quomodo  fuic  febris  acuta  ,  fi  rigor  inuafit.  Eft  rigor ,  paflio 
maxime  familiaris  in  cnixis  propter  vtcrum  ,  qui  ncruofus  eft:dum  enim 
retinetur  fanguis  ille  putridus ,  veliicans  partem  neruofam  ,  rigorem  in- 
ducerc  poteft  fua  mala  qualitate,  facillimo  auttfm  negocio  putrefcit,qui 
fanguis  exorbitar  a  propria  fede  ,  &  propterea  non  eft  cur  quieratis  cau- 
fim  rigoris  in  hac  muliere.  Fieri  quidem  videbitis  rigorem  aliquando  in 
febribus  concinuis,  veriim  tunc  non  eft  acutus  multum  ,  veiuti  eft  in  iis 
morbis ,  qui  per  circuitum  monentur ,  fit  autem  tunc ,  quando  bilis ,  in 
morbis  continuis ,  cum  fic  tenuiiTimarum  partium  ,  haud  poteft  in  vafis 
contineri  ,  ied  nonnihil  ipfius  extra  vafa  excidit  ,  quod  moderatum 
rigorem  ctficir ,  tiincque  fequitur  humoris  malignitatem  ,  excremento- 
rum  effuiionem  per  coiporis  ambitum  ,  corruptionem  fuccorum  in  ven- 
txiculi  ore  ob  prauum  vicT:um,ve!utifupra  vidimus.In  hac  igitur  fine  du- 
bio  prouenifle  ex  menfium  retcntione  conftabit ,  fi  quse  euenere  attente 
fpe&emus,  inquitenim, 

b  Primo  diecirca  hypocWondrium  laborare  coepit.]  Accidentia  menfium 
fupprcflionem  confequentia  :  nam  ciim  co  temporc  fit  morbofus  in  cor- 
pore  apparatus ,  fucci  illi  putrefcunt ,  vti  didhim  eft,  6c  commotiad  di- 
uerfas  corporis  partcs  impetum  faciunt ,  ad  hypochondria  facile  proptcr 
viciniam  ,  Sc  ad  os  ventriculi  facilis  etiam  cft  tranfitus  \  hinc  faftidiofe 
fiunr  mulieres ,  maligniillius  &  tetri  fanguinis  vaporibus  adeampar- 
tcm  clatis ,  fimiilque  implacidae  redduntur,  &  horrore  corripiuntur,  par- 
tibusneruofis  compatientibus.  Hssc  omnia  dcclarat  Galenus  lib.  de  diffi- 
cultate  reffirat.i.  cap.i.  8c  i.progn.  comment.  16.  &C "de  horrore  haec  ad 
vcrbum  habet  Galen.  $.in  6.  epidern.  comment.16.  Qua  ratione  didicijiis 
fapius,  omnes  mali  fucci  plenos,  cumvehementius  repente  calefiunt,  b&rro- 
re  vexari3  quod  idem  lcgimus  3.^3.  epidem.  comment.6<).  non  fit  autcm 
huiulmodi  horror,  nifi  accurrcntibus  prauis  humoribus  per  cutim,  siint- 
que  mifti biliofis  picuitofi^vt  7 .Aphonfcomment^6.Horror  inquitkpra- 

Y     3  uk 


174  Comment.  inHiftoriasEpidem.Hipp. 

uis  humoribus  per  cutim  currentibus  fit j '&  efTe  miftum  idem  Galen.  con- 
firmat  3.*«  1.  efidem.  comment.j.  cnius  verba  funt  ha?c:  Ofiendirnus  au- 
tem  a  btltofo^  &  pituttofo  fuccofebremcum  horrore  venientem  frodire  >eam 
ver$  ,  qHA  caret  horrore  a  biliofo  quidem  ,fed  lentiore  ,  &  concotlu  dtfft- 
ciliore  ,  quam  fernnt  ejfe  partium  princtpum  inflammationem.  Quod 
fi  accidencia  eo  creueranc ,  vt  tantopere  aegrotantem  infeftarcnt ,  fi  qua? 
pars  cum  capite  confenrit ,  profe&o  vna  cft/prae  carteris  os  ventriculi, 
\ti  farpius  demonftrauimus ,  qua  de  caufa  fomnum  capere  non  pocerat, 
ccrebro  non  parum  compatiente  :  nam  cerebrum  venrricuIo,ventriculus 
ccrebro  fuascrafmiccic  arrec~cioncs,idque  non  aliade  caufa,  quam  propter 
neruorum  ad  os  vencriculi  a  cercbro  defcendentium  magnicudinem,  per 
quos  etiafra  fenfus  huic  particulae,  quam  vllireliquarum  parcium  acutior 
erCjlcribehar  Galenus  :  Neque  tar.tiim  fornrns  catebat,fedpr£ter  id  habuit 
jpiritum  rarum,&  magnum^uod  firxul  cum  vigtlvs ,  multo  magis  deltnum 
fttturum pra;:.unciabf.t ',  vr  eiicicur  ex  i.progn.  text,!^  fivero  jptraturma^ 
gmu 3mult6cjue  interpofito  temporc,deltrium  indtcat.  Quod  fcribic  ,  multa 
interpofito  te?nporc,  idem  eft  ,  ac  fi  dicerec ,  rarum^  Galeno  fic  exponente 
lib.i.de  dijfc.  refpirat.cap.  3.  Merico  igicur  ,  ciim  imminerec  delirium, 
fomnum  non  capiebat,  quia  cerebrum  a.  vaporibus  iliis  prauis  impenfius 
afficicbacur,&quia  eranc  caiidi ,  fomnum  arccbanr.  Quod  dicir :  Hypo- 
chondrium  ftatirn  reuulfurn  eft  :  lunc  qui  leganc :  Jpirttus  ftattrn  reuulfus 
eft,cx  quoaperciflime  pracuidetur  conuulfio  ,  vti  docemur  ab  Hippocrate 
4f.Aphor.text. 68.  Infebrtbus  fpirttus  offendens  :  malus  ,  conHulfionem  evim 
fignificat^  cxplicante  Galeno  3.  de  dtfjic.  refptrat.  cap.y*  Spiratio  autcm 
offendeas>autfubfiftens  dtcitur,  qu&  in  rnediofm  tnterrupta  ffubfiHit.  Cel- 
fus  lib.i.de  re  ?nedica3cap .6 .vocat  fpiritum  in  faucibus  elifum.  Sedtamen 
ego  fcquercr  verba  textus,qux  fic  legunt, 

c  Hypochondrium  ftattm  reuulfmn.  ]  Quare  fciendum  eft  non  vnica 
dc  caufa  hypochondrium  reuelli :  dicirur  autem  proprie  reuelli  ,  quando 
contrahitur  tantiim  ad  fuperiora ,  aut  fine  contraclione  intro  recurrit, 
Duarum  autem  affeclionum  noca  cft  :  nam  ,  fi  pcrleucrar  cum  delirio, 
abfolutam  ,  &c  perfcctam  phrenicidem  demonftrac  ab  inflammatione  ce- 
rcbri,&  concractione  principij  neruorum,quam  fequitur  diaphragmatis, 
Cv  hypochondriorum  ad  fuperiora  conrradtio.  Si  circa  ftatum  ,  &  aug- 
mcntmn  id  contingat,  vt  fcilicct  hypochondrium  tendatur,&  reuellarury 
tranfiationcm  humorum  ad  fupcriora  oftcndit.  Ha?c  fi  cricica  eft,proflu- 
uium  Gnguinis  affcrct  r  fi  vcro  fympcomacica  ,  viribus  non  potentibus 
dominari  humorum  motni,  phrcnicidem  ,  aurconuulfionem  :  ciimcnim 
tmpctu  q  lofl.im  cxprimirur  languis  ki  magnn  vcnis,&  arreriis  ,  qua:  funt 
in  prxcordiis  ,  confenrancjm  eft  hypochondrium  conrcndi ,  &L  quafi  in- 
fubfidium  violcnra:  impulfionis  teuclli.  De  hac  rc  vifus  cft  Galenus  ali- 
qua  rcrigificin  lib.i.  acut.  com?nent.\o.  6V:  idcm  vidcrur  dcfumi  poflccx 
1  fappocratc  ipCTrinTimc\  dum  ipfc  1  .in  ^.Coacarum  text.6.  habet  fic  :  Ca- 
:or  tn  ?noxbo  acttto  ,  hypochoudrta.  retr.ilfa  *  fi cfnifdem  fanguis  non 
ifk  ihm  .,  in  phnnitidem  procedit.    Quud  (1  rcs  ita  cft  ,  cgo  non 

diccresij 


*Pars   I.  JEgrotus    X  L        175 

dicerem,$im#*  reuulfus  ,  fed  hypochondrium  reuulfum,  ideft  ,rctradtum 
ad  fuperiora  propter  tranflationem  humorum  ad  partes  fupcriores  ;  ex 
quo  prsedicendum  erat,  autdelirium  ',  aut  conuulfio  ,  quod  vtrunque  in 
hac  aegrotante  contigifle  videbimus. 

d    Poftridie  eius  diei ,  quo  riguit ,  aluum  commode  reddidit.  ]  Non  vi- 

deo,quomodo  aluum  commode  reddiderit ,  materia  crtida  exiftente  ,  8c 

nullo  iuuamento  fubfequente  :  nam  vrinae  erant  nihilominus  turbidx, 

dc  omnia  ruebant  in  deterius.  Itaque  illud  ,  commode  ,  non  debet  refcrri 

ad  vtilitatem,quam  nullam  videmus,fed  fortaiTe  ita  loquitur,vt  oftendc- 

ret  facultatem  expultricem  non  omnino  fuifle  oblitam  fuimuneris ,  fed 

cadem  hora  ,  qua  folebat  tempore  fanitatis  ,  alui  excrementa  reddidifle, 

&c  finedolore,dcquibus  excremcntis,  &c  modo  excernendi  fatis  copiose 

funt  cloquuti  Hippocrates  &  Galenus  in  Ub.i.progn.  &  i  .de  crifcap,  \  r, 

Quod  nihil  meliiis  fit  fequutum  ex  hac  eu^icuationc  hinc  appatet ,  quod 

vrinae  erant  turbida:.  Qui  in  Galeni  locis  mediocriter  eft  cxercitatus  non 

paucam  humorum  agitationem  fuifle  in  genere  vencioconieCtaflet ,  fu~ 

tunimque,  vt  breui  lta  capite  doleret  ,  vt  ctiam  delira  hxc  segrotans  fie* 

ret  :  praefertim  ,  fi  antc  didlorum  non  fuerit  oblitus  :  nam ,  folent  huiuf- 

modi  vrinse  dolorem  capitis  exiftentern  ,  aut  futurum  praenuntiare  deli- 

rium,&  conuulfionenvdeprimo  cxmAphor*  tepct.Ji.fecl.4.  Quibmvri- 

n&  perturbata  iumentsmm  fimiles  ,  his  capitis  dolor  ,  veladeft ,  vel  adent. 

Quod  etiam  obferuatum  habebimus  in  hiftoria  Hermocratis.  Delirauic 

vxor  Philini  cum  huiufmodi  vrinis ,  6c  obiit.  Sed  clarius ,  doluit  capite, 

delirauit;conuuifus  eft  cu  huiufmodi  vrinis  Polyphantus  Abdcris  y.epid. 

text.  100.  dequo  fermonem  habens  Hippocrates,ita  lcribit :  Polyphanttu 

Abderis  caput  dolebat ,  infebre  vehementi  :  vrin&  tenues^  mult<z3  hypofta- 

fes  denfie  ,  &  conturbata.    Non  ceflante  autem  capitis  dolorc  fternutato- 

ria  admota  funt ,  cum  eflct  iam  decima  dies.    Poftea  vero  in  ceruicem 

dolor  fortis.  Vrina  venit  rubra,perturbata ,  qualis  iumentorum.  Mentc 

motus  eft  phrenitico  modo.     Mortuus  eft  in  fortibus  conuulfionibws. 

His  addere  non  piget  fequcntem  hiftoriam  :  Sirntliter  autem ,  inquit ,  & 

Eualad&famula  ,  cum  muitotempore  denfa  vrin&prodyjfent ,  &  cephalaU 

gia  meffent  3fattaphre?ntica  mortua  eft  3  eodem  modo ,  cumforibus  con- 

uu]fiombus  :  omnino  enim  denfevrina  ,  &  perturbatd  fignum  eft  exatlum 

dolorvs  capitis3&  conuulfionis3&mortis.  Hadtenus  Hippocrates,  quasom- 

nia  apertifllme  comprobat  iftius  aegrotantiseucntus,  quse  &:  capitis  dolo- 

-re,&  delirio ,  Sc  conuulfione  fuit  conflictata.   Si  vultis  fcire  ,  curtalibus 

vrinisexiftcntibus  haec  fiant,legatis  Galenum  in  cornment.  Aphonfladdu- 

&i ,  quo  in  loco  ita  doccbitur  ,  nimirum  huiufmodi  vrinas  hnsc  indicare*, 

quoniam  hse  maximam  humorum  in  venis  exiftentium  agitationem  ,  & 

flatuofiipiritus  permiftionem  arguit :  hinc  vapores  quamplurimieleuan- 

rur,  qui  fua  tenuitatc  furfum  elati  caput  replcnt,  Sc  provariapartium, 

quas  obfident  infcftantque  natura.diuerfa  pariunt  fymptomata  :  fi  enirri 

cercbri  temperiem  ,  quam  mentem  folet  appellare  Galenus,  immutent, 

<lclirium  excitant ,  fibiliosaacrimonia  neruorum  principium  punganf, 

conuulfio 


1 7  6    Comment.  in  Htftorm  Epidem.Hippl 

conuulfionem  pariunt,fi  venas,&  arteriascapitis ,  necnon  eiufdem  mem- 
branas,quae  funt  exa&iflimi  fenfus ,  diftendant ,  cephalalgiam  inducunt. 
Quid  igitur  cx his  vtinis  praedicendum  fit,  conftat  apertiilime  ex  Hippo- 
crate,&  Galeno,  qu6d  fi  tot  minantur  vrinae  di&ae  ,  iufta  de  caufa  addit 
Hippocrates, 

c  No/j  dormiyit.  ]  Si  enim  vigiliarum  caufa  non  tollatur,nequeetiam 
poterittolli  effectus  ,  videnturque  fibiipfis  muruas  dare  operas,  vigiliar> 
£c  bilis ,  cum  biliofus  humor  ,  vigilias ,  vigilix  biliofum  humorem  au- 
gearrt :  e  longa  etcnim  vigilia  exficcantur  corpora  ,  6c  concalefcunt ,  8c 
hinc  bilis  generatio.Cur  autem  ita  affe&i  non  dormiant ,  diclum  etiam. 
e&fitpra  ex  fcntentia  Hippoctatis ,  vbi  ftatuetxuur  peflimas  cflc  vigilias, 
vt  caufas,  &  vt  figna.  Primo  modo  ,  quia  impcdiuntcoctiones  :  fccundo 
modo,quia  id  fit,vel  proptcr  doloremaliquem,aut  propter  delirium  pra?- 
fens,  vel  futurum.  Ille  fit  ab  acri  incendio,  intcrna  inflammatio  le  ,  cry- 
fipelate  interiore  ,  &  fimilibus.  Hoc,  cxoluto  fpiritu  animaii ,  &  iiccato 
cerebro ,  in  quo  facultas  animalis  reftdet. 

f  Tertio  die  circa  meridiem  riguit .  ]  Solct  rigor  febres  etiam  ardentej 
foluere  ,  fcd  tamen  in  hac  negrotante  id  commodi  minimc  eft  (equuttim, 
cum  &:  vrinae  in  memis.non  fucrint  mutatae  ,  &c  fcbtis  remanferitacutaj 
quod;  perinde  eft,  ac  fi  dixiflet ,  fcbrisacutior^quia  ctim  rigor  ille  poffet 
arguere  fucci  malitiam  ,  abhac  natura  ante  tempus  irritabatur  ad  expul- 
fionem  ,  &  matcriam  ad  corporis  ambitum  promouebat,  hincque  com- 
motis  iuccis  fcbris  augebatur  :  &  quia  non  diminuebatur  caufa  peccans, 
ncque  etiam  diminuebantur  ,  quac  patiebatur  fymptomata  ,  cum  adhuc 
&  hypochondrij  dolor  ,  &  faftidium  perfeuerarent.  Haec  cur  riant  lam 
cum  Gaieno  fignificatum  eft.  His  fic  ftantibus,  noh  obfcure  apparet  ri- 
gorem  hunc  fuiffe  mcrc  fymptomaticum  ,  quia  fcilicct  cum  vtero  com- 
patcrentur  partes  neruof#=Huiufmodi  rigor  qitatuor  modis  nocerc  folet: 
nam  rigor  eft  tunc  ex  iudicatoriis ,  non  iudicantibus ,  quae  aut  lcthalia 
funr,  aut  diiTicilis  iudicij ,  fi  remiflius  aegcr  habeat.  Primo  igitur  modo 
nocct ,  quia  vchementi  commotione  corpus  facit  infirmum.  Sccundo, 
pcrfrigeratione,  quac  cft  fymptoma  languentis  caloris  natiui,  nocet,  quia 
adtiones  tum  animi ,  tum  corporis  labefactat.  Tcrtid  nocet ,  quia  mate- 
rix  intro  reciufu  ,  Cv  in  nobiles  partes  tranllatione  ,  varia  ,  cv  perniciofa 
fymptomata  inuchit.  Dcniqucnocet  quarto,quia  nouoferuore  concepto 
fcbrcm  auget ,  quomodo  apparet  in  hac  xgrotantc  ,  cui  audta  eft  febris 
poft  rigorem  ,  vciitm  ctiam  facla  eft  tranflatiomateriae  ad  partem  princi- 
pcm  ,  citm  dolcrct  hypochondrium  j  cV  praecipue  ,  cum  fudor  vndique 
ftigidus  erupcrit,vt  ipfc  ait  ,  qucm  fudorem  intcrnum  inccndium  deno- 
tarc  facpiflime  dcmonftrarum  cft  :  nam  iiidor  in  ianis  nuiltus  ,  alimenti 
copiam,  potumlargiorcm  ,  corporis  plcnitudincm  ,  cutis  raritatem  ,  ie- 
con .,  ac  licrus  copiodtm  calorcm  ,  cxhumorem  denunciat.  In  aegrotis  fit 
cx  niiv.io  humorc  ,  ik  (cro  •,  fi  vcro  fiat  hatura  opcrame  ,  tunc  arguitur 
vis  narurae.  hft  fudorciufdcm  naturae  cum  vrina  ,  icd  ramcn  matcria  iu- 
ioiKJcftnugiiciaboiuu;  tjuando  jgiuir  iit  iiidor  ,  vd  cft  proptct  cc- 

pian\ 


Tars    L         jEgrotm    XI.       177 

piam  alimenti ,  vel  cft  propter  copian^  humorum  m  corpore  ftagnan- 
tium,  ira  Hippocrates  4.  Aphor.  text.^i.^udor  multus per fiomnum  faftpu 
coptofiore  cibo  corptts  vti  fignificatfi  vero  clbum  non  ajfumenti  hoc  accidat, 
fcire  oportet  ,  qubd  euacuatione  corpus  indiket.  Si  in  febribus  fiar ,  ille  vel 
eft  periodicus,  vel  eft  fymptomaticus,vel  cft  criticus.  Periodicus.vr  in  fe- 
bre  intermittente  foia,  aut  continuse  iunc^a,  vt  femitertianis.  Hic  triplex 
etTepoteft  ,  vel  multus,  vel  frigidus,  vel  calidns.  Multus  naturam  refol- 
uit  ,  8c  copiam  humorum  ,  ac  contumaciam  indicat.  Frigidus  materiam 
frigidam,  cVmorbi  diuturnitatem.  Calidus ,  calidam,  &  mitiorcm  often- 
dit.  Ita  Hippocrares  ^.Aphor.  text.^i.  Sudor  multus  calidm ,  vel  fiigidm 
fuperfiuensyfiigidm  magts>  calidm  minus  fignificat  morbum.  In  cuius  com- 
ment.  haec  funt  'r  Dijjiciliores  quidem  funt  fi]igidi  fiudores  ,  minus  verohis 
rnali  caltdi.  Indicant  fiquidem  vtrique  multitudinem  adelTe  ,  fed  alteri 
frigidam ,  qui  6c  peiores  funr  >  alteri  calidam ,  qui  dc  minus  his  exitiales 
funt.  Sudor  aurem  criticus  in  febre  continua  hunc  in  modum  cognofci- 
tur  :  nimirum  ,  fi  fiat  praeceflis  fignis  coctionis  ;  fi  die  critico  ,  Sc  valida 
natura  exiftente  •,  fi  per  totum  corpus  effluat ,  fi  modum  non  excedat,  &c 
ab  hoc  fndore  fcbris  tollatur  cum  annexis  fymptomatibns.    Hunc  in 
modumapparentes  fudores  fine  dnbio  boni  funt.  Symptomaricus  dupli- 
ci  modo  fit :  nam,  vel  fit  a  naturatentante  crifim ,  fed  non  potente  ,  vel 
a  refolutione  pattium  folidarum  cum  raritatecutis  ,  &  virium  infirmi- 
tate.  Vtcunque  fiat,  lethalis  eft  ,  aut  difficilis  iudicij :  fi  enim  multus  eft 
ifte  fudor ,  virtutem  deprimir  celerrime  :  fi  paucus,  non  iudicat ,  3c  dici- 
tiiriudicatorius,non  iudicans ,  a  quo  fudore ,  fi  augeantur  fymptomata, 
&  in  caput  ,  aut  in  partcs  alias  fiar  tranflatio  ,  aut  frigidus  fit ,  in  acntis 
non  euadet  acgcr  :  fin  ver6  tenuior  portio  materiae  morbificae  excludi- 
tur,  craiTior  verd,  3c  glutinofior  retineatur  ,  virtute  conftante,  reftituitur 
quidem  seger,fed  nonnifi  longoremporejquodapertifiimis  vcrbisinnuit 
Hippocrates  ^.Aphor.  text.  37.  his  verbis  :  Fngtdt  fiudores  curn  acuta  qui- 
demfebre,  mortem  ,  cum  mtttori ,  longitudinem  morbtfignificant.  Quibus 
addit  Galen.  in  comment.  hxc  omnia  :  Caufa  verb  huim  exploranda:nam 
plurimum  mihi  vtdetur  habere  dubitattonis ,  quomodo  febre  calidiffima  ho- 
minem  detinente ,  fudor  fiat  fiigidm.  Qubd  tgitur  in  alijs  partibm  corporis 
ftt  neceffarium  ejfe  vehementem  caltdttatem  ,  ex  alijs  verb  fiudores  fiigidos 
euacuari>  manifefium  efi.  EJfent  entm  calefatli  ,fiexpartibm  caltdtjfimis 
efferrentur.  Euacuantur  autem  ex  cute  fudores,  quam  fiigtdam  ejfe  contin- 
git^  citm  tamen  ea>  qu&fimt  fub  ipfa  comburantur.  Nam  quibufdamhumo* 
ribm  putrefcentibm  ofienfum  efi ,  febres  fieri  acutas.   Ht  verb  putrefcunt? 
ftpius  quidem  in  toto  corpore  ,  fitpius  verb  in  vafisfiolis.  Cum  ergo  h<ec  ali- 
quando  duo  contigerint ;  humores>  qui  funt  in  vafisputrefcpw\  &  eam^  quA 
folida  corpora  regit  naturam ,  qudtfiecundum  Hippocratem  eficalor  natura- 
ttSy  vel  extingui  omnino,  vel  proximam  ejfe  cxtinttioni ,  quA  quidem  ex  his 
euacuantur,  fiigida  fentiuntur^  eamverb,qu&  fit  ex  putredine  caltditatem^ 
mhtl  prohibere  ejfe  vehcmcntiffimam',  atque  idebfigium  effe  exitiale^oficn- 
-dvu  in  animalis  corpore  bnmQrHm  mHUvtndimmfuperabundnYe  ,  tantam 

Z  haben 


178   Comment.  ln  Hiftoriat  Epidem.Hippi 

hahentium  ftigiditatem ,  vt  neaue  a  calore  natiuoy  neque  afebrili  calefiant, 

Tcvidis fiautdem  exiftentibtM  fehrtbpts  contingit  faluari  hominemy  concocla 

inprocejfu  temporis  multitudtne  humorum  figidorum  ,  atque  eutcla  a  natu- 

ra.    Acuta  enim  febris  caufa  eft  ,  &  fignum  perniciefijjimum.  Caufa  qui- 

dem  ,  cjuia  prompta  eft  ad  dtffoluendum  corpora  :  fignum  autem ,  cjuod  hu- 

morum  multitudinem  effe  ftigidtftimorum  oftendit ,  vt  qu&  neque  a  calore 

fcbrtlt  tranfmutetur.  Febris  vero  ,  cjut  neque  acutaeft  3fcd  moderata  ,per- 

mittit  temporc  longiori  a  natura  multttudinem  concocjui,  cum  non  anticipet 

dijfohiere  homtnem  :  noneft  autem  fignum  adeo  perniciofum  ,  ficuti  vehe- 

mensfebrts.  Contingit  enim  in  tepidafebre  ,  &  fi  modice  ftrigida  multhud* 

fuerit  ,  incalefafiam permanere .  Ha&cnus  Galenus.  Quot  igicur  fint  at- 

tendenda ,  vt  cx  fudoribus  prsefagiamus ,  an  moriturus  ,  an  conualiturus 

fit  argrotans ,  di&um  eft.  Quod  fi  res  ita  cft ,  profe&o  poterat  Medicus 

curationi  afliftens  non  difficile  prsdicere  quid  futurum  eflet,  cum  fudor 

eruperit  frigidus  vndique  ,  id  eft  ,  pcr  totum  corpus  •,  fed ,  quae  erant 

fymptomata ,  eadem  permanferint ,  vt  apparet :  nam  ,  etiamfi  illi  ftsrim 

redicrit  calor  ,  proptcrea  bonum  cenfendum  non  erat ,  quia  folet  natura 

extin&ioni  proxima  omnes  fuos  conatus  adhibcre  ,  vt  morbificam  matc- 

riam  cxpcllat ,  Sc  cuincat  ,  6c  hac  de  caufa  fuccumbens ,  frigiditas :  ite- 

rum  inlurgens ,  calor  prodit  per  totum  corpus  ad  inftar  luminis  ,  quod 

in  eo  prope  eft ,  vt  cxtinguatur.  Rem  perinde  efle ,  ac  dicitur  ,  cucntus 

probar :  non  cnim  credcrem  fa£tam  efle  hanc  mutationem  caloris,&:  fri- 

goris,propteu  humorum  varietatcm,cciamfi  fcribat  Hippocrates  ^.Aphor. 

text.\o.  Et  vbi  in  toto  corpore  mntationes  ,  &  fi corpus  zcftigcretur  ,  rur* 

fus  catefiat  y  vel  color  alter  ex  altero  fiat ,  longitudinem  morbt  figniftcat% 

cV  1  .w  1.  Coucarumy  text.  1 5.  Extrem&  corports  parusyfiin  vtramque  per- 

mutentur  conditionem ,  fitis  quoque  huiufmodt  ,  malum.    Idem  Galcnus 

\.vn  3.  epid. comment.%.  ait  :  S%  quidem  vna  cum  ardente  febrey  & fuccum 

habcnte  mordacem  ,  acremque  adiunclum  ,fi  quis  fymptornate  teneatur,  hn- 

mtdosyftigidofcfue  humores,  atque  non  mordaces  comttante  ,  non  cffe  incom- 

modurn  ofte;-:dit  proftigatum  ,  cum  nihil  acciderit  decretorij  3fcdfuftocari> 

&  exttngui  nattuum  calorem.   At  ii  cx  proftratione  virtutis  id  contigiflet, 

dicctis,  non  tam  ccleritcrincaJuiftct ,  imm6  amplius  incaluiflet ,  vt  con- 

tigit  Philifco  ,  qui  fudauit  frigidum  quinto  die  ,  fcxto  obiit.   Attamcn 

hoc  ccrtiflimum  cft  ,  non  effe  omnibus  par  robur :  (unt  enim,  qui  magis, 

qui  minus  rehftant ,  vt  quotidianacomprobat  expericntia  :  nam  Silcnus 

ctiamii  fudauerit  frigidum  oclauo  dic  ,  non  obiit  vfquc  ad  vndecimum 

diem.  At^  vtcunquc  cflet.  Obiit. 

t?  Dolorh-ypochondrij  qus.rto  diercmifftu  cft.  ]  H.rc  doloris  hypochon- 
drij  rcmiflio,vinccnrcm  naturam  non  dcnotabat,cr.m  ca:rcranon  lcfpon- 
dcrcnr,  immo  porius  argucrcnrcxtrcmam  virtutis  imbccillitatcm,  6chu- 
morum  dcpofitioncm  ad  alias  partcs  ,  vt  ex  dolorc  capitis  patcrcpotcft: 
quoticfcumquccnim  infcmarum  partium  arreclHS,  aut  fcdantur,  aut  di- 
minuuntur,  fupcrnx  aurcm,  qux  anrca  non  cranr  attccta:,  incipiunrpati, 
quid  aliud  cxiftimandum  eft,  quain  fadluin  cflb  rccurfum  humorum  ad 

fupcrnas 


Pars  I.  jEgrotusXL         179 

fupcrnas partes  3  quod  praecipue  fufpicari  oporrct  ,  fi  praeterratiencrra  fe- 
datae  fint  infernarum  partium  laefioncs.  Ecce  dolor  capkis  fuperuenir, 
poft  rerniflionem  doloris  hypochondrij  ,  3c  cum  grauitate  ,  proptcr  co- 
piam  cleuarorum  vaporum  ,  &  tanta  erat  vaporum  copia  ,  vt  veiuti  ob- 
rueretur  faculras  animalis ,  cuius  caufa  aliquantulum  foporofa  erat :  ne- 
que  enim  propter  miftionem  humoris  pituitofi  fa&um  foporem  credide- 
rim,  fcd  propter  imbecillitatem  ,  ciim  omniahumorum  acrimoniam  po- 
tiiis  denotarcnr,  remque  ita  fuifie  demonftrat  ftilianarium.  Haec  propter 
quam  caufam  fiat ,  iam -di&urri  z&fupra.  Quod  autcm  fopor  non  lieret 
a  materia  crafla  ,  fcd  proprer  imbecillitatem,ex  eo  conftat  ,  ciirn  lingua 
arcfceret,  &  fitiret ,  quae  vtraque  candem  habent  caufam  fouentem  ,  vt 
vidimus.  Sed  quod  magis  erat,  vrinae  tenuitatem  habebant,&  crant  pau- 
cx.  Quod  haberent  tenuitatem  ,  non  eft  mirum  3  quia  crudo  exiftcnte 
morbo,tales  folent  apparere  vrinae  ",  verum  fuifle  paucas  admodum ,  hoc 
potuit  euenire,quia  natura  efler.intcnta  ad  alia  :  videlicet,  cumhumores 
eleuarentur  ad  fupernas  partes,minoreserant  vrinae  copi^:poterant  etiam 
cfle  propter  imbecillitatem  virtutis,velutide  quacunque  deficiente  eua- 
cuatione  diccbatur  *,  fed  &C  addamus  fuifle  oleofas  ,  qnae  incendium  de- 
notabant,  nequc  eft  cur  quaeramus ,  quomodo  poflint  efle  vrinne  tenues 
&c  oleofic  :  nam  etiamfi  maximam  aduftionem  denotent,  vt  i.  de  humo- 
ribus  ,  text.if.  cum  inquit :  Qu&  vero  colliquatio proprie  nominatur  3ple- 
rumquc  fit  cjtiod  pinguedo,  aut  etiam  tenera  caropropter  rnalignam  febrem 
cottiquatur.  Quam  fane  ex  vrinis  potiflimum  dignofces :  funt  enim  illae 
oleofae ,  Sc  principium  colliquationis  fignificant  ,  ciimque  &  in  colore, 
$C  in  confiftentia  ,  quid  vcluti  oleum  fit,tunc  affectionis  indicat  ftatum, 
de  iifdem  loquutus  eft  3.  in  3.  epid.  text.  12.  quo  in  loco  videbitis  ap- 
pellari  oleofos,  quia  colore,&  craflamento  oleum  referant,  quae  cum  ita 
fint ,  merito ,  vt  dixi ,  quaeretis  ,  quomodo  poftenr  efle  tenues,  fcd  hoc  a 
Galeno  facile  explicatur  i.progn.  text.tf.  quia  vultdiccre  pinguedincm 
fuifle  fnpernatantem  ,  vt  ipfe  dicit  fic  :  Et pmguedincs  JHpernatantes^ 
aranearum  fimilesy  damnand&  funtjndicant  cnim  confumftionem.  Sunt, 
qui  vertant  oleofa.id  eft,  ita  rurbatae,  vt  oleo  eflent  fimilcs,  dc  quibus  fu- 
pradicebairms,cafquedelirium,&:  conuulfionem  praenunciare  ftatueba- 
tur.  Ita  Parius  oleofum  minxit,  delirauit.  Adolefcens  Mcelibeae ,  &  ipfe 
cum  talibus  vrinis  dclirauir  ,  Ccd  non  fuiflent  tenues ,  quia  oleum  craf- 
fefcit.  Atenimvero  ,  quemadmodum  alias  diotiim  cft  ,  fi  animaducrta- 
mus  antecedentia,  conftabit,  potuiflecfleoleofas  eriamfubftantia,  &  ta- 
men  dici  tenues,quia  iam  Hippocrates/i/>ra  vrinarum  qualiratcm  defcri- 
bens ,  cas  dixerat  fuiflecraflas,  turbidas,  ncquc  dormiiiiffe.  Id  omne ,  vc 
diximus,  crat  indicium  imminere  graue  capkis  malum  ,  Sc  quoniam, 
amcquam  aegrotantcs  delircnt ,  fere  femper  videmus  vrinas  attenuari, 
.crafliori  materia  ad  caput  delata  ;  ide6  non  cft  mirum  ,  fi  idem  ,  ■&  huic 
contigerir ,  &  hac  de  caufa,  quandodicir  fuiflc  renues,  oleofas,  loquitup 
refpectiue  ad  primas  vrinas  :  innuens  inftafle  delirium.  Neque  video, 
cfuomodo  potucrit  paulifpe*  dormire;niudieamus  folcre  fieri  hanc  quic- 

Z     i  tem 


i8  o    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

tem  irrextreme  debilitatis,quia  non  poffunt  moucri,&  viderur  quies illa^ 
guae  pendet  ex  virtutis  imbecillitate :  ncqueenim  ita  placidierant  humo- 
re^,  qin  pcrmirterent,fi  cxtcra  perpendamus,  vtpaulifper  donriiret.Qua- 
lis  igitnr  fuerit  quarta  ,  iam  conftat.  Qiiibus  examinatis  non  fuiffet  diffi- 
cile  pcffimum  cuentum  expectare ,  in  tam  maligno  xgrotantis  ftatu ,  & 
hoc  loco  vos  debcbatis  diligentcr  atccDdeue  ,  qux  a  Galeno  docentur 
Itk  3 .  de  crtf  cap.  f .  lbi  enini  tria  efle  fpe&anda  monet,  vt  ccrtius  prxfa- 
gium  feratur,  morbum  (ciiicet  ,  xgrotantis  vircs,  &  longitudinemmor- 
bu  compararque  morbum  oneti,vircs  portantionus,longitudinem  mor- 
bi ,  longitudini  vix ,  ita  fcribcns  :  Et  qutdemfene  horum  trium  cognitione 
exalla,  //thu  de  Jalute  inuefttgare  contingtt ,  non  magis  ,  quam  hoc  ,  nun- 
quid  altquis  portando  onm  fujjiciat3fcirt  poteft,  homtnis  robore ,  oneris  ma- 
gnttudiney&  vtt  longitudtne  antea  non perjpecla.  Addit :  Nam  dgro  viresy 
portanti  onus,  morbm  0'uri,  terxpus  autem,  quod  vfque  ad  ftatum  extendi- 
tur3  longttudini  vU  reJpondet.Quarc  fi  morbilongitudo  fumatur  cx  fignis 
cruditatis,  «Sccoctionis,  ncmo  quifquam  negabit,  non  tantum  non  ap- 
patuiile  minimum  codtionis  fignum  ,  fed  potius  omnia  co£tioni  contra- 
ria,  &  hac  decaufa,  vt  euincerctur,requiri  tcmpus,&  per  confequensna- 
turx  robur,  qux  &  caufam  fua  naturadifricilem,  Scmalitiam  caufx ,  fua 
natura  lethalem  fuperarc  poffet:  id  autem  nonconfequuturam  naturam 
merito  fufpicatus  eflet  Medicus ,  xgrotantis  ftatum  ante  oculos  habens, 
prxfettim  \n  quarta  dic,  qux  folct  iudicarc  feptimam.Ncquc  minus  gra- 
uisfuitdics  quintus. 

h  Quintoftttbundafaftidiofa.^Pctfcuctabatm  quinta  Sc  grauitas  mor- 
bi,  5c  malitia,  quod  denotat  per  verbum  i\\\i<\,fafttdiofa,  neque  aliud  po- 
tcrat  expedtari,  cum  nc  minima  euacuatio  facta  fit  matcrix  peccantis, fed 
idcm  ftatus  cllet  xgrotantis,&:  fine  dubio  detcrior  *,  quia,  quo  diutius  le- 
thalia  fymptomata  perfcuerant,  citius  virtutem  deprimunt  j  ck  proptcrea, 
vt  denotarct,  non  fui(fe  mirum  cundcm  permanfiffe  ftatum  xgrotanris, 
addit  vrinas  cxtitiilc  eafdcm  ,  quafi  dicat ,  C\  vrinx  adhuc  tantam  mali- 
tiam  prxmonftrabant ,  quomodo  non  dcbcbant  cxtera  permancre  *,  imo, 
qucmadmodum  a  principio  aluus  cxcrcmcnta  rcddebat  ,  quinto  dic 
nihil  deiecit.  Docct  vos  Hippocrates  in  hoc,  quanti  fit  aluum  quotidie 
cxcrcmcnca  rcddcrc ,  &  prxfertim  quando  caput  incipit  lxdi  :  augetur 
cnim  capitis  affcctio  ab  cxcrcmcntorum  rctcntionc  ,  vidcbitis  in  ltb$.  de 
fympt.  caufes.  cap.i.  Caput  dignum  quodlegatur.  In  hac,  fi  aluus  fuiflet 
mota;  facta  effct  maxima  diuerfio  a  capitc  ,  fcd  quoniam  rctenta  iunt  cx- 
crcmcp.ra  ,  propterca  grauius  dclirium  cft  fcquutum.  Et  notacc  exadtam 
Hippocratis  diji&cntiam  in  obfcruandis  iis ,  qu.x  faciunt  ad  vcntrcm  in- 
fcriorcm  :  nam  hoc  dcriotabai  malc"  fc  habuiffc  vcntrcm  infcrio- 
rcm  ,  ipfiuTque  facultatcm  cxpultricem  a  muncre  fuo  ccllaffc  proptcr 
imbccillicatcm  ,  non  ob  aliam  caufam  ,  dc  quibus  fitis  loquitUC  Galcnus 
i .  dt  famtate  tuc«da  ,  c^.14.  Vbi  cnarrat  caufas,  proptcr  quas  aluus  ali- 
qu  indo  npn  reddit  cxcrcmcntaconiucta. 

1  Circa  mcrtdtem  multum  dclixautt.  ]  Dclirium  iam  potcratprxuidcri, 

non 


Pars  I.        rJEgrotus   XL       1S1 

Ron  tamum  ex  aliis  accidentibus  ,  fed  prscipuc  cx  vrinarum  qualitate, 
neque  quid  magis  boni  fuit ,  ftatim  rediifte  ad  mentem ,  quod  interpre- 
tarer  deleuiori  delirio,quia  id  non  aiia  ratione  eueniebat,nifi  propter  na- 
turas  imbecillitatem  :  nam,  quemadmodum  cum  fiunt  (ymptomata  indi- 
cant  naturam  mouentem  ,  £ta ,  fi  praeter  rationem  fedentur,denotant  na- 
turam  non  mouentem,  hocque  tunc  fequitur  extrcmam  virtutis  proftra- 
tionem,  quae  infurgit  quidem,fed  poftea  non  amplius  audet  aggredi  pu- 
gnam  ,  fiiintque  tunc  temporis  mutui  quidam  motus  ,  vt  fcilicet  modo 
infurgant  accidentia,  modo  quiefcant  omnia  ,  donec  mtegre  aut  vincat, 
aut  vincatur  ipfa  natura.In  hac  ifti  mutui  motus  confpiciebantur  quidem, 
cum  mod6  delirarct ,  mod6  videretur  quiefcere,  modo  furgeret ,  id  eft, 
iterum  mente  moueretur,  quotempore  furgere  conantur,vtconfpicuum 
eft,  fed  ftatim  iacent,  vt  mortui,  vt  huic  contingebat,  quse  ,  dumfurgG- 
ret,  ftatim  foporofa  fa&a  eft,  non  quia  humor  frigidus  eleuaretur  ad  ca- 
put ,  fcd  quia  ventum  erat  ad  extremum  ,  vt  ex  fequuto  frigore  confpi- 
euum  eft  ,  ex  quo  augeri  proftrationem  virtutis  elicere  vnufquifque  po- 
tuiffet,  &  fortafle  mortem  prse  foribus  extitifle  affirmare ,  qui  pulfus  teti- 
giffet,ctiamfi  vifa  fit  quieuifTe,quia  crat  haec  quics  perinde  magnifacien- 
da ,  &  quatcumque  alia  alleuatio  fimilis ,  fine  ratione,  remque  ita  eflc 
denotat  delirium  ,  quia  cadem  no&e  Sc  quiafcere  vifus  eft ,  &  delirafTe. 
k  Sexte  die ,  mane  fuperriguit.  ]  Solet  fcxtus  dies  vnquam  boni  quid 
afferre  ,  neque  aegrotantcs  iudicate  fideliter  ,  $c  eam  ob  rem  non  miran- 
dum  ,  Ci  quod  multis ,  huic  etiam  contigiffe  videamus ,  quae  enim  fcxto 
die  euenere,  erant  emoricntis  facultatis  non  obfcura  indicia :  namriguif- 
fe  poterat  quicfem  de*notare  motum  natune  ,  expelleretentantis.,pra:fer- 
tim  cdm  cito  percaluerit  ,  5c  poftea  toto  corpore  fudauerit.  Verum  ,  fi 
fpedtemus  confcrentiam  ,  &  tolerantiam,  hoc  denotabit  euidenter  peiTi- 
ma  fuifle  omnia,ci\m  a  fudore  extrema  fuerint  rcfrigerata.  Sudor  omni- 
no  inutilis  »  &c  damnandus ,  non  tantum  ,  quia  in  fexto  apparuerit ,  fed 
etiam  quia  nihil  contulcrit :  refrigerari  enim  cxtrema,&  delirare  ab  eua- 
ctutione,quid  aliud  eft,quaranon  iuuiife  euacuationem,imo  proftratam 
effe  virtutem,nequc  fedatum  effe  internum  incendium,vt  propterea  non 
immerito  appellet  tyrannicum  Galenus  diem  fextum,  quia  nunquam  iu- 
dicat,  aut  Ci  iudicat,  illud  facit  cum  grauiftimis  fymptomatibus,  ita  i.  dc 
diebus  decret.  cap.A^.  Mihi  equidem  ,  inquit  Galenus  yfirequenter  in  men- 
tem  venit  feptimi  diei  naturam  regi  affimilari :  fexti  verb  tyranno :  huiuf- 
que  reddit  rationem  fit  fcribens :  Ille  quidem  dementior ,  tanqmm  aiiquU 
bonns  princeps  ijs,  quos  iudicat,vel  fupplkij  partem  adimit^vel  iiluftratvi~ 
■&oriam.  Htc  e  conuerfoyvel pernicie  iHiusy  quem  iudicandum  accepit>gau- 
det ,  vel  falute  dolet,  qu&ritquey  vbi  animum  expleat ,  &  male  agrum,  qui 
in  iffurn  incidit ,  tratlet  ,  €T  longa  punitione  exerveat.  Idem  in  codem  lib. 
cap.i.  Infextoiudicantur  ,fed  cnrn  difificilibm fymptomatibHSy& pericuU 
non  mediecri.ad  htc  abfquefide,  imperfette,  obfcure  yfine  mtisy&  adper- 
mciem  j  &  hac  eftcaufa^propterquamnunquarnfaciatfidumiudiciim. 
Quod  etiam  legitur  apud  Galenum  3. prog-noftic.  comment.  1.  hunc  hx 

Z     3  moduau 


\8i   Commtnt.  in  HiHoriM  Epidem.Hipp. 

modum.  Intercedit  quandoque  &  fextus  dies  ,  qui  male  iudicat  ^fropter- 
ea  qxod  cmn  accidentibus  dijficilioribus  interdum  faciat  iudicationem, 
atqae  hypercnfhir nominatam  ,  id  eft  ,  ad  diffciliorem  iudicationem  ,  & 
acerhiorem  excidat  ,  &  vero  etiam  ,  qued  non  integre  difcutiat  morbum^ 
fed  imperfetle  ,  &  (i  quando  difcwtiat  ,  prorfns  cffaat  recidmam.  Addi- 
tiii*  ad  hxc  audloritas  Hippocratis  ex  lib.A^.  Aphorif.  text.19.  defumpta, 
quat  iftud  ipfum  confirmat  ,  quando  fic  ait :  Qmbus  infebnbusfexta 
dis  rigores  fiunt  ,  diffcile  feqmtnr  iudicium.  Rcm  ita  efle  mulier  hxc 
eft  expctta  ,  qur  cum  die  fexto  toto  corpore  fudauerit,cxrrcma  tamc» 
membra  frigebant ,  quia  iudicatio  tcndebat  ad  pcrniciem  \  quod  verum 
fit,delirauit,  confentiente  cerebro,neque  melhis  fpirabat,  fed  adhuc  fpi- 
rituserat  magnus,  ckrarus ,  quem  fpiritum  cerebri  calidam  affe&ionem, 
&c  dclirium  prxnunciare  ftatuebatur  in  initio  :  quanti  autcm  referat  bene 
inmorbis  «egrotantes  fpirare  ,  iam  fupra  didum  eft  cum  Hippocratc  in 
progn.  quod  ctiam  rcpetit  his  vcrbis  ,  i.in  1.  Coacarum  text.  tf.fetl.  2. 
Magnm  antem,&  rarm  fpiritw  d.eliriurn,  &  conuulfionem  figntficat  ,  quod 
tafnen  infeparabile  non  eft  \  nam  &  Stlenm,  &  PhUifcm  huiufmodi  habue- 
rnnt  fptrttum^neque  conuulfi  funt .  Fit  autem  huiufmodi  fpiritus  tribus  dc 
caufis  :  nam  thorax  his  de  caufis  plurimum  diftenditur  ,aut  quia  calor 
internus  xftuat,  viribus  conftantibus  >  aut  quia  adfit  aliqua  anguftia,qux 
impcdimento  fit,  quominus  multus  aer  trahatur,aur  quia  vires  deficiunt, 
vt  imminente  morte.  Primaigiturcaufathoracem  poteft  dilatare  quam- 
maxime  5  fecunda  minus  ,  terria  minimum ,  licet  opcrentur  omnes  muf- 
culi.  Qu6d  fi  omnes  iftae  caufx  iungantur,illa  eft  omnium  deterrima  ,  vt 
fit  in  puimonia  ,  calor ,  anguftia,infirmiras.  Quarc  ,  fi  ad  vcram  magni- 
tudinem  cum  diftentionc  pectoris  ,  &  multi  aeris  ingtcflu  accedat  rari- 
tas,qux  ad  quietcm  pcrtinet ,  vt  illa  ad  motum  :  tunc  cetriffimum  eft  de- 
lirij  iignum  prxfcntis ,  aut  iam  iam  futuri ,  &  magni,nec  aliud  fignifica- 
rc  poteft,  quoniam  raritas  folius  obliuionis  eft  effec5tus,non  oppreffionis, 
quia  au6to  vfu,&  liberis  inftrumentis,  fola  mcns  in  vitio  cft .  Ciim  igitut 
facultatis  animalisopus  iit  refpiratio.qui  delitant,in  eo  deficiunt  pcrinde, 
ac  faciuntin  aliis  arbitrariis  funCtionibus ,  idquccontingit  propteroccu- 
pationcm,  quam  habcnt  infpecl:ris,id  eftimaginibus,qux  oculis  fcfc  of- 
ferunt  •,  quo  fit  vt  obliuionc  detincantur  :  fic  enim  mingere,deiicere  lon- 
go  tcmporc  ceflanr,quia  obliuifcuntur,aut  non  apprchendunt  impreflio- 
ncm  in  fenfibus  fa&am.  Quare  aucta  neceffitate ,  cum  iam  valde  vrgen- 
tur,  cxercent  animalcs  operationes  ex  longis  interuallis,  6c  proptcrea  ha- 
bcnt  magnas  refpirationcs.  Itaque  vidctur  hoc  fignum  cfle  delirantibus 
proprium,fcd  tamen  diftinguitur  iftud  proprium  in  illud  ,  quod  nccefla- 
rio  rcm  fignificatam  fequitur.ncc  ab  ca  fcparan  poteft,&  dicunt  cfle  for- 
malc  ,  vtrationalc  in  hominc  :  aliud  eft  proprium  ,  quod  ncceflario  qui- 
dcm  rcm  fignificat  ,  non  tamcn  ncccflario  fcquitur  ,  quia  accidcns  pro- 
piium  eft  ,  vt  fi  dicamus :  Archircdhis  cft  :  crgo  eft  homo  ,  non  tamcn 
conucrritur  :  cft  homo :  crgo  Architcdhis ,  &  hoc  fecundo  modo  inrclli- 
jitur  oGk  magnam,^:  raram  rcfpkationcm  iu  dclirantibus  :  cuicnim  ipia 


Tars    L  \&grotus  XL        i8j 

ineft ,  illc  necetfario  delirat,  non  tamen  e  conuerfo,quia  non  cft  ncceflc, 
vt  qui  fpirationem  habet  magnam,&  raram,illedeliret ,  Scratto  eft,q.uia 
fspiflime  contingunt  arfecliones  complicatx  ,  quae  fpirationem  variant, 
vt  fi  quis  deliret  cum  dolore,  hoc  vincente  aliter  fpirabit ,  quodpukhcr- 
rime  nobis  fcriptum  rcliquit  Galcnus/^.2.  de  dtfficultate  rejpirationps 
cap.-j.  Huiusverbareferam,quaeitafehabcnt  :  Siigitur  a  folo  delirto  re- 
Jpirationts  ornatus,&  integrttas  confunditur,  magnus ,  &  rarus  erit  Jpiritus 
penitus.   Si  veri  a  folo  doloreyparuus  &  denfus.    Si  veri  ambo  concurrant, 
&  dolor  vehementer  obtinuerit ,  obfcura  omnino  erit  alteratio  ex  dclirti.  Si 
veri  moderatus fuerit  dolor  yaut  plus  quidem  ex  dolorejninus  vero  ex  deli- 
rio  ,  rejpirationem  alterari  conttnget ,  aut  vice  verfa ,  aut  aqualitcr  iuxta 
vtrumque.  In  cap.  f  .haec  habet :  Rarus ,  &  magnus  jpiritus  proprius  eft  de- 
lirijy&propterea  ipfumfignificabit.  Non  tamen  ,  fi  quis  delirat ,  neccfla- 
rio  magnum  ,  &  rarum  fpiritum  habct.  Neque  cnim  infcparabilcm,  fcd 
proprium  efle  delirij  diximus  fpiritum  magnum,cV  rarum.  Quemadmo- 
dum  efle  geometram,e(Te  architedum  ,  eflc  philofophum  ,  &c.  quae  fm- 
gula  nulli  alij  infunt  animali ,  quam  hominifoli,  &  ob  id  propria  ipfius 
efle  dicuntur  ,  non  tamcn  infcparabilia  ,  quemadmodum  eft  rationalc. 
Quomodo  igitur  fpiritus  magnus,&  rarus  iit  delirij  fignificatiuum,  cum 
Galeno  di&um  eft.    Quod  autem  conuulfioncm  fignificet ,  non  ita  cer- 
tum  i  quiamcquehoc  neccflarium  cft  *,  facile  <^uidera  fieri  ppteft,  vt  gra- 
uiter  afTecto  cerebro,conuellantur  aegrotantes :  liquatisenim  a  vi  caloris, 
humoribus,non  diftkile  ad  neruos  iiabetraptum,  &  conuulfioncm  con- 
citat  ,quae ,  vtacutiilimus  morbus  citiflime  poteft  hominem^interimere, 
dcterior  tamen  ,  qiix  fit  ex  inanitione :  haec  atitem  fequitur  febres  ardcn- 
tes  ,  cum  largis  euacuationibus :  haec  a  repletione  fine  dubio  ortum  ha- 
bebat :  nam  fcribit  doiuifle  capite,  3c  foporofam  fuifle,quas  omnia  capi- 
tis  repletionem  indicabant.  Hoc  igitur  fuir  iudicium3quod  attulit  fextus 
dics  huic  asgrotanti ,  vcluti  foletctiam  aliis.afferre.  Nequcdicatis  aliquos 
scgrotanrcs  iudicatos  efle  intcgre  in  fcxto  die,veluti  virgo  illa,  de  qua  fit 
mentio  $.  in\.epid.  text.$$.  quia  non  fuic  illud  beneficiofexti  dici  fim- 
pliciter ,  vt  fequentia  Hippocratis  vcrba  teftantur  •,  nam  addit  ftatim : 
Dum  febricitaret ,  &  iudtcata  ejfet  y  menfes  illi  primumftuxerunt.    Nam 
euacuationis  perfeueratio  ,  diebus  poft  iudicium ,  quod  dte  fexto  praccfferat 
perfanguints  eruptionem,&  fudorem3maximeyquod  nulla  ejfet  pars  prtnceps 
i?ftammatay  neque  maligna  hurnorum  abundantiayfatis  eratyvt  ftrmum  fer- 
uaretur  iudicium.  Quare  fi  iudicata  eft  3fuit ,  non  beneftcio  fexti  diei  yfed 
enacuationis  ,  quA  etiam  poft  iudicium  fuperuenit  *,  &  quia  h<tc  mulier  pef 
ftmefehabebatyfexto  dteobijtconuulfa.  Ex  quibus  apparet  euidentcr,fex- 
tum  diem  ,  aut  lcthale  ,  aut  infidum  afferre  iudicium,  vt  exempla  tcftan- 
tur  apcrte. 

1  Subito  obijtJ)  Notate  hic  modum  loquendi  Hippocratismeque  ertini 
fmc  caufa  ita  fcribir.Miratur  vulgusaliquando,fi  aegrotantem  citius  mori 
vidcancquam  praedixerit  Mcdicus ,  aut  etiam  fi  mortuum  habcant ,  quem 
minime  moriturum  cxiftimabat  Mcdicus,ncfcicns  humanum  corpuselTe 

altcra 


184      Comment.  in  Hifiorid*  Epidem.Hipp. 

alterabile ,  vt  quacunque  hora  inexpedtata  contingant ,  fepiffimeque 
tam  praiiam  effe  corporis  difpofitionem  inrernam  ,  quse  noua,  6c  minime 
cogitata  fymptomata  afferat,&:  mortem  etiam.  Obiit  mod6  in  hoc  xeno- 
dochio  maioriPapue  iuuenis  Genuenfis ,  quicum  acute  incceperit  febri- 
eitare,  iam  eidem  fuerat  extradtus  fanguis ,  mcdicamentum  exhibitum, 
conquerebatur  de  totius  corporis  laflitudine,  circa  vefperas  tettij  dici  in- 
uifimus,minus  febricntem  inuenimus,  &  commodc  fatis  habentem  ,  no- 
&e  quieui{Iemcliusteftatur,a{Tumitfyrupum,de  nullo  conqueritur,haud 
multo  poft,incipit  conuelli ,  fpuma  circa  os  apparet ,  vt  retulerunt  mihi, 
quia  hoc  contigit  fummo  mane,  perdurat  parum  illa  acceflio  conuulfiua, 
iuuenes  illi  •>  etiamfi  animaduertant  conuelli,quia  tamen  breue  fuit  fym- 
ptoma  ,  nihili  faciunt,&:  veluti  contemnunt,  pauco  interpofito  tempore, 
dum  in  ventrem  decumberet ,  itetum  conucllitur ,  &  ita  nullo  animad- 
uertente  ,  segrotante  vicino  cxcepto,quiputabat  conqueri  de  laflltudine, 
vt  folent  cXgroti,&  eam  ob  rem  &  ipfe  nihil  dixir,  moritur  ,  praeter  expe- 
clationem,  quis  eft  qui  nefciat  nouum  fymptoma  attulilTe  mortem ;  ciim 
morbus,fcilicet  febris,fua  natura  effet  talis,quce  tam  grauiter  afficere  non 
pofTet,aut  faltem  non  tam  cit6.  Mulier  alia,incipitdolere  capite,  fine  fe- 
bre ,  &c  tamen  moritur,  praeter  Medici  curantis  expe&ationem.  Quidam 
iuuenis  dolet  de  labro  inferiori,intumefcit,  pus  egreditur  e  labro  ,  &  dc- 
tumefcit ,  no&e  plus  intumefcit ,  flatim  acutiffime  febricitat,  gangraena 
generatur,&tertio  diemoritur,poterat  Medicus  haec  praedicere  ,  ciim  vi- 
derimus  gangrarnas  ,  qux  in  ore  exi-ftentes ,  ingentem  corruptionem  in 
ore  induxerunt ,  &  vix  deglutiebant ,  &  tamen  multos  vidimus  fanatos, 
hic  autem  de  nullo  conquerens ,  nifi  de  labritumore  ,  nulla  deglutiendi 
difficultatelaborans ,  ftatim  maligne  febricitat,&  moritur  *,  etiamfi  ,  iam 
fuerit  euacuatum  corpus  per  medicamentum  foluens  ,  &  extradhis  effet 
fanguis ,  &  tamen  obiit.  Ergo  videte ,  cur  ita  fequatur  Hippocrates,fcri- 
bcnsfitbitoobtjt,  quafi  dicat,  grauiffime  quidem  habebat ,  fed  tamen  ra- 
tionefcbrispoterat  conualefcere,  at  praeter  expe&ationem  ,  conuulfiones 
ccepcrunt,&  a  capite,  quod  erat  maximum  ,  quo  factum  eft  ,  vt  propter 
morbi  violentiam  ,  grauiffime  affe&o  capite  y  de  repcnte  obierit.  Curate 
vos  iuuenes,  qui  Medicinam  exercere  vultis,Chriftiane  viuere  ,  vt  Deus 
Opt.  Max.  vos  liberet  a  maligna  vulgi  detra&ione  ,  qui  putat  Medicos 
effe  Dcos ,  &deberc  omnia  prasuidere  ,  quae  non  nifi  Omnipotens  co- 
gnofcit. 

Curatio. 

OVod  fpcctatad  curationcm  :  grauiffimafuerunt  fymptomata,&:cam 
ob  rcm  quamcitiffimcerat  fuccurrendum  •,  illud  quod  primas  tene- 
bat  finc  dubio  cratfanguinismiilio,ncquc  veritus  cffem  orisvetriculido- 
lorem  ,  nequc  hypochondrij  ,  etiamfividcatur  Galcnus  prohiberc  ven.r 
fcctioncm  ore  ventriculi  laborantc  ,  1 .  ad  GUucum  cap.14  .quia  oportct 
rcfpiccrc  moibum  ,  &  caufam  morbi  \  caufa  morbi  crat  fuppreffio  men- 

fmm, 


Tars    L        AZgrotm    XL         18  > 

fmm  ,  &  eam  ob  rem  huic  primum  erat  ineumbendum.    Id  quomodo 

agendum  fit,iam  in  fupcuoribus  dicturn  eft.  Relinquebatur^  vtalteran- 

tibus  vtcremur:  qua*  vim  habercnr  refrigeratoriam  ,  ite  dcobftruentcm. 

Quod  fi  nihilominus  perfeueraficnt  accidentia  ,  his  diligentereratatten- 

dcndum.  Primum  igitur  cum  hypochondrium  iaboraret,  &  hoc  proue- 

niret  a  vaporibus  ab  vtero  elatis  ,  inicdo  prius  clyftereex  iurc  ebullito 

cum  fem.anif.floribus  chamaemeli ,  &portionefurfuris  in  petia  ligati,ad 

g.v/.  batyn^.iii).  8c  lenitiuiad  5.;.  ita  enim  citra  difpendium  virium, 

tte  fine  dolorc  aluus  veddit  excrementa  commodc  ,  cV  retrahuntur  vapo- 

res  *,  addito  etiam,  fi  libet,faccari  rubri  ad  g.*/.  pofteafouendus  erat  ven- 

rriculus  omento  caftrati ,  aut  vituli  ,  madefacto  in  oleo  rofiiceo,  faepius 

admoro  ori  vetricult>&  etiam  hypoch6drio.Vigiliis,quomodo  prouideri 

debeat ,  iam  diftum  eft  ,  expeditreftiuo  tempore  ftemere  folia  quercus, 

vitium,  laticum  ,  vcl  vas  in  cubiculo  habere  ,  aquaplenum,  &:  fic  finere, 

audiatfenfim  cadentem   guttulam.     Vterum  expediebat  fouere  oleo  ex 

fem.  lini ,  oleo  iiliacco  ,  cheirino.    Capitis  dolori  iuuiflent  cucurbitulas 

coxis  admotx   :    &  quia  foporofa  fada  eft' ,  expedicbat  oxyrrhodinum 

parare  ex  portione  oiei  chatruemelini  ,  etiamfi  fieret  propter  imbecillita- 

tem  virtutis  :  tamen  oportet  ahquid  moliamini,  etiamfi  faepiflime  praetcr 

ratioacm,  vt  fansfaciatis  domefticis  ,  qui  fiepiflime  accufant  Medtcos  nc- 

gligcntia,  nifi  variaproponant  medicamenta,  eademqueadhibeant.Pro- 

ptcrca  vos  inuifite  faepiflSrrte  aegrotantcs ,  varia  proponite  remcdia  ,  fi 

vulgi ,  &  praecipue  mulierum  gratiam  acquirere  vultis ,  qux  non  obfer-J 

uantquid  bene  agatur,  (cd  quid  agaturtantum,  &  eos  probatiflimos  ha- 

bent  Medicos,qui  facpiflime  afliftuntcegrotantibus,etiamfialiquandofiat 

cum  oorundem  detrimcnto.    Inter  caerera  victus  ratio  debcbat  efle  exa- 

cta.,cum  morbus  eifet  peracutus,&  prarfertim  cum  agerctur  de  puerpera, 

in  quibus  omnind  negligenda  eft  mulierum  opinio  ,  quae  putant ,  mul- 

tum  eifc  nutriendas ;  primum  ,  vt  vires  e*  vi  partus  debilitatae  citiflime 

inftaurentur  >  fecundario  autem,vt  ladtis  maior  copia  generetur,nefcien- 

tes ,  femper  praue  eifc  puerperas  arFectas ,  &  eam  ob  rem  facile  euenitc, 

vrin  magnas  febres  incidant  ex  quocunque  leui  errore  *,  ideo  confulo, 

v:  etiamfi  fcliciter  fuccedat  partus,  &  bene  fe  habeanr,nihilominus  exa- 

dtarn  ferucnr  vi&us  rationem,  tam  in  quantitate ,  qtiam  in  qualitate  ,  & 

abftineant  omnino  a  vino ,  faltem  vfque  ad  quartam  ,  &  feptimam  ,  ha- 

bita  ratione  ad  temperamcntum  mulieris.  Praeterea  vtantur  fcmper  vino 

mediocriquando  nihil  cft,quod  impediat  vini  exhibitionem  ,  quoniam, 

qucmadmodum  hoc  mediocriter  calidumeft,  ita  requirirea,qua?  medio- 

criter  calida  finr,ne  avehemcntius  calidis,  lac,  quam  conueniar  calidius 

generetur,  cuius  caufa  poftea  multa  mala  pueris  fuperueniunr,  &  forraf- 

se  ctiam  pueri  faepiflime  ,  proptcr  nutricum  intempcrantiam  incidunt  in 

cpileptiosarTcitus ,  &  alios  grauiflimos  morbos ,  a  quibus  non  itafacile 

libcrantur.    Qu  \d  fi  fortafle  animaduertiflet  Mcdicus  ante  completum 

pucrperij  rempus  naturamin  aliquo  defecifle  ,  potuiflet  iterato  fangui- 

nem  mitterc ,  fi  tandiu  fuperuixiffet ,  fcd  quoniam  fymptomatum  graui- 

Aa  tas 


i8  6     Comwent.  in  EltBorias  Epidem.  Hippl 

tas  ea  erat,  qus  virnuem  poterat  celctrime  deprimere  >  hinc  factum  eft, 
vt  virtute  deprelTajrinem  citiilime  miieriis  impofuerit.  Et  harc  fatis. 


APPHST02  aHaEKATOS, 


^GROTVS       XII. 


N-0pnnO2flgf- 

CTS,£  27772  TlhiOV .r\ULl- 


^VlDAM  f/f/?- 
/f  *w  ccenauit ,  <$• 
pctauit  largius , 
vomuit  cuncia. 
firi  hjrUf.  xzmjgvJplx  Ji£t£  7F0-  Nocie  fcbris  acuta  ,  hypochon- 
f@**  spAgf^ovM  vsra^^©-'  O*  dr^  dextri  dolor  ,fub?nollis  in 
t  &aa> /uipios.  vvxfci  Jhanpipcac.  partibus  externis  inflammatio: 
8££  5  hut  tf%*s  7K*}C@*  i^cvTzty  NocJcm  mo/efle  trafegtt. ■  Vrt- 
ipu6ecji,iteiij8{J0L  *'  xaQisuJo.yXcoo'-  ndprimo  rubr£^crajfx  Jepofltx 
an,  cfintypGy  ,  v'  Ai&u  J)-yvJ)ig.  non  conflflebat^  iinguaperari- 
J ' .  Tjvpi  f»i  o£t/Y.  mvoi  <srcci  inv.  i.  da>  h  non  pertnde  erat  fltibun- 
ipwcn  /\(40v ,  ihouuJeq  <zera/\v.  7W-  dm. c  JVuartc  dic  febris  acuta, 
Kirs  rtvc.  $•'*%  JWajj*  7rzfis.ce  <zrctfi~-  vndiquc  eum  affltgebat  dolor. 
Kpjvxv  v'Ji  U  WK&  cMotwdTi .  '(J  %  J>)jii?Mo  minxit  leue  ,  olecjttm, 
tzs-cwTit  t&cLp&^iwdri.  xgpouoia.  muitum  ,  fcbrts  acuta.  Scxto 
teyn  tibMoi.  wvi%$iv  chc  y\$\j-  vefperi  multum  deltrauit ,  nec 
vcciO.)kT0  n  K9<Ai«s  ipidiwqi vy><*  nocte  dormiuit.  a  Septimo  om- 
Tu^^Jioc  JitAd*  f§  i/\(jiivda>v.  nia irritata  funt ,  <vrin<tflmi- 
fikfa  cuoicoc,  3fa<sriva>c.  ©t^i  3  /^5 , e  multum  /oqucbatur  ^flbi 
tffilycjrt.wptT°il%vs.yj)>4><ftfap-      imperare  ncn  poterat  ,  /*////// 


ktcfW;.  JsiAnc,  <sro)kx  (ZtrttpMtecr*. 
/jLir1  o/<*$v  3  ^ue^^sAs^a  ,  sAij^fc 

Ax.  «#  v-j^7i.  Jacfi-T)]^  cr/.t^cX 
i7iztj$vvooc..    isaJTzt   <zzoLfto£iu 
<Ztrctpihrpei.  toc.  cimcrcunv. 


imtata^  liqmda^  turbida  cum 
lumbricis  excreuit.  f  Noclem 
labcriofam  habuit.  S  Manc  ri- 
guitfcbris  acuta.fudatttt  mul- 
tumflchre  carcrc  vlfufi  cfl>  no?t 
7nuhu7n  dcrfKiuityaJc»>>jo  fh- 
xi t , '  fpuitiveflcrt  1  de- 

lirautt.  No?i  multlpoft  vcmuit 


nigra,pauca,b?/tcfa.  k  Dicncno 
frigcbat^magnoperc  dclirabat ,flm?m  non  ccpit .  Dcctmc  crura  do- 
/ucrutyomma  cxaccrbatafi'?U,]  dclirauit.J 'ndccimo  dcjunc/u<  cfl. 

C  O  M 


Tars    I.       dziftfM  XII.         187 


COMMENTARIVS. 

fj^JjjK  I  c  T  v  s  rationem  maximam  vim  haberc  ad  progignendos 
Q$fJ>&  m°t"bos  (atis  cuiqae  conftare  poterit ,  fi  &:  hanc  Hiftoriam  per- 
§§08(11  pcndcrit ,  &  ea  qiuc  a  Galeno  ahis  in  locis  fuete  relicfca  :  nam  ea 
fola  maitos  propellic  afTectus  ,  vtde  fcyrrhofis  difpoiitionibus  dicebat, 
iadfcans  fecuraiTe  inueteratos  fcyrrhos  fola  attenuante  diaeta,  feciis  innu- 
mera  mala  contingunt ,  vt  dc  quodam  fcopo  narrat  Hippocrates  3.  in  2. 
epid.  text.  18.  Qui  ciim  intemperans  effet  ,  prauo  vfus  vidtu,  grauifllme 
fuit  atfectus.  Parius  3.  in  3.  epid.  text.ji.  propter  malum  vi&um  peri- 
clitatus  eft,  de  quo  fic  fcribit  Galenus :  Huc  accejjit  maius  bominis  viblus, 
cjui  cfiudem  non  ievte  ajfert  ad  exitium  momentum.  Eurianadtis  filia,  qu6d 
raccmum  vuae  comederat  ,  obiit.  Ferebant,  inquit,  qu6d  racemum  gu- 
ftaifet ,  itafuifTe  aftltctam  1.  in  3.  epid.  text.$.  Sed  ,  quod  magis  videtur 
ad  crcdendum  difficile,  eftillud,  quod  dcPhilonis  filia  legitur;  fcilicet, 
propterea  qttod  intempeftiuius  cccnauerit  obiifle,  quamquam  antea  fan* 
guis  ei  copiose  a  naribus  erupiffet ,  quse  euacuatio  fcre"  omncs  acute  la- 
borantcs  a  manifefta  eripuit  pernicie  ,&  c^edo  Hippocratem  fanguinem 
copiose  fluxiffe  data  opera  addidifle  ,  vt  clariiis  conftaret ,  quantum  pof- 
fit  minimus  error  in  morbis ,  tk  habet  fic  :  Nec  harum  ,  quibus  iftorum 
quidrette  euenirety  mortaam  vllam  vidi.  Subdit:  Nam  Pbilonu:  fiiia^cum 
ex  naribm  ei  fanguis  copiose  erupijfet,feptim*  die  ,  intempeftmius  coenata, 
defuntta  eft.  Et  dicit  feptimo  dte  ,  vt  innuat  ante  exadfcam  corporis  eua- 
cuarionem  ,  6c  integram  morbi  folutioncm,non  effe  immutandam  victus 
rationem ,  8c  prascipuein  iis  diebus,  in  quibus  folet  natura  mouere  *,  for- 
tafle  erar  natura  nouam  tentatura  euacuationem  ,  itaque  eo  tempore 
ccenauit,  &  fuit  in  caufa,  vt  natura  diuerteretur  a  fuo  munere,  &  incum- 
beret  codfcioni  alimentorum,  ant  fortafse  etiam  lautiiis  vixit.  Quare  pra- 
uis  adhuc  exiftentibus  humoribus,  nouus  fucccnfus  eft  ignis ,  &  htnc  vir- 
tute  imbecilla  ,  ex  larga  fangninis  euacuatione,  feqttuta  eft  mors ,  quod 
vos  diligenter  attendere  dcbetis :  &  a  Galenoetiam  difcere,  qui  Ub.i.dc 
dtebus  decret.  cap.i.  haec  habet  ad  verbu.m  :  /taque  morbt^  qm prorfus finc 
periculo  funt ,  ob  deittla  ,  diutumi  ejfe  foient.  Qui  incolwmitatem  babent9 
nontamen  fine  periculojis  fymptomatibus  ob  errata  ftunt  letbales.  Quin 
etiam  illi  ,  ejui  ornnt  vacant  peruuio,  muitis  ,  magrnfque  deinceps  erroribus 
commiffis  in  ietb.dium  naturam  inctdwt.  Nec  mirum  eflc  puto ,  cum  in- 
fanis  dclifta  grandia  ,  morborum  lethalium  caufa^  fiant ,  quid  in  jcgrotis 
expe&andum  eft.  Quid  ig^tur  expedfcandum  fit ,  nobis  ab  cculos  ponit 
prxfens  Hiftoria  ,  ex  qua  cautum  vnumqucmque  eflc  oportere  in  vidtu 
moncmur,  cum  aliquando  propter  prauam  corporis  difpofitionem  ,  qiiai 
minime  eife  ccnfenturerrata,  eadem  lethalia  cernantur,  vt  huic  eueniift 
confpicuum  eft,  qui  cum  calefceret  >  id  cft,  lcuiter  febricitarct ,  vt  cxpo- 

A  a     z  nit 


188    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipf. 

nit  Galenusrf*  comment.  &  lib.  de  comate,cap.$.  quo  inloco  huius  a?gro~ 
tantis  mentionem  faciens,  inquit ,  Neque  enim  id  aufus  cft  dtcere  febrcm 
tanto  £slu  tablajfe  hominem  >  quo  ceenare  non  pojfet ;  tamen  ,  etiamfi  leuii 
tjfct  febris  ,  quiafortajfe  coenauit  in principio  accejfonis  ,  quo  tempore  erat 
abftinendum  a  quacunque  re  ,  itafuit  affetlus  >  cum  eo  tempors  cibum  dare 
nocuum  fit  ex  Hiff,  i.Aphor.text. i 1 .cuius  rci redditur  ratio  a  Galeno  in 
comrnent.  &c  ab  eodem  etiam  i.  acut.  comment.^G.  his  verbis  :  Ouodnam 
igitur  optimum  languentibus  ipfu  dand&  alimoni&  tempus  f  Sane  cum  mo- 
deratifjime  habuerint ,  tum  thorax  ,  tum  venter:  deterrimum  vero  ,  cum  ea 
deternme  habuennt .D eterrime  autem  habent  in  accejfonum  prtnctptjs3mo- 
deratijfime  tn  deciinationtbu- .  Subdit :  Conftat  igitur,  optimum  cihl  mini- 
ftrandt  tempus  in  dgrotanttum  declinationtbus  cjfe.  Acccflionisautem 
principium  ht,  calori  omni  toto  ex  corpore  ad  cor,  thoracemque  concur- 
rentc.  Quare  in  vno  videtur  peccatum  ,  quia  fcilicet  inchoante  acceflio- 
ne  alTumpferit  alimentum.  Verum,  quod  mco  quidem  animo  cft  gra- 
uius :  potauir  etiam  largiiis ,  viuumque  fuiffe  credibile  eft.  Hoc  fummc 
perniciofum  fuit,nunquam  enimnon  efl  fufpedhim  vinunl  in  febricitan- 
ribus :  nam,  ciira  calidum  fit,  febrcs  auget ,  &c  fitim  facit,  cum  facile  di- 
ducatur ,  fluxiones  icritat  :  quod  facile  efferatur ,  caput  replct ,  Sc  cum 
multiim  pcnetrct ,  tentat  ncruos ,  quibus  de  caufis ,  paucis  afTcdtibus  fe- 
briculofiscft  vtilc  :  catarrhoiis  maxime  noxium  eft  >  praefemm,  cum  po- 
rauerit  largius  ,  &  verifimile  eft  id  fecifle  ,qu6d  magna  fiti  prcmerctur, 
quamuis  febris  videretur  leuiS ,  quia  vix  incipiebat.  Etfi  cunda  non 
cuomuiflet ,  forraffe  citiiis  obiillct ,  a  copia  obrutns :  non  potuit  autem 
cffugerc  febris  vehementiam  ,  &  prohibere  ,  quominus  lethalitcr  eflct 
affectus,  proptetipfiusinlignem,  ck  prauam  corporis  difpofitioncm,quo 
fachim  eft,vt  concitata  maligna  putredine,maligne  !aborauerit,&:  exma- 
gno  ad  hepar  confluxu  non  cxigua  cft  in  parte  illa  concjtata  inflamma- 
rio  ,  qux  non  tantum  cxtcrnas ,  vcrumctiam  intcrnas  occupabat  partcs: 
fcilicct  enim  fubmollem  in  partibus  cxtjrmsfmfle  lnflammationem.  Hoc 
cum  ita  cfletjure  additmodtcm  habuiflc  moleftanr.fcimus  cnim  facilcm 
cflc  tranfitum  vaporum  ab  hcpatcad  cctcbrum,qui  fi  adufti  fint,  vigilias 
faciunt ,  toc  in  locis  iam  cum  Galeno  probatum. 

a  P^rinA prtmo  rubr*.]  Vrinas  ponit  emififlc  rubras,  craflas,  qua?  dcpo- 

fitx  non  fubfidebanc.  Huiufmodi  vrina^  flunt ,  propter  miflioncm  bilis 

rubrx,  vcl  fanguinis,  cum  pauco  fcro,  aut  propter  imbccillitatcm  facul- 

taris ,  qux  ferum  a  fanguinc  fcccrnit  ,  &c  lib.i.  progn.  tcxt.iy.  ita  habct 

I  lippocraces  :  St  autcrn  vrtna  fuertt  fubrubra  ,  ac  fcdi/Ncmum  Jubrnbrum^ 

triorbuf^  quam  prtrnui,Jcd admodum  Jalitt aris .  Qui- 

bus  addit  Galenus  :  Qufties  fdffguinu  frtnn  fariter  tum  vrina  excerni* 

titr  ,  colore  fubrubra  apparct   ,  tndtcat  autcnr  Janguiuis  cxubcrantta?n, 

.  xauifttA  ratione  confctlt.    Igicur  ,  quia   intcgerrimi   humoris  cxu- 

pciaeft,  idcirco  finc periculo cft  ,  fcd quia hiutiidioris ,  &  ctiam 

fcrofioris ,  cgct  coclionc.    Si  igicurcemports  fpsitio  lu  concoclio  ,  me- 

ritu  talii  viina  iignihcat ,  vt  diucurnior,  quam  pnmi  ,  moibi  iolutio  fu- 

tuu 


Pars  1.        rjEgrotut    XII.      189 

tura  fit.  Eft  Sc  'pnerubra  vrina ,  &  rubra.  Rubra?  maiorcm  fanguini» 
copiam  femico&i  oftendunt  ,  quam  fubrubrae,idcirc6  niulco  adhuc  lon- 
giorem  fore  morbum  denunciant,fed  pcrinde  vt  fubmbrx  falutares  funt. 
Prxrubrse  affe&os  renes  demonftrant,  ac  minus  bene^mmere  fuo  fungi, 
folent  ha:  in  nephriticis  doloribus  excerni,  neque  diuturnitacis  morbi,fed 
periculi  figna  funt ,  ex  i.prorrhet.  text.  $i.6c  i.prorrhet.text.i^.  Super 
quo  textu  hunc  in  modumfcribit  Galenus :  Subrubens  igitur  vrinaycuitu 
meminit  inprognofl.  apr&rubra  ,  de  quanunc  agit  valde  diftat.  Nempe 
quod  pr&rubra  ex  incotJis ftt,fupra  oflendit  yfubrubentem  vero  commendat 
quidem  ,  tanquam  falutarem  ,  fed  diuturniorh  temporis  ,  ftgnum  effe  avt. 
Qu6d  vero  rubens  vrina  in  medio  tum  prxrubrx  ,  turn  fubrubenti* 
conftituta  ,  medium  tum  laudis,  tum  vituperij  obtinet.  Subrubrarn  vri- 
nam  habuit  Cleonactides.  Hic  longo  tempore  laborauit ,  tamen  fu- 
pcrftes  fuit.  Vxor  Epicraris,  cum  huiufmodi  vrinis  a  morbonon  eil  libe- 
rata,  nifi  quadragefimo  die. 

Dicetis,  cur  hic  £grotans  eodcm  non  eft  fundus  fato?  Scd  breui 
obiit. 

Refp.Non  eft  omnibus  in  fuftinendo  morbum  par  roburmam  etiamfi 
vrinas  fua  natura  efTentfalutares,  requirunr  poftea  virtutem,  qucc  teinpus 
poflitfuftinere,  &  pr<efertim,  il  quid  aliud  fit,  quod  magis  aggratdct  vir- 
turcm,  vt  hic  vidcmus :  non  enim  crant  fimplieiter  rubrae,fed  eranr  craf- 
fx ,  &  habebant  fedimentum  difperfum  ,  ex  quibus  longiorem  futurum 
morbum  fufpicio  erat  euidens ,  &  ebuliitionem  maximam  ingenerc  vc- 
nofo  adfuiffe  erat  confpicuum  ,  quod  ctiam  defumitur  ex  Galeno  i.in  3. 
epid.  comment.^.  fic  :  At  enim  cum  crajfas  etiamfuijfe  indicet ,  nec  fubjc- 
dijfe  vrinaSyplane  funt  HU  ex  conturbatu-,  &  turbidis>  vt  foiet  hic  appella- 
re  ,  quA  femper  turbationem  eandam  annunciant ,  multo  pr&ditam  ffiritu 
flatuofo  ,  vt  muflum.  Quo  fit ,  vt  capitis  dolores  his  vrinis  fint  adiimcli, 
quod  fpiritus  caput  cum  calidioribus  fuccis  petat ,  a  quibus  merito  in- 
tenduntur  vigilix  ,  &  periculum  eft  delirij  fucuri ,  fi  acrimoniam  humo- 
rcs  obtineant.  De  huiufmodi  vrinis  turbidis  iam  dic~tum  cdfupra.  Qua- 
re  ,  vt  ad  rem  redeamus ,  fi  malo  functus  eft  fato ,  non  quia  rubrse  ,  icd 
quia  turbidas  erant  vrinac.  Et  fi  iftas  vrinas  apparuere  in  fcbreacuca  ex 
inrlammaoone  ,  quomodo  non  dcbebant  eleuari  fuligines  acres  ad  pala- 
tunv>&:  fic  lingua  exficcari.  Iliud  quod  admirationem  facit,  eft,quomodo 
in  canta  linguae  ficcicate  non  ficirec :  iam  enim  ficis  caufa  erat  euidentif- 
fima  ,  cum  incerna  infiammatione  laboraret ,  fk  qua  caufa  aridam  habe- 
bat  linguam  ,  cadem  debebat  fitire,  &c  magnoperc  ,  &  tamcn  Hippocra- 
tcs  fcribit , 

b  Non  perinde  erat  fttibimdm.']  Id  cft  ,  non  fiticbat  tam  valde  ,  vt  fc^ 
rcbac  inccndium  internum  :  huius  caufa  poteft  effe  multiplex  :  nam  vel 
dclirant ,  vel  humor  dcfluit  ad  fauccs ,  vcl  rictus  eft  extincta  :  propter 
primum  minus  fitiuiffe  crcdiderim,  fed  vccunquc  malum  cft  ,  quia  curri 
in  fumma  humoris  inopia  ,  &c  caloris  copia  non  bibunc  xgrotantes ,  ne- 
que  potcft  alcns  diftribui ,  neque  ex  eo  fuccus  exprimitur,  &  celcrrimc, 

A  a     3  ac 


ip  o    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

ac  magis  hnmores  exteruntur  ,  tandemque  exufto  humido  primogenio' 
tum  potionis  defeclu  ,  tum  febr.lli  incendio  ,  aliquando  etiam  inci- 
dunt  in  conuuliiones.Iraque  vtcumque  eflet,malum  exiftimandum  erat 
hoc  fignum. 

c  Quarto  diefebris  acuta.  ]  Modus  loquendi  Hippocratis ,  vt  fignifi- 
cet  morbum  habuiffe  intenfionem  ,  nonne  erat  &c  primis  diebus  acuta  > 
Quare  ,  perinde  eft  ,  ac  fi  dicerct :  febris  acuta  eft  ,  vehementiam  fufce- 
pit ,  quo  fa&um  eft  s  vt  doloribus  totum  corpus  afticeretur.  Id  non  raro 
euenit  in  febribus  valde  acutis  :  folent  enim  xgti  ita  doloribus  totius 
corporis  vexari,vt  lafli  reddantur,maxime  a  febre  male  affe&is  mufculis3 
nequc  remittebatur  ,  fed  magis  inualeicebat  ,  &  colliquationis  notam 
non  oblcuram  attulit  quinta  die,  cum  minxerit  leue,oleofum  ,  multiim, 
quod  vt  denotaret  addit :  Febris  acuta.  Non  immerito  igiturjnquit  Ga- 
lenUSMf  cornment.  in  eo  prope  fuifle,vt  die  quinto  morcrctur,itafcribens: 
Die  quinto  conjpicuum  erat  illiinfiare  mortem  ,  pr&ter  praditla  fywptoma- 
ta  redditis  vrinis  oleofis.  Hinc  co?npatiente  cerebroy  &  exus~to,deUrium  ve» 
hemens  die  fexto ,  &  vigili&  :  erant  eiim  vtrunque  efficientes  caufa  non  le- 
ues.  Qu6d  autem  fextus  haec  attulerirmon  eft  nouum  ,  in  feptima  autem 
tam  grauiter  fe  habuiffe  ,  id  quidem  eratpernicioium  admodum  ,  ideft, 
audta,quod  vt  denotet,inquit. 

d  Septimo  omnia  imtatafunt.]  Primum  enim  vrinar  non  funt  mutata?, 
fcd  erant  e#dem,fignumeuidens,naturam  ne  adhuc  minimum  coclionis 
fignum  prjebuiiTe  ;  immo,maiori  cbullitione  fada  in  humoribus  ,  ccrebrx 
intepcries  eft  auc1:a,&:  pcr  cofequens  deliriii,quod  denotat  per  verba  illa, 

c  Multum  loqucbatur  ,  fibi  imperare  nonpoterat.]  Et  hoc  eft  qnod  vo- 
lcbat  intelligere,  dum  inc\uk,ornnia  irritata  funt.  Et  quemadmodum  ex 
vrinis  colliquationis  nota  dcfumcbatur  *,  ita,quae  per  aluum  excerneban- 
tur  ,  perinde  indicabant :  erant  enim  liquida,turbida  *,  liquida  ,  quia  cru- 
da  ,  turbida,  quia  colliquationcm  dcnotabant ,  ciim  eflentoleofa.  Eua- 
cuatio  omnino  fymptomatica,  fa&a  amalahumorum  qualitate  irritante^ 
quod  verum  fit,inquit,  aluus  imtata  ,  innuens  a  bile  proueniffe  hoc  irri- 
tamcntum  ,  vt  fuimoris  eft  ,  propter  acredinem  quam  habet  annexam. 
Aut  dicamus,pcrfenfuTe  hanc  irritationem  ,  quia  cxcerncbantur  vermes: 
diccbatenim  Hippocrates  oris  ventriculi  dolores  cum  tormine  ventris 
animalcula  erumpcrc  faciunt,quia  farpiflimc  contingit ,  vt  vermibus  cxi- 
ftcntibus  multa  fiant  tormina  ,  morfuscordis ,  5c  cum  torminibus  venter 
difloluitur  ,  contingit  hoc  farpiflime  inpucris  vermiculofis  ,aluum  fcili- 
cct  ficri  liquidiorcm,torminibus  angi,  tk  dolorc  ftomachi  vcxari:ctcnim# 
nequc  hoc  fignum  cft  proprium,  Cx  infcparabilc  :  facpiflimc  cnim  pcndec 
ab  acrimateria,cV:  a  flatibus.qui  jxrintcitinorumambages  circumuoluun- 
rur,quo  tcmpore  non  ncccflario  vermes  cxccrnuntur.  Vcrmium  autcm 
triplcx  cft  gcneratio.  Alij  cnim  dicuntur  lati,  alij  rotundi  ,  alij  afcaridcs. 
Ifti  funt  parui,&  exilcs,ca(ciquc  vcrmibus  limilcs  k™  n  *,  kol?i£hv,  quod 
pungerccft,quia  pcrpctuo  pUllgUflt  nccquicfccrc  pcrmittunt.Hi  ad  vcn- 
iriciftli  osnon  paucmunt  ,  fcd  rcCto  intcftino  familiarcs ,  finc  dcuictionc 

fcri 


Tars    I.  JEgroM    X II.       191 

fere  defcendunt.  Qut  autem  %\{/.iv&tt  ^katIiou  dicuntur,  id  cft  ,  lati  lum- 

brici,  raro  admodum  confpiciuntur.  Hi  funt  longifiimi  ,  &  fepe  pcr  tota 

inteftina  extenduntur.    Qui  autem  rotundi  funt ,  acteietcs  ,  hi  magis  m 

fuperiore  inteftino  generantur5&  in  cseco  magna  ex  parte  ,  vbi  farces  ,  &C 

pituita  diu  retiaetur.  Ab  ea  paKe  ad  ventriculum  afcendunt  *,  hinc  fit ,  vc 

non  rar6  propter  vcrmes  iftos  cardialgia  ,  &  varia  etiam  fymptomata  in 

aliis  corporis  partibus  fiant  ,  tum  quia  mordent :  tum  ctiam  quia  ab  illa 

vermium  putredine ,  putridi  v*apores  ad  cor  tranfmittuntur,&  caput,quo 

fit,vt  quampiurima  patiantur ,  qui  ita  funt  a#e&i :  nam  &  fuperueniunt 

tormina,animi  deliqaia,  alui  fluxus:&:  innumera  alia.  Quod  ciim  ita  fit, 

non  eft  mirandum  fortafle,  fi  dum  erat  excreturus  vermes ,  perfenfitirri- 

tamentum  ,  6c  aluus  mota  eft  ,  crederemque  fuifle  potius  teretesdiclos, 

quando  hiprsecipue  videntur  excerni  in  febtibus,  vt  habetur  ex  Hippo- 

crate  lib.i.progn.text.i  i<j.cuius  verba  fic  leguntur :  Ac  lumbricos  teretesy 

eunte  in  iudicatienem  m&rbo  defcenderevna  cum  deiecbione^noninutiie  eft, 

Et  notandum  dicere  Hippocratem  ,  morbo  eunte  in  iudicationem  :  nam 

plurimum  refert  3  quo  tempore  exccrnantur  m  morbis  vermes  •,  quia  ,  fi 

circa  initia  morborum  fmt  generati,  fubftantiam  fuam  ex  fubiacente  cor- 

ruptione  capiunt :  fi  circa  vigorem  ,  id  ex  malitia  morbi,fit.  Circa  decli- 

nationem  ver6  cxpermutationeomnium  in  melius  ,  qui  fane  citius  fepa- 

rantur :  natura  cnim  ipfos  inftar  reliquorum  sxcrementorum  foras  pro- 

pellit.  Confideratur  propterea  excretionis  modus  ,  videlicet,  fi  viui ,  an 

mortui  cxpellantur  •,  nam  fi  viui  fignum  minus  malum  ,  fi  mortui  dete- 

rius  -:  ita  dicebat  Aetius  iib.^.ferm.  \  .cap.59.  Annotat  dilecliifimus  pater 

meus  in  comment.ad  text .progn.citatum.    Cur  autem  melius  fit  viuos  ex- 

pelli.quam  mortuos,  fi  cupitis  fcire,videte  Auiccnnam,qui  de  vermibus 

zytmiib.^.Een  i6.tratlat.<;.cap.i.  hunc  in  modum  fcribit :  Etckm  egrc- 

diuntur  vermes  hahentiumfebres  acutas  viui,non  fnnt  vehementis  mahti&\ 

nam  fignificant  fanitatem  virtutis3& potentiam  expulfionis,  &  proprie  poft 

decimationem.  Etfi  egrediuntur  rnortui  3funt  fignum  maium  ,  &  adfum- 

mum  eorum  exitvtsva  febribus cum  geftione,  non  eft  figmficatio  bona,&  pr<z- 

cipue  ante  deciinationem.  Etiufta  de  catifa^  inquit ,  non  elTe  fignificatio*- 

nem  bonam  excerni  vcrmes ,  quia  omnes  funt  putredinis  foboles.    Ve- 

rurnmon  cftputredo  furrkiens,fed  concurratoporret  vehemens  caliditas, 

diccbat  Galenus  in  comment.  text.16.  fetJ.^.Aphor.    Lumbnci  vero  ,  & 

afcandes  videntur  aiijs animaiibm  proportionaiiter  gigni ,  qu<z  non  ex  fe- 

mvneyfed  ex  putredine  habent  generationem.  Soia  enim  putredo  h&c,  non  eft 

ad  generandum  fufficiens  3  fed  &  calore  piurimo  eget>  haccjue  eft  caufa.pro- 

pter  quam  intenetlis  minime generantur  vermes  ,  inquit  Gaienus,  quia  mit 

tantum  habent  caLditatis,quct  fit  fuffciens  ad  eorum  animaiium generat  o- 

nem.  Verum  caliditas3  inquit ,  in  valde  teneliis  nondum  materiam  fuperar, 

in  aduitioribus  autem  ,  &  materia  eft  idonea  ad  taiium  animaiium  genera- 

tionem,  &  ptdterea  caiiditas  adeft.  Harc  Galcnus.  Q110  ift  loco  multa  ha- 

bcntur  ad  vermesfpedtantia.  Quare  fi  verum  eft,  quod  ex  menrc  Galcni 

eft  didum  ,  nimirum ,  Ci  in  inttirs  motborum  fiant ,  prouenire  ex  ingenti 

humorum 


i9  i    Comment.  in  Hiftorias  Eptdem.  Hipp. 

humorum  corruptione,  certe  in  hoc  acgrotante  apparuere  in  morbi  inirio, 
(1  piincipium  dicatur  illud,  quod  rerminatur  iignis  coctionis  >  &  ctudita- 
tis :  hucufque  enim  ,  ne  minimum  apparuit  coctionis  hgnum  ,  immo 
pmnia cqdfoni  contraria  ,  &  per  confequens  hanc  expulfionem  dke- 
mus  fuiilc  maximce  corruptionis  indicium,  quce  cum  eft,vix  credi  poteft, 
quin  caput  a  vaporibus  illis  aduftis  vehcmenterairiciatur ,  6c  proindc 
ctiam  vigiliae  fiant  infcfta?,&  propterea  addit: 

f  Noclem  laboriofam  habuit.]  Quafi  velit  innuere,  illam  lumbricorum 
cxpulfionem  fuifleinutilem,  &c  tantum  indicafle  excelienrem  humorum 
putiedin*m,qu6d  fuerit  tnutilis,fequentia  inclicabunt  aperte,  nifi  vidca- 
mur  alleuationifequutx  fidcm  prxftare,  nam, 

g  Otttrno  die  rnar/e  riguit.  ]  Riguiile  non  eft  quid  magnum  ,  quia  vbi 
eft  humorum  corruptela,  rigor  cft  familiaris :  quotiefcumque  enim  inci- 
piunt  concitatioti  motu  moueri  humores ,  moti  per  fentientes  corporis 
partes  ,  rigorem  inducunt,  mitiorcm  ,  aut  vehcmcntiorem  ,  pro  humo- 
ris  qualiratc.  Huic  ,  vt  plurimum,  infequitur  febris,  &:  quo  vchementior 
eft  rigor  ,  vehcmcntior  etiam  naturae  motus  arguitur  ,  &per  confequens 
maior  calor  concitatur,  qui  autem  vchcmentior  eft,  a  bile  producitur^ 
propterea  ,  cum  fequuta  fit  fcbris  acuta  ,  id  eft,  aufla  fit  vchementer  fc- 
bris ,  veriiimile  eft  proueniflc  rigorem  a  bile  ,  fole  que  femper  rigorem 
aliqua  fequi  cuacuatio,  vt  antea  vidimus,  qua  morbi  foluuntur,fi  tamen 
tempeftiuus  fit  rigor  :  veriim  nonne  hic  fuit  tempeiliuus,  quia  febrem 
fuftulit ,  rnedio  euacuationis  per  fudorem  fequutae  :  attamen  attendite 
modum  loquendi  Hippocratis.qui  (cnbk3febre  carere  vifus  */?,quodper- 
inde  eft,ac  fi  diceret ,  allcuata  funt  omnia  ab  illa  cuaeuatione  ita  ,  vt  fpes 
eflet  melioris  conditionis,  fed  tamen  vos  in  huiufmodi  cafibus  multa  de- 
bctis  artendcre.  Primiim,diem  *,,  fecundo  ,  confcrentiaepcrfeueranriam. 
Diem,quianonmulrumdcbetis  fiderciiseuacuationibus,  quaein  diemr- 
nime  legitimo  apparcnt ,  eftautem  odtauus  dies  iniudicando  parum  dii- 
fimilis  fexto,  vti  iamalias  dictum  cft  cum  Galeno.  Conferentiaepcrfe- 
ueranriam  ,  quoniam  quando  vidcris  aegrotantes  allcuatos ,  nihilominus 
priora  fcqui  accidcntia ,  tunc  non  tft  tutum  iudicium.  Quomodo  enim, 
cum  fcbrecarerc  vidcretur  ,  poftca  non  multum  dormiebat.  Erat  hoc 
non  obfcurum  indicmni  fuiflc  oronino  fymptomaticam  cuacuationcm, 
&c  iftae  ciim  intempcftiuae  funt ,  celcrius  virtutcm  dcprimunt :  ii  enim 
fublati  fuiilent  pcccantcs  humorcs,  finc  dubio  frcquens  aduftorum  hu- 
morum  cuaporatio  fuiflct  fublata  }  &c  fic  cerebri  arTcclio  non  aeque  gra- 
uis  cxtiriflet.  Quod  fomnus  illc  lcuis ,  neque  fuerit  faluraris  ,  oftendit 
cucntiiSjdum  fubdit : 

ll  hYixit.  ]  Ex  hoc  furTocari,  &  obrui  calorcm  natiunm  vnufquifque 
tliccrc  potuifl'ct,cum  quo  tcpore  iolct  calor  magis  viuificari,  cd  temporc 
fit  factus  minor ,  rcponituique  hocintcr  lethalia  iigna  ab  Hippocratc, 
dum  ait :  Vbt  fomntu  laborem  facit  ,?nalum ;i.Afhor.tcxt.\ .  in  cuius  com- 
ment.  Galcnus  haec  habct  :  Per  [ornmirn  folct  natura  euincerecaufam  mor- 
bifcam^humores  m*lign9f,Ji  id  nonfiat ,  exirema  virtntit  imbecillitM  in- 

dicatm': 


Pars  1.  JE?rotus  X II . 


*93 


dicatnr  s  vt  in  hoc  appaiet  ,  quando    poft  fomnum  frixit  i%  vti  cli- 
e"tum  eft. 

1  Spuit.]  Nefcio ,  an  quid  magnnm  fit  hoc  :  nam  huius  facere  mentio- 
nem  ,  non  fine  caufa  eft  ,  cum  Hippocrates  nihil  ponat  fruftra.    Quare 
poflumus  dicerc  fpuiife  ,  quia  pra?  vi  calorisliquata  materia,  ad  fatices 
delaberetur ,  &:  propterea  fpueret.   Verum  ,  in  hocaegrotantc  putaflem 
eflc  phreniticum  quoddam  fignum  ,  &  vomiuts  indicium  ,  ek  praecipue 
fl  fuerir  fputum  integrum ,  &  iotundum  :  eft  enim  Hippqcratis  fententia 
i.  in  js  Coacarumy  text.iy.  huiuimodi.  Qmbusphremticis  cura  refiigera* 
tiorie ,  fi  fiubinde  fputatio  nigra  ,  vomuus  fignificatur  :  eft  autem  nigrum, 
lethalc  admodum  ,  rotundum  phrcnicidis  antefignanum  ,  de  quibus  fer- 
mo  habetur  a  Galeno  3.  in  6.  eptd.  cornme^t.^6.  Abfolutam  ferocijfimi 
humoris  maiignitatem  detegit  rotunda  Jputi  figuray  cuius  materiay  craffities 
efl>  &  vifcofitas  humorum  in  bronchijspulmo/iis  :  efficiens  vero  caufa  calor 
immoderatus  lociy  vnde  manat.  Nam ,  cum  glutinofus  hurnor  in  afpera  ar- 
teria  colltgitury  atque  ibidem  multas  horas  rer;:oratur  yeandem  cum  illafor* 
mam  acquirit  .fiquidem  ipfii  quoque  globofa  efi  y&  in  orbem  circundutta. 
Verum  formam  hanc  non  adipifceretur  humor ,  nifi  incendium  ibi  eflet , 
qui  in  materia  illa  aduftionem  faceret ,  quique  torrefaciens  vndique  la- 
tera,  quidquid  promineat  confumeret :  ciim  ergo  fubiectum  glutinofum 
fit ,  vbi  femel  rotundam  formam  acquifiuerit ,  eandem  retinet  ,  fi  vero 
fine  vifcofitate  fit,  amittit.  Qua  reitaexiftcnte  efftciLitr,  fputum  rctinen- 
dum  non  folum  difficilis  expeclorationis ,  (ed  etiam  caloris  extranei,  8c 
vehemcnris  fignum  efle.  Qu  >d  Ci  caput  fua  natura  fit  difpofitum  ad  pa~ 
tiendu  ,  exquiiiriq*,  fenfus,fi  ad  caput  acres  vapores  afccndent,tunc  cum 
tali  fputo  facile  delirabit  asgrotans,  3c  praefertim,  Ci  quid  aliud  fit ,  quod 
delirium  pramunciet.  Maximeque  funt  attendenda  huiufmodifputa^quia 
etiamfi  appareant  in  non  fcbricitantibus,aIiquando  fere  omnes  cum  hu- 
iufmodi  fputo  in  tabcm  incidunt.  Quomodo  igiturhuiufmodi  fputa  ge- 
nerentur  y  &  quid  cx  his  prsedicendum  fit,  dictum  eft.  Hoc  cum  ita  fn3 
non  immerito  zdditjpuit  vt  denotarct,  veritum  efle,  ipfum  dcliraturum, 
quod  etiam  legimus  apud  Hippocratem  6.  in  6.  epid.  text.20.  Sputa  ro~ 
tunda ,  inquit ,  delirium  figmficant^  vt  illi,  qui  Plinthio.  Huic  fluxit  fan- 
guisex  finiftra  nare  ,  6c  folutus  eft  morbus  die  quinra.    Verum  ,  neque 
hocfignumadeo  certum  habebitis ,  vt  cum  huiufmbdi  fputo  delirium 
fuperuenire  debeat  :  nam  ,  hoc  fignum  videtur  efle  vnum  eorum  ,  quae 
raro  fiunt  ->  vidclicet,  tunc  folum  ciiiv  acres,  cV  calidi  vaporcs  a  pulmo- 
ne  in  cerebrum  mittuntur,  illudquc  cuvn  replent  tum  ca -cfaciunt :  neque 
enim  fatis idoneum eti  hoc  fignura  ad  hoc  fignificandum  ,  nifi  cum  aliis 
fignis  dclirmm  portendentibus  adiungatur  ,  vtt  di^rumeft.   Qiiod  igi- 
tur  huiufmodi  fputum  delirutm  al.quando  prxnunciet  ,  6c  vomirum, 
cuentusindicat ,  cum  vefperfa  fpuioaiultum  deliranerit,  &  non  multo 
poft  vomuerir  ntgra,  pauca  ,  biliofa.    Voir irus  ille  a  (omno  toto  genoe 
prxtcrnaturam  erat,  <k  maxime  damnandus  •,  primo,  quia  niger,  de  cr\o 
1. progn.text.fi.  Nigcr  enim  vomicus^  vt  omnis  excreno  nigra ,  crudo 

B  b  morbo 


194  Comment.in  Hittorias  Epidem.hfipp. 

morbo  lethalis  eft.  Secundo  autem,  quk  paucus :  pauca  enim  excerni  in 
segris  vnum  eft  ex  eis,qua:  ex  toto  habent  prauitarem,vti j rupra  di€lu  cft, 
pauca  autem  fit  deie&io  ,  vel  quia  copiam  ,  aut  malignitatem  ferre  non 
poteft,  vtincuntc  morbo,  vel  quia  natura  per  Te  infirma  eft ,  &  in  opere 
deiicitur,  fed  vccunque  fit.  Febricitanti,  fiquidem  ineunte  morbo,  nigra 
bilis  prodierit ,  lcthale  dicitur  incipiente  morbo,  quotiefcumque  nullum 
adhuc  cxtat  coctionis  fignum  :  hoc  temporc  igitur ,  nihil  bcne  excerni 
poteft  •,  quod  fi  tunc  exeat  atra  bilis  ,  non»  folum  hac  ratione  malum  eft, 
fe<\  ctiam  ob  prauitatcm  humoris.  Hoc  quidem  certum  ,  non  (tarim,  ac 
nigra  euacuatio  apparet ,  mortem  cfle  pramunciandam,  quando  tria  funt 
gencra  excretionum  nigrarum  :  aliquando  cnim  wiacuatur  fanguis  crat 
f  us,  vt  in  hcpatiris  quibufdam  :  aliqnando  melancholicus  humor,  quem 
appellatmisfcecemfangiiinis,  qucmadmbdum  inlicnofis  contingir  j  ali- 
quando  cuacuatur  atra  bilis.  Duo  prima  genera  nigrarum  nomine  com- 
prehcnduntur  ,  folus  fanguis  crafl  lis  concrcfcit ,  &c  in-grumos  vertitur, 
tum  in  corpore,  tum  extra  cotpus,  vtiapertifilmum  eft.  Alia  duo  gcnera 
fuifa,  &  liqmda  fempcr  manent.  Veriim  atra  bilis  a  fucco  melancholico 
differt,  &  gcneratione  ,  6V  fubftantia  ,  &  qualitatibus  :  illa  enim  a  calorc 
prxtcr  naturam  gignitur  cx  bile  flaua ,  fanguine  craflb ,  &  fucco  mclan- 
cholico  ,  quoties  incenduntur  ,  ac  putredinem  malignam  contrchunt. 
Quare  apparet  dilutior,fpiendidior  ,  fapore  aceti  acris,  deterrima,  acris, 
mordax  ,  ferucns  ,  &  bullasin  terram  effufa  excitans ,  fpirituofa  ,  in- 
quiunt,quadam  motionc,  vt  in  ferucnte  mufto.  Paulatim  &  iipe  excer- 
nitur,  donec  interfecerit.  Vt  fignum,  &  vt  caufa  lethalis  cft,  quocumquc 
tempore  appareat,cV  per  quemcumquc  locum  fetatur.  Vrcaufa  quidcm, 
quia  in  tenuitate  partium  quarundam  calidiorum  ,  tantam  rctinet  acri- 
moniam,  vt  vifccra  ipfa  nobilia,  itemque  ventriculum,  &  inteftina  arro- 
dat,  &  exulceret :  cralTuici  vcro  ita  conrumaciter  adhaerct,vt  ncc  celeri- 
tcr  permeare  queat ,  ncc  tota  fimul  cxcerni ,  ita  vt  non  raro  producantur 
cancri ,  &  alia  infanabilia  vlcera.  Vt  fignum  ,  quia  adurentem  calorem 
indicat ,  cV  putredincm  intcnfiilimam  a  validtflima  partium  principum 
intemperic  promananrem.  Hacc  (\  fuerit  fynccra  ,  quocunque  tcmpo- 
re  apparcat,lcthalise(t,  fcd  prxcipue  fi  morbus  adhuc  crudus  iit  ,  vt 
modo  cuenifle  confpicimus  ,  quia  talia  cuacuauit  crudo  morbo  cxi- 
ftentc. 

k  Die  nono  friqebat.  ]  Quod  anrccedentia  iuucrint,  cx  confequentibus 
clarum  fic ,  dum  "fcribit  No.iofnxife  ,  delirajfe  ,  &  fo?nmt?n  non  eepiffe. 
Hxc  omnia  dcnotabant  non  ranciim  non  iutum  fuiflc  .rgroranrem  ,  fcd 
naturam  propc  extin&am  cfle  \  fequitur  cnim  hoc  ad  rcfnecrationcm 
cxtcrnnrum  partium  ,  inflammatione  ,  ritu  cuciirbitu!arad  mtcinas  tra- 
hcntc  lanquincm  \  proptcrca  ,  ciim  non  tantus  cflct  calor,  qtfi  poflctex- 
rcndi  ad  excernas,  rcfrigcrabarur,  ncc  dicit  amplius  recaluiflc,  quod  pcr- 
niciofum  crat  :  quoniam  vero  ,  vt  crcd  bile  eft,  partcs  intern*  arftuahanr, 
rmmo  cxrinCto  calorc  nanuo  ,  qui  vaporcs  ab  interfta  inflamma- 
tionc  facbantur  ad  caput,  dclirium  coftcitabantj  dt  ncn  lcuc,  quia  fcrim, 
r  oc 


Tars   L         AZgrotus  X 1 1.       195 

&  atrabilarij  erant  humores  ,  &  eadem  ratione  vigil  reddebatur.  Hxc 
igitur  cttm  ita  effent  ,  vnufquifquc  fufpicatus  efletnon  immeritq  de 
morte  ,  breuique  futura ,  quando  morbus.  multd  magis  ingrauefccbar, 
dum  decimo  dic  non  tantiimdeliraretdenuo,  fed  omnia  fint  exaccrbata, 
corum  fcilicet ,  quas  dida  funt.  Quod  fi  doluiflent  crura ,  quia  matc- 
ria  deponeretur  a  natura  ad  ignobiles  partes  ,  bene  actum  cflcc  cum. 
argrotante ,  fed  dolebant  crura  ,  quia  mufculi  a  vi  febris  quafi  torridi 
erant :  dolor  infequens  internum  incendium.  Et  notatc  diccrc  Hippo- 
cratem  : 

1  Delirauit.  ]  Et  non  addit  multum  ,  vt  antea ,  quia  foIctJempcr  na- 
turaprope  exrin&ionem,  grauiflima  accidentia,  habere  mitiora  ,  &  hoc 
cuenit ,  non  quia  caufa  peccans  diminuatur,  fed  quia  non  perinde  poteft 
narura  infurgerc  aducrfum  eandem  ,  quaj  ciim  ad  id  redatfta  cft  ,  haud 
jmulto  poft  concidat  ncccflc  eft  5  &  fic  euentus  indicat,  quando  vndeci- 
ma  eft  defundus,  Hippocrates  6.  in  1.  epidem.  text.  1  f .  fcribir  :  Quicun- 
que  obeuhtj  necejfe  eft  in  die  legitimo,  &  legitirno  menfe  ,  &  legitimo  anno, 
Neque  quatumex  arte  Medicadifcitur,  potcrat  amplius  hic  aegrotans  v$- 
tam  producerc  ;  nam ,  cum  prauam  habucrit  quartam  ,  peftimam  fepti- 
mam ,  6c  hxc  iudicet  vndecimam ,  reliquum  erat ,  vt  111  vndecima  fieret 
iudicium  ,  &  vbi  iudicium  ,  ibi  &  mors  fcqueretur ,  vti  eucnit.  Hinc 
difcat  vnufquifquc  ,  quam  fit  perniciofum  incaute  viuere  quocumque 
tempore  ,  fcd  multo  magis  inchoantibus  morbis,  etiam  leuifli-mis  :  nemp 
cnimporeft  fuipfiusJtatum  co.gnofcere.  Aliquando  enim  in  febre  hu- 
mor  dclctcrius ,  &  veneno  fimilis  generatur  per  corruptioncm  propriae 
fubftantix  ,  aut  malignus  pcr  aduftionem  bijis ,  vel  fanguinis ,  cuius  ex- 
crerionem  natura  110 n  aggreditur,  donec  copia,  aut  malignitate  au&a, 
grauius  fasuientem  ,  htic  ,  atquc  illucexturbarc  cogatur,  vnde  fubitd  Ic- 
thalia  figna  eduntur,  etiam  his ,  qui  fani  ante.purabantur.  Id  vidimus  in 
Critone  ,  obferuabimus  in  phrenitico  infra.>  &  perinde  contigiflc  huic 
aegroto  certiflimum  cft.  His  igiuit  fic  pracmiflis  ,  etiamfi  reftitui  non 
poflet  aegrotans  ,  tamen  .  neq-ue.  quandiu  .vixit.  fine  pra^fidio  relin- 
quendus  erat  ,  fed  quantum.  fieri  poterat  oppoitunis  .praefidiis  oc- 
currendum. 

'urdtio. 


c, 


MOrbus  crat  apertiflimus  ,  quando  laborafle  febre  acuta  ,  cum 
interna  hepatis  inflammatione  ftabilitum  eft.  Quare  ,  ratione 
vtriufque  venae  fectio  conuenieba»- ,  ncqu?  eiattardandum ,  fed  ftatim 
ad  id  remedij  genus  erat  deueniendum  extxaclo  fanguine  ex  brr.chio 
dextro,  &  perpenfa  diligenter  virrute,  irerato  dcbebat  mitti,  ex  vena  in- 
.tcrna,  pracmiflb  clyftere  ,nifi  vehementius  vrgente  neoeflitate,  vt  vcntris 
cruditates  euacuarentur ,  poft  quam  euacuationem  non  cflcm  vcritu^ 
in  tanta  humorum  copia  fic  paratum  medicamentum  exhibere  ,  cod 
tQQipczetfyrupi  rofatifoiut.  \.i\Amtm  cajfitan.^.vj.  cum  dtcoblln 

Db     x 


i^ 6   Comment.  in  Hiftoria*  Efidem.Hipp. 

marindorum  fafta  in  aqua  boraginisfieret  potio.  Sequentibus  diebus  erac 
infiftendum  refrigerantibus  fyrupis  ,  ex  fiicco  cich.  endiuia  ,  boragmts 
acetofttatis  citn>  ddutis  fyrupis  curn  aquis  etfde?n.    Alexipharmaca  iugi- 
tcrexhibcre  ,  os  venrriculi  foitere  *,  hypochondrio  linimentum  parare, 
cx  quo  humorum  fluxus  inrercipiatur  ,  in  quem  vinm  veniflet ,  quod 
cflct  paratum  ex  fucco  cichorij ,  cum  pulu.fantalorum  alborum,&  coral- 
Iorum  rubcorum ,  &  portione  aceti :  dc  fuifler  poftea  immucandum  pro- 
gredicnre  morbo.   In  declinatione   huiufmodi  medicamentum  conue- 
niflct ,  quod  reciperct  oleum  obfintbij  ,  cbamameli  >  olei  rofatt  ana  partes 
aquales  ,  pul.  abfinthu  ,  rofarum^quantum  fujficit,  fiat  linimentum  pro  hc- 
vate.    Pattium  infcrnarum  frictiones  ex  vfu  fuiflent ,  lotiones  crurum 
fadtae  ex  hcrbis  refrigerantibus.  Neque  vigiiix  negligendae  ,  vt  quac  fo- 
lent  a  Mcdkis  magnifieri ,  oxytrhodinis  capiti  applicis.    Remorari  oris 
ficcitarem  potcrat  frequens  collutio  cx  aqua  hordci ,  gargarifmara  refri- 
gerantia,  condita  la&ucje,  endiuise,  &  \c\  genus  alk.  Et  quia  vermes  ex- 
cemcbantur  ,  e?.m  ob  rem  expedicbar  vti  clyfteribus  cx  la&o  pararis  ,  vc 
facilius  euocarencur  j  8c  pcr  os  exhibere  y  pra;ter  bezoartica  ,  puluercm 
cornucerui  ••,  commcndant  quammaxime  deco&um  fecalis  ,  radicum 
:graminis',  fuccum  iimonum.    Quando  in  pueris  vermcs  vrgent ,  corri- 
'mendant  hanc  vn&ionem.    Sumunt  aquam  vita? ,  in  qua  maduerinr  ab- 
Cnthij  folia,  madentem  locum  infpcrgunc  puluifculo  myrrhx,  &  linteo- 
lo  duplici  fafcia  ligatum  puerum  pronum  in  ventrem  decumbere  fa- 
ciunt,  inungunt  autem  totum  ventrem.  Volunt,  cxcludcrc  hanc  fomcn- 
■tationem  vermes  facillimo  negocio  hoc  tamen  vtendum  in  pueris,  quia 
in  hoc  calu  non  conueniffent ,  nifi  illa  ,  quae  citra  calorem  -poflenr  com- 
rriodum  prxftarc.    Dolori  totius  corporis  conucniflent  fri&iones  leucs, 
nimibus  oleo  amyg.  dulc.  inunclis ,  aut  chamacmeiino.    Si  aluus  moca 
mordacir  uem  habcbac,  conueniflcnt  clyftcres  ex  lactc  :  flc  enim  &  faci- 
lius  vcrmes  fuiflcnt  cdudti.    Si  rot  rcuulfionibus  faclis ,  &  aliis  cum  ra- 
tionc  praefiitis,  nihilominusomnia  in  dctcrius  rnercnt, cgo  non  dcferuif- 
fcm  aegrotantcm  ,  fcd  ca  ,  qua  folent  Medici  dextcricate  ,  perfuafiflcm, 
quod  tamen  rriulro  magis  cft  in  principio  facicndum,vtdomefticisrcbus 
bcne  difpofiris  ,  qnae  rcliqua  crant  ad  animam  fpe&antia  diligcntiflimc 
componcrcc,  vt  fi  non  corpus,animam  faltcm,qu6d  maximum  clr,(anam 
reddcrcr:ncquc  cnim  poceft  Mcdicus,  cciamfi  in  nullo  peccet,  omncs  fa- 
narc.  Et  ba:c  hadtcnus  dc  hoc  .tgrotancc. 


A  P  P  ft 


Tars    L       JEgrotns    XIII.     197 


APPH2T02    ^ifft^Jizaf^.  iEGROTVS     XIIL 


TNaIKa,h  ku- 

jLtlwQV  &&S  ictivduj 

tXpazL  ,  TTVft  *?&£&. 
cuutiku  n  rig^alo  nvnty  hc<piw.  y 


J&  VuER.EMagw#- 
dam  y  qu<tdecum- 
\  bebat  in  litto- 
re ,  trimejlri  fcetu 
grauidam  ignis  eorrifuit.  Alox 
ei  cceperunt  lumbi  dolere. h  Die 
Jbt  x^ty  Jtfyh*'.  2\&  w^v  3  tertio  colii  dolor ,  &  capitisfe- 
yhooas*.  ^&Sv</.  Jlfytw  %&£&  tsu-  cundum  clauiculamy&  manum 
fiXvdtt  $  azra&pS,  o^^fcij-  dextram.  Statim  Ungua  obmu- 
ybv  ^ottov,  <arctpih{ip<l  <&mtu.\vk-  tuity  c  dextera  manus  cum  ccn~ 
tu  JvzQbepc  chc  &noiiAvi$w.  X9t~  uulfione  elanguit ,  vt  attonitis 
hin  £&££;$#, tfh  dchoiV)  dtt^TOi-  folet-)  pporfus  delirabat A  Nolie 
cw  %h\iypiovi.  cf'  yhoiajct  (p&vq$  cummoleftianondormiuit.  Al-> 
khvdn.-  caru^uo)  r  ojutSv ,  fwovot  uus  turbata  efty  ac  bilicfa,  pau- 
fsrouliuv  <&cipijufyjov.  y^)  xsmyov-  coymeraexcreuit.e^uarto  vox 
J)nov  %mpugL$uu  oJvuuti.Coit  qmqi-  linguam  defecit.  f  Eademcon- 
pxTo.  fzs-apixpxtn  r-vowm.  whw  uellebantur  ,  dolores  cmnium 
•  7u*?%t>Jbc*  Sgp  A^i^J,  cbc  Jj-  perdurarunt.  S  Hypochondrium 
feoa,  e  &vpiT°<££v$.vzzT)%ivJ)}lii  7T0"  cum  dolore  ejl  conuulfum  yfom~ 
v&.TrupixpXrtfsrasm.  O^sQr&pn-  num  non  cepit  ,  femel  delira 
HS/L(gt  %}\c*Jia.  \c  vvktu  IJfromv,  eraty  h  aluus  turbata.Vrin&  te- 
ctTw^».  <;  KetT*vo<l.f5reul7&v  okx-  nues  ,  non  boni  coloris.  Jj£uinto 
(pi&v.  <&e*  j)  KAniJu  ^t&plwfri-  acutafebris ,  hypochondrij  do- 
v©~*  *htif$fiki  MaJbc.  Spgc  As-  lor  ,  *  plane  delirauit ,  excre- 
7r[a,  cbc  catQiuf}dn.  £  T$ilu@s.  menta  alui  biliofaynoc~te  fuda- 
\jzrr:'ia&>dTi .  (TfMKP^,  mapixp%o-zv.  uit  yfebre  liberata  eft.  k  Scxto 
J>hy,j lf4sj%ec  i<p  Jc?wiJu9  Ttj  fie#X°-  mente  conjlitit  x  ab  omnibus  efl 
va  ^i&cyv  7iupku\i.  tu  J{  ar^u  releuata.  C&terum  clauicuU 
JiixxQHTi.  fwoviiTUKalivo^.  TfV  3      fniftrd  dolor  non  efi  fedatusy 

fitibunda  ,  <vrin&  tenues  ,  non 
dormiuit.  Septimo  trcmuit ,  aliquantulum  eflfoporata ,  nonnihil 
delirauit ,  dolores  cUuicuU  ,  &  brachij  fmiftri  3  permanf<rtunt> 

B  b     j         reliqnA 


i^  8     Commcnt.  in  Uiftorias  Epidew,  Hipp. 

<flifomva7TvpQs.icl\szxriq)i\pifj.  relicjun  remiffa  funt  ,  flane 
impptyafftmmp  e/\$&.  sj€<  j  tJ(  mente  conftttit. l  Tres  enm  dies 
iliputri  fthuJla.  £*idu.  \jzmov-  re/icjuit  febris.  Fndecimo  ri- 
^a.Uficom.  a7ivpQ^  wei.$ri.  guit ,  redijt ,  igne  eft  corrept*. 

Ad  dccimumcjuartHm  vomuit 
biliofnfltiu* ,  copiojiora ,  fudauit^fcbre  liberata  ejl.  Iudicata  eft 
non  citra  dolorem  nb  iliis  tfjis  *ffe£iibu6. 


COMMENTARIVS. 

O  n  fine  caufa  di&um  a  Galeno  animaduerto  Hippocratis  fen- 
tentias  non  ita  ftricte  effe  fumendas  ,  vt  eas  fimpliciter  veras 
exiftimemus :  ita  vt,  fi  dicat  Hippocrates  hoc,  aut  illud  fignum 
eflt  lethale  ,  proptcrea  putcmus  aegrotanrem  cum  hoc  figno  certo  mori- 
turum  ,  id  quidem  vtplurimum  euenire  videbimus,  non  tamen  femper, 
quod  apertifllmis  verbis  explicauit  ^Aphor.  text.i.  vbi  fic  legitur:  Con- 
uulfioex  vulnere  lethalis  eft.  in  commcnt.  haec  funt,  fic  :  Et  nunc  eam,quA 
fit  ex  vulnere  conuHlfionem>  lethalem  dixit  ejfe  ,  &  non  tanquam  ex  necef- 
fitate,  ac  fempermortem  ajferentemyfedjanquarn  adrnodum  crebro.  Qu6d 
fi  res  ita  eft  ,  definat  quis  mirari  quomodo  potucrit  harc  mulier  vtero 
gcrens  conualefcere,  cum  tamen  acutiffime  laboraffe  fit  confpicuum,  dc 
his  autcm  fic  fentiat  Hippoc.c../4pW.  text.$o.  Mniterem  vtcro  gerentem 
capiab  aliquo  morbo  acuto  lethaleeft.  Quia  id  quidcm  admodum  pericu- 
lofum  effc  conftat  3  non  tamcn  ita ,  quin  falutis  fpes  in  multis  exiftat.  Et 
nc  ad  huius  rei  confirmationem  quamplura  afferamus  exempla  carum, 
quas  curauimus ,  &  fine  abortu  fanatae  funt  *,  fufficiat  pnefens  ,  quod  di- 
gnum  eft  maxima  confidcrationc.  Hincapparet  non  effe  de  aegrotan- 
tium  falute  dcfperandum  ,  quamuis  grauia  habeant  fymptomata  :  fiunt 
cnimin  rc  Medica  monftra  ,  cV:  multos  prster  onmium  expe&ationem, 
a  manifefta  eripi  pernicic  in  dies  obferuamus ,  quemadmodum  &  huic 
contigffe  apcrtum  cft,  cum  trimeftri  fcetu  grauida,acuta  fcbrc  laborans, 
ipfa  cum  foetu  fit  fcruata,  ex  quo  eliccre  poffumus,  vires  habuiffe  firmif- 
fimas  ,  cV  optimi  habitus  fuillc  ,  qu-e  potucrit  morbi  vim  fuftincre  ,  citra 
cuidcns  foc-tus  dctrimcntum. Si  vultis  poftea  caufam,  proptcr  quam  Hip- 
pocrates  fcribit  lethale  effe,  vtcro  gcrcntcm  capi  ab  aliquo  morbo  acuto, 
eam  accipitc  cx  Galcn.  incomment.  fic  :  Ckmfit  necejfartum  dgrotantem 
vutnrc,  ant  nutrtmtu  ratione  fosttu,  aat  rattone  febrts.  Non  rattonc  febris> 
qnia  morbus  non  tndtcat  de  altmento :  erfo  rattone  foetus ,  neJctUcet  ex  de- 
feilu  alimentt  pereat  :  at  nutrtentes  rattone  fortus  augemus  febrem, 
qud  fhfficiens  eft  ad  deftruendum  fabieclum.  Quod  fi  abftincmus  ab  ali- 
mcnto,  Jubtrahttur  altrnentumfostHi ,  &  mater  cttAm  debtlttatnr.  Qnare^ 
Jt  ad  bQTmm  partum  duQrum  ccrporum  robore  indtgemus  3  infantis  ,  &  mu- 

Lieridf 


Tars   I       ALgrotm  XIII.       199 

lieris  %  profeElo ,  cum  vterquefit  debilitatus ,  nonpotefl  nonfequi  infelix 
partus  ,  & periclitari  cumfcetu  mater.  Hanc  rem  ita  explicac  Galenus  in 
tomment.  Non  abfque  ratione  :  fi  enim  cum  febrc  morbus ,  eft  fteceiie 
ipfum  habere  febres  continuas  :  talis  enim  eft  morbus  acutus  3  &  in  hoc 
duplex  eft  peccatum  ,  vnum  quidem  propter  febrem  ,  ipftim  fcetum  oc- 
cidcntem,  alterum  verd,quodex  longo  interuallo  cibiun  dantes,  ex  ali- 
menti  defedu  fcetum  deftruemus ;  fivero, vt  hunc  feruemus,  non  vere- 
bimur  crebro  cibum  cxhibere  ,  febres  continuas  vidhi  intempcftiuo  au- 
gentes  matrem  occidemus.  Sic  ,  &  fi  abfque  fcbrealiquis  alius  morbui 
fiat acutus,  veiuti  mortniscomitialis,  attonitus,  Graeci  anrmM^ictf  vocant, 
conuulfio,  diftentio,  propter  magnitudinem  morbi,  &  acutiem,impoifi- 
bile  eft  aegrotantem  euadere  :  ad  bonum  cnim  partum  duorumcorpo- 
rum  robore  indigemus,mulieris,  &c  infantis>quod  in  febricitantibus  non 
poteft  efle ,  vti  idern  Galenus  monct  c .  Aphorif  text.  citat.  comment.^* 
habet:  Qu&cumque  vtero gerentes afebribus  corripiuntur>& fortiter cale- 
fiunt,fine  caufa  manifefla,  dijficulter  pariunt,  &  cum  periculo,&  abortum 
facientespericlitantur.  Addit  Galenus  :  Accidit  quibufdam  grauidis  ,  in 
quibus  vitiofi  humores  ypriufquam  conceperint  funt  aceruatiy  nom.unquam 
afebrtbus  vehementibus  corripi.  Aded  vt  ex  necelTitate  abortiant ,  non- 
nunquam  vero  a  mediocribus  quidem  ,  fed  cum  non  purgentur  fuffi- 
cienter  ,  aliquid  fupereft  reliquiarum  humortim  in  corpore  vitioforum, 
cx  quibus  febrcs  erant  inftitutas ,  vtpote  non  potcntibus  Medicis  mulieri 
grauidac  aliquod  validum  auxilium  adhibere,aut  exquifita  vidus  rationc 
in  ipfis  vti.  Ob  hanc  tgitur  caufam  febris  m  ipfis  reuertitur  frequenter, 
&  maxima  temporis  parte  grauiter  fe  habcnt.  Non  fine  ratione  igitur 
foetus  aliquando  nequit  obfiftere  ,  fed  a  febrityus,  &  vitio  humorum  cor- 
rumpitur ,  nonnunquam  veroperdurat  quidem  vfque  ad  tempus  partus, 
fed  cum  3c  ipfe  valetudin^KUs  eft  ,  vt  qui  longo  tempore  laborauerit,  &C 
matrem  habeat  imbecillam ,  "hon  finepericulo  paritur.  Rebushuncin 
modum  exiftentibus ,  quomodo  potuk  haec  mulier  conualcfccre  ?  Gale- 
nus  refert  in  menfem  ,  quia  fcilicettrimeftres,  dc  quadrimeftres  facilius 
caufis  morbicis  rcfiftant  ;  etenimver6,&  multum  tribuerem  diipofitioni 
mulieris ,  qua»  potuerit  aduerfus  tot  gtauia  fymptomata  tam  valide  pu- 
gnare-  Hoc  an  verum  fit ,  incipiamus  a  primis  verbis  :  fic  enim  videbf- 
mus  quie  3c  quanta  paffa  fit  hxc  ,  de  qua  agitur. 

a  Mulierem  trimeftri  fcetu  grauidam  ignu  corripuit.  ]  Statim  a  febrc 
multa  fuperuenere ,  qu.-e  copiam  denotabant :  nam  fcribit ,  mox  ei  cce- 
peruntdolere  lumbi,quod  maximum  calorcm  oftendebat  ab  humoribus 
aduftis  prouenientem ,  vt  i.prorrhet*text.i6.  vidimus ,  dum  Hiftoriam. 
Sileni  percurrcbamus.  Eft  6c  aliquando  fignum  maligni  morbi,  vt  ha« 
betur  e x  Cbacis , comment. l.lib.^  his  verbis :  Lumbornrn  dolor fine  caufa 
-  euidente  fdtpiks  tmpetens  ,  maligm  morbi  fignum  efly  de  qua  re^  non  cft  cur 
pluribus  agamus,poftquam  in  hac  .xgrotante  adcft  caufa  manifefta.calor 
nimiium  fcbrilis. 

b  Tmio  die  dolebat  circa  collum3  &  claukuUm  >  &manum  dexteram.\ 

Id 


ioo    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

Id  proptcr  affc&ionem  cerebri  fiebat ,  poteflque  hoc  etiam  defumi  cx 
Galeno  codem  $.prorhet.Capitis  dolor^inquiz^caput  his  affictiveluti>&  fen- 
fm  auditorij  UJio  ,  cerebrum  tpfurn  offendi  :  cjuofit ,  vt  colli  dolor  ,  &  ma- 
nm  tremttU  nermrum  prtnctpium  ojfenfum  oftendant.  Quxd  adcflet  af- 
fectio  cerebri  \  obmutefcentia  dcnotat.  Hxc  ,  propter  quas  caufas  fiat, 
iam  in  fuperioribus  eftdcmonftratum  :  ncque  hicdicendum  obmutuiffc, 
quia  fola  voci  afleruicntia  inftrumenta  eflent  Lxfa  ,  citra  ccrebri  arTe&io- 
ncm  ,  quia  fcquura  eft  elanguefcentia  manus ,  &  delirium  ,  ex  quo  cerc- 
brum  trahi  in  confenfum  liquido  conftabat. 

c  Dextera  manus  conuuljione  elanguit ,  vt  attonitis  folet.  ]  El-mguere, 
vt  folent  attoniti ,  eft  efle  fcnfus ,  cV  motus  expei  tem  ,  ita  fentit  Galenus 
f.meth.cap.9.  S*  qxisyfiue  tribus  hurtsfiue  cjuatuor.fiue  horarum  tantum  di- 
midium^  toto  corpore  fit  correptvu^fic \vt  necjue  fentiat >necjue  moueatur.hunc 
nos  apoplctlicum  ^fiue  attomtum  dicimtu.  Quomodo  igitur  cum  conuul- 
fione  elanguit  ?  Diccrem  ego,elanguifl"c  cum  conuulfionc\quoniarn,  qui 
apoplcxicitcntantur,fcpiflimeconuulfi  moriunturjliquata  mareria  in  ca- 
pirc  exiftente  .  ck  ad  neruos  dclata,  ita  contigit  pcrillnftri  matronre  huius 
ciuitatis  >  ita  adolcfccnti  cuidam  Mediolanenii.  Quare;etiamfi  eilet  ma- 
nus ,  qua:  pateretur ,  tamen  dicerem  elanguiffe  qmdem  ,  vt  attonitis  folet 
accidere,  qui  amittunt  fenfum,cv  motum  ,  tamen  cum  conuulfionc\quia 
aliquando  motus  fiercnt  conuulfiui  propter  principijneruoium  affe&io- 
ncm.  Qui  in  vtero  gerente  hxc  vidiflet  fymptomata,non  pariim  dubius 
fuiffct  de  atgrotantis  falute  >  tk  tamen  conualmfle  conftat ,  quod  verum 
eflet,  etiam  delirabat,  &hoc  erat  fignum  non  fuifle  vere  apople&icam, 
fcd  decubuiflc,vt  folent  illi. 

d  Notie  cum  moicHia  non  dormiebat.  ]  Solet  natura  ,  ciim  aut  a  mala 
qualitate ,  aut  a  quantitate  infeftatur  moueri  ad  excretionem  ,  &  propter- 
ea  non  eft  mirandam,fi  inhoc  a:grotante  idem  pr*eftare  fitcoacl:a,etiam fi 
minus  bene  fit  operata  :  nam  ,  quse  euacuabantur  erant  biliofa  ,  &  quo- 
niam  vellicabantJiincnatut.T  irritatio.noncuacuatio  ,  cum  fcribit  fuifle 
pauca,  6c  mcra  ,quam  cuacuarioncm  improbat  Galenus,vti  iam  aiias  vi- 
dimus  :  iolet  euacuatio  pauca  ficri  tribus  de  caufis ,  aut  quia  non  fit  vis 
natura:  cxpcllcntis  \  aut  quia  materia  non  fit  difpofita  ,  aut  quia  via* ,  per 
quas  efteducenda  materia  minus,quam  oporteat  fint  laxie ,  vti  in  Coacis 
lib.  1 .  text.n.  comment.i.  habetur.  Quare  ,  cum  hsecfuerint  pauca,  vno 
iftorum  modorum  factam  eflc  cuacuationem  hanc  flatuendum  eft  ,  cre- 
dcremquc  ita  cucniflc  ,  quia  minus  bene  materia  eflct  ad  cxpulfionem 
di('po(ita,ncque  i<\  potcrat  cflc,  cum  morbus  vix  incipcrct ,  quo  tcmpore 
cruditas  cft. 

e  Qu«rio  li»£uam  vox  defecit.  ]  In  principio  obmutuifTc  fcribit,  nunc 
itcrum  obmutuifTe  ait,volens  innucrc ,  fa&um  cflc  nouum  materisc  de- 
fluxum  .id  linguae  mufculos.  Affc&io  admodum  pcticulofa  ,  &  co 
pcii(  ulodor  ,  quovitium  cft  in  conimuni  principio  j  particularis  enim 
inftnnncnti  affcclio  minus  grauis  finc  dubio  cft  ,  cum  cnim  piinci- 
j>imu  l^tlitur,  fignificaturanimalis  viitutis  mhrmitas ,  &  matcrine  con- 

tumacia. 


Tars    L         AZgrotus    X III.     ioc 

tumacia  ,  &  magnirudo  morbi  ,  ex  quibus  omnibus  vitae  falus  am- 
bigua  redditur  ,  &  periculum  efr  ,  ne  fic  affc  Cti  incidant  in  apo- 
plexiam ,  qu6d  inlirma  vis  ccrebri ,  fe  fe  ab  opprefiione  liberajtc  non 
poilit ,  quantumuis  motibus  conuulfiuis  nitatur  ,  quodfi  multo  magis 
perfeuerentfymptomata  ,  autrepetant,mult6etiam  grauior  cenfendaeft 
affectio.Curaute  manusdextra  potius,quam  finiftra  inlingue;  paralyfi  fit 
affecta  ,  quaefitu  dignum  eft,cumvideamus ,  vtplurimum  finiftram  affi- 
ci ,  vt  debiliorem  :  eft  cnim  dextra  validior in  iis,  quidextra  vtuntur, 
proptermotum,  qui  partes  motas  firmat.  Vallefius  do&iflimus  dicittex- 
tum  effe  corruptum,&:pro  dextra^  legendum  ,finiftra  ,  quia paulo  infra 
fcribit  dolores  partis  finiftrapermanfijfe.  Sed  nonne  poteft  aliquando  pars 
dextra  ita  efle  difpofita  ,  vt  vehementer  patiatur.  Vidi  ego  paralyticos 
parte  dextra  ,  an  fortafle  dicemus  tunc  eucnire  ,  quia  finiftrum  latus  ,  vc 
debilius ,  magifqtiedextrum  repleatur  excrementrs  \  8c  quodplenum  eft 
excutit,&  a  fe  propellit  in  dextrum  vacuum.Profecto^fi  res  ita  cffet,quae 
partes  imbecilliores  funt ,  eaedem  minus  confpicerentur  affici,quod  effet 
abfurdum  :  nam  ,  qua  ratione  admittit ,  eadem  difficile  a  fe  propellit, 
apertiflimum  autem  eft,  naturale  effe  opus  3  raateriam  ad  debiliores  pro- 
pelli ,  eafque  non  difficile  admittere  propter  earum  impotentiam  ,  dc  in- 
firmitatem.  Eft  ,  dicct  aliquis  fortaffe-,  quia  dextne  calor  magis  alliciat 
humoremjacpropterea  magis  hanc  partem,qnamillamrepleri  videamus, 
tamen  non  poffumus  negare  effe  nernos  ,  &  in  hac  parte  ,  qui  vt  frigidi 
funt ,  non  pofTunt  attrahere.  Quomodo  igitur  euenir ,  vt  aliquando  dex- 
tra  afficiatur  ,  quas  tamen  &:  calidior^  validior  eft  finiftra,vt  apertiflimc 
confitetur  idem  Galenus  lib.14.  de  vfu  partium  cap.j.  cuiuscaufa  minus 
frequenter  fuccumbit  morbo.  Concludamus  rem  fic  :  non  inconuenirc 
partem  dextram  aliquando  magis  affici  propter  ipfius  difpofitionem ,  ve- 
rum  quidem  eft,maiusefTe  periculum  ,  fi  dextra  pars  laedatur,&  propter- 
ea,vt  denotaret  periculi  grauitatem,nominauit  diftin&e  partem  affe&am, 
&  dixit  fuiffe  laefam  partem  dextram  ,  non  quidem  ,  vtfacile  affe&ionis 
fufceptibilem  ,  Ctd  vt  plus  periculi  afterentem,etiamfi  in  parte  finiftra  tar- 
diiis  curetur  affe&io  frigida  propter  vim  ipfius  debiliorem.Quemadmo- 
dum-  lingua  laefa  erat,vt  in  tertio  die,ita  eadem  fymptomata  fequutafunt, 
guod  fignificat  per  illa  verba  ; 

f  Eadem  conuellebantur.]  Id  eft,manus  dextra,&  lingua ,  iternm  ante 
dictos  motus  conuulftuos  patiebantur  ,  &  dolores  omnium  perdurabant, 
id  eft,manus,  &  colli ,  &  hypochondrium  cum  dolore  eft  conuulfum,id 
eft  ,  retraclrum  >  id  autem  folet  effc  inflammarionis  indicium  ,  in  dextra 
parte,  quia  mos  eft  Hippocratis  intelligere  hypochondrium  dcxtrum, 
quando  fine  addito  dicit  :  g  Hypocbondrium.  Cum  igitur  cffet  haec  mu- 
Jier  male  difpofita  ,  pro  ratione  morbi ,  etiam  fequuta  funt  fymptomata. 
nimitum  vigilias,deliria,quae  ab  eadem  caufa  pendere  iam  faepivis  dictum 
cft>fed  2i&dix.ifemeldeliraerat,vziiim\a:et ,  credo  ,  delirium  non  admo- 
«lum  graucfuiffe3fcdmodicum  quiddam  deliraffe. 

h  AinHi  turbata  eftjjrin*,  non  b$m  eolow*]  Vrinas  poffunt  cffe  tenues, 

Cc         & 


101 


Comment.  in  Hiftoria*.  Epidem.  Hipp. 


&  tamen  non  bonicoloris ,  quia  iam  vidimus  dari  vrinas  tenues  ,  nigras: 
tcnuitas  cnim  refertur  ad  fubftantiam:itaque  duplex  erat  malurri,&:  quia 
crud-e  ,qu£  quantum  in  feipfis  erat ,  neque  mortem  ,  neque  falutem  fo- 
Ient  polliccri,  nift  per  accidens ,  quatcnus  aliquandocum  virtute  langui- 
daconiunguntur,ev  morbo  ad  foluendum  contumaci  :  qu6d  veroeilent 
non  boni  coloris  •,  neicio  an  Hippocrates  quid  perniciofum  dcnotet. 
Meoquidcm  animo  ,puto  eum  potius  velle  diccre  fortaiTenon  fuiiTe 
boni  coloris ,  quia  bile  adcaput  dclata,  cilent  clariores  ,  quam  ferret  co- 
Ior  naturalis,  vt  obferuamus  fa:piiTime,in  imminentidelirio:fi  enim  quid 
in  vrinis  exti:iiTer,quod  pernicicm  minaretur  \  non  fubticuiiTet,vt  folct  in 
aliis ;  quia,ii  quid  aliud,femper  videmus  Hippocratem  vrinas  obferualTe. 
Aut  dicamus  fuifle  quidem  tenues  fubftantia,fed  quia  habebat  in  vtero, 
fuiife  etiam  claras  cum  nebula  fupra  earum  fuperficie  ,  aut  ruiiTe  coloris 
cicerum,aut  aquas  piforum  ,  vt  ait  Auicenna  /si.x.  dotirwa  i.Fen  i.c.  10. 
Veriim  pacc  tanti  viri  nullum  omnino  eiTc  indiciuro  exirtimarem  ex  vri- 
nis  conceptus  ,  quidquid  alij  dicant :  funt  cnim  quiiadrantyie  ex  vrinis 
cognofcere,an  mulicr  conccperit,necne,tamen  valeant  ifti  •,  egoquidcm, 
fi  videro  muliercm  iuuenem,  cum  adolefcentc  nuptam  ,  quas  aliquid  in- 
commodi  patiatur.dicam  vereri  mc.nc  vtero  gerat ,  quod  autem  ex  vri- 
nis  cognofcam  ,  nequc  id  me  docuerunt  prasceptores ,  quoshabui  fciicis 
memoria^Conftantinus  Lucas,Syluaticus,Gallinius,viri  infignes ,  neque 
pater  mcus  •,  fcd  quod  magis  cft ,  &c  ccrtam  fidem  facere  poteft.  Tcftari 
poftlim  me  mulicres  quamplurimas  curaife  ,  &c  vrinas  infpexiiTc,  eafclcm 
inucniiTc  varias,  pro  tcmporum  morbi  ratione,  &  tandem  reftitutis  ipfis, 
perindc  cognouiiTe  morbi  coctionem  ex  vrinis  ,  non  aliter  ,  ac  in  aliis 
aegrotantibus  ,  6c  fi  dixero  voluiiTe  mc  mulieris  vrero  gerentis  vrinas 
dum  fana  ciTet,  larpiiis  inipicere,  neque  vidiiTe  mc  ,  quod  fcribitur  ab 
Auiccnna.Neque  falfum  mc  quidpiam  pronunciare  putent ,  qui  hxc  le- 
gcnt,  quando  vnnfquifquam  poteft  fuo  arbitratu  id  cxpcriri ,  praefcrtim 
fi  vxorem  habeat ,  inucnict  fine  dubio,  nullum  ciTc  certum  luclicium  cx 
vrinis.  Hoc  quidcm  vidcturminus  dubium,fi  ciim  folcrct  cxpurgari  mu- 
lier  ex  picxfciipto  natiux  ;  quo  tcmpore  dcbcrct  expurgari  ,  appareat 
fignum  tantum  menftrux  purgationis;&  poftca  dcfinant  fluerc,hocqui- 
dem  obferuauiccrtum  in  plutimis3de  vrinisautcm  nuilum  cilc  ridum  iu- 
dicium,  <k  vos  critis  cxpcrti.  Qu6d  C\  qui  iacrabunt  fe  poflc  cognoiccrc, 
curate  ,  vt  plura  affcranrur  vaia,  &  fic  in  vno  ,  aut  altero  ponatur  pros* 
gnanns  vrina  ,  in  aliis  fint  vrinx  non  prargnantium  ,  quo  iplis  iniciis  ra- 
cho,  li  cmahctu  prargnantis  vrinam,crcditc,  inrcrim  illis  iidcm  non  pra> 
ftatc  ,  du.n  ccrriilimum  cft  non  ciVc  comnumioncm  intcr  vias  vrinarias, 
&  viis  vtcri,  vti  conftat  apcrtiilinu.  Scd,  vtcumquc  cllct ,  colorcm  non 
utnaturalcm  ,  cV:  foifaffc  nimis  bilio<a  crat,  proptcr  ciuidcm  biJis 
MXiinhlftf,  quo  ficbat,  vt  aluus  irritarerur.Solct  eflc  in  vtcro  geren» 
uloium  irritamcntum  alui ,  quia  frcquens  furredtio  laiLm 
cm,  Cv  piWCfpU^  f\  cUm  mord  'cir.ut  c\ccni..ntur.qncmad- 
incdum  ctiam  alui  motio.  Vcrum,  cum  cuacuatio  nofl  cilctpro  rationc 

morbij 


Tars    1.        JEgrolw    XIII     103 

morbi,regurgitata  adfupemas  partes  materiaiterum  die  qulnro,  non  di- 
minuta  febrc,  neque  hypochondrij  dolore  de!irauit ,  8c  mulrum  ,  quod 
exprimit  per  verbumillud  (  !  plane  )  Cv  irerum  excreuir  biliofe  ,  fortaflc 
innucns  largiorem  fuiflc  euacuationem  ,  vc  credibile  etiam  cftjquoniam, 
quemadmodum  antea  folo  irritamento  exiftcnte  3  caput  ex  recurfu  hu- 
morum  lxdcbatur  j  ita  mod6  fequuta  euacuarione  ,  8c  copia  dcmpta, 
fine  sgrotantis  difpendio  >  natura  potuit  fe  eximere  a  maiori  humorum 
copia,fudoreerupto,  qua  euacuatione  febris  fublata  eft :  dico  autem  ma- 
iori  humorum  parcc  dcmpca  ,  quia  non  erar  verifimile  potuifle  tam  cito 
tolli  morbum  3  qui  grauillima  habebat  accidentia.  Mira  naturae  opera, 
qiiie  vt  erudita  nos  docet  quam  caute  fic  agendum  cirea  prasgnantes :  vi- 
dcmus  enim  efle  cencacas  euacuationes  a  nacura  paulacim  ,  neque  cam 
largas,  quae  vircuci  ofncerent,  neque  afFacim  factas.  Hic  fudor,  fine  du- 
bio  habuic  requifitas  conditiones ,  quando  iuuittam  infignivcr,  fublata 
febre  :  interim  enim  conquicfcic  vircus  ,  quia  alleuatio  morbi  habec  cau- 
fam  cuidentem.  Nequc  ,  eriamfi  recidment  cunc  aegrotantes  ,  Jethaliter 
recidittant ,  fcd  redeuntemorbo,  vrplurimum  videbitis  foiui  eadem  eua- 
cu  :ione,q  Lla  prius  alleuatus  erat  morbus,quod  maxime  debetis  attende- 
re  j  v.  uti  etiam  &in  hac  muliere  obferuabis. 

k  Sexi  m  \tt  co?rjhttt.]  Eft  dics  fcxtus ,  vp  alias  diclum  ,  infldus  3  3c 
cam  ob  rem  etiamfi  mence  conftarec  ,  illi  non  erac  fidendum  alleuationi, 
nifi  incocpiilec  quinto  die  ,  fuiccamen  nihilominus  calis ,  ex  quo  poflet 
vnufquifquam  expe&are  recidkiam ,  quia  multa  erant ,  quse  id  pramun- 
ciarc  poreranr,  veluti  fitis^  vigiliae,  vrinx  cruditas,quo  tempore^vnquam 
perfcclum  fieriiudicium  poteft  ,  quse  omnia  corpus  adhuc  male  difpofi- 
tum  efle  pracmonftrabant ,  &  ad  recidiuam  paratum  ,  Ci  credendum  cft 
Galeno  2.  in6.epid.  text.u.  8c  euencus  confirmat  ,  quando  fepcimo  die 
mulca  habuic  non  afpernenda  fymptomata  :  nam  tremuit ,  foporata  eft, 
delirauit ,  quar  omnia  capicis  affectionem  adhuc  vigcre  demonftrabant, 
Tremor3  Galeno  dicente  ,  lib.  defympt.  diffcrent.  cap.$.  Eft  motus  depra- 
uatm propter  facultatis  imbecillitatem  ,  ita  &  i.in^.  epidem.  comrnent.i. 
Facultas  autem  redditur  imbecilla  velper  fe  ,  vel  ex  accidenti  3  Sc  propcer 
plenicudinem  ipfam  pergrauancem  ,  ex  eqdtmjoco  prexime  cttato  3  &  1. 
in  3.  eyidem.comment.\.  In  hac  arguocanre  fine  dubio  cremot  fa&us  eft, 
quia  tcihcecfacultas  animalis  grauarecur,  fadtarranfpofitione  materiae  in 
venis  exiftentis  ,  ad  neruos  ,  quod  fieri  aliquandononinficiatur  Galenu» 
G.Aphor.  texi.  16.  his  verbis  :  Qm  w  febribw  ardennbm  fiunt  tremoress 
delirio  folumitur  3  fupcr  quotexcu  hxc  habec  Galenus  ad  verbum  :  Qx<& 
enim  in  genere  venofo  exiftunt  caufit  febrem  facientes  ,  quando  ad  neruos 
transferuntur ,  primum  tremores  faciunt3  compatiente  vero  ce\  ebroydiliria: 
ficuti  etiar,i  in  fiebre  ardente  tranflatiofic  &  m  omni  aiia  febr-.-poteft  ficri> 
'  &  om-iino  ex  arterijs  &  ve.iis  ad  neruos  transfinxvs  humorurn  noxtorum^ 
firuti  mrfus  ex  neruis  ad  has  Improprii  igitur  dictum  eft^fcb- cm  arden- 
tem  a  trcmore  folui.  Rc  igitur  hunc  in  modum  fe  habence,  qnid  mirum, 
fi  dclirio  a  tremorc  fucrit  cotrcpta  :  hanc  eandcm  fcntenciam  habemus 

C  c     z.         fcriptam 


l  o  4     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

fcriptam  i  ,in  ^.CoacarumtextAy.  his  verbis  :  Tremores  in  eirdorihus  deli- 
riwnfoluit.  Accidens  rainime  afpernendum  ,  fed  multo  minusin  vtero 
gerente  ,  proptcrea  quod  omnis  tremor  habet  continentem  caufam ,  vi- 
rium  infirmitatcm.  Veriim,ciim  vires  in  fpiritu  humore  ,  ckfolidis  parti- 
bus  contineantur  ,  interdum  lpirituum  diflipatione  ,  aut  colledtione  fit 
trcmor  ,  vt  in  affeclibus  animi ,  interdum  humorum  ,  &  fpiriruum  refo- 
lutione  ,  aut  vacuatione,  vt  in  fame,  laflitudine  ,  vigiliis  ,  curis  ,  venerc 
immoderara.  In  acutisvero  fa!pius,veloppreflione  a  materia  ,  vel  folida- 
rum  partium  intemperie  ,  vt  ficcitatc  in  phreniticis ,  quod  lethale  eft. 
At  vt  fdatis  cognofcere ,  an  tremor  ifte  fiat  propter  tranfpofitionem  hu- 
morum  ,  an  ab  aliqua  aliacaufa  ,  attenderc  dcbetis  quanta  fit  alJeuatio 
morbi  poft  tremorem  :  fi  enim  febris  diminuitur ,  fignum  certum  eft 
fuifle  materiam  a  vcnis ,  ad  neruos  transfufam.  Contigit  mihi  huiufmo- 
di  cafus  in  Cocnobio  fandbe  Mariae  e  Canepa  Noua,  fic  appellato.  Iuue- 
nis  acutiflime  laborans ,  poft  aliquot  dies ,  circa  nonam  in  tremorcm  in- 
cidit,fed  tamen  febris  euidcnter  eratdiminuta,delirauit,  &  aluo  ,  iniecto 
lcui  clyfterc  ,  valide  mota,  integrc  conualuit :  quod,  fi  fiat  a  reficcationc 
neruorum  ,  8c  virtutis  infirmitate  ,  in  morbi  progreflu  cxhaufta  optima 
primigenij  humidi  parte,moriuntur  fic  affccti.  In  hac  igitur  fuit  tranfpo- 
fitio  humorum  ,  qui  fine  dubio  mifti  crant,partim  pituitofi  ,  quibus  pra> 
gnantcs  funt  aftluentes ,  vti  ex  vomitibus ,  quibus  primis  menfibus  ,  vt- 
plurimum  funt  obnoxix  etiam  cum  ipforum  commodo  apparet ,  &  pro- 
pterea  fuit  aliquantulumfoporofa  *,  non  dicit  fimplicircr  fuiflc  foporo- 
fam  ,  quia  bilis  pcrfectum  foporem  impedicbat ,  &  addit  aliquantuluni 
delirafle  ,  quia  pituita  ,  validum  fieri  delirium  prohibcbat,  fed  vtcunquc 
cflet  ,  febris  calor  prauos  humorcs  ad  caput  fubuchebat ,  &  hinc  ctiam 
perdurabant  priores  aftectus  brachij  finiftri.  Hic  notatdoctiflimus  Val- 
lcfids  oportuiflc  efle  a  principio  finiftram  partem  latfam  ,  non  dextram, 
fcd  tamen  ctiamfi  non  multum  rcfcrat,  nifi  ad  pcriculum  prsediccndum, 
tamcn  antca  dicebat  cffc  manum  dextram  afte&am  ,  non  clauiculam  ,  6v 
brachium,non  nominaffcautcm  fortafle  a  principio,quia  non  arque  gra- 
uiscflet,cv  ipfcmagnifacerctpotius  affc&ionem  dcxtrx  partis  ',  ioltnt 
autem  aftccciones  iftarum  partium  efle  fatis  contumaces  ,  tum  quia  fini- 
ftra  pars  cft,vti  dictum  eft,imbccillior,tum  ctiam  .  quia  vtplurimum  ma- 
tcria  ,  qua:  fcfe  infinuat  in  cas  partcs  cft  craftior.  Prarrer  harum  partium 
dolores,  id  comodi  habuit,quod  c.rterarcrniffa  erar^cxquo  virtuspotcrat 
inrcrquicfccre,  &  ipfa  commodiiis  ali,  &c  ita  fcetus  inftaurari ,  pKsfertim 
Lum  omuino  eflet  apud  fe,ccflanrc,quod  maximum  cft,dclirio  ,  prorrcr 
quod,vt  plurimum  aaitcarfc&i  moriunrur  ,  vr  \n  clics  obfcruanuis  ,  cic- 
dercm  autem  ideo  fedarum  delirium  ,  quia  fublata  iit fcbris ,  .qux  crat 
euidens  caufa  euaporationis  humorura  ad  caput  ,  idquc  eliciocx  lcqucn- 
tibu>  vcibis,qua?  iic  habcnt. 

J  Trtscam  dics  rcUcfuit  fcbris.  1  Id  cft  a  fcptimoad  vndccimam  vfquc; 
fcd  ,  &  adhac  infidum  crat  iudiciura  ,  oulla  injrgni  cu;  cuationc  pr.x- 
ccila  ,  quajp  nc  cxpcctare  fas  erat  in  morbo  crudo  ,  &  propterca  itertJm 

furrexit 


Pars  L         jEgrotus    XltL        105 

furrcxit  natu&a  ,  vt  malitiam  humorum  corrigcrct ,  &  etiam  eandem  eua- 
cuaret  *,  quo  tcmpore  ,  ciim  magni  fiantconatus  ,  Sc  matcria  violenrius 
moucatur,  praefertim  quae  tenuis  eft,  rigores  fiunt ,  &  febres  augcntur  ,  fi 
funt  i  fi  non  funt ,  concitantur ,  hocque  faclum  efl:  in  vndecima,  in  qua 
poft  febris  au&ionem  non  dicic  fequutam  efle  euacuationcm  ,  quo  fa,- 
dum  efler,  vt  reddideritdefalute  xgrotantis  ambiguum  :  attamen  ,  vi- 
dcbiris  fccpiffime  incipcre  naturam  motus  fuosin  dic  decretorio  ,  6t  per- 
feuerare  fymptomaca  vfque  ad  altcrum  diem  decretorium  ,  m  quo  diz 
poftea  natura  violentiiis  mouens ,  materia  melius  difpofita  finem  fuum 
aflequitur  ,  vti  etiam  in  hac  euidenter  cerntmus,  cui  perfectum  iudicium 
factum  eft  in  dccimaquarta,fed  non  aequc  facile,neque  per  vnicam  viam, 
quia  natura  in  copia  grauante  omnes  vias  tcntat  j  tk  quia  iam  humo- 
res  i\\i ,  qui  in  tunicis  ventriculi  iamcrant  difpofiti  ,  hac  de  caufa  ,  non 
fuit  admodum  difiScile  euacuari  per  vomitum  ,  prsefertim  ciim  eflenc  bi- 
liofa,  qu-e  facile  fluitant  ad  os  ventriculi ,  qua  euacitatione  fequuta,&  lar- 
giore  ,  quia  fic  ferebat  humorum  copia  *,  tandem  erupit  cuacuario  illa, 
tam  febnbus  acutis  conueniens ,  fcilicet  fudor  ,  quem  credibile  eft  fuifle 
pro  ratione  morbi ,  quia  fic  euentus  dcnotat ,  a  quo  integre  fublatus  eftV 
affe&us  ille  tam  grauis ,  qui  a  principio  ,  propter  fymptomatum  fasui- 
tiam  ,  mortem  minabatur ,  &  eo  magis  mirandum  ,  quod  Hippocrates 
non  amplius  recordatus  fit  vrinarum  ,  qtiia  ninil  vnquam  habuerint  bo- 
ni ,  cruda  autem  >  &  inconcocta  ,  atque  in  malos  abfcefllis  conucrfa,auc 
acrifiam  ,  aut  dolores ,  aut  diuturnitatem  ,  aut  mortem  ,  autrecidiuam. 
i.in  i .epid.text.46  tamen  ,  quia  virtus  crat  valida,  &c  potuit  perferre  vim 
morbi  *,  integre  indicata  eft  ,  3c  fcruata  in  tam  valida  pugna  cum  fcetu, 
quod  certe  non  eft  de  minimis ,  quia  paucis  hoc  erit  datum  ,  etiamfi  fint 
quadrimeftres ,  quibus  menfibus  multiim  tribuit  Galenus ,  vt  propterea 
putetferuatum,  quia  eflec  trimeftris.  Ego  quidem  puto  non  negligendos 
efle  iftos  mcnfcs ,  tamcn  neque  parum  tribuendum  robori  iftius  aegro- 
tantis,  quia  vidi  etiam  bimeftres  fuifle  curatas  per  venas  ledtionem,&:ex 
pede,  ciim  fe  vtero  gerere  non  animaducrtcrent ,  8c  in  brachio  ,  Stper 
foluentia  ,  &  tamcn  nullum  effe  fequutum  abortum.  Vidi  prseterea  ali- 
quas,qua?  abortiuerunt  duabus  extractis  vnciis  fanguinis,  &  eam  ob  rem 
firmitas  mulierisprasualet  menfibus. 

Dicetis ,  Hippocrates  in  Aphor.  non  facit  mentionem  tertij  menfis, 
quomodo  Galcnus  tanti  facit  ?  Ipfe  enim  dum  traclat  de  purgatione  in 
praegnantibus  facicnda  ,  fic  ait ,  ^.Aphor.text.i.  Vtero  gerentes  funtpur- 
gandd^ji  materia  turgeat  quarto  menfe,&  vfque  ad  feptimum  ,fed  h&  mi- 
nus^femora  autem3&iu^ioravererioportet.Qnx  eadem  leguntur  ^.Aphor. 
In  his  autem  textibus ,  ne  minimara  facitmentionem  menfis  tertij.  Plu- 
nbus  modis  potcftis  refpondere  ,  intelligendum  efle  Galenum  de  tertio 
•  menfe  iam  iam  completo  ,  ncgandum  tamen  non  efle,  quin  quartus  ma- 
iorem  habeat  vim.  Vel  dicamus  Hippocratis  inftitutum  cfle  docere,  quo 
temporc,fi  purgandce  fint  vtcro  gcrentes,commodius  id  pofllt  fieri ,.  ciira 
autcm  praruaicat  quartus  fibi  infcrioribus,  dc  quarto  tantum  cfle  loquu- 

C  c     3  tum 


iG  6   Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hippl 

tum  Hippocratem,  neque  tamen  proh&ere quin  aliis  menfibus  3  fi  occa- 
lio  vrgeat,curatio  poflit  tentari,  6c  prxfertim  menfe  illo ,  qui  quarto  pro- 
ximior  eft.  Vel  tandcm  dicamus  fic,  menfes  intermcdios  efle  aliis  tutio- 
res  ,  &  quia  tertius  mcnfis  aliquando  fit  medius ,  nimimm  refpe&u  par- 
tus  feptimeftris  :  cenceiimo  enim,&:  octogefimo  fecundo  die  natus,Hip- 
pocratisteftimonio  vitalis  eft,  idcirco  dixit  Galenus  tertium  mcnfem  in- 
iuriis  magis  refiftere,  quam  cxteros  menfes,  non  abfolute,  fed  folum,  vt 
dixi  in  relatione  ad  partum  feptimeftrem  :  quia  vero  rari  funt  hi  partus, 
propterea  tcrtij  menfis  inter  vniuerfales  regulas  ,  quales  funt  fententiae 
Aphorifticx,meminifle  noluit  Hippocrates,  necGalenus  alibi  tertij  mcn- 
fis  meminit,  quam  in  pra?fenti  Hiftoria,  quod  ob  raritatcm  cafus  factum 
fuifTe  exiftimandum  eft.  Quidquid  autem  fit ,  ego  viribus  huius  a?gro- 
tantis  maxime  HdifTcm  ,  quo  tempore  ,  vt  in  robufta  muliere  multa  pof- 
funt  bona  expectari ,  fecundario  autem,  non  parum  etiam  menfibus  tri- 
buendum  ,  propter  rationcs  a  Galeno  in  comment.  Aphor.  adduHas.  Si 
enim  mulier  fola  vena  fe&a  abortit  propter  defe&um  alimenti  ,  quanto 
magis  potuit  periclitari  fcctus,aut  vtrumque.Stemus  igitur  cum  Cclfo:&: 
'  dicamus  fuiflc  hanc  mulierera  robuftiflimam,&  optimi  habi:us,qux  po- 
tuerittantum  humorum  pondus  fuftinere  citra  noxam  ,  &  docet  etiam 
quomodo  eafdem  curarc  contingat,  cum  cafus  fefe  orfert. 

CurMio. 

VErba  Cclfi  hunc  in  modum  fe  habent  :  At  firmmpuer ,  &  robuflm 
fenex  y  &  valetis  grauida  mulicr  ,  tuto  per  vena  felltoncm  curahtur. 
lib.i.  de  re  medtca.  cap.  10.  Subdit  :  Maxirne  taynen  in  his  Medicns  im- 
peritHsfallipoteft,  quiafere  minus  roboris  illis  Atatibus  fubefl.  Mulienquc 
prnegnanti  poft  curationcm  quoque  viribus  opus  eft  ,  non  tantum  ad  fe, 
fed  ctiam  adpartum  fuftinendum.  Quare ,  cum  hxc  fc  ,  5c  partum  fu- 
(tinuerit  in  tam  graui  morbo  ,  robuftillimas  habuiflc  vires  certiflimum 
cft  •,  &c  ideo  poterat  hsec  mulicr  tuto  curari  pcr  vcncc  fe&ionem  ,  aduer- 
fns  corlim  opinionem  ,  qui  exiftimant  vtero  gcrentibus  acute  laboranti- 
bus ,  nihil  eflc  moliendum  ,  quia  CciYicetfetla  vena  aborttat ,  ita  diccnte 
Hippocratc  ^.Aphor.  text.$.purgata,periclitetur3co<\cm  diccnte  +.Apho- 
nf  tcxt.i.  Ergo  fi  res  ita  cflet ,  nihil  omnino  molicndum  circa  argrotan- 
tcm  *,  verumcum  cafus  occurrit  talis  ,  ego  infpccla  morbimagnitudine, 
&:  virtutisroborc  fanguincm  cxtraho,  parciiis  quidem^&iterato  mirtcns, 
ad  fcctum  animum  adhibcns,  qu.x  euacuatio  conucnicns  cft,quocunque 
tcmporc  adueniatcafus,  ctiam  in  oc"tauo,&  nono  mcnfe  :  nam,  f\  videa- 
mus  vim  morbi  eam  cffc,  qux  virtutem  citiflime  poflit  dcprimerc  ,  quo- 
modo  non  dcbcmus  fuccurrerc  iis,  qux  morbi  acuricm  rctundant ,  prius 
tamcn  pr.xdjcto  pcriculo  :  nequc  cnim  potcft  Mcdicus  aliquid  tentare 
circa  prxgnantcrn  fincpericulo.Teftari  poffum  cgo  in  mulns  in  o&aito» 
fk  nono  mcnfe  fanguincm  cxrraxiflc  cnm  maximo  iuuamento.  Hoc  ta- 
zncn  ante  oculos  habcrc  dcbctis ,  vt  fi  ficri  potcft  afliftatis  operationi3 

cjuando 


Pars  I.        rjEirotus    XllL      107 

quando  aliquando  plus  euacuantcs  ilk',  quibus  opus  hoc  comniittitur,fit, 
vt  virtus  celerrime  cadat ,  totiimque  Medico  adfetibitur ,  &  ego  femper 
in  praegnantibus  plus  timeo  leuis  mcdicamenti  exhibicionem,quam  pau- 
lo  largiorem  fanguinis  mifiionem  ,  quia  ha?c  euacuatio  eft  in  manu  no- 
ftra,  Sc  fi  femel  non  poteft  rieti,eadem  fenfim  potcft  repeti,  bifque ,  ter, 
6c  quater  fanguis  poteft  extrahi  j  medicamentum  autcm  exhibitum, 
poteft  maximam  afferre  agitationem  ,  ctiamfi  leuiffimum  fit ,  cui  non. 
icque  faciie  poteft  Medicus  prouiderc,  &"  vidi  non  femel  ieuiffimo  exhi- 
bito  medicamento  folucnte  aborciuiffe  mulieres ,  cum  Medicidedecore, 
quia  vulgus  non  confiderat  nifi  euentnm  ,  &  fi  bene  omnibusa£tis,  res 
feliciter  fuccedat,  bonum,  fin  minus ,  Medicus  errauit ,  quia  vulgus  pu- 
tat  Medicum  effe  Deum ,  Sc  omnia  debere  cxacte  praedicere.  Propterea, 
6c  vos  cauti  eritis  in  foluentium  exhibitione ,  qu6d  fi  curandas  fufcipicis 
eas  ,  quae  folent  abortice  ,  antequam  aliquid  agatis ,  femper  ob  oculos 
ponite  operandi  neceffitatem  ,  fed  etiam  &  abortus  pcriculum  •,  aut3quod 
melius  eft  >  Yocate  focium  ,  vt  veftrarum  actionum  teftem  habeatis ,  &C 
vulgo  fatisfaciatis  ,  5c  fi  coadli  critis  exhibere  medicamenta  foluentia., 
leuioribus  vtamini  ,  neque  tranfcendite  mannam  diffoluto  medicamento 
cum  decoctione  tamarindorum  ,  aut  foliis  abfinthij  ,  £c  fem.  citri:  duf- 
cia  enim  mulieribus  infefta  funt,fadtain  iure  pulii,  aut  carnis  viruli.Hoc 
medicamento  effem  vfus  in  hac  muliere,nifia*principio  morbi  irritamen- 
cum  lllud  ipparuiffet :  eo  enim  tempore  ,  prius  eiTem  vfus  clyftcribus 
lauatiuis  diclis,  ne  ex  frequentiafurrectionis ,  abortus  fieret,  poftea  per- 
feuerante  eadem  affectione  ,  exhibuiilem  fyrupum  rofaceum  folutiuum 
cum  fero  la&is,  vt  g.i/.fi.  fyrupi  rofati  folut.  cum  fero  diffolutis.  Hoe 
prxftico  ad  alterantia  deueniffem.  Hjec  debebant  effe  fimplicitcr  refri- 
gerantia,  non  valide  deobftruentia  ,  quia  abortum  facere  poffunt.  In 
hunc  vfum  veniffent  cichoreacea  omnia,  cum  portione  acetofitatis  citri. 
Alexipharmaca  conueniflcnt.  Cerata  fupra  renes  ex  vnguento  fantalino, 
cx  vnguento  Comitiffe  ,  aut  ceratum  magiftrale  pro  renibus.  Ventri 
commendaffem  linteola  vino  afperfa  vmbilico  applicita.  Et  propter  vo- 
cis  defectum,  inunxiffem  nucham  oleo  amygdalino,vulpino,  cVidgenus 
aliis,  admotis  Gucurbitulis  fpatulis  cum  fcarificatione,  5c  fine  fcarificatio- 
ne  ,  vt  materia  dinertcretur  a  capite  ,  quantum  fieri  poffet :  narrat  enim 
Galenus  Hiftoriam  cuiufdam,  qui  veniens  Roma,  decidit  e  curriculoJ)& 
ftacim  manus  elanguit ,  etiamfi  dorfum  eflet  affeclum  ,  manus  autcm 
nihil  ,  &c  ciim  Mediciilli,  quicurationiprserant ,  medicamenta  manui 
admoucrcnt  ,  nihilque  proficerent ,  ipfe  affectus  caufim  perfcrutatus, 
non  manui  ,  fed  fpinie  adhibuit  medicamenta  &c  ita  iifdem  medica- 
mencis  diucrfr  parti  applicitis  morbum  fuftulit.  Refcram  verba  Gale- 
ni,  vc  dictum  fide  careat,  qua;  dcfumuntur  ex  t.de  locii  male  ajfctl.cap.6* 
Occtirru  ,  inquit  ,  mihi  quidam  ,  medicamentum  trtbm  digitis  adhibitum 
oftendens  ,  dixitque  triginta  iam  dicbm  ipforum  fenfum  fe  amififfe  ,  HUfa 
Jeruata  motione  ,  fed  nihil  prtjidij  ab  impojitis  medicamentis  percipere. 
Ego  vcro  ,  id  quod  inhuiufmodi  cafibus  faccre  CQnfueui  3  ne- obliuioni  qui- 

dem 


i  o  8    Commcnt*  tn  Hiflorias  Epidem.  Tiipp. 

dem  tradidi.  Quippe  vocate  Medico ,  qui  digitorum  medicationem  fwfci- 
pcret  ,  mterrogam  ,  cuiufnodi  remedia  adhtbuerit  ,  qu&  ,  ciim  intelltgerem 
ad  hanc  rem  ejfe  idonea  ,  caufam  innefligare  incospi ,  cur  nullum  ab  ipfis 
homo  pr&fidtum  ejfet  confequutm.  Inquirens  itaque,  qu&  pr&cejferant  acci- 
dentia  ,  inueni,  ipfo  dicente3  neque  infiammationem^neque  refrigerationem, 
neque  itlum  pracejftjfe  ,  fed  ipfum paulatim  fenfum  perdidtjfe.  Captm  ita- 
que  admtratione  ,  rurfm  interrogaui  y  num  fuperiorum parttum  aliqua  itla 
fuijfet.  Ille  reffondit ,  manum  quidem  non  fuife  Ufam  ,  fed  dorfi  imttum 
fuijfe  aJfltEtum.  Subdit  poft  multa  :  Igitur  adhibitum  medicamentum  abij- 
cere  iubens  ,  itlt  pracipue  parti  Jpin<e  ,  qua  ajfetl<&  particuU  initium  ,  & 
originem  obtinebat  ipjum  adaptaui,  Secutaque  eft  res>  vt  affricientibm  vi- 
deretur  &  admtrabilis  ,  &  inopinata  ,  quod  digiti  manm ,  adhibitis  fptna 
medtcamentis  effent  cufati.  Ha?c  Galenus  loco  adduclo.  Quare  erant  ap- 
plicanda  remedia  fpinsc  ,  tanquam  caufie  principi  iltorum  a-rfcdtuum. 
Propter  dclirium  fri&iones  brachiis  fiitis  validas  ,  caucntibus  nobis  par- 
tes  infernas.  Oxyrrhodina  ,  5c  alia  ,  quae  reprimendi  vapores  vim  ha- 
bent ,  &  quia  turbata  erat  aluus ,  neque  adiuuanda ,  quia  pauca  eflct: 
nam  vtero  gerentes  aluo  fluente  facillime  abortiunt ,  neque  fupprimen- 
da  ,  ne  humores  furfum  recurrentes  ,  aiiquam  principem  partem  ma- 
gis  laederent ,  fed  iis  vti  necelTarium  erat ,  qua*  poffent  attemperare  ma- 
lam  humorum  qualitatem  ,  vt  funt  clyfteres  ante  di&i  ex  fero  ,  lacle, 
aqua  hordei.  Hypochondrio  dolenti  commoda  fuiflet  innndio  ex  oleo 
rofaceo  cum  portiuncula  olei  abfinthij  ,  8c  fucco  cichorij  fimul  omni- 
bus  miftis  pro  hypochondrij  fotu.  Et  cum  fudauerit ,  &  febre  libera 
eflet  ,  nutrienda  erat  alimentis  paucae  quantiratis ,  &  multae  qualitatis, 
&  dennenda  erat  in  bona  vi&us  ratione  :  debebat  autem  eflfe  eo- 
rum  ,  quae  facilis  funt  nutritionis,  .&  optimi  fucci ,  de  quibus  alias  efl: 
cum  Galeno  dictum.  Sopori  eflat  prouifum  oxyrrhodino  miflo  ex 
olco  rofaceo  ,  &  chairmnelo.  His  omnibus  prseftitis  ,  cum  perfe- 
dhim  rccuperaflct  valitudincm  ,  nihil  aliud  erat  agendum  ,  folum 
monere ,  vt  cautc  ageret ,  ne  rccidiuaret  :  cum  enim  in  omnibus  fint 
recidiuae  periculofe  ,  in  vtcro  gcrcntibus  fine  dubio  longe  grauiores. 
De  purgante  non  eft  agcndum  ,  quia  in  huiufmodi  cafibus  abftinebi- 
tis.quantum  ficri  potcft,  quod  placidiflime  huiufmodi  mulicrcs  traclaa- 
«la;  iunt. 


A?pco?$f 


*Pars    L       JBvrotm  X  /  V. 


xo 


A    \it   -As   >Jf    fSt    y$t    $t    T$t    >$r    *!«■    \!f    -ds    -dt    dt    $t    &■    iV    tfr    i!r  4»  .  jf* 

A.3fi®sr'0>  ■  nosaptGKttjJiiian©*.  ^Egrptus  XIV. 


E  AlAl'H,  S  x«- 

rixfTo   fifyb  v   & 
Mpng  U&v  ,  ?/>|a]fl 
§  &£(paA>Js  ,  j£  '?f  a- 
>«JA«  ,  ^  s&Ss©*  7rov(&>  i%v&c. 

VOfSCHU  3  <T{LWC&.  lm<PoLjViTO.   7T0- 

voitxtzcov  fsrairav  £iws%src$.  iktij 
tuau&Tcichjg.  dazi>J\\c.  <petxo)~ 
JW  ipv§ntJ&  3t\1  yvddzo.  orjLux&t 

rmtt-pixpxtt.  £  'tJfitoWV.  7tVpiT>q 
J)iM7rtV.       01    TfOVQS     f&CLpljL&pOV . 

yjzxriq&^iv ,  vTrvoi  cr/vuKooi.  £p$, 
24#  Tite©^y  dj-^oa  p,y  te7rfcL  Ji. 
%^P^S  toTtfi.  ygX&Jict. 
Jukvc/)J\ol.  K&fQ,  ohiyx.  /uihcu/ct. 
Jbcra>J\ci  Jr\\d^v.  ipoicnv  yjzn- 
s&cnq  Kdjim,  Aetw.  sJpcocnv,  dnd- 

dtl  Ttht&$  ZyJiKCLTttjYI, 


E  L  I  D  1  JE  ,  qu£ 
decumtfebat  iux- 
ta  &dcm  Iunonis, 
a  ccepit  collum,  & 
peclus  vehementer  dolere  ^fta- 
timque  febris  eam  acuta  inua- 
fit ,  b  menfes  pauci  fluxerunt^ 
dolores  omnium  horum  perpe- 
tui.  c  Sexto  die  fopore  preme- 
batur  ^faftidiofa^  horrcnsjwa* 
larum  rabor^  ^  aliquantum  de- 
lirauif^feptimo  fudauit  ,febri$ 
intermiftt ,  dolores  permanfe* 
runt  ,  repetijt  ,  fomni  pauci\ 
vrinaperpetub  boni  coloris>  c<e- 
terum  tenuis ,  biliofa  ,  morda- 
cia  admodumpauca^nigra^fce- 
tida  deiecit ,  in  vrinajubfedit 
album>  Uue,fudauit ,  iudicata 
eft  abfoluie  die  vndecimo. 


COMMENTARIVS. 


S35SS;  Agnitvdinem  morbi  ftatim  aperitHippocrates,dum  hanc 
gj^rig  mulierem  acute  laborafle  ponit  Detegit  caufam  ,  dum  inquit, 
ifJ&jyfe  menfes  ei  parce  fluxifTe.  Quem  enentum  habuerit  afredus, 
ex  textu  conftat.  Sed  ,  vc  res  meiius  innotefcat  ,  pcrcurramus  Hi- 
ftoriam. 

a  Ccepit  collum,  &  pctltu  vehetncnter  dolere.  ]  Nulli  dubium  cft  ,  quin 
ex  fluxionein  caput,&  coIlum,&  pedtus,orti  fintdolores  earum  partinm, 
&  fortafle  erat  dolor,  fincipitis,  quia  inter  vterum,  &c  finciput  cft  magna 
communicantia,  Ci  ccedendum  eft  Galeno  i.  %n  6  epid.  text.i.  &  noranr 
dum  diccre  Hippocratem  vcbcmemer  dolu^Tc  perfus,  cx  quo  coniicere 

D  d  poflii 


z  i  o     Comment.  in  Uiftorias  Epidem.  Hipp. 

poflumus  nonfuifle  affectum  pulmonis-,ciim  pulmo  exiguum  admodum 
habcat  fenfum.vt  q.de  loc.male  dj^#.£-.8.habetur.Sed  nequefuiffe  pleti- 
riticum,  certum  eft,  quia  fuiflct  aftccta  membrana  coftas  circumambiens, 
huius  autem  nuilum  eft  indicium  \  quare  ,  relinquitur  dicendum  fuifle 
affectos  mufculospectus  inucitientes. 

b  Mehfes pauci  fluxermt.  ]  Affert  huius  affccTus  ,  vel  potius  omnium 
affectuum  catifam  :  neque  cnim  ex  iam  dictis  obfcure  patet ,  quot  fiant 
fymptomata  :  ex  recurfu  cnim  iilius  fanguinis  ad  fuperiores  partcs ,  ficil- 
lime  prasdidhe  aftecTiones  originem  trahere  potucrunt ,  ptopter  fympa- 
thiam,  quar  intercedit  intcr  has  partes,  vt  habetur  ex  Galcno  i  .in  i.epid. 
8c  i.ini.  epid.  text.i  i .  Quain  textuapertiftime  demonftrat  ,  quae  Sc 
quanta  fit  communio  parrium  genitalium  cum  thorace  ,  quod  etiam  cli- 
citur  apertiftlme  cxy.  epid.  text.16.  in  htfroria  Theodori.  Qttae  ctim  ita 
fint ,  non  eil  mirum  ,  fi  quotiefcunque  mulicres  minus  bcnc  purgantur, 
retcnta  excrcmenta  refundantur  inpartes  pectoris  •,  6c  iic  fiant  aut  plcuri- 
tica:  ,aut  peripneumonicae ,  quod  non  femeiin  difficili  pirtu  obicruaui. 
Ha?c  non  cft  facta  pleriritica  ,  fed  tamen  rccurrente  materia  in  mufculos 
dictos  excitauit,  vt  puto  inflammationcm  ,  a  qua  fcbris  acuta  fuerit  cx- 
citara  ,  Sc  vidctur  Hippocrates  fic  loqui  :  Haac  dgrotavtcm  acuta  inuajtt 
febrts,  cjuia  rne-.fes  pauct  fluxerunt><\\\\  recurrentes  ad  fupcrnaspartes,pu- 
tredinem  inrenfam  contraxere  ,  §c  inflammationcm  in  partem  ,  in  quam 
fefe  infmuarunt  ,  &c  hinc  fcbris  acuta  ,  ob  maliriam  humorum  :  icimus 
enim  impurumcfle  fanguinem  illum,inculpatum  vnquam,in  hac  ex  ac- 
cidentibus  coniicimus  fuiffc,  pituitofa  cx  iopore,  biliofa  ex  mordacitare, 
&  delirio,  melancholica  ex  nigrcdine,  corrupta  cx  fcetore ,  vt  vidercpo- 
tcflis  iHfrngn.  Et  tam  fixa  crat  caufa  pcccans  vt  dolorem  continunm  in- 
duceret :  inquitcnim  ,  dolorcs  horum  fuiile  perpetuos  ,  &  verifimile 
erat,  non  flucntibus  mcnfibus,ncque  pectoris  affectioncm  potuifle  leua- 
ri,  ncquc  colli .proptcr  continuam  cuaporationcm  :  nam  quemadmodum 
tuiles  diiiturnac  ,  intunicfccntibus  teftibus  ceflant,  diccntc  Hippocrate, 
ita  rcdeunte  tufli  \  ceflat  tumor  tefticulorum  \  ica  fluentibus  menfibus, 
ccffit  ca  pectoris  affe6tio,qua?  arctcncionc  corundem  origincm  traxerat, 
propter  communicantiam  iftarum  partium  pervcnascommunes  vtrifque 
partibus,  giue  pcr  rccTos  mufculos abdominis  producuntur,  priter  com- 
munes  ncruos  cx  fexta  coniugationc  ,  quod  ctiam  poteit  deduci  cx 
j.slvbor.tcxt.^.TcxnK  fic  Cc  h.ibct  :  Mulicrtvtcro  rere  ni.fi  mamagra- 
ctles  flartt  repente\  abortimt .Galcnus  b&&\t:C?mmttnes  enim  quadam  vcnt 
Jmt  mummiSy  ac  titerte,  tpix-,  vbi  pktnmh&ii&iritfithgktintS  ,  gracilcs  qni- 
dem  mammas  n  alr/tic.ti  aftcm  ccfu       i  ninquam  fainm 

pertrnunt,  nonnunquam  ctiam  ad  excrktionem  cxcitunt.  Iilam  obcaufarn, 
(jinm  ipfe  i>i  libro  de  naturrt  fectnt  pcr  hxc  vcrba  expHcat  :  Alimcntum> 
atquc  auctto  h  rnatrc  varicnt  ,  hen  ampiins\cfi  \  iens  squa>,do 

dcicmynenfes  pr.tt ericri>n  ,  & fcctns  au.  '  :  trahit  enim i fanguittt 

adfc  id  ,  qrtod  cfi  dtdcijfimum  ,  &  fimuf  ctunn  l  i  frnitur. 

Vbi  vero  hxc  ilh  rariQYnfnertni  'Lori>  habet ,  fhn 

cibi 


Tars   L         JEgrotus  X  tV.      111 

cibi  reqnirens  >  quam-illud  ,  q:tod  adefi,  calcitrat ,  membranas  difrumpit. 
Liqnn  igitur  ,  quod  &  ante  decem  mcnfis,  foctus  efi  tndig\?ns  alrmento,  & 
c>di:itrans>ac  membranas  difnmpens \imtium partm  rnatri  effert.  Ha?c  Ga- 
lenus,  qttibus  videmus,  quanta  fit  vteri  cornmunicantia  cum  parcibus  fu- 
pcrioribus. 

c  Sexto  die  comatofa,fafiidiofa.]  Erant  haec  accidentia,'humorum  va- 
rictatem,vti  didlum  efl.figniticantia^cur  autem  fiant  horrida?,&  faftidior 
ix  muliereSjiam  alias  habuiftis  cum  Galeno,horrent  enim  fiepiiliine  mu- 
licres ,  Sc  qttia  pars  affe&a  eft  neruofa,  dc  qttia  morbus  eft  cacoerhes.Ha- 
buiffe  malartim  ruborem,fu{picionem  inferre  potcrar,  fuifie  hanc  mulie- 
rem  peripneumonicam  :  habent  enim  peripncumonici  malarum  rubo- 
rem,  vc  i.de  Ucu '  rnale  ^j^^^^.y.habetGalenus.Delirant  etiam  com- 
municara  affectione  cerebro,codem  dicente  i.de  locis  male  ajfeclisycap.^, 
immo  fcribic  nunquam  fieriin  pleuritide  ,  &:  peripneumonia,  quin  capuc 
africiatur ,  qu6d  humorum  excipiat  in  inflammacionibus  pucrittm  fuligi- 
nem,vc  +.de  caufis pulfuum3cap.$Mabent  eciamhaec,  quodacute  febiici- 
tant,4.^^  iocis  male  ajfeclts  cap.S.  Quo  m  loco  addicureciam  refpiracio- 
nis  diffictiltas  canca  quae  prohibec  anhelicum  ,  &  fimul  tuiliunt ,  de  qno 
affe&uloquens  Aetius  hcec  habet  :  Peripneumonia  inflammatio  efi  pulmo- 
nis  cumfebre  acuta,  Confequitur  autem,  ajfeclos  3  thoracis grauitas  abfque 
dolore.  Quod  fipellicuU  ipfim  qu<&  curn  thorace  fecundkm  longitudinem 
ipfimfiunt  connexa  >fint  irflammatA  ,  etiam  dolorem  percipiunt3&  ffiirandi 
difflcultas  fimul  irruk  ,  &  furreUifederevolunt :  pulmo  enim  cordi  incum- 
bens  fuffocationeminfert.  Rubicunda  eis  eftfacies,  &  maxime  maU3nafim 
in  fummo  flt  fimm^venA  temporum  eleuantur ,  proftratm  eft  appetitm^reffii- 
ratio  calida  ,  lingua  ficcitas3aqu&  ftigida,  magis  autem  aeris  frigidi  concu- 
pificentia3tujfisficca33c  quae  (eqmmzin:  Ub.iferm.^.cap.66.Qnibus  verbis 
videtur  poffe  concludi  hanc  cegrotantem  minime  fuiffe  peripneumoni- 
cam,  cum  defint  ea  figna ,  quae  talem  affectum  folent  concomicari :  nam 
alio  in  loco  habemus  luec  :  In  pulmone  infiammato  bronchia  anguftius  co- 
guntur  ,  quam  inpleuritide  >  &  in  fupino  decubitu  anteriores  thoracis  par- 
tes  confidentes  3pulmonem  arblant ,  &  continentem  aeris  attraclionem  impe* 
diunt.  Subdit :  Nullmtamenefi  doloris  fienfm  ,  nifi  gramtatis  ,  quiapulmo 
fenfm  eft  expers.  Membrana  autem  interfepientes  a pleniore  puirnone  de- 
preffa  dolorem  grauantem  faciunt ,  extremis  pottffimum  partibm  ,  quibus 
alligantur3quia  maioribi  tenfio3vt  ad  os pecloralei& ffiinam.  Expuunt  fiem- 
fer  ahquid  ob  laxitatem  partis  affetl& ,  a  quafemper  altquid  refudat ,  fen- 
tiuntque  calidam  refpirationem,quapartimplurimum  effiando  partim  mul- 
tum  aerem  frigidum  attrahendo  alleuan  fe putant .  Acuta  comitaturfebris, 
cum  rubore  infigni  ambaru  maxillarum  ex  futigme  fanguwis putrentis.Ce- 
lerius  pueri  ,  &  fenes  inde  moriuntury  quia  infirma  habent  latcrayfuligink 
-maiorern  vim  >  anguftiam  meatm  ,  &  materiam  crajjiorem.  Ab  omni  aha, 
inflammatione^morte  periclitantur  magis  iuniores,  fymptomatum  vehcmev- 
tia>& febre.  His  igitur  ita  exiftentibus  ,  non  credo  hanc  mulierem  fuiflc 
pcripncumonicam,.etiamii  multa  extent  figna  hoc  ipfum  fuadentia :  ne- 

V  d    i  que 


iu   Comment.in  &ifforias  Epidem.Efipp. 

que  enim  propterea  qu6d  malse  rubcnt  ,  peripneumonicam  diccmus 

ggrotantcm,  cum  ob  alias  caufasmalas  pdflint  rubere  :  nam  malarumru- 

bor,etiamfi  peripneumoniir  propius  fit,-guodammodo  a  fuhgine  putren- 

tis  in  pulmoneianguinis  ,  quam  genar  excipinnt  propter  fitum,  6V  rarita- 

tem  ,  ciiitque  colorem  pcr  cutim  tcniuflimam,  ceu  pcr  virrum  oculis  re- 

praefentant,  tamen  non  ita  prope  ,  vt  ioli  conueniat  :  nam  in  ambabus 

maxillis  ruborinJtgnis,inflarrimatibnis  fanguinis,&  vaporis  calidifignum 

eft ,  aut  mclancholiae  morbi ,  aut  tranflationis  materiac  ad  caput ,  vt  cum 

futurae  funt  parotides ,  quod  fxpiflime'  experientia  comprobatur.    Ciim 

igitur  iam  eflet  contradta  inflammatio  inmufculis  pcctoiis,  quid  mirum, 

fi  caput  elatosab  inflammatione  vapores  excipiens,  malae  irr.primis  rube- 

rent.  Neque  efl:  quod  quis  dicat  Hippocratem  inlcouenria  pcripneumo- 

niam  figna  fubticuiffe  ,  tanqnam  manifefla  ,  quemadmodum  fecifle  in 

nuiltis  locis  fcribit  Galcnus.  Vbi  multoties  ipiratibnis  diflicuitatem  pra> 

termififfe  tanquam  manifeftam  dicit,  2 .  de  difficult.  rtfyttat.  cap.-j.  Quo 

in  loco  hazc  habentur  :  Demonftrabo^  (  quamvis  pr&ter  cpini&ntm  hot  vffe 

vtdcbitur  ,  )  mnltos  dtffcuUer  Jfirantes  effe  m  morbis  popularibiu  co-nfcri- 

ptos  ,  verum  Htfpocratem  nihil  de  ipformn  refptraricnc  dtxifjt ,  fiopt-rca 

quod  mamfefta  erat ,  &  ommbw  Mtdtcis  co?ijt>ictu  :  fi  c.tm  ,  aiii  ftftkr, 

aut  locos  circa  clauiculas  ,  autfaciem  alicui  wftammari  Ctinfirigat)  &  ob  id 

paruns  ,  ac  devfns  /pirittts  neceffarto  fecjuatur  >  velut  in  priort  fermore  tft 

cowmovftratum.  Hippocrarcs ,  neque  difficilis  fpirationis  fpeciem ,  rieque 

prorfus ,  qucd  difncuiter  fpirans  faCtus  eft ,  fcnbere  dignatus  eff.    Nori 

igitur  hoc  diccndum  ,  quia  crant  accidcntia  minus  neceflaria  ad  morbi 

dignotionem.    Quod  fi  in  eptd.  id  prsctcrmifir ,  fuit ,  quia  agebatur  de 

morbis  vniuer(alibus,de  febribus  acuris.  £V:  malignis,in  quibusvnufquif- 

quc  poteft  coniiccre  difficultatem  fpirandi  fuiflc  annexam,aut  magnam, 

aut  paruam,  vr  nihil  eflct,  quc.d  ponerctur  ab  Hippocrace,ponirque  tan- 

tum  in  duobus  ,  aut  tribus  ,qnibus  tanquam  cxemplis  vtitur.  Vbi  vcr6 

agitur  de  affcctibus  particulanbus ,  non  prfcterrriittit ,  qu«  ad  morbi  c\i- 

gnocioncm  funt  neccffuiamcque  enim  vcrba  facicns  dc  Anaxionc  plcu- 

ntidc  laborantc  aliquid  horum  prcercrmifit ,  quae  ad  huiufmodi  morbnm 

conftiruc.idum  efli  neccflariaiamipfe  alias  docucrat ,  ied  cuncla  figilkt* 

nm  cnumcrauit,  vt  3.  %n  3.  fyi&.textfjg.  Quare  concludi  pofle  credcrem 

pcricncumonia  hanc  stgtOKinrem  mimmc  iaboraflc.    Ex  alcera  parrc  ,  u* 

confidcrcmus,  qu.T  fcnbuntur  ab  Hippocrate  -j.eptd.  tcxt.14.  Non  (em- 

per  narrar  accidenria  :  nam  dum  ipfe  rcccnfct  Hiftoriam  Cauponis  cuiiil* 

dam  ,  qui  peiipncumonia  laborabar  ,  non  nartai  accidentia  comcqucn* 

tia  penpneunioniam  ,  ira  in  1  liiloritt  iequenri  Hcrttloptolfmi.  Scd  (i  hoc 

opponatis ,  rcfponderem  nonfuiffe  ncccffaiium  omnia  recenfcre,  (cd  fat 

ilu  fiiiffc  poncrc  faiflc  peripneuiv.onicam  ,  quia  ex  confcquenti  fuppo- 

nunrur  omnia  fvmpromara  morbum  infcqucntki.  I    bifh  >taPolycratkt 

tcxt.%.  etufdcm  fcd.  cuiii  non  dicit  fuifle  pci  ipncumonicam  ,  pomr  fignai 

quibus  vnufquifquc  potefl  morbum  talcm  fuiflcconicclare  ,  quia  ponit 

ctum  difHcviltatcm  rcfpirationis,  c^  aiia  oimnia  figna ,  quae  morbum  con- 

ftituunr. 


Tats    h      sEgrotus   XIV.     115 

ftltuunt.  QuuSus  fic  exiftentibus  concludi  poffe  apparet  manifefte*  non 
laborafle  hanc  mulierem  peripneumonia  '■;  neque  neceflarid  concludi 
pofTe.  Malae  rubent :  ergo  eft  periptieumonica  ,  quia  cumulus  biliofo- 
rum  humorum  in  ventricuto  exiftentium  ,  poteft  malas  rubras  reddere  , 
ita  ,  elatis  vaporibus  ab  vtero,ab  hepate  ;  facicscnim  faciie  afcendentes 
vapores  recipit  propter  partis  apritudmem,  vt  bene  notat  Auicenna  hb.j. 
traU.^.Fen  10.  cap.  1 1 .  quod  videmus  fieri  facile  in  iis ,  qui  vino  frimis 
liberaliter  indulferunt ,  aut  in  iis  etiam  ,  quibus  aluus  plus  iufto  rcti- 
nctur. 

d  aAliquantulum  delirauit.  ]  Non  difficile  delirant ,  qui  circa  peclus 
habent  inflammationes  ,  propterafcendentes  vapores  ad  capnt ,  vt  ctrni- 
mus  etiam  in  pleuritide  :  at  non  a?que  valide  delnauit  ,  quia  qux  mate- 
ria  mifta  erat,ea>vti  di&um,erat  pituitofa,  &  ob  eam  rem  dicit ,  aliquan- 
tulum  deliralTe,  quia  partim  etiam  foporofa  erat.  Ncque  propterea  quod. 
febtis  feptimo  die  intermiferit ,  cam  ob  rcm  ftatuendum  erat ,  non  po- 
tuifle  effe  peripneumonicam  ,  quia  fcilicet  in  huinfmodi  morbis  febres 
fint  continux  ,  quoniam  faepiflime  obferuaui accenfas  eflc  fcbres  in  pleu- 
ritide  >  &extra£to  fanguine omnino  conquieuifle  dolorem  cum  febre, 
haud  multo  poft  ,  noua  fadfca  fluxione  rediifle  febrem  ,  propterea  poteft 
ctiam  e(Tc  eadem  ratio  in  peripneumonia ,  S^hac  decaufa  hxc  non  eflet 
ratio  fufficicns  ad  probandum  hanc  mulierem  non  fuifle  peripneumoni- 
cam.  Itaque  febris  intermifit,  quia  feqnuta  eft  cnacuatio  febribus  acutis 
admochim  familiaris ,  fudor  videlicet,verum  in  humorum  cruditate  nun- 
quam  fit  pcrfedta  crifis ,  &  eam  ob  rem,  remanente  crafliore  ,  &  nouam 
putredinem  concipiente  ,  rediit  febris,  neque  fedati  fifht  dolores  illarum 
partium  ,  quia  nondum  refoluta  erat  materia  in  illis  partibus  rixa  ,  hinc- 
que  elatis  denuo  vaporibus  ad  caput ,  vt  qui  erant  potius*  biliofi ,  vigtlias 
concitarunt  ,  quas  eciam  potuerunt  prouenire  ex  dolorum  vi.  Qu6d  fi 
vrince  ,  vt  erant  tenues ,  quae  crudum  fuifie  arfecriim  oftendebant ,  pra- 
uum  etiam  habuiflentcolorem  ,  fortafse  non  conualuiflet ,  non  potente 
mtura  &  cruditatcm,&  humorum  malitiam  euincere  ,  fed ,  quiafuerunt 
bonicoioris ,  eam  ob  rem  indicabaturrobur  naturse,  in  fuftinendo  mor- 
bum  ,  &  eo  magis ,  quia  femper  fuerunt  boni  colorismon  variarunt ,  vt 
aliquando  cernimus  fn  imbecillitate  naturae,  quae  eo  tempore  inordinate 
mouetur.  Vrinis  refpondebant  aluiexcrementa  ,  cum  dicatfuiiletenuia, 
mordacia  ,  quia  biiiofa.  Illud  quod  dubium  feciffet  Medicum  in  pra?- 
dicendo  eft  ,  videre  alui  cxcretionem  nigram  >  fcetidam  >  paucam. 
Tria  haec  erant  damnanda  ,  primum  quia  nigra  ,  fecundo  quia  fcetida, 
tettio  quiapauca  ,  &  vt  ab  vltimo  initium  fumamus.  Generale  pra> 
ccptum  eft,  non  folum  paucos  fudores,fed  etiam  omnes  excretioncs,aut 
abfceflus  morbo  minores  prana  cffe  ,  fiue  fanguis  per  nares  exccinatur, 
fiue  deorfum  per  ventrem  ,'fiue  per  vomitus,  aut  vterum  >  autfimilia: 
oftcndit  cnim  paucitas  illa  >  vti  ahas  dictum  eft  ,  quae  excernuntur ,  vel 
ferri  non  poflc  ob  copiam  ,  atqtie  ob  id  a  partibus  affe&is  diftluere  ,  vel 
moueri  quidcm  a  natura  ,  non  tamen  tota  excerni  ob  eiufdem  infirmita- 

D  d     3  tem. 


1 1 4    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

tem.  Quarc  mala  cenfenda  erat  illa  cuacuario.    Practerea  crat  materwe 

nigrae.  Huiutmodi  cuacuationcm  damnari  a  Galeno  in  confpicuo  eft  iis, 

qwiUbros prognofi.  percurretint ,  prascipue  ex  i.  lib.progn.  text.11.  cuius- 

verba  (ic  leguntur.  Exitiojior  efi3fi  riigra ,  contirmat  Galenus  his  verbisi 

Nigra  deietiio  ab  atra  bile  fyncera  ttngttur  ^graueolentia  vero  putredinis 

efiindicmm.    Additur  &c  id  ,  quod  iegitur  2.  in  3.  epid.  comment.i.  Vbi 

Galenus  apertiflime  fcribit  fempereiTe  exitiofi ,  quae  fcetent  ,  confirma- 

tumab  Hippocratc  i.progn.  text.41.  verba  faciens  de  vomitu  :  Omnis 

fubputris,ac  fcetidus  odor  in  omni  vornitione  malus  eft ,  quibus  addit  Galc- 

nus  :  ConftatyVt  cuiuis  afiec~lioniypermifceatur  putredo  y  ea  ipfa  euadat  de- 

terior.  Quibus  ita  exirtentibus  ,  potius  cenfendum  crat  fignum  pefnicio- 

fum  ,  quam  (alutare  ,  8c  tamen  euentus  aliter  luadet.    Cur  crgo  rcs  in 

hoc  bene  ceflit  ?  Hic  oportet  animaduertcrc  modum  loquendi  Hippo- 

cratis  ,  qui  tradtans  de  huiufmodi  cuacuationibus  4.  Aphortf  text.11. 

haec  habcc :  Deiecliones  nigra,  qualis  eft  fanguis  niger  ,  fpente  venientesy 

fiue  cumfebre ,  fiue  fmefebre  ,  peffimt.  Quas  verba  dum  cxpendit  Gale- 

nus  m  comment.  ita  loquitur.    Quare  ab  initio  quidem  ,  nunquam  ad 

bonum  iiunt  huiufmodi  euacuationcs ,  magnam  vifcerum  laeiioncm 

oftendentes ,  ad  morbos  ver6  confiftentes  fequuntur  fsepius ,  natura  fu- 

perflnitates  expurgante.  In  eodem  lib.text.11.  haec  habentur  :  Morbis 

qutbujlibet  incipienttbus  ,  ft  atra  bilis ,  velfupra,  vel  tnfia  exiertt ,  letka- 

le.  Huius  rci  rationemreddit  Galenus  in  comment.  fic  :  Quando  aliquis 

incipit  rnorbus ,  fi  quid  excernitur  ,  nihil  tunc  excernitur  natur&rattoner 

fedfunt  omnia  cafus  earum ,  qu&  in  corpore  funt  dtftofitionum  :  quo  enim 

tempore  natura grauatur  a  caufis  quidemmorbum  facientibus ,  adeft  autem 

cruditas  humorum  ,  tunc  aliquid  bene  euacuari  eft  impoffibtle  *,  fi  quidem 

oportet  coctionem  pr&ire  ,  fubfequi  difcretionem  ,  & poftea  euacuattonemr 

vt  bonafit  crifisffiue  iudtcium.  Quando  igitur  poft  morbi  cotlionemaliquis 

bumor  vttiofus  excernitur  ,  tunc  corpus  a  natura  expurgatur  ,  &  propter 

hoc  atra  bilis  ,  &  alius  omnis  huiufrnodt  humor  ,  vbifigna  coclionis  in  mor- 

bi  procejfu  apparuerint ,  bonam  fignificant  euacuationem  ,  fi  vero  aliter 

excernantur  yfine  fignis  coElionis  ,  exitialis  efl  cafut.  Alio  in  loco  habe- 

tur  :  Febricitanti  yfiqutdem  ineunte  morbo  mgra  btlis  prodierit  /  lethale. 

Quo  in  loco  attcndi  oportct  fermo  Hippocratis  :  nam  videtur  in  ex- 

cretione  atrae  bilis  tria  notare,  tempus  ,  qualitatcm  ,  &  cxcernendi  mo- 

dum.    Tempus  ,  quia  non  parum  refert ,  quo  tcmporc  excernatur  ni- 

gra  bilis  :  fi  cnim  in  principio  excernitur ,  lethalis  cft  :  definiturautem 

principium  hoc  ,  non  pro  primo  infultu,  ncque  pcr  fpatium  trium ,  vcl 

quatuor  dicrum  ,  fed  pro  toto  co  temporc  ,  in  quo  apparcnt  figna  cru- 

ditatis :  fimt  enim  coctionis  trts  dirTercntiae ,  vna  cft  obfcura  ,  altcra 

manifcfla,  tcrtia  perfccta.  Prima  coctionis  figna  principium  finiunr, 

&:  incrcmcntum  fururum  praedcmonftrant.    Sccunda  figna  iamadue- 

niilc  dcnotant,  tcrtiaautcm  ftatum  adcile  ,  &  haud  multo  poft  futiK 

ram  ciilim.     Ergo  toto  eo  tcmporc  ,  quo  non  apparent  iigna  co&ionis, 

nihil  pottft  cum  argrotantis  cornmodo  cuacuan.    Quod  fi  illud  cxcrc- 

tum 


Pars  1.         j£grotus  XIV.        u$ 

tum  fit  atra  bilis  ,  tunc  non  folum  ,  quia  in  principio  ,  fed  ctiam  ,  qufa 
prauus  humor  euacuatur ,  malum.  At  tria  efle  genera  nigrarum  excre- 
tionum  iam  ftatucum  eft  fupra  ,  tk  demonftratum  ,  quamam  harum  fic 
deterior,  &  quomodo  cognofcatur  atra  bilis,  etiam  cum  Hippocrate  ,  $C 
Galeno  4.  Apborif.  comment.i$.  Hacc  igitur,  cum  in  morbis  apparer,  eft 
fignum  fcmper  lethale  ,  &  etiam  vt  caufa.  Vt  caufa  eil  ietbaiis ,  quo- 
niam  ea  eft  maliria  prsdita.vt  partes  principes  infigniter  labefa&et  j  ven- 
triculi  a&ionem  deprimat ,  inteftinaerodat.  Vt  fignum ,  quia  ipfa  appa- 
rente,  nonnifi  fignum  vehementis  caloris  eft,&  ingentiflimce  purredinis, 
&  maximae  inremperiei  illarum  partium  ,  a  quibus  erftanat  ,  prxferrim 
hepatis.  Quod  Ci  res  ita  eft,dicetis  fortafle,  cur  Hippocrates  dicit  tantiim 
in  principio  eflelethalem ,  quafi  i»  aiiis  cemporibus  poflit  citra  detrimen- 
tum  excerni:fcribit  enim  Galenus  inlib.de  atra  £*/*,<:.  3.  humorum  hunc 
femper  efie  lethalem.  Ego  vero  ,  inquit ,  cum  ab  adolefcentulo  apud 
Pelopem  prAceptorem  notas  vtnufque  humoris  didiajfem ,  tum  eas  per 
totam  vttam  meam  ad  id  vfque  temporis  ohferuajfem  3femper  exusla  bilis 
atra  humorem  lethaiiter  excerni  ,  nigrorum  autern  euacuationem  non  in~ 
frequentzr  bonis  aufficijs  fieri  conJfext.  Et  tamen  Hippocratcs  fcribittan- 
tiim  morbis  incipientibus.  At  non  eft  difficilc  vobis  fatisfacere ,  fi  diii- 
genter  attendaiirur  verba  Galeni  5  ipfe  enim  non  abfolute  intelligit  om- 
nem  atrse  bilis  excretioncm  lethalem  effe  ,  fed  eius ,  qure  exadte  atra  eft, 
qiue  nullum  alium  habet  humorcm  miftum ,  qure  fyncera  cft  :  alio- 
rum  enim  humorum  admiftione  retunditur  eius  acrimonia  ,  &  ma- 
litia  :  fyncerus  enim  quiuis  humor  ,  malus  cft  ,  prseter  fanguinem  ,  vti 
alias  dictum  eft  cum  Galeno  ;  rem  ita  efle  deducitur  non  obfcure  ,  ex 
iocoaddufko  de  atra  bile  ,  dum  fubdit  :  Proinde  ,  qmbus  corporis  parti- 
buspura  ,  &  impermifta  adhdferit ,  eas  prorfus  exedendo  vlcerat.  Pro- 
bant  idem  ,  Hippocratis  verba ,  qure  rn  epid.  habcntur,  dum  recenfet  pe- 
ftilentem  illam  conftitutionem.  Horum  excrementorum ,  inquit ,  plures 
dtjfsrentia,  fuerunt  \  nam  qiudam  ad  atram  bilem  proxime  accedebant^ 
Aita  vero  ,  ne  mordicationem  quidem  ,  nec  fcedum  odorem  in  deicfhiombus 
babebant ,  multa  quoque  inter  h<zc  media  exislebant.  Addit  :  At  quipu- 
ram  ,  exatlarnque  atram  bilem  deiecerunt ,  omnes  periere.  Ita  igitur  funt 
exponenda  verba  Galeni  de  atra  bile.  Vcniamus  mod6  ad  textum  ,  & 
dicamus ,  non  fuifle  lethalem  euacuationem  hanc  ,  quia  tcmpcftiue  eft 
facta  ,  fignis  fciiicet  coctionis  apparentibus ,  confiftcnte  morbo  ,  vt  ait 
Galenus.  Quod  fi  vrinre  erant  tcnues  ,  habebant  tamen  bonum  colo- 
rem  ,  quod  plurimum  refert ,  Sc  co&ionem  repnefentat.  Faclum  pro- 
pterea  eft ,  vt  alleuata  natura  a  farcina  ,  quod  reliquum  fuit  concoxe- 
ritjvci  ex  mbfequentibus  vrinis  clarum  fit  ,  qure  contentum  habue- 
runt  album  ,  &  l^eue  ,  quod  fedimcntum  ob  id  probatur  ,  quia  euiden- 
tcm  denotat  coctionem  ,  vt  colligcre  poteftis  cx  2.  progn.  text.16.  Et  ex 
hoc  robur  naturae  attenditur  ,  qua:  potuerit  fe  a  tanta  humorum  vitio- 
iorum  fircina  eximere.  Bene  humores  iftos  cxifle  ,  dcnotat  tolcrantia, 
&  confcrencia  ,  q.uod  annotatur  ab  Hippocratc  4.  Aphorifrn.  text.^j.  his 

verbis: 


n6    Comment. in  HiFtorias  Epidem.Hipp. 

verbls.  Excretiones  liuidd  in  febribus  non  intermittentibus ,  cruentA  ,fe- 
tidd ,  &  bilioft  ,  omnes  mala ,  &  fi  bene  exeunt  ,fiuepcr  alui  excretionem, 
fiue  per  vrir/as  ,  bonA  >fi  vero  non  altquid  coru?n  ,  qu&  iuuant  per  h<zc  loca 
excermtur  ,malum.  Galenus  fupcr  hoc  ,  poft  multa  ita  fcribir  :  Non 
emmfirnpliciter  dixit  prauas  excretiones  bene  exeumes,  bonas  ejfe  ,  fed  jpe- 
ciatim  tpfarum  memimt ,  inquiens  ,  Unida  ,  cruentA  ,fcetid&  ,  &  biliofit, 
vna  aut  cornmunis  eft  in  omnibtts  ratio.  JlfaLt  euacuationes  funt  praua- 
rumfifna  difbcfitionum  ,prodeuntque  fapius  eodern  modo  ,  quo  in  vlccri- 
bus  putridis  ,  a  quibus  idorcs  ,  hoc  eft  liquores  faniofi prodeunt ,  nihil  di- 
Jpofitioni  confcrentes,  nonnunquam  vero  ita,ficuti  pus  ex  abfceftu  dtfrupto, 
bene  expurvans partem  pattentem.  Subdit  :  Indicia  vero  quod  bene  ex- 
cernatur  ,  maxima  quidem  fmt  coBio  ,  &  bona  tolerantia  ,  curn  ipfis  ve- 
ro  ,  &  morbiftecies  ,  &  poft  ipfam  tempus  anni ,  regio  ,  atas  ,  natura  Agro- 
tantis.  Quarc  illam  euacuntionem  fuifle  bonam  argumcnro  eft ,  quod 
iuuerit ,  &  tolerauerit ,  apparentibiifque  fignis  codionis.  Quod  inuc- 
rit ,  euentus  probat  ,  ciim  poft  hanc  euacuationem  ,  natura  facta  robu- 
ftiori,  quod  erat  reliqui  per  fudorem  euacuauerit  •,  &  verifimile  eft  fuifle 
fudorem  copiofum ,  quoniam  ita  iudicatus  eft,  vt  non  amplius  recidiua- 
uerit ,  &  fidta  in  die  vndecimo.  Quanti  poflit  vis  naturx  in  concoquen- 
do  difcat  vnufquifque  ,  cum  vidcamus  hunc  jegrotantem  adhuc  in 
feptima  habuifle  vrinas  tenucs ,  nihilominus  breuiflimo  temporis  fpatio 
ira  fuifle  coctas ,  vt  potuerit  integre  in  vndecima  iudicari ,  etiamfi  pefli- 
mas  habuerit  cuacuationes ,  vt  bene  didum  eft  a  Galeno  i.  prognoftic. 
text.^i.  In  omni  materia  ,  qua  ex  corpore  fecernitur ,  facilttatem  potijfi- 
rnnm  ftetlari  conuenit :  fape  enim  valuit  natura  prauam  vincens  affetlio- 
nem  expurgare  corpvu  ,  &  in  hoc  terrentur  multi  afticientes  vitiurn  eius^ 
quA  excermtur  materiA  ,  nequaquam  cognofcentes  ,  vtrum  id  acctdentis 
ratione  fiat ,  an  quia  natura  pranam  materiam  foras  pxopellat.  Ita  i.  epi- 
dem.  text.+i.fettione  %.  Erant ,  inquit ,  his  vrina  copiofa,  crajfic  ,  vana, 
rubentes,puruientA  cum  dolore  ,  atque  fifuperftites  ornnes  fuere,  nec  vllum 
horum  peryjfe  cognoui.  Cum  cxcrctionibus  nigris  ,  feruatus  eft  aegrota 
illa  ,  de  qua  iit  mcntio  7.  epidern.  tcxt.i^.  Leophorbida  di&a.  Quibus 
fic  habetis  conciliatur  Galeni  locus,  vbi  habet :  Ornnia  fcetida  effie  exitio- 
fi ,  &c  etiam  vidimus ,  quomodo  prauae  excretiones  poflint  cum  a-gro- 
tantis  commodo  euacuari,  5c  ctiam  quomodo  harc  argrotans  tam  graui- 
tcr  affedla  potucrit  conualcfccre.  Reliquum  mod6  eft  ,  vt  vidcamus 
quomodo  potueritiftc  affeclus  propulfari,<Sc  quibivs  medicamcntis  fuif- 
tct  occurrcndum. 


CurMio, 


Tars    I.        j£gvotus    XIV.      %ij 
Curtt/tio. 

IAm,  qutf  fuerit  xgritudinls  caufa  ,  apcrtiflimum  ex  tcxcu  cft  ,  cum 
ldem  Hippocrates  dicat  paucos  fuiffe  mcnfes.    Curn  igitur  omnium 
affecluum  caufa  referacur  \\\  mcnftruam  purgacioncm  diminutam,  fc- 
rebac  redta  medendi  racio  ,  vc  Medicus  effet  praecipue  follicirus  de  iif- 
dcm  euocandis ,  quoniam  rcuulfis  humoribus  ad  partes  infernas ,"  fu- 
pernse  fuiffent  minus  affeclae.  Ad  hoc  prxftandum  multa  commendan- 
tur.    Aqua  dcftillata  ex  foliis  ficuum  albarum  ,  Aqua  rubrse  tinclo- 
rum  fabina? ,  trochiici  dc  mirrha  ad  3.;.  cum  aqua  pimpinellar.    Fcr- 
mencum   cum   faccharo  ,    &  modica  portione   croci  ,  magnitudinc 
auellanae  ftngalis  diebus  fumptum  ,    &:  multa  alia  ,  qus  a  pra&i- 
cantibus  haberi  poffunt  •,  fed  tamen  cum  ,  qux  menfcs  mouent  ,  ha- 
beanc  calorem  adiunchim ,  cuius  caufa  febris  augeri  potcft  ,  cam  cb 
rem  ftandum  cum  iis  cft  ..p  qu#  citra  caloccm  iuuare  poilint.  Itaquc  ego 
inter  cxtera  fanguinem  extraxiffem  ex  vtroquc  pede  ',  praefertim  ,  cum 
vires  fuiffe  conftantes  certiffimum  fit ,  non  praetermiiTIs  interim  aliis 
reuulfionibus  partibus  infernis  :  ita  enim  curabitis  eas  ,  quibus  per 
paucos  menfcs ,  purgamenca  funt  fuppreffa  y  quia,fi  aliter  effet ,  &  iam- 
pridem  effent  detcnta  ,  ego  in  illo  cafu  mktcrem  fanguinem  ex  bra- 
chio  ,  poftea  ex  pede.    Facla  igitur  vcnae  fectione  ,  vt  dixi  ,  quo- 
niam  puto  diminutos  fuifle  menfes  propter.  fanguinis  craffiriem ,  ean- 
dem  attenuarc  tentaffem  ,  &  obftruftas  was  refcrare.    Medicamen- 
ta  ,  qux  id  potuiffent  citra  difpendium  prxftare ,  funt  fyrupus  de  agri- 
menio ,  capill.  veneris,beconicae,  cichorij ,  endiuiae ,  cum  decoctis  ,  ex 
iifdem  radicibus  graminis  pcrttaphylli,  foliis  boraginis ,  rutae,  caprariar, 
acetofa: ,  fem.  mclonum  ,  floribus  cordialibns  ^  fcm.  citri ,  &  id  genus 
aliis  ,  prius  tamcn  leniiffem  aluAin*    cum  flore  caflias  ,  &c  fem.  citri, 
aut  manna  ,  &  lenitiuo  difiblutis  cum  deco&o  abfinthij  ,  tamarin- 
dis,  &  fem.  citri.    Doloribus  colli  ,  &c  pe&oris  conucniebat  inunclio 
demulcens  ,  vt  ex  oleo  amygdal.  dulc.  liliorum  alborum  ,  cx  fem.  lini. 
Qu6d  fi  nihilominus  perfeucraffet  faftidium  ,  6c  alia  accidentia  ,  quar 
cnarrantur ,  ncquc  haec  crant  ncgligenda  ,  quia  maximum  eft  fympto- 
ma,  quod  fpectat  ad  ventriculum  ,  praecipue"  ipfius  os ,  &c  nunquam 
negligendum  ,  quamuis  vidcatur  leuc  :  poteft  cnim  appellari  pars  prin- 
ceps  ,  non  quidem  primarid  ,  fed  faltem  fecundario  ,  cum  propter 
oris  ventriculi  affectionem  ,  quamplurimi ,  qui  leuiter  videntur  affedi, 
moriancur ,  praetcr  fpem  ,  fte  expe&ationem.  Huic  igitur  prouifum  cffcc 
commode  ^  aut  cmplailro  ex  crufta  panis  ,  aut  omento  in  oleo  ro- 
faceo  jmdefaclo  ,  &c  tepido   admoto  ,  aut  alio  opportuno  medica- 
mento.    Quod  fpectat  ad  delirium  ,  ad  foporem  ,  ratio  fuadet ,  pofle 
tolli  fecta  vena  cx  pcde  ;  attamen  ,  fi  factis  iftis  euacuationibus ,  pcr- 
fcueraffcnt,  oxyrrhodinis  crat  infiftendura  ,  qux  miftam  habercnt  facul- 

£  c  fttetpfj 


zi8    Comment.in  Hiftoridt  Epidem.Hippl 

tarcm  ,  nimimm  rcfolucndi ,  &  repellendi.  Si  morbo  foluto  ,  nccef- 
faria  fuiffet  purgatio  ad  tollendas  quae  fupcrcrant  rcliquias ,  vti  potuif- 
feris  fyrupo  rofaceo  folutiuo  ,  fyrupo  dc  cichorca  cum  rhabar.  diacar.  8c 
leniriuo.  Viclus  ratio  ca  eflc  debebat ,  quar  5c  vim  habcrct  refrigcran- 
tcm  ,  &  optimi  fucci,  neque  omnino  plena  ,  quoniam  morbus  non  eft 
multum  produ&us ,  &  cum  virtute  valida.  Et  haec  di&a  fint  fatis  dc 
^Egrotantibiis  primae  conftitutionis. 


PETRI 


II 


PETRI  FRANCISCI 

PHRYGII 

C  0  M  M  E  N  TA  R  I  0  RV M 

in  Hiftorias  Epidemica*  Hippocratis 

PARS    SECVNDA5 
I  N    QJV  K 

HifiorU  ^Egrorum  XII.  ab  Hippocrate  propofit&feSIlonc 
prima>&  fecunda  Ubn  tertij  Eptdcmow> 
accurate  explanantur. 


iEGROTVS    I. 

Ythion,^//™- 
pe   Telluris  adem 
habitabat  >  cepit 
a  primo  die  tremor 
a  manibus  yfebris  acuta^nuga- 
batur. b  Altero  die  cun&afunt 
exacerbata.  Tertioeade  erant. 
c  Jguarto  aluus  pauca ,  mer*> 
biliofa  fuit  deietla.  d  ^umto 
omniafunt  exacerbataytremo+ 
res  manebant  ,  c  fomni  erant 
tenues^  aluus  conttitit.  f  Sexto 
f^utavaria^fubrubra.    g    Septimo  os  efi  diHortum.  h  Ottauo 

E  C      2  cmrHA 


APPaSTOS  nPaTOS, 

'ZcTOet  ^iCepV,»^- 

Xi&*  >  T*7©ep»T}r 
7W/>ivg   g£vq  >  A»jf  ©>.    cJ^Tg^, 

moWTOL  r&Ctp&fclwdll.  T^ItH\  705  tttV- 

aKpnt^  iPghdcha  ,  cftiJASi .  7T9|U- 
^JTjf  <ZeWTa  vrctpaifciw&i .  t/Vvci  A€- 

tffoi.  XfJiA/«  £q7/.|fi|6T9f  7rfvi?&  7S01- 
.  XJ^P*  ,  XJZTipu&gp.    iScftJf^Jf    cjo#06 


xlo    Comment.  in  HiftortM  Epidem.  Hipf. 

f&cLpfyu&n.  oySiri  <&ttijzt  <&ctpeo-  omnia  exacerbabantur^  tremo* 
£wjSh.  tfofMi  <8rctfijL8{jovm  £&,  j  res  etiamnum  fermanebmt. 
Kctr  *^%i$  p> ,  £  folfet  £  'oytf&iisy  Vrina  a  frimo  ad  otfauum  vf 
/\s7rTct  y  d^oct.  cUcqupvHp  «W  %ue  diem  tenuis ,  decolor ,  qud 
Sh/tQi/Xov.  <hvJ.Tr\  iJpoxn.  tifiy  fujpenfiones  habebat  nubilofas. 
A2  •vntmmw.  vneiSv.  &  2 yt  l  Decimofudauit  ,  fiutafub- 
\smKd)K%  v&i  *ei<nv.  pQ  3  nei-  cotfa  ,  k  iudicatm  efi.  Vrina 
<ni ,  -nojapdwlsL  yqigyrtty  il&pop  circa  iudiciumfubtenuu.  ^ua- 
qi7jv»up  *&4  tJptu);  ^  &<tyfe~  *  dragefimo  aiudicio  die  ,  fup- 
etoofyis  ifyiTQ  >Wstw$,  Tnwr.ov.  furatio  circa  fedem ,  &firan- 
¥•*;  guriofm  fatfus   efi   abfcejfus. 

7n.  7T.  01/.  ft.  v.  idcft^robabtl^ 
efi  vrinarum  multitudinc  fanatum  quadragcfima. 


COMMENTARIVS. 

fij^f^  V  a  m  grauiter  eflctaffc&usPythion,  vnufquifque  ex  tcxtu  non 
£f  ».-UjF  difficile  clicerc  poteft  •,  oim  ;  qu#  h«ibuit  annexa  fyn 


poceft  •,  cum  i  quae  habuic  annexa  fympcomata, 
&§£faf  noncanuim  dcmonftrenc  magnum  ,  &  vehcmcntiffimum  fuifle 
affc&um ,  ver&m  eciam  non  patum  fuiflc  de  vita  pcriclitatum  :  nam  cre- 
mor  ille  manuum  ,  &  thoracis  affe&io  erant  tanquam  fcbris  fymptoma- 
ta  :  ciim  cnim  ciTet  fcbris  vehemcns ,  vi  caloris  multa  flcbat  actra&io  ad 
caput,  cuius  caufa  nugatus  cft,  cratquc  hocfymptoma  minime  afpcrnen- 
dum,  cum  in  principio,  ftatim  inuadcntc  morbo,  apparuerit,quod  dcno- 
tat  vim  maximamftatim  habuiflc  morbum  :  humorcs  igitur  ifti  ,  qui  ca- 
put  rcplcbant  ,  a  caloris  magnitudine  liquati ,  ad  primum  intcrcoftale 
defluxcrunt  ,  cx  quo  ,  vt  notat  Galcnus  %n  comment.  cnafcuntur  ncrui, 
qui  manuum  muiculos  mouent  ,  ibique  ab  humorc  illic  decumbcnte, 
obftructis  neruis,  &  a  copia  grauatis,impedicoquc  fpiritu  animali ,  quo- 
minus  poflet  adeas  partes  fcrri ,  crcmorcs  fequcbantur  manuum.  Ho- 
rum  portio  ad  pcclus  dclabcnsthoraccminfcftabanr,  collccla  matcria  in 
ca  parrc  ,  vt  cx  fputis  conftat.  Hxc  omnia,  an  vcra  fint,  tcxtus  ipfc  ,  (i 
cxaminetur  fidcin  facict :  incipit  cnim  fic. 

J  Primo  dte  tremor  a  manibus.  ]  Statim  in  principio  fc  fc  prodnnt  dno 
fymptomata  minimc  afpcrncnda,  dclirium,  ctiamfi  lcuc,qnod  innuit  per 
vcrbum  illud  ,  nugabatur  :  ck  trernor  ,  qusc  duo  ncruornm  principinm  ,&: 
& '  ccrcbrum  ipfnm  cflc  arrcClum  prxmonftrabnnt.  Trcmor  motus  cft 
aeprauaci  fymptoma,cX  Galcno  i.  defympt.  caufis ,  ap.i.  Eft  cnim  qui- 
d.un  comcrofictrs  mocus,  quo  mcmbrum  motibus  con^rariis,  viciflim  iibi 
intiiccm  ilicccdentibus  mouctur ,  nunc  in  fublimc  ficultatcm  attollcnrc> 
;  lUHK 


Tars   II.        ALgrottu    L         %n 

mmc  deorfum  membri  grauitate  ferente,vt  notat  Galenus  ih  iilJe  trem. 
cap^.  Id  enim  quod  ir.ouet  ,  8c  quod  mouetur  ,  pari  magifterio  certant 
inter  fe,  vti  etiam  j.Aphorif  comment. n .  Huius  caufa  fempcr  eft  facul- 
tatis  imbecillicas :  tremores  cnim  canfam  habent  coniunctam  ,  vt  ita  di- 
cam,  virium  imbecillitatcm.  Sunt  autem  tmbecilhe ,  vel  per  fe  ,  vel  ex 
accidenti.  Per  fe  languent  dupliciter  ,  vel  quia  non  influit  facultas  ani- 
malis  ad  organa  motui  dcftinata  ,  neruos  fcilicet,  &  mufculos ,  vel  quia 
organofum  vitio  non  fufcipiuntur.  Non  influunt  autem  ,  vel  quia  difli- 
pantur  fpiritus  animales ,  vcl  alio  euocantur.  Diflipantur  rationc  actatis* 
ex  diuturno  ,  &  graui  morbo  ,  cx  immodicis  euacuationibus  ,  vigiliis, 
cxercitiis,  balneis,  immodica  venere,  &  his ,  qux  a  tota  fubftancia  neruis 
funt  infefta  ,  vt  cft  hydrargyri  vapor.  Alio  autem  euocantur,  vt  con- 
tingit  in  inflammatione  capitis ,  vidclicct  in  parte  dextra  ,  vbi  in  finiftra 
tremor  exoritur.  Quod  fi  facultas  ,  organorum  vitio,  in  membro  non 
fufcipiatur  ,  hoc  euenit ,  vel  quia  in  ipfis  adeft  intcmpcrics ,  vel  aliqua 
anguftia.Si  vcro  vires  ex  accidenti  fint  imbecillas.  Hoc,vcl  propter  animi 
perturbationes.vt  in  timorc,  vel  propter  oneris  grauitate  accidere  poteft, 
qux  quidem  oneris  grauitas,  vcl  extrinfeca,  vcl  intrinfeci  eft,  quarcnus  a 
plenitudinc  ipfa ,  ponderis  modo  degrauante  ,  imbecilla  ad  motum  rcd- 
ditur  virtus ,  vt  notat  Galenus  lib.de  trem.c.^.&c  in  prxfcnti  Hiftoria.Pi- 
thioni  non  alia  ratione  accidit  tremor ,  quam  ob  onus  intrinfecum  vires 
pergrauans ,  non  quidem  ob  vires  per  fe  imbctillas,  quia  nulla  prseceflit 
caufahuiufmodi  :  nequc  enim  tantaprceceflit  euacuatio,qux  ad  id  xgro- 
fantem  poflet  redigere  ,  ncque  ob  animi  perturbationes  ,  neque  oneris 
grauitacem  extrinfecam  ,  quia  id  non  dicit  Hippocrates.  Relinquitur 
igitur,  vt  fit  ob  onusintrinfccum  vires  pergrauans ,  copiam  videlicet  hu~ 
morum  ,  ncruos ,  qui  cxoriuntur  a  ceruicis  medulla ,  &  manuum  motui 
deftinatos  infeftantium  ,  vt  obferuat  Galenus.  Cum  enim  huius  xgrott 
corpus  fcateret  varia  humorum  forte;  acccdente  febrili  calore,euenir ,  vt 
quemadmodum  diclrum  eft  ,  pituita  &  fanguinc  liquatis ,  &  ad  ncruos, 
qui  manuum  motuiprxfunt ,  dclapfis  ,  ibique  anguftiam  excitanribus, 
exortus  fit  illarum  tremor,  ciim  verd  ab  eodem  febrili  calore  vapores,5c 
humorcs  biliofi  ad  caputipfum  tranfmitterentur,ortum  hajbuit  delirium, 
vti  didum  eft,  quod  cx  Galeno  in  comment.  ficri  folet,cetebro  ob  inflam- 
mationem,  vel  ob  humorem  biliofum  offenfo. 

b  Altero  die  cnnEla  funt  exacerbata.  ]  Quia  morbus  crat  vehemens, 
non  erat  mirum  tam  cito  augmentum  fufccpifle  ,  &c  omnia  fecundo  dic 
fuiflc  exacerbata ,  videlicet  febrcm ,  delirium  ,  &:  tremorem ,  nequemi- 
rum  ,  quoniam  folent  morbi  acuti ,  vtplurimum  quidem  moueri  per  rcr- 
tium,fed  aliquando  etiam  per  pares^vt  hic,ncque  aliquid  noui  fuit  in  dic 
tertioctiamfi  eflet  dies  impar ,  nequc  tamen  diminuta  funt  ,  ciim  dicat 
fuifle  cadcm  ,  vr  die  fecundo. 

c  Qnarto  aluHsmera,  pauca.biliofafuit  deietta.]  Iam  alias  dictum  cft, 
pauca  exccrni  prauum  cfle,  &:  e6  magis ,  fi  illa  fint  fyncera  ,  qux  priuata 
fero  damnantur  ,  vti  iam  non  fcmel  vidimus.  Itaquc  hxc  euacuatio  du- 

E  e     j  plicitcr 


111 


Comment.  in  HiBorias  Epidtm.Hipp. 


plicitcr  erat  mala,  &  quia  pauca ,  5c  quia  fyncera,  quaj  critica  nunquam 
cilepotcft,  quia  rnodcrati  caloris,  &  concoquentis  non  eft  indicium  ,  fcd 
omnino  praeternaturalis.  Et  notandum  intelligerc  Hippocratcm  pcr  bi- 
lcm  fynceram,  bilcm  flauamjcV  in  geneicfyncera  dicuntur  illa,qux  nul- 
la.  funt  aquofa  humiditate  pcrmixta,  folo  humorc  excreto  ,  fiue  is  fit  bi- 
liofus ,  fiue  mclancholicus ,  fiue  seruginofus ,  aut  porri  colorem  reprae- 
fentans ,  quae  omnia,  natiuam  humiditatcm  a  calorc  febris  exuftam  om- 
nem  indicant.  Excipitur  autcm  fanguis ,  quia  in  locis  iam  alias  adductis 
habetur  a  Galeno  quemuis  humorcm  fynccrum,  fanguinc  cxcepto,  ma- 
lum  cilc  ,  quia  fyncerus  fanguisintelligitur,  quirubcns,  floridufque  eft, 
qui  autem  nigcr,  illc  dctcrior :  ita  habctur  i.prognoft.  text.+j.  Hinc  non 
dinScile  colligitur  fuifleirritamentum  fa&um  a  biliofa  materia:hoc  cnim 
eft  ipfius  proprium  i.im.  eptd.  text.if.  quo in  loco hasc  habentur:^/«> 
turbdtA  erant,&  btltofty  &  pauca,  meraque  deijciebant  ,&  ajfidue  deijrie- 
bantyin  cuius  comment.  haec  funt :  Mordacia  porro  erant  haud  iniuria ,  vt 
qu£  btUofa>  meraque  erant.  Quod  ciirn  ita  fit ,  merito  fufpicari  potuifTct 
quifque  in  fcptima  longe  grauius  habitutum ,  cum  quarta  fit  fcptimae  in- 
dcx,  vt  i.Aphor.  text.14.  prauertim,  cum  die  quinto  res  laberetur  in  dc- 
tcrius :  fcribit  enim  , 

a  Quwto  omnta  funt  exacerbata.  ]  Vifa  cft  hxc  fcbris  mota  a  princi- 
pio  per  parcSjCiim  fecundo  die  auctus  fit  affedhis  ,  fedtamen  non-eft  mi- 
rum  variare  morbum,  cum  adeft  humorum  vatietas  :  dicittremores  per- 
maniifle,  hoc  autem  ita  erat,  quia  nondum  potcrat  effe  refoluca  materu 
obftruens  neruos,quia  quar  craffa  funt,non  ita  facile  diiToluuntur,ctiamfi 
in  hoc  aegrotante  ahquid  commodi  potuerit  afferre  fcbns ,  quomodo 
autcm  omnia  fint  exaccrbata,  notat  pcr  particulam  illam  j 

c  Somni  erant  tenues,  alutu  confttttt.]  Tanti  facit  vigihas  Hippocrates, 
vt  hoc  fymptoma  nunquam  fubticeat ,  quod  &  vcs  attenderc  debetis: 
fempcr  enim  arguitpartis  principis  affe&ioncm ,  &  quando  hx  partcs  in 
morbis  infigniter  laeduntur  fufpc&a  rcs  cft,  ctiam  in  morbo,  qui  fua  na- 
tura  videatur  lcuis,  quia  calorcmintcrnum,  &  maximam  ficcitatcm  ar- 
guit ;  &  eo  magis  fi  aluus  fupprimatur ,  quia  rccurrunt  impctuofius  va- 
porcs  acrcs  ad  fupcrnas  partcs  ,  &  caput  facilius  afficitur.  Veriim  ,  non 
vno  modoaluus  fupprimitur,  cum  adftringatur  aluus,velproprer  intem- 
periem  calidam  ,  6c  ficcam  hcpatis ,  U  rcnum,  vcl  proptcr  intcftinorum 
ficcirstem  ,  &  cxcrctriccm  imbecillam ,  aut  proptcr  fcnfum  obtufum  in- 
tcftini^vt  1 .  de  fantt.  tuenda,cap.  1  3 .  colligitur.  Adftringitur  ctiam  aluus 
ptoptcr  cxitus  cxciemcntorum  intcrccptioncm  ,  vt  in  ablccffu  intcftino- 
rum,  aut  mcfcnterij ,  aut  ftcrcorc  duro  rctcnto  ,  aut  cruditatibus  vcntris, 
Sc  conuptis:raritas  ctiam  cutis,aqua  immodicc  corpuseuacuatur,  aluum 
adftringit.Rctinenturparitcrcxcrcmcnta  proptcr  inucrfum  inrcftinonun 
motum,vt  in  voluulo,quotemporenihilinfcriuscxccrnitur,ied  &quan- 
do  quis  proptcr  aliquam  occupationcm  ictinct  cxcrcra.  Et  proptcr 
mufculi  fphiiictcrisrcfngerationem  ,  hacc  cnim  cft  caula  contractionis, 
quac  prohibct  quominus  ccmpcftiuo  tcmpoic  iut  cuacuatio  :  hinc  cx- 

ficcatio^ 


Tars    II.       'jEgrotus-L  115 

ficcatio  3  &  induratio ,  vndc  plus  iuftopoftea  retinentur.  Ciim  igitur  tot 
caufis  excrementa  retineri  contingat.  In  hoc  segrotante  nullam  aliam  ex« 
cogitarem,  quam  caloris  vchcmentiam,  cuius  caufa  elatis  vaporibus  acri- 
bus  ad  fupernas  partes ,  inteftina  non  veilicabantur  ,  neque  facairas  ex- 
pultrix  poterat  cxcitari  ,  quo  rempore  retinentur  excremcnta.  Hoc 
poterat  efle  m  caufa ,  vt  &  pectoris  arTec~tio  exacerbaretur,&  caput  magis 
patcretur. 

f  Sexto  ftuta  varia  &  fubrubra.]  Ccepit  naturafexto  die  pc&oris  affc- 
&ionem  reddere  piacidiorem  ,  cum  ccepcrint  apparcre  fputa  vada  ,  quae 
varietatem  cjuidem  humorumdenotabanticxteriimerantfubrubrajd  eft 
mifta  fanguini,funtaurem  plaCida  fatis  ,  qu*  fanguinea  funt  fputa  ,  &  ex 
hoc  poterat  quis  dubitare,num  eflet  Py thion  peripneumonicus ,  an  pleu- 
riticus  ,  ih  quibus  afte&ibus  etiam  apparent  haerc  fputa  ,  dicente  Galcno 
l.de  dijf erent.febr.cap. 9. vbi  fic  legitur  :  Eius  verbrfuod  dicitnr  fidern  fa- 
cere  poteftjd  etiam,quod  inlateris  inflammationibus cernitur :  nam  quidam 
inipfis  Jpumeum,quidam  paHidum,  quidam  rubeum  iiquorem  expuunt3quod 
nihii  aliud  eft,quam  ea  humorumfars  ininflamationc  expurgans,  qu&reti- 
neri  non  poteftjed  pr&  tenuitate  fudat  exterius.  Et  i.de  iocis  rnaie  ajfetlis 
cap.y.  de  inflammationeagens,ita  habet:  Idque  modb  hoc^aiias  alio  coiort 
infet~tum>vt  interdum  rubrumyinterdum  flauum  ,  aut  rufum  ,  aut  ftumofum 
quoque,&  nigrum,  &  iiuidum  appareat.  Verum  ,  cum  nullius  accidcntis, 
aut  pleuritidis,  aut  peripneumonix  fiatmentio  ab  Hippocrate,aIiter  puto 
fentiendum,videlicet  id  cueni(Te,vt  Galenus  in  c07#/w*;tt.ftatuit,quia  hu- 
mores  dclapfum  habucrunt  ad  primum  intcrcoftalc,qui  propter  ipforum 
paucitatcm  non  poterant  fpirandi  difficultatem  inducere  >  prxfertim,cum 
hxc  pars  non  multum  faciar  ad  refpirationem.  Verba  Galeni  fic  legun- 
tur :  Quamobrem  probabiie  eft  in  primis  thoracis  regionibns  ,  vbi  eft  conti- 
nensad  vitimas  ceruicis  vertebras yaffluentiam  aliquam  humorum  conftitiffe* 
non  multam  ,  qus.  dijpncet  non  effet  excitanda  ,  qu6d  non  referat  magno- 
pere  ad  officium  refpirationis  primum  intcrcoftaie  :  funt  enim  duo  8c  vi- 
ginti,&  appcllantur  metapleuria,id  eft,  intcrcoftalia ,  lib.de  mufcul.dijfe- 
ttione,cap.i$. 

5  Septimoyos  eft  diflortum.  ]  Quam  nocuum  fiffupprimi  alui  excrc- 
menta  apcrtiffimum  eft,quoniam  caput  non  mcdiocriter  afficitur ,  vt  no- 
tat  Galenus  iib.^.acut.comm.^.  &  yde  fympt.caufis>  cap.i.  quibus  in  lo- 
cis  apparet  manifefte  ,  quot  fiant  incommoda  retentis  excrementis ,  fed 
mult6  maiora  funt,fi  retincantur,  quo  tcmporecaput  eft  male  afFectum, 
vti  ctiam  6.de  tuenda  fanitate cap.xo.  habetur  :  augetur  enim  tunc  afFc- 
&io,&  cxacerbatur  non  parum  :  nam,  fi  ipfa  non  cxiftcnte  fit ,  exiftente, 
augetur  finc  dubio.  Quapropter  diccre  poffumusos  efle  diftortum,  quia 
aluus  conftiterit,recurrentibus  humoribus  ad  fttpernas  partes.  At ,  fi  rem 
expendamus  diligentcr,os  fuifle  diftortum  feptimo  quidcm  ,non  tamcn 
au&a  cerebri  arFedione  ,  fed  potius  diminuta  ,  nimirum  humoribusad 
infernas  partes  tranfmiffis.  Quod  verum  fit ,  non  amplius  meminitafFe- 
€fcionis  cerebri ,  quamrem  non  fubticuiflet  /fi  fuiflet  exacerbara  ,  vti  eft 

Hippocra 


it  4     Comment.  in  HiHoriM  Epidcm.Hipp. 

Hippocratis  mos.  Accidit  autem  oris  tortura^mufculis  ipfum  mouentibu*, 
*conuulfione,vel  paralyfi  arfedis.ea  folum  intercedit  differentia,  quod  in 
paralyfi  pars  lana  xgram,&:  refolutam  ad  fe  trahit :  in  conuuliione  vero, 
conuulfi ,  fanam.  Dignofcitur  afrectionis  caufa  dolor ,  qui  duntaxat  in 
conuulfione  reperitur.  Quocirca  ,  cum  hic  nulla  doloris  fiat  mentio :  pu- 
tauerim  Pythioni  diftortum  efle  os  ex  paralyfi  ab  iifdem  humoribus ,  a 
quibus  cV  manuum  tremores  riebant,quod  nerui  manuum,  &  buccarum 
proximo  loco  funt  politi. 

h  Ollauo  ornnia  fitnt  exacerbata.]  Si  attendamus  verbaHippocratis, 
videtur  quidam  quartanarius  motus  :  nam  quinto  fcribit  omnia  fuilTe 
cxacerbata  ,  a  quinto  autcm  ad  octauum  mediant  duo  dies ,  in  quibus, 
etiamfi  febriret  ,  tamen  non  adeo  exacerbabatur  morbus ,  vt  eflet  hoc 
di^num  obferuatione  ,  vt  in  odtauo  :  hinc  tamcn  clicimus  humores  pec- 
cantes  fuiiTe  hetcrogencos,biliofos,pituitofos,  £t  melancholicos  ,  qui  ra- 
mcn  proptcr  ipforum  pauciratem  non  xque  manifefti  (unt  ac  biliofi  ,  cv 
pituitofi.  Cur  autem  omnia  octaua  die  exacerbata  iint ,  crederem  ideo 
cffe  factum,quia  mouerctur  humor  pituitofus,  cuius  proprium  eft  acccf- 
iioncs  facerepcr  parcs :  funt  autem  morbi,qui  pcr  pares  mouentur ,  diu- 
turniores ,  vtpotc,qui  pendenta  materia  magis  contumaci,neque  mirum 
pcrfeuerairc  tremores ,  propterea  quod  ,  qux  caufx  tremorcs  faciebant, 
nundum  intcgre  erant  iublatx  proptcr  ipfarum  crafliticm.  Vrinx  crant 
nubilofx,  tcnues ,  &  decolores,  quia  cruditatem  habebant :  omnia  enim 
tenuia  cruda  i.  in  i.eptd.  text.i^.  Exhis  vrinis,nequc  moriturum,neque 
conualiturum  xgrotantem  dicerenon  potcftis ,  fcd  oportet  confiderctis, 
quanta  fit  virtus  patientis :  C\  enim  virtus  eft  imbecilla  cum  vrinis  tcnui- 
bus  periclitatur  xgrotans ,  ii  vero  prxtcr  cruditatem  aliquid  ctiam  ha- 
bcant  dctcrrimi  prxter  id,pcriculum  imminet,  id  cft,  cum  virtute  valida. 
Galcnusdicit  fufpeniioncs  nubilofas  mcdiare  inter  bonas,&  malas  :  nam 
quemadmodum  albx  funt  bonx,atrx  malx,ita  nubilofx  inter  di&as  me- 
dix, neque  omnino  bonx  ,  neque  omnino  malx  ,  id  etiam  poteft  defumi 
excodcm  cxcmplo  dedudto  ab  xftatc  ,vt  fcribit  i.m  i.epid.  tcxt.46.  ibi 
inquit :  ^Efiasfere  tota  erat  nubilofa.  cui  Galcnus  fubkribit  inquiens: 
Candtda,vbi  interfctotam  radiosfolares  admutat,  atra  vero/um  eos  pla- 
?je  excludat.  Mcdios  inter  hos  colores  ,  nubespro  quantitate  JplcndorxrfUi 
ipfis  admtfcetur  accipiunt.  Ita  vnna  albarn  habetfusfenfionem ,  cum  per- 
fette  cotta  \  atram,  cum  extremc  cruda  \  nubUofium,aijn  neque  ornnino  bo- 
na.neque  omntno  mala^fiedjnedia  tntcr  vtrarncjue. Vtcunque  iit,cruda  ccn- 
it tUt  ,  quaproptcr  non  cft  mirum  fi  etiamfi  fudaucrit  in  decima  ,  non  iit 
inuxtc  iudvcatuj  ,quia  in  crudirate,nunquam  petfcdta  criiis,  &  non  tan- 
rum  aat  ciuditas  in  gencrc  vcnofo,  vtdcmonfttanr  vrinx ,  vcrum  etiam 
m  ptdoie,vt  dcnotant  fputa^qux  non  crant  cocla  ,  fcd  iubcocta ,  vt  Hip- 
pocratesinquit. 

1   Dtaino  fudauit.fputa  fubcolla.iudtcatHi  ejl.  ]  Id  commodi  prxftitit 

fndcn  illc  ,  quod  natuiu  cuidcntcr  cccpit  cuinccrc  pcccantcm  matcriam, 

At  ciudcntis  co&iunis  fignurn  prxbac  :  nam  non  amplius  fcribit  vrinas 

fuiffc 


Pars  II.        AZgrotys    I.         115 

fuifTe  tcnues,  fed  fuiffe  fubrenues,  id  cft,  minus  te'oues,quod  co&ionem 
indicat,quemadmodum  fuiile  fputa  fubcocta  ;  &ex  hoc  conie&are  pof- 
fumus  fputa  facilius  fuiffc  cducra  ,  &  fimul  cum  hac  fputorum  edudtio- 
ne,  ceiTifTe  manuum  tremores,  cum  ab  hac  caufa  pendercnt,vti  Gaicnus 
obferuat  in  comment.  dicens :  H&c  inde  confirmantur  ,  quod  tremores  vnk 
am  Jputis,  qu<z  fuccejferunt  per?nanerenty&  ettam,  quod  vbi  aliquod  in  bis 
fignwn  apparmt  coclionis ,  non  amplius  fierent  trernores,  &  morbus  tollerc- 
tur  ,  cum  iudicium  confequeretur  per  fudores.  Et  quamquam  cruda  effct 
vrina  ,  fputorum  tamenconco&io  iudicauit ,  &  iudicium  adduxit ,  vt 
neutrum  fignum,quodfoletdenotare,  faileret.  Notandiimque  hicHip- 
pocratcm  dicerc, 

Iudicatus  efi.]  Sine  addito  ,  quia  fupponebat  efTe  imperfe&um  iudi- 
cium  ,  vti  alias  diclum  effc ,  &  hoc  vos  poteftis  perpendere  ,  dum  videtis 
vrinarum  cruditatem,  5c  etiam  iudicium  factum  in  die  parum  lattdabili, 
de  quo  ftipra ,  dc  Galenus  in  comment.  id  notat  >.,&  3,.  ini,  epidem.  com- 
ment.14.  Et  neminem  reperiemus  in  decimaiudicatum.Hoc  quidem  ve- 
rum  eile  potefl,  affe&ionem  thoracis  omnino  coclam  fuiile,  vt  verifimi- 
le  fit  credcre,  paulo  poft  decimam  omnino  fuifTecocl:am,qui  autem  hu- 
morcs  fcbrem  faciebant  in  venis  exiftentcs ,  iidem  cum  longum  tempus 
requirercnt  ad  fui  coctionem  ,  produxifle  morbum  vfque  ad  diem  qua- 
dragefimum  ,  quod  verum  fit ,  etiamfi  fudauerit ,  nihilominus  fuperue- 
nere  abfcetTus  circa  fedem  ,  &  renes.  Neque  mirandum  ex  complicatis 
morbis  aliquos  euinci  integrc\  adhuc  aliis  crudis  exiftentibus,  quia  natti- 
racoctioni  femper  vacans ,  eos  imprimis  cuincit,  ac  fuperat,  qui  ad  con» 
coquendum  funt  faciliores ,  caeteris  minime  negledtis.  Hoc  pulcherrime 
habetur  a  Galeno,  8c  experientia  etiam  comprobarur.  Demus  hominem 
laborareduobus,aut  tribus  affe&ibus*  iftorum  alter  fitin  principio,  alter 
in  declinationc  ,  6c  alter  in  ftatu ,  continget  argrotantem  mori  3  etiamfi 
iftorum  affectuum  vnus  fit  in  declinatione ,  8c  plane  edomitus ,  fed  hoc 
non  euenit  propter  incipientem  ,  ncque  declinantem,  fcdproprer  vehe- 
menter  au&um.  Et  ne  diclum  fidc  careat ,  adducamus  verba  Galeni, 
quae  lcguntur  in  lib.  de  totius  morbi  temporibus  ,  qux  fic  habent :  Nam 
vno  ,  &  eodem  tempore  duobm  ,  tnbufve  morbis  bomo  infeftari  poteft,  quo- 
rum  alius  iarn  mclinat^  alius  prwcipij  tempus  adhuc>  vel  augmenti  prirnor- 
dia  occupat ,  tertius  plunmum  auttus  efi  ,  deinde  bominem  mori  contingit^ 
nonpropter  inclinantem  ,  neque  nunc  incipientem  ,  fed  ob  vebemenfer  au- 
fturn.  Huins  rei  etiam  babemus  pr&ter  banc  biftoriam  ,  exempla  ab  Htp- 
fecrate  addutla  2.  in  1 .  epid.  text.S^.  quo  in  loco  ponit  hiftoriam  cuiufdam 
Cratiftonatla  ,  &  picloris  anctlU,  quibus  fuppurarent  parotides ,  &  tamen 
cbvjt  iftorum  &gretantikm  alter ,  redditque  buius  rationem ,  quomam  vide- 
licet  caufsL  ,  qu&  erant  in  venis  non  erant  cocIa.  Verba  Hippocratis  funt\ 
CratiftonatlAyqm  apud  Heraclium  decurnbebat  >  &  picloris  anciiU  fuppu- 
rarunt.  Obqt  Scyrnni  picloris  ancilla.  Suppurarunt.  Eiys  tamen  nouitatem 
excedit,quod  in  hoc  fermone  fcripfit,  Cratiftonaciem  ,  &  pitloris  ancillamr 
fum  tnbsrcnlafecnndHm  anres  fuppuraffent , peryjfe.    Nam  ,  cnm  bocpn- 

E  f  gnar* 


xi6   Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipj>. 

gnarcvidetur ,  CoEbiones  celere  iudicium  ,  &  fecuram  fecuritatem  promit* 
tunt,  Subdtt  projrter  quid  id  eueniat.  Sed  ,  ne  nunc  quidem  cauficfebrixm, 
(ju£  intra  venas  continerentur  erant  conco&A  Cratiftona&&>  &  pitloris  an- 
cilU  \  nam,  non  obijffcnt.  Atparotides  erant  tarnen  matur&^quod  inficequens 
ejfe  3  &  de^ere  memoria  teneri  dicebam  :  nam  pojfe  fieri  quapiam  in  partc 
priuatim  concotlionem  toto  morbo  adhuc  crudo.  HBtc  GalemiSjquibus  con- 
firmat,  qux  cap.addutle  dictafunt.  NequePythion,cum  iudicatus  fuc- 
rit,  id  eft,  liber  euaferit  ab  affccftibus,  quibus  crat  obnoxius,  fuit  omnino 
a  febre  immunis ,  ciim  vrinarum  crudiras  demonttraret  ,  venofi  gencris 
arfedtioncm  adhuc  fubcfle  ,  neque  fortafle  fuit  fine  mortis  fufpicione  in 
tam  diututno  morbo ,  nifi  robufla  natura  conatus  fuos  demonftraflct  in 
expcllendo  ,  qua*  relinqucbanturin  venis  adinhmas  partes  ,  circa  qua« 
duo  abfceflus  facti  funt  *,  vnus  per  depofitionem  circa  fcdem  ,  alter  per 
cffluxum  materia?  circa  veficamifolct  enimHippocrates  appellareabfcef- 
fus  non  miniis  qui  hunt  pcr  depofitionem  ,  quam  qui  fiunc  pcr  errluxum 
matcria^.  Qui  crat  circa  fcdcm  per  depofitioncm  matcrire  ,  fuppurauit, 
Alter  per  effluxum  ita  dicitur,  quia  materia  illa  mordax,  quae  excerncba- 
tur  per  illas  partes,  fua  mordacitate  vcllicabat ,  5c  dolorem  inducebat, 
nonalitcr,  ac  quando  perintcftinarranfeunt,  nullaafleclione  laboranri- 
bus  inteflinis,  appcllatiirque  illa  lscfio,flranguriofus  arFectus,non  nephri- 
ticus  ab  Hippocrate  i.  in  \.  epid.  text.8.  quo  in  loco  abundantemfuifie 
talium  abfccflimm  illam  conflitutioncm,monet  his  verbis :  Stranguriefie, 
non  nephrtticd  ,  fed  his  aliapro  alijs.  Quem  ita  cxponit  Galenus.  Et  per 
f  dem ,  excrctiones  fiunt  prauA  fdipius ,  cum  Ubcr  qutdem  ab  ajfefinftt  ven- 
ter  ,  per  eum  tamenpurgetur  totum  ccrpus>  aut  /ibjcejfus  in  illc  fit  ab  ejfiu- 
xione  altqua.  Nam  vult  Hippocrates  ipfe  decumbendo  ,  &  etiam  cffiuendo 
ficri  abfccjfum.  Ita  etiam  pcr  renes,  nonnunquam  &  vcftcam^  nullo  tllos  la- 
borates  Juo  affetlu  repurgatum  totum  corpus.Ncque  mirum  hisfaliis  abfcef- 
fibus  fupcrftitem  ftnffe  ,  quando  fcribit  multos  hac  fatla  expulfione  futjfe 
feruatos.  Solum  vero}  tnquit,  bonum,  maximumque  tnter  figna,qii&  fiebant, 
quodqnc  multos  a  max>7nis  periculis  vtudicauit,  hoc  fuit,  quibus  adftran- 
guriam  dtucrterent }  &  tn  hoc  abfcejfns  fierent.  Hxc  ille.  Addit  Galcnus: 
Dixerat  ctiarn  antea  ftranguriam  kis,  &  non  nephrittm  accidijfe,  &  ftcom- 
munitattm  quandam  habeat,  fcd  alia  prs  alijs.  Nofque  dixtmus  vbi  per  re- 
ties  excrcmcta  purgatur  totius  corporis,vrtn<t  illos  ftillicidtum  corriperejum 
obalia.tnm  ob  tofftucntium  vri?:arum  acredinem  ,  qu&  nnnc  ctiam  in  caufa 
fuit.  Sllbdit :  Tenendimque  rurfus  memoriaeftjnc  quoquc  abfccjfus  dtccrc 
illum  tnft  i  I  /  fitclos  ,  licct  per  cffatxionem  ,  non  autcrn  dccttbitttm  dc 

'  toto  t  :  corpore  ihftfii  hutnorcs.  Vt  cn:m  repurgatur  non  rarS  pcr 

vcntrcm  vniucifum  cdfpus  ',  &  irem  qiu>c]uc  pcr  vc(ic:.m,c\:  rcncspotcfl: 
eu.ici1  li  ;.  Scd  &  Itrangutia  diururna,  &  cum  dblorc  rcpur^.urorumcor- 
:  aurcrti  pll  ncccffarhim  ,  bcr  quas  i?tccrncbantur  vnna% 

quia  vcllicab.inrurfciliccr,  conrinuaque  excrcrionc  folicitabantttr. 
\dA\  attteni  fymptomita  ob  cxcrcrorum  ,  quae  cuacitabanrurco- 
()iam  ,  loivr.ioii  tcmpoic  pciduiabant.  Qui  autcm  ita  crant  arlcdti  filu.i- 

bantur 


Pars  II.         JEgrotus    /.  117 

bantur  omncs  ,  quoniam  fupcrfluitatcm  vitioforum  humorum  totum 
corpus  deponeret,  vtfcribit  eodemleco,  text.41.  Atquc  haud  multo  poft 
text.^\  iam  dicra  repetens,  fcribit :  Atque  fi Juperflttes omnes  fuere  ,  ncc 
vllum  horum  quempiam  perijjfe  cognoui.  Quibus  fic  ftantibus  ,  &C  hunc 
ze°Totantem  a  graui  morbo  feruacum  fuifle  diccndum  eftpropter  abfcef- 
fus  iftos ,  quoniam  natura  expurgauerit  per  has  partes  morbificam  cau» 
fam  ,  etiamfi  longo  tcmpore  laborauerit ,  &  dolorificus  fuerit  proptcr 
humoris  per  renes  expurgati  mordacitatem.  Duo  igitur  hi  abfcefius 
hunc  .-egrotantem  a  manifcfla  pernicie  eripuerunc.  Qucd  Hippocratcs 
appcllct  abfcefliis  non  minus  qui  per  eftluxionem  ,  quam  qui  per  decu- 
bitun*  fiunt  ,  comprobatur  alia  Galeni  auctoritate  defumpta  ex  1.  in  1. 
epid.  cornment.i  1 . vbi  fic  legitur  :  Ta  verofac  memineris  ,  vt  hk  vfurpetur 
rurfm  hoc  nomen  ab  Hippocrate  ,  cum  dicat.  Abfceffm  in  quartanas  factos 
ejfe.  Videtur  non  tantum  abfcefliis  quofdam  per  cffluxionem  appellare^ 
verum  etiam  ,  cum  alius  tranfit  morbus  in  alium.  Et  hasc  dicta  fint  pro 
viribus  dc  hoc  segrotante. 

Curatio, 

ERat  arTedus  ifte  acutusquidem  ,fed  pendens  ab  humorum  varietate, 
Sc  fi  Hippocratis  dicta  attendamus,  videmusmodo  adfuiflc  figna  bi- 
lis  j  modo  humoris  pituitofiamod6  melancholici,  hincque  fiebat  vt  varij 
fuerint  concitati  arTechis :  nam  factus  eft  abfcefliis  ,  crafliore  materia  ad 
aluumdecumbente  ,  fa&us  cft  rumdr  ,  obftru6cis  neruis^  &  febris  matc- 
ria  in  venis  putrefcente  ,  qua?  magis  erat  biliofa.  Itaque  in  curatione  &: 
particularcs  3  &  vniuerfales  affeclus  erant  atcendendi,  neque  negligen- 
da  fputa.  Cum  igitur  eiufmodi  effct  affedtuum  idea  ,  pro  illorum  cura- 
tione  hoc  m  primis  erac  accendendum ,  vc  fcilicec  racione  fcbris  ,  refrigc- 
ranribus,  &  humectancibus  vceremur  *,  racione  caufie ,  euacuaremus,  $C 
alceraremus.  Quod  aucem  percinec  ad  parciculares  affectus  ,  erac  reuel- 
lendum,  deriuandum,6c  euacuandum.  Incer  euacuancia,  quibus  folenc 
Medici  vti  in  morborum  principiis ,  primas  partes  habet  venas  fectio  ,  & 
propcerea  haec  adminiftranda  erac  ftacim  inuadence  morbo  ,  priiis  camen 
aluo  euacuaca ,  leui  aliquo  pharmaco  euacuancc  primas  vias  :  nequede- 
bcbacis  habere  venae  fedtionem  fufpeclam  ,  quia  fcilicec  cremore  labora- 
rec ,  quoniam  tremori  a  copia  pendenti ,  vc  eft  per  accidens  ,  ica  eidem 
conuenic  medicamcntum,  quodcalefaciat  pcr  accidens ,  eftque  vena?  fe- 
&io  ,  vc  vidimus  obfcruacum  ab  Hippocrace  in  Scymargi  ancilla  :  ica 
cnim  copiadcmpca  viuificatur  calor,  pene  a  copia  obrutus,  ita  confulen* 
te  Hippocratc  4.  epidern.  text.f.  feel....  lib.i.  Hanc  eandem  curacionem 
ipfc  laudat  in  hydrope  incipicnce  anafarca  ,  orcum  habens  a  fupprcfla 
aliqua  euacuationc.  Quarc  ,  vbi  tremor  incidic ,  morbo  ineunte,nec 
vlla  fuit  caufa  exolutarnm  virium  ,  fanguinis  detra&io  neceflaria  eftj 
immd  ,  miracur  idcm  Galenus  cur  Hippocraces  non  memineric  vcnac  fe- 
iUonii ,  fibimet  vero  rcfpondens  ait,  iilud  tanquam  notum  ab  ipfo  prae- 

JF  f    2.  termifTum^ 


3li8    Comment.  In  Hifiorias  Epidem.  Hipp. 

termiflarn  ,  non  tanquam  in  hoc  ^gro  ,  fed  etiam  in  quamplurimis  aliis. 

Verifirafle  igitur  eft  „  illud  fuilTe  ab  Hippocrate  adminiftratum  >etiam 

primo  die  propter  fymptomatum  vehcmentiam  ,  modo  fuerit  vocatus, 

vel  ad  fummum  tertia  dic,  ciim  exacerbatus  fuerit  morbus  fecundo  dte. 

Hoc  prceftito  ad  aitcrantia  erat  deucnicndum.  Et  in  hoc  conueniiTet  fyru- 

pus  de  betonica ,  oxymel  fimplex  ,  fyrupus  de  cichorca  cum  decoctionc 

foliorum  capill.  vcneris ,  endiuiae  ,  acctofje  ,  graminisshordci^  fcm.citri, 

fol.  rutae  caprariae.  Delirio  prouidiiTent  oxyrrhodina  capiti  applicita,  qux 

habercnt.  vim  rcfrigerantem  *,  iputa  quac  fexto  die  apparuere  erant  adiu- 

uanda  lambitiuis  ex  iulep  violaceo  paratis ,  ex  fyrupo  de  liquiritia  ,  dc 

endiuia,iulcp  capill.  ven.  &  id  genus  aliis.  Trcmores  manuum,&  tortura 

oris  curata  ruiflet  facta  inundtione  nucae  ex  oleo  chamaemeli ,  quod  ad 

digcrcndum  plurimum  vaiet ,  ex  olco  amygdalarum  dulcium  ,  liliorum 

alborum,  &  tandem  ex  olcis  modice  calentibus.  Tranfadta  decimaquar- 

ta  poterat  exhiberi  aliquod  euacuans  medicarnentum  ,  ex  vnciis  quatuor 

fyrupi  rofacei  folutiui ,  cv  vncia  vna  lenitiui ,  aut  infundcre  poteramus, 

rhabarbarum  in  aqua  endiuia:  ;  &c  fic  parare  medicamcntum.    Hoc 

pera&o  poteramus  infiftere  validioribus  deobftruentibus.&:  addere  por- 

tionem  fyrupi  de  cichorea  cum  rhabarbaro  in  alterantibus  •,  &  fic  fen- 

fim  alterando  ,    &c  fenfim    euacuando   erat    procedendum  ad  fincm 

morbi  vfquc.    Sed  &c  attendcndus  erat  naturae  motus  *,  quae  ,  cum  in- 

clinarct  ad  vias  vrina?  ,  incumbendum  erat  huic  euacuationi.   Abfcef- 

fus  circa  fedem  erat  maturandus.    Stranguria  curanda  erat  demulcenti- 

bus  acrimoniam  humorum.Idcommodi  pr^ftitiffet  aqua  maluarum  ftil- 

latitia,  alchcchingi  faccaro  conditi ,  folia  violarum,acetofae  ,  fcm.  me- 

lonum  ,  hordci ,  in  dcco&o  parata.  Victus  rationcm  poteft  facile  prae- 

fcribere  longitudo  morbi.    Quod  fi  &  inhocmorbo  vfi  fuiffetis  alexi- 

pharmacis ,  ncquc  enauifictis  •,  quia  5c  non  nocent ,  &c  vulgo  fatisfaci- 

mus  his  qui  frequentius  illis  delc<Stantur  ,  quam  par  fit ,  quia  noftris 

temporibus  inualuit  vfus ,  vt  fi  quis  morbus  increfcat  aliquantulum,  fta- 

tim  ad  id  rcmcdij  gcnus  confugiamus  •,  proptcrca  &c  vos  iuucncs  curate, 

vt  fatisfaciatis  picbi ,  &  prcecipue  mulicribus ,  quae  tanto  cum  dde&u 

Mcdicorum  avtioncs  damnant. 


APPfi 


T4rs    1 1.         JEgrotus  II.       119 


^^^WW^^WW^^5^ 


JEgrotus    1 1 


APPasTOS  AETTEP02. 


PMOKPATHM,^ 

KaTiK^V     <<£ty     V 

f(cuvov  Teix®^  >  ^V 


Ermocrates  , 
gw  ad  nouum  mu- 
rum  habitabat , 
1  *ff*e  eft  corre^ 


ttA^i»  Kttpahltvy  ocrCpuv.  \zw%>v-  ^/*# .  c>//'/  *fi  *7*/>#/ ,  lumbuf- 
Jfilx  tv&cns  Kspmgys.  yXcoeva  3  que  dolere.  b  Bypochondrium 
^yofi+H*  imxew&i.Katyceitns  av-  violliter  intendebatur  ,  lingua 
i\Ka.  v7rvot  cbc  di^crctf.  ch<\c<>J\i$  initio  aduftafuit , c  fatim  ob- 
fc*  A/«*.  «e^  *»#«  ipvQ&i.  Kil-  furduit ,  ^fomnum  non  habuit7 
fjftfjst  «  *«3isttv7o.  ^»  ^  K9*A/»5  c  fitibundus  non  admodum> 
chc  Ixiyt  ^vfwiKajUfJfya  <hr\{.  f  vrin£  crajft^ejr  rubentes,de*- 
mfA7ffif  *7f  »5*  Ag?j?*.  «. #v  c^o/aJ-  /><?/$>*  g  nonfubfidebant , h  /z£ 
pw^.  *£  S^t/To.  itvvK&  <srctpi-  aluo  combufta  ,  ^  nonpauca 
Krtcn.  %Kjy  ixTtetoichic..  <ara*ya  exibant.  guinto  die  reddidit 
<®ttpto£wj$y.  J  za7*vo{.  iZSiuy  vrinam  tenuem  ,  fuftenfones 
Jbo-po^c,.  3p#  Xvnfa^  ouojUyTcqg  habebat,nec fubfidebat,fub no- 
iTwfifjcLfc  d^^aicvc.  zfo  3  c*-  clem  delirauit.  x  Diefexto  au- 
ePeK^riw  uvn ,  <&raim  iJbfy  kx-  riginofus  euafit,  omnia  exacer- 
qi&lwcu.  Ke2ujt  lipgetio.  3&f  7m-  batafunt^mente  non  confabat. 
%**  ,  \smptA& ,  f&™  terfct  y  £      k   2)/>  feptimograuiterfe  ha- 

buit>vrin£  arant  tenues  yfrni- 
les  proximis  item  diebus.  l  Sub 
diem  vndecimum  omnia  illi  vi- 
fafunt  remijfa  ejfe.  Sopor  coe* 
pit ,  vrina  crafior^fubrubra^ 
infra  tenuU^nonfubfidebat^ali- 
quantulum  mente  eonltabat* 
m  Quartodecimo  die  k  febrcj 
erat  liber^nonfudauit ,  dormu 


3*W]o. 


r)ov%Yi  KUTive^  rsaja- 
picMcucfticJkTy  dvrvji®^  £%  ^lcPpcd- 
cnv.  <yxoiUYjd?i.  KaTivo\  <mcuivct. 
if&t  <zP^L7fr.Yicna.  <Z3&  i7i7af(^fch- 
Kctilw  iom,\ssri5pt^xv.  \^pu^v- 
Bv.  Tu\  i7n>fjo\jct4  ,  7Wpil°c  h£vq. 
£°$i  hi7ila.  7raAtv  jj  dY3<;r{  ck&i- 

$H.a77Vp@S.  XXicfp&cnV.  ^307- 

t@^  <Gr%cji  fsrairct  $%zpvov.  KaTi- 


uit ,  omnino  mente  confabat7 
vrina  e<tdem. n  Ad  diem  decimumfeptimum  redijt ,in  fequentibus 
dtebus  incaluitfebris  erat  acuta,vrin&  tenuesydelirauit.  °  Iterum 
vigefmo  die  eft  indicatus->&  afebre  /iberatus^nonfudauit.Perpe^ 

F  f     3  iu» 


i}  o     Comment.  in  Hiftorias  Epidern.  Hipf. 

v0</.<v&^2^  dntqJujJctTo.yhQOT-  tuo  acibo  abhorrebat^  V.omnino 
q-u  oTri^np^.  chc  eaM^.  Katfiwi-  mente  confiabat^  loqui  non  va~ 
t/JiTO  KO)Mji7ziJ\)<;.  <3&<  3  etwslu)  lebatjingua  inaruit ,  S  nonfi- 
&  Ti&frlw ,  imdipptcJdy.  whlr,  ticbat^  obdormifcebat  aliquan- 
t/jf»,  ttoMoTct  terifolji  pzzozi.  <&  tifperfctpore  tentatus.  Addiem 
7ti$  %7ro$)ac,  •zuptrs  igw.yftafok  <vigefimumquartum  incaluit , 
ou  fciLutnavSn.  iQcftfA.n  ^  «  wjf,  alitus  lubrica  cum  fiuxione  te- 
dmduve.TtsTa  vxiQtocnc  2\&  ti-  nui^&multa.  Proximis  diebus 
Ki&*  <zrxfs$)iv.  Spa  Tm^ict  (fi  acuta  fcbris  ,  lingua  combusla 
ipu9*p  ,  tf  xadvpx/sfyce,  y\  Kdntd  efi.  Vigefimofeptimo  defunclus 
itj  d^oct^  arcuoiftiMp  ijgvTy.  efi.  r  Hic  perpetuo  obfurduity 
ydi&^  $  cht  qJiuJctTG.  7n.itCPi.  vrin<zautemcrajfd)&ruben- 
x£-9\  tcs^non  fubfidentes^aut  tenuesr 

decolores  fujpenfiones  haben- 
tes  ,  gultare  nonpoterat.  m.  i.  eP.  a£S\  H^r  efi^probabile  deietfio- 
nibusfupprefis  vigefimafeptima  mortuum. 


COMMENTARIVS. 

Cvtissimam  fuiiTc  Hermocratis  fcbrcm  conftat  ex  iis, 
^flk^  quae  paiTus  eft.  Caufam  dicercm  humorcm  biliofum ,  vt  ex  vi- 
$$$$2*  gil"s>&  delirio  perfpicuum  eft,fedtamcn  extitiiTe  humoris  craflfi 
miflioncm  non  potcft  negari :  ita  enim  fuiffe,&  vrinae,&  fopor,&  in  tam 
graui  febrc  non  habuiffe  fitim,  denotant.  Sunt  detcriores  morbi  illi,  qui 
ab  humorum  varietate  pcndent ,  &  longc  deteriores ,  fi  fiant  in  corporc 
non  admodum  firmJs  vires  habcnte.  Erat  prancrca,  co  malignitatis  par- 
ticcps,  quae  tamcn  non  videbatur  adeo  nota,  quoad  accidentia  ,excepto 
vno,  quod  fuit,fempcr  acibo  abhorruiffc  :  nequc  enim  in  morbis  ncgli- 
gendum  eft  huiufmodi  fymptoma  ,  vt  infra  probabitur.  Vidcamus  mo- 
do  diligenter,  quoad  fieri  poteft ,  quomodo  fuerit  hic  aegrotans  afFo 
(fbus  ,  quod  non  crit  difficile  ,  fi  hiftoriam  cxacte  percurramus.  In- 
quit  igitur, 

a  lgne  eft  cerrcptus.  Cccpit  caput ,  &  lumbns  dolere.  ]  Hnrum  partium 
dolorcs  indicabant  humorum  abundantiam  ,  &  agitationcjn  a  calorc  fe- 
brili,  quorum  aliqui ,  ci\jn  furfum  rcpcrcnt ,  &  capitis  mcmbranas  infc- 
ftarcnt,  cephalalgiaminduccbant ,  aliqui  vcro ,  ciim  in  vcnam  magnajn, 
necnon  arteriam,  quse  per  lumbos  pcrrcptant ,  confcrtim  irrucrcnt ,  illis 
igncum  calorcm  conciliando,  doloris  fiebantaiuftorcs  :  ncquc  profecto 
hiiiufmodidolorcs  funt  parui  pcndendi  in  magnis  fcbribus,  &  praecipuc 
£i  maligna  habeantfyjTiptoJnatajproptercaquodjquodamniodo  letha!e5 

fuor. 


Tars    II.      ALgrotM  II.        131 

funt.Ita  ^i^oc.lib.yprogn.  fm.u.Capitis  autem dolores  vehementes, 
&c  continui  cum  febre ,  fi  quod  ex  indiciis  extiterit  exitiofis ,  lcthales  ad- 
modum  funt,  fi  vero  fine  talibus  indiciis  dolor  vigefimum  tranfeat  diem* 
8c  febris  detincat,  expe&are  oportet  fanguinis  e  naribus  eruptionem,  auc 
alium  quempiam  abfcefliim  ad  infernas  partes.  Ita  j.lib.epidem.  text.  f  f . 
Qmbus  capitis  dolor  grauis  cum  calore  ,  alijs  qmdem  fecundum  alteram 
capitis  partem  :  &  per  nares  humidum  qutddam  exit  tenuey  aut  coEium^aut 
in  aures^  aut  infauces  ex  capite  fecurius :  alijs  autem  ficca  h<zc,&Jphacelus 
grauis , periculum  infert.  Subdit  :  Si  autem  accedat  anxiofus  ,  &  btliofus 
vomitus  y  autfopor  oculorum>  aut  obmutefcentia,  &  raro  quid  loquitury  aut 
delirium  quoddam>rnortalia ,  &  conuulforia.  Non  ergo  afpernandus  capt- 
tis  dolor  in  febribus  acutis ,  poftquam  ab  hoc  poteft  prouenire  aut  deli- 
rium,  aut  conuulfio,  vt  notat  diledtifT.  Pater  meus  in  prognoft.  praecipue 
in  expofitione  textus  citati.  Probat  hoc  quod  dictum  eft  hiftoria  feruas 
Cononis lib.^ .  epidem.  text.%\.  Qua*  ex  capitis  dolore  incipiente  mota 
eft  mente  ,  vociferatio  ,  clamores  multi ,  rar6  quies ,  circa  quadragefi- 
mum  mortua  eft.  Decem  autem  dies ,  antequam  moreretur  ,  voce  de- 
ftituta ,  8c  conuulfa  eft.  Cum  igitur  fit  dolor  capitis  primum  per  fe  ter- 
r  ificus  ,  prascipue  tumhabetur  peftifer,fi  8c  praegrandis>&:  contumax,fe- 
bris  acuta? ,  prauiquc  alicuius  figni  coniunctionem  habuerit ,  vti  in  hoc 
aegrotante  obferuatur,  8c  Phiiifta,  veluti  fuoloco  videbitur. 

b  Hypochondrium  motliter  contendebatur.  ]  Hoc  eft,  tenfio  aderat  fine 
duritie,  8c  tumore,  erat  phlogofis  in  hepate  ,  fedtamen,  aut  exigua  erat, 
aut  quia  in  fimis  iccoris  partibus  ,  molliter  contendebatur  ,  intelligit  au- 
rem  dextrum.  At  quomodo  erat  diftentio  cum  moliitie  ,  cum  illa  finc 
drv.TA-nt  ?  Diftentio  erar  iecoris  propria  ,  mollitudo  autem  m  hypochon- 
drio  pcrcipiebatur.  Cum  igitur  ftatus  talis  effet  ,  meritc  lingua  facta 
eft  arida  :  id  enim  famiiiare  eft  [n  febribus  ardentibus ,  8c  iecoris  calidi- 
tate  ,  idqueexGaleno  4.  acut.  text.4.  habetur  apertifllme  ,  his  verbisc 
Li^gua  exarefcit ,  quod  tota  corporis  ajfetlio  ficca  fit ,  &  calida  yfebrifque 
ipfa  talis.  Secundo  lingua  exaruit ,  quia  cum  phlegmone  eflet  in  parte 
caua,  linguae  communicabatur  affectio  :  habet  enim  lingua  infignes  ve- 
nas ,  8c  inftar  lanas ,  aut  fpongiae  ferofos  humores  combibit ,  8c  ex  aliis 
partibus  in  fe  excipit  longe  facilius ,  &  promptius  carteris  membris ,  qux 
dura  funt ,  ac  denfa,  quare  aeftuantibus  partibus  internis  hepate,  8c  ven- 
triculo  ,  linguam  exficcari  facile  eft.  At  atrendere  in  hoc  debetis  verba 
Hippocratis :  neque  enim  dicit  fuifle  exficcatum  :  plurimum  enimreferc 
fcire,an  in  aegrotante  lingua  fucrit  initio  exficcata ,  an  progreifu  tempo- 
ris  s  nam  non  eft  quid  mirum  circa  ftatum  humores  abfumi,  cum  longo 
interuallo  id  fiat^  8c  modicus  etiam  calor  id  efficere  pofllt.  Veriim}ftatim 
in  principio  linguam  exficcari  quid  maximum  cft  ,  quoniam  perniciofif- 
fima  eft  lingua  illa,  indicans  calorcm  acerrimum,quitam  breui  interual- 
lo  Iinguam  exficcare  potuerit ,  neque  hoc  fit,  nifi  in  vehementiffimis  in- 
•flammationibus,&  febribus  acutiffimis,in  quibus  ctiam  adeft  mgens  hu- 
morum  malignitas.  Quomodoautemexficcetur  lingua  in  febribus,  fi  cu- 

pitis 


z}i    Comment. in  Hiftorm  Epidem.Hippl 

pitis  fcire,  audice.  Primiim  a  calore  febrili,  cafida,  ficcaque  totius  €orpo- 
ris  difpofitione  cxhauritar  humor  ,  &  glandulis  afrluens  ,  &:  attenuatus 
exhalar  :  deinde  iuperncies  exafperatur  abfumpto  humido  ,  quo  parres 
eontinuarjc  xquanrur  ,  aucTa  immodice  iiccitate  ,  quae  eft  caloris  ignei 
erFeclus.  Caufa  igirur  cft  fcbris  acura  ,  &  frcquenriiis  inflammatio  vifce- 
rum  nobilium  ,  maxime  iecinoris ,  diaphragmaris,  aur  lienis.  Ex  his  tum 
caloris  communicano  ,  tum  fuliginoius  balitus  per  oefophagum  afcen- 
dcns  linguam  exiiccant,  exafperant  cxficcatam,primiim  quidcm  leuiter, 
&  in  fuperiicie  tantum,  deinde  inaalefcente  moibo  altius ,  vt  etiam  iin- 
datur  in  rimas,  quod  fazpifllme  vidimus.  Oportet  autcm  diftingucre  ,  an 
ex  vi  caloris ,  an  ex  cibo ,  aut  humore  corrupro  in  ventriculo  proucniat: 
quae  enim  ab  hac  caufa  pcndct ,  minus  habet  periculi.  Hoc  etiam  cxpe- 
dit  animaduerterc  ,  non  proprerca  quod  lingua  fit  cxficcata,  moriturum 
aegrotantem  ,  fed  alia  figna  adiungere  oportet ,  quae  fi  bona  funt,  nihilo- 
minus  aeger  conualefcet,  ii  autem  praua  trunr,lt-thalis  tunc  eft:ad  facicn- 
dam  enim  certam  fidem  omnia  (igna  cxpendere  expedit.  Cum  huiufmo- 
di  lingua  obiit  Philifcus,  8c  Silcnus,quia  figna  alia  habebantdeterrima. 
Conualuit  Epicratis  vxorcum  lingua  torrida  ,  fcd  ita  facTum  eife  notat 
Hippocrates  die  decimao&aua,  nequc  habuit  adco  peilima  fymptomara, 
vt  hic  aegrotans.  Neque  defunt  quotidiana  expcrimenta.  His  igitur  fic 
ftantibus,  apparet  quanriim  faciar  ad  prognofim  lingux  confiderario,  &c 
quanropere  iir  Hippocrares  diligens  linguac  obferuator,qucm  &  vos  imi- 
tari  debcbiris  in  grauium  morborum  curarionibus. 

c  Stattm  obfurduit.]  Er  in  his  verbisattendenduseft  Hippocrates,dum 
inquit ,  ftatim  :  nam  hoc  demonftrat  magnam  vim  morbi ,  ctrius  caufa 
vix  incipiente  morbo  pars  princeps  afficeretur,  quod  maximc  fufpechim 
cft :  femper  enim  mala  eft  furditas,  tum  in  acutis,  tum  in  longis  morbis, 
quia  vtcunquc  iit ,  affe&ionem  partis  principis ,  cercbri  nimirum,figniri- 
cat ,  quod  annotauit  Hippocrates  comment.i.  text.i.  fethor/e  i.  Coaca- 
rum  ,  his  verbis  :  Surdttas  in  acutis ,  &  perturbatis  fuperucmcns  ,  ma>Hmy 
malum  (juocjue  &  in  longis.  Eft  ramenfurdiras,  vcl  inucrcrara,  vel  iam  fir- 
mata,  vcl  rcmporaria.  Quae  inueterara  eft,diflicile  curatur  :  quae  iirmata 
eft ,  illa  non  recipir  curarioncm  :  Temporaria  vcro  poteft  curari.  Eft  & 
alia  ,  qu.x  pcndet  abextincta  audicndi  facultate  ,  quam  &c  lethalem  effc 
apcrtiflimum  eft.  In  Hermocratc ,  aut  erat  fa&a  furditas  a  bile  ad  iuper- 
nas  partcs  rccurrente  ,  aut  ob  extinctam  audiendi  faeultatem.  Dicerem 
tamen  ego  idproueniiTc  a  rccurfu  bilis  adfupcrnaspartes,  quia  alitemon 

()otuifIct  tandiu  fupcruiuerellla  de  cauta  rieri  fxpiflime,  tcftarus  cft  Ga- 
cnus  ^Aphorif  text.iS .  Fuifle  humorem  biliofum  ,  delirium  deiiQrat, 
&  folct  iiepiflimc  furditas  dclirium  prarnunciarc,  vr  haberur  i .  tn  i.Coh- 
carwn  ,  text.y.  vbi  legitur  fic  :  ///  acuta  febre  aures  furdefcere  ,  funofum* 
Et  alio  in  loco.  Progrcjfo  rnorbo  >firditAs  ,  cum  vrtna  fubrubrd  appareanp, 
qn.t  mhil  deponant  fedimenti^fed  fublimarnentwn  habeant ic?noucnddimcn<- 
us  fignum  eft.  Hinc  apparctapcrte,quam  fit  vana  illorum  opimo,qui  ptf- 
i*nt  furdiratem  in  xgrotaruibus  bonam  ciTc,id  puecipuc  eft  in  mulierum 

01  Cf 


Pars  II.        Aigrotus  IL         133 

ore,qu£  dum  videntsegrotantem  furditate  affici ,  exiftimant  effe  admo- 
.  dum  falutare,quod  perniciofum  eile  pote(t,vt  fuit  in  hoca:grotante  ,  qui 
.  ftatim  in  initio  morbi  furditate  fuit  correptus. 

^  Somnumnon  babuit.  ]  Somnum  non  habuiffe  ,  mnltomagisconfir- 
mat  furditatem  ab  humoribus  biliofis  fuiffe  fictam  :  nam  habet  Galenus 
$.prcrrhet.comment.j6£m<\i^te$zhh\itnQtz  pituitofo,  8c  biliofo  fieri,fed 
magis  a  pituitofo,  quo  in  loco  fic  legitur  :  Succi  cnim  ad  caput  recurren- 
tes,caiidi  quidem,&  tenues  defipientias,  &  fanguinis  eruptiones procreants 
crajji  autern  ,  &  fiigidi  csmata ,  &  parotidas.  Capitis  dolor  vtrifque  efl 
communis,veluti  6c  furditas,fed  calidis,magis  capitis  dolor,frigidis  vero 
furditas.  Cumigiturfomnum  caperc  non  pofTetjhumores  fuiffe  biliofos 
demon(trat,exquibus  vigilias  concitari  teftatur  GAen. $.prorrhet.text.  12. 
vbi  habentur  haec  :  Nequs  interdiu,  neque  noElu  dormiunt  ij,qui  ex  dolore, 
ac  labore  contenduntur,&  item^qui  wcipiunt  delirare :  nam  id  quoque  com- 
mittit  infomniam  propter  temperamenti  in  cerebro  ficcitatem.  Eft  autem 
fymptoma  minime  afpcrneadum  non  dormire,;cV  praecipue  in  febre  acu- 
ta  ,  in  qua  fomnus  imprimis  eft  neceffarius ,  idque  non  poteft  ficri  fine 
apertiilima  delirij  fufpicione  :  funt  enim  vigilia?  pefiima?  vt  caufa  ,  £c  vc 
fignum.  Vt  caufae  ,  quia  prohibent  humorum  co&ionem  :  non  modo 
enimnon  coquitur  crudum  alimentum,  kd  crudius ,  quam  ingeftum  eft 
relinquitur  *,  deindequiacopia  bilis  generatiu-  ,  8c  vniuerfum  corpus  ex- 
ficcatur,virefquc  exoluuntur.  Vt  fignum.quiapramunciant  delirium. 

e  Sihihundm  non  admodum.  ]  Verba  harc  digna  funtmaxima  confide- 
ratione  :  nam  lingua  arida,  vigiliae,  indicabant  humoris  biliofi  praedomi- 
nium :  quomodo  igitur  6c  fitis  non  refpondebat  fcbri ,  &  his ,  quas  dicta. 
funt  ?  In  hoc  segrotante  non  deerat  fitis  caufa  ,  calor  nimirum ,  quod  co- 
gnofcitur  ab  effectu,  Si  dicamus  adfuifle  materice  delapfum  ad  fauces, 
quomodo  tam  cit6  lingua  fa&a  eft  adufta  ?  cuin  deftillatiohume&et, 
vti  haberaus  ab  Hippocrate  2.  in  6.  epidem.  comment.i^.  Textus  fic  ha- 
bet :  I j  ardoribm  ridfnque  febrium,  fine  aridajujji mignoperefitiunt,  quod 
fi  tujfis  arida  accedatffibv  quidem  carerewnpoffunt,  fedipforum  fitis  acri- 
moriia  retunditur  ,  vt  aliquantulum  ,  fed  non  jecnndttm  febris  tnagnitudi- 
nemfitia-nty  quod  idem  \.Aphoriftext.^.  in  quoloco  >.k,  minus  fiticu- 
lofos  fieri  in  febribus  ardcntibus  aegrotantes  >  quia  ex  defluxione  tenui  a 
capite  aliquo  modo  madefcunt  loca ,  quse  adafperam  artedam  pertinent. 
Praeterea  tollitur  etiam  fitis  in  his ,  qui  mente  mouentur  .  quia  illi  indi- 
gentiam  non  fentiunt ,  propterea  eos  pauubibas  appcllabat  1 .  in  i.pror- 
rhet.  text.16.  Sci.de  dijfc.  reffirat.  cap.iz..  6c  etiam  habetur  hoc  lib..\. 
Cozcarum,  coynment.i.  Phrenitici,inc[i\it,  rarius  bibentes,  Et  tandem  non 
fitiunt,  quibusfacuitasdemoritur.  His  fic  ftanribus ,  quomodo  dicemus 
in  tanta  erferuefcentia  fublaram  ,  aut  faltem  diminutam  fuiife  fitim  in 
•  Hermocrate.  Non  dicemus  fuiifc  fubiatam  ii:im  ,  quia  deeiTet  calor: 
cratenim  febris  ardcns.  Neque  ciuiahumicliras  ccducret  ad  fiuces3quia 
lingua  ftatim  abinitio  nou  fuiifet  adufl^  ,  ciim  eti.au  in  flatu  vchcmcn- 
^tem  cxficcaLionem  prolubcat^vc  idcm  Hippocratcs  tettatur  in  tcxt.  cuato 

G  g  epid*. 


2-3  4   Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

epid.  dum  ait  :  Tujfes  arid&parum  irritantes  in  febribtts  ardentibus ,  &  Jt 
non  fecundkm  prvportionem  fiticulofi,  nequc  lingu&valde  torrefatJd.  Si  igi- 
tur  nullo  di&orum  modorum  fiti  premebatur  ,  relinquitur  vt  concluda- 
mus  e(Te  propter  tertiam  caufam  ,  nimirum  propter  cxtindtionem  facul- 
tatisnaturalis,  qua  cibos  appetimus :  hoc  autem  dicere  ,  non  videturita 
conueniens,  cum  ftatim  a  principio  hoc  fymptoma  apparuerit,  tamen  cx 
alia  parte ,  cum  toto  morbi  decurfu  ita  fueiit  affedhis ,  crcderem  e^o  ab 
hac  caufa  prouenifTe  :  dicere  enim  propter  mentis  xgrirudinem  ita  fuifTe 
affe&um  3  ctiamfihaud  multo  pofl  delirauerit ,  nihilominus  ita  grauiter 
intcrius  erat  confli&atus ,  vt  ctiam  a  principio  partes  co&ioni  deferuien- 
tes  elanguerent.  Et  idem  Galenus  videtur  huic  annuere  fententiae ,  fic 
fcribcns  :  Nam  quando  nonfitiant  ,  nee  ctbum  appetant  quidam  in  morbis, 
vel  propter  delirium  non  fentiunt ,  qu<t  patiuntnr^  vel  propter  cxtinclionern 
naturalis  inventriculo  facultatis.  Subdit  :  Si  id  citra  delirium  habcant, 
facultatem  relinqnetur  eorum  naturalem  extingui.  Inhoc  non  erat  deli- 
rium,  dicetis  vos :  ergo  eft  propter  fecundam  caufam.  Et  i.  in  i  .eptdem. 
commcnt.  14.  ait :  Efi  enirn  maxtmd  fignum  malignitatis  ,  vbi  calida  ,  & 
adurcnte  febre  ,  aut  fluxione  deiabente  in  ventriculum  acri  non  fitiant. 
Atque  hoc  fymptoma  partis  virtutem  fentientem  deperditam  indicat,  6c 
cxtindtam ,  fiquidem  particulae  affc&us  non  fentit.  Additur  his  auctori- 
tas  1.  m  1.  epidem.  comment.j^.  fcripta  fic  :  Atqitc  quando  quiantea  fiti 
flagrarent ,  pofiea  ejfent  afitt  liberi ,  horum  duorum  fit  neccjfe  eft  alter- 
zttrum  j  aut  morbi  folutio,  aut  virtutis  extmttio ,  itavt  prafentia  mala  arn- 
flihs  non  fentiat.  Subdit :  At  non  contmgit  a  rnorbo  hos  vindicart  ,fiqui- 
dem  exttialta  cravt  fymptomata,  Prowde  his  ftgnum  erat  pcrditi  fen- 
fw,  nonfitire.  Sed  neque  pnctermittcnda  efl  aucloritas  ex  lib.  1.  pror- 
rhct.  text. 21.  dcfumpta ,  vbi  fic  legitur  :  Sitis  ,  qu<z  non  ex  rationc  in  acu- 
tis  morbis  foluitur  ,  mala.  Galenus.  Cu?nigitur  ,  neque  pcr  vomitum, 
neque  per  fudorcm  ,  necfuc  per  deieclione?n  ,  ncque  ctiam  per  abfcef- 
fum  iudicatorium  fol  u  fitun  contingat  ,  non  quod  ajfeclio  fedata  fuerit, 
fed  qKodfenfus  elanguetit.  Id  fi  fiat  ,  ftgnwn  bonum  non  efi.  Quibus  fic 
ftmribus,  quisnon  vidct  dcrerrimum  fuiffc  ,  Hcrmocrarem  cumtalife- 
brcnon  fitiuiflc,  quomodocumquc  fuiffct  :  nam  fedata  fiti  immerito, 
graue  malum.  Ncquc  ego  dicercm  fuiflc  caufam  immincns  dclirium, 
quia  fcilicct  ttoti  cnumerans  dies ,  nffi  vfquc  ad  quintum  potucrit  mi- 
mh  firirc,  ciim  Kim  mtns  incipcrct  fcnfim  vacillarc  ,  cuidcns  aurcm  dc- 
lirium  fa&um  fit  fn  quinro  die  :  hxc  cnim  accidcnria  apparucrc  ,  fta- 
tim  inchoar.tc  morbo  ,  ita  vt  diccndum  fit  ,  incccpifle  parrcs  elangrcrc, 
ftarim  ab  initio  ,  &  proptefei  non  dicir  ,  omnino  fuillc  fitis  cxpcr- 
tctA  ,  fcd  non  (m\\'c  a^nvulum  fitibundum  ,  quoniam  incipkbat  tan- 
tum  facultas  depfcrdi  ,  quae  nou  pottlit  vnquam  inflaurari  ,  vr  vi- 
dcbimus. 

1  VyI)  A  craffie,  & rubentes ,  depafitz  ncu  fubfidebvt .  ]  Vrina  cfl  fcrum 

■:  ■  humdrum  in  vcius  conrcntorum  ,  fcrrbit  Galenus  \n  com- 

mcut.  Cum  igitut  viinas  trflent  qualcs  pbtKmtnT  ,  a  ianguinc  inconcoclo 

prouc 


Tars   1 L         ^Egrotm   II.        135 

proucnilTe  >  &  feroliorc  concludendum  cft  >  atqueide-6  credi  potuiffet, 
nonlechalem  fticurum  morbum  fua  natura,  fed  tantum  diuturnum  :  ve- 
ium  ciim  vircus  eft  languida,  potcft  crudicas  morcis  effe  indicium,  quo4 
Galemis  apertiflimis  verbis  confirmat  iic.  Cum  igiturvnna  eft  rubra  ,  a 
fanguine  prouenire  eft  dicendum  ,  rnarbumque  falutarem  ejfe  ,  fed  diutur- 
num.  Pr&terea  >  inquic,  vrinam  ferum  ejfe  humorum  in  venis  contento- 
rum  nos  ille  docuit.  Qnare  ratio  conuincit ,  vbi  amplius  fanguis  femicoclus 
per  vrinam  expcllatur  rubrarn  eum  hanc  ejficere  >  atque  ideo  diuturnum  fore 
morbum>  quod  reqwrat  fcilicet  ad  cofiionem  longius  Jpatium  fanguis>fiqui- 
dem  Jpatio  temports  fiunt  concocliones.  Subdit :  At  non  erit  talis  morbus^ 
vt  ab  vrinis  exitiofus>  neque phrenitidi  obnoxtvu.  Lib.i.  prognoft.  text.iy, 
Si  vrina  fuerit  fubrubra  ,  ac  fedimentum  fubrubrum  >  &  l&ue. ,  dtuturniov 
hic  morbusj  quam  prtmus>fed  admodum  ftlutaris .  Idem  fcribitur  in  lib.  de 
vrtniSy  his  verbis :  Sedimentum  rubeumfit  a  copia  cruoris>td  eft,  fanguiois 
incotli :  figmficat  autem  coclt,onis  defeclum>  non  tamen  mo^tem :  curn  enim 
fuccus  bemgnus ,  &  amicus  natura  fit  ,  rnagnum  periculum  iuferre  nonpo- 
teft  ,  quia  tamen  indicat  cruditatem  >  factt  morbum  diuturnum.  Subdit: 
Ouando  igttur  vrina  fedimentum  habet  rubeum  ,  indicium  eft  ,  quhd  a 
cruore  colorem  accepit,  cruor  autem  fit>  antequam  fanguts  fiat,  Si  ergo  na- 
tura  proprio  colore  tinxit  fanguinem  >  manifeftum  eft  quod  nondurn  per- 
fette  eft  coclus  >  &  tamen  indiget  natura  ,  vt  progrejfu  temporis  ex  illofa- 
ciat  fanguinem.  Hxc  Galenus  locis  citatts>  quibus  demonftratnr,vrinarn, 
quam  Hermocratcs  emifit  ,  quoad  colorem  fpeciat ,  potuifTe  indicare 
longitudinem  morbi ,  mortem  autem  nequaquam,  neque  delirium.  Ve- 
rum  ,  ciim  praeter  rubedinem  ,  eflet  etiam  craffa  ,  neque  fubfideret, 
quam  ni  fallor  turbidam  appeliat  Galenus  in  comment.  Propterea  iudi- 
canda  erat  admodum  mala  ,  &  lethalis ,  ciimque  triplex  fit  turbidarum 
vrinarum  genus  ,  crederem  ego  intelligendum  effe  de  ea  vrina  ,  quce 
mingatur  turbida  ,  remanet  talis ,  propterea  minime  miram  ,  fi  cum  tali 
vrina  delirauit  :  folent  enim  capitis  affectioneni  indicare  ^..  Aphorifm* 
text.jo.  Cum  ira  res  habeat ,  obiifTe  dicendum  eft  ,  nonratione  ruben- 
tisvrinnj,  fedquiaeflet  craffa ,  &  nonfubfiderec  ,  quae  humorem  cru- 
dum  fignificat  a  calore  fufum  ,  qui  in  fpiritum  verfus  flatuofas  exha- 
lationes  tranfmittens  ad  caput  ,  illius  partis  dolores  concitabat  ,  vt  f. 
in  6.  eptdem.  commem.  1  ^.  legitur.  Perinde  videtur  fcriptum  ab  Hip- 
pocrate  de  huinfmodi  vrinis  hb.  i.  Coacarum  ,  textu  \\.  feliione  z. 
comment.i.  'Trogreffo  rnorbo  >  inquit,  Surditas  ,  cum  vrin*,  fubrubra  ap- 
fareant ,  quA  mhil  deponant  Jedimenti  ,  fed  fublimamentum  habcant, 
emouenda  rnentis  fignum  eft  ,  dc  quibus  fatis  diximus  in  Hiftoria  Cleo- 
nadidis. 

%  <iAb  aluo  combufta ,  &  mn  pauca  exibant.  ]  Ahms  hiec  reddidit  cx- 
xrementa,  fortafie  ,  quia  inieclus  fuerkclyfter  :  combuftacnim  excrc- 
mcnta  dirBcile  excernuntur ,  nifi  arre  id  fiat  :  fcd ,  vtcumque  eftcnt  indi- 
cabant  erTeruefccntiam  hepatis  ,  vti  Galenus/tf  comme.t.  monet,  fed  SC 
ob  alias  caufas  id  comingere  habetur  cx  eodem  G.tleno  itb.i.  de  fa<nt„ 

G  g     1  tmtida3. 


xj6   Cornment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp] 

ttenda,  cap.i  3.  quo  inlocoomnes  iftas  caufas  recenfet  fingillatim,appel- 
lantiirque  a  Galeno  huiufmodi  excrementa  in  fpyras  circumducja  ,  quo 
in  loco  adduntur  hxc  :  Si  intercepta  alumparua  ,  nigra  ,  &  in  ftyras  cir- 
frnmdxfta  ad  necefjitatem  dtmifertt,&  per  nares  eruptio  fiat ,  maium.  Ga- 
lenus  V8v?tti*s  vocant  caprarum  deiecliones  :  funt  autem  h&ficc<&  ,  atque 
id,  quod  excernitur  propria  circumfcrtpttone  rotnndum  ,  circumduclumque 
exislit.  Ciim  igitur  quis  hoc  nacto  ficca  ,  rotundaquc  ,  &  circumdudta 
dcieccrit  r-wpz6ufin,  id  eft  ,  in  fpytas  voluta,  appcllantur,  fiuntque  talia, 
&  qu6d  plufculo  ternpore  retincantur  ,  &  propter  copiam  ignese  calidi- 
tatis.  Si  igitur  pKCterquam  quodtaliaexiftant,  nigra  quoque  fuerint,fla- 
grantcm,ardemcmquc  circa  medium  corporis  affeclionem  efle  declarant. 
Ncque  propterea  quod  reddiderit  vrinas  tenucs  quinta  die3ilfud  eratbo- 
num  :  nam  etiamfi  dicat  alui  excretionem  ante  quintam  fa&am  fuifle 
largam  ,  cuius  caufapotcrant  vrinzc  clane  fieri ,  tamen  diligcnter  omnia 
crant  exncndcnda  ,  an  (cilicet  c\im  hac  vrinarum  mutatione  antedicla 
fymptomata  diminucrentur,  an  eadem,  $c  fortalfc  maiorafiercnt  5  quan- 
do  ,  perfcuerante  nihilominus  lurditate  ,  vigiliis  ,  aut  fortafle  grauiori- 
bus  fa&.is ,  fufpicio  erat  ,  ne  ingrauefcentc  cetebri  affcctione  ,  tandem 
mente  vacillarct  j  pnefcrtim  cum  vrinae  eflcnt  quidem  minus  craflk  ,  fed 
tamcn  cum  fufpenfionibus  elatis ,  id  eft,  turfum  petentibus,  idque  innuit 
per  verbum  illud : 

h  Nonfubfidebant.  ]  Quod  non  alia  de  caufa  cueniebat  ;  nifi  ,  qucd 
imteria  craltior  ferebatur  ad-caput ,  &c  propferca  non  potcrat  euacuari, 
nifi  tenuior  pet  vrinam  ,  &:  quae  matcria  in  vrinis  contincbatur ,  eadem  a 
flatibus  furfum  eleuabatur,  quod  dum  in  morbis  apparct,  non  parua  eft 
fufpicio  delirij,  vt  vidimus  in  Sileno.  Rcm  perindc  efle,  ac  dicitur,eucn- 
tus  indicat ,  cum  ftatim  pofl:  talium  vrinarum  cmiflioncm  dclirauerit,  &C 
dicit  ,  fub  noctem  dcliraflc  ,  quia  vidctur  moleftius  dclirium  noctur- 
num,  quam  diurnum,  ncque  aliam  adduccrem  caiilam  ,  quam  hanc,  vi- 
delicet,  quia  nodhi  flatus  illi,qui  in  corpore  cxiftunt ,  &  humoics  minus 
fpirant  no&utno  tcmpore  ,  quam  diurno  ,  &  hac  de  caufa  in  corpore 
fcruidiiTimo,  facilius  eft  fieri  delirium  illo  tcmporc  ,  quam  diurnomeque 
proptcrca  miium  ,  fi  fcribat  Hippocratcs  fub  nottem  dciir.iuit  :  qu6d 
lcilicct  ciim  flatus  abundarcnt  ,  vt  fufpcnfioncs  elatas  dcmonftrabant; 
illi  cum  minorem  habcrcnt  refolutionem  a  vi  caloris  impctnofius  ad 
fupcrnas  partes  elcuabantur  ,  cv  caput  afncicntcs  dclirium  conci- 
ubant. 

:  Die  ftxto  auri^iywfvu  faclmeft.']  Scnbit  VHppocYatc*  Hb.^.Coaca- 
riim  textn .  cor/nncnt.i.  fic  :  lcicrns  amc  fcpttmum  (juidcm  di$m,  malo  cft, 
fepttmn  vem    1  l.cci7nnidcci?/?ncjuarto,  tudtctalis  cft,  nifi  hypochondrta 

durafnt.  Stvcro  fUfl.  m$\  j^.yiphor.  rr.vr.62.  Jcttrw  mti  fiptur.um 

dio  Heddii  Galerurkion«iT,c(u6d  •fulicctfcquaturvcl  tumorcm, 

vei  obftrudioncm,vel  inflammationcm.  Jii  v:<T-  morbi  ,  inquir,  qui  a#te 
ftptwhtm  actidtiut  dtcyn  ,  cx  aitouo  t/ioru?n  orm,,;  habent,  td  cft  cx  tumo>e, 
ibjirts.itonc  ,  t^fta?/rmationc :  ?iam  cutus  non  fotcft  tticUcatortc  btlis  ad  cor~ 

pm 


Tars    II.         JEgrotns    II.       tyy 

pm  effundi.  Ante  feptimum  quidem  diem  ,  morbum  regium  cffc  malum 
verum  exiftit ,  non  tamen  poft  feptimum  vacare  pcriculo  eft  paritcr  vc- 
rum  ,  neque  hoc  nunc  eft  dicTum  :  poteft  enim  &  inflammatio,&  obftru- 
e~bio  longioiitemporeperdurare,antefeptimum  autcm  iudicatorie  bilem 
eftundi  eft  impolTibile,  qu6d  fi  appareant  figna  coclionis  ante  feptimum 
diem  ,  etiam  bona  elTet  euacuatio  ,  fed  quia  fupponit  Galenus  fieri  non 
poffe  ,  vt  ante  feptimum  apparcant  figna  co£t.ion.is  ,  proptcrea  dicit  eiTc 
impoftlbile  ,  deeadem  retractat  eademAphor.fetl;.  fext.64.  jQuibtMy'm- 
Q^mx.,febribusmorbusregiusfeptimoynonoydectmoquartoyvndecimofuperue~ 
nitybonum,nifi  dextrum  hypochondrium  obduruerttyfivero  nonynon  bonum. 
Galenus  fuper  hxc  ,  ita  fcriptum  reliquit :  Ante  feptimum  quidem  diem 
morbum  accidert  regiurn  ,  malum  omntnoypofl  feptimum  autemjoonum^nifi 
dextmm  hypochondrium  obdurueritjd  efly  nifialtquu  malus  affetlus  ex  tjs> 
quos  antea  diximus  vifceriyid  efl-hepati  accidertt,funt  autem  tnmoryobftru- 
b~tioy  &  inftammatio  yfi  autem  obftruclto  ftterit  in  locisy  ad  qu&  transfertur9 
fiue  inftammatio  ,  fiue  durus  tumor  ,  neceffarium  eft  omnino  non  expurgari 
fanguinemy&  vna  cum  ipfo  ktlemper  totum  corpus  deferriyhincque  morbum 
regium  generari.  Cum  igitur  Hermocrates  haberet  infiammationem  in 
dextro  hypochonduio  ,  non  erat  dicendum  fuperueniile  hunc  arTedtum 
mtura  operante  ,  fed  quia  fanguis  non  expurgaretur  ,  &  pcr  vniuerfum 
corpus  dirFunderetur  :  in  magnis  enim  hepatis  inflammationibus,fanguis 
vna  cum  bile  a  fuperiorum  partium  vehementi  incendio  furfum  rapitur; 
ibique  exarftuans  partes  extimas  auriginofo  colore  inficit ,  ckeograuius 
eft  hoc  fymptoma  ,  fi  die  fexto  fiat ,  vt  huic  condgit ,  propterea  non  cft 
mirum,  fi  addat ,  omnia  fuilte  exacerbata,  &  capitis  affe&ionem  perdu- 
raiTe  ,  quod  peflimum  eftVvtialias  dictum  eft  ;  quando  enim  perfeuerant 
poft  euacuationes  accidentia  ,  aut  augentur,  rnaxime  perniciofurn  eft, 
quia  8c  copiam  ,  &  maximam  humorum  malitiam  arguit  hoc  •,  praTer- 
tim,  cum  poft  bilis  eftufionem  per  vniuerfum  corpus,alia  non  fit  fcquu- 
ta  euacuatio  •,  quia  aliquando  finnt  fuperftites ,  etiamfi  icterus  fuperue- 
niat  fexto  c\ic  ,  modo  per  aliquam  partem  euacuentur ,  vt  optime  etiam 
notat  Galenus  i.in  i.eptd.  text.6^ .  hunc  in  modum  :  Erant  quifcxto  die 
morbo  regio  ajjicerentur ,  fcd  hkpurgatio  profuit  per  veficam  ,  vel  turbata 
nluusyvel  largum  fanguints  profluuium  ,  vt  Heraclttesy  qui  apud  ArtBocli- 
dem  decnmbtbat ,  cui  per  nares  fanguis  profluxit,  aluufque  fuit  turbatay& 
per  veficam  eft  purgatus.  Vigefimo  autem  dte  iudicatus  efl  longe  alttery 
nc  Phanagoreon  feruus ,  qui  cum  ipfinihtl  horurn  eueniret  yperijt.  Galenus 
fubdit  :  Qmbus  non  valuit  natura  bilem  excernere  ,  his  collefia  ad  cutimy 
morbum  regium  excitauit.V iauum  erat  autem  ,  vt  in  Aphor  .  cft  diclum, 
ante  diem  (eptimum  exiftere  illum.  Atque  horum  ipforum,  illi  foli  falui 
fuernnt,  quibus  aliaratione  retrimenta  natura  excerncre  valuii,  quas  trcs 
•  commemorauit ,  excretioncs  vrinarum,  ventris  turbationcm  ,  &:  fangui- 
nis  cruptionem.  Quofdam  autem  ait  hxc  habuifTe,vt  Heraclidem,hiinc- 
quc  vigcfimo  die  iudicatum  fuilTe»  Quare  fi  Hermocratcs  eadem  ha- 
buiilct,  fortaflc  peftimo  fatp  non  fuiiTet  fundus.     Confirmant  hxc  ea- 

G  g     5  dern^ 


i?8     Comments  in  Hifloria*  Epdem.  Hipp. 

dem  ,  qux  habentur  4.  acut.  text.  8.  Ante  diem  feftimum  morbus  regius 
enatus  cum  rigore  yfoluit  morburn,  fivcro  abfijue  ngore,frAter  temporu  oc- 
cafionem fuftruenerit  ^pefitferum.  Sifiat  itterus  ante  fefumnm  diem  >  & 
fiat  rigor  ,  mdicium  efi  naturarn  rnoliri  euacuationem  aliquam  humoris  bi- 
liofi.aut  fer  vornitum^aut  per  aUmm^autfcr  fudorem  ,  t.in  1  .eptd.text.64. 
veluti  etiam  apertiffimc  colligitnr  yfrorrhet.text.rf.  Quod  poftea  dicit. 
Si  vero  abique  rigore  prauer  temporis  occafioncm,  id  cft  ,  ante  figna  co- 
&ionis3pcftiferum  ,  mcritoid  fcnbit,  quiaindicium  e-ftfieri  acauiis  prae- 
narratis.Veriim  ,  etiamfi  dicat  icTerum  ante  feptimum  diem  cum  rigore 
cfie  bonum  ,  non  eft  tamen  intelligcndum  hoc  fimpliciter  :  nam,fi  tigo- 
ri  non  fequeretur  poftea  euacuario  ,  admodum  &  hoc  eilctperniciolum. 
At  cnimvcro  dum  haec  fiunt,  diligenter  animaduertere  oportct.  ne  iudi- 
cium  fcramus  intcmpeftiue  *,  quando  ,  etiamfi  in  idtero  anrc  feprimum 
fiant  euacuationes  ,  ego,quod  iciam.neminem  huciifque  iei  uatum  vidi, 
ciim  tamenaliquotviderim  iftericos  factos  *,  nam  aliqui ,  etiamli  vitam 
produxerint ,  nihilominus  obierc ,  cum  tamen  aluus  eftet  mota.  Itaquc 
cxpedit  omnia  diligenter  expendere  ,  &  vires  examinare  :  nam,  fi  firmae 
funt  ,  pofTunt  multa  promittere  ,  fi  tamen  vacuatio  iufta  fit ,  id  cft  ,  fi  ab 
euacuationc  foluatur  febris  ,  aut  faltem  remittatur,  fi  acger  leuius  habeat: 
hoc  enim  facitad  excretionis ,  &  abfceffusbonitatcm,quodetiam  atten- 
dere  oportet,  fi  poft  feptimum  fiat :  nequc  cnim  propterea  bona  eft.quia 
poft  feptimum,fed  antedicTa  attendere  oportet :  nam  fi  die  critico  appa- 
reat ,  cV  extinguatur  febris,  bonum  eft  ,  fi  vero  poft  excretionem  fiat  fe* 
bris,  occidit.  Itaque  non  propterea  quodante  feptimum  malus  cft  icTe- 
rus ,  poft  feptimum  eft  bonus  ,  fed  omnia  obferuare  oportet  3  vt  firmum 
feraturiudicium. 

k  Seftimo  dte  grauiter  fe  habuit.  ]  Status  iftius  aegrotantisin  dies  rue- 
bat  in  deterius ,  quia  in  die  decretorio  mala  fieri  peiora  ,  admodum  gra- 
ue  eft  :  nam,quo  dic  foletnatura,aut  morbos  foluere,aut  faltcm  fururam 
folutionem  pra:monftrarc,graui:er  fc  habuit,  id  cft  ,  exacerbatus  eft  mor- 
bus,neque  vllum  apparuir  fignum  cocTionis,fcd  nihilominus  vrinae  crant 
tenues,6V  eodem  proccdcbant  modo,  quo  fupra,quod  denotabat  naturae 
imbccillitatem  in  coqucndo,  &  matcriac  malitiam  :  &:  etiamfi  ,  quantum 
cx  vrinis  elicitur  ,  nifi  longitudo  poffet  expecTari ,  tamen  caeteris  perpcn- 
fis  ^rauibus  fymp' omaribus,  non  erat  obfcurum  cum  graui  morbo  ,  non 
fuffccTuram  ad  morbi  folutioncm  >  &  ineodcm  ftatupcrfeueralle  ad  vn- 
decimum  d^em  vfquc  fit  vcrifimile  ,  cum  dc  intermcdiis  dicbus  nihil  di- 
cat/cd  fubdat ; 

]  Sub  dicm  vndecimum  omnia  i/ifafunt  remijfa  ejfe.  ]  Morbi  mutatio 
in  mclius  fine  iatione,&:  dc  rcpcnte,cui  nullo  modo  crat  fidcndum  ,  tum 
quia  modtis  loqucndi  Hiprocratis  id  fuadet ,  dum  inquit ,  vifafunt  ,  vo- 
lcns  incticarc  infidam  allcuationcm  >  tum  ctiam  ,  quia  fi  coniuicremusat- 
tcnteomnia,  inucnicmus  rcpcntinam  hanc  murarionem  nullam  babuiffc 
caufam  ,  cum  nihil  horum  praecclicrit ,  a  quibus  folct  morbus  placidior 
icddi,propterca  mcruo  notat  id  Gakaus  w  comrncnt. dnm  inquit  3  Ncquc 

vnm 


Tars    II.       rj£grotus   IL      139 

enlm  periculofijjimis  ex  fignis  potttit  fubitb  ,  cum  eadem  permaneret  humo- 
rum  cruditas>  ad  melioremftaium  peruenire3  idque  adeb  ,  cum  nihtl  eluxif- 
fet  decretorij  dievndecimoy  quodfolet  non  rarb  conffici*  quianatura  homi- 
nem  liberat ,  aut  fanguinis  excretione  y  ant  alui^  aut  vomitibtuy  aut  fudori- 
bus  ,  aut parotidibu4yaut  decubitus  copiam.  Quod  verum  fit  foporofus  fa- 
ctus  eft  ,  id  cft ,  ad  fomnum  erat  propenfus ,  eftque  hoc  ,  cum  vigilare 
jegrotantes  nequennt  ,  non  apertos  habentes  oculos ,  fed  conniuentes. 
Habet  ortum  hsec  affectio  a  cerebri  hume&atione ,  vel  fola  tfefctgemto*- 
ne,  veiab  vtroque,  autdemum  propter  virium  infirmitatem  Non  eft 
autem  credibile  ,  in  cerebrum  fe  fucci/im  contulifTe  die  vndccimo  ,  in 
morbo  ,  qui  ficcus ,  3c  calidas  eft  ab  initio.  Reliquum  igitur  dicere  per- 
frigerationem  infignem  cerebri ,  6c  facultatis  imbecillitatem  Hermocrati 
comatofos  induxiiTe  fomnos.  Vtrum  autem  horum  fit ,  extreme"  perni- 
ciofum  eft.  Nam  infanabilia  ea  effe  demonftratum  eft  frigora,  cum  cali- 
dis  rnorbis,  &:  hccis  fuccedunt,  quoniam  intemperies  frigida,  fcbrilis  ar- 
doris  confectaria ,  eft  infanabilis ,  8c  ea  lege  funeftus  eft  hydrops  a  con- 
fumptione  retorrida ,  quam  febris  acuta  induxit.  Ca:terum  ,  qua  ratio- 
ne  non  erat  verifimile  exiftimare  fuccum  pituitofum  cerebrum  irrigafle 
in  morbo  calido,  Sc  ficco,ita  neque  perfrigerationem  illiusinfignem  fta- 
tim  aduenifle  erat  opinandum  ,  cum  intemperies  fine  humore  nequeat, 
nifi  diuturno  tempore  introduci.  Quare  magis  eft  rationi  confonum  ob 
facultatis ,  imbecillitatem  coma  aduenifte  huic  aegrotanti.  Iiiud  tamen 
obftat,qu6d  ,  vbicoma  ab  ea  caufa  emanat,  pulfus  adfunt  languidiftimi, 
tardi ,  rari,  3c  parui :  nam  fic  afFedtipras  imbeciilitate  palpebras  attollere 
non  poffitftt ,  refoluta  animali  potentia,  quo  fit ,  vt  mortiproximi ,  com- 
miffis  palpebns ,  dormientium  inftar  iaceant  cum  pulfu  paruo,&:  langui- 
do.  Vnde  non  eft  verifimile  cum  huiufmodi  pulfu  Hermocratem  potuif. 
fc  perdurare  vfque  ad  vigefimumfeptimum  diem.  Dicendum  igitur  la- 
bonftb  Hermocratem  comate  v-igiii  ex  mifceila  humoris  biiiofi  cum  pi- 
tvtitofo  ,  cuiphlegmoneerat  aflociata  :  dari  enim  coma  vigil  phreniti- 
cum,  au&or  eft  Galen.  dc  comate.  Neqne-adeo  inconueniens  efTe  vide- 
tur  in  aftcetione,  <\ux  ftatim  ab  initio  ignea  vifa  fuit,  aiiquoi  fngidos,  Sc 
pituitofos  humores  fuifle  repertos  ,  qui  vi  fcbrilis  caloris  ad  caput  elati, 
-eiulmodi  comatis  fpeciem  excitare  potuerint,  cum  idipfum  confirmatum 
habeamus  a  Galeno  z.  in  i.  epidem.  text.$.  his  piane  verbis  :  Hiautem 
duo  ajfecius  ,  hoc  eft  coma ,  &  dejipientui  ,  fi  matcris,  habeatur  ratio ,  con- 
trario  nomine  opponuntur  :  coma  emm  ex  humeftatione  ,  refrivcratiove- 
que  cerebri  ,  defipientia  vero  ex  contrarijs  cjualitatibmplerumquc  exiftere 
vtdetur  ,  fed  tamcn  fape  pcrpericulofa  humorum  coniuntlione  mifcentur, 
atcjne  in  vnum  conuemunt ,  ficuti  in  Sileni  narratiotte  habetur.  Parum,  in- 
quit,  delirauityfomm  tenues^  comatdJi.Vhi  m  finc  textus,  fubdit :  Dtfficil- 
lv,m  ejfe  cxi$timantur>  in  cjuibus  bilioforum  ,  crudorumque 3  aut  incoblorum 
humorurn  colligitur  copia.  Quare  ficuti  non  fuit  abfonum  Siicno  comato- 
fos  fomnos  aducnifle  ex  frigidis  commiftis  humoribus ,  qui  tamcn  labo- 
rabat  f^brc  ardentc  ,  cum  totius  hypochondrijphlcgmone  ,  fiti,  lingiu 

arida, 


1 4  o    Commtnt*  in  HiFtorias  Epidem.  Hipp. 

.arida,vigiliis,  delirio,  excrcmentis  alui  biliofis,  neque  hoc  idem  de  Her- 
mocrate  aflTrmare  erit  inconucniens  \  quinimmo  idipfum  videtur  fareri 
Galenus  tn  fr&fenti  comment.text.S.  dum  fcriptum  reliquit  :  In  hoc  cafu 
fwjfe  Herrnoeratem,  velfofor  qui  hominem  die  vndectmo  corrifuit,  argue- 
bar^fiquidem  vna  cum  ardente  febre,  &  fuccum  habsnte  mordacem,acrim- 
que  adiUriClum,fiquisfyrnftornate  teneatur  ,humidos ,  figidofque  humoresy 
rttque  non  mordaces  comitante  ,  non  ejfefrofligatum  incommodum  oftendtt, 
cum  nihil  acciderit  decretorij  ,  fed  fujfocari ,  &  extingui  natiuum  calo- 
rem.  Prxter  foporern  habuit  vrinas  crafliores ,  id  efl:  ,  quam  prius  erant, 
non  tamen  crafTas  ,  quia  craiTefccrent  a  cocTione,iuxta  illud  :  Excremen* 
tumjpifari  ofortet ,  dum  itur  ad  crifim.  Quinimnio  ex  G zleno  prafenti 
cemmeat.  Huiufnodt  vrinx  crajfa,  qu&  non  fubfident ,  dicuntur  turbid<£>& 
iumentorum  lotio  fimdes,  qu<z  arguunt  ferturbationem  tnvents  a  jpiritu  fla- 
tuojo,  cum  calorefr&ter  naturam.  Quod  autem  rubra  eflent ,  fignificaba- 
tur  exufti  fanguinis  perturbatio  a  calore  febrili:  vrinae  autem  huiufmodi, 
hoc  eil  fimpiiciter  crafiiores ,  &  fi  fui  ratione  non  fint  figna  lethalia  ,  Ccd 
ambigua,vt  notat  Galenusi*  comment.  tamen  redduntur  exitialia,&  fini- 
ftri  Ludicij ,  fi  eis  accedant ,  <k  anneeTentur ,  qux  periculum  minantur,vt 
accidit  huic,de  quo  efl:  fermo,  quicum  huiulmodi  vrinis  fimul  corripie- 
batur  comate.  Quod  poftea  dicit  infrk.  tenues  >eft>  quia  non  fubllde- 
bant:  nam  fufpenfum  illud  crallum  ,  ciim  intimam  matellae  partem  non 
peteret ,  reddebat  vrinam  tenuem  in  parte  inferna  ,  craffitic  iurium  ten- 
dente,  quodtotum,  vti  dicTum  eft,  fignificatcriiditatern.  Aliquantulum. 
menteconftabat,  id  cft,minus  mente  vacillabat,  difculla  delirij  caufa  in- 
fenfibilitcr.  Bona  funt  hxc,quac  die  vndecimo  euenere,fed  longe  melia- 
ra,  quae  die  quartodecimo.  Quod  verum  lit,  fubdit  *, 

*  Quartodccimo  die  a  febre  erat  Itber.  ]  In  tam  graui  morbo  ,  cum 
fignis  lethalibus  a  febre  cffe  libcrum  ,  dormire  ,  mente  conftarc  ,  opti- 
mum.  Sed  tamen  quae  caufa  alleuationis  ?  Nulla  profecTo  ,  6c  propterea 
attendere  omnia  diligenter  in  huiufmodi  cafibus  cxpedit  :  nam  vidctur 
alleuatio  haec  ,  fcd  tamen  infidam  efle  euidenter  conftat ,  ciim  nullam 
habueritcaufam,nimiruLTi  nullam  infigncm  euacuationcm  ,  qua  folent 
talcs  morbi  folui.  Et  in  hoc  loco  expedir  obferuare  mirum  Hippocratis 
artiricium  in  loqucndo.  Nam  ,  dum  qua?  bona  vidcntur  nirrat ,  addit 
tamen  duo,qLiibus  monet  Medicum  ocuiatum,vt  caucat  icilicet  a  fcrciv 
do  iudicio  praccipitanter  ,  quoniam  fiepiflime  aberrat  a  via  :  lunt  autcm 
hxc  :  Non  fudauit :  vrtna  cdide?n.Qy[oYnoc\o  erant  vrinx  eaedem,fi  a  fcbre 
libcr  crat ,  &  melior  y idcbatur  scgrotantis  conclitio  ?  Quia  "on  ludauit: 
vultcnimpcr  harc  Hipppcrates  admoncrc  non  e(Fe  iidendum  ii$ ,  qua: 
dittaiunt  ,  ciira  non  pLxccflcnt  caula  morbum  leniens  :  tantum  cnim 
abcil: ,  vt  bona  fint ,  qux  (inc  rarionc  lcuiant  ,  vt  potiiis  pcrniciofa  cen- 
fcanmr  ,  quac  fmc  fignis  cocTionis  ,  aut  cxcretionis  nntiora  funt.  Galcno 
diccnte  ifb.i.profrhet, fixt. ij.ftaod  ctiam  colligitur  cxi.slphor.text.17. 
x  addi  potcfl:  aticToritas  ab  Hippocratc  dcfumpta  hb.y  frognoft. 
ttxt.liicpix  iLw  lcgitur:5;  quibits  fcbru  iefinii  non  cum  tndtcijs  folutio.ns, 

Vcqtif 


^Pars    1 L       JEgrotm  IL        141 

neque  in  diebiu  decretorys  recidiuam  expeclare  oportet.  \  Quos  appeilat 
tlies  iudicatorios,  Galenus  aiibi,  legitimos  s  contemplabiles ,  imparefque 
nominat.    Dicuntur  autem  iudicatorij ,  quod  in  ipfis  pierumque  iudicia 
fiunt.  Impares,  quia  impar  eft  vniuerfumillorum  genus,rationc  feptena- 
rij  in  quem  incidunt.  Contemplabiles ,  propterea  quod  funt  contempla- 
tione  digni ,  obrepentinas ,  quas  afferunt  morborum  folutiones.  Lcoiti- 
mi,  quod  crifes  in  ipfis  fa&a^ieginmse  cenfeantur  ,  qua?  veroin  aliis  die- 
bus ,  ob  iliegitimam  aiiquam  occafionem  eueniffeexiftimantur.    Cum 
igitur  vehemens,  &c  acuta  febris  hominem  apprehenderit^derepenteque,. 
ac  nobis  minime  expedt-antibus  deilnit ,  non  mod6  non  euacuato  corpo- 
re  ,  aut  per  vomitum  ,  aut  fudorem  ,  aut  alio  aliquo  modo  ,  fed  ne  viib 
quidem  ante  vllo  co&ionis  figno  ,  exiftimare  oportet  infidam  effe  hu- 
iufmodi  quietem  }  atque  adeo  febrem  effe  redituram  ,  quoniam  adhuc 
exrare  prauorum  humorum  reliquias  in  corpore  conftat >  quibus  denuo 
puttefcentibus  breui  interuailo  ,  febrem  contingit  rettocari,  &:  recidiuam 
fieri  :  fuccus  enim,  qui  afienus  a  natura  noftra  cit ,  in  corpore  contentus, 
cum  fit  ad  nutritionem  ineptus,  neceflario  in  putredinem  conuertitur ,  Sc 
eo  citius,  fi  iocus  inquo  continetur  fu  caiidus.  Ita  Auicenna  hb.^.Fen  %. 
tracl.  1 .  cap. 11 .  ad  verbum  habet.    Leuitas ,  quam  inuenit  aeger  abfque 
euacuatione  manifcfta  eft  ex  iis ,  in  quibus  non  efl  habenda  riduciamarn 
llla  eft  propter  quietem  materLx  ,  non  propter  bonitatem  eiiis  3  immo 
muitoties  digeritur  etiam  ,  &c  deficit  natura  propter  eius  debiiitatem  ab 
expuifione  eius.  Ita  m  Coacts  lib.4.  text.59.  comment.i.  Febres  qu&cun- 
que  neque  diebus  crincis^neque  curn  fignis  foluttonis  decedunt,  tn  recidiuam 
incurrunt.  At  fortaffe  ,  quia  non  fudauit,  dicendum  eft  nuilam  aliam  fe- 
quiitam  efTe  euacuationem  \  Hippocrates  per  verbum  iliud  non  fudauit: 
vuit  innuere  nuilam  omnino  fequutam  effe  euacuationem  ,  quomodo- 
cumque  inteiligatur,  quod  ipfe  deciarat  tncomment.  his  verbis :  Ne  quic- 
quarn  videatur  adtectum.  Nonfudauit  :  cui  eft  firnile ,  non  illi  profluxit 
ftnguis  ,  non  vomitrn  >  parottdas  non  habutt.  Sequitur,/^  vt  non  multa 
ante  dixit  j  Sub  diem  vndecimum,  orn/da  illi  vtfajunt  ejje  remiffa\o,ut  citm 
dicere  potuiffet  fimpliciter  ,  Omnta  funt  remiffa  ,  adiectt  ,  vifa  fuut ,  quo 
illorum  admoneret  ,  qua  alicubifcripfit.  His  >  qu&pr&ter rattonem  leuaut> 
non  eft  habenda  fides.    Jta  ettam  htc ,  non  dubitautt  cumulum  addere  3  non 
fudautt ,  vt  ob  ocnios  poneret ,  quam  fit  infida  morbi  remiffio  :  nam3Ji  qua 
poftula^at  rjs,  quartodecime  die  eueniffe?n3  conftruarant  hominem.  haque% 
qma  non  apparuerunt 3hinc  maligmtatem  nobis  morbi  fabieat.Quos  quidem 
ajfeclus  igr.orat  vulgus  Medicorum ,  & gaudet ,  ft  qua  fiat  morbtalleuatto^ 
tametfi  h<zc  ex  ftgnts  exitiofts  ,  &  fymptomatibus  pnoribm  proficifcatur3 
nefcmm  cwn  rratura  e>tecatur^&  exttngmtur  infittts  caior^  tales  folere  affe- 
tliones  incidere,  non  fecm  ac  partes,  qu<&  defluxione  mala  in  tumorem  ajfur- 
'gunt  ,  vbi  omniapr&ihfirmitate  haudquaquam  attwgit  coclionern  humo- 
ris^  qui  excitauit  tumorem.  VLxc  Gaienus.  Ipfc  etiam/^.4.  acut.  text.  t  z, 
fcnbit  fic  de  caufo.  f^erum^fi  abjque  his  foluatur  <zgntudo3reucrtetur.  Ga- 
Jenus  in  cornment»  Fhi  de  fangumts  cruptioneyfudoreque  egtt  ,fiabfquc  his  • 

Hh 


142-   Ccwment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipf. 

caufis  defterit,fujpetlam  ait  ejfe  felutionem.  Ergo,cumHermocrateseflet 
a  febre  liber  ,  neque  pi\Tceflerit  euacuatio ,  per  quam  faltem  potuerit  di- 
nnnui  caufa  morbifica  ,  non  erac  huic  alleuationi  tidendum.  Fuiflc  infi- 
d.im.euencus  demonftrat ,  cum  redicric  febus  circa  diem  decimumfepci- 
mum-vc  verba  fequentia  declaranc ,  quae  fic  leguncur. 

11  Circa  diem  decimumfeptiwum  redijt.]  Rccidiuae  mulcis  de  caufis 
fiunt.  Primiim  ,  mancnre  eoilem  humore  morbirico,  qui  tantiim  locura 
mutanit.  Secundo ,  fiunt  recidiuce  ,  quando  aliqua  portio  humoris  reli- 
c~ta  eft  in  corporepcrimperfedtam  crifim  ,  haxque  fit  ordine  dierum  de- 
cretoriorum  ,  &c  natura  reliquos  humores  excernente  ,  ac  concoquente, 
quam  non  cenfet  Galenus  periculofam  ,  quoniam  indicatrobur  naturx 
inconcoquendo,  3c  expellendo.  Tertio  fiunc  recidiux  ,  redeunte  humo- 
rum  pucredine  ,  &c  nacura  {uperata.  Quarto  poftea.  fiunt,  quotiefcumque 
segrotantes  errant  in  victu  ,  aut  propter  aeris  inclementiam  ,  qui  corpus 
imbecillum  leui  occafionc  IxAit ,  nondum  bene  confirmata  valetudine, 
cuius  caufa  Hippocrates  commendabat  mutationes ,  fed  tamen  qua?  pof- 
fent  prodeire.  In  hoc  aegrotante  puto  efle  facram  recidiuam  ,  quia  natura 
fuerit  fupcrata,&  inducla  noua  putredo,  eorum  humorum,qui  morbum 
facicbant ,  ciim  vifus  eflet  deferbuifle  calor ,  reque  tamen  maccria  pec- 
cans  fit  euacuata.  Eucnit  autem  in  die  dccimofeptimo  ,  qnia  in  moi  bis 
acutis  per  quacernarios  fiunt  mutationcs  mfignes.  Idem  vifum  eft  in 
Clazomenio,  de  quo  fcribcbatur  :  Vigefvmo  diefebre  liberatus  eft,  dr  iu- 
dicatus,  non  fudstbat  ,  prorfus  mente  corftitit.  C irca  diem  vigefimwmfepri- 
mnm  recidiuamt.  Ita  &  de  Phiiifco,  nequc  ftatim  defiit,  fc5  fequentibus 
dicbus  incaluit ,  Sc  ita  incaluit ,  vt  vircs  acquirens  fcbris ,  aeutiem  fuenc 
adepta  ,  in  qua  ebullitionc,  noua  indudta  humorum  cruditace.vrinae  ap- 
parucrunt  tcnucs,  vt  erant  etiam  antca,  cx  quibus  crudiras  humorum  de- 
notabatur,prx[errimautcm  fuiflc  in  hoc  tcnues  vciilimile  eft.quia  infta- 
bat  dclirium  ,  quo  tempore  humores  ad  (upcrnas  ferri  ccrtiflimum  cft, 
&  ica  vrinas  tenuiores  rcddi ,  quod  in  praxi  {a'piflimc  obfcruabitis  vc- 
rum  cllc. 

°  Ittrum  vigefimc  die  eft  iudicatu^afcbrc  libcr,  ntnfudauit.)  Non  c\iC- 
fimilc  iudiaum  a  priore  favSto  in  decimaquarta,  quod  notat  Galenus;« 
cornment.  addens  :  NonfndtUiit.    Veiiim  ,  quomodo  poteramus  fpciare 

um  iudicium  in  tanta  humorum  ciudicatc  ,  nullam  tcntante  lrtma 
cu  .  m  ,  6V  hac  dc  cau(a  non  bona  fpcs  (alutis  potcrat  concipi, 

iini  dicat  ferivper  a  cibo  abhorruiflc  :  nam  cxringui  caiorem 
qatiuun  uu  crat.  I  ■•  h«c  habei  i 

co- 

IL:> 

I  '  •  '  /- 

Jn  i  •- 

ItAty.tc  crrum  fcruor  ,. 

■ 
«bitnrum.   hun  quoJ.  tndicdk  ■ 


Pars  II.        JEgrotm    11.        145 

Item  addid.it ,  admonens  retnifjionis  ,  quafine  fignk  aduenit.  Nam , quod 
Vermauferint  fymptomata  ,  extingm  naturam  agri  exhis  perfpicias  ,  ^»* 
mgefimi diet  fubiunxit  narratiom  :  quwus  nunc  anvmiim  adhibe.  Hae« 
Galenus  3  quibus  vidcmus ,  quid  de  hoc  aegrotantc  cflet  fcntiendum, 
etiamfi  vigcfimo  die  fuerit  iudicatus  ,  8c  a  febrc  iiber  :  nam  erat  potius 
exiftimandum  fuifTe  indicium  proftrationis  virtutis  ,  qure  mcdo  in.furge- 
l*et  aduerfus  caufam  morbificam  j  Sc  ira  fcbris  excitarctur,  vt  folet  in 
vehementiftimis  naturae  motibus ,  fed  prse  imbecillitate  non  poiTct  infe- 
fta  a  corporc  dcturbare  ',  <Sc  ita  fuccumbendo  omnia  viderentur  leuiora, 
quod  eft  confirmatum  a  Galeno  ltb.\.  de  crif.  cap.y.  vbi  verba  faciens 
de  declinatione  infida,  ha?c  habet  :  Nam  vna  cum  alijs  tunc  calor  febrilis 
exfpiraty  atque  hinc  Jpes  meliorv  exoruur  ,  &  naturam  prope  extinclionem 
fuiffe  apparet  manifefte  ex  his  ,  qua  habuit ,  &  frater  catera  a  cibo  abhor- 
ruu.  Quod  emorientis  facuJtatis  appetitricis  fignum  efl ,  Galeno  confir- 
mante  i.in  3.  epidem.  comment.^.  quo  in  loco  rcferens  Hiftoriam  filice 
virginis  Eurianactis ,  ita  fcribit:  Hacperpetuo  mkni  fitiebat,nec  quicquam 
dequftare  fuftmebat.  Galcnus  w  comment.  Saue  maximum  fit  tibi  fignum 
facultatis  ciborum  appetitrtcisfemel  enurientis ,fi parata  bac,qua  defidera- 
re  dicebant ,  vt  guftarunt,  culpent ,  nec  etiam  edartt.  Qui  tametfi  habeant 
peffime  ,  deteriore jUnt  in  fiatu3  quinihd  appqtunt  ,  extremam  indicantes 
naturalisvirtutisextinclionemy  quacibum  ,  &  potum  appetimm.  Parius 
quidam  3.  in  3  epidern.  text.^i.  a  cibo  abhorrebat ,  de  quo  in  eomment. 
fic  fcribit  G^lcnusilam^quod  extinguebatur  naturalis  facuitas  eimfignum 
propriumfmt  tpfa. ,  qua  m  morbo  euenit  inappetentia.  Non  appetunt  au- 
tem  aegrotantes,  aut  quia  minima  fiat  inanitio  ,  vtin  frigido  ,  cV  ficco  fe- 
num  babitu;  aut  propter  languidum  venariuti  fudhim  ,  vt  rcfoluta  ,  auc 
intbeciila  facultate  nutrice  hepatis,  aut  propter  laxationem  ventriculi  ab 
humore  calido  in  ipfum  effufo  ,  aut  propter  cxtinclionem  fenfus  liictio- 
nis  in  ore  ventriculi ,  vt  in  moribundis  ,  aut  propter  deprauatum  anima- 
lis  appetitum,  vt  in  phreniticis.  Poteft  &c  prxtcr  hxc  euenire  inappeten- 
tia  ex  deftillationc  in  ventriculum  delabente,  idque  apertiffime  teftantur 
Galenus,  &:  Hippocrates  \.in  1 .  epidem.  text.1%.  Cibos ,  inquit ,  quofuis 
faftidiebant.  Galenits  w  comment.  Appellant  Gr&ci  appetentia  carentesy 
qui  cibum  non  fumu':t  sl^ha^  qui  vero  0:  latosfaftidiunt,  anrco-iritf,  Subdit: 
Conftat  autem  hoc  faftidt)  fymptoma  tabidis  accidif[e3&quod  deftillationisy 
qua.fauces>& pulwoncs  h'feftabat,pars  aliqua  in  ventrem  deftueret.Qu.od 
idem  repetit  in  Ub.  de  aere>  aquis,  &  locis ,  cap.i.  his  vcrbis :  Poft  multa> 
&vennes  ipforum  frequentcr  exturbaripitmta  a  capite  vfiuente }& forrnas 
ipforum^vtplurimum  debiliores  cffe.ipsofque  ad  edendum3&  bibendum  non 
apfofitoseffe.  In  hoc  a?grotnntedicerem  eueniiTe  propter  emorientem  fa- 
cultatem  ,  vti  etiam  apertiflimc  confirmat  Galenus  in  comment.  Vrcun- 
que  autem  fir,  prauum  erat ,  6V  magnifliciendum  hoc  fymptoma  ,  pra?~ 
fertim  cum  totomorbi  curfu  perdurauerit :  gratiant  enim  fignorum  per- 
fcucrantia,  &c  cxaccrbatio  fatiicenrem  naturarri,&  morbum  ingrauclcen- 
tem  oftciidimt ,  vnde  confirmatur  mortis  pracfagium.  Ita  Hippocrares 

H  h     a         i.sJpbor,. 


^44     Comment.  in  hfiftorias  Epidem.Hippl 

i.Apher.  text.  3  3 .  /#  quouis  morba  hcne  fe  habere  ad  oblata  ,  &  mente  con~ 

fiare  ,  bonutn,  contrarium  autem ,  malum.  Raticnem  reddit  huius  rci  Ga- 

lenus,  videlicet ,  qu6d  indicatur  robur  partium  co&ioni  deferuientium, 

fana  omnia  eiTe  iigniiicatur,  quas  ad  vcntrem  ,  $c  cor  attinent ,  vbi  adeft 

promptitudo  ad  cibos ,  qui  orleruntur  :  ciim  autem  haec  omnia  robufta 

funt,  non  parua  fpes  de  sgrotantis  falute  habcripoteft.  £t  propterea  vo- 

lebat  GalenusHcropytum  Abdera?  3.  in  3.  epidem.  comment.%o.  fanatum 

fuifle  apericulofo,  6c  graui  morbo  prarter  fpem  ,  &:  incrcdibile  ,  quia  be- 

nc  fe  habuerit  femper  ad  ea.  quas  ofrerebantur ,  cum  fpirationclibera ,  c}c 

pulfu  conftanti.  Iam  etiam,  funt  verba  Galeni,  reffiratiovidetur,&  appe- 

titus  laborare  ,  &  mculpatus  fmjfe  ,  qu&  magni  funt  ad  falutcm  pondcris. 

Quibus  fic  ftantibus  ,  quas  ipes  ialutis  de  Hermocratc  haberi  poterar, 

cum  omnia  ruerent  in  dcterius,&  omnino  a  cibo  abhorreret,  quod  hcpar 

maleefleafTechim ,  &c  cor  indicabat,  3c  facitltatem  extingui,  vti  didhim 

eft,quod  etiam  idem  Galcnus  conrirmat  his  verbis :  Vnde  ex  his  cg/IccHs, 

cju&dtfka  funt3perjpicuum  cft  mre  fuiffe  affctlum  hcpar  principium  vcgcta- 

tricis3  &  naturalis  animd ,  cumis  ofienftim  eft  effe  quatuor  vrrtutes^  attra- 

tlrtcem,  retentncem  ^alteratncem ,  &  expultnccm  ,  qu&fuppeditant  cor- 

poribns  &  mitnmcntum  ,  &  augmentum  ,  &  hac  ajfctla  ,  mirum  in  mo- 

dum    appctitus  perit  ,    vt  mori  cttius  >   quam  guftare  quicquam  fufti- 

neant  mgri. 

P  Omnino  ?ncnte  conslabat.  ]  Profcdo  non  eft  mirum  mente  conftitif- 
fe  :  nam  faipiflime  videmus  delirantes  ad  extrcmum  redaclos  ad  men- 
tem  rcdire  ,  8c  omnia  intelligcre  :  crcderem  ego  ,  quia  deiinit  natura  a 
motu,'&  qux  fiebat  humorum  euaporatio  ,  cadcm  ceflat  propter  naturx 
imbccillitatcm  :  caputenim  tunc  a  vaporibusillis  mordacibus  mini\s  la> 
dirur,  hinc  dclirij  allcuatio  :  quoticfcunque  cnim  natura  {uccumbit,  ccf- 
(ant  fymptomata  ,  quo  tempore  vidctur  cile  melior  segrotantis  conditio, 
cum  tamen  longe  dcterior  ut ,  cV  fiiutis  ipes  fublata  ,  quod  poteft  defu- 
mi  ex  Hinpocratc  cxcmplo  puris  i.Afhorif.  text.4.7.  Durnfus  conficitur, 
dolores  fnnt,  &  fcbres  mtciduntur  magis  ,  quam  iarn  confello.  Supcr  quo 
tcxtu  afiqua  fcribit  Galcnus  5  vcluti  cV  1 .  progr.ofi.  comment.6.  Sc  etiam 
i.de  d>]jer.fcb.  Qymd  rcs  eflet  pcriadc  ac  diclum  cft  .  illud  nonpotuif- 
fe  loqui  comprobat:  crar  cnim  cxrrcmx  imbccilliratis  indicium,&  tamcn 
cratinrerna  corporis  difpofitio  aeftuans  ,  vt  lingua  denotat  ,  quam  ari- 
dam  fuillc  ponit.  Hxc  proptcr  quas  caufas  liat  ,  iam  fepius  diclum  cft. 
Illud  intci  cxtcia  3  quod  ncgocium  facicbat ,  crat  non  firiuiilc  :  nam 
inquit , 

u.  "j  Umfnpra  dictum  cft  ,  proprcr  quas  catlfas  in  huiuf- 
modi  I  >llatux,  &  lib.i.i  t.t.text.  11.  h&r 

berut  i:  im  jolu  t.  qui4 

Z  in  hoc  agrc^ran- 
te  •  lclirium  :  nam  omninc  mentc  con- 

ftii  .1  id  proueniflc  pi  ixtindionem  naturx  :  duo 

cnini  lunt,  qua:  piuhibi  ,  &  appetant  ,  dtiin-in, 

£c 


Tars    I  f.         JEgrotm  II.       145 

Sc  extln&io  natiul  caloris  ,  ita  Galenus  in  comment.  Nam  quando  non  fi- 
tianty  nec  cibum  appetant  quidam  in  morbo  ,  vel  propter  delirium  nonfen- 
tiunt ,  qu&patiwatury  aut  propter  extmcTionem  naturalis  facnltatis  in  ven- 
triculo.  Si  id  citra  delirium  habeant,  facultatemrelinquetur  eorum  natura- 
lem  extingui.  Neqae  bonum  fuit  obdormiuifTe,  quia  erat  impotentia  vi- 
gilandi ,  infequens  ad  extremam  virtutis  dcbilitatem  ,  ita  vt  omnia„  quae 
dic  decimoquarto  apparuere,  etiamfi  melioris  haberent  faciem,re  tamcn 
intimius  pcrpenfa  ,  dcterrima  cernebantur ,  &  hac  ratione  etiam  non  efl 
mirum  ,  fi  c\ic  vigefimoquarto  adhuc  morbus  incrudefcebat :  nam  poft 
accenfum  nouum  calorem  euacuauit  per  aluum  materiam  crudam  ,  6c 
multam ,  qua?  fequeb:itur  defedtum  caloris.  Itaque  duobus  modis  cranc 
mala,&  quia  tenuia  ,  quaelongum  tempus  requirebant  ad  co£Honem,&: 
quia  multa,  quae  faciie  virtutem  diflbiuunt,  &  pr;efertim  fi  iam  fit  imbe- 
cilla,  qui  calor  ita  vehementer  auctus  efl ,  vt  linguae  ficcitatem  induxe- 
rit,  quod  apertiflimum.erat  indicium  ,  tam  grauem  caufam  fuifle,  quas  a 
natura  non  potuerk  reddi  placidior,  &  ob  id  cum  caufa  morbifica  in  dies 
euaderet  fuperior,  non  eft  mirum,  fitam  malo  fato  eft  functus  vigefimo- 
fcptimo.  Neque  fortafle  cum  grauibus  fymptomatibus  tantopere  vitam 
produxifTct ,  nifi  firmiflimas  habuiiTet  vires.  Notat  hic  docTifiimus  Val- 
lefius ,  non  omnes  acutos  morbos  finiri  intra  yigefimum ,  vt  Galenus  vi- 
dctur  putafie  5  fed  ad  vigefimumfeptimum  quoque  poffe  produci ,  non 
depofita  acutic  >  neque  id  profecto  immerito  ,  quia  quatuor  feptiinanae, 
quae  codem  die  finiuntur  ,  vnico  lunce  motu  finiuntur  ,  a  quo  vires  die- 
bus  decretoriis  acccdere  probabile  eft.  Addit  poftea.  Hippocrates. 

r  Hic  perpetuo  obfurdmt ,  vri7i&  autem  craffk  ,  &  rubentes  ,  nonfubfi- 
devtes  :  aut  tenuesydecolores  yfujpe?ifwnem  habentes  ,  guttare  non  poterat. 
Probabile  efl ,  deietliombm  fupprejfis  vigefimafeptima  mortuum.  ]  Ha- 
buit  hic  argrotans  perpetuam  capitis  afTe&ionem,  cum  fcmpcr  obfurdue- 
rit ,  vti  colligimus  ex  Galeno  4.  Aphor.text.iS  .&  60.  Habuitetiam  vri- 
nas  femper  malas ,  cum  elTent  aut  craflas ,  Scrubentes ,  non  fubfidenres, 
ant  tenues,  decolores  ,  fufpenfiones  habentes  ,  quae  prxtercruditatem, 
humores  etiam  ferri  ad  fupcrnas  partes  denotabant ,  neque  vnquam  ceC- 
fauit  hepatis  ,  &  ventriculi  aftectio ,  ciim  femper  fuerit  inappetens^  quod 
lnaximum  erar ,  fimiilquc  credibile  eft  fuifle  femper  auriginofum  ,  quia 
fi  dcbebat  auferri ,  id  medio  euacuationis  alicuius  fieri  debebat.  .  Crim 
igitur  nulla  fit  fequuta  euacuatio  infigmY :  crgo  neque  eft  putandum 
fublatam  cffe  aungincm.  Adduntur  poftea  verbailla  ,  quae  ita  cxponun- 
tur.  Probabile  ftiiffe  Hermocratem  obiifTe  propter  dciectionum  fup- 
prcflionem  ,  quod  tamen  Galenus  non  recipit ,  ciim  apertiffime  dicat 
Hcrmocratem  obiifle  propter  ingentem  iecoris  arTe&ionem  ,  5c  capitis, 
dumfic  fcribit :  Narn  Hermocratem  quidem^neque per  adsirillam  aluumy 
*ne?tu(Lpsr  folutam  contmgit  perire.  Verum  hxc  fymptomata  ipfi  atTectui 
fupev;  pparuere  ,  ficuti  cum  cxccmeret  antea  combufta,  quorum  vrrun- 
quc  iecoiis  affcctiones  fequirur  ,  vt  oftendimus,tum  alijs  m  locis ,  tum  itt 
commentarijs  dc  locis  male  ajfetlis,  Eft  autem  hoc  y  Aib-cap.  j .  Atper^fife* 

H  h     5  fub 


z4<£    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

fubdit ,  potijfimxm  hic  iecimris  vitio  videtur  9  Um  etiam  fjuod  caput  non 
commodh  haberet.  Hxc  Galcnus ,  quibus  docet  proptcr  quid  obierit  Hcr- 
mocratcs,&quain  gtauiter  habcret. 

Cu*atio. 

MEdiciofficium  eft  in  curationibusmorborummon  tantiim  perpen- 
dere  morbum  ,  &  (ymptomata  ,  fed  etiam  eorum  magnitudinem, 
vt  fciat ,  an  ad  maxima  prxfidia  fit  deueniendum.  Quare  3  ciim  Hermo- 
crates  ifte,  non  tantum  Iaborarct  fcbre  ,  fed  magna  febre  ,  non  cft  ambi- 
gendum ,  fuiile  ftatim  deueniendum  ad  validiilima  prxfidia  ,  nimirum 
ad  vcnx  tectionem  ,  iteiatamque  ,  vt  quamprimum  fi  fieri  poflet  moibi 
vis  infringeretur  ,  &  rcuelleretur  materia ,  qux  hypochondria  infeftabaf, 
&  quoniam  fcribit  non  pauca  dciccifle  ,  Ccd  combufta  ;  ego,fi  flnentcm 
aluum  largiter  vidiifem  ,  clyfteribus  refrigerantfrbus  eflem  vfus ,  ftatim- 
quc  deuenilfem  ad  refrigerantia  ,  &  deobftruentia  interna  ,  &  excerna. 
Interna  fuilfent  prxcipue  cichoreacea  omnia,qux  vt  iunthepati  proficua, 
ita  etiam  modice  deobftruunt ,  citra  caliditatem.  Externa ,  veluti  lunt  fo- 
tus ,  linimenta  hepati  cfferuefcenti  fadta,  vt  iuntfuccus  cichorij,  agrimo- 
nij,olcum  rofaccum  ,  myrthinum,  abfmthij,  vngucntnm  fantalinuni  ,  & 
id  gcnus  alia  ,  quibus  palfim  vtimur  ad  hepatis  erFerucfcentiam.  Lumbis 
conueniebatinun<5tio  cx  vngucnto  fantalino  ,  roiaceo ,  rcfrigeranre  Ga- 
lcni.  Expedit  pariter  in  lumborum  intcnfo  calore  fupponere  folia  nym- 
phex ,  aut  pellem  ,  fxphifque  immutare  ,  aut  madcfacere  lintcolum  in 
aqua  rofacea  ,  &fnperponere.  Capiti  commodum  attuliifct  oxyirhodi- 
num  cx  lactc  mulicbri ,  aut  ex  aqua  rofacea,  ck  oleo  violaceo  ,  cum  por- 
tioneaccti ,  derafis  capillis  *,  non  prxtermiifis  toto  morbi  tempore  cucur- 
bitulis  fcarificatis ,  8c  fine  fcarificationc.  Aduftionem  lingux  dcmulcere 
porerat  oris  coliutio  ex  aqua  hordci  ,  fxpius  facra  ,  fcd  quoniam  xgro- 
tantes,  quoties  coliuunt  os ,  toties  ctiam  aliquam  aqux  portioncm  de- 
glutiunt ;  quofit ,  vt  fxpiflfimc  ventriculus  patiatur  ,  eam  ob  rem  expe- 
<\h  in  ore  ccncrc  ,  aut  morfulos  ex  .faccaro  rofacco  ,  aut  pararc  moriulos 
ad  formam  lupinorum  ,  quorum  alter  iub  lingna  tencatur.  Parantur  au- 
tcm  ex  mucilagine  pfillij ,  fucco  feminum  mclonum  ,  cucumeris ,  &  id 
gcnus  aliis ,  exccptis  omnibus  cum  faccaro,&  faclis  moriulis  ad  formam 
lupinorum.  Laudat  Aetius  lib.i.  ferm.i.  cap.i  18.  collutioncm  aquxpu- 
rx  ,  auc  dccerfioncm  lingux  fpongia  factam  ,  portulacx  ircm  f  uccum  in 
*rc  dctcntum  ,  ofla  prunorum  Damafccnorum  ,  quod  firpiflime  obfer- 
ttaili  proficuum  ,  aut  ladhicx  condicx  fruftum.  Et  quoniam  ftarim  ob- 
furduit ,  &  huic  ctiam  prouiderc  erat  neccffarium  ,  rum  rcunlfionibus  ad 
dcriuandam  matcriam  a  capice  ,  cum  mcdicamcntis  in  aurcs  infHIatis,  vt 
qux  ad  aurcs  iam  fluxerat ,  cadem  celcrrimc  dilfiparctur.  In  hunc  vfum 
poeerant  adminiftrarimulta,  &  varia  mcdicamcnta,qualia  fuiflcnt,oleum 
amygdalarum  amarartlm  ,  oleum  ctiam  in  corcicc  ccpae  dccodrum ,  Sc 
cxprcilum.  Laudatur  hoc  mcdicamcntum  ,  IJL.  nxAuiis pams porcint3dili- 

gentcr 


Tars  II.        \&grotus    II.       147 

genter  a  cortice  mundat&  §.  ij.  hanc  fortiter  contundere  oportet  \  huic 

poftea  addere  expedit  olei  cham&melini,  rofacei ,  amyvdalarum  amaramm 

an.^.vj.  apponantur  omnia  igni  ,  &  bulltat  tandtu>  dum  olei  medietas  abfu- 

matur  :  exprimantur  pottea  omnia^&  fiat  oleipercolatio  ,  inBillentur  hutus 

.olei  gutta  aliquot.    Nec  huiufmodi  mcdicamentum  improbatur  ,  quod 

DJL.  aquA  vit<z  ±.  ij.  radicum  cyclaminis  5.  ij.  nucleorum  perficorum,  amyg- 

dalarum  amararum  an.  3.;*/.  mfundantur  omnia  trhurata  in  pr<&dicta  acua 

vit&  per  tres  dies  :  &  faclapoHea  forti  exprcfjlone  yponatw  guttula  in  au- 

rem.  Pra^ftat  autem  animaduertcre,an  ingens  adfit  capitis  calor  ,  &  quae 

materia  facit  furditatem  ,  eadem  fit  biliofa  magis^necne^quiapro  ratione 

humoris ,  medicamenta  variari  certiffimum  cft.     Ad  fomni  conciliatio- 

nem  pra^ftat  vti  iis ,  quas  leuiora  funt  a  principio,  velutiinungere  nares, 

cV  tempora  vnguento  populeonis  ,  vnguento  nenupharino  ,  violaceo, 

abluere  crura,ck  biachia  eorundcm  decoctis ,  cum  lacftuca,  mandragora, 

foliisfalicum,vitium.  Odoramends  vti,ex  fructibus  mandragorae,  femi- 

nibus  papaueris  albi ,  quodfi  vigilia^  vrgeant,exhibere  folemus  fyrupum 

papauetis  albi,  pilulas  ex  cyiK>glo{Ta,fyrupum  nenupharinum,  nec  deue- 

nimus  ad  op iata  ,  nifi  valde  vehemcnter  vrgeat  res.     Aetius  inquit  tunc 

manus,&  cruradeliganda,quotempore  ad  (omniim  conuerti  folcnt,hor- 

tarique  oporrere,vt  aflidue  aperiantur,&:  clau^antur  palpebrae,  donec  fa- 

'  tis  fint  defirigati ,  deinderepente  foluendas  effe  ligaturas  ,&:  fublata  lu- 

cernaimperanclum  efle  fomnum.    De  fiti  componenda  non  erat  cur  ad- 

modtim  effct  Medicus  follicitns ,  ctim  non  admodtim  effct  fitibundtis,& 

miror  ctim  fomnum  non  caperet ,  quomodo  non  fitiret ,  de  qua  re  iam 

diximus.  Delirio,iifdem  prorfus  medicamentis,  quibuscapitis  dolortolli 

confueuit  a  bile  pendens.    Idterus  poftei  folct  tolli  medicamentis  inter- 

.  nis,&:  externis.  Internis,  iis  quas  vnnas  mouere  poffunr,aut  aluum  ciere, 

aut  fudorem,  Motient  vrinas,  qua?  diuretica  funt  citra  calorcm  :  mouent 

aiuum  medicamenta  foluentia  ,  quae  validiora  efledebent  in  huiufmodi 

arTcctrbus  propter  corporis  ftipticitatem  \  mouent  fudorem,qu32  vim  ha- 

bent  attenuantem.  Exteriiis  applicata  iuuant,  quse  rarefaciunt  cutim  ,  vt 

eft  aqtu  tcpida  ,  qua  corpus  foueatur,&  olea  rarefacientia,  vt  oletim  cha- 

masmelinum  ,  anethintim.     In  huiufmodi  autem  febre  non  erat  loctis 

medicamcntis  calidioribus.   Qui  atitem  citra  febrem  hoc  morbo  labo- 

rant ,  ij  tuto  curantur  ex  aliquorum  opinione  hoc  medicamento  ,  quod 

^C.  amydalarttm  amararumfdulcium$odij  >fol.  rofarum^abftnthx]^  masli- 

ches.jp  icd^anift.omnium  an.^.iiij.Jeminis  fcarioU  3.  x.  coriandrifylueftris 

$ax.  aloes  ^.vj.tcrantur  &  cribellentnr ,  &  excipiantur  cum  vino.  Datur 

ad  %.ij.  Hoc  valere  in  i&eritia  flaua  aiunt.  Ctun  fopore  incipcret  tentari, 

potcrat  oxyrrhodinum  miftum  parari ,  cum  portione  oleichamamielini. 

Et  cum  quartodccimo  a  febre  cffet  liber.  Ego  exhibuiiTem  aliquod  cua- 

cuans  medicamentum  ,  vr  fequuta  etiacuatione,  minusaggrauarctur  na- 

tura,poftea  ircrafTem  medicamenta  dcobftrucntia.  Iugitcr  in  hoc  crant 

exhibcnda  alexipharmaca  ,  &  tcntanda  etiam  euacuatio  pcr  venas  ha> 

morrhoidaies  >  fi  luiic  cuacuationi  fuiffct  obnoxius.  Et  quoniam  frnftra 

oninia 


148    Cornment. in Hiftorias  Epidem<Hipp1 

omnia  cflcnt  parata ,  nifi  conuenicnti  victus  ratione  fuifler  vfus ,  eam  ob 
remhoc  pratcipue*  crat  antc  ocnlos  habendtim  ,  quod  quemadmoduni 
eratneceflarium  ,  itanonaeque  facile  confequi,  ciim  femper  inappetens 
fuerit.  Inappetentiae  pluribusdecaufis  fiunt:  nam  qua?  caufa?  concummt 
ad  appetentiam  ,  easdcm  concurrunt  adinappetcntiam  :  quemadmodum 
enim  ad  appctentiam  quinque  concurrunt ,  vt  cx  Galeno  habetur  1 .  de 
fympt.caufs  ,  cap.j.  ita  ad  inappctentiam  :  funtautem  hxc,vacuatio  :  fe- 
cundum  ,  vacuatarum  partium  appetcntia  naturalis  :  rertium,ventris  fu- 
ctio:  quartum,eius  fenfus :  quintum,  appetentia  animatis ,  qtue  omnium 
eft  vltima.  Iraqueappetitus  perditio  contingit ,  aut  ob  fenfus  cxucuonis 
venarum  perditioncm  ,  aut  qucd  exuctio  non  fiat  ,  aut  quod  corpus 
non  vacuctur.  Contingit  autcm  faepe  etiam  ob  immoderatam  ventris, 
ck  intcftinorumfluxionem,  tk  obbiliofihumoris  inventrem  delationem, 
tcnacifque  &  acn's,ac  porri  fpccicm  habentis :  fit  ctiam  ob  pharmaci  po- 
*  tioncm,obimmoderatam  aliquam  (anguinis  euacuationcm  j  fcd  &  mul- 
tis  aliis  de  caufis.  In  hoc  xgrotante  hoccertiflimum  eft,fi  crcdcndum  efl: 
Galeno  faclum  fuiflc  fymptomapropter  exolutioncm  facultatis  ciborum 
appctitricis-,  fcd  vtcunque  accidat,  iymptoma  eft  minimevrtquam  afpet- 
ncndum  *,  quiacum  non  poflumus  cefarcire  deperditum,  citiflime  viittis 
concidir.  Quarc  hocpwecipue  dcbebat Mcdicus  Cpe,6tarc,quia  vos  ctiam 
in  curando  non  rar6  videbitis,  &  prxfcrtim  in  malignis  fcbribus.  Si  igi- 
tur  fiat  a  refolutionemon  eft  remedio  locuSjpc*fertim  ii  toro  morbi  tem- 
pore  perduret ,  quoniam  indicium  eft  virtutcm  ad  id  efle  redaclam  ,vt 
ctiam  euacuationibus  non  poflet  tolli ,  &  praefcrtim  periculum  maius  eft, 
li  in  pucris  id  accidat,  quia  voraces  pucri  tunt.cx  magnis  fomitibus  indi- 
gcnt.  Confulit  igitur  Actius ,  vr  plura  proponantur  alimenta  ,  vt  e!i- 
gant ,  quod  magisillis  arridcbit ,:  fcepiflimc  enim  obferuaui ,  aiiquando 
asgrotantes  in  deledtu  habuifle  potius  hoc,  quam  illud  alimentum,  quod 
afliimptum  fuit  proficuum  ,  ctiamfi  fua  naturafuerirprauum  \  huius  igi- 
tur  reiroccafione  ,  rcferam  cgo,  quae  vidi  in  iuucnc  quindccim  annorum, 
qui  tcrtiana  laborabat  duplici.  Hic  proftratam  ade6  habuit  appetentiam, 
vt  omnia  oblata  rcnucret:  tandcm  cum  cgo  caiu  hora  cibi  inuifcrcm,  vi- 
dcrcmquc  a  matre  multa, &  varia  fercula  eflc  parata ,  qua:  tamen  omnia 
omnino  negligcbat,  ciimquc  intcrrogarcm  ,  quid  potiflimum  defldera- 
rct ,  an  fortaflc  frufl  um  farciminis  aflumpfiflet ,  ille  ftatim  fe  aflumptu- 
rum  promilit  :  sicquc  prius  in  fartaginc  aflatum  datum  fuit  Non  come- 
dit,fcd  deuorauk,&  ab  cahora  ,  quxcunquc  oblataaflumpfit,&  quatuor 
dierum  fpatio  conualuit  intcgrc  ,  ik  nunc  viuitrcligiosc  in  Camobio 
S.Saluatoris  Papiae.  Dcmonftrant  hxc  liccre aliquando  Medico,aliquan- 
rifpct  declinare  a  rcclo,  modo  quanciras  non  officiat.  Dc  appctitu  dcper- 
dito  dumtrac*cat  Aetius,  fcribit :  Cibi  apparcnturplurcs,  vanj.  Diuittbus- 
g.illorum  tcfes  cxhibeudi  fnnt>&  exvolucribus  ?>o?i  p\iucoUmcs,macr&>  & 
:.uia  :  pcdcs  fuilU  in  dccodvj-ic  piumnnm  chquatt  :  ciufmodi  cni?n 
cibos  .  .",:>//  ftnthm  ,fujfiacus  ultmcmum  dewde  corpori  afferen- 

dum  ejt.    Subdit  poftci  :  Qupdfi  non  obtcmpcrcm  ,  fcd  ptA  alimetitiiie* 

fligcntid 


Tars    11.        JEgrotus    III.     149 

gligeniia  c&ntabefcant,  vicijfim  contemnere  ,  achegligere  eps  oportet ,  ac  ci- 
bum  parum  deteriorem  exbibere.  Pofteaexterius  expedit  ventriculum  fo- 
uere  iis  y  quce  ventriculo  robur  addant  >  quae  omnia  in  hoc  ;egrotante 
prajftari  poterant.  Qui  tamen  cum  tam  grauibus  fymptomatibus ,  cum 
tam  praua  corporis  diipofitione  non  poterat  humanis  remediis  fanari,  vti 
clarum  eft.  Et  eam  ob  rem  virtus  erat  optimis,  &  facile  codhi  alimentis 
feruanda  ,  vt  inde  non  defideraretur  Medici  officium  ,  prnsdido  itidem 
periculo>&  omnia  in  manu  Dominilanguorcs  fanantis  relinquentes,  cui 
fit  honos ,  8c  gloria. 


APPasTOS     TPIT02, 


\Jp*Kw  /3^©^.   & 
WtoJWuj*  ii&  j&*vov  tthXwj,  m$ 

Q  ^£^pfltl^©-/,  7TJ?  l?\&Qi,  Kcm- 

itMfri.  cvdjjip\  cJ%  ^/9Bf8  bAiypp 
a^onfov  ippu"  cqttgi.  ^z  3  x9/A/« j 


^Egrotvs   III. 

Vi  inDealcis  de~ 
cumbebat  horto , 
a  diu  capitis  con- 
fliStabatnr  graui- 
tate^  dtque  dexrum  tempus  do- 
lebat ,  b  cum  occaflone  igne  efl 
correptus  ,  decubuit.  Secnndo 
die  modicum  meri  flanguinis  de 
V9fu^vu  kslKw  oOijAdsv.  ^oc/t.  Ag-  nare  flnijtra  manabat.  c  Aluns 
itfei  7roi>ciy\gi^ctfoopyiM^  *%>»(&.  k*)  flercora  retfe  deiecit^vrind  te- 
<r(MK££.  oiov  KeJfAvci  ^vo^cfict.  nues>  cum  varijs  Jujfenfionibus 
f$lrri  7tvoirc.  h£us.  JJp%e>f>n/iJjivz  minutim  dijferfls  ,  pcrinde  ac 
fjje*&my  KtTtftoyiTmQ&xzzriTUJiq  flarina  crajhoreflemen  rejeren- 
mht<Pvv\  tf&y&ifiH&riv.  \jzF2%ctp2-  te,  d  Tertio  diejebris  acuta.de- 
T3,  tcfuT(p6g<{  v&<  mc,  cwctszi,?icz4.  iecTioncs  nigra ,  tenues^Jfumo- 
ipoic.  \zzn szuns  mhtJw  ,  \Jz2vyX1-  fl^-^Jl&  in  retrimentis flubflde- 
$£©-\  TtmpTri  frtwcrz %>h&cfice,  bant  Liuidaerant  :  e  nonnihil 
£ajdzs>i\iyi.  JfeKi7tzov  okiy>v  ica-  veterno  tenebatur^&vre  dcfur* 
cfix.  qJ^  t^isipx  oAi^ov  AKpjjfofj  gebat^  invrinis ,  quod  reflde- 
tppvn.  ^wpw9>(&  o/AQict ,  Spc/i  bat  ,  liuidum  erat.  Z  ®uarto 
OiUo/a  itplcfyctxrt  <zs%4  HA^ctxla)  (&  vomuit  bi/ioja  ,flaua  ,  pauca, 
fthmcfu.GOjklaj  i7tr\<f$n.  pnpS  bJu-      pofleaviruUnta,  Jl  Deflniftrk 

aliquantum  fluxit  meri  fan- 
guinis  :  aluus  eadem^  &  item  vrin&  qnocjue  ^Judauit  circaca* 
put  y  &  clauicnlas  ,  lien  intumuit  :  flemur  e  direclo  ioluit. 

Ii  lHjpo 


ijo     Commtnt.  in  HiBorias  Epidem.Hipf. 

\n  mt&n.    xzzoyovJplx  e&jtfS      *  Bypochodrium  dextrummol- 

liter  contendcbatttr ,  noffcnon. 
donniuit ,  k  delirauit  aliquan- 
tum.  l  J2uinto,deiec7ionesplH- 
res ,  nigrx  ,  fijumofid  y  in  his  ni~ 
gra  fubfidebant.  Nocle  mhil 
dormiuit ,  delirauit.  Sexto  die 
retrtmenta  nigra  ,   pinguia^ 


CM0iprt%r,.    <mctpix,g%crc    crfjjy.^c/t. 
7nu7Ji'rt  of&j&wwn*'  ttKuco  ,  ui- 

J\g>VCt,t7IU$&t.  \l^oTD7U.<Tlf?tMih<XJI<Cl 
i&OfizpVtt.      iXTH      <5fe%e)(*r[A2TZl 

/yjAowx,  hesrky.)  y *■%$%■>  Jvez*- 

Jist.  V7TV&CT2.  %ci\wq\  (tgifoov.  e£-     fiumofia^vificcja^  graueolcntia 

Jfy^,  y^cocxsa  amhp @> .  cft-v}  J-       Dormiuitjnente  melius  covfiia 

J)l<.  Cht   QAtOl[XV\^.    <mttpiKf>%CJclJ. 

3&t  KinJci  ycht  dj^gQcc.  eyjtfti, 
Jfc.%tpripitt(&  (M.>\cuKZ,ohiyi,tnujt- 

Sr,Y3n*.    UTTVCdCPc.    V.Cl\iV0J,   cfi^Ct)- 

J)is a  hitw.cvzTVi  imbpi^criyTW 


bat.  m  Septimo  lingua  arida^ 
erat  fitibundus ,  non  dormiuit^ 
dclirauit ,  vrina,  tcnues ,  haud 
boni  coloris.  OZtauo  ,  rcirimen- 
ta  nigra,  pauca  \compacla.Dor- 


pirs  c?uc.  'iJpcotji.  "lo^ti.  <z2>api-  miuit ,  mente fiait  cc:?:9os ,  non 
kqxci.  cfb£id1tic\ctfvi.  yXuasct  3%i~  erat  admodum  (itibnndus.  No- 
fap©J-  Jr^&Jnc.  cL^uttvI^.  Ji-       noj  riguit  \febris  acuta  ,  fi/da- 


yJ.T)i ,  ?o%(  Tti  ojfig.  hcRiK&Ty  kcc* 
Ti\o\  Ji  oAa  tsctim.  a7rvp<&>, 
v7rvco<nv.  i&  te/jfci  ,  sr8<  k&ji[j 
JvO  JiiXl7TiV  a,7ivo(&>.  xs&ispi^w 
7sajctpiGnauJ\i&Tr!.  djuiixdyvvK» 
rot  Ccht  6itoi(ASy  ,  Jnvoj ,  <&ctrm 
tZtrcipUpXcrt.  7nv7if(^jJ)iyJ.T)j 


uit\  infrixit ,  delirattit-,  dextcr 
oculus  difilortits  efi  ,  lingua  ari- 
da  ,fitibundus  crat ,  injomnis. 
Decimo^eadem.  Fndccimo,  om~ 
ninb  me?tte  conHabat  ,  fcbre^j 
erat  Itber^fitdauit,  n  VYtn&  te- 
nues  circa  iudicium  crant.  Duos 


3bAs?Jv.  o7a"v  cm  r  Kctdi&jyJr&iJ  dics  ficbris  integre  intetmfit, 

yivt1)  ,  otuv  cwam&tffi.  vwpiToc  °  rcdt/t  quartodecimo  ,  ftatim 

oyvc.s&ctvm  <&cLfiKp*criv.chc,  qmoi-  ?ioffc  non  dorwiuit,prorfius  de- 

liifrl.  'pvujd^t  <&  xvrjucu  i7rciJb-  lirahat.  P  ghftntodecimofcrina 

vct  ci%tv.  ^ori  3  k9A/»s  fidhowoij  turbata^cuiufimodi  cxhis ,  qttA 


fiubfiederuntfit ,  t1/.  r^r, 

Fclris  acuta,pror/iis delirauit, 

non  dorrmuit ,  ^f»  v,? ,  r ■"  //^ 

dolcbant^aluoJitbicFtisbalanis-) 

rcddici  Pierccra.  Sexto- 

decimo  ,  vr/M  tenttes ,  incrav.t  nub. .  s ,  dclirauit. 

T  Scy  .  /wo  5  w^«^  cxtrcmx  partes  \  ,  (coper;ehatur> 

ificbris ,  /6/^  ^^cr  -://^  f/i  mciihs fiipicba", 

non 


Pars  1 L  JEgrotus  III.        151 

aKpict^v£%*,4fejttf£?k(]o.  7?vf)'c-  nontamen  aflebre  liber  ,  fiti-. 

<P$  o£v$.  Icfycoa  &'  ote.catistpi&yi,-  bimdus  ,  vomutt  biliofa^flaua^ 

K<z!ivo{  c/^Kqv.  chtct7Wp&>  <ft-  pauca:  veiiter fierlora  deiecit3 

<\oo<hq.  %!*&<&  ^ghbiJicL  ,  gcwQu,  paulo  moxnigra  ,  tenuia^pau- 

cXi-yi^TTO  3  Y3t*\im  w<u?£&vc6  J^A-  ca :  vrinx  tenues,  non  boni  cqlo- 

&i.  fxiT  hhiypvy  (Mhowct  ihxlyt)  ris,  r  Ociauodecimo  ^mens  illi 

MTrfd.  Sep  Ki7f[d^dnc  <£i^oa.  qk-  iababatyfbpore  tenebatur.  Vn- 

T&y^fiKccTii^ yMTivcf.&auaim-  devigefimo »  ,    in  eodem  flatw 

Jhg.  &iz^Sixci.TriiZl&  t  ctuidv.  erat.  Vigeflmo,  dormiuit^plane 

S^c  Mfffcb.  d*3$i\,  v/rvGtxn.  kccts-  mente  consiabat  ^  fludauit  y  liber 

vo{  <&owm.  iJjttoow  &7wp'&>.  chc  erat  afebre  ^non fitiebat.  Fru 

iJi-^ct.  Spu  3  MTffd.  eix9$tt  <sr&3-  mo  vigefimo  ,  parum  delirauit, 

t»,  a-jLuit&i  <zsrctfi">tpx(rzv.  \jznJi-  nonnthiL  fitiebat.     Hypocbon- 

•vj/et.  xzzoyo\Jpi%  7tov®s.  £  ^4  drium '  dolebat ,  ejr  ad \  vmbili- 

ou$ct?\9v  mXfjys  %\&  rgAgog.  «-  cum  perpetua  erat  palpitatio. 

VBSy  rtrupTri  yXp.i^iv  yxzisucic,.  z  Vtgefimoquarto  ,  vrin&  ha- 

%cLTivo\  <®cvjtu.  dnsg?]  e&cfyu.M,  bebant^  flubfldeutia  ,   prorfus 

i^i%Ji£tzoc%uuns%pctA*7tfcc,>i.£%-  erat  mentis£ompos.  Viruflmo- 

%cv  xjzmsumv.  ru  Ji  d}Ku  s-l^u  fleptimo  ^dextra  coxadolebat: 

isffa{K6su'&  sttA  3  dioclw  ciijhiy  vrina  tenues  ,  in  quibus  flubfli- 

6$du*  u%  JkjriQ  QJwn.ipa  teTTicl.  dentia  erant ,  cdtera  mitifltma 

Ttasapaw^ri ,  JU^f  wre  (pMy/ttot-  habebat.  Ad  vigefimumnonum 
v&Siu^  t\d>K<i)\5zdTj^uA£pG6<ri  .    dexter  oculus  dolebat ,  vrin& 

TrcAAoS  JVoAa.TgAefttf  on&Sti.  tenues.    Quadragefimo  ,  aluus 

pttuitofa,  alba^fubcrebra^mul- 
tum  toto corpore fludauit  rv  abflolute  efl tudtcatus. 


COMMENTARIVS, 


'  . 


E  m  o  quifquam  propriam  corporis  difpofirionem  exacle  co- 
^nofcir,  &  eam  ob  rem  expedit  etiam  leues  affeclus  magniface- 
,/^S  re;  pnefertim  in  iis,  qui  antea  praua ,  &  inordinata  vidhis  ratio- 
nelvim  vfi  :  nam ,  in  huiufmodicorporibus  tepiilime  prorrer  copiam 
cruditatum  accenduntur  morbi ,  qui  ab  inirio  videntur  mitiiTimi ,  poftea 
maiorc  contracla  putredine^in  grauiffimosdegcnerant5qui  aut  difficu'tcr 
po{lcaeuincuntur,autetiam  mortem  infcrunt.  Et  bene  adiieft  cum  hoc 
aegrotanrc  *,  qui ,  cum  neglexerit  continuum  capitis  dolorem,  tandcm  i\\ 
febrcm,  quakm  hic  defcribit  Hippocratcs  iixcidic ,  dc  tamcn  cum  tox  ve- 

li     x  rendis 


z  52,     Comment.  in  Hiftorias  Bpidem.  Hippl 

rendisfymptomatibuspotuitconualefcere  ,  fed  &  cur  conualuerit ,  & 
quomodo  grauiter  fuerit  affe&us  conftabit ,  ii  Hiftoriam  diligenter  exa- 
minemus :  Incipit  autem  iic. 

a  Dm  captjis  grauttate  confl^flabatur.  ]  Multitndinem  humorum  in 
capite  fuifle  collc&um  a  patnbus  fibi  fubic&is  tranfmiffam  crcdendum 
cft  :  grauitas  enim  humoram  copiam  indicat,  i.  ad  Giattc.  cap.i  y.  vbi 
fic  lcgitur  :  Nam  cjut  cum  gramtate  dolores  fiunt  ^multitudinem  oftendunt. 
&  Itb.^.de  iocts  maie  affccl.  czp.S.  Dolores  k  pU  .itudinc procedentes gra- 
uitatisfenfum  inferunty  qtiibus,  fi  rubor  accedat,  caiidos  fjine  his  non  caii- 
dos  humores  figmficat.  Et  notanda  furit  verba  Galeni ,  quando  inquit, 
dolores  a  pienttudine  precedentes  grattitatis  fe  fum  afferunt  *,  quia  ,  vbi 
adeft  humorum  multitudo  ,  ibi  fit  grauitatis  fenfus ,  fed  nbn  e  conuer- 
fo  ,  fi  adeft  grauitatis  fenfus ,  neccflario  adeft  multitudo  .  quia  poflimt 
membra  grauari  cicra  multitudinem,  quod  accidit  in  paralyfibus,  confir- 
mante  Galeno  Ub.  demuititudtne  ,  cap.^ .  quo  in  loco  fie  ad  \  erbum  ha- 
bet :  Nam  cui  aliquorum  in  corpore  humorum  copia  extftti  ,  huic  vartif?tu 
in  ijs.  videitcet  fenfu  praditis,  in  qtubus  pienitudo  cenjtstit,  grauitatisfen- 
fum  fuppctere  verum  eft.  Ctzteriimid  non  verum>fi  grauitas  ahqua  tn  parte 
Jit^  humorum  in  tlla  redundantiam  ejje,  quandoquidcm  fieri  poteftjjt  quem- 
admodum  m  paraiyfibm  ,  a  fohdts  partibrtf  agritans  facultas  grauetur, 
Namea  iangnc<itc  ,  cum  mufculi  wembrt  totttts  agitandi  ad  id  dimuuen- 
dum}  tra^sferendtimque  impotentes  reddantur3fc-.fu4  paraiyticis  (it  graui*> 
tatis.  Grauatiuum  fcnfum  non  fcmpcr  eflc  fignum  multitudinis  rcj petit 
eodem  iibro  citato.  Sedclarius  ad  Hiftbriam  Pythionis  cap.^.  Vbi  ab  im- 
becillitatc  grauari  etiam  membrafcribit ,  fic:  Veficaenmjvtiojfanfiim  eft* 
ad  rcddendam  vrinam  in  ftranguna  pnus  properat  ,  qttam  iufto  fit  eius 
t/todo  irnpieta  duabus  de  caufis  ,  vcl  qttod  non  ciusferat  qualttatcm  tam 
mordacis  ,  vcl  cjwod  pcr  debilitatem  ,  priufcjue  fit  vrina  coaceruata  ,  vt 
fatica  plane  fit  .  grauet^r.  Quare  grauitas  non  minus  ab  imbecillirarc, 
quam  a  copia  proucnir.  Hoc  tamcn  loco  non  cft  diccndum  ,  cum  cflct 
caput  ifYcclrum  in  pfihcipio  morbi  -  neque  affeclum  paralyfi  ,  &  viribus 
valcnt  bus :  relinquitur  igitur  vt  dicamus,  a  multitudine  humorum  fcn- 
fim  in  cc.rporc  congeftorum,qui  vaporcs  ad  caputtranlmitterent ,  flliid- 
que  p!us  iuflo  teplerent,  cV  forcalsi  magis  dextrum  ,  cx  vaporis ,  aur  hu- 
moris  acrimonia  ,  infignia  vafa  .  qux  illud  pcrrcptant ,  ferientis.  His  fic 
ftantibus,haud  multo  pqft  grgrotaturum  dixifles  ,  C\  quae  fcribit  Galenus 
animadu  jrrlffes  ,  qui  nitune  rcgritiulmis  jintefignanum  conftituit,  dolo- 
rcir  Lierantem  iib.artis  medtctnalis,  cap.S.  Sicuti,  inquit. 

cjue  otu  edpi  tut     rut  doie  r.  *ntvijtlanv\cnTnn* 

i    /•.    Subdit:  Htc  m  huittfmodi  r)-ii- 

bu  fs  cft.  Et  ita  fac*bum,quando  haud  multq  poJ!  ignc 

cft  correptus,  6V  addir. 

1   (  '  .-it  correptus.  ]  Non  rlne  c^nfi  Hippocrates  hoc  !<£*- 

qu<  nimirumaddens,cum  occa(ionc,quiadcbet  M-eai- 

cLftinguerc,  «ik:  fepararcid/judd  a  caufa  cxtcrna  contingir,ab 

COj 


Tars   II.         JEgrotus  III.      153 

eo,  quod  morborum  ratione  fit^t  prscogmtiones  faciat  diligentiores,  vc 

notat  Galenus  $.j4phcr.com^.Nzm  procatar&icas  caufa:  prafagiis omni- 

bus  detrahunt,atque  lethalia  ex  occafione  fa&a,minus  funt  lethalia.Cum 

igitur  hic  efTet  ad  morbum  paratas,VT  diuturna  capitis  grauitas  demoftra- 

bat,mirum  non  eft,  ft  ex  aliquo  perpetrato  errorc  m  lethalem  ftatim  inci- 

deritaegritudinem.  Non  cnimdicente  Galeno  ,  quemadmodum  rcpenti- 

na  eft  morborum  gcneratio ,  fic  Sc  ipfius  generationis  caufamam  gene- 

ratio  cattfae  morbifica:  paulatim  fit  ,  impreffio  autem  morbi  in  pun&o 

indiuifibili ,  &  quo  inueteratio  caufae  morbificae  maior  eft  ,  £c  rcpennna, 

eo  impreffio  periculofior  efle  folet  ,  cV;  Galenus  4.  acut,  text.m.  haec 

fcribebat  :  Corpore  no&ro  ad  morbofam  ajfeftionem  nonnunquam  paratoy 

itavt  prope  co/npletafit  ,  externum  quippiam  aduemens  eam  affcbtionem 

manifestauit ,  febrem  videlicet  accendens ,  vel  capitis  dolorem  ,  vel  catar- 

rhum,  vel  tujftm  excitans  ,  vei  aliquid  huiufmodi.  Quando  igitur,  inquit> 

cum  occafione  ,  ita  intelligendum  eft ,  vt  de  caufa  manifesia  :  nam  occafio 

a  Grascis  dicitur  w?  o$a<n?  •»  manifefta  caufa ,  quas  efle  attendendas  etiam 

confulebat  Hippocrates  3.  in  6.  epidem.  text.^6.  C&terkm ,  inquit,  confi- 

deranda  funt ,  vude  caperunt  agrotare  ,  fiue  capitis  doUr  3fiue  auris  ,fiue 

lateris,  nam  quo  maiores  funt  occafiones,  eo  etiam  maior  iudicatur  affeblusy 

&c  Galenus  in  comment.  fcribit  :  Nam  capiiis  fcurkrna grauitas,&  tempo* 

risdextri  dolor  hominem  iam  paratum  ad  morbum  demonfirabant  *,  tamen 

ideo  videtur  noi  ebijjfe,quia  a  caufa  externa  ddueniente  ita  fuerit  ajfeclus^ 

etiamfi '  grauiffimus  extiterit  wor&^.Grauitatem  moibi  aperit  pcr  vetbum 

ilkid  igne ,  led  &c  reliqna  infequentia  huius  euidentem  facient  fidem: 

nequecnim  contemnctida  erat  euacuatio  pernares  fa£ta  ,  cum  nonnifi 

no.ua  poflet  effe  multis  modis  •,  videlicet,  &  ratione  temporis  ,  Sc  ratio- 

ne  quantitatis,  Sc  ratione  qualitatis  ipfius.  Primo  modo,quoniam  fecun- 

do  die  apparuit,  qui  nullo  modo  poteft  crifim  ioferre,cum  longiori  opus 

fit  temporc  ad  bonam  crifim.  Secundo  modo,  quia  modicum  fanguinis 

fluxit  :  C\  enim  larga  extitiflet  euacuatio,  etiamfi  mareria  effet  cruda,  po- 

terattamenuiuare,  quia  multas  haemotrhagias  in  matcria  crudaiuuiflc 

euidenter  vidimus :  eorum  autem  ,  quascritica  funr,  nihil  conuenit  efle 

modicum  :  nam  hocindicat  aut  maiignos ,  aut  multos  huroores  naturae 

imperio  regi  non  poffe  ,  vt  m  hoc  segrotante  ,  aut  etiam  denorat  rnturae 

fatifccntis  tummam  exolutioncm.  Tertio  tandem  modoratione  qualiratis 

fanguinis.  quia  crat  merushoc  eft  niger,ob  incendium  internum  ,  veluti 

etiam  annotauimus  cum  G  alcno  in  hiBoria  Philifci. Hoc  fignutn  diximtts 

cflc*  lethaic  ,  aut  faltem  diflicilisiudicij.    Addamus  modoquartum  mo- 

dum  ,  cum  c  finiftra  nare  fluxerit ,  dextuum  autem  tempus  doleret :  fan- 

guinis  autem  ad  diuerfumlatuseruptiones,  malac,quiaarguii:  huiufmodi 

cxcretio,quae  a  diuerfo  fit,humoris  malignitatem  ,  &  obfefiir  partis  im- 

becilHtatetn  :  ctim  cnim  dextritcmporis  diuturnus  dolor  prarcefl)flet ,  e 

diicoto  debuiflctfieri  excrctio  :  hanc  cnim  commcndat  Galenus  2.  in  6. 

epidcm.text.il.  dum  inquit,  Secnndkm  reElum,  &  cofiarum  dolor,&  qua 

jequuntur  :  tuuamur  enim  plurimum  acute  laborames  ,  modo  feruetur 

I  1        3  KCLT 


l  5  4    Comment.  in  Hittorias.  Epidem.  Hipp. 

xat  %w  ,  hoc  eft  rectitudo  :  eam  enim  valde  damnat  Hippocrates ,  quafc 
rtftf  TfltAifj  hoc  eft  e  contrario  accidit,  ficiui  quando  contingic  iicne  tumi- 
do  exiftente  ,  fanguinem  e-nare  dextra  euacuari  ,~&  etiamfi  vna  tantum 
ad  nafi  radices  veniat  vcna  ,  nec  lien  vllam  ad  iiniftram  venam  mandet, 
niii  hepatis  medio,  tamcn  tantum  poteft  reclitudinis  feruarioincorpore 
humano,vt  fi  quic  fiant  crifes,fi  qui  abfceffus  tiant  per  re<ftiuri,tunc  iuua- 
re  fit  obferuatum. 

c  <*s4tuu>s  ftercora  deiecit.  ]  Qu'd  minimum  erat  hoc  ad  conciliandam 

falutis  fpem  ,  quam  terriftcum  ianguinis  ftiilicidium  fere  deiecerat ,  & 

qu6d  verum  Ci: ,  etiamfi  reddiderit  excremcnta  ,  tamen  vrinae  erant  te- 

nues,cum  (ufpcnfionibus  variis,  quic  &  cruditarem  ,  &  humorum  varie- 

tatem  indicant,  (imulque  natiui  caloris  imbeciliitatem  ,  quod  ex  Hippo- 

crate  colligitur  3.  in  5.  epid.  Vrinac  iflce  nihil  criticum  ,  nec  (alutare  prae 

fe  ferunt  *,  firnt  autcm  tenucs  tribus  modis.  Primus  modus  ex  inarquali, 

&  varia  materiae  conditionc,&  facultatis  concoquentis  imbecillitatc,  cu- 

ius  cum  materiam  fuperat,  progreffus  nec  repentinus  cft  ,  ncc  intercifus, 

cum  vcro  fuperatnr  ,aut^cque  iiiomnes  partes  humoris  non  agit,coc1:io- 

nis  ordo  intprturbatur  ,  vt  hodie  appareant ,  cras  delitefcant  concoccio- 

nis  figna  ,  &  interdum  vrinae  moderatc  craflac ,  mox  cruda:,  &tenues 

fundantnr.ex  quibus  ,  vcl  naturam  a  moibo  vinci,  vcl  variam  ,  &  com- 

poluamcfle  segrirudinem  colligimus,  vcl  rcdtmdaHtis  ferotie  humiditatis 

iymptomaticamficricxcretionem,fi  multae  fint,  &  inutiles,  quem.idmo- 

dum  fudores ,  &  deiectioncs  inteidum  copiofae  cxcernuntur,vc  (ympto- 

mata  immodcratae  copia:  prauorurn  humorum,  inteidum  verd  narura?  vi 

fcle  expurgantis  ,  cum  facile  tolerantur  ,  &profunt ,  fic  &  vrinae  tcnues 

multx,a  fupcrfluentefcrohumorum,  cuius  copiam  continere,aut  acrem> 

& mbrdentem  qualitatem  ferre  partes  ipfas  non  poffunt,nihil  mdicatorij, 

jnbil  commodi  habcnt.  Sccundus  modus  eft  primo  adhuc  dctcrior,  cum 

fubito  vrinar  attenuantur,  humorum  iymptomatica  tranflatione  in  capur, 

aut  in  aliam  partcm  phlcgmonc  obleflam.    Sic  immincntc  phrcnitide, 

vrinas  intcrdum  &attcnuari ,  &  cxpallclccrc  ccrnimus,  figno  admodum 

pcriculofo.  Tcrtius  modus  cft  optimus ,  &  criticus ,  cum  cx  paucis ,  & 

craflis,  tenucs,  &  copiofc  profluunt  ,  natura  pcr  rcncs  rotius  corporis  (u- 

pcrflua  expurgaiuc.  Cum  igitut  ita  res  fit ,  in  hoc  acgrotante  non  ficbant 

critice ,  ncquc  (eaindo  modo  ,  fcd  diccrcm  fadtas  cfle  proptcr  caufam 

primo  locoadducram  ,  nimirum  proptcr  inxqualem  ,  &  variam  matc- 

riam,  mulcumque  habct  pcriculi  &  difricultatis  Uxc  vrina,quam  vrinam 

cum  minxiflct  Philifcus  ,  fcxto  obiit ,  quod  fi  habcat  fcdimcntum  fimile 

farinx  crafliorijongc  difficiliot  cft  morbus  tx  %<pr*gn*text.i%.  proptcrei 

quod  fiunt,  aut  affato  fanguinc  crafliorc,  vcl  confumptis  inxqualitcr  car- 

nibus  a  c.ilorc  igneo.  Qture  ,  fi  fit  colliquatio  carnoli  gcncris,  pcrpcruo 

lcthalc,  fihabingenticatotc  farrguincoi  pcrurente ,  morbi  longitu- 

dincm  praznunciat  /diccntc  Galcno 7.  jifhmfm.  text.$l.  Quibm  Jcbri- 

■::ibus  w  vruiK [nb fidemidt,  crajjiores yolenta  fin.dis  fum ,  h/tgum  mor- 

"fgmficant.  Sic  igitur  duo  portcndit,aut  brcucm  moncm>in  morbis, 

qui 


Tars   II.         ALgrotus    111.      15$ 

qut  graues  funt ,  aut  faltem  longitudinem  morbi ,  vti  in  hoc  apparet,  qui 
fine  dubio  obiiffet ,  nifi  viribus  fuifletrobuftiffimis :  nam  fcribit  Galenus 
fic  in  comment.  ad  Aphorifm.  adduclum.  Et  hicfermo  adhibka  diftinblio- 
ne  vertu  eft3&  ab  experientia  comprobatus  :  nam  tales  vrw&  exitiales  funt^ 
ficuti  etiam  in  prognoftic .  difium  eft  y  plurimique  morte  prdripiuntur  ,  an- 
tequam  Agritudo  diutius  protrahatur  ,  &  quicunque  ex  ipfis  funt  Itberati^ 
ijs  omnibus  in  longurn  eft  producla  agritudo ,  curn  dijpofitio  multam  requi- 
reret  cocltonem  ,  in  qua  talis  vrina  mingitur. 

*  Tertio  diefebris  acuta.]  Mouebatur  hxc  febris  per  dies  imparcs,ne« 
que  propterea  mirum  ,  fi  inualuit  eo  die,&  videbantur  omniain  deterius,, 
ruere  ,  ctim  ftatim  fubdat  qualitatem  excrementorsim,  dum  inquit  fujffe 
nigras,6c  tenues  deie£tiones,fimiilquefpumofas.  Hinc  aperte  conftat  ea 
excrementa  ,  quce  fecundo  die  fuerereddita  peraluum  ,  nihil  boni  attru- 
iiife  ,  fed  fuiffe  reliquias  eorum  excrementorum  ,  quae  tempore  fanitatis 
fuerunt  congefta,  cum  nuncnigraexcernantur,quac  exitiofa  efle  ab  Hip- 
pocrate  habetur  Itb.j.  progn.  text.it.  fed  8c  aperte  adm-odum  ^.acut.jy. 
his  ve:bis :  Si  autern  mgra  deiecerit,  fore  mortem  indicat.  Erant,&tenues, 
qua?  cruditatem  indicabant,vt  i.in  i  .cpid.comment.i^.  Et  de  humoribusy 
qut  te?mes  funt  ,  omnes  ejfe  crudos^  &  robuftarn  defiderare  naturamjvt  con- 
coquantur.  Fit  autein  ob  tenuis,&;  ferofas  humiditatis  exuperantiam,^.^ 
^.epid.conment.j^ .malaque  eft,qma,cx:  fiquantum  in  fe  eft,neque  euafu- 
rura  ,  neque  moriturum  asgrotantem  fignificat ,  attamen  diutinum  fore 
morbimi  indicat,vti  Galcn.idem  confirmat  i.Aphor.  comm.ii.  Spumofa 
aurem  excrementareddunturduplici  de  caufa,autpropter  intenfum  calo- 
rem,aut  propter  flams-,vna  iflarum  dicitur  caufa  materialis,fcilicet  humi- 
da,ac  flatuofa  fubftantia.  Eniciens,vel  calor  maximus,vel  vehemens  mo- 
tus,  vel  vtrumque  fimul.  Calor,  vt  inferuente  lebcte,&:  aprisira  percitis 
cucnire  foiet.  Motus  vt  ih  aquis  ventis  violenter  perrlanribus ,  agitatis. 
Si  quis  autem  cupiat  fcire,quid  fit  fpumofum,videat  Galenum  i.prorrhet* 
comrn.Go.  qui  ita  defcribit  fpumoliim  :  Omnes  autem  fbumofum  inqniunt 
appellari ,  faEla  vtique  jfiurna  ,  ckm  ftatuofa  jnbftantia  ,  vel  crudis  ,  pitui- 
tofifque  humoribus  ,  vel  pinguitud.ims  remista  fuerit.  Ciim  igitur  a  me- 
moratis  caufis  pendeat,  dicerem  adfuiile  quidem  flatus, fed  cum  in  acutis 
moibis  apparet  fpumans  deiedio ,  ctiamfi  ab  aliqua  diclarum  caufarum 
pendcat,tamen  effe  ignese  caliditatis  argumentu:fere  enim  fempcr  in  folis 
adurenribus  febnbus  fpumofum  deiicirur  ,  aquibuseuacuationibusma- 
gnum  malum  imminere  folet ,  pracfcrtim  ,  ciim  in  hoc  acgrorante  cffent 
etiam  nigra  ,  cum  fubfidentiis  liuidis ,  quas  magnam  vifccris  laefionem 
rnerito  praemonftrabant ,  ex  Gaieno  4.  Aphorifm.  comment.n.  indicium 
cnim  eft,magnum  adeffe  in  hepate  calorcm.qui  humores  aflauerit,6<:  tor- 
ridos  reddiderit :  nam  conrirmante  Galeno  i.progn.  cornment.zi.  Nigr& 
'deiectiones  ab  atra  bilc  fyncera  tinguntur^  liuids,  vero  ,  vbt  modica  modice 
ipfis  pcrmifcetur  ,  qualts  mislio  in  fubftdentia  cernebatur.  Huiufmod i  au« 
tcm  deiccliones  finiftri  funt  iudici},ne  dicam  lethalis,Dureto  confirman- 
tc  ob  prauam  excremcnti  qualitatem  ,  quo  ducitur  aluus,    Omnia  enim 

iudicato 


Z36    Comment.  inHiftorias  Epidem.Hipp. 

iudicatotia ,  iioniudicantia  ,  qux  in  conrrariuni  naturac  vergunt ,  cumf- 
modi  elTe  dicuntur  maligna  cxcrementa  ,  iine  exccptione  funefta  funt. 
De  iifdem  eriam  loquitur  Galenus  i.progn.  dnm  ita  fcribit :  At  vero  ni- 
grefcmt  ,  &  liuent  ,  ditm  refngerantur  ,  refrigerantur  aute?n  dnm  extin- 
guuntnr.  Subdit:  Itafit,vt  hi  coloresprorfivs  exitiales fint afiidne.Sc  n'b.i. 
de  crif  cap.  1 1 .  Si  autem  liuidum  quoddam  m  excremento  fuerit  ,  vbi  non 
fuerit  tale  aliquod  intm  affumptum  ,  partium  infemarnm  validum  fii- 
gw  ,  ac  velutt  mortificationem  indicat.  Sequitur  mod6  Hippocrates  ,  & 
inquit: 

c  freterno  nonnihil  tentabatur ,  agre  defurgebat.  ]  Veternofidicuntur, 
qili  in  graues  inciduntfopores ,  &  veternum,  &:  morbos  attonitos  ,  id  eft 
apoplec~ticos:grauesautem  fopores  fieri  afrigiditate  ,  &  humiditate  legi- 
tur  y  de  locis  maji  affetl.c^.  &  multis  altjs  w  locts, c\i\o  exiftentein  maxi- 
mo  vit*  difcrimine  fuifle  verfatum  hunc  a?grotantem  nemo  non  videt, 
Clim  in  ardentiifima  febre  apparuerit  fignum  frigiditatis,  quod  maxime 
obferuatur  in  Galeno  tn  comment.  adhisionam  Hermocratt-s  ,  dequo  fic 
fcribitur,/0P<w  ccepit.  Hanc  particulam,dum  cxponit  Galenus,ha?c  habet: 
JSlam  infanabilia  ea  ejfe  demonfiratum  efi  frigora  ,  cum  calidps  morbti  ,  & 
ficcisfuccedant.  Illud  quod  in  hoc  minuit  periculuni,  eft,  quod  Hippo- 
crates  fcribit  nonnihil  vcterno  tentabarur  ,  quafi  pcc  llla  verb  i  vellet  vci^ 
nuere  ,  habuifiequidcm  euidentem  ad  fomnum  inclinationema  fed  ta- 
mcn  non  fuiife  aeque  grauem  foporem.  Addam.US,  qiiod  lopot  non  vbi- 
que  malus  eft  ,  ted  tunc  diciturpeilimus  eile  ,  quando  aduenit  cum  vi- 
rium  infirmitate,fi  fiata  peftilenti  exhalatione  .  a  malignacaufa  :cv  cam 
ob  rem  in  hoc  cTgrotante  non  aequ^  infeftus  fait,  quia  non  aliunde  pro- 
ucnicbat ,  quam  a  calore  febrili  furfum  clatis  vaporibns,  ccrebrum  infe- 
ftantibus :  fi  enim  cxquifito  caro  laboraifet,  tum  motUJ,tum  fenfus  adeo 
fuiifct  abolitus,  vt  ctiamfi  paticntcs  ftimulemns ,  vcl  fcriamus,  vcl  incla- 
mitcmus  non  fcntiant ,  vt  dicit  Galenus  i.  prorrhet.  cornment.19.  &  pro- 
ptereanon  eft  mirum, fi  a?grc  deLiirgebat,  ciim  fic  aifecti  foleant  difticul- 
ter  dcfurgere  fomno  fere  obruti. 

f  In  vrinis 3quod  refidebat ,  liuidum  crat.  ]  Liuida  hypoftafis  folet  effc 
argumcntum  partis  emortunc  ,  liuidus  enim  color  cxtindtioncm  ,  caloris 
irguit,  fic  iam  moricntium  partes  omncs  liucnt,  nigricantquc  vitalis  fpi- 
ritus  radiis  non  amplius  illuftratx.  Ita  Hippocrates  in  Coacts.  Qn&  liuent 
in  fibribpu>mortem  tnpropinquo  ejfefignificant.  Et  iam  in  fuperioribus  di- 
cVum  cft  ,  liuidum  colorem  tum  in  folidis  partibus ,  tum  in  excrcmcntis 
nigro  cflt  dcteriereiD  ,  quia  fit  interdum  nigrcdo  per  dccubitum  humo- 
ris  atri, fic  nigri  digiti  minus  lillidis  mortifcri  :at  liuor  malc  audit,vt  icm- 
pcr  cxtinctioncm,  vcl  intcrnccioncm  ipiritus,6\:  vitalis  caloris  dcnuncict. 
Vndc  mirari  fcribit,  quomodo  hic  cumtali  vrina  cuadcrc  potucrit  :nam 
fi  Galcnus  ncmincm  icruatum  viditcx  iis,quinigram  vrinam  minxcrunt, 
quomodo  cuafit  hic  cum  liuida  ,  qux  dctcrior  cft.  Vt  prauermittamus 
qux  ab  aliis  dicuntur ,  nos  ita  rciponclcbimus.  Cum  Hippocrates  tracStat 
dc  liuore  partium  cxtLcniaiummon  immcrito  dicit  cflc  illud  fignum  lc- 

thalci 


Pars  II        JEgrotus    11/.        157 

thale,  quia  videtur  non  pofle  fieri  nifi  deficiente  calore,&  eo  deterius  eft 
fignum  illtid  ,  quo  maiores  corporis  partes  liuorem  contrahunt ,  fed  de 
excrementis  alia  eft  ratio  ,  vti  apertiifime  conftat  ex  textu  Hippocratis, 
quod  vcrum  fit ,  quando  Hippocrates  traclat  dc  Jiuore  partium  inferna- 
rum  ,  dicit  efle  mortiferum  hunc  liuorem  in  acutis  febribus  ,  vt  2.  in  3. 
epidem.  comment.  f.habetur ;  quando  autem  tractat  de  excremcntis,  dicit 
efle  mala  ,  non  lethalia  ,  vti  ex  ^.Aphorifm.  text.Jfj.  colligcre  pofliimus*, 
quando  fcribitfcetidas,  littidasJ&  cruentas  excrctioncs  omneseflernalas, 
non  dicit  efle  lethales  ,  imm6  ,  inquit  efTe  bonas ,  fi  bcne  exeant,  Ergo 
aliquando  fient  euacuationcs  Iiuidse,quse  poterunt  efle  bonae,&percon~ 
ftquens,non  femper  mortem  indicabunt.  Loquimurtamen  modd  de  li- 
uore  in  morbis  acutis  apparente  non  alio  tempore ,  quia  poteft  liuor  cor- 
poris  apparere,  quia  motu  materiae  a  fuperficie  corporis  in  vifcera,  &  ma- 
iores  venas ,  frigeat ,  liueatquc  corpus  ,  tunc  non  eft  perniciofus  liuor. 
Aliquando  etiam  fit  propter  largam  euactiationem.  Re  igitur  hunc  in 
modum  exiftente  ,  dicerem  ego  non  fuifle  quid  rantopere  perniciofum, 
apparuifle  fedimcntum  liuidum  in  vrina,quia  crat  quidem  maltim,  quod 
periculum  potcrat  minari ,  non  tamen  ita  malum ,  vt  certo  poffet  Me- 
dicus  mortem  praenunciare  ,  etiamfi  liuor  femper  fequatur  frigidi- 
tatem. 

g  Quarto  vomuit  biliofa.  1  Peruentum  eft  ad  quartum  diem  ,  nequc 
proprerea  apparuere ,  quac  falutem  promitterent ,  cum  multa  ,  &  veren- 
da  fymptomata  apparuerint ,  inter  quse  fuit  vomitus ,  qui  omnino  crat 
fymptomaticus ,  vti  ex  vrinisconftabat ,  &  propterea  fuit  multis  rationi- 
bus  damnandus.  Primd,  rationc  temporis ,  &  hoc  dupliciter,  vnitierfalis 
primo  ,  qtiiain  morborum  initiis,  dum  cruda  funt  omnia,  nuila  crifis 
bona  fperanda.  Secundo  refpechi  diei ,  qme  quarta  erat  :  quodcunque 
enim  ngnum  graue  ,  die  iudicatorio  grauius  eft.  Praeterea  erat  infeftus 
ratione  quantitatis ,  quia  pauca  5  addamus  &  ratione  qualitatis  ,  qtiia 
primo  biliofa  ,  flaua  ,  poftea  virulenta.  De  hoc  vomitu  loquens  Hippo- 
crates  in  tracl.4..  Coacarum ,  text.4.  inquit.  Exigui  vomttus  btltofi ,  rnale 
habent  dgrotos,  idque  tum  alias>  tum  fi  vigilias  agitauerint.  Quem  loctim 
exponens  doctiffimus  Duretus,  haec  habet :  Emmvero  praun^ti  vomitus 
multum  adijcitur,  cum  vitiofa  cjualitas  rei>  qu<&  vomitur,  parca  manu ,  cre- 
hro  ,  &  <egre  apperet :  omnium  enim  ,  qu&parca  manufecm  ac  decet  foras 
tduntur  ,  caufa  eft  partis  opprefio  ,  vel  exolutio  ,  vnde  mouetur  hwnoris 
exclufio.  SedmultA  funt  calamitatvs  caufa  a  vomttu  biliofo  ,  & parco  :  non 
enim  ab  eo  fcbrts  mitcfcit ,  quia  non  eft  criticu* ,  necperiodum  ,  fedomni 
exparte  fymptomaticus  ,  vnde  nulla  leuatio  ejfe  folet 3  ^rttudo  mator :  nam 
bilvs  hoc  vomitUy  &  ipfa  ajfufa  magis  redditur&  ftbrit  vires  aqmnt  magis 
eundo.  His  euacuatis ,  appartierc  etiam  virulenta  :  huiufmodi  attrem  hu- 
mor,quomodocumquc  appareat,&  fuccum  ex  quo  ortum  habfit.)&  mor- 
bum  vehcmenter  tum  calidum  ,  ttim  ficcum  efle  oftendit  :  gcneianir 
cnim  huiufmodi  humor  vi  fcbris  a  vchcmentiffimo  calore  ,  materia  vcro 
flatta  bile  :  bilis  cnim  naturalis  cum  fuo  fera  mifta  ,  gallid^  eft.   Vbi  au- 

K  k  tcm 


Z58    Comment.inHittoriat  Epidem.ffipf.       ^ 

tem  incendio  febrili,  fcrum  abfumprum  eft,  primum  qnidem  flaua,  au« 
&a  ver6  vitione  ,  vitellina  ,  rum  aeruginofa  ,  turri  atratandem  eflicitur, 
idquc  folet  contingereinacutifiimis  febribus ,  phlegmone  interiore,  aut» 
cry  fipelate  in  cercbro  ,  pulmone ,  ventriculo ,  iecore.  Quare,  vtcurrique 
excernatur,fiuc  per  vomitum>fiue  perventreminferiorem/iuc  perfputa, 
fiue  per  vrinas,humor  neruginofus  excat,  5c  fuccum  ex  quo  eft  genitus,&:  - 
morbum  tum  vehemeter  calidum,tum  ficcum  efle  declarat.  Cum  huiuf- 
modi  lgiturvomitu  tria  poiTurousprxfagirejmorbiceleritatcm^nfaniam, 
&  inteiitum.  Hinc  fcribebat  Hippocratesi.  in  1.  epidem.  text.^.  Etvi- 
rulenta  vomw7t3&  ex  hts  cjuidarn  mortuntur  fubito,  cuifubfcribit  Galenus 
fic.  Hae  vomkiones  iiunt,  vbi  aduntur  flaua  bilis ,  &  propterea  eft  admo- 
dum  pcriculofus,  quod  demonftrat  Hippocrates  I,  in  f  •  Coacar.  text.io. 
hunc  in  modum :  Qm  in  dolore  capit»$  Aru^inofa  vomunt ,  accedente  fur- 
dttate  ,  &  vtgtlta  m  vchementem  tnfaniam  tnctdunt.  Hanc  eandem  fcn- 
tentiam  habemus  ///  i.prorrhet.  text.  io.  At  enimvero  etiamfi  talis  vomi- 
tus  fit  lethalis  admodum,  non  proptcrea  omnes  moriuntur,qu6d  vcrum 
fit.  Hic  conualuit ,  quia  aliquando  natura  tantam  vim  habct,  vt  expcllat 
malignum  humorem,  cV  fuperet  caulam  generantem  :  habemus  enim  a 
Galeno  fuuTcqui  euomuerint  fyncerum,&:  aeruginofum  humorem  cum 
febre,  &  totius  corporis  conuulfione,  commorfo ,  &  vellicato  vcntru  ;i 
orc  ab  humori  acrimonia  ,  qui  neruos  in  confcnfum  traxerat,  ftaumque 
libcratum  fuiiTc  aerugine  illa  euacuata  ,  ab  orrnibus  arlecnbus  ^.Aphor. 
text.^i.  1  $.meth.  captte  vltirno  infine.  Itaque  ,  etiamfi  hic  humor  cxccr- 
natur  ,  non  tamcn  fimpliciter  pronunciandum  cft  moriturnm  argrotan- 
tcm  ,  fcd  omnia  expendere  oportct ,  quia  ,  fi  alia  vcrgant  ad  perniciem, 
res  malc  habent  \  fi  alitcr ,  non  fublata  cft  fpcs,  vti  apparet  apertiffime  in, 
CleonadHde  ,  qui  cum  tali  vomitu  conualuit ,  etiamfi  longo  temporc 
laboraucrir.  I%reniticus- autcm  cirifiime  obiit  ,  vt  vidimus.  Scd  vt- 
cumque  fit ,  femper  prauum  cft  fignum  ,  ctiamfi  in  omnibus  non  fit 
lcthale'. 

h  De  ftnislra  alifluantulumfiuxtt  meri  fangmnts.  ]  Verba  Hippocratis 
demonftrant  non  fuiile  ftiilam  (knguinis ,  6V  propterea  non  aeque  dam- 
nanda  ciucuatio  erat  :  nam  dc  ftilla,  vti  iam  vidimusjiaec  habcntur  \.  tn 
1.  prorrhct.  tcxt.^y.  St  vomitus  ex  igni  ,  btliosique  fttermt  ,  malum  ,  tum 
altas,  turn  ft  &grt  jupcrutgtlauertnt,  narifjue  in  his  flillans  ,  malo  cfl.  Qui- 
bus  ha?c  addit  Gxlcni^:  Excerntfauca  tn  Agrts  vnttm  efl  ex  ij.^qtu  cx  toto 
pra:utatem  habe  *t  tdern  &  in  fudortbus  tjt ,  C!T  ijs  ,  qu£  per  vterurn  excer- 
nuntur  ;  nihil ctcum  eorum  ,  cjtidt,  de^retorta  extftnnt ,  cxiguc  excerni  co>t- 
ucntt ,  fed  q:t<s.  tta  VACUHrttW  ,  omnta  duo*um  altcrum  fub.  unt  :  narn  vcl 
cjuoinoncjuca  .t  tolcran  ob  copiam  ,  ab  ajfclkis  partibtts  cjfundit  xur  ,  vek 
imbcciHitatem  osU  dnnl  ..irurx,  cjtu pr opontt  autdan  fnp.rfuui  exctmcrCy 
fcd  nectwt :  nequc  entm  pojfunt  morbt  magni  alio  modo  mdicdrt  ,  cjuam  per 
fanguivu  larg44  cha  udttones.Ptoptztci  ira  (criptum  reliquit  Galcnus  ^.in 
5.  eptdcm.  commtnt.Zot  Aiorln  m*gni ,  qutles  fmnt  acutt ,  tjutrunt  ^ciua  fe 
iudact.t  cgrcgia.Qu^nd  fi  hax  (anguinis  pcr  narcs  cuacuationon  iuuitjid 

fuit 


*Pars    l  /.         j£groHu  III.        159 

•  fuit  quia  quarto  die :  nam  quarto  die  facli  fluores  fanguinis  ,  diffictlis  funt 
iudicattonis ,  dicebat  Hippocratcs,  i.  i*  3.  epidem.  text.i6.  Multo  magis 

tdtffictles funt  fi paucA  ,  &  nm  pro  morbi  ratione  ,  quia  non  iudicant  j  ita 
ctiam  l.prorrhet.  ex  Galcno  comment.i.  Cum  itaque  ftillatio  e  naribm 

femperfit  malumfignum  ,  abfolutifima  morbi  malitiafignificatur,fiquart& 
dte  flaty  vt  in  die  tudtce  ;  quia  fctlicet  diebns  huiufmodi ,  figna  omnia  tum 

falutis ,  turn  mortis  firmiora  funt  3c\  Galeno  \.in  i.prorrhet.  comment.^6* 
SubiHlla  enim,&  haemorrhagiae  quarro  die  contra  naturam  morbi  cien- 
tur,  qui  paroxifmos  habent  dierura  impariuur.qua"  enim  malo  funtorta, 
e  malispeiTima  efle  folcnt ,  figno ,  &  caufa.  At  fane  malum  efl ,  e  malis 
ortum  ianguinis  itillicidium  dic  quarto  e  naribus,  quia  nimirum  naturae 
imbecillitas  opprefe  in  fumma  exccrnendi  neceflitate  declaratur.  Prac- 
terca  illnd  quoquc  finiftri  aliquando  acccdit ,  quod  redeunt  fanguinis 
ftilla?.  De  ftilla  jilud  praeceptum  eft,quod  eo  peius  rcs  ire  denunciarur, 
quo  fepiiis  redit  ,  vt  coiiigitur  ex  Coacis ,  vbi  fic  habetur  :  Vndectmum 
diern  agentibus  fnbihlla  fangmnis  malafunt ,  idque  ciim  alias ,  tum  fi  bis 
fiat ,  &  redeat  :  quo  cnim  fxpim  proritatur  natura  ,  eftque  itritata 

»  eius  contentio ,  &  inanis ,  eo  peius  efi  argro ,  quoniam  ex  naturas  irritata 

contentionc  ,  fruftraque  tentato  fanguinis  profluuio  maior  infirmitas 

comparatur.    Rebus  igitur  fic  ftantibus ,  nou  arque  graue  fuit  fignum> 

quia  non  fuit  ftiila,  fuitquidem  pauca  euacuatio,  &  ob  id  non  effatu  di- 

gnum  commodum  attuiit ,  citm  nihilominus  6c  vrinae  ,  &  excrementa 

alui  cflent  eadcm,quod  poterat  indicare  naturam,ne  minimum  quldem 

fuifle  alleuatam  :  neque  etiam  a  fudore  fequuto  ,  quia  fcilicet  fuit  tan- 

ttirn  circa  caput,  &  ciauiculas  ,  qui  fudor  damnatur  multis  modis.    Pri- 

1116 ,  quia  quarto  die  :  fudores  autcm  febricitanti ,  Ci  inccepcrint ,  boni, 

&  tertio  die,  &  quinto,  &  feptimo,  6c  nono.    Hi  didores  iudicant  mor- 

bos  ,  qui  ver6  non  ita  hunt ,  laborem  figmficant ,  morbi  Iongitudinem, 

&recidiuam  4  Aphortfm.  text.^6.    Hoc  tamen  intelligendum  venit  in 

morbis  imparium  paroxifmorum ,  qui  diebus  impahbus  exacerbantur, 

qualis  hic  videtur  extitifle,  qu6d  extraparoxifmum  nihil  bene  ,  aut  criti- 

ce  mouetur,  fecus  in  aliis :  nam  Pcriclcm  Abderitanum  dic  quarto  fudo- 

rem  ctiticum  ,  &falutaremhabuinrefcribitHippoctatcs  his  verbis:^w^r- 

to  die  fudauit  toto  corpore  ,  multo  fudore  caltdo  ,  tudicatns^efi ,  febris  ex- 

persy  nec  idem  relapfus.  Hoc  autem  fidem  zcci^it  ab  illo  theoremate.^.^ 

partbus  exacerbantur3partbusiudtcantur.  Vtrixm  modo  damnandus  cflet 

ratione  qualitatis,  fubticuit  Hippocrates,tamen  vtcumquc  eflcc  dainnari 

poterat  ratione  loci,  quiacirca  caputtantum,&  ceruiccm  ficbkt :  hmuf- 

modi  autem  fudores  ex  Itb.i.  prorrhet.comrnent.j.  fiunt  aurob  ci 

fudantibus  partibus  cxiftentcm  ,  vt  modo  contigiifc  credo  ,  ant  proptcc 

retentricis  racultaris  imbecillitatcm  ,  Sc  hac  de  caufa  malus  eft  :  fi  qui 

'  enim  fodantes,  ck  prarfertim  capite,  in  acutis  paulum  implacidi  funt,ma- 

ium.    Incer  caetera  fvmptomaraillud  quod  potuit  aliqnid  commcdi  af- 

fcrre,  fuit  intumuifle  liencm,  &  fcrrfttt:  e  ditedo  r.artis  ,  videlicet 

lienis ;  nulia  cnim  alu  ratione  id  cuenifle  ptttarc  1  I  rpd- 


2,6  o     Comment.  in  Hittorm  Epidem*  Hippi 

fitionem  factama  natura,  hnmorum  peccantium  •>  ctiamfi  fuit  fympto- 

matica  ifta  motio,quia  nullam  aderat  co&ionis  fignum  :  huiufmodi  au- 

tem  abfceflus  praui  funt,ncque  poflunt  morbum  perfecti  iudicare:C?W<i 

emm  ,  inquit  Hippocrates  i.in  z.  epidem.  text.46.  &  inconcocla  ,  &  in 

prauos  abfcejfus  conuerfa,  ant  morbi  longitudinem ,  a,ut  pericuium3aut  mor- 

tem  minantur  ,  ita  ik  4.  Aphor.  hxc  habcntur  :  Infebrtbus  abfcejfus  ,  cjui 

ad  primas  indicationes  non  foluunt ,  longttudtnem  morbi  Jignificant ,  &C 

etiam  1.  m  1.  Coacarum  ,  ita  legitur  :  In  febrtbus  inguinum  tumor  longum 

morbum  figmficat.  Quomodo  aurem  id  riat  pauciflimis  vcrbis  poteft  cx- 

plicari  fic.  Babones  iunt  in  duplici  differentia  ,  alij  fiunt  a  caufamanife- 

fb   atfj  a  caufa  recondita,  &  interna.  Iam  fupcrius  habuiftis,  quid  intelli- 

gendurn  fit  per  caufam  externam.  Itaque  ,  &  ab  vlcere ,  &  a  concufione, 

8c  aliis  bubones  folent  oriri,  aliquando  fine  febrc  ,  cumfebre  aliquando. 

Quod  fi  concingac  inflammacionem  contrahere  ,  febrem  etiam  mouent, 

&c  diariam  ',  fi  verocum  impuritatc  corporis  fint,  etiam  febrem  a  putridis 

humoribus  ortam  generant ,  Ccd  bubonum  genus  non  muicum  facit  ad 

prxfagium.    Eft  &  aliud  bubonum  genus ,  quorum  caufa  recondita  eft, 

cum  febre  putrida  :  hoc  duplcx  eft  ,criticum0&  fymptomaticum.  Critici 

bubones,  vt  alix  excrctiones  fiunt  operante  natura  ,  fiiintque  hi  in  ftatu, 

vtalix  crifes,  &c  fubitd  xgrum  libcrant ,  qui  ver6  funt  fymptomatici,auc 

funt  pcflimi ,  &  citiflime  aegrum  cnecant ,  fiiincque  aut  in  principio  ,  aur 

inaugmento3aut,  ctiamfi  non  nocent,  parum  tamen  iuuant  ,quo  fit,vt 

diuturnum  indicent  afTcchim ,  atquc  eo  diuturniorem  ,  quo  magis  anti- 

eipant  ftatum  morbi.  Indicant  enim  materix  copiam  ,  aut  malignitatem, 

quamnatura  irritata  expellere  non  potcft ,  etiamfi  conetur  id  eflicere.  Hi 

igitur  abfccfliis  ncceflario  longitudinem  morbi  denunciant,  duabus  dc 

caufis  :  vna,  quia  rclinqui  matcriam  intus  oftendunt,  qux  fi  maligna  eft, 

quodex  fignis  malignitatis  cognolcicnr,  a?gcr  morte  periclitatur :  Ci  copia 

tantiim  vrgec,ca:teraque  falutaria  apparcnt ,  a  fola  diuturnirate  mctus  cft. 

Altera,  quia  cum  matcria  ,  qux  tranfmittitur  fit  incoc~ca,non  poteft  pars, 

ad  quaiu  tranfmittitur  prae  ipfius  imbccillitate  concoqucrc  ,  ncque  eriam 

totam  materiam  admitterc.    Itaquc  copia  pcr  vala  magna,  qux  vicina 

funt,  &  capacia  facilc  incrdreftuic,  &c  corrumpitur.  Quare  apcrtiflifnum 

cft  hos  buboncs  &c  produccrc  morbum  ,  &:  producendum  prxlagirc. 

Prxcereabuboncs  critici  fiunt  moucnte  natura,  concirata  tamcn,  aut  ve- 

locitate  ,  aut  alio  modo  irritata  ,  <Sc  hoc  fit  dicbus  criticis ,  ordinace  ,  6c 

cum  fignis  co&ionis  ,  aut  obfcuris  ,  aut  manifcftis  :  fymptomatici  VC- 

roinordinace  moucnrur  finc  fignis  co&ionis ,  potius  irritata  a  purrcdinc 

natiua  ,  quam  cadera  fponcc  operance.  Aliquando  infcquuncur  inflam- 

mattonc  .s>  aiiquando  infcqjuuntuc  vcncnaum  «jualitajcm  ,  aut 

gcntem  alicujus  vifceris  corrupctoncm  ,  cclerrimequc  homincm  ra- 
piunr,  quoniam  virrus  tunc  tcmpons  ad  cxtrcmum  rcdadta  ,  vt  vidimus 
in  pcftc  prxccrica  ,  nor.  mnucciir.uipugnam  aducrfus  vcncficam  matc- 

trp  ,  ck  ctiamfi  in  huiufmodi  bubonibtys  ahquandomorbus  non  vidca- 
tm  .t^lil  validuij  usncn  moriuntur  quafi  finc  fj  mptomatibus ,  non  po- 

tcntc 


Tars   II.         ALgrotus    111.      161 

tente  natura  infurgere  aduerfus  caufam  morbificam,  cognofctttirque  hoc 
ex  virtutis  extrema  imbecillitate  fine  euidenti  caufa.  Hi  bubones  non 
indicant  diuturnitatem  ,  fed  breuiflimam  mortem.  Alij  fiunt  vitio  nobi- 
lium  vifcerum  ,  fed  fine  venenata  qualitate  ,  qui  quidem  minus  funt  le- 
thales  ,  fed  tamen  non  definunt  elTe  malignK  Ex  bubonibus  ergo  alios 
efle  malignos ,  alios  lethales  ,  alios  diuturnitatem  morbi  fignificare  cer- 
tiiTimum  eft  ,  &c  quod  dicitur  de  bubonibus ,  idem  dicendum  eft  tk  de 
inguinis  dolore  cntico  per  decubitum  materias  ad  inferiora,  quemadmo- 
dtim  Herophonti  commode  accidiife  vidimus,  &c  decimaquarta  facTa  eft 
crifis.  At  etiamfi  fint  critici ,  tamen  neque  carent  pet iculo  ,  quia  bonos 
appellamus  abfcelTus ,  qui  longe  a  partibusprincipibus  fiunt ,  qui  aliter, 
eofdem  fufpe&os  efle  certiflimum  eft  ,  etiamfi  aliquando  contingat  ab 
his  morbos  diminui ,  quamuis  longo  temporis  tracTu  id  accidat,  veluti 
praefens  Hiftoria  confirmat.  Sed  redeamus  ad  rem.  Fuit  in  hoc  aegrotan- 
tenon  incommodum,lienem,  Sc  femur intumuifle,quia quascumque  de- 
pofitio  a  fupernis  ad  infernas  fine  dubio  commendatur,(ed  tamenargue- 
bat  copiam  maiorem  ,  quo  plurespartes  infeftabantur :  in  hoc  vtrumquc 
hypochondrium  lcedebatur,vt  denotant  verba  illa  *, 

1  Hypochondrium  dextrnm  molliter  contendebatur.  ]  Quia  ,  quae  mate- 
ria  prsecipitabat,  eadem  neque  tumorern  ingentem  faciebat ,  &  flattmm 
copiam  fufcitabat ,  calore  agsnte  in  eandem  materiam  craflltiem  haben- 
tem  ,  8c  quemadmodum  certifiimum  eft  ,  in  frigida  iccons  intemperie, 
etiam  totum  corpus  compati ,  6c  faciem  omnium  primam  intumefcere, 
ita  in  calida  caput  primo  compatitur,  quiafacies  ad  fufcipiendos  vapores 
maxime  cft  apta  ,  &  caput  afcendentes  ab  hepate  vapores  non  difficilc 
admittit ,  hinc  fit  vt  vellicantes  calore  fuo  prauernaturali  delirium  conci- 
tcnt  :  vtplurimum  autem  praecedant  vigilias ,  quas  propterea  a  Mwdicis 
plurimi  fiunt,  tanquam  delirij  antefignanae ,  &  multo  maiorem  conrra- 
xifle  intemperiem  calidam  hinc  elicere  po(llimus,qu6d  antea  veternote- 
nebatur  :  nunc  igitur  delirafle  neceiTarium  eft  diftipatain  fuifle  mate- 
riam  arTectum  frigidum  inducentem  ,  quod  etiam  demonftrant  vigi- 
\ix  ,  ciim  veternum  fanet  phrenitis  ex  mente  Galeni  6.  in  6.  epidem. 
commevt.8.  nifi  velimus  moderari  vim  aftectus ,  per  verbum  illud. 

k  Aliquantulum  delirauit.  ]  Innuens  leue  aliquod  delirium  ,  remifla 
fcilicet  vehementia  propter  difpofitionem  capitis.  At  quomodocumquc 
cfTet  ex  hoc  Medicus  poterat  coniectare  quantitatemmaterix,  6c  pericu- 
lum  :  quantitatem  materi3f,quia,  quoticfcunquc  videbitis  matcriam  ferri 
adinfcrnas  partes ,  6c  nihilominus  partes  fuperiores  laedi  ,  indicium  eft 
pras  copia  ,  non  omnino  exoneralTe  fupernas  partcs  \  etiamfi  iam  pofle 
elciiari  vapores  ab  iis  partibus  ,  ad  caput ,  fed  tamen  non  a:que  facile  ,  6c 
cgo  nunc  coniccTo  potius  ade(Tc  copiam  infignem,  cui  natura  non  poteft 
aeque  bene  moderari :  periculumpoftea,  quia  ha?c  accidentia  non  indu- 
cit,mfi  malitia  humorum.Qu.6d  adcflet  copia,verba  Hippocratis  fcquen- 
tia  confirmant,  dum  ipfe  ait. 

j  Quthto  deuuiones  pluresa  nigr*}Jpumof<t.]  Hoc  verbum^/wwpoteft 

K  k     3  referri 


z6 1    Comment.  in  Hifkorias  Epidem.Hippl 

tcferri  ad  quantitatem  ,  poteft  referri  ad  qualitatcm  ,  vt  dicamus  fuifTe 
plures,  quam  prius  erant,  &  exhoc  copia  :  vel  plures,id  eft,  vari;e,hinc- 
que  malina.  Itaque  vtrumque  fuifle  conftat  :  qualitatem  enim  prauam 
dcnotat  nigrcdo  excrementorum ,  &  fpumofitas ,  qux  mala  qualitas  vifa 
eft  clTe  au&a  fexto  die  ,  cum  deterioris  fuerint  qualitatis  excrcmenta, 
quoniam  nigra  ponit  extitilib  pinguia,  fpumofa,  vifcofa,&  graueolentia, 
quibus  cxcrementis  euacuatis  vifa  eft  aftc&io  leuior,  etiamfi  foleant  hiec 
improbari ,  tanquam  pernicioia  ,  &  vt  alia  omirtam  ,  tantum  de  pingui- 
bus.cV  graueolentibus  diccmus.  H#c  lethalia  efle  teftatus  eft  Hippocra- 
tes  i.prognoft.  text.ii.  dum  fcribebat  fic  :  Hti  autcm  magis  lethales  funt 
mgr& ,  velpmgues  ,  vel  liuid* ,  vel  truginofa  ,  &  foztiddi.  Pingues  cxcre- 
tiones  fiunt,  cum  reccns  compacta  fubftantia  pinguedinis ,  ac  cainis  ab 
ardentc  febre  refoluitur ,  &  colliquatur.  Solet  id  eucnirc  in  fcbribus  pe- 
ftilenribus :  ita  enim  habemus  m  hac  fellione,  comment^-;.  Qu&  cuacua- 
Lrtur  erat  colhquaiio  ,  quod  quidem  eiTc  fymptoma  vidcrur  in  perpe- 
tuum  fcbris,  quartj  peftiienrem  priuatim  vocitant,  cum  mortales,vel  citra 
peftem  corripiatjannotarum  hoc  a  dilcctifT.  Putre  meo  in  commentarys  m 
provneftica.  Qu6d  vero  efleht  fcerida  ,  8c  hoc  erat  ex  perniciofis :  nam 
fcetida  omnia  peflima  funt ,  tcfte  Hippocrate  in  fregnoftic.  Omm  t  h 
quk>fubpi4tridi  &  fcettdi  odores  m  pjs  ornmbm  ,  cfu*  vomitu  7€htc'i: 
MaiiMzc  dc  caufa  fputum  in  phchiiicis  exodore  eftc  examinandum  prac- 
cipiebat ,  non  foliim  tanquam  fignum  dernonirratiuum  iuppurationis, 
verum  etiamtanquam  impnmis  lethale  ,  f:  vefe  ■  ;;:cr  foeteat  :  quando 
cnim  pcrfentitur  ingens  fcetor ,  ingcntem  putredmem  ad<  fle,  caloris  cx- 
tranei  abundantiam  ,  &  caloris  natiui  extin&ion.m  in  parte  ,  aqua  pro- 
dit  fempcr  demonftrat.  Et  quod  dicitur  de  fputis,  idem  intclligitur  &  de 
vrinis,  &aluicxcremcntis,  &  prxfertim  fi  in  fcbribus  continuis  fiant,& 
tantam  vim  efle  in  hoc  figno  ftatuunt  viri  grauiflimi ,  vr  putenr  magni- 
faciendum  efle  femper  ,  &  huicminim^  fidendum  ,  etiamfi  alia  cflent  fi^ 
gna  falutaria  :  nam  quamuis  in  purulentis  omnia  figna  reperian- 
cur  falutaria  fimul  ,  nec  vllainterccdant  lethalia  ,  qualia  funr  inquie- 
tatio  ,  dolor  vehcmens,  fputi  fuppreflio  ,  fpirario  difficilis ,  fitis,  txri- 
marum  partium  frigus,  &c  id  gcnus  alia,  vnius  tamcn  huius  pr;efentiaae- 
cidiu£',  cV:  morti  praedicendce  fatis  eflc  poteft.  Vcrba  ,  qiue  debcnt  a  vo- 
bis  attcndi  in  horum  morborum  curariombus,  &c  maxime  mcmoria  man- 
dari.  I  Ioc  confirmatur  m  Coacis  ltb.$.  text.ny.  fetl.i,.  fic  :  Lethales  funt 
ftingnts,  mgra,  liuid<ey  cum  odore graut.  Ergo,  fi  huiufmodi  cx- 
nt  lcthaliajquomodo  coualuirhic  aegrotans.Non  proprcr- 
caquod  fcribit  Hiopocrares  cflc  lcthalia  ,  eaitl  ob  rcm  ralia  cfle  iimplici- 
rer  eft  intclligendum  :  nam  quarcumque  cuacuarioncs  atrcndendar  funr, 
fi  benc  cxcanr ,  nccnc.  Bcnc  cxircintclligcmus ,  fi  iam  apparucrint  figna 
CO&ionis ,  fi  cum  hac  virtus  plusinfto  nou  dcbilitctur,  ii  argcr  impoftc- 
luni  mclius  fcrat  morbum  :  nam  hocimprimis  arrcndirur  in  omni  cua- 
cuationc,  vt  facilitas  ,  cv  tolcranria  cuacuationis  fpcdcrur.  HincHippo- 
4.  Aphorifm.  alias  addulto  >  fcribcbat  in  hunc  modum :  £xi  1 

nu 


Tars    11.        TjEgrotus   III.     16$ 

nes  infebribus  non  intermittentibus  liuida  %cruent&  yfoetid&ybiliofa  omnes 
maU  ,  fed  curn  bene  excernunpur  y  non  maU.  Addit  Galenus :  AlaU  eua- 
cuationes  funt  malarumfigna  dtjpofitionum,  prodeuntque  f&pms  eodemmo- 
doy  quo  in  viceribus  putridis  ,  a  quibns  ichores  ,  hdc  efi ,  liquores  ftniofi  de- 
fiumt  ,  nihil  difpofitioni  conferentes ,  nonnunquam  verb  ita  ,  ficutipm  ex 
abfceffu  difrupto  bene  expurgans partem  patientem.  Indicia  vero,  qubd  be- 
ne  excernatur  ,  maxima  quidemfunt  cottio  ,  &  bona  tolerantia ,  cum  ipfis 
verb  &  morbi  fpecies ,  &  pofi  ipfam  anni  ternpus>  regio  ,  atas  ,  natura  agro- 
tantis.  Idem  Hippocrates  i.prognofi.  text.^i.  Inomni  materia  ,  qu&  ex 
corpore  fecemitur  facilttatem  potijfimum  jpectari  conuenit  :  f&pe  emm  va~ 
luit  natttra  prauam  vincens  affetHonem  expurgarecorpus  ^&in  hoc  terren- 
tur  multi  afpicientes  vitium  eius ,  qu&  excernitur  materU ,  nequaquam  co* 
gnofcentes  yVtrum  id  accidentis  fiat  ratione ,  an  quia  natura  prauam  mate- 
riam  foras  propellat.  Si  bene  ,  an  male  exierint  excrementa  haec,oftend?c 
fanatio  ,  cum  ab  cuacaatione  remifla.  fint fy mptomata  ,  fcribit  enim  dor- 
miuifle  Scmeliiis  mentc  conftitifle  ,quod  potuitideo  euenirc  ,  quia  vi- 
riofi  humores,  praefertim  atri,  deiati  fint  ad  infernas  partes ,  qucmadmo- 
dum  fugax  fuiditas  biliofis  fuperuenientibus  deie&ionibus  folet  finiri. 
Potuic  eriam  id  euenire,  quia  eflet  dies  par,  fcilicet  quietior,attamen  fuit 
fomnus  non  inutilis ,  quia  diminuitdeiirium  s,cum  melius  conftitifle  di- 
car.  At  enimvero  ,  quemadmodum  infidus  femper  eft  dies  fextus  ,  ica 
etiam  non  multiim  fidendum  alleuationibus,  tali  die  factis  ,  quod  etiam 
fequentia  confirmant :  nam  totus  immutatus  videbatur  die  feptimo  ,  dc 
quo  fic  habetur: 

m  Septimoy  lingua  arida  yfitibundus  erat,  delirauity  vrinA  tenues,  haud 
boni  coioris.]  Quoniam  mouebatur  hic  morbus  diebus  imparibus,parum 
perdurauit  quies  illa  ,  qua*  vifa  eft  die  fexto  :  nam  ,  habuifle  accidentia 
enarratain  texcu,  aliud  nihil  demonftrant ,  quam  audtam  efTe  febrem,& 
quia  acuta  erat ,  etiam  ex  vi  caloris  lingua  exficcabatur  :  eadem  rationc 
fitis  vrgebat  ,  calor  autem  ,  ctim  eflet  immenfus  ,  laedebat  caput,contra- 
hens  inremperiem  calidiflimam  ,  aqua  vigilix  ,  &  delirium  \  hinc  vrinae 
tenuitas ,  elatis  vaporibus  ad  fuperna,  &  minime  vrinatum  bonus  color; 
eranttamen,  quantum  conie&o,  minus  malas  ,  quam  fupra  reccnCitx. 
Quod  in  die  pari  minus  afrligeretur ,  dies  octauus  fidem  facit ,  quando 
eo  die,  eriamfi  excremcnra  alui  cffent  improbanda,vr  nigra  *,  tamen  erant 
pauca  compadta,  i<\  eft,  aliquo  modo  compacta,  quafi  velit  dcnotarc  ha- 
buifle  aliquod  coctionis  principium  ,  Sc  proinde  fequuta  conferentia  ,  Sc 
tolerantia  omnia  funt  rcmifla,  cum  dormiucrit,  apud  fe  effer ,  neque  fitt 
a?que  infeftaretur,  minus  commotis  humoribus ,  &  etiamfi  in  nona  terri- 
fica  habuerit  fymptomara  ,  nihilominus ,  fi  pulfus  potuiflct  tangi,  huic 
maxime  pra:  casteris  fuiflet  fidendum  ,  quia  verifimilc  habuifle  conftan- 
tem.  Terrifica  dico  fymptomata  ,  quia  fuperriguit ,  febris  fuit  acuta  ,  fu- 
dauit,  infrixit,  delirauit,  8c  alia  paflus  eft  accidcntia,  qua^  poteranr  timo- 
rem  incurere ,  &  praefertim  cum  apparucrint  co  dic  ,  qui  conrcmplabilis 
dicitur  a  Galeno,  quia  faepiifime  iudicia  infeptima  imperfede  fa£h,  ipfc 

pcrfi 


164    Comment.  in  Hiftoria*  Epidem.  Hipp. 

perficir ,  aur  praeoccupat  in  vndecima  furura.  Ira  in  hoc  segrotante  incce- 
pic  crifis,  (cd  ea  quidem  &  imperfedla  ,  &c  periculofa.  Imperfe<5fca  ,  quo- 
niam  non  iudicauit  ,  quod  neque  erat  expe&andum  ,  nulla  fequuta  co- 
<5tione,&:  proprerea  non  eft  mirum  ,  fi  euenir  rclapfus.  Demum  fuir  peri- 
culofa,quia  cum  grauillimis  fymptomatibus,qua:  fuerunr  excirata  ab  hu- 
moribus  huc  ,  &illuc  agiratis  a  natura  bonos*(uccos  a  malis  fecernente, 
Veluti  euenirc  folet  in  pcrturbationc  critica.  Quod  poftea.  fuerinr  pericu- 
lofa  fymptomara  ex  rextu  haberur :  nam  inquir ,  nguiffe,  pofteafudaffe,  a 
cho  tterum  reftigeratio.  Rigorcm  hunc  nulla  infignis  eft  fequura  cuacua- 
tio  :  ncque  enim  effatu  dignus  fuit  ille  fudor.  Illud  tamen  ,  quod  augct 
pcriculum  ,  eft-,  riguiife  a  (udore  :  nam  fcribir  Hippocrares  2.  prorrhet. 
■text.^i.  Si  ex perfttftione  fudantes  recalefcant ,  malum.  Galenus  in  com- 
ment.  *Vtf0,tfftti*fitriff  j  id  eft  ,  rccalefcenres,  nuncinteliigit,  qui  rurfus  fe- 
bricirant.  Scrmo  autem  talis  eft.  Si  in  morbo  quu  ,poftquam  fudauit ,  fti- 
gidior  qtitdem  prottnus  ,  quam  natura  conueniat,  fiat>  rurfufque  fehtcitery 
non fine  periculo  afficitur.  Quod  autem  Sc  idipfum  malum  fit ,  cuiuis  pa- 
tet.  Ergo  ,  cum  a  fudore  frigidus  fa&us  fuerit ,  rurliifque  fcbricitauerit, 
vt  veriiimile  eft  ex  fequentibus,  mcriro  non  fine  periculo  fuifle  argroran- 
tem ,  vnufquifque  videre  poteft,  quod  fi  aliud  non  fignificafler ,  faltem 
morbilongitudinem,idquc  ex  eodcmHippoc.  habctur  ^.Aphor.text.Ap. 
Qui  fic  habct :  Etvbi  tn  toto  corpore  mutattones  ,  &  fi  corpiu  refttgeretur9 
vet  rurfus  calefiat,  vel  color  altcr,  ex  alterofiat,  longttudtnem  morbt  figni- 
ficat.  Galenus :  Diffofitiones  varia  diuturmeres  fernper  funt ,  quam  quA 
funt  vniufmodi ,  cum  non  poffit  natura  inpartto  tempore  multas  cenficere 
dtjpofitiones.  Sed  praeter  id3  quod  infrixit ,  delirauit,  lingua  exaruit ,  fitis 
vrgebat  ,  &c  vigilabar ,  quae  omnia  non  oblcure  demonftrabanr  a  fudore 
non  fuifle  alleuatum  ,  6c  nefcio  quomododicit  Galenus  in  comment.de- 
lirafle  in  nona,  8c  dextro  oculo  ftrabonern  fuilTe,  quia  crifis  immineiet. 
Nam,  inquit ,  quod  delirauertt  in  nona  ,  &  dextro  oculo  ftrabo  fuerit ,  res 
funt,  qu&  folent  in  iudicijj  enenire  :  nam,fi  his  fidendum  opoitet  praecant 
figna  codfcionis ,  nifi  mcntiaturGalcnus,  aliter  funt  infida,  in  3.  cmmde 
crtfi  cap.i.  Poftquam  cnarrauit ,  qu#  crifes  antecedunt ,  fnbdit :  Detnde 
repente  muitus  Judor  erumpit,aut  vomitus  aliquis.  Quod  C\  refpondeamus 
Jixc  facta  fuiifc  rcpcnte,diccndum  ramcn  neceflaria  eflc  figna  coctionis, 
quorum  ne  minimum  quidcm  extabar.  Quod  clarius  cxprimir  cap.7,.  his 
vcrbis  :  Dicam  vero  fummattm,  &  nunc  ornnia  ,  qtt&  &  pr&fentcm  crtfim, 
quo  euafurafit  oftendunt ,  &  futuram  pr&monftrant .  Pnmum  quidern  ,  & 
maxtnuim  tnter  omnia  eft  confiderare  coftiones  ex  vrtnis  ,  Cr  alui  excre- 
iacnti6^&  jputa?mntbtis.  Ex  quibus  vcrbis  vulr  cvilim  fcmpct  habcrc,quae 
candcm  prxmonftrcnt,  vidclicct  ftgna  codionis,  (\  non  perfecta: ,  faltem 
manifcfta*.  Ergo  cum  in  hoc  gcgrotantc  nullum  apparujflct  coclionis  fi- 
gnum,hac  non  vi  naturae  criiim  molicntis,fcd  potius  vi  morbi  fadam  c\i- 
ccndum  cflct :  nifi  vclimus  non  taro  hcri  a  natura  motus  fymptomaticos 
cum  xgrotantis  commodo,tiincquc  ilicunrur  iudicati  .r^rotantcs,ctiamfi 
non  pcrfccfcc.  Et  fi  crat  aliquid  ,  quod  poflcc  ruinam  minari ,  non  crat  i\i 

pofttcmis 


Pars  1 L        jfcgrotus  III.        165 

poftremis  oculi  diftortio,a  qua  cerebri  vitium  fignificabatur  ,  Sc  non  tan- 
tum  poterat  dici  fignum  periculotum  ,  veriim  etiam  mortiferum  ,  quod 
eft  expcrta  Oecetai  vxor,  qux  ciim  huiufmodi  fymptomate  ab  abortu 
decimoquarro  dic  obiit ,  hic  autem  conualuitquidem  ,  non  fine  labore^ 
Vt  ex  textu  appatet,  neque  mirum  rantumpericulum  afFerre,  quia  vtplu- 
rimum  fequitur  coiluuliionem  mufculorum  oculos  mouentium  •,  dico, 
vrplurimum,  quia  polteft  prouenire  etiam  a  flatibus,  vt  in  hoc,  quia  bre- 
uitas  fymptomatisita  fuadet,ciim  fere  fuerit  momentaneum,  &  nondiu- 
tius  permnnens ,  &c  quemadmodum  omne  bonum  fignum  ,  quo  perfi  ftit 
diutiiis ,  eo  melius :  ita  omne  malum  tanto  tolerabilius ,  quanto  breuius 
eft ',  hascque  eft  caufa,  cur  minus  aliis  lasfus  fit,etiamfi  eadem  elTent  deci- 
madie.  Sicvndecima  vifus  eft  negrorantis  ftatusimmutatus,cum  omnino 
mente  conltarer,  3c  alia  haberet  3  quae  nonnifi  meliorem  xgrotantis  con- 
ditionem  denunciabant',  prxfertim  cum  a  fudore  fit  febris  fublata  :  ta- 
men  q  jia  in  materia  cruda  nunquam  fit  pcrfectum  iudicium,eam  ob  rem 
ftatim  addit.  . 

n  Vrirl&  erant  circa  iudicium  tenues.  ]  Quod  non  alia  de  caufa  addir, 
nifi  vt  cantos  nos  reddat  in  ferendo  iudicio  falutis ,  aut  mortis :  neque 
enim  propteiea  qu6d  melius  habeat  aegrotans ,  ftatim  prxdicendum  eft 
fiiblitum  efle  timorem,  fed  aliaattendere  oportet ,  iSc  videre,  an  concur- 
rant  fimil  qua?  certum  iudicium  pollicentur :  fi  enim  vrinae  adhuc  rema- 
nenrcruda:  poft  iudicium,  genus  venofum  non  integre  conualuit,  &:  cam 
ob.rem  flifpicari  femper  oportet ,  ne  qui  a?grotans  vifus  eft  integre  iudi- 
catus,  iterum  in  morbum  incidat ,  quod  ita  eiTe  confirmat  prxfens  Hifto- 
ria,cum  decimaquarta  die  iteuum  febricirauerit,iTmanentibus  ante  enar- 
ratis  accideutibus ,  quae  demonftrabant  adhuc  priorcm  putredinem  vi- 
guilfe.  Ncque  intermififie  duos  dies  fuit  indicium  febrem  verfam  efTe  m 
tertianam  ,  quia  illa  intermiflio  non  fuit  ex  propria  morbi  figura  3  fed 
fiunt  haec  interquiefcente  faepifume  natura  ,  quod  multoties  vidi  ego ,  3c 
cx  iftis  aliquos  obiifTe  fcio,aliquos  difEcile  conualuifle,pro  ipforum  ftatu 
minus  ,  aut  magis  malo.  Quare  5c  vos  adolefcentes  dile&ifumi  hu- 
ius  Hiftoriae  exemplo  accurad  eritis  circa  fymptomatum  cognitionem, 
ne  minima  aegrotantis  alleuatio  vos  decipiat ,  vt  non  raro  euenire  vi- 
debiris.  * 

°  Redijt  decimdquarto.]  Vix  crcdibile  erat ,  pofTe  integre  iudicari  in 
tanta  humorum  cruditate ,  &  copia  ,  praefertim  ciim  iudicium  fit  faclrum 
fine  indiciis  codtionis.  Qu  ire  aon  eft  mirum  rediiffe  ,  Sc  prorfus  eadem 
fuifle  fymptomata  ,  8c  foitafTc  grauiora,cum  &  vigiliae  vrgerenr>&  deli- 
rium  inualefceret.Hic  locum  videtur  habere  fententia  Coacarum  ex  Ub.i^ 
text.  100.  defumpta,  quae  fic  habet :  Quibus  excuffa  infania  yfebrts  acuta 
fuperue  nt ,  phrenuia  rurfus  fiu  n.  Phreniticorum  enim  relapfus  accepri 
feruntur  infaniac  reliquiis,  quae  in  cerebro  fuperfunt ,  quia  infmiae  tanta. 
cft  feritaSjtataque  cerebri  alteratio,vt  fuperftite  empyrcumate,id  eft.igniS' 
fomento,  vix  videatur  pofle  depelli  >  fiquidem  inilla  partc  imprefla  ma- 
Aeat  vcteris  veftigium  maji.  Videtur  aurem  ambiguum^an  iftud  deiirium 

1 1  dicatus 


166  Comment.  m  HiBortas  Epidem.  Hipp. 

dicaturphrenitis,nccne:phrcnitis  enim  haber  perpetuum  delirium,rtfuo 
loco  demonftrabitur  ,  hoc  autem  erat  interpolatum  :  nam  cum  obfcure 
in  qaarta,  manifeftc  in  quinta  apparuiflet,  alternis  tantumdiebus  aegrum 
infeftabat ,  vfque  ad  vndecimum  ,  qua  per  imperfedtum  iudicium  a  fe- 
bae  ,  &  a  delirio  liber  euafit,  ita  vt  potius  paraphrenitis  ,  quam  phrenitis 
videatur  dicenda  ,  infequens  exacerbationcm  febris ,  qua:  per  dies  impa- 
res  mouebatur.  Vifus  quidcm  eft  phrcniticus  a  decimaquarta  ,  rfque  ad 
vigefimum  diem  ,  quo  temporc  deiirium  fuit  perpetuum  ,  neqne  mirum 
id  ita  eueniiTe,quia  calcficltim  cerebrum  a  priori  delirio,  potuit  non  dif- 
ficile  validius  alterari :  femel  enim  contra&a  intemperies  paruo  negocio 
incrementum  fufcipit.  Hxc  cum  ita  habeant  nullus  potuiflet  adhuc  affir- 
mare  in  tuto  eife  flatum  iftius  aegrotantis ,  prsscipue  ciim  in  dies  exacer- 
bari  accidcntia  animaduertamus  ,  vt  dies  decimaquinta  demonftrat ,  dc 
qua  fic  (cribitur. 

P  Quintodecnno  vrina  turbata^cHtkfmodi  ex  ijs>  cjud  fubfederunt  fit^vbi 
dgitantur.']  Vrinae,  quas  decimoquinro  die  emifit ,  maximam  humorum 
in  venis  agitationem  ,  &c  flatuofi  fpiritus  permiftionem  arguunt.  Ita 
^.Aphonfm.  text.jo.  capitis  dolorempraenunciare  vult  Hippocrares.quia 
cum  fiant  a  matcria  crafla,  <k  denfa  a  caiorc  agitata,  faciliime  fpiritus  fla- 
tuofus  eleuattir  ad  csput ,  quibus  rcpletum  caput  dolet ,  &  prx  calore 
ctiam  in  huiufmodi  cafibus  arcetur  fomnus  ,  delirant ,  8c  fcbricitanr. 
Illud  ,  quod  intcr  hxc  figna  ,  aliquid  boni  habebat,eft  doluifle  crura,  6c 
tibias :  nam,  (i  vcrum  eft,in  eas  partes  defluere  humores ,  in  quibus  do- 
lores  excitantur  ,  crat  etiam  pro  ccrto  habendum  ad  eas  partes  fieri  hu- 
moriimtranfmiflionem,&  cum  maximo  argrorantis  commodo,hac  fadta 
a  nobilibus  ad  ignobiles.  Simili  faoca  depoiitione  in  Herophonte  ,  pra> 
ter  omnium  cxpcctationcm  euafit :  folct  enim  talis  dcpofitio  etiam  citra 
codtioncm  iuuare  non  mcdiociiter,vti  in  anteccdentibus  cft  obleruatum, 
quod  eciam  quammaxime  &c  vos  attendere  expcdit.  Vt  autcm  dcmon- 
ftraret,  non  pcrinde  aluum  fuifle  lubricam,  ac  m  principio,  fubdit,  vfum 
fuifle  balanoad  cduccndas  (xccs  ,  fed  tamen  ctiam  Videmus  refpcxiflc 
asgrorantis  virtutem,non  pra-fentem  tantum,  fed  etiam  futuram5quando 
fciens  in  morbo  diutumo  virtutis  proftrationcm  imminere  ,  vfus  cft  lc- 
uiflimo  mcdicamcnto,  de  qua  rc  iam  dictum  cilfipra.  Excrem»  nta,  qux 
exccrncbantur  crant  nigra  ,  quibus  non  fidcndum  ,  propterea  quod  cum 
fubcflet  fcruor ,  potcrat  quid  fmutri  cuenire  :  ncque  enim  adhuc  capitis 
affcdtio  remittcbafjr ,  cum  dcnuo  fextodecimo  dic  deliiaict,  ck  haberct 
vrinas  coctionem  requircntes  :  crant  cnim  tcnucs  cum  nubiloia  (ulpcn- 
fioiie  ,  quas  reponir  inrer  mediocres  Galcnus  m  Hiftoria  Pytluoms  j  nc-» 
quctaiv.c  n  ckimcb.it  rutura  iv.o  muncie  fungi,  nmmum  oivnes  fcosco- 
narus  adhibebat  yt  morbificam  caufam  ieniim  cr.inccrct  ,  concoqucret, 
&  cxpcllcrct.quod  dum  ficbat, rntihv.  |  atkbatui,  qu.u  niinus  tuta  cflc  ap- 
paicbat,  vtex  textu  elicitur,  dum  icubit, 

S  Scpnmodccimo  m.i.c  cxtrtm&  f\irtc.t  frigcfccb.  nt.']  Vidcmus  naturam 
fcmperinclinailc  adfudorcm  ,  aim  &  dic  nuno,  &  vndcumo  (udorcru- 

P  crir, 


Pars  II.         JEgrottit    111       16 7 

perit,fed  tamen  propter  materire  difpofitionem,  fiut  imperfe&us.quem- 
admodum  &  in  hoc  dic  ,  m  quo  maxime  agitatam  naturam  cernimus. 
Haec  dum  fe  difponeret  ad  cuacuationem  ,  refrigetabatur  ,  calore  intus 
recurrente  ,  visaque  eft  acceflio  ,  ciim  fit  coa&us  cooperiri,  dc  poftea  fe* 
bris  aucta  fit ,  quod  etiamfi  fiat  imminente  crifi  ;  tamen  neque  poterat 
expe&ari  integrum  iudicium  in  materia  contumaci ,  quae  plures  natLirce 
motus  expofuk,  antequam  integre  euincatur  ,  quemadmodum  ck  nunc 
videmus :  etiamfi  enim  fudor,qui  erupit  fucrit  laudabilior,cum  roto  cor- 
pore  eruperit,&:  folito  copiofior,  quem  alleuatio  euidens  fequuta  eft  ,  vt 
ex  diminutione  delirij ,  Sc  febris  conftat  *,  tamen  ,  neque  potuit  pcrfe&e 
iudicari ,  ciim  nihilominus  perdiuaret  febris ,  &c  fimul  fitiret ,  quod  eui- 
denter  denotabat ,  febrem  fuifle  aiicuius  momenti.  Prauam  adhuc  fub- 
ftitiile  difpo  fitionem  demonftrat  vomitus,qui  fuit  materiae  biliofae..quifi 
fuiflet  copiofus ,  maiorem  vtilitatem  attulillet ,  at  quoniam  fuit  paucus, 
eam  ob  rem  ck  morbus  producebatur  j  id  autem  ita  factum  credidcrim, 
quia  adhuc  extarenr  phlegmatica,  quas  vt  tenacia ,  non  finebant  fe  trahi. 
His  refpondebant ,  qua?  per  aluum  euacuabantur,  quod  fpectat  ad  quan- 
tiratem,fed  deteriora,cum  eifent  nigra,&  tenuia,  quae  cruda  efle  denota- 
bant,  &  prauitatem ,  vt  inde  poflet  Medicus  non  omnino  certam  falutem 
polliccri.morbo  diuturnitatem  habituro.Neque  fublata  erat  fufpicio  affc- 
etionis  cerebri,  vrinis  ex  turbidis  in  tenues  commutatis,  vti  fadhim  con- 
ftat  ex  fequentibus ,  dum  fubdit. 

1  OcJauodecimo  mensilli  Ubabdt."]  Mentem  Jabare,£V  efle  comatofum.' 
perinde  eft,  ac  fi  diceret ,  incidifle  in  coma  vigil.Hacc  dum  fiunt  in  mor- 
bo  caiido  ,  {ufpe&am  reddunt  aegri  falutem ,  quoniam  inutiliter  vertitur 
phrenitis  in  veternum,  Galeno  dicente  6.  in  6.  epidem.  cornment.%.  quia 
videtur  potius  narune  extin&io  ,  vt  de  Hermocratedicebatur,  etiamfi  in 
hoc  «grotante  non  aeque  grauis  erat  affeclio ,  quamuis  humoris  pitnitofi 
copia  adeffer.  Etenimvero  bene  adfcum  eft  cum  illo  sgrotante ,  qui  fn 
morbo  grauiflimo  vires  habet  adeo  firmas  ,  vt  poflit  refiftere  morbifica 
caufa:  ad  perfectam  coctionem  vfque.  Hic  aegrotans  etiamfi  morbo  ve- 
rendo  detineretur ,  nunquam  tamen  natura  ei  defecit,  imm6  validiiis  in 
dies  mquebat ,  tk  quo  caufa  erat  contumacior  ,  eo  validior  motus  m  ex- 
pellendo  apparebar.  Ecce  vigefimo  dic  adhuctentauit  confuetam,&  ma- 
xime  conuenicntem  euacuationem  febribus  intendentibus ,  fudorem 
videlicet ,  qua  euacuatione  in  die  decrctorio  facta  ,  dormiuit ,  cVplane* 
mente  conftitit.  Itaque  ceflarunt  omnia  :  delirium,  fitis ,  febris ,  &  ita 
videbatur  iudicatus,  fed  tamcn  non  omnino  fidendum,  dum  vrinas  poft 
iudicium  tenues  habemus,nifi  id  fiat  propter  vrinarum  multitudinem,  vt 
contingit  in  iudiciis,fecus  oculatus  fit  Medicus  oportet,  neque  alleuatio- 
ni  tantopere  fidar,vt  putet  non  reuerfutum  morbum,quia  in  magnis  mor- 
bis,magnac  requiruntur  euacuationes  ad  fid  um  ,  &  integrum  iudi*- 
cium  ,  aluer  reuertuntur  morbi  ,  vt  praefens  cafus  demonftrat  ,  dum 
fubdit. 

*  Prtmwigejtmo  itcmm  ddirhkrn>  &  fitti  ydclor  hypochondrq.  ]  In  hoe 

L 1    x  ggro 


1 68     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp] 

segrotante  allcuatio  fuit  euidens,etiamfi  redierint  accidentiamamfcribir, 
parum  delirauit,  nonnihil  fitiebat  ,  fignum  ,  qu6d  &c  febris  mitior  erat  fa- 
cta,  cuius  caufactim  vapores,  nequc  tot,  ncque  aeque  calidi  eleuarentur, 
nequeetiam  aeque  grauia  reddebantut  fymptomata.Doluifle  hypochon- 
drium,  id  eft,dextrum,hoc  fiebat  ab  humore  fugaci  motu  illac  tranfeun- 
tc.  Perpetua  illa  palpitatio  circa  vmbilicum  poterat  perturbationcm  fi- 
gnificarc,aut  delirium,  Ci  credcndum  eft  Hippocrati  i.prognoft.  text. 28. 
St  pulfus,  inquit,  in  hjpochondrio  infit,  perturbationem  figntficat  >  &  deli- 
rium.  Ita  hb.i.  Coacarum  ,  text.iS.  Palpitatio  veritru  m  febre  infaniam 
facit ,  per  tranflationem  mmirum  humoris  calidi  >  tenuifque  furfurn  ad  ca- 
pttt.  At ,  ciim  palpitatio  multis  modis  dicatur,videndum  cft  de  qua  pal- 
pitatione  fitintelligendum  :  nam  triplici  modo  fumitur  palpitatio.  Pri- 
m6  ,  pro  illa ,  quae  fit  a  fpiritu  flatuofo,  &  craflb,  vt  2.  lib.  de  caufis  fym- 
ptorn.  cap.i.  &:  Ub.  de  rigore  conuulf.  Secundo  ,  pro  rehemcnti ,  infigni- 
que  arteriarum  motu  ,  qui  vel  ab  ipfo  «grotante  fentitur  ,  vel  a  Medico 
poteft  manifefte  confpici  ,  nondum  admota  manu ,  quemadmodum 
2.  epidem.  iri  Hiftoria  Pithodori,  &  fiiij  Erarolai  apparct.  Tertio  ,  pulfus 
dicitur  de  motione  illa ,  qua2  in  magnis  inflammarionibus  dolorem  exci- 
tat,  dc  qua  Galen.  j.Aphorif  comment.i.  &  4.  acut.16.  Primus  modus 
neque  hic ,  neque  in  prognofi  locum  habet,  quia  harc  ,  neque  delirium, 
neque  mfaniam  indicat ,  aut  aliquam  perturbationem.  Neque  tertius  vi- 
dctur  admittendus  in  hon  segroto ,  quia  dc  nulla  inflammatione  partiura 
m  hypochondriis  contentarum  hic  fcrmo  fit.  Qtiare  relinquitur  fecundus 
modus ,  qui  etfi  inflammationem  proprie  dictam  ,  tanquam  caufamnon 
agnofcat,&:  diftinguatur  atertio  modo,  attamen  incenfionem,  &  phlo- 
gofim  arteriarum  vrique  admittit.  Ita  in  hoc  asgro  palpitatio  originem 
duccbat  cx  caufa  dicta  ,  hincque  fomcntum  habcbat  delirium,fubmini- 
ftrato  calido,tenuique  humorc,atque  perturbatio  fignificabatur,  quiaab 
huiuiinodi  partium  arfeclionibusmon  poteft  abefle  periculum,cuiuscau- 
fa  acgcr  Medicus,&  adftantcs  pcrturbantur. 

c  VigefimoqiiartQ  vrtnx  habeba;/t  fubfidentiam.~\  Erat  finc  dubio  fub- 
fidentia  marcriae  crafla»  ,  cuius  maxima  copia  extabat  in  huius  a?g4-otan- 
tis  corporc  ,  dc-rudcntc  natura  talcm  matcriam  ad  vias  vrinx  •>  &:  ideo 
erat  mcntis  compos,  dclirij  caula  difcufla.  Et  tandcm  apparer  apcrte  na- 
turam  viclam  cllc  3  quando  poft  multam  dcfatigationem  cuaflt  luperior, 
potcntc  pcccantcm  marcriam  ad  infcrna  dcponerc,  vtcolligitur  cx  coxa: 
dexrcixdolorc.  Dcpohtio  admodum  commoda  ,  quod  oftcndit  ianario, 
quando  ab  hac  humorum  depofitionc  omnia  funt  rcddita  mitiora.Quod 
fi  nihilominus  rrintt  cflcnr  tcnncs ,  crarramen  fubiidcntia  ,  ncque  cnim 
porcrat  naturi  adhuc  \t\  tant.i  humorum  ciailorum  copia  pcifcctam  co- 
it.  tnem  moliri,  nifi  aliis fupcrucnicntibus cuacoarrorMbus,  quod  nonmfi 
longiflimo  tempoi  c  t  iduitl  :  nam  adhuc  vigefimonono  crant 

Ceoties  vnn.r  &  dcXtCt  ojuliK  dolebat.  Dcxtrum  ocuiiun  doluifle  ,  pof- 
fct  rcfcrri  hoc  In  futuram  crifim,  fed  tamcn  diccrem  fuiflc  flatus  iuilum 
licendcnreij  qui  dolorom  hunc  conciurunt :  cum  cmiui  caput ,  vt  vidi- 

mus, 


Tars    11.      rJEgrotm  111.       169 

mus,  elTet  quammaxime  cepletum,  oculi  autem  fint  quammaxime  vicini 
cerebro  ,  poruerunt  cerebri  afre&ionem  pcrfenthfe ,  &dolere  >  &  inquir., 
fuiflc  dextrum  oculum,  fortafle  e  dire&o  partis  affe<fbe  :  iam  enim  dixe- 
rat  dextrum  tempus  doluifle.  Vfque  ad  hunc  diem  vrinse  erant  tenues, 
indicium  non  obfcurum  ,  adhuc  crudam  cxtare  materiam ,  Sc  propterea 
non  poffe  integre  iudicari ,  quod  tandem  fequutum  cft  die  quadragefi- 
mo.  Hoc  die  aiuus  pituirofa,alba,  fubcrebra  deiecir,  multum  toro  corpo- 
re  fudauit.  Abfolute  eft  iudicatus.  Binas  tandem ,  &c  fatis  copiofas  tenta- 
uit  natura  euacuationes  ,  quibus  integre  fuifte  iudicarum  hunc  aegrotan- 
tem  fcribit.  Vna  erat  per  aluum,  8c  erat  materia  ralis  qualis ,  crafla  nimi- 
rum.  Alrera  perfudorem  tenuioris  rnateriae,  8c  inc^mt  fudaffe  verum,non 
vt  primis  diobus,  fed  addit  multum,  vt  innuar  crifim  fuifle  fa&ana ,  vt  in 
talimorbo  erat  neceflarium  :  maximse  cnim  humorum  copiae  maxima 
debebatur  euacuatio  :  poteft  cnim  aliquis  fudare,fed  non  copiose,poteft 
Sc  copiose ,  fed  non  toto  corpore,  proprerea.  addir  vtrumque,  copiose5&: 
toto  corpore  ,  vt  denotet  vim  naturas  in  expellendo  noxia  poft  longam 
pugnain,  de  quo  fudore  ha:c  habct  Hippocrates  i .  progmft.  text.16.  Su- 
dor  optimus  eft  per  omnes  morbos  aculos  ,  fi  per  diem  decretormm  euenU^ 
&  integre  fedat  febrem.  Bonus  etiam,  fi  ex  toto  corpore  prodcat*  faciat- 
que  vt  argcr  faciliiis  ferar  morbum.  Galenus  fuper  hoc  ita  habet  ad  ver- 
bum  :  In  optimo  fudore  duofcnbens  indicia  ,  pr&termifit  tertwmjaHquam 
neceffano  fequatur  ea^  qu&  dtxit :  Qui  enim  euemt  die  decretorio,  &  inte- 
gre  fedat  febrem>is  quoque  ex  toto  corfore  *>.Ergo  fudores  priiisfacti  erant 
boni,  qui  aegrqtantem  aileuarunt  *,  hic  autem  fuir  optimus ,  ciim  inte- 
gre  iudicauerir ,  dc  ex  toto  morbum  fuftulerit  ^  quod  fignificat  per  ver- 
bum  illud. 

v  Abfolute.]  Habet  hoc  optima  crifis ,  vt  dum  aegrotansiudicatur,fe- 
bris  foluatur  ,  atque  aliis  accidentibus  liberetur  ,  &  melius  fit  coloratus 
pro  ratione  euacuationis  ,  cum  melioribus  pulfibus  ,  8c  robuftior  fiat: 
cumaliquod  iftorum  deeft,tanmm  ab  optima  deficit,  quantum  eft  eius, 
quod  deficir  vis.  Suftinuit  hic  segrotans  fieuiflima  accidcntia,  vt  miium 
etiam  fir  ,  naruram  potuifle  vfquc  ad  morbi  perfectam  folutionem  fuffi- 
cere  ,  vt  non  immerito  de  hoc  dici  poflit,  quod  Galenusmemorauitdc 
Heropytho,  dum  inquit :  Hic  vir  memoratu  dignns ,  qui  morbum  grauem 
virium  robere  excepit ,  altoqui  tanto  morbo  futunu  impar  ,  &  de  hoc  ipfo 
Galenus  in  prdfenti  comment  Xcriptum  rcliquir  :  Apparet  hunc  virum  va- 
lidis  fuiffe  viribus  ,  vt  qtid.  cum  grauijfimo  morbo  luttantes  refifterent  *,  fi- 
gnum  ,  quod  vires ,  vbi  funt  valentes  omnia  contcmnunt,  ac  tolerant, 
Aliud  in  hoc  aegrotanre  eft  notandum  ,  fuifle  quadragenmo  dic ,  qui  eft 
terminus  acutorum  ex  decidcntia  iudicatum  per  fudorem  ,  quodinfrc- 
quens  efle  fcribit  Galenus  ,  Sc  experientia  docet :  Hippocrates  enim  de 
<udorc  verba  faciens  incipit  fic  :  Sudores  boni  funt •,  fi  febricitanti  incape- 
rint>&  tertio  die,&  quhnoi&  feptimo  vfque  adtrigefimum  quartum  ,  qua- 
dragefimi  aucem  nullam  facit  mentionem  .  quod  Galcnus  obferuat  m 
comment.  lubdcns :  Quadragefimi  non  memimt fortajfe  ,  quiahunc prm- 

L  1     3  cifium 


vjo    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp] 

cipium  morbortm  longort4m  exiftimauit ,  qui  non  admodwm  per  fudores  rn- 
dicantur.  Nam ,  &  tngefirnumfeptimum  ,  &  trigefimumquartum,  &  ante 
ipfos  vlgefimumfeptimum  raro  inueniemut  per  fudorem  iudicare.  Cum 
igiturhic  ae-grotans  iudicatus  fucrit  per  fudorcm ,  habuiiTe  virtuccm  vali- 
dilfimam  conftat,quae  ita  materiam  craflam  potucric  accenuare,  vt  vercc- 
recur  in  fudorena ,  &  potuerit  integre  in  cam  contumaci  morbo  aeger  \i- 
bcrari.  His  igitiu  ka'praemiflis  9  poftquam  ,  qnae  ad  partem  theoricara 
fpcclant  tctigimvtt,videamus  aliqua  ad  praximatcinentia. 

Curatio. 

FEbris  h«c  fuic  cx  iis  putridis ,  &acutis  ,  quae  praeter  id  ,  quod  erant 
magnae  ,  crant  etiam  mali  moris,  propcerea  non  eratambigendum,an 
huic  febri  conucnirct  venae  fec~Ho,nccnc  ,quando  omnia  ea  aderant,quac 
ad  huiufmodiopcrationcm  Medicum  potcrant  cogerc  Hac  de  cauia,fta- 
tim  ac  inuififfem  hunc  aegrotantem  ,  nulla  interpofita  mora  fanguincm 
extraxiflem ,  &:  in  magna  quantitate  ,  vt  morbi  vchemenria  icdaretur, 
viribus  praefcrtim  permittentibus,idque  ex  vena  iecoraria  brachij  dextri, 
praefertim  parte  capitis  dexcra  dolence.  Aluo  fponce  mota  ,  non  crac  cur 
clyfter  iniicerctur,&  cum  maximus  eflct  in  corporc  apparatus  humorum 
prauorum,infiftendum  erat  mcdicamentis  putrcdinem  arccntibus  :  acci- 
dcntibus  prouidendum,rationeque  veternofiaifeclus,rcualforia  medica- 
mcnta  erant  neccflaria,vt  cucurbituIae,fridciones,cV  alia  id  genus,  quibus 
paflim  nos  vci  vidiftis.  Ventciculi  robur  erat  fcruandum  ,  Sc  praecipnc  iti 
hoc  aegrotante  id  erat  agcndum  ,  cum  iolcat  m  morbis  dtuturnis  ventri- 
culus  non  pariim  labefadtari.  Secundo  die  modicum  meri  (anguinis  cx 
nare  finiftra  fluxit ,  demonftrabat  natura  quid  agendum  eflet ,  vidclicet 
poterat  fanguis  itcrato  mitti ,  (ed  ex  brachio  finiftro  ,  &  cum  vndecimo 
fcbris  intcrmiferit ,  ego  duodecimo  arripuiflem  occafionem  exhibendi 
aliquod  lene  medicamcntum  ,  quo  primi  ductus  exinanircntur  ,  &  allc- 
uaretur  nacura  a  farcina,  &a  mala  humorum  qualiratc  ,  nifi  tarnenaluus 
fuiflet  nimis  lubrica ,  quod  camcn  non  dictt  Hippocraces ,  vc  alias  folet, 
pofteaicccum  infiftendum  erac  fyrupis  rcfrigerandi ,  &  hume&andi  vim 
habcntibus ,  &  intcr  caetera  raihi  fuiflct  commendacum  oxymel ,  quia 
morbi  longitudo  denocabac  humorum  craflitiem.  Quomodo  vigilns 
cifetprouidendum,&  dclirio,  iam  in  aliisdictum  eft.  Et  quoniam  excre- 
mcnta  cmittcbat  nigra  ,  erat  perncceflarium  argrotantem  ,  an  alkui  eua- 
cuarioni  fanguinis  cflet  obnoxtus ,  inrerrog.uc  ,  vcluti  euacuationi,  hae- 
monhoidum  ,  quia  faepiflime  cuenit ,  vthis  icrcnris  cuacuarionibus  hu- 
iufmodi  fiantcxcrcmenra>&  eam  ob  rcm  ,  (i  hac  caufa  nigrcdo  cxcrc- 
mentorum  apparuiflcr,potcranr  applicari  hirudines ,  quia  fic  fa&a  fuiflet 
non  inuctlis  rcuulfio  a  parribus  fupcrioribus.  Hepatis  rario  erar  habcnda 
t  rTu  ucfcenris ,  opporrunis  linimcntis.  Tranfacta  vigcfimaprima  non  cf- 
fcm  vciirus  aliquod  lcuc  mcdicamentum  itcrare  ,  cv  ira  fcmper  altcrare, 
mc  non  validioribus,  fcqucntibus  nobis  motbi  motum,  &  cum  vi- 

dcrctujt 


*Pars   //.        'ALgrotus  IV.        171 

dcretur  natllra  ad  vias  vrinas  duccre,diurericis  moderatis  pet  eam  partem 
crat  ducendum  :  oportebat  autem  mutare  medtcamenta  ,  ne  iifdem  fae- 
phis  iteratis  odiofa  rcddanrur.  Tandem  iudicato  3*grotante,viribus  me- 
diocriterconftantibus,poteratpurgansexhiberi ,  quod  reciperetmel  ro- 
faccum,&  fyrupum  rofaceum  folutiuum  cum  diacarholicone  :  optimum 
enim  eft  medicamentum  hoc  ,  fed  multoties  fruilratur  Medicus  fua  fpe, 
quia  fcilicet  Rhabarbarum  ingrediatur  minus  opportunum  ,  quam  con- 
ucniat,fi  ver6  fideliter  fir  paratum,  benedidum  eftmedicamentum.  Ne- 
quc  enim  credibile  erat  intam  diuturno  morbo  potuifie  crifim  tam  per- 
fectamofieri ,  quin  relinquereturlocusmedicamentofoluenti ,  praefertim 
cum  crifis  praecipue"  fueritfacla  per  fudorem  ,  quaeautem  peraluum  eua- 
cuabantur,eflent  qaidem  piruitofa,non  tamen  multa.  De  vi&us  ratione 
crat  ftatuendum  a  principio,  qua?  poflet  feruarc  robur  virtutis  ,  ad  pcrfe- 
daiB  morbi  folutionem.  ht  haec  fatis. 

APPHSTOS     TETAPT02.  ^GROTVS     IV. 

N   Sacto  <I>/A<W,  p^p3f N  Thafo  caput  Phili- 

K*<pcthlw      iwm  w^W&jfl*  dolebat^ey  tandem 

jgovov  tnxhlw.  v&j-  «CsKsJ&f  vetemo  alio^uantulum 

7rvfg  Kj  vzsQKa&o.- ■.  correptus  decubuit.    Cumvero 

&ac  ,   >ut/g*AJ$tf.  qm  3  aro*w//  a  poculafebrem  continuam  ex~ 

7wpiT&v  %uuu*%lw  fyofAXjjav ,  6  citajfent ,  dolor  nccie  ccepit  ejfe 

7si>vQr*  <&apci>£iw3ni.  vvxrt  hn-  gramor^ incaluit primum.Pri- 

SzpfMwdu  t  <®z£rv.  t«  er&irtj  mo  die  biliofa ,  pauca  vomuit> 

y\uau%  ^hmJict ,  hxlyt ,  ^cwBzt  to  ftaua  iUaprimum^fed  deinde^j 

&^Tov.ftipy7uv&)itoAci7iXiQV.  euirulenta^piuraquealuifterco- 

^cri  'j  wAw;  w<&£&v&  JtyXbiy.  radeiecit.  Notiem  habuit  mo- 

vvkTcl  Jbcrcpoc&c.  Jdnipif  KcJ^ca^  leftam.Alterodiefurditas^acu- 

cig.  7wj>irg  c£v;.  xzso^Jptov  <h-  tafebris^ c  dextrum  hypochon- 

£tov  cnjuuiTzidy.  Vppimv  &c\  jzt  eow.  dnum  contentum  eft  ,  ac  intri 

«e$£  te-BcL^tfgQoA iz.  &%ci  cv&fob-  inclinabat^vrin&  tenues,per  /#- 

ptitict  y>vo{Jic.  cf/AK^v  ofe,itAjLVVy  cidjc  ,  fujpenftones     habebant 

*s&a  LdaovYtjLjJePtic..  ^/7«  Jbo-Qi-  parudS)genitur&ftmiles.  Circa 

fco(,.-nvxoT)]  aEciPwi.qsraptogiwBtj  meridiem  infaniuit.  Tertio  die 

<&cwm.  7TiLimf\\  <D&p)dm&eutv.  grauiter  fe  habuitA  Jguarto, 

conuulftones.  Omnia  funt  irri- 
tata.c  guintQ,fumma  luce  tft  defuncius. 

COM 


xjr.  Comment.in  HifioriasEpidem.Hipp. 
COMMENTARIVS. 

£$3r&  O  R  b  x  acuti ,  autYunt  acuti  cxa&e ,  aut  non  cxa&e.  Ifti  ad  vi- 
k  gefimum  diem  ,  illi  ad  decimumquartum  diem  perdurant.  Ex 
^  acutisalij  dicuntur  pcractiti ,  qui  dupliciterdiniduntur  >  in  per- 
acutos  exacte  ,  &  non  exacte.  Ifti  ad  feptimum  diem.  Illi  ad  quartum 
finiunt,  diccnte  Galeno  i.de  diebus  decret.cap.n.  Quarc  cum  hic  a?gro- 
tans  dicrn  quintum  vix  potuerit  attingcre,  morbo  peracuto  cxa&e  labo- 
raflcnon  eft  obfcurum,&  praeter  febrcm  habuiffe  etiam  in  dextro  hypo- 
chondrio  ingentem  phlogofim  ,  cum  intro  inclinaffe  ,  &  fuiffe  conten- 
tum  dicat.  Duplcx  fuit  huius  tam  grauis  affectus  caufa,  externa,  &  inter- 
na.  Externa,  prauaviclus  ratio.Intcrna  ,  peflima  corporis  difpofitio,  quo 
factum  eft ,  vt  noua  aducnicnte  caufa  externa  ,  tam  lethaliter  aegrotaue- 
rit.  Hinc  apertiflimc  colligitur  fiepiflime  prauam  corporis  difpofitionem 
pofle  exacta  victus  ratione  emendari,  praua  autem  vidtus  ratione  bonum 
corpori  habtum  poffe  diitbtui  &  multosmorbos  gcnerari  a  victus  ratio- 
ne  ,  multos  fanari ,  &  inhiberi  ab  eadem  pro  ratione  adminiftrationis. 
Exemplum  fit  hicargrotans,  qui  cum  minus  cffet  bene  difpofitus  corpo- 
re ,  quod  dcnotabat  dolor  capitis ,  vt  in  anteccdente  Hiftoria  vidimus, 
addcnsprauam  victus  rationem  ,  nimirum  in  quantitate  vini  pcccans, 
bicui  pp.iit ,  nec  immeritd ,  quia  fiiit  magnum  malum  dolcnre  capirc  vi- 
num  aflumpfiffe,  &  plus  iufto  :  vinum  enim  ob  calorem  promptt  i  bit, 
ac  penetrat  j  prxfertim,  fi  non  ita  craflis  partibus  confter  5  piopterea  .  ne- 
que  infebre,  nequein  dcfipientia ,  fed  neque  in  doloribus  capitis  vinum 
cft  fumendum.  Vcrba  Hippocratis  funt  :  Cum  verb  in  huiufmodt  morbis 
fortem  capitis grauitatem,  vel  mentis  Ufionemfufpii  atnt  fueris,  a  viho  ab- 
ftinendum  prorfus  eft.  Galenus  :  M:ns  tentari ,  Udique  dtcitur  ,  cum  ager 
febre  correptus  defipuerit.  Nunc  ergo  mentis  laefioncm  dcfipicnriam  dick^ 
in  qua  vino  abftincndum  praecipit.  Pari  modo  ,  &  in  vehcmentibus  capi- 
tis  doloribus.  A  vino  igiturerat  abftincndum  ,  cum  capitis  dolore  africe- 
retur,a  quo  non  tantumabftinuit,  fed  immoderate  eodcm  vlus  cft,  quod 
Hippocratcs  innuit  per  vcrbum  illud. 

*  Pocula.  ]  Id  etiam  teftatur  Galenus  1.  lib.  ad  Glauc.  cap.$.  Ibi  lo- 
quitur  de  fcbribus  ephemcris,&  poft  multa  concludit,nullo  modo  vinum 
Clfi;  cxhibendum  ,  n  capitis  dolor  adfit.  Vtnum  vero  omnibus,  inqi\h->fed 
prxcipue  his ,  qui  vtgiliam  paffi  funt  intrepide  offercndum  eft  ,  fubdit ,  mfi 
capttis  dolore  premantur^autpulfumvenarum  in  temporibus  fenttant. quod 
idcm  repctit  apcrtiflimc  tn  codem  lib.  vbi  agit  dc  fcbribus  cum.accidcn- 
tibus,  in  quibus  multotics  cft  ncccflarium  vinum  exhibcrc,  &  ita  ad  ver- 
bum  fcribit.  Vtnum  etiam  aqua  tcmperaturn  fttgida  ,  curat  eas  ,  qut  cx 
magnis  fiiint  euacuationtbui  diffoluttones,  &  tuncprtfcrttm,  cumfluwitad 
xentnculum  bumores.  Sed  aduertendurn  eft  >  an  aliqmdfit,  quod probtbeat 
'hutnfmtdh  cxhtbtttoncm3vclutfivnum  abquod  cx  vtfccnbw>  aut  caput  vc- 

bwtntm 


Tars    II.         JEgrottte    IV.      173 

hcmentius  doluerit,  aut  paffio  aliqu.i,  qn&  deiirare  cogat ,affuerit -,aut febris 
incendens  m  morbo  crudo  :  magna  enirn,  &  infanabilia  ex  vinipotu  in  hu- 
iufmodi  affefiibus  nocumenta  provieniunt .  Neque  eft  quod  aliquis  refpon- 
deat  efTe  id  intelligendum  de  calidis  affectibus  ,  quia  hoc  intelligitur  de 
dolore  capitis  tam  a  caufa  calida,  quam  a  caufa  frigida,vtidem  Galenus 
teftatur  2.  lib.  de  compofi  medicam.  fecundkm  locos.  Cum  enirn  vmurnfe- 
riat~caput  ,  omnefque  partes  neruofas  ,  merito  ipfo  delente  ,  affumpto  vtno, 
fi  non  effet  ,  fiet  ,  &  fi  erit ,  augebitur,  Quod  feriat  valenter  neruos  3  6c 
ipforum  originem,manifeftum  fcriptum  reliquit  Galenus  in  hiftoria  ado- 
lefceniuii  Melibea  ,  qui  ex  nimio  vini  potui  decubuit ,  3c  obiit,  in  cuius 
comment.  hxc  habentur  :  Aiulta  quidern  pocuia  neruis  nocent ,  &  origini 
eorum  cerebro.ln  hiftoria  Adolefcentuli ,  qui  in  Mendacium  foro  habita- 
bat,ita  habetur  :  Quare,vt  dtxi  de  offenfoper  vinum  adolefcente  nihil  ha- 
beo  firmi  ftaluere ,  nifi  hoc.  Omnium  eft  vvnorum  immodico  vfui  commune^ 
quod  nemos  tentet,  &  rnentem,  &  hic  quoque  cbijt.  Neque  diffimile  habe- 
tur  Itb.  de  pr&fagitione  ex puifibm ,  cap.j.\  Quod  cum  ita  fit ,  manifefte 
apparet  dolente  capite  ,  offenfas  inemendabiies  a  vini  potione  intempe- 
'ftiua  fieri,  vt  etiam  minime  mirandum  iit  ,  hunc  aegrotantem  ,  dolentc 
capitc ,  morbo  crudo  exiftente  ,  &c  veterno  affe6to,vinoplus  iufto  aflum- 
pto  in  morbum  lethalem  incidiife  ,  ex  quo  quarto,  vel  quinto  die  iit  de- 
fundtus.  Vt  autem  hasc  omnia,  quae  paffus  eft3reddantur  clariora,  fingil- 
latim  eadem  funt  obferuanda.  Quapropter  a  primo  exorfi  dicimus ,  raa- 
gnam  ,  Sc  ingentem  humorum  crudorum  copiam  fuiife  in  huius  xgw- 
tantis  corpore  congeftam,  ciim  per  multum  temporis  fpatium,  antequam 
febrite  incipcret,  capitis  dolore  laboraret,  &:  puto  grauatiuo  potius ,  exi^ 
ftente  copia  ,  a  qua  etiam  veternofus  iiebat  affectus  :  fuiffe  autem  non 
omnino  veternofum,id  erat  propter  miftioncm  biliofi  humoris.Re  igitur 
hunc  in  modum  fe  habente,cum  nouam  dederit  occafionem  propter  vi- 
num  ,  febre  continua  correptus  eft  ,  neque  tamen  a  primis  diebus  admo*- 
dum  graui ,  quod  explicat  per  verbumillud, 

Incaluit.  ]  quia  non  ita  cit6  folcnt  humorcs  ingenter  putrefieri :  vitio- 
fa  enim  collecf  a  humorum  abundantia  a  modicis  febribus  ccepit.qui  cum 
in  dies  ex  prauo  victu  peius  haberet ,  poftea.  in  grauiilima  incidit  fym- 
ptomata,  Sc  mortem  :  nampoftquam  incaluk,  vomitus  eft  excitatus,  ve^ 
hemenris  caloris  indieium,  quae  enim  fuerunt  euacuata,  erant  biliofa,pri- 
rnum  flaua  ,  poftea  etiam  virulenta  ,  de  quibus  fiupra  iam  di<5him  eft. 
Erant  pauca,  quiadebebat  eflc  potius  naulea  qua?dam  fegnis,qua?  irrita- 
ret  quidem  ,  fed  pauca  excerneret  :  quotiefcumque  enim  imbibiti  funt 
humores  in  ventriculi  tunicis ,  pauca  femper  euacuantur,  fcd  6c  fortaife 
etiam  pauca  ,  qtiia  a  ventriculo  ad  aluum  maior  pars  defcenderet ,  cum 
plura  per  aluum  fuiile  euacuata  fcribat ,  &  fortafle  cadem  ,  ac  per  vomi- 
-  tum  ,  &  fine  commodo  a^grotantis  vtraqne  iftarum  euacuationum  cft  fa- 
#a,  quiaiila  dicitur  euacuatio  bona,  quae  adeo  confcrt  xgrotanti,  vt  ali- 
quo  modo  leuiorcm  reddat  morbum  ,  hxc  autem  reddulit  nihilominus 
liodlem  iufomiiem,indicium,quod  moibus  reddebatur  grauior,  £c  quod 

Mm.  tere 


1,74     Comment. in Hittorlas Epidem  Hipp'. 

cerebrum  euidentcr  lxdebatur,  idque  multo  clarius  cernimus  ex  iis,quac 
fecundo  die  euenere,in  quo  furditas,febris  acuta  :  hypochondiium  dex- 
trum  contentum  eft.  \zmfupra  dictum  eft  furditarem  aliambfle  tempo- 
raneam,  aliaminueteratam  ,  fierique  propter  capitis  repletionem  ,  neque 
eit  qu6d  eadem  repetamus.  Quod  fi  caput  tantopere  fuit  lxfura,ea  re  ld 
eueniebar,  quia  febre  audta  maior  vaporum  copia  tranfmittebatur,a  qui- 
bus  furdiras.  Erat  autcm  admodum  periculofa  hoec  furdiras  ,  curr  virtus 
eflet  deprefla  a  vi  morbi.  Ethac  ratione  diccrcm  hic  habcre  locurn  Hip- 
pocratis  (ententiam  tn  i.Coacar.  text.jS.Ouibtts  tam  morbo  fraltt   ms  vi- 
dendiy  audiendiueperity  mors  %ns~hat\  nam,etiam(i  pkarima  vapotum  copia 
eleuaretur,vtiverifimile  eft,camenin  vigenti  virtutis  proftratione crede- 
dum  eft  fuiile  fa&a  furditatem  propter  refolutionem  facuitatis  animalis* 
c  Dextrvtm  hypochondrntm  tntro  inclinabat ,  ac  contentum  eft.  ]    Galc- 
nus  verba  hasc  exponens ,  fcribit,  id  rieri  tribus  modis :  rationc  affcctio- 
nis  fepti  tranfuerfi  ,  vel  ob  inflammationem  tnagnam  membranae  coftas 
fuccingentis ,  vcl  ob  principij  neruorum  arfectioncm  ,  quo  temporc  6c 
nerui  ipfius  tenduntur  ,  vel  quia  feptum  tranfuerfum  lit  inflammatum. 
J2 extrtern iinquiZy  hypochondrium  contentum  eft^ac  intro  inclinabat,  Illud 
fit  ,  vbi  a  fepto  rranfuerfo  vicinas  partes  velluntur  :  Subdir  :  sltipfum 
tenditur  feptnm  tranfuerfum  interim  inpleuritide  ob  inftammationis  ma- 
gmtudineta  fuccingentis  membrana  coftas  ,  interim  ob  origtnem  neruomm, 
adfe  neruosy  cjui  adfeptum  tra,fucrfum  pertinent  attrahentem,wttrim  per 
fua?n  ipfitts  inflammationem  ,  verijimilitts  eft  a  fepto  tranfuerfo  ob  neruo- 
ru?n  te  :fio  ;em  attrafio  ,  hypochondnum  qtioque  retratlum  fmjfe.   Maxime 
difrerc  diccLe.Dcxtrum  hypochondrium  furfumreuelli,intr6  trahi,&  ve- 
hcmenter  deprimi:  neque  enim  cadem  funt ,  ctiamfi  videantur  fimilia, 
a  quibus  non  difticile  Medicus  p  )teft  decipi :  nam  hypochondrium  valde 
deprelTum  ,  non  propterea  dicicu.  retractum  ,  &  eft  illud  ,  quod  vehe- 
mentec  exaruit,  &  fquallidum  admodum  exiftit,  vt  euenit  m  Hippocrati- 
ca  facie,non  eft  tamen  fignum  inflimmationis,etiamfi  illa  ficcitas  vehc- 
mens  pariat  maiorem  tenlionem  fepto  tranluerlo,  &  hypochondrio :  dif- 
fcrunt  autem  quod  fpccVu  ad  vidhis  rarionem  :  nam  ,  fi  tale  fit  hypo- 
chondrium  ,  proptcr  inflammationcm  indiget  tenuiflimo  vi&u  ,   f\  vero 
ob  ficcicatcm  ,  contrario  ,  exhibentibus  nobis  paucum  quidcm  ,  fed  ix- 
pius ,  6c  pracfertim  crcmorem  pcilanar.  Quando  autem  hypochondrium 
intro  trahitur ,  aut  partim  intro  trahitur ,  partim  futfum  ceucllitur  ,  aut 
ctiam  ambo  hypochondrta,tlinc  fignum  cft  inflammationis  in  diaphrag- 
mare,  aut  fuccing  rntc  memboana  ,  quae  pne  ficcitate  cxaruit ,  <5c  irmam- 
mata  cft>hinc  fa.ta  breuior,  rcuellic  bypochondrium,  vt  totum  occultari 
vidcacut  ad  partcs  fuperiorcB  tra&um  ,  nmmum  ad  thotaccm.  Quod  fi 
id  eueniat  proptei  arlcclum  alicuiui  partis  intema  ,  tunc  non  occuitatur 
tcnfio  ,  &  tft  oblonga  ,  propcerea  quod  non  eft  quod  ccnfionemoccut- 
tet,  vt  in  thorace  ,  in  quo  funt  coftae  fpuric  ,  &  pcdlus  ipfumr&  tunc  hy- 
pochondrium  magis,  inrroque  fiufum  reuellit ,  pcrfcntitimquc  tuoc  du- 
ritics  qua*dam  doiorilica  ,  5c  ell  mdicium  dclirij,vt  m  hoc  xgtotuntc  fa- 

duin 


Tars    11.        AZgrotus    IV.      175 

&um  cft ,  qui  cum  hypochondrium  intro  reunlfum  haberct  ,  vrinafque 
perlucidas  ,  cum  fufpcnfionibus  paruis,  fed  geniturcc  fimilibus  infa- 
niuir.  Vrinae  genituras  fimiles  variis  de  caufis  flunt  ,  interdum  coloce 
folo  a  crudo  fucco  ,  vcl  vitrea  pituita  m  morbis  longis ,  interdum  &  co- 
lore,&  fubftantia  alba,&:  ladrea.  Harum  caufacolliquatioeft,  m  qua  na- 
tULalispartium  folidarum  concretio  dilToluitur  ,  veluti  hoc  loco  ,  vt  non 
fit  mirum  inianiuifle  :  fcribit  enim  Hippocrates  :  Capitts  doler  in  acuto 
morbo,  pr&cordia  reuulfa  >fiquidem  fanguis  non  ejflnet  e  naribm  in  phreni- 
tidem  f?rocedit,&  multo  magts.fi  adfit  vrina  gemtura  fimilis.  Ita  Philifcus 
cum  huiufmodi  vrina  delirauit ,  £c  obiit  fexta  die.  Refert  Galenus  hanc 
infaniam  in  vehementem  caliditatem,  J.prorrhet.  text. Jo.cpiom  loco  fic 
legitur  :  Qut  incapuis  dolonbm  <zruginofos  vomitm  habent  >  vigildntcjue 
cumfurditate  ,  cito  hi  vehementer  infamu-.t.  Galenus.  Namvigilia  ,  & 
capitis  dolor>&  furditas  morbum  in  captte  ejfe  demonftrant,gramter  autem 
ajfetlo  cerebro  ,  ventris  os  excitnn  ad  vomuum  nouimm.  Talis  enirn  vomi- 
tio  fymptomatica  venit  per  fympathiam  ,  quam  dura  rneninx  ,  &  cerebrum 
inftaynmatum  inuexit.  Rationeigitur  optima  homo  hic  ex  calida,&  ficca 
capitis  intcmperie,  propter  flauae  bilis  fupra  modum  afTatae  abundantiam 
vchemcnter  infaniet.  Cito  autem  id  fiet ,  tum  propter  afFedtionis  magni- 
tudinem  ,  tum  propter  fpeciem  redundantis,  humoris :  nam  humorum 
qualitate  acrium  ,  fubftantia  tenuium  ,  temperamento  calidorum  ,  cita 
ad  vigorem  malorum  ,  quae  ipfi  faciunt  expeditio  eflc  folet ,  Sc  eam  ob 
rem  ait,  tertio  dic  grauiter  fe  habuifle ,  quia  morbo  exhftente  acutiflimo  4 
velocifllme  mouetur. 

d  Quarto  conuulfiones»  ]  Hic  notandnm  debuiffe  expeclari  iudicium 
breuiflimotempNoris  fpatio  :  namhabuit  quartum  grauiffimurn,  perinde, 
ac  tertium,  &  vbi  iudicium  ,  etiam  mortcm  ,  cum  grauiflima  eflent  fym- 
ptomata.  Conuuifm  eft  ,  inquit.  Poterat  de  conuulfione  dubitari ,  cvim 
priiis  veterno  laborauerit ,  poftea  delirauerit ,  inquit  enim  Hippocrates. 
/7  fopore  ynentis  alienationes  conuulfionem  denunciant ,  i.  in  3 .  Coacarumy 
nimirum  liquati  funt  humores  in  caput  exiftentes ,  &  ad  neruos  habue- 
runt  recurfnm  •,  cx  quo  facta  eft  conuulfio  ,  Sc  non  immeritd  fcribit  om- 
niafuifleirritata  :  quid  enim  poft  grauiflima  fymptomata  ,  illi  deterius 
contin^ere  porerat ,  quam  corruulfio  ,  quae  vniuerfum  corpus  concutic 
adco,  vr  per  fe  hominem  tollat :  labefactatur  enim  quammaxime  princi- 
pium  neruorum,  fiue  per  fe,fiuc  per  accidens ,  Galeno  dicente  y.  Aphor, 
texu^.  Neque  emm  aluer,  inquh,  poteft  omnino  corpus  conuelli ,  antequam 
id  princifiurti  patiatur,vd  principalitcr,  velper  compafftonem^  altero  pnus 
f«tie.ne  membro.  Et  longp  dereriorpoteratiudicari.cum  fuperuenerit  fe- 
bri :  febrem  enim  conuulfioni  fupcruenire  melius  eft  ,  quam  febri  con- 
uulfioncm  1.  Aphor.  text.16.  Potuit  etiam  prouenifle  ex  immodico  vini 
potu,  quia  vinum ,  vbi  plus  iuftofumitur,moibosgenerat  frigidos ,  apo- 
plexiam,  paraplegiam,  conuulfiones ,  tremores  ,  3c  multos  alios  affectns, 
quos  enamerat  Galcnus  hb.$.  de  temp.  cap.i.  Verum  etiamfi  pocuia  au-  4 
^cre  potuerint  ccrebnintemperiem^  tamcn  cx  vi  febris  id  fequutum  cfle- 

M.m     z  dica 


17 6    Comment. in Hiftortas  Epidem.Hiffi 

dicerem  ,  quod  magnum  eiTe  malum  ftatuebat  Hippocrates  4.  Aphorif 
comment.66.  Quibus  hcEc  fubne&it  Galenus :  Febres  vehementes  ,  velttti 
ignis  neruos  exjic-.antes^eos  extendunt^&  conuellunt^  atque  hoc  modo pewi- 
ciofas  ajferunt  conmdfiones,  Curantem  in  fopore  ,  mentis  alienationes 
conuuliionem  afFerant.  Eft  ,  quia  multo  facilius  eft  conuuliionem  fieri 
affccto  cerebro,  vt  incomatc,  quam  a:ftuantibusvenis,&;corde  in  arden- 
te  febre.  In  eo  igitur  comate,  ciim  aliquid  bilis  (it  pcrmiftum  pituita?,  ac 
bilis  celerius  igncm  concipiat ,  putrefcatque  vtraquc  ,  <Sc  vaporc  putri 
membranas,  &  neruos  conuellat ,  fir,  vtquo  magis  augetur  vitium  cere- 
bri,  6c  putredo  redditur  maior  *,  ita  ingrauelcat  conuulfio.  Paulatim  au- 
tem  ea  augctur ,  quia  pituita  tenuis ,  6c  falfa  prius  putrefcit,  deinde,  quse 
craifior  eft,  &  frigidior.  Itaque  ex  varictate  materiae,  varia  oriuntur  fym- 
ptcmata  :  Vapor  cnim  acris ,  &  mordax  cum  intemperic  calida  >  magna 
dcliria  commouet.  Vapor  autem  frigidus ,  &  craflus,  eademque  materia 
loporem  facit.  At  eaomnia,  vbi  membranas ,  5c  ncruos  hcdunt,  conuul- 
fionem  acccrfunt.  Quare,  etiamfi  in  artlentibus  febribus,  Sc  deliria ,  &C 
conuuliiones  fiant ,  tamen  quando  omnia  hasc  fimul  coeunt ,  fcilicct  fo- 
por,  delirium ,  Sc  conuulfio ,  in  iis  febribus  multus  fine  dubio  eft  humor 
criidiis  permiftus  bili.  Ergociim  hic  asgrotans  habuerit  ha:c  omnia,mul- 
tum  humoremcrudum  curn  bile  fuilfe  miftum  dicendum  eft,  a  quo  an- 
tcdidta  fymptomata  prouenere.  Qnidmirum  igitur,  fi  tam  debilitata  vir- 
tutc  a  vi  morbicitiflime-obicrit :  Qui  cnim  iam  fractis  viribus  dclirant, 
pcflim£  habent,  i.in  3.  Coacarum^  text.i^.  Ratioautem  talis  cft.Impo- 
tcnria  vcl  fit  initio  morbi ,  vel  in  finc  morbi.  Si  in  principio  ,  vel  rit  pcr 
refolutionem  ,  vel  per  oppreilionem.  Per  refolutioncm  rit  a  malignirate 
rriorbi.  Pcr  opprciTioncm  a  copia.Ita  in  epidemiis:  Imbecitlnas  in  arden- 
tibas  jcbribm  incipientibus  admodum  lcthalis  eft.9  quia  oppugnata  mor- 
bo  natura  ftatim  fuccumbit  ,  Sc  longe  pericLilofior  eft  ,  quam  fi  a  copia 
f  .  Si  crgo  in  imbecillitatc  virium  naturali,  Sc  vitali ,  aducniat  quoque 
deHrium,  cerriflimumindicium  arfc&ionis  animalis  facultatis ,  quid  indc 
boni  fperandum  ?  ciim  enim  tribus  tanttim  facultatibus  gubcrnetur  cor- 
pus.  fi  cx  his  vn.i,  ls:  alterainfigniter  kedatur ,  quid  potcft  tcrtia  ?  Sc  hac 
.:,  nonnc  defpcrandum  ciTc  dc  illo  a:grorante  euidcnrcr  conftai  > 
Quod  i\  iiat  m  flnc  morbi ,  non  a:que  perniciola  ,  quia  habct  caufam 
cuidentem  ,  quac  folct  efle  miniis  periculofa  ,  quam  fi  a  caufa  occulta  id 
accidar  ,  proptcrca  quod  fit  a  magna  vifccrum  inrcmperic,  colliquarione 
DCCulta,&  opprcflionc  a  validis  caufis  :  attamcn  quocumquc  motlo  cuc- 
niar,  CttC  a  caufa  manifcfta,  fiue  occulra,  modd  ad  tuninmm  pcrucncrit: 
minir  l  fuccumbit canfis ,  Sc  tunc  nullum  grauiotcm  inorbum, 

nullum  fympconu,  MlUamcx  -ctioncm  ,  nullum  ablccilum  ,  fiuccriri- 
cum  ,  fiue  fvmptom  fcrrc  potcft  ,  &  multo  mtnus  delirium  ,  prx- 

:         i  quod  pendcat  a  phrenitica  afFc&ionc  in  ocrcbro  :  tiarii  dclirium 
illud  1        na  ,  vt  J  cacbomtni  ignc,avini  potionc,a  do- 

eccni  illira,  a  pcrturb  1  vaporibnj  per  ai 

febtium  ,  pcticuloium  quiilcrn  cft,  cum  vuium  linbccillicarc i  fcd 

tamctij 


*Pars   1L        JEgrotm  IV.      177 

tanien,  neque  omnino  lethale  eft.  In  phrenitide  autem  nulla  fpes  falutis 
rclinquitur,  idque  duabus  de  caufis.  Vna  ,  quia  cum  virtus  iam  fit  ad  ex- 
tremum  debilitata ,  non  poteft  feipfam  fuftinere  :  adueniente  externa 
caufa ,  non  poteft  refiftere  ;  perinde  ac  fi  quis  fua  natura  imbecillus,  qui 
prae  imbecillitate  vix  poiTet  incedere  ,  fi  cogeretur  onus  grauiffimum  fu- 
fiinere,  quis  non  fatebitur  non  furTecTurum  oneri  portando.  Altcra  cau- 
fa  eft  ,  quia  phrenitis  fua  natura  vires  etiam  validiffimas  celerrime  diffi- 
pat.  In  huiufmodi  enitu  cafibus  vigilant  aegrotantes:  vigilia?  autem  perin- 
de  virtutem  profternunt,  ac  fenfibiles  eu&cuationes.  Pnetcrea  continuo 
mouentur,  &  agitantur,  quod  facit  maxime  ad  virtutis  diffipationem,  &£ 
hac  ratione  dcligantur  fic  afTecTi,  aut  fi  diuitcs  funt  ab  hominibus  detine- 
ri  curamus ,  quse  omnia  in  corporibus  imbecillis  admodum  funt  letha- 
lia.  His  omnibus  igitur  rationibus  adducTi-s,  apertiffime  conftat,  cur  tam 
cit6  obierit  dc  quomodo  aliter  contingere  non  pollet.  Inquit  enim  Hip- 
pocrates. 

c  Quinto  fumma  lnce  defunUus  eftJ]  Quafi  velit  innuere  in  dieiquarti 
fiae  id  eucnilfe  ex  vi  conuuifionis ,  quae  arfecTio  eft  admodum  dolorifi- 
ca  ,  a  qua  cettiffime  virtus  folet  concidere  ,  vd  quotidiana  experientia 
demonftrat.  Quomodo  igitur  fuerit  afFecTus  hic  a^grotans ,  quem  fincm 
habuerit ,  pauciffimis  verbis  ab  Hippocrate  cxplicatur.  Videamus  modo, 
quomodo  potuiffet  Medicus  occutrere  magnitudini  fymptomatum ,  8c 
velocitati  morbi. 

Cuvatio. 

SI  vnquam  requiritur  Medicus  promptiffimus ,  profecTo  cft  in  huiuf- 
modi  morbis  ,  qui  cum  fint  velociffimi,  celerrimo  indigcnt  remedio, 
vt  8c  magnitudo  reprimatur  ,  &c  malitia  corrigatur.  Quare,cum  morbus 
eilet  ex  putridis,fine  dubiorequirebatea  remedia,  quar  putridis ,  &  ma- 
gnis  debentur ,  funt  autem  vcnas  fecTio,<Sc  purgatio.  At  enimvero  ,  cum 
Galenus  dicat  indicari  prauam  corporis  difpofitionem  ex  diuturno  capitis 
dolore,dcbebat  fe  Medico  committere,&:  curare  ,  vt  quae  infeftabant  ca- 
put,  a  corporc  deturbarentur,  factapurgatione,  &c  extracTo  fanguine  ,  <3c 
reuuifionibus  facTis ,  ratione  capitis,  intcrrogantibus  nobis ,  aniftc  dolor 
capitis  proueniret  abaliqua  fupprclla  euacuatione  :  funtcnim  alij,quibus 
confueta  eft  ex  naribus  euacuatio  fanguinis  per  interualla,aliis  per  venas 
hasmorrhoidales  fanguis  fluit ,  aliis  per  aliquam  aliam  viam.  His  ftatim 
extrahcndus  eft  fanguis  per  eam  partem  ,  per  quarri  confueucrat  natura 
eiucuare.  Si  fint  mulieres.interrogare  oportet,an  fuppreffi,  an  diminuti 
fint  mcnfes,  quia  ,  vt  vidimus,hi  etiam  non  leuem  pra:bent  caulam  mor* 
bis.  Si  igitur  euacuatus  fuifTet  ifte  aegrotans  ,  fortaffc  feruata  bona  vi- 
cTus  ratione  ,  &:  euacuato  corpore  prauieniiTct  imminentem  ruinam,  fed> 
poftquam  non  eft  facTnm.  ,  occurramus  praefenti  morbo.  Statim  crat  ad- 
uerfus  fymptomatapugnandum,  vt  vehementiffima.  Scribit  Hippocrates 
aluum  reddidiiTe  plura  prirno  dic.    Itaque  excufabat  a  potionc  foluenrc, 

Mm     3  & 


178   Comment.  in  Hiftoriat  Epidem.Hipp. 

cVquoniamnon  fcribit  perfeueraiTe  hanc  euacuatioiiem,eam  ob  rcm  p©-» 

ter-t  fequentidie  fanguis  mitti ,  neque  erat  retardanda  hxc  euacuatio, 

fed  eadem  die  iteranda  ,  morbo  ingrauefcente  y  Sc  vim  maiorem  fumen- 

te  z  neque  hanc  cuacuationem  impcdire  poterat  vomitus  ,  quia  erat  po- 

tiiis  irritamentum  ,  quam  euacuatio.    Quo  prarftito  ad  alia  piarfidia  erat 

deueniendum  ,  prim6,adaherantia  ,  quar  recipere  debebant ,  vt  funt  ci- 

choreacea  ,  ruta  capraria,fcorzonara  ,  portulaca  ,  folia  graminis ,  penta- 

phylli ,  flores  cordiales ,  dc  id  genus  alia  ,  quae  prxter  id  ,  qu6d  habenc 

vim  refrigerantem  ,  etiam  obfiftunt  malefic«e  qualitati ,  cui  pariter  erat 

occurrendum  alcxipharmacis ,  lapide  bezoartico  ,  margaritis ,  conferua 

hyacinthi.  Sunt  qui  vtuntur  in  huiufmodi  cafibus  fpiritu  calchanthi  ad 

guttas  duas ,  vel  tres  cum  aqua<capill.Vene;is.    Et  quoniam  nodlem  ha- 

bnit  moleftam  ,  id  eft  vigilem  ,  quia  fortaife  praeter  febrem ,  os  etiam 

ventriculi  paticbatur  vim  a  prauahumoris  qualitatc,  hac  de  caufa ,  quan- 

tum  per  artem  liccbat ,  oportebat  fomnum  conciliare,vt  virtus  poflct  in- 

ftaurari.     lam  ad  hoc  accommodata  multa  propofuimus  in  fupcrionbus. 

Ad  idem  commendantur  capita  papaueiis  nigri ,  aut  eiufdem  radices,auc 

mala  mandragora: ,  aut  hyofciamus  ,  quse  fubdantur  puluinaribus  vigi- 

lantium  ex  Aetij  iententia.  Odoramentis  etiam  fomnus  poteft  concihari 

fadtis  ex  papauere  viridi ,  lactucis,  aut  etiam  iifdem  in  aqua  violaruw  in- 

coctis ,  6c  madefadto  linteolo  naribus  impofito  ,  vel  inft  antibus  vigiliis 

fumatur  vngucntum  populeonis  ad  j.t/.  olei  vio!arum,nymphca,  ad  37. 

olci  nucis  moicata:  ad  g.  nj.opij  ad  g.  vj.  mifce  ,  Sc  fiat  limmentum,quo 

tempore,6c  nares  inungantur.     Hxc  ,  &alia  poiTunt  tutd  adminiftrari 

praeter  balnea  ,  quas  folentficri  brachiis,  &  cruribus,  ex  capitibus  papa- 

ueris  ,  nymphea  ,  ex  fructibus  mandragorae  ,  ex  foliis  falicum.    Et  quo- 

niam  altero  die  furditas  facta  eft  ,  potuiifcnt  ad  hanc  afFecxionem  tollcn- 

dam  multa  proponi  localia  ,  &:  primo  reuulfionis  gratia,  cly^crcs  rcfri- 

gcrantes ,  vt  humorum  impetus  reprimeretur  :  fridtiones ,  hgaruia? ,  cu- 

curbitula:  in  vfum  veniunt.  PoiTent  proponi  Iocalia  ,  quae  multa  ,  &va- 

ria  funt,vti  ex  Galeno  colligimus  lib.^.de  comp .medic .fccundum  loc.mp.  1 . 

£c  lib.de  remed.paratH  faciiibiu  3  quibus  in  locis  commendatur  caprinum 

fcl  recens ,  cum  portione  mellis  ad  carboncs  decodti  miftum  ,  tepidiim- 

que  in  aurem  inftillant.  Laudant  quod  rccipitfellis  leporis  recentis,mel- 

lis  ana  xqualcs  partes,  decoquanturin  co:ticeccpa:,&  exprcflis  omnibus 

tcpidum  in  aurem  immittatur  ,  &  tantam  vim  habere  id  remedij  genus 

putat  Galenus,vt  ctiam  nihil  audicntes  fanct.   Alij  laudant  oua  formica- 

iiim  contrita  ,  tk  in  aurcs  immifla,  £c  ita  commcndant ,  vt  cxiftiment  ve- 

tuftiflimam  auriumfurditatemfanare  :  tamcn,etiamfi  ha:c  ck  alia  propo- 

nantur,non  eft  cur  multum  immoremur  in  his,cum  hacc  affe&io  iit  tcm- 

poraria,pcndens  a  bilcfurium  clata,curatiirquc  bilccuacuata,vt  ^.Apho- 

rifrn.  text.^%.  Ob  id  in  huiufmodi  cafibus  circa  hoc  praecipuc  eft  elabo- 

randum,  vt  rcucllrmtur  medicamcntis  iam  diclis.  Et  ciim  fupponatur  hy- 

pochondrium  fuille  intro  rcrrachim  propter  phlogofim  ,  huic  ctiam  pro- 

uidcndum  erat  iis,  cuiac  habcrcnt  vnn  rcfrigcrandi  >  &  roborandi  ;  nam, 

iiK 


Pars  II        rJ£grotus   IV.        179 

in  harum  partium  affe&ibus,  fcilicct  ventriculi,&  hepatis  >  femper  expe- 

dk  mifcere  aliquid  ,  quod  vim  habeat  adftringentem  ,  quia  vti  folis  rela- 

xantibus  maximum  eft  incommodum  ,  cum  huiufmodi  partes  co&ioni 

inferuiant ,  cuius  caufa  robur  ipfarum  partium  feruare  oportet  ,  vti  ex 

Auicen.  habemus  lib.i.  Fen  4.  cap.i.  dotlr.^.  deftimptumcx  Galcno  ad 

verbumift  Ub.i.method.  cap.\\.  vbi  poft  multaitalegitur  :  Atque  ob  h&c 

nimirum  impenfius  ,  qukm  c&tera  rnembrajjentriculw>&  iecur  adttringen- 

tia  defiderant.  luuant  fomenta  ex  rofis ,  abfinthio,  agrimonio ,  cichorio, 

6c  id  genus  aliis  :  linimenta  pariter  ex  fucco  cichorij,agrimonij,vnguen- 

to  rofecco  ,  croco  ,  cum  modica  aceti  portione.    Sed  &  multo  magis  rc- 

uellere   oportebat  ,  cum  vrinac  vehementiflimi  delirij  cflent  antefigna- 

nx  y  veluti  contigit  circa  meridiem  ,  vtpropterca  expediat  iuuenes  vri- 

nas  infpicere  diligenter  ,  6c  fi  quac  fiat  mutatio  in  melias ,  eadem  per- 

pendatur  ,  qiuc  fcilicetcanfa  id  effecerit :  multoties  enim  putantibus  no- 

bis  vnnas  efle  meliores ,  deterioris  morbifuntindicium  >  firem  exadtius 

cxaminemus ,  veluti  in  antccedentibus  monuimus.   Neque  diminutus 

cft  morbus ,  fed  tertio  die  cun£ta  funt  exacerbata.    Itaque  ex  hoc  vnu£» 

quifque  expedfcaiTet  mortem  ,  cum  quae  febres  tertio  die  fiunt  fortiores, 

fint  magni  faciendct.     Itaque  &  furditas  cum  aliis  augmentum  fufcepit : 

furditas  autem  ,  qu<x  prouenit  virtute  imbecilla  exiftcnte ,  lcthalis  eft  ex 

^.Aphor.  cap.^.    Sed  fuit  deterius  conuelli  m  quarta  ,  videbatur  diffe- 

renda  curatio  i  attamen  neque  crat  defiftcndum  a  mcdicamentis  oppor- 

tunis ,  vt  fifieri  poiTet,  aegrotantem  ab  affectibus  vendicaremus :  etiamfi 

conuulfio  infequens  ad  perniciofas  phrenitidas  fit  infanabilis ,  fi  Aetio 

cft  crcdendum  ,  qui  lib.i.ferm.i.  cap.1^1.   fcribit  fic  :  Et  ex  hk  ,  cjui  fic 

C9nuuifi  funt ,  nemmem  feruatum  vidi  *,  neque  ,  qui  vidijfet  audiui.  Huic 

efle  fuccurrendum  monet  Aetius  hunc  in  modum.     Vt  lauetur  caput 

multa  aqua  caiida  dulci ,  ac  temperata :  prseterea  manus ,  ac  pedes.  Tan- 

dem  oleo  dulci  irrigetur  caput ,  cum  manibus ,  ac  pedibus,  6c  quies  im- 

peretur.    Verba  Aetij  fic  fe  habenr :  Qui  verb  ob  ficcitatem  conuellw.tur 

propter  febris  vtolentiam  ,  ^.prafertim  delirio  prafente  :  his  lauandum  ejl 

caput  multa ,  calida  ,  dulci>ac  temperata  aqua.  Manus  quoquc ,  &  pedes 

illinantar ,  6c  pannis  lineis  foueantur ,  8c  quies  inducatur.  Spina  edam  a 

principio  ad  os  facrum  poterat  inungi  oleo  vulpino,vitellorumouorum, 

lumbricorum  ,  &c  his  fimilibus  ,  praedicentibus  nobis  haud  multo  poft 

futuram  ruinam,&  obid  in  omnibus  morbis  conuenit,  fed  in  huiufmodi 

affectibus  eft  perneceiTarium  ftatim  animam  praeparare  ad  vitam.Csetera 

funt  in  manu  Domini. 


A  P  P  fl 


,  8  o  Comment.  in  Hiftoria*  Epidem.Hipp. 


APPflSTOS    nEMnTOS. 
A  I  P  I  n  N  A  ,  o*  *«)e- 

7TQTK7TV0    i/\&£>iV.   UJVVKOt 

3  &t<paArj<j  fiap&/  i7m>JujuQv.  anc- 
QMOtfj^To.  Y3ihiu  ix,gp%tiJto$,  Ae- 

TrfolaiV  ,  XZSOyal-cilJlGl.    Tf  .T^  3TC/« 


^GROTVS      V. 

H^erionem,  c[uiha~ 
bitabat  apud  Demene- 
tum  a  expotu  ignis  cor- 
ripuit-  Statim  efl  capitis  dolo- 
rifica  grauitas  confequuta : 
non  dormiebat.  Aluus  turbata 
pr<,  e£vg.  KzQaMq  T*opt&>.  uJl-  eji  excrementis  bifiofioribus. 
*'£»  0  £«Ae(<^  r  <ptra.  ^gr'  oX/-  Tertio  die^acutafcbris^  capitis 
y>v  3 ,  piy©^'  cmao-ptoi.  <&uiT&  tremor  ^pr&cipue  inferioris  la- 
GtraptKgxw.  vukQ,  JbaQo&iq.  t«-  Jy.  Paufopoft  rigor ,.  conuuffio- 
TugTn  Ji  yiovyfyis.  /uux&t  c^oi^-  nes  ,  ^/##£  defipiebat.  Nolfcs 
2fa.  <urctpiteyt.  mwtify ,  cRnTroveot  grauiter  laborauit^non  dormi- 
ZVCtfTU  <&tqto%uui$vi.  Mp(&.  VVK- 
T&  Jb<r<p  ogeog.  chc  oKotptridTi.  ik]ij 
24#  t  cujtuv.  i&JtiprijimppiyaKn. 
vrvpirs  c^uc.lJpcort.Ji  oAa  c^fii- 
&»f.  tb't&>  SJ&titetoc,  )x7v  Y3ihins 
Jfe%Jpy,tt&T!%  ^oXoiJiec  ,    aAi^*, 

CtKpV&.  £%Cjt  Mfffd  Jj^OctJzVCU^- 


uit.  b  ^uarto  ,  aliquantifier 
quiete  dormiuit  ,  delirau/t. 
c  Jguinto  y  cum  dolore  omnia 
exacerbatafunt  ,  nugabatur : 
nociem  habuit  mofeHam  ,  tftftf 
dormiuit.  Sexto  ,  #/' A/7  *y?  /w- 
mutatum.    J  Septimo  ,  riguit^ 


pyiK^  3fa>i<Pi?\gv  tjpvtgi.  z&iiy-  febris  acuta,per  totumcorpns 
JLlw  ,  a^crev  dJfttovTipy, ,  '^orat  fudauit  >  iud/catus  eft.  e  H///V 
\WcV^o7v  X<rfjY.tw  ^hxiylw.  Kctft-  perpetuo  erant  deiectiones  bi- 
\c{.  cl'tvqit©j  Jiihimv.  cntTjj  liofa  ypauca ,  mertque.  Vrin& 
\zziip't'\\v .  is&4  3  TiojapicKcij-  tenues,  &  boni  color/s  >cumfiu- 
JiK&Thjjy  Ttvpire,  ijfe.  iJpurnp.  fjtcnfionibus  nebulofis.Die  offa» 
i^K^JiKSf-1"1)^^^  /ChcvJcu^a.*-  uo  vrinA  erant  melioris  coforis^ 
&i ,  vzjicnj^a,.  zrifotn&fJbi&Tiiy  in  qua  fubfidcrent  candfda,  ejr 
imppi^axTi.  rji<pcr\  i£v$.  'iJpaTzv.  pauca,  mcnte  conHabat  ,febris 
tL7Tvp^  duci&i.  b&jupyjzwspo-      interm/fit.   f  Nono  ,  repetijt. 

S  Ad  dicm  decimumcfuartum 
fibris  acuta.  Sextodecimo  ,  biliofa  vomitit ,  ffaua  ,  fubcrcbra* 
Scpt/modecimo  ,  r/gu/t  ,  fcbris  acu/a  ,  fudauit  ,  /^r<f  *y?  dfc- 
iretone  libcratus.     Vrina  ab  recid/ua  ,  c^-  tud/cio  borii  coforis, 


Pars  1 J.        AZprottu  V.  181 

o 

<plw  }L  xelnv,  4Jfew?i$&f<m-  &fuhfidentiam  habebant  >  net 
suoiv  tpgvTu.  nJt  <arctpUpx<riv  C9  fer  recidiuam  de/irmit.  Octa- 
riix^tfQtpYi.Wii&ppouviTOG-iXi-  uodecimo  h  ncnnihilincAlefce- 
Kg£.  imcti^a.  * <£$&  KiTrfd.  (UajCd-  bat^  alicjumtumfitiebat :  vri- 
fiy(4&  $nvi<pt%9V.  vfMK&i  e&ctpi-  n&  tenues  ^fufpenfiones  nebu- 
Kfteee.  &£(  tff  ,  a*zvp@s.i$ci%i-  /ofa^pau/um  de/irauit.  Circa 
/^v  i7rw£wa$  st%fv.  bpowv  \jzd-  vndeuigefimum  febre  carebati 
suaic.  Tixiw  v&ti&i  «K9sf  •  7n,  col/um  dolebat  :  vrin&  habe- 
%.7tJ.Qv. k  v*  bant  fubfidentiam. l  P/ane  vi- 

gefmo  efi  iudicatus.    7n.%.7r.<P. 
qv.k.v.  hocef.   Probabi/e  mu/titudine  vrinarum  vigefima  fer- 


uatum, 


COMMENTARIVS, 


m 


Ntemferantes,&  gula?  dtditos ,  neque  venas  fe&io- 

^l^  ne  y  neque  purgatione  iuuari  pofle  ,  fcriptum  reliquit  Galenus 

j^§(^'w  lib.  de  curan.  tatione  per  fanguinis  miffionem  ,  cap.j.  Ratio 

autem  ea  eft  ,  quia  non  poteft  medicamentum  tam  probe  munere  fuo 

fungi  in  euacuando,quin  longe  celerius  noua  cruditatum  congeries  fiat 

ex  eduliorum  quantitate.    Hinc  eft  5  quod  etiamfi  aliqui  fingulo  anno 

cxpurgentur  ,  nihilominus  aegrotant  (aepe  ,  quia  exiftimant  poile  fe  in 

quacunque  victus  ratione  delinquere  ,  quo  fit ,  vt  debilitati  ex  euacua- 

tione,  segritudine  fi  corripiantur ,  periclitentur  euidenter\  Haec  ,  cum  ita 

fint ,  apparet  optimam  purgationem  in  fanis  efle  exac~tam  vic"tus  ratio- 

nem  ,  &c  prxcipue  in  cibo,  .&:  potu.  Oftendit  cafus  huius  aegrotantis,qui 

ex  vini  largiore  potatione  in  morbum  ab  Hippocrate  defcriptum  incidit, 

cui  fequutus  eft  capitis  dolor  grauariuus ,  &  fi  id  commodi  non  habuii- 

fet,  quod  viribus  erat  validis :  fortaiTe,  nequc  conualuiflet,  cum  ex  mul- 

tis  aliis,  qui  in  vino  deliquerunt,  neminem  habeam.us  reftitutum  ,  vti  ex 

Hippocratis  textibus  elicere  vnufquifque  poteft.  Quare  ,  ad  fanitatem 

tuendam,  illud  cifc  obferuandum,  quod  ab  Hippocrate  fcribitur  3.  in  6. 

epidem.  text.i%.  vbi  fic  legitur  :  ^Paucus  cihu  ffwe  Uffifudtne  >fine Jiti. 

Quibus  verbis  videtur  nobis  ob  oculos  ponere  duoin  victus  ratione  fer- 

uanda  *,  videlicet ,  vt  pauco  vtamur  cibo  ,  id  eft  B  parco  j  fed  tamcn  pro 

cuiufque  hominis  conftitutionexetim  qui  non  rcdundet,&  grauct*,  6c  iic 

etiam  de  potu  eft  inrelligendum,ne  ex  immoderato  ipfius  viii  fiant  mor- 

bi ,  qui  autnecent  ,  vt  multis  contigifle  vidimus ,  aut  male  habeant ,  vt 

huic  contigit ,  quem  videmus  in  febrem  acuuffimam  incidifle  ,  quarum 

yi  folent  plerique  hominum  enecari,  vt  idem  Galenus  confitetur  1 .  *£tf. 

N  n  text.l* 


^3  2.     Comment.  in  Hiflorias  Epidem.Hipp. 

tcxt.%.  Alrcrum  ,  quod  monet,eft ,  ne  moucatur  corpus  vfque  ad  defati- 
gationem  corporis,  nequc  vfque  adfitimaliquid  faciendum  ,  fed,  vt  diu 
duret  fanitas,  rctinendum  corpus  cum  pauco  cibo,  &:  finc  laflirudine,  & 
fine  fiti,&  i.  defanit.  tuenda.  cap.i.  Laborycibus9poti9yfomnHs3venHS7om^ 
ttia  mediocria.  Sed  veniamus  adtextum. 

*  Expotu  ignts.  ]   Qualis  eilet  febris ,  denotatur  exa&e  per  verbum 
illud,  ignis :  non  enim  dicitur,  nifi  de  vchemcntiifima  febre,  vti  aiias  fta- 
tutum  eft  cum  Galcno.    Fa&um  propterea  cfl ,  vt  leftuantibus  internis 
partibus,  multisad  caput  etatis  vaporibus,fuerit  rcpletumi&:  dolori  gra- 
uatiuo  caufam  pra:ftiterit ,  &  quia  maxima  erat  portio  humoris  biliofi,ob 
id  fomnum  capere  nonpotcrar  ,  vti  apertiflimum  eft.   Rem  ita  efle  de- 
monftrant  excretiones  per  aluum  fa&x,  quce  erant  biliofae  nimis,  quibus 
ita  exiftcntibus  non  parum  folct  facultas  expultrix  irritari  ad  cxcretio- 
nem,quapoflent  tenuitate  ,  &:  irordacitate.  Hx  euacuationcs  nihil  artu- 
lcrunt  iuuamenti,  nec  immerito,  quia  inpiincipio^&omnino  erant  iym- 
ptomaticre.    Demonftrat  dies  tertius  ,  in  quo  cadem  erant ,  &  grauiora, 
quando  praeter  febrem  acutam  ,  habuit  etiam  tremorero  labij  infcrioris. 
Qnid  fit  tremor ,  quam  caufam  habcar  foucnrem,iam  in  hiftoria  Pythio- 
nis  habetis,&  etiam  ab  Aetio  Itb.i  i.  cap.i$o.fermone  prtmo,  vt  non  iint 
eadem  repetenda:  nequc  fuit  difficile  ctiam  ita  cfle  arTe&urmpropterex- 
ceflum  in  vino,  vcluti  in  antecedcnti  Hiftoria  cft  demon-ftratum.Arqu«- 
rcndum  eft  quomodo  tremuerit  labrum  infcrius  oris.  Labra  habcnr  octo 
mufculos ,  perquosfuos  perficiunt  motus  lib.i  i.devfupartium,cap.i6. 
Cum  igitur  capur  eflct  imbecillurmreddcbatur  etiam  imbccillior  mufcu- 
lusillc,a  quo  labrum  infcrius  monctur :  figniricat  autcm  tremor  lablj 
infcrioris  vomitnm  futurum  ,  vti  habemus  ^.prognoft.  text.7,0.  vcluti 
etiam  alio  in  loco  his  vcrbis  :  ConcuJJio  labij  inferiorts  morfum  in  ore  ven- 
tris  vehementem  figmficat  ,  quo  fit  ,  vt  talc  fymptoma  vomitus  ctiam 
acrium  humorum  fignum  fit ,  lib.i.  acut.  commcnt.44.  fic  cft  fcnptum: 
<iAdde  quod>  &  os  ipfum  vomtturts  Jputo  plcnum  tenui,  ejje  vtdctnr  propter 
tumcA  conttnnttatem  ,  qu&  ori  toticontinua  cft  ,  faucibuj^ui  ,  C" Jhmache, 
07'  vertrtado  :  hinc  ht ,  vt  labrum  infcrius  intcrdum  concutiatur ,  vcnnis 
orc  ad  vomitum  concitatv).    Sic  habcmus   1.  hb.  prorrhet.  commem.^o. 
6V  Itb.y  de  crtf.  cap.i  1.    Si  trcmor  cft  vomitus  indicium  ,  cui  non  vo- 
nuiit  ?  Fortaflc  refpondebimas  non  futflc  ncccflarium  vomitum,quia  tre- 
nuiit  ,  non  autcm  cft  concuflus  :  At  concuti ,  <k  trcmcrc  non  limt  idcm, 
vti  habcturcx  Galcno  tn  lib.  1 .  dc  dijfic.refJir.ciS.  dum  fic  fcrrfeit  :  Sunt 
itur  propru  mnfcklvtkm  djfccltones,  conutJfnr.cs.  co   ivfjioncs^  trc7>.or. 
-Concuflio  aliqiundo  iumitur  ptd  vchcmtnri  pcrcfhoncvti  lib.J  slpho- 
rijm.  nww.fSi  Quibus  certbruM  dttj**  cx  cdtif*  co,  tkffnm  vJK  naejfcfta- 
tun  m^os  fieri.   Alquanclo  fumktU  pro  HgOfC,  6v  ita  necipitur  a  Gatcno 
lO.mtth.  cap.4.  Mordcns  habmu ,  inquit,  &  fuccw  ,  Giar^c  p'ii»  ,  vlnpcr 
fcvjSbtiid  corpora  fcrtttr  ,  horrorcs  ,  &  V  &'\i<aUs  totw   r    f  0  is  co.-a  tf.d.cs 
fiunt.  Quarcconcuti  cft  cclcrircr  .ir.it.M  ;,nmucri  :  trcn  ci<  autctn  ncn  eft 
vu  ttiouedj  imitio  comrarKiin  (rgnificatur ,  cum  iicn  ab  inbccil- 

iitatc 


Tars    IL  ALgrotvu  V.        185 

Iitatc  fciamus.  Erit  igitur  fortafle  -dicendum  tremuiffe  labrum  inferius, 
fa&um  fuiffe  propterconfenhnn  cercbri,  quia  tcilicet  \xCo  cerebro  ,  fa- 
cile  fitcommunicata  affectio  mufculis  ori  infcruicntibus  ,  fed  prascipue 
labro  inferiori,  hancque  affedtionem  contra&am  fuifle  a  vini  copia/juia 
hxc,  &c  alia  multa^mala  fiunt  a  nimia  potatione  ,  vti  apertiffime  habetur 
-j.Aphorifm.  com?nent.j.  Quo  in  loco  etiam  declarat,  per  potationem  ni- 
miam  efle  intelligendum  vini ,  non  aquas ,  hunc  in  modum.  Quod  qui- 
dem  multa  potatw  ncn  aqudt  ,fed  vini  potionem  figntficet ,  vnicnique  man'%- 
fefium.  Defipiunt  autem  ex  talibm  potionibm  aliqui ,  capite  oppleto  pluri- 
mo  fangume  ,  ac  jpiritu  calido :  ob  hanc  ipfam  vero  caufam ,  &  cahdiores 
reddu.  tur  ,pr&cipue  vero  capnt ,  fed  &  corpuf  vniuerfum.  Pauci  enim  ex 
ipfis  funt ,  qui  cum  defipientiarigeant ,  in  quibus  calor  natiuus  non  ac- 
cenditur,fed  ob  multitudinem  extinguitur,  ficuti  ignislignornm  multi- 
tudine  fuperiniecta  ,  &  lucernae  flamma  ,  vniuerfim  fuperinfufo  oleo. 
Ergo  tremuit  5  dicetaliquis ,  riguit,  conuulfus  eft ,  defipuit  propter  vini 
nimium  potum,  calefacto,vt  folet  in  huiufmodi  febribus  ncruorum  prin- 
cipio  cercbro.neque  propterea  fuifle  neceffarium  vomitum.  At  putarem 
ego  alitcr  efle  refpondendum  :  neque  enim  tremere  &  concuti  longe 
differunt :  nam  aliquando  Galenus  exponens  textum  Hippocraris  cita- 
tum,  fcribit ,  intremtfcens  ,  aliquando  concutiens  ,  ira  vt  parum  referat, 
quomodo  dicamus.  Iraquc  putatem  non  vomuiffe,  etiamfi  tremuerit  la- 
bium  inferius,quia id  non  factum  in  dic  critico,  prseceflis  fignis  falutari- 
bus :  fi  enim  die  decrerorio  fuit  ifte  tremor  ,  vomitus  poteft  expeclari. 
Verum,  fi  neque  indie  critico,  neque  cum  fignis  falutaribus  fiat,non  vo- 
mitus,  fed  conuulfiopotius  eft  expe&anda ,  aut  faltem  metuenda ,  quod 
maxime  efl  in  praxi  obfcruandum  ,  ne  puremus  femper  pra^dicere  futu- 
rum  vomitum,veluti  ruftici  folenr,  qui, fi  quando  in  febribus  labia vlce- 
rentur,  exiftimant  benc  effeominandum,quiafcilicerfitindicium  febrem 
folui,  quod  frequentiflime  in  tertianis  licet  videre,6c  aliquando  in  acutis 
febribus  os ,  lingua,  nafus  vlcerantur  falutari  prsefagio  \  veiiim  ,  neque 
huic  figno  fidcndum  femper  :  non  cnim  abfceffu  mareriae  id  fit  perpetuo, 
fed  aliquando  etiam  febris  malignitate  ,.  \ti  in  dics  experimur  iniis ,  qui 
acutiflime  laborant.  Ha?c  igitur  eft  caufa  propter  quam  tremuir:  nimi- 
mm,  quia  haud  multo  p6ft  crat  conuulfionem  pafturus.  Et  ille  rigor,qui 
fa&us  eft  p6ft,malus  erar :  nam  rigorem  aliqua  fequirur  euacuario ,  quae 
eum  non  fit  facta  ,  inutiliter  riguir :  in  omni  autem  rigore  fruftra  citato, 
tranfmiflio  foler  fieri  materias  ad  diaphragma,  &  capur.  Huius  tranflatio- 
nis  fignum  eft  laspiflime  rutila  cum  fudore  facies ,  dicebar  Hippocrates, 
quae  magnopere  eft  modefta  ,  quoniam  pars  obfefla  totius  materia^  non 
eft  capax ,  motiimque  affcrt  delirij  ,  &  conuulfionis.  Cauforum  rigores, 
inquit  yfiata  cmadamtenm  lege  fiunt  funefli ,  tum  rutila  cum  fudore facies 
,  in  hismalum.  Quin  etiam  pofteriorum  frigus  eft  conuulfirlcum  ,  iib  i9 
prorrhet.  text.$$.  In  hoc  textu  cxponendo  Galenus  h;ec  habet  :  Nam^ 
qui  vmuerfaliter  de  rigore  intellexcrunt ,  perpetuo  eos  rnemimfie  oportets 
-gzedfp  vsl  tertio  *  vel  q^uang  dK.fwm  >  talmmfebnum  ptcuUare  efi  fym* 

N  n     i  pt$ma9. 


i8  4    Comment.  tn  Hiftoriat  Epidem.  Hipp. 

ftorna.  In  morbis  veropcfiea  apparens  ,  fi  iudicationem  non  i/itulerit ,  de-> 
terrimum  exisiit :  fcis  enirn  cjuod  iudAcatoriorum  non  iudicantium  qu&dam 
fint  lethalia  ,  &  qiudam  dijfcilis  iudicij.  Subdit :  DicTum  quoque  antea, 
qucd  quanto  plura  pcriculofa  homini  fiant  fymptomata  ,  tanto  fidelio- 
rcm  in  co  efficiant  prxdictionem  ,  quando  fi  ,  &c  fignorum  falubrium 
multa  appareant  ,  eo  certior  fit  fahiris  expecTatio.  Metum  igitur  afFerc 
dclirij,  <$c  conuulfionis.  Delirij,  quia  fit  tuanfmiffio  ad  caput.  Conuulfio- 
nis,  quia  frigus  cogit,  dcnfat,  &  exafperat  partes  neruofas  ,  veluti  quan- 
do  in  frigoue  horrefcimus,  fcntimus  qnandam  in  cute  inaequalitatem,ex- 
prcifo  introrTum  humido  ,  quod  eft  caloris  vehiculum  ,  &  diffitis  in  fu- 
peuriciepautibus.  Frigus  illud  appellant  frigus  vrens ,  &  mordax.  Vuens, 
quia  calore  concentrato  vritur  corpus.  Mordax,quia  a  materia  intropul- 
fa  ,  vellicatis  ,  8c  lancinatis  pauribus  ncuuofis  conuellnnrur  a  frigoue,  aut 
dcnfatae  replenrur,prohibita  errluuij  tranfpiratione  :  Vehementiusatitem 
obrigent,quia  frigida?  funt  fua  natuua,6c  ncuuofie.  Quare  cur  a  tremore, 
&c  rigore  fuerit  eonuulfus,&delirauerit,  iam  conftat  clare. 

b  Quarto^aliquantijper  dormtuit ,  delirauit.  j  Artendcndus  femper  eft 
dies ,  in  quo  mouetur  morbus ,  quia  in  aliis  diebus ,  videtur  fcmpcr  effs 
melior  acguotantis  condirio  ,  cui  tamen  non  multtim  fidendum  ;  ncque 
ftatim  bene  ominandum  de  acgrotante,  nifi  fint,  quae  id  firmiter  demon- 
ftrent.  Hic  vifus  cft  melius  fe  habuiiTc  in  quauta,  quia  diebus  imparibus 
lnouebatur  :  fcribit  cnim  dcliraffc  quidem  ,  fed  cum  aliquo  modo  non 
fucrit  irnpcditus ,  quinfomnum  caperet ,  neceffario  viderur  concludcn- 
dum  fuiilc  mitius  dciirium,  fcd  non  perfcucrarunt,  quia  vix  fuit  tranfa- 
cTa  quarta,  ctim  iterum  guauiora  fa&a  f unt  omnia,veluti  fequcntia  fidem 
faciunt,  dum  fcuibit. 

c  Quinto^chm  dolore  omniafunt  exacerbata.  ]  Redierunt  fymptomata, 
ncquc  aliud  erat  cxpecTandum  quando  nulla  pracmiffa  erat  euacuatio, 
qure  poiTct  natuuam  allcuare  a  fatcina,  nifiprimadic,qua?cuacuatio,pra*- 
teu  id,  quod  fuit  mcre  fymptomatica,non  fuit  ctiam  fiufficiens  euacuatio. 
Hinc  difcamus  eflc  oculati,  quando  morbi  videntur  mitiorcs  fine  caufii, 
ne  fhtim  iudicittm  feramtis  dc  xgtotantc.  Pcrfeucrarunt  etiam  bacc  die 
fcxto,quo  dienihil  ciTe  immutatum  ponit :  vcrum  nihil  ucfcrt  dicm  fex- 
tum  paium  boni  arferre ,  cui  nunquam  ndcndum ,  cum  tcrrificus  fcmpcr 
fit  dics  icxtus. 

d  Scptimo  riguit :  febris  acutay  per  totum  fudauit,  iudicatus  efi.]  Scpti- 
mus  ,  tancjuam  rcx  oprimus  fempcr  aliquid  boni  arFcrt,  Cv  qtwe  itidicii 
aftcrt ,  cadcm  magis  fida  i  vri  apparec  ,  ctim  adtienicntc  fcprima  ,  cum 
ad  hunc  vfque  dicm  vcrcda  cxrinlfcnt  fymptomata, tamcn  rigor  fupcuuc- 
nit,  non  vt  lllc  ,  qui  fachis  eit  tcrtio  dic  ,  fcd  hunc  uigorcm  cuatuatio 
htfufmodi morbis  maximc  conticnicns  (upcincnit  pcu  iudorcm  $  &  ira 
fuit  conucnicns ,  vc  hac  cxpulfione  facta,  fucuir  iudicarus.  Hic  animad- 
O]      tct  modum  loquendi  H  tis ,*  quando  it\qmt>>ikdic*tH 

.!;o  addito  ,  vt  fitiamns  tion  pOttufle  cflc  pci  fcclum  iudicium, 
m.ucia  uuda  cxiitentc  :  ncqtic  unm  tam  horrcnda  Tymptomata  porc- 

rant 


Pars  1L        rjEgrotus    V.        185 

rant  aeque  ei  tolli  *,  &  ideo  ctiamfi  copiofus  ,  &  toto  corpore  erupcrit  fti- 
dor  ,  non  tanta  fuiteuacuatio  ,  qn*  refponderet  magnitudini  caufce  :  id 
quidem  commodi  prasftitit ,  qupd  exonerata  natura  iniurgebat  validius 
inoofterum  aduerfus  caufac  morbificas  vim.  Addit  hic  Hippocrates 
vnum ,  videlicct. 

c  Huic  perpetuo  erant  deieEtiones  biliofa  :  mera.  ]  Non  omnino  erat 
bonum,  deie&iones  fuiffe  biliofas,paucas  meras,fed  potiuscrat  prauum, 
quando  paucitas  indicat  virtutis  imbecillitatcm  :  quod  effent  b.iliofjc  ,  8c 
meraf:,3:ftuans  intcrna  difpofmo  fignificabatur  :  Meraca  enim  funt  excre- 
menta  ,  qux  naturali  fero  jpriltantur  ob  incendium  fcbris ,  fed  id  monct 
Hippocrates  meo  quidam  animo,vtdenotet  hanceuacuationem  fuifle  in 
caufa,  vt  feptima  fuerit  iudicatus :  neque  enim  tam  pauca  erant ,  vt  cefi- 
ferentur  mala,  fed  larga  potuis  dcbebat  dici  s  cum  ,  ctiamfi  paulatim  fic- 
ret,  perdurauerit  per  multos  dies  \  8c  quemadmodum  ,  qui  euacuantttr 
multum,  fed  mediocriter  ,  quamuis  cunctentur ,  trahantquc,  non  tamen 
moriuntur,ita  qui  violentius  euacuantur,  ij  periclitantur,&ob  id  creden- 
dum  eft  ,  non  fine  ratione  mouere  Hippocratem  aluum  fuiffe  mediocri- 
ter  mollem  ,  aut  fponte  ,  aut  arte.  In  hoc  aegrotante  id  ctiam  erat  boni, 
qu6d  vrins  ,  etiamfi  eflent  tcnues ,  cum  fufpenfionibus  nebulofis ,  erant 
boni  coloris,  quod  plurimum  refert  in  morbis  acutis,ficri  veropoteft,  vt 
qux  euacuatio  fit  cum  vrinarum  cruditate  ,  ea  fit  perfecla  adeo  ,  vt  non 
fit  cxpedranda  recidiua.  Ob  id  hoc  attendere  debemus.  Hic  octaua  dic 
melius  vifus  eft  habuifle  ,  ciim  6c  vrina  fucrit  melioris  coloris ,  &  fub- 
fiderent  candida,  &  mente  conftarct,  8c  fcbris  effet  expers.  Totum  hoc 
crat  bonum,fed  non  ita  fidendum,dum  adhuc  fuberat  cruditas,quin  no- 
ua  recidiua  effet  expectanda.At  cur  redduntur  aliquando  febris  expertcs 
segrotantes  medio  iti  morbo  ?  Tripliciter  poteft  contingere  ,  vt  a?ger  fit 
fine  febre  j  vel ,  quia  re  vera  fuerit  reftitutus ,  ac  firmam  valetudinem 
fuerit  adeptus  :  vel ,  quia  in  mediam  quandam  affectionem  mutatio  fit 
fada  :  vel  quiafit  fa&a  mutatio  in  perniciofam,  &c  plane  contrariam  na- 
rurali  fanitati ,  in  qua  natiuus  calor  extindKoni  proximus ,  &  humorura 
putrcntium  feruor  perfpirans ,  5c  paululum  intermittens  falso  creditam 
febris  remiflionem  affert ,  quam  paulo  poft  grauis  interitus  excipit.  Pri- 
ma  mutatio  fitpraeceflls  fignis  coctionis  perfe&is ,  praeceffa  aliqua  eua- 
cuatione,  vel  per  excretionem,  vel  per  ablceffum,ordinato  moto  naturar, 
fecundum  naturam  dierum  decretoriorum.  Quarc,  quotiefcunque  ki 
acuto  morbo  asger  videtur  alleuari  ,  aut  fine  febre  derepente  eife ,  non 
tamen  fudauit,  aut  aliqua  alia  cuacuatio  fuperucnit ,  redibit  arTectio  ,  & 
graiuor  :  nulla  enim  alleuatio  tuta  eft  ,  nifi  quae  co&ionem  materix, 
eiuidemquc  exclufionem  diebus  criticis,  3c  fignificatam,  dc  faCtam  con- 
fequatur.  His  non  apparentibus ,  fi  remittatur  morbus ,  cft  contra  rario- 
•ncm!  Hic  igitur  morbus  non  defiit  primo  modo ,  quia  non  erant  codio- 
nes  perfe&ae  ,  a  quibus  poflet  perfecfcum  fequi  iudicium  :  neque  tertio 
modo  ,  quia  cum  aliqua  ratione  crat  folutus  aftcctus  fudorc  fcilicct  cru- 
pto  ,  non  tamcn  ka  copiose  ,  vt  integre  poflet  iudicare  •,  &  ideo  rediit, 

N  n     j  vti 


x86     Comment,  in  Hiftorias  Epidem.Hipp] 

vti  ex  Hippocratis  textu  colligitur  ,  dum  flatim  fubdit  : 

*  Nono,  repetijt.  ]  Conquieuit  natura,  a  prioribus  motibus  agirata5  Sc 
ob  id  videbatur  efle  fine  febre  ,  fed  rediens  ad  pugnam  ,  agitata  materia 
fcbris  fucccnfa  eft,  die  impati,  qnia  tali  die  febres  iftae  mouentur  vrpluri- 
mum.  In  hoc  motu  illud  imprimis  eft  attendcndnm  ,  vt  confidcremirs 
qualis  fuerit  prior  morbus :  fi  enim  morbus  a  principio  erat  cum  pernicie 
aegrotantis  ,  tanto  magis  eft  de  falute  dubitandum  in  recidiua  :  at  fi  a 
principio  non  erat  lethalis,  necme  recidiua  erit  lethaJis :  redeunt  enim  re- 
cidiuae  (kniles  prioribus  morbis  ,  Ci  morbus  erat  lethalis  ,  ita  recidiuae, 
fin  minus ,  ncque  rpcidiua: ,  nifi  noua  indu&a  caufa :  dum  enim  ,  dicebat 
Galenus  ,  natura  nikil  agere  videtur  ,  cuim  caufafebris  videtar  fublata, 
affedtus  prartcr  naturam  &KetCtu»,  lnHutit ,  ^  akvlov  ,  id  eft  ,  nocumentum 
faciunt  indiflblubile  abfumentes  corpus ,  &  pro  malitiar  fuae  magnitudi- 
ne  ,  magnitudinem  pcriculi  afFerunt.  Quare  erat  in  hoc  aegrotanteexpe- 
ftanda  rccidiua  ,  fednon  ea  ,  qux  mortem  inferre  poflet  \  quia  etiamfi 
grauiilima  ,  &  terririca  fuerunt  fymptomata  }  tamen  ,  fi  foluta  febris 
eft ,  id  fuit  in  die  critico  ,  &:  cum  aliqua,  fi  non  fufficiente  ad  perfe&am 
folutionem,  fakem  aliquo  modo  iuuantem  naturam,  cum  vrinarum  ali- 
qualibonitate. 

8  Ad  diem  decimumquartum  febris  acuta.  1  Maximam  vim  habet  dies 
decimusquartus  in  re  Medica,  &c  ob  id  non  eft  quid  nouum  efle  acutam 
fcbrim  ,  quod  innuit  per  verbum  illud ,  acuta.  Et  hoc  erat  indicinm  na- 
turam  omnes  fuos  conatus  adhiberc  ,  vt  infeftantcm  materiam  depelle- 
ret,quod  non  poterattam  facile  aflequi,  propter  materiar  difpofitionem, 
&  ob  id  vidcmus  etiam  in  die  decimafcxta  vchcmcntem  fa&am  fuifle 
commotionem  humorum  3  quos  conata  eft  natura  per  vomitum  ciicere^ 
veriim  ,  ncque  hic  dics  erat  fuffkiens  ad  tollendum  morbum  ,  quia  ha- 
bet  paucam  vim  ,  nifi  multo  magis  mota  eflet  natura  ad  caufx  morbifi- 
cx  deturbationem,  3c  in  die  decrctorio,  quo  tcntante  natura  crifim  ,  & 
fcbres  augentur ,  Scplura  alia  fuperueniunt ,  quae  fignis  co&ionis  prse- 
ceflls  non  funt  pertimefcenda :  &  rigor  ille  indicabat  motum  naturse,q«W' 
eo  deterior  fuiflet ,  qu6  fa&us  eft  in  die  dccretorio  ,  nifi  hunc  rigorcm 
fequutus  fuiflet  fudor  :  cuacuatio  maxime  talibus  morbis  conuenicns, 
vti  ctiam  cuentus  indicat  ,  quando  dicit  dccrerorie  fuifle  iudicatum, 
id  cft,  naturam  bcne  fuifle  opcratam,  cum  in  die  decretorio  hanc  eua- 
cuationcm  tentauerit ,  &  ita  argrotans  cuidens  pcrfenfcrit  iuuamcntum, 
quando  fcbrc  cft  decrctorie  libcratus ,  &  ctiam  vrinx  meliorcs  factx 
funt ',  quo  ad  colorem  •,  quia  fcribit  fuifle  boni  coloris  :  quo  ad  fubfiden- 
tiam  ,  quia  cum  fubfidcrent,  ccrtum  codtionis  indicium  pr.r  fe  fercbanr, 
indcquc  minore  vaporum  copia  ad  caputtranflata,  ncque  dclirabat.  At 
dum  Hippocratcs  hmpliciter  addit  fuiife  dccrctoric  liberatum  ,  adhuc 
rcfhtrccidiux  (nfpicio  :  vcrum  ,  maiorc  iam  humorum  partc  dempta, 
non  cft  vcrifimilc  futuram  rccidiuam  magni  momcnti.quia  iam  vismor- 
bicratcxtin<£ta,quod  ipfc  ctiamdenout,  dum  uarrans  qux  dic  decimo- 
ottauo  eucncrc,uiquit. 

*  Nonni 


Tars    IL       rjEgrotus    V.      187 

6  Nonnihil  'vncdefcebat.  ]  Vt  denotaret  iam  fuiffe  rcmiffam  morbi 
Caufam,&  per  confequens  accidentia  effemitiora,&:  etiamfi  proptermor- 
bi  reliquias  morbus  repeteret  \  tamcn  non  cfle  parern  vim  ,  cum  eo 
die  non  ampliiis  fcbris  effet  acuta  ,  fcd  tantum  incalefoeret  ,  non- 
nihil  fitiret  ,  &  dellrarct.  Hasc  fiebant ,  quia  nondum  integre  cau- 
fa  erat  euicta  ,  idque  demonftrat  qualitas  vrinarum  ,  quas  fuiffc 
adhuc  tenues  afferebat  ,  cum  aliquali  turbatione  :  neque  enini  po- 
terat  natura  in  totum  materiam  morbificam  euincere  ,  quin  motio 
quaedam  fieret  a  reliquiis  humorurn ,  donec  natura  perfe&e  eandem 
a  corpore  deturbaret  ,  quod  vigefimo  fa&um  eft  ,  idque  denotat  per 
illud  verbum. 

1  Plane.]  Quo  integrum  fignificat  iudicium.  Hic  notandum  ,  quod 
qui  morbiprimo  quaternarto  blande  mouentur  ,  ad  decimumfeptimum 
perueniunt :  qui  fecundo  quaternario,ad  vigefimum,  quo  die  integre  iu- 
dicatus  eft,multa  per  vrinam  fa&a  excretione ,  quae  euacuatio  tutiflima 
cft,  fed  longiflima ,  vt  propterca  virtutemrequirat  validiffimam.  Habuit 
colli  dolorem,  non  alio  modo  dicerem ,  nifi  quia  caput  antca  erat  reple- 
tum,  neque  fieri  poterat.quin  circumuicinae  partes  paterentur,  fed  facilis 
fuit  folutio.quia  materia  diuertebatur  ad  vias  vrinse,  &  quae  in  parte  erat 
impada^eadem  tenuis,&:  pauca  remanebat.  His  fic  prsemiflis  fupereft  vt 
aliqua  addamus  ad  curationem  fpeocantia.     * 

Curafio. 

Vl&us  ratio  caeft ,  qus  morbos  prccipue  curat :  cum  enim  ars  tota 
fit  magna ,  non  Ieuifljma  eius  pars  eft  fcientia  ordinandi  viclus, 
11.  meth.  cap.i^.  Frufira,  inquit  Galenus ,  c&tera  adrnmifirarentur ,  nifi 
frius  vittw  conueniens  pr&fcriberetur  ,  quod  idcm  repetit  lib.  de  remedijs 
facile  parabilibtUy  his  verbis  :  Porrb,  quod  modb  curanda  lippitudinis>ve- 
rurn  etiam  cuiufuis  fere  alterius  agritudinis,  primvu^  pr&cipuufque  curandi 
fcopus  confifiat  in  exacla  vtblus  ratione  ,  neminem  fugere  exifiimo.  Quare 
ab  hacerataufpicanda  curatio*,fcimufque  victum  frigidum,  fk  humidum 
febricitantibus  omnibus  conuenire ,  propterea  ora  rccentia  forbilia ,  quse 
vimhabenr  rcfrigcranrem ,  8c  humedtantem  ex  vfufuiffent :  panis  rrirus 
cum  mucilaginc  fcminum  melonum ,  aur  papaueris  albi,ratione  vigilia- 
rum  :  prifana  hordeacca  diligcntcr  prseparata  :  fuccus  farri  >  panarella  in~ 
iulx  pulli ,  aur  carnis  vituli ,  &  progredienre  morbo  ,  vrgenrc  ncccflirate 
contuia  carnium  pullorum  gallinaceorum,iura  longa  confumprionepara- 
ta,  addcndo  fcmper  aliqnid,  quod  poflet  partium  internarum  a?ftum  at- 
tcmperarc.  Potus  aqua  cocta  cx  hordeo  ,  fem.  acetofae  cum  portiuncula 
.  fcm.  citri.  Aqux  ftillatitise  boraginis,  endiuiae,vutae  capraria?,fcorzonarae 
cx  vfu  fuiflcnr ,  quibus  &c  fcbrilis  calor  demulceri ,  &  humorum  malitia 
attempcrari  porerar.  Inftituta  victus  ratione,  ad  alia  neceffaria  erar  deue- 
nicndum,  id  cft ,  ad  illud  rcmcdij  gcnus ,  quod  tantopcrc  commendatur 

in 


i8  8    Comment,  m  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

in  febribus  putridis  ,  eftquc  rznx  feetio,dicente  Galcno  $>.  methiCap.ifi 
Quifebricitant>  inquin ,//  valentes  viribus  fint ,  omnibus  ab  initio  fangui- 
nern  rnittes  ,  fed  prxcipue  idprxftandum  in  maximis  febribus :  nam  ma- 
gni  morbi  indigent,  qux  fe  iudicent  cgregia.  Vena  igitur  ex  Galeni  de- 
creto  intcrna  ftatim  erat  fecanda,  quae  citiffime  euacuat  apartibus  princi- 
pibus.  Ha?c  euacuatio  magis  commendaturiterata  ,  quia  fit  minori  cum 
virium  difpendio.  Itaque  poterat  ,  fubcrefcente  morbo  ,  altero  die  ,  aut 
tcrtio  iterari,  animaducrtentibus  nobis ,  an  primac  vix  eflent  excrcmento 
repletx ,  quas  euacuare  oportebat ,  clyftere  aliquo  refrigerante  ,  aut  le- 
niente  prxfcripto  ex  caffia  ,  manna,  diacathol.  renit.  ni(i  tamen  aluus  fua 
Iubricitate  impcdiffet  lenietis  exhibitionem.Quod  fi  aluus  fuiffet  irritata 
biliofioribus  excrementis,clyfteres  abluendi  vim  habentesprobantur,pa- 
rati  ex  aqua  hordei,  laclc  ,  ptiffana,  faccaro  rubeomon  prxtermiflis  alte- 
rantibus  deobftruendi  vim  habentibus,  &  refrigerandi.  Sunt  in  vfum  fy- 
rupus  acetofae  fimp.  de  acetofit.  citri,&:  alij,  de  quibus  diclum  eft  fupra: 
nomprxtermiftis  reuulfionibus  propter  dolorem  capitis,&:  oxynhodinis: 
ita  enim  cV  dolori  capicis  reuellendo ,  &c  vigiliis  hume&ando  effet  proui- 
fum.  Rationetremoris  conuulfionem  prxnunciantis  3  hmfupra  diclum 
eft,  quomodo  conuulfioni  poilemus  fuccurrere.  Quod  fi  pleno  exiftcnte 
capitCjfedafuiffet  vena  externa  ,  neque  fortafte  nocumentum  attulifTet. 
Hepati3fotus  refrigerandi,&:  roborandi  vim  habentes,poterant  commen- 
dari.  Et  quoniam  morbus  fuit  fatis  longus ,  non  abs  re  crat  tranfacta  de- 
cimaquarta  adiuuare  naturam  ,  &  infpicicntibus  nobis  ciufdem  motum, 
quas  ad  aluum  inclinabat ,  aliquod  exhibere  medicamcntum  blandum, 
videlicct  fyrupum  rofatum  cum  fero,aut  decoclione  tamarindorum.De- 
nuo  reitcratis  akerantibus ,  quae  pofTent  fudorem  magis  protiocare  :  crat 
enim  natura  ad  hanc  propenfa  euacuationcm  :  debebant  tamen  cffe  citra 
euidentcm  calorcm  ,  veluti  funt,  pcntaphyllum  ,  hordeum  ,  &  id  gcnus 
alia:oportuiffet  medicamcntum  aliquod  repetcre,  cVita  procedere  donec 
integre  fuiffet  fcdatus  morbus :  his  cnim  mcdicamentis  non  raro  euenir, 
vt  &  vrinae  moucantur,  quibus  perfe&um  fequitur  iudicium  :  nam  crum- 
pentc  fudore ,  vrinis  excrctis  morbi  foluuntur  non  raro.  Ncque  eft  diffi- 
cile  has  euacuationcs  fcqui  eodem  tcmpore  ,  quod  fxpiffime  vidi ,  quia 
tft  cadem  vrinx ,  &  fudoris  tum  materia  ,  tum  gencrationis  modus ,  ita. 
Galen.  lib.io.  dcfimpl.  medic  facult.  cap.  de  fudore.  Diffcrunt  tantum 
elaboratione  ,  quia  cum  ad  cutim  debeat  fcrri ,  oportct  omnes  permcet 
partes ,  vf  quc  ad  cutim  ,  cV  pcr  confcqucns  magis  fudoris  matcria  atte- 
nuetur.Sudor  in  fimis  multus  ,  alimcnci  copiam  ,  potum  largiorcm  ,  cor- 
poris  plcnitudinem,  cutisraritatcm  ,  heparis,  &  licnis  copiofum  calorcm 
denotat.  Matcria  cx  qua  gcneratur,cft  nimius  humor,  &  fcrum..Expelli- 
tnr  roborc  naturx  ,  &  calore  ambicntis.  Quarc  ,  quod  in  corporc  i'nca- 
luit?6<  bilioGe  fubftantix aliquid  accepit,magifquc  cLiboratumcfi\quam 
vrina,  ita  vt  pofiit  fcrri  ad  ciuim  ,  ad  aqux  infUr  ,  id,f  udor  cft.  Non  cft 
igitur  mirum,fi  in  aegrotantibus  fiant  fudorcsattcnuata  materia,&  ad  cu- 
Um  cxpulfa.  Eft  hic^vcl  f  ymptomaticus,vcl  ciiticus.Criticus  cognoicitur 


Pars  II         J&grotus    VI         189 

perfignacoctionis :  nimirum  ,  fi  fiat  progreilis  fignis  co&ionis .  fi  in  die 
cririco  appareat  ,  robuita  exiftente  natura  :  fi  ita  moderatus  ilt,  vt  vires 
non  diflbhuntur  :  toto  corpore  prodeat ,  &  febris  inde  ,  fimul  cum  aliis 
fymptomatibus  conquiefcat.  Hxc  funt  indicia  certilTimafudoris  optimi. 
His  igitur  ita  exiftentibus^  criticum  fuiffe  hunc  fudorem.,  quo  efl:  integre 
iudicatus  hic  asgrotans ,  apetriflimum  eft  ,  vt  non  immeritd  ceflauerint 
cV  morbus ,  &:  accidentia^  cum  antedicla  requiiita  habuerit.  Haeccjue  de 
koc  xgrotante  fatis. 


APPI1ST02    EKTOS 


iEGROTVS    VL 


Hv  Evp  vdvcutloc.  3v- 
7TVQ  g^g&v.    &J    </g 


tt^SsS" 


VryAnact  I  s 

Lfiliam  virginem 
tgnisinuafit. H£C 
ferfetuo  nibilfi- 


VjLUXfcL  dci7ri>n<rzv.  ippctyn  ctmjt, 
x&ir{  $  3  Heicnv,  £".  e£W  epp/- 
yjai.vjLUKpct  imdvpn&i/SwylJfito- 
(TIV.  (4$  cJ[&  kj*oiv   cyjbaw  iXcra, 


t)AV(j&(gc  «  &sO<ricfi?$'p.  ^rc  J\  ttebat^ne^uc  quicquamfiufiine* 
wxlns  <r(A4K<o$t  cM</.  *£#  Astt?^,  bat  deguflare.  c  Deiecit  fauca: 
bxlyt ,  tf  &  Sj^cci.^^^jh  c/g  t2  vrin&faucx  ,  tenues ,  #0#  £0/22 
■7wpiri ,  ^jgi  gc^bZ^  brovee.  <?,  flFg  C0/0W : cl  inciftente  verofiebre^ 
iScrot,  y  cl7Wp&>.  %%  IJp^xnv.  fiecundumfiedem  dolebat.Sexto 
CMei&i.  to  c/ie  ©§*  jiy  ec^bZo/ ,       die  fiebre  erat  Itbera  ,  e  nonfiu- 

dauitj  indkata  efl.  ^uodfie- 
cundumfiedem  eratjaltquantu- 
lumfiuffurauit  >  ffr  cttm  iudi- 
catione  erufit.  *  A  iudicatione^ 
lppl'}curiv «  7/t)?Aot.  uVegpv  q  ax^ea  die  fieftimo  riguitj  nonnihil  in- 
^vxpcl  alei.  &&  / ,  /t$  r  ic/)b&3s  caluit^fiudanit.  Ab  iudicatione 
-rbvyivoyS/jQVtTmfitpXffi.fyTrctAiv  aliquantulum  riguit  ocJatiOj 
^yj  Kcthyo^iAiypv  3  ^voufoplu)  foflea  extrema  fartes  Jemfer 
(ic^j^fQ.vQ.  7iudiiv.$9ihi7r£jzi  algebant.  Ad  decimum  dicm  a 
q  /^ y7rct,Ktv  mfact,  7rap^?\rp{.  •abiXw  fiudore  ,  quem  habuerat  >  deli- 
kmfeix.dny  yohuJicriV)  oAt^ptnv  ^      rauit^  confeftim  ad  mentem  re* 

dijtm  Ferebant  imtem  ,  cf.uod 
facemttm  vu& guflnffet ,  itafiuijfe  a.ffliffam.  At  rt/m  dum  inter- 
mifififet  y  duodecimo  iterum  multum  delirauit :  alum  turbata  fuit 
vnultis  tenuibust  mordacibus  >  faucis  y  merisexcremcntis ,  cre- 

O  o  bro 


29  °     Comment.  in  HiBcrias  Epidem.  Hipp. 


itKpyfT°tJJ  ,  teTrfoicn  ,  cDzkvmJ\qi. 
7Wkv&  clvi&l?.  d<p'  r\g  *}  TmgiKptirt 
V  v<ng$v  ct7nduvi  ICcfb^ujj.  ctvwi 

Cfct  ivyfk^  K&j  JfeTihi®"  spiv9®> 
&/&'  KSM  yz$yzpzc*>v  Gtvtauac-f^/jog. 

plVJb(£LTOt  77rM05,  CrjLUKpCL,  J^lfJU&Cl. 

t&nast.  tflTkvcl  ^J^v  dvrf^r^moT- 
TO^wxvtcov^^F^TrdvQ.  tqv  ^ovov, 
%J£  kmd-v.uwrsv «VWos.aoOv^©^, 
j/c/J'  6OTV6V  aW^ev  a£/cv  ?$yi$ .QiyZcru 
£j\pi  chiXtyr.  efbtrd-vfjCw  dvih- 
77TSBS  ai/Sis  «^v.  Iw  ^Tify  fyyft- 
viX9\i,<p$ivct)Jig. 


bro  defidebat.  Diefeptimo  3  a 
quo  poftremum  deltraffet ,  d<r- 
cefit.Huic  ab  irittio  morbi  fau- 
ces  dolebant ,  Jemperque  rube- 
bmtygurgulio  retrac7us:deflil- 
lationes  mulia  ^parua ,  tenuesy 
acres.  Tufijt ,  concocJum  nthtl 
excreauit ,  §  quofuts  ctbos  toto 
hoc  temporefaHidiuit^  neque^ 
appetiuit  quicquam ,  nonfitijty 
(jr  nihil  effatu  dtgnum  btbe- 
-  bat ,  h  tacita  erat^rithil  loque- 
batur  ,  mcefa  animum  drjpon  - 
debat:1  erat  autem  &  natiuum 
quoddam  tabidum. 


COMMENTARIVS. 

On  leuiter  hanc  mulierem  argroraffe  conftat ,  dum  videmus 
pluribus  fuiffc  confliclatam  afleciibus,  etiamfi  eX  his  vnus  effet 
non  timendus,  abfccffus.  Scilicct  quicirca  anumerar,alijautem 
quammaxime  timendi  ,  cum  fcbris  fuerit  maligna  ,  &  non  minus  mali- 
gna  deftillatio  :  acris  enim  ,  ck  mordax  erar.  Intcr  iftas  dcftillatio  hahe- 
bat  rationcm  fymptomatis  ,  alij  erant  morbi  :  nam  dcftillatio  erat  quali- 
tas,  dc  quantitas  mutata,febris  morbus  totius  corporis  vniuerfalis,intem- 
pcries  fcilicet  calida ,  vthb.  de  caujis  morborum  ,  cap.i.  habetur.  Tumor 
crat  morbus  in  magnitudinc  aucla.  Hornm  affc&uum  caufam  tripliccm 
conftituere  pofliimus ,  nimirum  humorem  biliofum  ,  pituitofum  3  &  mc- 
lancholicum.  Biliolum  adfuiffe  euacuationcs  pcr  aluum  fa<5hr  dem.on- 
ftrant:  fuifle  buius  humoris  prxdominium  conftat.  Mclancholia.m  de- 
notanttaciturnitas,  &  mccftitia.  Pituitoum  humorcm  ,  fed  falfum  ,  de- 
ftillatio,  cui  ftiit obnoxia.  Hnec  omnia  Galcni ,  6c  Hippoaatis  auclonra- 
tibus  probabuntur.  Cum  igttur  talis  cflct  ftatns  aegrotantis ,  quomodb 
non  cicius  obiit  ,  cum  horum  affccUium  vnus  fufficcret  ad  Infercndam 
mortem,  quod  vnnfquifque  potcvit  ccrtius  aflirrnare,qtti  diligenter  n  or- 
uitiam  cxpendcrit, fed  multo  magis  ftarirn  a  principio  :  nam  faeuire 
morbum  progrcflii  tempqris ,  fequitut  morjbi  ecimp^rantia  :  ftatim  au tcna 
fnu  idcnrc,letnalia  h  ibcre  fymptomata  pflcniciofum.Verifimileiqitur  cft, 
ii\s  calido  exiftente  ,  plurimam  bili  copiam  iuiilc  congc- 
i  qiLc  intra  venasputrcfccns,  fcbrcm  cdncitaucritfUtridam  ,  t 

crai 


Tars    1 1.         j&grotw  VI.        191 

erat  malignitate  donatcV,  etiam  malignam.  Pars  iftius  humoris  ab  he- 
pate  in  ventriculum  regurgirans,&  limul  cum  pituitofo  humore  a  capke 
impense  calido  recepto,falfedinem,  &  acrimoniam  acquircns,&  a  capite 
infubieciasiibipartesdecumbens,appetitum,6\:guftuiTiomninoabftulit, 
m  venrriculi  os  defluens,  dolorem  faucium  ,  dc  ruborem  peripfas  tranf- 
iens  :  tuffim  in  pulmones  fefe  infinuans,  concitauerit.  Haec  vt  meliusco- 
gnofcantur ,  [tria  fingillatim  perpendenda  funt ,  quae  ad  hanc  Hiftoriam 
ipectant.  Incipit  igiair  iic  Hippocrates. 

a  Etiryarm&is  filtam  vtrgtnem  ignis  corripuit.]  Per  haec  verba  vis  mor- 
bi  colligitur ,  quem  appeliat  ignem:fed  magis  faceiTunt  negotij  acciden- 
tia  annexa ,  dum  vix  inchoante  morbo,  fubdit : 

b  H&c -nihil ftthbaty  nec  quicquam  fuftinebat  deguftare.]  Hoc  accidens 
erat  indicium  ingehtis  morbi  malignitatis  :  nam  ciim  tam  grauiter  eflet 
excalfa£ta,neque  adeiTetfitis,peflima  erat  iftius  aegrotantis  conditiomam 
non  fitire  in  huiufmodi  morbis  multa  poteft  indicare ,  vtiiamdemon- 
ftratumeft  :  neque  dicerem  vllo  modo  potuifle  fitire ,  quia  ab  eadem 
eaafa,&  appetitus,  &  fitis  auferri  contingeret :  tuflientes  enim.ek:  quibus 
a  capite  ad  fauces  defluit  materia  ,  fiti  non  premuntur  ,  nifi  ade6  vehe- 
mens  fittuflis  ,  quae  ficcitatem  pulmonibus  inducat ,  tunc  etiamfi  tuf- 
fiant ,  fitiunt  tamen  quarrimaxime  ,  quod  5c  inAphor.  dc  in  epid.  habe- 
lur  ab  Hippocrate.  Cum  ver6  adeo  vehemens  non  eflet  tuflis,  rationabi- 
liter  fa&um  eft ,  vt  a  fiti  non  infeftaretur  ,  continuo  a.  capite  materia  de- 
labente  in  fauces ,  quia  irrigantur  partes  illa?,&;  fic  prohibetur  exficcatio^ 
quod  veriflimum  efrtnirs^-qurbus  materia  fluens  non  eft  acris  ,  &  mor- 
dax  ,  &  falfa.  In  quibus  autem  huiufmodi  humor  defcendit  ad  infernas 
partcs,  etiamfi  irrigentur,  neque  tamen  definunt  fitire ,  idque  euidentif- 
fime  colligitur  ab  Hippocrate,&  Galeno  3.  in  3.  epidem.text.14.  Ibi  fcri- 
bit :  pHidam  erant  ftttbundt  ,  quidam  non.  Galenus  fuper  illo  textu  haec 
habet :  Quam  ob  rem  pojfent  aliqui  nonfitire^vel  ob  facultatis  potm  appe- 
tentts  ojfenfam  \nonfecns  ac  illi  ,  qui  cibumfaftidiunt  ob  facultatis  ctbum 
appQtentvs  ojfenfam.  Subdit :  Liquet  autempejfimam  ejfe  horurn  conditio- 
nerriy  vel  quta  maligna  humiditas  illis  ad  ventrem  non  ajfluat ,  quod  idem, 
&  longe  clarius  mihi  videtur  repetitum  1.  in  t.  epidem.  comment.iy.lhi 
fcribit  Hippocrates  fic :  Nonfitiebant.  Verba  Galeni :  Non  ex  maligmta- 
te  deftillationum  ,  quas  tpfe  appellauit  acres,  hoc  tabefcentibus  fymptoma 
accidtt.  Quo  fa&um  eft  ,  quantum  equidem  iudico  ,  vt  ciim  fuifle  illas 
Hippocrates  nouas,&  abfurdas  iudicare  vellct,adfcripferit :  Nen  fitiebat* 
Eft  enim  fignum  maximse  malignitatis,vbi  calida,&  adurente  febre,  aut 
fluxionc  delabente  in  ventriculum  acri  non  fitiant.  Atque  hoc  fympto- 
ma  partis  virtutem  fentientem  deperditam  indicat ,  &  extinciam  ,  fiqui- 
demparticulce  aftectus  non  fentit.  Qtiare  ciim  fiti  non  infeftaretur,deftil- 
latione  acri  deiabente  ,  &  febre  vehementiflima  affecTra,  aliud  nihil  erat 
ftatuendum,  quam  quod  prius  dicebatur,  deterrimam  fuifife  iftius  aegro- 
tantis  conditionem  •,  praefertim,  cum  non  nutriretur ,  depcrdita  omnino 
appetentia  ,  quodab  eadem  cauia  fa&um  crediderim  ,  fcilicct  ob  elan- 

Q  o     2,  guefcen 


ijt,  Comment/mHiFtoriasEpidem&ipp. 

guefcentiam  facultatis  appetitricis  ,  prouenientem  tamen  propter  dela- 
pfum  maltgna*  deftillationis ,  quemadraodum  accidit  aegrotantibus  illis, 
de  quibus  rit  mentio  i.  in  i.  epidem.  com?nent.i$.  Ea  erat  dgrotantium 
condino  ,vt  cibos  quofluis  perpetub  faslidtrent.  Galenus  addit  :  Appel- 
lant  Grttci  appete^tia  carentes^qui  cibum  non  flumunt^a-h^,  qui  vero  obia- 
tos  faffidiunt,  twntir**.  Co-  ftat  autem,  fubiungit,  hoc  fafhd\j  flymptoma 
tabidis  accidtjfe  ,  eo  quod  defrillatiories  ,  qu&  flauces3  & pulmonem  tnflefta- 
bant,pars  aliqua  inventrem  deflueret,  quod  idem  repetit  Galenus  3 .  />2  3 . 
epidcm.comment.i  3-quo  in  ioco  effe  fignum  peiTimum  ftatuit,cum  figni- 
ficetfacultatem  ciborumappetitriccm  efle  afflidfcam.  FeKtris y'mc^xit  ,  ci- 
borum  appetentem  flacultatem  ajfiixit ,  vnde  cibos  flafitdtebant.  In  cornm. 
ad  hiftonam  Parij  cuiufldam  ^.in  3.  epidem.comment.yi.  ita  legitur  :  Iam> 
quod  extingucbatur  naturalis  facultas  eim  erat  figxum  propnum,  ea  qua  in 
morbo  euemt  tnappctcntia.  Quibus  additur  audfcoritas  defumpta  ex  1.  in 
3.  epide?n.  comment.  1 3.  verba  faciens  de  Hermocrate.  Vnde  ex  his  colie- 
tlis  ,  funt  verba  Galeni :  qua  diclafunt  ,  eft  perfpicuum  mire  fluiffe  ucur 
affetlum  principium  vegetatricis  ,  &  naturalis  anima ,  cuim  eft  oftenfnm 
quatuor  effle  virtutes,  attrattricem,  retentricem,  alteratricem,  &  expuitri- 
cem,  qudfuppeditant  corporibm  nutrimentum,  &  augmtntum  :  &  hac  affe- 
Ua  iriirum  in  modum  appetitm  perit ,  vt  potius  mori ,  quam  guftare  quic- 
quarn  flufitnerent  agri.  Et  tandem  in  comment.  fic  lcgitut :  Maximum  fit 
tibifacuUatts  ciborum  appetitrtcts  flirnui  emorientis  fignum  ,  Jiparata  h<ec, 
qux.  deftderare  dtccbant,  vt  guftarunt ,  culpent  ,  nec  etiam  eda.-.t.  Quibus 
omnibus  videmus  huncazgrotantem  inappetcntem  fuilTc  cx  dcftiHarione 
in  ventriculum  dcfluente  ,  qiux  maximam  facultatis  appetitricis  elah- 
guclccntiam  facerct,dctcrrimamquefuifle  iftius  argrotantis  conditioncm 
non  aliter,  ac  eorum,  dcquibus  flt  mcntioab  Hippocrare  3.  in  3.  epidenU 
text.^8.  vbi  haechabentur  :  Etiam  hoc  fymptoma  o?nnescepit3  qui  in  pefte 
diuturna,  qna  modb  viguit ,  laborabant.  Quare  flatlum  eft,  vt  multimore- 
rer.tur.  Fortiores  ergo,  qui  vim  flbiipflis  inferentes,  cibum  oblatum  ajfmnpflc- 
\es  fere  fuperftttes  fuerunt.  Plurimi  vcrb  mori  ,  quam  coYncderc 
cjuicquam prtus  dttxeruit.  Addit:  Atqtte  hxc  ipfla  illis  acadiflfe  vidc  i.rr, 
qui  tum  dtgrotaucrtirrtymaxime  vitio  vcntrU :  etcmm  ,  &  huim  eft  opm  cibo- 

ppetcntia.   Quibus  fic  cxiftentibus ,  mirum  cft  tandiu  filperuixifle. 
Sequirur  Hippocratcs,  <Sc  fcribit  flc. 

c  Detecitpauca.  ]  Detjcere  pauca  potcft  multis  modis  cuenirc.    Galeno 
diccntc  \%V.\.  dc  fymPt,  caufl.  cap.i.  vel  quia  ihtefttna  fln.t  a  i  quta 

hebeflctt  if  fw,  vel  Pi  atimonta .//,'.-  n  fta 

■  '  :  flccus  autem  ,  funt  verba  Galcni: 

xcernii  ii 

ci/litatcw>vel  i  cnmm  faflurn.  vcl  ob  ciborr  qualtta- 

timve.  Quare,ct\m  nec  cibum,  nec  potum  aflumcrct ,  non  potuit  raulca 

rcmcnta  •,  hinc  pa  crementortim  pcr  aluum,  c^  pec 

im  :  fed  &  erat  aHud  5  qui;d  viina  ettnc  etiam  praUa  ,  idque  ma- 
IUS  maium. 

d  Lici 


Tars   11.        JEgrotm  VI.      193 

a  Inciftente  febre  fecundum  fedem  dolebat.  ]  Videtur  hic  Hippocrates 
nobis  innuere  fuifle  hanc  febrera  fymptomaticam  ,  nimirum  inlequen- 
tem  ad  fedis  inflammationem  :  cum  enim  doleret  circa  eam  partem,indi- 
cabatur  efle  colle&am  materiam  ,  Sc  incipere  concoqui  ,  quo  tempore 
fiunt  dolores,  &  febrcs,  eo  fiiam  adfint  exacerbantur  ,  iuxta  Hippocratis 
do&rinam  i.  Aphor.  text.47.  Firmaret  magis  di&um ,  Ci  ad  hoc  refpice- 
remus ,  quod  fexto  die  erat  febre  libera  ,  1k  iudicata  eft ,  meritoeuacua- 
tionis  fad^jC^  iudicij  per  fedem  *,  erupit  cnim  materia  in  tumore  exiftens 
cum  iudicatione  ,  cum  iam  fuppurauerit.  Quibus  itaexiftentibus  videtur 
poflc  nos  apertiflime  colligere,febrenifuifleinfequutarn  tumorem  fedis, 
quo  fuppurato  defiit  etiam  febris.  At  enimvero  aliter  fuadent  multa.Pri- 
mum  ,  qu6d  Hippocrates  fcribit  vrinas  fuiffe  non  bonas.  Hoc  fignum 
erat  in  genere  venofo  extitiffe  malignam  humorum  putrefcentiam:ergo 
non  potuit  paruitas  tumoris  tam  grauiter  afficere  <egrotantem.  Prjeterea 
in  fexto  diefachim  eft  iudicium,  qui  dies  non  attenditur,  vti  eft  demon- 
ftratum.  Addamus ,  qu6d  Hippocrates  fcribit ,  fuifle  a  febreliberam  ,  Sc 
iudicatam  ,  poftea  tumorem  fuifle  ruptum,  apertum,  8c  pus  exiiffe  :  ergo 
non  propterea  defiit  febris,  quia  fuppurauerittumor,qu<e  iam  foluta  erat, 
ac  fine  ratione,  quod  verum  eflet ,  Hippocrates  addit :  nonfudauit.  Ver- 
bum  hoc  denotat  fuiffe  neceflariam  maiorem  euacuationem  ad  morbi 
fublationem  ,  8c  perinde  eft  ac  fi  dixiflet  /non  habuiffe  infignem  ali- 
quam  euacuationem ,  cVhinc  colligo  tumorem  fuiffe  admodum  pufil- 
lum  ,  neque  fufficientem  ad  tollendum  magnum  morbum  ,  qni  ad  fui 
folutionem  magnis  indiget  remediis :  fi  ergo  per  fedem  ,  tumore  aperto, 
larga  prius  fuiifet  fequuta  euacuatio,  quae  potuiflet  occurrere  imminenti 
ruinx,  non  erat,  quod  addidiffet. 

c  Nonfudauh.  }  Fuiffe  ergo  verifimile  eft  portionem  humoris ,  qui  a\ 
capite  CcCg.  infinuauit  circa  venas  ani,  &c  ftatim  propterpaucitatem  mate- 
rue ,  &  ipfiuS  qualitatem  fuppurauit :  quid  minimumin  tam  graui,  8>C 
acuto  morbo.  Neque  eft  quod  quis  dicat  fuppurationem  efle  indicium 
roboris  natura?  vincentis,  6c  per  confequens  videri  inconfonum  cum  hu- 
morumcodtione  obire  aegrotantem >  quia  ,  vti  alias  dictum  eft  cum  Ga- 
leno  poflunt  plures  morbi  eodem  tempore  inuadere  ,  quornm  alter  inci- 
piat,alteL-  vigeat,&:  alter  declinet.Itaque  continget  a^grotantem  mori,non 
propterincipientem,aut  declinantem  ,  fed  propter  vigcntem :  nequecre- 
derem  obiifle  ob  errata,  quod  fcilicet  racemum  vuae  comedcrit,quia  ne- 
que'  Hippocrates  id  affeueranter  concedit,  fcd  fcribit ,  dixerunt :  nam  ,  fi 
Philonis  tilia,  etiamfi  fanguis  copiose  fluxiffet ,  ex  qua  euacuatione  om- 
nes  feruabantur  ,  tamen  intempcftiuius  ccenata  obiit ,  fuit  hoc  in  caufa, 
quia  vnico  morbo  cum  laboraret ,  febre  videiicet  acuta ,  intempeftiuius 
ccenata  ,  fuit  impedimento  natura:  rccte  opetanti ,  fanguinem  e  naribus 
euacuanti,  ex  qua  fortaffe  euacuationenon  fatisperfecta  iterum  incaluit, 
8c  a  pvioLi  morbo  debilitata  ,  facile  fuit  nouo  fuccedenti  fuccumbere, 
crat  taLnen  moibus  magnus,cv  in  huiufinodi  morbis  leuia  errata  mortcm 
inferunt.  Hxcautcm  &  febrem  acuum  >  6c  malignam  ,  acremque  deftil-- 

O  o     3  latio 


19  4    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hippl 

lationem  patiebatur,  8c  anullo  minus  infeftabatur,  quam  a  tumore  circa 
fedem  exiftente,  &  ob  id  obiit,  hoc  fuppurato,  ca:teris  autem  permanen- 
tibus  crudis,vtexcrcmenta  demonftrant,  neque  id  quod  dixi  eft  incon-* 
ueniens  ,  quia  nititur  fundamento  Galeni,  qui  lib.  de  iotins  morbi  tempo- 
ribns,  cap.j.  hxc  habet.  Nam  vno,  &c  eodem  tempore  duobus,vel  tribus 
morbis  homo  poteft  infeftari ,  quorum  alius  iam  inclinat,  aliusprincipij 
tempus  adhuc,vel  augmenti  primordia  occupat,  tertius  plurimum  au&us 
eft ,  deinde  hominem  mori  contingit ,  non  propter  inclinantem ,  neque 
nunc  incipientem,  fed  ob  vchementer  audtum.  Id  quod  a  Galeno  fcribi- 
tur  lib.i,.  de  crifi  cap.<).  Quod  hic  a  Galeno  ponitur,poteft  Hippocratis 
exemplis  iiluftrari dcfumpris  cx  i.  in  i.  epidem.text.^^.TmciWx  cuiufdam 
Scymni  picboris ,  &  Cratiftonadtae.  Hi  ambo  xgrotantes  obiere,  etiamii 
fuppuraucrint  parotides  circa  aurcs  exiftentes  ,  dequibus  loquitur  Gale- 
nus  in  commcnt.  dum  ait :  Cratiftonac~k<z>  &  piikont  ancillam ,  cum  tuber- 
cula  fecundum  aure?n  fuppuraffent ,  perijjfe.  Nam ,  cum  hoc  pugnare  vi- 
dctur.  Cotliones  celere  iudiciitm>&  fecuram  fanitatem  promittunt.  Reddit 
rationem  cur  obierint ,  dum  inquit.  Sed  ne  nunc  quidem  canf&febrium> 
quA  intra  venas  continerentur  erant  concottx  Cratifkonatta,  &  piliorts  an- 
fillt,  nam  non  obtjffent.  Subdit :  At  parotides  erant  tamen  matur*  ,  quod 
infrequens  effe  ,  &  memoria  debere  teneri  dicebam.  Nam  poffe  fien  qua- 
piam  in  parte  priuatim  cotkionem ,  toto  rnorbo  adhuc  crudo.  Hactenus  Ga- 
lenus.  Qu£  hicfcribitGalenus  claraadeo  funt,vtnemo  fit,qui  ambigat, 
cur  concodto  tttiwof e,haec  asgrotans  fit  mortua.Nonfuit  igiturtumor  ille 
fufficiens  ad  tollendum  mo;bum  ,  cV  per  confequens  non  fuit  fine  febre, 
quia  tumorfuppurauerit,fed  quia  virtus  debilitata  non  mfurgebatadpu- 
gnam,prxfertim  in  die  fexto.  Fuit  illa  alleuatio  breuis  temporis,cum  fta- 
tim  fubdat. 

*  Ab  iudicatione  riguit  aliquantulum  die  feptimo  ,  nonnihd  incaluit3fu- 
d.niit.  ]  Poft  rigorem  fequitur  aliqua  infignis  euacuatio  ,  vti  iam  cum 
Galeno  vidimus  •,  vetum  hxc  ncn  fuit  cuacuatio  relpondens  morbo, 
quod  modus  loquendi  Hippocratis  dcnotat ,  dum  inquit :  fudauit ,  fine 
alio  addito.  Itaquc  potius  ccnfcrem  fuifle  factum  rigorem  ,  vt  folet  iil 
dcftillationibus,  dtflucntibus  niminim  humonbus  tenuibus  a  capite  ad 
fubicctas  partcs,fir  tunc  rigor  tangcnte  materiaacri  ncruofum  genus  *,  ij- 
dem  humorcs  cum  ad  cutim  dcfetuntur  ,  in  vapores  ivcrfi  ,  fudorcm  fa- 
ciunt ,  idquc  non  rar6  obferuabitis  in  iis  ,  qui  dcftillationibus  funt  ob- 
noxij  \  (ed,vtcunque  cilct,inanis  naturx  motus,infequcns  humorum  ma- 
litiam  ,  iiim  nihil  iuuerit  ,  fed  potius  in  dies  niagis  fuffocari  natiuum  ca- 
lorem  oftcndecet ,  cdm  odtauo  die  fuerintrcfrigcrara  cxtrema  ,  &  pcrfe- 
ucrarct  harc  refvigeratio  ,  ik  ita  modo  videbatur  iudicatus ,  modo  mgra- 
ucfccbat  morbus  ,  non  potentc  natura  humorum  malitia:  dominari. 
Quid  (ignificet  extremorum  refrigcratio  ex  Hippocrare  colligetis  7. 
Aphor.i.  <k  i.prorrhet.  comment.%.  &:  ob  id  ,  cum  quxcunque  ficbant  in 
malum  tcndcrcnt  in  dies  ,  non  potcrat  concipi  fpCS  mclioris  :  nam  quan- 
4o  fiiuu  cuacuatioacs  fk  morbus  exaccrbatur,  nulum  non  lcue  (igni- 

ficatut 


Tars   II.         JEgrotm    VI.      z$$ 

ficatur  :ciim  cnim  fudor  fic  cam  vtllis  in  liis  morbis ,  fi  non  iauat  long£ 
deccrior5vci  in  hac  aegrotante  confpicimus,que,  a  fudore  delirauit  decimo 
die,etiamfi  confeftim  ad  mencem  redierit,quia  pauci  effent  vaporcs  acres 
tranfmifli  ad  capur ,  eft  camen  meo  a  quidem  animo,  prauum  admodunt 
fignum  in  morbis ,  quando  in  euacuationibus  praua  apparent  fympto- 
mata  ,  tunc  enim  nonparum  timendum  de  aegrotantisfalute  ,  quia  vide- 
tur  infequi  potiiis  excremam  vircucis  imbecillitatem  ,  quam  eiufdem  ro- 
bur.  Neque  ego  putarem  tam  grauicer  fiiiffe  affii&am  ,  quiaracemum 
vuai  comederet ,  quamuis  in  morbislethalibus  minimus  error  plurimum 
poflit  ad  citiflimam  pernicicm  ,  ramcn  quantum  ex  textu  coniicimus  la« 
borauit  a  principio  morbo  lethali :  potuit  quidem  vna  flatuofum  reddere 
corpus,vt  Galenus  admirrit  Itb.t.de aliment.facult.cap.y.dc  fi  non  defcen- 
dant ,  grauiter  laedunt ,  tamen  mali  caufa  non  fuit  vna  ,  fed  praua  ipfius 
difpoiitio,cum  effet  natiuum  tabidum ,  &  fortalTeob  id  Hippocrates  vti- 
tur  hoc  modo  loquendi  yferebant  :  volens  innuerc  vulgarium  hominum 
morem  ,  qui  in  diiudicandis  segrotantium  morbis  omnem  illorum  ge- 
neracionem  folent  referre  in  caufas  externas ,  cum  potius  in  vifcerum  di- 
fpofitionem  praecedentem ,  &  morbofum  corporis  apparatum  caufa  effet 
reiicienda.    Non  igitur  in  vu*x  racemum  ,  fed  in  deftillationem  ,  in  nati- 
uum  tabidum,in  humorum  prauicacem  erat  caufa  referenda,quibus  om- 
nibus  concurrentibus,  potuit  quiuis  grauiflime  aflici  ,'praefertim  in  tanto 
humorum  bilioforum  prouencu  ,  vci  ex  euacuacionibus  duodecimo  dic 
fequucis  apparec ,  euacuacio  improbanda  ,  cum  quia  effenc  ,quas  euacua- 
banrur  pauca ,  tum  quia  mera,tenuia,&  mordacia  :  paucadamnantur,vti 
vidimus,piopcerea  qu6d  imbecillitas  naturae  fignificatur :  mera:  flammi- 
dam  difpoficionem  incernam,&:  ob  id  mordaci.a,qu?e  irritabant  prae  acre- 
dine,  &:  poftea  crant  tenuia  >  fcilicet ,  nullum  adhuc  co£Honis  indicium 
prafbentia,hincque  magnum  delirium  ,  cum  matcria  intus  ebulliens  non 
poffet  ad  aluum  tranfmitti ,  necefle  erat  vt  eleuaretur  ad  caput ,  &:  acci- 
dentiahumorirefpondentia  inferret.  Qiiodfi  ad  hunc  vfque  diem  non- 
dum  moubus  fuerat  concoctus,  immo  lngrauefcebat  m  dies  magis,  quid 
potcrat  inpofterum  expedbri  boni  ?  Itaque  merito  obiit,  quantum  con- 
iecto  cx  verbis  Hippocratis,die  decimonono,aut  melius  vigefimo.  Gale- 
aus  nullam  certarn  fencenciam  dc  morte  iftius  segrotantis  haberi  vulr, 
quia  cum  tabida  effet,  non  poterat  efle  certus  mortis  terminus :  ira  cnim 
habec.    Quare  muliere  hac  mortua  ,  exemplarium  dinerficacem  nilul  eft 
qudd  refpiciamus.,  &c  de  diebus  quceramus :  nam  iili,  ciim  nullum  ordi- 
nem  habent,  pofteaque  mortem  a.  capite  defttllatio  attulit ..&  natiuum  ta- 
bidum,ide)  hmul  difcordiam  cxcmplaria  iuxta,  &  iudicatu  difficilcm,& 
inanem  arbitratus  praetermifi.   Sed  vtcunque  fit,  ciim  acutiflime  labora- 
ret*£cttatiuiim  haberet  tabidum,ideo  fimul  fiifpicaripoflurhus  mortuam 
•  efle  vigefimo  die,vti  in  multis  obferuauimus.  Sequitur  poftca  Hippocra- 
tcs,&  narrat,quae  illi  ab  inirio  morbi  cuenerint. 

Fuuces^  irtquit,  dolebant,  femverque  rubebant ,  gurgulio  retraffus.]  Iam 
diximus  paflam  fuiffe  deftillationcm  acrcm,  &  mordacem ,  &  ob  id  fau- 

ces 


ic)6  Cornment.in  HifioriasEpidem.Hipp. 

ces  doluiffe  ,  5c  rubras  fuiffe,  cuius  occafione  eriam  gurgulio  retraheba- 
rttr.:  ciim  enim  malignx  ftnr  huiufmodi  deftillationes  ,  rubent  fauces, 
cum  ad  eas  partes  delabuntur  :  id  aperte  iatis  confirmat  Galenus  i.  itti. 
eptdem.  text.ij.  fic  :  Pterifque  horum  fauces  a  pnmo  doiebanty  &  cum  ittr 
fiammatione  rubebant .  DefHIlationes  parua,  acres,  tenues^  ftatimquc  m.ir- 
ceCcebant  ,  &  affligebantur.  Galenusaddit  :    Simul  vt  fymptomata  ,  qua 
ad  tabefcentium  conjpiciebantur  fauces ,pr*dixit >caufa?n adjcriffit  his  ver- 
bis.  Deftillationes  partu  ,  acres.  Nam  ,  quia  maligna  erant  dcfttllationesy 
qu&  a  capite  manahant  ,fauces  dolebant ,  quod  vero  ab  ipfis  velticarentur, 
ruborem  ,  &  infiammatione?n  habebant.   Quia  iam  ipfa  calida  dcftillatio, 
non  erat  mirum  in  Thafo,  fi  prae  cseteris  tabefcentibus ,  qui  ita  haberenr, 
ad  extremam  deuenirent  gracilitatem.  EiTc  calidam  huiutmodi  deftilla- 
tionem,&:cerebri  calidam  argueredifpofuionem,  ficrique  a  pititita  falfa, 
quam  fimul  morbum  fouerc/«/>ridiximus,euidentiffimaque  Galeni  au- 
cloriute  comprobatur,  qtue  lcgitur  ^.Aphonfm.  comment.n.  Ibi  trcs  pi- 
tuitae  fpecies  conftitLiit,acidam,dulccm,faHam.Primam  a  forti  fngiditate, 
a  mediocri  caliditate  fecundam,  ficuti  a  vchementi  caliditate  tertiam  fieri 
confitctur,  fic  fcribens.  Ineft  autem  &  hoc  pituitae  generationi ,  vt  quae  a 
forti  fit  frigiditate  ,  acida  euadat :  quae  ver6  a  caliditate  replcnte  caput, 
falfa  :  ficuti  Cuie ,  qua*  a  patica  fic  frigiditate  ,  vcl  paucam  dulcedincm, 
vel  nullam  manifeftamhabeat  qualitatem.L;£.i.^  aiiment.facult.cap.i. 
multas  conftituit  pituitflC  fpecies  9& 1.  lib.  de  dtjferent.  morbor.  cap.6.  & 
hb.  de  multitudine,  cap.n .  habetur  fieri  a  falfa  pituita  fiticulofos  ,  qu6d 
autem  falfa ,  fit  etiam  acris ,  nemo  eft,  credo,  qui  ambigar,  (q<\  prscipue, 
qui  huiufmodi  deftillationes  experiuntur  :  ab  arfedht  enim  tales  efle  con- 
fitcri  oportet :  ficcat  deftillatio  falfa,  vtpote  quas  habet  vim  ficcandipro- 
pter  falfcdinem,vti  notat  Galenus  ^.acut.  comment.  8.  tractans  de  rebus 
falfis.  Ibi  fic  legitur  :  Quo  fit3  vt  tumfatfa  ,  turn  acria  tanquam  augentia 
vitare  oporteat ,  h&c  autcrn  acribm  magis  ficcant ,  fed  mitttu  catefaciunt: 
non  igitur  ?mrum  ,  fi  gurgutio  retracltu  cft  ,  a  ficcante  deftillatione  itafa- 
#w.Addit:  DeftiiUtiones  mutt&^paru&jenues.  Deftillationes  cranr  mul- 
ta%  quia  femper  a  principio  ad  finem  fucrunt  infefta?.   Parua? ,  quia  fen- 
fim  humor  deftillabat ,  neque  admodum  violcnter.  Similequid  ci,  quod 
de  imbre  fcribit  Hippocratcs,  dum  appcllat  magnas  pluuias,quae  afFatim 
irruunt ,  aut  quac  fenftm,  fed  longo  tempore  pcrdttranr  ,  ita  legitur  \.in 
i .  cpid.em.  irtfint  i .  commeut.    Gurgulio  igitur  erat  merito  retractus  pro- 
ptcr  delabentcm  acrem  deftillationem.  Gurgutio  ,  diccntc  Galeno  6.  de 

ftpef,  ?ncdtcam.  fecundurn  locos  ,  cap.$.  cft  particula  qutdam  carnofa  m 
jre  dependensy  apparctque>  fi tfttk  aperto  orc  Httgmttm  pturimum  de- 
primat  ,  vocaturqtu  -  id  cjl ,  gttrgtiito  ,  &  columelta  ,  fiue 

cotumna.  Httius  gratia  fadas  cft  gurgulio  ,  DC  frigidus  in  fauccs  aer  cu- 
mulatim  inumpat  ttb.  ?ncdic.infcript.  can.n.  Hic  igitur  ,  quotics  dc* 
ftill.ttio  cftciafla  ,  incraflatur,  cx:  intumcfcit  ,  quo  fic  ,  Vt  videatuv  rctra- 
&us,  auonian  qu*  ccplcntur, quodaipmodo rctrahuntur,fi  vcrd  fitfub- 

c.,iungior  icduitiUj^  fi  actis,  ik  niordaxclt  humot^ietrahiturad  fupc- 

riora^. 


*Pars    II.         AZgrottM  VI        197 

riora,  quia  exficcatur,  &  aliquando  ctiam  marccfcit  propter  humoris  de- 
cumbentis  maiitiam;  ita  vt  faepiflime  ad  fcclionem  fitdeueniendumjne- 
que  tamcn  fine  periculo ,  vti  ex  Galeno  habemus  lib>  3.  prognoft.  text.  11. 
Aliquandoad  nihilum  reducitura  continuis  deftillationibusJ&  vocieui- 
dentem  infert  la2fionem,&:  multo  magis,  fi  fubtiles  fint ,  quae  nullo  mo- 
do  ,  aut  nonnifi  cum  labore  poflunt  expui  ,  quemadmodum  huic  conti- 
gifle  ccrnimus.  Hxc  tuifiebat ,  quia  humoris  pars  delabebatur  ad  partes 
fpiritales  ,  a  quibus  nihil  poteft  educi  ,  nifi  cum  tuffi,ex  Galeno  Ub.^.  de 
loc.  male  affetlts ,  cap.<;.  at  nihil  concoctum  expuebat ,  quia  ciim  humor 
eflet  tenuis  ,  poterat  quidem  a  valida  tufli  infeftari  ,  fed  modicum  ex- 
puere,  quia  huiufmodi  deitillationes  non  intcrcipiuntur  a  fpiritu,  vt  ha- 
betur  1.  in  1.  epidem.  comment.11.  quoin  loco  tuflis  ficcae  caufas  refert: 
prhis  enim  hic  humor  per  guttur ,  &  afperam  arteriam  delabendo  in  pul- 
mone  funditur,quam  a  fpiritu  concitato  per  tuflim  fubduci  poflit.Tuflie- 
bat  igitur,  fed  quoniam  humor  erat  fubtilis,  tk  crudus,qui  a  fpiritu  diui- 
fus  reflucbat ,  eapropter  nihil  expuebat ,  quam  eandem  caufam  reddit 
Galenus  idem  //£.4.  de  loc.  rnale  affetlis  ,  cap.  8.  tk  fi  aliquid  expuebat, 
crat  illud  admodum  paucum  ,  &  quia  fubtile  ,  nonnifi  difficulter  edu- 
cebatur. 

£  Quofuis  cibos  toto  hoc  tempore  faftidiuit ,  ne que  appetiuit  quicquamy 
nonfitqt,  nec  quiccjuam  effatu  dignum  bibebat.]  Ea  erat  morbi  malignitas, 
vt  defluente  humore  in  ventriculum  ,  labefactata  fit  facultasappetitrix, 
propterea  nihil  appeteret ,  nec  cibi ,  nec  potus.  Inappetentia  eft  fympto- 
ma  facultatis  ventriculi  ,  in  qua  ineft  appetitus.  Aliquando  accidit  ven- 
triculo  primario  afFedto  ,  aliquando  contingit  aliis  partibus  tranfmitten- 
tibus.  Primario  ,  vt  cum  humore  crudo  repletus  eft  ventriculus  :  tunc 
enim  appetitum  tollit  :  aut  quando  ventriculus  opprimirur  a  quadam 
concocti  alimenti  corruptcla  :  aut ,  quando  cibum  adhuc  inconcoclum 
rctinet.  Per  confenfum  autem  ,  fi  quae  humoris  portio  a  capite  in  ventri- 
culum  defluat ,  fi  in  venis  exiftat  humorum  copia  ,  ex  quibus  fcrofa  hu- 
miditas  in  ventriculum  confluat :  tunc  enim  laeditur  os  ventriculi ,  quod 
prae  caeteris  exquifitiffimum  habet  fenfum  ,  cognofciturque  ex  naufea, 
inappetentia ,  cordis  dolore.  Fit  tandem  ab  hepate  valde  affecto ,  quod 
eftprincipium  tum  nutricis ,  tum  naturalis  appellatae  animae  ,  qua  laefa, 
grauesinappetentiae  fiunt,  vt  mori  potiiis  aegrotantes  velint,quam  cibum 
aflumere.  Ha:c  omnia  non  incommode  videbit ,  vnufquifque  lib.i.  de 
fympt.  caufis3  cap.j.  Ibi  Galenus  traclat  difFuse  de  hac  re.  Cum  igiturtot 
fint  caufas  inappetentiae,  putarem  egoduas  fuiffe  prsecipuas  in  hocaegro- 
tante ,  nimirum  deftillationem  acrem  ,  &  falfam,  &  hepatis  afFectionem. 
Neque  eft  qudd  quifpiam  ftatim  obiiciat ,  oportuifle  fuiffe  fiticulofam, 
quia  ita  fiunt  a  falfa  deftillatione  :  hac  enim  excepta  ,  omnes  aliae  tol- 
•  lunt  fitim  ,  quoniam  id  eueniebat  propter  facultatis  euidentem  proftra- 
tioncm,  quo  exiftente  non  fenticbatindigentia ,  vti  cx  Galcno  colligitur 
in  comrnent.  fic.  Maximum  fane  fit  tibi  facultatis  fignum  ciborum  nppe- 
titricis  femcl  cmorientis^  fi  parata  haec  ,  quse  defidcrare  diccbant ,  vt  go- 

P  p  ftarunt> 


z^S     Comment.  in  Utftorias  Epidem.  Uipp. 

ftamnt,  culpcnt,nec  eciam  edant.  Qui,tametfi  habeanc  pc{Time,dcccno- 
re  funt  camcn  in  ftatu  ,  qui  nihil  appecunc  ,  excrcmam  indicantes  extin- 
ctioncm  naturalis  virtutis,quacibum,&  potum  appetimus. 

b  Tucita  erat  ,  nthil  loquebatur,  mcefta  animum  dejpondebat.  ]  DiCtum 
eft  in  principio  fuiffe  pornonem  humoris  melancholici,  &  hac  motus 
fum  rationc  ,  quod  Galenus  3.  %n  3.  epidem.  fcribit  ,  multum  loqui  efte 
phrcniricorum  ,  caccrc  mclancholicorum.  Hxc  erac  tacira,&:  nihil  loque- 
batur  :  ergo  nequc  dccrat  humor  mclancholicus-  Prxterca  erat  timida, 
cum  mcefta  animum  dcfpondcret  ,  timor  autem  ,  8c  mceftitia,  (1  diutius 
perdurent ,  melancholicum  figniucant,  \ti  6.  slphor.  text.i^.  tk  apertius 
2.  m  1 .  epidem.  quo  in  loco  fic  legitur  :  Ttmoresvero  magnopere  acris ,  & 
decoctA  btlis  fiaua  fymptomata  fant.  Cognata?  iam  timoribus  maefticiae 
func ,  ck  eciamfi  inaliquo  differanc  melancholici,  in  hoc  camen  conue- 
niunt;qu6domnescimcnc,mccrenc,vitamdamnant,  quamuis  non  omncs 
mori  cupiunr,vt  inde  colligamus  mceftitiam  ,  6c  timorem  iempcr  conco- 
mitari  melancholicos ,  dictum  a  Galeno  ,  probatum  ab  omnibus.  Addic 
tandem  in  vltimis  vcrbis. 

1  Erat  autem  &  natiuum  tabidum.]  Haec  verba  ab  Hippocrate  non 
funt  addita,canquam  nihil  fignificantia  :  neque  enim  eftHippocrati  con- 
fuetum»dicit  Galcnus  1 .  de  vfu  parttum  ,  cap.S.his  verbis :  Eft  ab  illo  ta- 
men  ,  inqiut  ,  fi  qutd  tudico  ,  perperam  fcrtptum  nihti.  Et  lib.  de  comate, 
vnamquamquc  Hippocratis  didtionem  aliquid  fignificare  apertiiiimc 
fatctur ,  vt  proptcrea  diccndum  fit ,  &  non  tcmere  hanc  particulam  cflc 
additam. 

k  Erat  autem  &  natiuum  tabidum.  ]  Quafi  velit  diccre ,  fumma  cum 
rationc  facile  io  hunc  afrectum  incidit,  quiaiam  naturaefTctpropcnfii  ad 
tabem  :  fcimus  enim  alios  aliis  magis ,  aut  minus  ad  hunc  ,  vel  ad  illnm 
morbum  cfte  propenfos,quarc  ciim  ha?c  habcret  natiuum  tabidum,faci- 
liiis  ctiam  id  motbi  genus  poruit  incurrere.  Vt  autcm  melius  hxc  Hippo- 
cratis  vcrba  intclligantur ,  cft  corffulendus  Galcnus ,  qui  cxplicat  vcrba 
harc ,  dum  inquit,  eos  haberc  natiuum  tabidum  ,  qui  adeo  anguftum  ha- 
bcnt  thoraccm,  &  rcfttictum  ,  vc  fcapulac  in  morcm  alarum  promincant, 
&  qui  caput  habcnt  adeo  imbecillum  ,  vt  facile  rcplcatur,  6c  qui  facile 
funt  obnoxij  deftillationibus  i.tn  1.  eptdcm.  comrnent.18.  Tabidos  Gix- 
ce  .   .  appellant  verercs  Medici  ,  qui  morbotabihco  ,  qucmctiam 

q.(n:tv  vocant,funt  obnoxij.  Talcs  planiilimc  funt>qui  adco  angufto  lunt 
thoracc,c\:  rcftricto  ,  vt  a  tergo  in  modtim  alarum  promincanr  opercnia 
fcoptula  ,  vndc  ctiam  nflifvyt+fis  ,  quali  al.nos  vocant.  Prxrcrca  quibus 
caput  facilc  nplctur  ,  quud  fpii  DttS  niulras  demittit  dcflili. 

nc; ,  hi  facile  tabcfcunt  ,  3.  Aphorfm.  comment.\  5.  iic  leghur  :  -Qijibuf 
ian  phthifim^id  efty  tabcrn  qui  fdiictt  ad  hun  \tm  a  ,;pti 

'■;  peilore  ,  C    ...  hns  a  lapuc  ad pui  vio  defcrtur, 

quod  ifcj  Iippocratc  \An  6.  ommc,it.\\\.  tcribitibi  Hirpo* 

r;i:c  alatt  tmtUJUt  coshtrum  proptcr  i-/tj  o;c  tiam  occajr, 
Miombu:  $  cxctctt-  ,;onfit3?nalum.Ltco- 

dcm 


Tars    IL        JEgrotw    VL     1.99 

dsni  /i^.Medicas  eos  alatos  nominare  fcribi:,  qui  fcapulos*emincntes  ha- 
bent  alarum  auium  inftar  ,  retrorsumquc  producTas,  idquc  ficridicit  pro- 
pter  vitalis  caloris  inopiam  ,  propterparuitatem  cordis.  Tales  igitur  iunr, 
qni  natiuum  habent  tabidum.  Hic  expcdlt  notare,tres  efle  phrhifis  diffe- 
rentias  ',  nam  vna  rit  a  diftiliatione  e  cerehro  ,  vel  multa ,  ncc  euacuata, 
quas  pulmones  non  difficile  putrefacit  ,  propter  ipforum  aptitudinem: 
funt  enim  fubftanria  molles  ,  ac  tenelli  ,  cuius  occafione  dicebat  Hippo- 
crares  :  Deftillationes  ,  qu&  tandem  non  confiftunt^  alteram  tabis  dijferen- 
tiam gignun t.kui  fir  phthifis,quia  decumbcns  deftillatio  fit  acris,&  mor- 
dax,vt  falfa.  Aut  tertio  modo,  quia  aperiuntur  vafa  ,  quod  frequcntiffi- 
mum  eft  :  apertis  enim  pulmonis  vafis  fit  vlcus,  erofis  pulmonis  tunicis, 
8c  carne.  Inter  has  periculofifiima  eft  haec  ,  quae  dicente  Hippocrate ,  fe- 
quitur  ad  infanabilia  pulmonis  vlcera  ,  ncc  minus  periculofa  eft ,  quac  ab 
acri  pendct  deftillatione  :  nam  m  hisdifficiilima  redditur  curario  propter 
immoderatam  fluxionem ,  vlceris  magnitudinem,fanguinis  acrimoniam, 
&  putrcdinem  ,  qux  vim  cordis  obruit ,  &c  ob  id  non  raro  per  magnos 
duchis  euacuato  pure  ,  faspiflime  icgrotantes  linquunt  animo,  cx  quo 
etiam  moriuntur.     Addamus  curationis  difficultatem  5  propterea  quod 
medicamenra  cum  peruenerint  ad  partem  arTe&am  ,  iam  refraclam  ha- 
bent  vim.  Quod  fi  poftea  acris  deftillatio  c^ntinuo  fluat ,  non  facile  cu- 
raturphthifis  *,  quia,cum  praeceps  fit  deftillatioad  pulmones,tufliunt  ne- 
ceflari6,&:  hinc  vlceris  amplificatio,  intemperies  in  dies  magis  fuccrefcit, 
&  irremediabilis  fit  arTeeTus :  his  enim  vere  contingit,  vt  non  tantum  ve- 
ra  cicatrix  ,  fed  ne  crufta  qnidem ,  cuius  bcneficio  interdum  fanguis  fup- 
primitur,  poflitinduci,trahiturquein  confenfum  ,  &c  ventriculus ,  &  hc- 
par  ,  &  aliar  partes  coafficiuntur  ,  vti  in  dies  confpicimus.     Hxc  omnia 
apemflimis  verbis  comprobat  Hippocrates  fic  :  Cumpus  inventre  moram 
traxerit ,  totum  corpus  ab  ipfo  calefcit  >  tum  maxime  vicinififim&  partes: 
caleficente  e,dm  corpore  ,  hurnidum  maxime  etiquatur ,  &  quod  kfiupernis 
partibus  eltquatur  ,  in  fiupernum  ventriculum  pr&cipue  confluit,fitque  pus. 
Parsvero  erns  etiam  m  infernum  ventriculum  defertur  ,  &  quandoque  al- 
uus  ab  ipfa  turbatur  ,  &  hominem  perimit  :  nam  cibi  ingefti  fiuccedunt  in~ 
cotti  ,  &  alimentumab  ipfiis  corpori  non  fiuccedit .  Et  Jputi  furfum  purgatio 
non  Aqualis  contingit ,  aluo  nimirum  calefatla  >&  omnia  deorfum  traheme 
in  feipfam.   Et  ajputo  quidem  fnjfocatur ,  & Jfertit ,  dum  non purgatur^a 
ventre  verofluente  debilitatur  ,  & plerumque perimitur.  Paulopoft  addit: 
Curn  tgitur  caputfluere  caperit,  &  reiiquum  corpm  colliquari^non  ampUlts 
dqualiter  ne  vfti  quidem  euadunt:fuperant  enim  fuprapus  influentia  malay 
ea  quA  defluunt ,  &  cames  magis:ac  magis  liquefcunt,  qukrn  nutriantur  ab 
ingeftis.  Mortis  ver6  tempus ,  &  modus  habetur  hb.i.  eiufdem ,  dum  m- 
quit :  Huicfi  iam  a  capite  pili  defluant,&  nudumjit  caputyvelut  ex  rnorbuy 
&  fi  prunis  inlfuenti  faliua  graueole-is  fit  >4ntra  breue  te?npus  moriturum 
ipfumpr&nuncia.  Id  vero  quod  accidet,  alui  profluuium  fore.    Hxc  Hippo- 
crates.     Quemadmodum  trcs  funt  maximae  difTerentia:  tabis  ,  ita  triplex 
<eft  ad  tabem  praeparatio. Vaa  eft  ex  conformatione  corporis  viuofa^altera 

Pp     2.  ex 


$0  o    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

cx  conftitutione  aeris,veluti  Auftrina,  Aquilonia.  Tertia  ex  a?tate.  Con- 
ftiturionem  corporis  rabiricam  rres  partes  conftituunr.  Pulmo,Thorax,&: 
Capuc  ,  in  fingulis  iftarum  parrium  triplicem  inuenimus  difpofitionem. 
In  puimone  mollities  natiua  ,  cauitates  multae  excipiendis  fluxionibus 
idonea:,  excernendis  ineptse,  <Sc  ab  orru,  quafi  ab  ortu  naturae  ex  vitiofo 
parcnrum  femine  contractum.  Ratione  thoracis  ,  veluri  iam  dictum 
eft.  Anguftia  in  latum,  &  profundum,collum  oblongum,ck  gracile  :  ex- 
rantes  fcapuLx  rerrorfum  in  modum  alarum  ,  6c  excarnes.  In  capire  au- 
rem,quando  redditum  eft  ita  imbecillum,vt  quacunquc  ex  caufa  replea- 
tur.  Intemperies ,  quae  proprer  caliditatem  ,  ritu  cucurbirulce  trahar ,  <k 
facile  repleatur  propter  patentes  meatus  ,  qui  ad  excipiendos  vaporcs 
maxime  funt  apri.  Fit  etiam  propter  frigidam  intemperiem  ,  nimirum 
haec  multa  excrementa  congerir3cV  quae  ad  caput  feruntur  incraftar.  Hx 
funt  caufir  proprer  quas  rabes  fiunt  facillime  concurrenre  praua  corporis 
difpofirione  ,  vt  inde  eliciamus  non  fuilTe  admodum  difficile  asgrotan- 
tem  ,  de  qua  agitur  ram  grauirer  fuilTe  aftcdtam  ,  cum  natiuum  haberet 
tabidum,  id  eft  ,  haberer  corporis  £onftitutionem  tabiflcam.  Addamus, 
quod  praerer  conftitutionem  diclam,  habebat  etiam  deftillationem,  qua: 
non  confiftebat ;  hx  autem  folent  alteram  rabis  fpeciem  generare  :  func 
enim  dua: ,  vna  ,  qux  ex  illis ,  quas  capur  dcmirtir  fluxionibus  conftar. 
Altera,  quae  ipfius  malis  pulmonis  proficifcitur,de  qua  re  iam  eft  dicTum 
cum  Galeno  i.ini.  epide?n.  com?nent.\-j.  Quare,  fiita  erar  affecTa  ,  &c 
tot  etiam  habcbat,  quje  tabem  fua  natura  minarentnr ,  non  poterar  non- 
hifi  in  id  morbi  genus  incidere.  Neque  aliquis  dicat ,  Epicratis  vxorem 
laboraffe  dcftillationenon  diflimili,  &c  tamen  nequc  obiiffe,  neque  tabi- 
dam  fuiile  facTam  ,  quia  eft  qu6d  facile  refpondeatur  :  nam  ,  ncque  om- 
nium  eft  cadem  difpofitio,  neque  haec  ,  perinde  ac  illa  habcbat  nariuum 
tabidum ,  ncque  accidentia  xque  grauia  ,  vti  ex  textibus  elicitur ,  neque 
quod  in  morbis  cft  maximum  ,  crar  illi  (ublatus  appetitus ,  fcd  maior 
aegritudinis  caufa  fuitmenfium  fuppreflio  ,  a  qua,  ctiamfi  diflicultcr ,  & 
longo  tempore  ,  tamcn  intcgre"  conualuir.  Prastcrca  ,  ctiamfi  pofler  dici 
tnaligna  dcftillatio  i  tamen,  ncquc  in  ventrem,  ncquead  partes  fpiritales 
conflucbat,  quantumcx  tcxtu  coniecTare  poflumus.  Vrigitur  fcrmoncm 
concludamus ,  dicimus  argroramcm  hanc  laborafle  maligna  admodum 
ddtillatione  ,  proptcrcaquc  obiiflc  cirius  :  nam  malignae  dcftillationcs 
dicuntur  \\\x  ,  quae  a  capitc  in  pulmoncm  dcfccndcntcs  (ubtilcs  funt,  &c 
viribuscorrodenribus.  Haec  fuit  huiufmodi.  Ergo  fuir  maligna.  Maior 
probatuc  Galeni  aucToritate  defumptacx  j.,i»  6.  cpidem.  commcr/t.iS. 
vbi  hxc  habct  :  DeftiUationes  igitur  k  c*fit4  in pulmoncs ,  tnnc  malignas 
.  .  (I  defluentidfitbtilid  ,  &  ceneodentibud  viribus  jint  pnc- 
dita.  Minor  patct  cx  tcxtu.  Aliud  in  hac  hiftoria  cft  norandum  \  vidc- 
,  rigorcs  i  11  o -s ,  &  fudorcs  inordinate  fa&os  caufaro  habuifle  a  dtftil- 
>nc  >  quod  frcqucntiflimum  cflc  videbitis  inpraxi,  &  criam  a  Galeno 
:ir  i.  in  i.epidem.  nxt.^.  quo  in  locoverba  facicns  dc  tflisrabe* 
fccntiburad  vcrbum  fciibii  ccbant  hmnfculc 

tabanti 


Pars  II.        rjEgrotm  VI.         301 

tabant  ,  nomnore  tabefcentium  k  febribtu  cum  horrore  venientibus^arum 
fudantes  alias  altj  ,  vt  quos  inuaderet  febris  ,  nonftatuto  circmtu  >&vt 
paitcis,  qud*  nunquam  febris  reliquerit  yfed  inuaderet  more  febris  tertiana, 
naturam  referentis.  Sunt  haec  ,  qusc  aegrotantibus  tabefcentibus  euenie- 
bant  ,  de  quibus  fit  mentio  in  prima  tempeftate ,  qua:  omnia  etiam  huic 
aegrotanti  euenerc  ,  ciim  modo  rigerer,  modo  fudarct ,  mod6  febricita- 
ret^quodjVt  diximus^admodum  eft  familiare  tabefcentibus,provt  humor 
ad  hanc  ,  vel  illam  partem  decumbit :  fi  enim  ad  ncruos,rigorem  ;  fi  ad 
cutim,  fudorem  •,  fi  ad  venas,febremconeitat.  Quibus  fic  prsemiffis ,  vi- 
dimus  quibus  affectibus  fuerit  confli&ata  hxc  mulier,quas  caufas  habue- 
rit  fouentes,r&  quem  euentum.  Quid  per  natiuum  tabidum  intelligi  de- 
beac ,  &:  quid  per  deftillationes  malignas ,  omniaque  pro  viribus  a  Gale- 
no,  &  Hippocrate  fuere  defumpta.  At  quoniam  hsec  fpectant  ad  theori- 
cam,addamus  modd  aliqua  ad  praxim  attinentia. 

Curatio. 

CVm  tres  effent  affeclrus ,  ad  tria  erat  dirigendacuratio  ,  nimirum  ad 
tumorem  ani ,  ad  febrem  ,  &  ad  deftillationem.     Quod  fpectat  ad 
tumorem  ,  non  admodum  fuiflet  follicitus  Medicus,  propterea  quod  erat 
in  partibus  inferioribus ,  &c  admodum  exiguus  ,  &  ob  id  etiam  celerri- 
me  eft  folutus.     Quae  maiorem  diligentiam  expofcebant ,  erant  deftilia- 
tio  ,  tk  febris :  nam  tumor  ,  fi  quam  exigebat  curationem  ,  ea  fuiflet  fa- 
cta  cerato  altheae  admoto  ,  emplaftro  maturanti  ex  pomis  codtis  dulci- 
bus ,  faccaro  ,  &  butyro  :  ex  farina  hordei,  tritici ,  malua  ,  oleo  amygda- 
lino  :  exlacte  ,  panettito  ,  &:  oleo  liliorum  aiborum  cum  portione  radi- 
cum  liliorum  aiborum  ,  &  id  genus  aliis.  Galenus  ciim  plurcs  funt  affe- 
6tus,  illum  pras  Cceteris  cfTe  attendendum  monet.qui  praecipue  vrget,  al- 
tero  non  negle&o.    Quare  in  curandis  iftius  aegrotantis  affe&ibus :  ego 
priiis  attendiflem  febri  ,  quia,  etiamfi  deftillatio  tabem  minaretur  ,  quod 
maximum  erat  *,  tamen  exiftimarem  ego  iampridem  ,  &  multd  ante  huic 
deftillationi  fuiffe  obnoxiam  ,  &  ob  id ,  nouo  adueniente  morbo  ,illum 
fuiffe  curandum  ,  qui  celerem  mortem  minabatur  ,  etiam  diligcntiffi- 
mecuratus ,  &:  eo  magis ,  quia  iifdem  remediis  poteramus  duabus  iudi- 
cationibus  fatisfacere  ,  fi  non  omnino  ,  faltem^exparte  :  vterque  enim 
iftorum  refrigerantiVexpofcebat.  Quare,ciim  ratione  febris ,  &deftilla- 
tionis  eflet  refrigerandum  ,  illud  imprimis  attendere  oportebat ,  vt  prae- 
ccdcret  conueniens  vi&us  ratio  ,  fcilicet  refrigerans :  ita  enim  &  intcirN 
periei  calidas  febris  ,  &  deftillationi  falfx  efler  prouifum.  Vinum  debc- 
bat  ftatim  interdici ,  vt  minimc  vtrique  affectui  vtile.    Aqua  coda  pote- 
rat  parari  ex  hordeo  ,  aut  fimul  cum  feminibus  citri ,  coriandrorum  ,  aut 
iftarum  aquarum  loco  vti  ftillatitiis ,  veluti  funt  acetofa,  ruta  capraria, 
cndiuia.    Gibus  ,panis  trituscum  mucilaginc  feminum  melonum  ,  aut 
papaueiis  albi  5  &  praecipue  vigiliis  infcftantibus :  fuccus  farri  probatur, 
&  fi  fufpccla  fit  ipfius  craflitics;additur  fucci  limonum ,  ant  aceti  parum, 


pP 


-> 


ncc 


301     Comment.  in  Hiftorm  Epidem.Hipp. 

nec  mmus  probatur  ptiflana  hor dcacea  ,  de  cuius  vtilitatibus  iam  alias 
di&um  eft ,  cum  vitellis  ouoium.  Qiicd  C\  rcnuiilima  viclus  rationc  vfa- 
fuifie:.,  iic  affedta  bene  hbi  conlliluiiTa ,  etiamfi  hxc  nimis  exaCta  vtere- 
tur ,  cum  nihil  fuftineret  deguftare.  In  huiufmodi  cafibus ,  ne  argrotan- 
tem  fine  cibo  relinquamus  ,  licec  aberrare  a  via  m  nutriendo  ,  concedcn- 
tibusnobis  aliquid  ,  quod  etiam  fit  minus  conucniens  ,  ixpifiime  cnim 
videbitis  ab  alimento  non  multum  boni  Cucci  excitari  appetitum  ,  6c  in 
morbi  progreilu  cegrotantes  magis  appetcrc  ,  &;  qucecunque  ponigun- 
rur  admittere.  Scd  vtcunque  efibt ,  ncccflaiia  fuiffcnt  contuia  carnium, 
iura  longa  confumptione  deco&a  ,  fuccus  carnis  afli.  Aqua  carnis  qua? 
tantopere  extollitur  a  Petro  Baio  *,  tamen  qu#  eo  modo  paratur  ,  cxa- 
ctam  requiritdiligentiam  :  nam  aduriuir  faciic  ,  niil  modcratus  fir  ignis, 
&  tunc  guftui  eft  ingrata  ,  vclutictiam  ,  qua?  flt  \\\  patinis.  Mihi  maxi- 
mc  arridet ,  qua?  m  hunc  modum  prxparatur.  Aflumarur  caro  ex  coxa 
vituli ,  abiiciatur  peliicula  ,  fiqwe  eft  ,  &  pinguedo  ,  vt  fola  caro  rcma- 
neat,  fecezur  in  minuta  frufta  ,  vt  poftit  phiaia:  collum  in^redi ,  qua:  vi- 
trea  fit ,  ponatur  caro  in  phiala,  fine  aqua ,  &c  diligenter  obturata  phiala, 
eadem  ponatur  in  caldario  fatis  iato  ,  aqua  frigida  pleno,  fed  appenfum 
remanear  phiahe  colium,ne  inter  coquendum  frangatur.  Bulliat  aqua  in 
qua  repofita  eft  phiala  ,  Sc  fpatio  horae  ,  aur  paulo  pius  extrahetur  fuccus 
cum  fuauiodore,  3c  maxime  conueniens  dcbilitatis  ,  C\  ad  g.  tij.  vel 
iiij.  exhibeatur  ,  animaduertcntibus  nobisj  ne  ,  C\  caidarij  aqua  abiu- 
matur  intcr  coquendum,addamus,  aquam  frigidam,  quia  ftatim  frangc- 
retur  phiala  ,  oportet  enim  vt  fuperaddatur  aqua,  quit  iam  in  altcro  vafe 
(eruetur  calida  }  neque,  cum  iuccus  erit  fadtus ,  <3c  deponatur  caldarium 
ab  igne ,  debet  phiala  extrahi  donec  aqua  fit  rcfrigcrata.  Hic  eft  facilior 
modus  prxparandi  aquam  ,  qua:  a  Medicis  dicitur  fuccus  carnis,  <k  \ires 
fractas  velociflime  reparat,cum  vclociflime  nutriar.Nec  funr  inutilia  ftil- 
latitia  carnis  vituli,aut  puilihcrbis  refrigerantibus  replcti.A  cibo  expedie- 
bat  aliquid  exhibcre  ,  quod  poflct  vapores  aicendcntes  coercere  ,  vcluti 
funt  pira  co&a,  cotonea,  aut  citoniatum  faccaro  faclum,ncc  improbatur 
poitio  ficcari  rofacei.  Huiufmodi  igitur  fuiilet  non  inutile  gcnus  vitoe  \\\ 
tali  cafu,  pro  regulari  talium  mprborum  curationc,  &:  pnccipue  maxima 
cautio  cft  adhibenda ,  quando  xgrotantcs  non  appetunt  :  nequc  cnim 
tam  faciie  datur  locus  castcris  mcdicamcntis  ,  quando  virtus  ex  non  af- 
fumpto  ciborcdditurimbccilla,vt  in  hoc  cafu:attamcn,pcriculoprxdicl:o 
diebat  aliquid  moliri.  Prarfcntancum  remedium  fuiilet  fimguincm 
mittcrc  *,  &:quoniam  erat  mulicr,  oportuiflct  candcm  intcrrogarc,anali- 
quis  dcfcCtus  ciict  in  naturali  fua  cuacuationc  ,  quod  plurimum  rcfcrt 
icirc  :  nam  C\  minus,quam  pro  difpofitionc  corporis  rcquircbatur,  fuiiTe: 
euacuuta  perytcrum  \  Cv  ideo  dediifct  fcbri  caulam,cxpcdicbat  ab  infer- 
rtibus  unguincm  dctrahcrc,alitcr  fupcrnas  fccarc  vcnas,  eV  fi  quid 
crut  tcntandum,illudcratftatim  inuadcntc  moibo  facicndum:  nam  pro- 
iontc  tcir.porc  fublata  fuillct  occalio  ,  ipia  omnino  alimcntum  rc- 
;  c.  Ob  hoc  abiiinuit  Galcnus  a  iauguinis  luillionc  in  mulicrc  Ro- 

maiu 


Pars  II.         JBgrotm    VI.      303 

rnana  ,  quia  fpatio  quatuor  dierum  nihil  alTumpferat ',  quanto  magis  id 

erar  obferuandum  in  praefeuti  muliere  ,  quas  nihil  omnino  deguftabat. 

Itaque  erat  res  confilij,&  bene  erant  attendend^  vires  *,  prxfertim  ,  ciim 

parum  laudabili  fanitate  rruerettir,  ctiam  ante  febrcm3quantum  ex  textu 

elicerc  polTumus  *,  parum  igitur  detrahere,  &potius  iterato  .mittete,  vos 

autem  adolefcentes  dile&iilimi  nionitos  volo,  vt  quando  huiufmodi  ca- 

fus-prae  manibiis  habetis,  in  quibus  ftatim  fufpc&a  res  eft  ,  fobito  cureiis 

feniores  vocari  Medicos :  fic  enim  ,  St  vulgo  fatisfacietis,  ci.iius  confue- 

tum  eft  femper  Medicorum  famaedetrahere  ,  fic  ferente  cius  dcprauata 

natura,&  quodmaiuseft,confcientia?  confuletis  dignitatemque  veftramj, 

fic  facicntes,  in  dies  augebitismagis.  Quod  ad  aluum  emollicndam  fpe- 

&at  *,  etiamfi  ab  aliquibus  in  huiufmodi  dcftillationibus  acriores  clyfte- 

rescommendentur,  nihilominus  ego  vfus  eiTemrplacidioribus  concinna- 

tisex  decodbo  refrigerante,  &  foluente,vt  ma.ku/oetis.v.iolis^hordco.adn 

ditis,fem.anifotum,quo  ad  \.v)  fumpto,ad.didiilcm  cafllam  ad  ^j.mel 

violaceum  folut.  faccarum  rub.  ad  |.i/.  cum  butyro  ad  g.i/^.  clyftercm 

concinnalTem ,  neque  valido  lenientc  vfus  elferr),  (ed  contentus  fuiiTcm 

huiufmodi,quod  reciperet  caffiamad  g.j.cum  fem.  aniforum.Qucd  fi  in 

muliere  fuiiTet  fufpe£ta,non  tranfcendiiTem  mannam  diiToluta.in  iure  in 

quopriiis  fuiflentdecodlajfem.anif.puluiSjfdm.citri,^:  tamar.hac  fumpta 

ad  £.iij.  pr^paraiTem  altetantia  ex  ruta  capraria,violis,nenuphare,  capill. 

ven.gramine,acetofa,hordeo,  &  fem.melonum  in  iure  omnibus  decocTis 

cum  foliis  boLYigims,bugioifi,eV  floribuscordialibusjaiit/imagis  placuif- 

fet,  poterat  paraii  fyrupus  ex  fucco  dcpurato cichorij-,  acetofa^,  en&uiar, 

.  boraginis,  ex  fyrupo  violaceo  fimplici,  cumherbis,  aut  aquis  cordialibus. 

Aut,  ciim  omnia  abhorretet,  poterat  ex  eifdem  repleri  pullus,  &  extrahi 

aqua  vitreis  organis>de  qua  aitumeret  ad  libitum.  Alexipharmacis  vti:vi- 

giliis  prouidere  opportunisremediis ,  de  quibus  alias  didrum  eft,morfu- 

lis  diacodio  dicH^Laccarorofaceo^violaceo^fedexviolis.Ab  oxyrjtbodinis 

abftinuilTem  ,  ne  caput  imbecillum  magis  redderetur,  &  fluxiomaior. 

Gargarifmata  incraifandi  vim  habentia,  reuuKiones  vtiles.Quod  fpecTat 

ad  natiuum  tabidiim  ,  non  eft  ciir  loquamur  de  la&e  ,  aut  balneo  aquas 

dulcis  ,  quia  medicamenta  natiuo  tabido  conucnientia  non  admittebac 

febris  putnda  ,  qux  etiam  fua  vi  tam  celeriter  enecauit  c-egrotantem  ,  vt 

non  fuerit  talibus  medicamcntis  locus  :  non  erat  cur  Medicus  de  iftius 

aegrotantis  falute  cilct  fbllicitus,quod  fpccTatad  tabidurn  natiuum,&  ob 

hoc  ad  alia  erat  animus  conuertendus. 

- 


a  p  p  n 


o  4    Comment.  in  HifioriM  Epidem.  Hipp. 


^^kte^^.^^^3^5^. 


APP.QZT02   EBAOM02. 

T  N  A  r  X  I  K  H,  9 

-srS^t   m    A£^s7^- 

V(gp,  %  <®€$>TOV  )x7Q 

yhctiajiig     liffcctfo. 
ctcruQnc,  y\  (p&vyj.  yh&asa  ifvSfy. 
imfyfaiSy.  tJj  gj^tw  ,  $£tiu£- 
J\is  imdtffjupSfi .  y  ,  p<y ©-^ .  rnv - 

fgr^  o|t/c.    ofAl4&   XJZTifvd-gOfJ. 

c%Xv\^jv.  if a%>)A«  <&  c^tj  SJ/-9'©-' 

o^ct^orifcev.  dxpa  4^*-  ?*•*  fubruber  y  dums.  e  Extremtta- 
A/Jla.  <m&ngL  (uliatfov  7n*rv  tesfrigiddyliuidayJ]?iritusfub- 
%l&  pivcvv  ix&ro.  yca^cmv^v  chc  limis ,  f  ^0/#.f  ^r  ^/im  efflue- 
q&waTo.  vx  Jfe%4p*ifi(P&  *b  *&*  ^at  ,  deuorare  non  valebat. 
tmsv*  cf.  <&tMitt  <arapG)£iwQu.  5  Deieffionesy  &  vrintfubfi- 
z .  dmQusi  KUjuaf^wri.  7n.  J{.  e.  terunt.  guarto  ,  cunffafunt 
«•-9".  cxacerbata.  ^uinto.perijt  an- 

ginofa.  m.  J[%  e.  &.  .$•.  /^  ejt.Pro- 
babile  deiec7ionibus  fupprefis  effe  mortuam. 


^Egrotvs    VII. 

l^-J-r^  Llivs  a  Angino- 
\\  f*  >  %H<*  tipttd  Ari- 
flionem  agebat^pru 
mum  a  lingua  ccepit 
ejjevox  cbjcuray  c  linguaru- 
bens ,  defccata  erat.  °  Pr/mo 
dte  horrtda  ,  incaluit.  Tcrtie, 
rigor,febris  acuta :  tumor  colli, 
&  pec7oris  ex  vtraque  partc^r 


COMMENTARIVS. 


N  g  i  n  a.  a  nomine  omnes  gutturis  affec*tus ,  qui  comitem  hi- 
qT&jji  bcnt  difficilem  refpirationem  illaefo  thorace^aut  pulmone  com- 
*<&x2#  plecfti  Galcnum  apertiiTimum  cftcx  iis,quae  fcribit  hunc  in  mo- 
dum.  Cnrtguur  omnes  anginofos  appellautt  f  Quia,  difficulter  jptrabant, 
TJullo  cxi<lente>vel  \n  thorace,  velin  pulmone  vttio^mppe  hac  tn  re  dtjfert 
anginofus  concurfus  a  peripneumonico,  &  lateralt>atcjue  cx  eo,  cjuod  angu- 
fiid  fenfm  in guttttre  cft.  Addit  :  Tr&terca  in  prdfagtorum  librrs '•,  videtur 
angtnd,  nojnine  intclltgcre  omnes  ajfeflus  hwc  loco  accedentcs,  cjuos  Jpirandi 
dtfficultas  comitatur.  Lib.4.  dc  loc.  rnale  afjctlisy  cap.  3.  Q^uarcrfuotiefcun- 
que  afficttur  guttnr  ,  quomodocurnque  fiat,  eos  angtnofos  appcllabimtts.  Ita- 
Q ue non  mirum  cft  ,  fi  plurcs  anginx  fpccics  habcmus  ab  Hippocrarc 
dcicriptas  3.  prognojt'.  tcxt.16.  Ncquc  in  his  lcccnfcndis  fuit ,  vt  vctcrcs 

Mcdict^ 


Tars   II.       JEgrotus    VII.      305 

Medici,  curiofus  ,  qui  diftinxemnt  anginam  in  Cynanchen,  Paracynan- 
chen ,  &  Synanchen ,  fed  pa-uciffimis  verbis  rem  explicat  ,  fic  fcribens: 
zsfngina grauijfima  eft  ,  ac  celerrime  interficit ,  qu&cunque  nec  in  ceruice, 
nec  infauabm  conjpicuum  aliquid  efficit ,  plurimum  vero  doloris  infert, 
ac  fpirationis  difficultatem  ,  quae  nonnifi  redta  cernice  trahatur  :  haec 
enim ,  &c  eodem  die ,  8c  fecundo  ,  &  tertio,  &  quarto  ftrangular,&  haec 
eft  prima  fpecies  anginae  ,  quam  Medici  pofteriores  appellant  Cynar*- 
chen,  cuius  etiam  fit  mentio  ab  Hippocrate  lib.i.  prorrhet.  text.^.  Fs.u- 
ces  ,  inquit ,  dolentes  abfque  tumore ,  cum  implaciditateyftrangulantefque 
acute  perniciof&.  Secunda  fpecies  eft  hunc  in  modum  dcfcripta.  Qu&- 
cunque  vero  dolorem  alteri  fimilem  infert  ,  attotlitur  vero  ,  ac  ruborem  in 
faucibm  efficit ,  adrnodum  exitiofa  ,fed  paulo  longior3  quamfuperior  ,  de 
qua  ni  fallor  loquutus  eft  Hippocratcs  4.  acut.  text.$o.  Tertia  eft,  vbi 
fauces  rubent ,  ceruix  ,  ac  pe&us :  diuturnior  eft  haec  ,  &  rnaxime  fer- 
uantur  ij,quibus  ceruix  ,  ac  pe&us  traxit  ruborem  ,  nec  facer  ignis  intro 
recurrit ,  hancque  appellant  Synanchen  :  fecundam  Parafynanchen  :  de 
his  autem  nominibus-non  fuit  Hippocrates  curiofus,quia  non  faciunt  ad 
curationem  ,  &c  ob  hoc  ,  vti  dictum  eft,airec1;us  omnes ,  qui  gutturiad- 
ueniunt,  fi  fpirationem  quoque  reddunt  deteriorem  vno  Cynanches  no- 
mine  comprehendit,  deinde  a  rei  eflentia,  <$^periculi  magnitudine  exor- 
fus  eandeh-i  in  tria  membra  diftinguit ,  vt  in  prognoft.  habetur ,  hinc  fit, 
quod  ab  eodem  Hippocrate  reponitur  modo  inter  acutos  ,  modo  inter 
peracutos  morbos.  Lib.i.  Aphorifm.  comment.19.  Ponit  anginam  inter 
morbos  acutos :  duplex  enim  eft  morborum  acutorum  natura  :  vel  enim 
ab  humoribus  calidis  folum,  qui  nullum  obfedere  locum^  fed  aequaliter 
in  omnibus  animalis  partibus  funt ,  vel  loco  aliquo  patiente  nunt ,  vt  in 
morbo  laterali,  pulmonisinflammatione,  angina.  Eandem  repofuit  inter 
morbos  peracutos  i.Aphor.  comment.  12.  Morbus  enim  lateralis  ,  &  qui 
peripneumonia ,  &pbrenitis  a  Graecis  dicitur ,  morbi  acuti  funt.  Angina 
vero,  Graece  Synanche  ,  5c  Cynanche,  &  cholera,&  neruorumdiftentio 
Graece  tetanos,  peracuti:  5c  cum  intra  quartum  iugulet ,  erit  etiam  intcr 
pcracutos  exadte  reponenda.  Caufaanginae  fluxio  eft.  Huius  caufa  eft 
capitis  intemperies  cum  materk  ,  cum  caput  eam  habet  difpofitionem, 
Vt  facile  repleatur  ,  ille  humor  ,  qui  in  capiceexiftit ,  tandem  ad  aliquam 
partem  praecipitet  nccefle  eft,  facile  autem  fit,vt  ad  viciniores  partes  de- 
fluat  a  capite  ,  nimirum  tanquam  a  termino  a  quo  ,  ad  fubiectas  partes, 
Tanquam  ad  terminum  ad  qucm  :  fluxiones  autem,  quae  a  capite  defluunt 
funt  in  duplici  differentia  :  aline  enim  funt  fubftantia  tenues,  aliae  craflae, 
quae  tenuiores  funt,  per  latiores  venas  facile  penetrant ,  fed  poftea  deti- 
nentur  in  anguftioribus ,  huiufmodi  autem  funt  venae  gutturis.  E  con- 
trario  autem  quae  craflae  funt ,  eae  in  anguftioribus  non  firmantur  ,  quia 
eafdem  penetrare  non  poflunt,  hinc  fit ,  qu6d  plures  anginae  dirTercntiae 
ponantur :  nam  prima  fpecics  amginae  fit ,  quotiefcumque  tenuiflima ,  8c 
acerrima  fluxiofefe  infinuat  in  venulas  interiorum  mufculorum  laryngis, 
&  bac  de  cauk  ,.  quae  inflammatio  contrahitur  in  iis  partibus  a  materia- 

Qjl  iila. 


$o  6     Comment.  in  Hiftorlas  Bpidem.Hippl 

illa  phis  iufto  incalcfcente  delitefcit  omnino  ,  vt  neqne  videatur,  neque 

poflit  tangi,  &c  neque  mirum  fi  Hippocrates  dicat  hanc  efle  lethalem  ad- 

modum.Secunda  autem  per  confequens  pendeat  oportet  a  materia  craf- 

fiore  adeam  partem  fluentc.  Ha^c  in  faucium  venis  confiftit ,  atque  illic 

impacta  facit,vt  pars ,  quae  fluxionem  recepit ,  intumorem  attollatur  ,  dc 

etiam  lentui  vifus  pateat,  propterea  qu6d  venne  earum  partium  patentio- 

res  longe  funr,  £c  magis  larne ,  quam  venae  laryngis ,  Sc  mufculi  inflam- 

matione  tentati  manifefto  tumore  fe  produnt.  Tcrtia,  modo,ex  fluxione 

craffiore  ortum  ducit.  Hcec  tum  in  ceruicem  ,  tum  in  partem  cxteriorem 

thoracis,  fiue  ftcrnunfluit,tum  in  colli  mufculos,  qui  per  latera  cefopha- 

gi  ad  cartilaginem  fcutiformam  defcendunt,  cV  hac  de  caufa  fit,  vt  modo 

inter  autumnales  ,  mod6  inter  vernales  morbos  reponat  Hippocrates 

4.  acut.text.^o.  Synanche,  inquit,  id  efl:  angina ,  fit ,  ciim  hyeme ,  ve- 

r6que  fluxio  multa  ,  £c  vifcofa  a  capite  ad  iugulares  vcnas  dcfluxeric, 

pliu-imiimque  hx  propter  latitudinem  traxerint  fpiritum,&:  qux  fequun- 

tur,  longeque  inter  fc  dirTctre  anginas  notat  j  nam,  quas  autumnali  tem- 

pore  fiunt ,  has  magis  biiiofas ,  ncruales  autem  magis  pituitofas  nuncu- 

pat.  Lib.$.  Aphonfm.  comment.11.  Angina  vero ,  funt  vetba  Galeni ,  ex 

btliojis  humoribus  orturn  habent,  cjui  adfauces  autumm  decumbunt^ab  illis, 

qu&  vcre  funt  differentes  *,  quoniam  iilx  funt  quodammodo  pituitofio- 

res  :  (uccedit  enim  hyemali  rempore  ,  &  in  vtroque  tempore  fiunt  fami- 

liares  fluxiones ,  quia  autumnus  fua  frigiditate  comprimens  •,  ver  liquans 

fluxionibus  dant  caufam  ,  minus  aurem  in  ceftate  ,  quia  geniti  humores 

diflipantur ,  hyeme  vero  omnia  redduntur  torpida  :  neque  pioptcrca 

mirum  li  Galenus  dicat  autumnali   temporc  ficri  morbos1  aeitiuos  per- 

muhos,  manentc  adhuc  «ftiuo  humore  m  ipfo  ,  flaua  bilc:  ncque  cnim 

ficuti  arftas  veri  iupcrucnicns  humorcs  cuacuat,  ita  8c  autumnus  aiiliuos*, 

fcd  contrarium  ex  toto  accidit  *,  nam  ex  partibus  cxtimis  ad  intimas  ducir. 

Cum  rationc  igitur  ceftatem,  inquit ,  nonnullas  ex  morbis  vcrnis  genera- 

rc.  Autumno  veio  non  cx  a:ftiuis  aliquos,fed  multos ,  quod  idcm  rcpcrit 

in  eadem  fecitonc^text.c).  Autumno  hoc  imprimis  ineft,quod  cadem  dic 

aliquando  calorem,aliqunndo  frigus  continet.  Deinde,qu6d  ceftiuo  fuc- 

ccdat  tcmpori,in  quo  multi  quidcm  humorcs  fucrunt  ailati ,  quibufdam 

vcro  &  vircs  dcbilitata:  •,  fubdit  ftatim  :  Non  folitm  vcro  hac  rattone  ma- 

Uu  eft  autumnus ,  fcd  etia?n  cjuia  prirnum  cjuidem  humores  mottcbantur  ad 

cuiim  ,  atque  d'ffiabant ,  autamno  vero  ob  aeris  ambientis  frigiditatcm  re- 

tunduntur,  atcjuc  ad  intcriora  impclluntur.  Hoc  ciini  ita  (it ,  dicercm  ego 

mginas  autumnaies  efTcpericulaftores>&  deteriot*s,&  bancaegrorantem 

autiimno  potius  fuinc  conlhctatam.  Cuin  igituc  vpt  fint  anj  ies, 

&  a  variis  humonbus  pcndcant ,  videamus ,  cum  hanc  fuiflc  anginolam 

fcnbar  Hippocratcs  ,  qua  anginac  fpecic  laboraucrit.  Hoc  non  difricilc 

confequcrnur  ,   fi  quae  pafla  ctt  breuicer  examinemus.   Incipiens  au- 

acrates   nobis    ob   oculos   ponere  ,    quomodo  cllct   aftc- 

cla  , 

6  lltuc pnmum  a  UufftM  cccpit  cffc  vox  obfaira.  Lingua  rubens3deficca- 

ta 


Tars  II.        JEgrotus    VII       307 

ta  erat.  ]  Vocis  inftrumenta  ,  dicente  Galenq  i.  m  1.  epid.  comment.jS. 
per  quae  fpiritus  redditus  vox  efficitur,  funt  afpera  arteria,  guttur,  fauces. 
Cum  igitur  eflet  vox  obfcura  ,  vocis  organa  laedi  fignificabatur  :  nam 
'actione  laefa,  Sc  inftrumentum  affici  conringit,  a  quo  a&ioprodit,  idque 
eueniebat,  quia  in  dictaspartes  fcCc  infinuabant  humores-.quockfcunque 
enim  ad  fubiedtas  partes  delabuntur,fauces  etiam  noxam  contrahunt,  vti 
quotidiana  experientia  demonftrat ,  &  id  etiam  confirmat  dc  aegrotanti- 
bus  quibufdam  Hippocrates  j,#»  3.  epidem^  text. 10.  quando  fcribit  mul- 
tos  c  faucibus  laboraffe,vocefque  fuifle  vitiatas.  His  hxc  addit  Galenus: 
jQujbus  caput  fua  Jponte  prompte  replebatur  3  his  in  pr&fentia  exundantia 
humormn  flenum  ,  inpulmonem  ccepit>  &  ventrem  perfauces  fluxiones  di- 
mitttre.  Porro  iure  dicir  voces  etiam  his  affe&as  fuifle  \  nempe  ,  &  hoc 
aflidne  fieri  videtur  deftillationibus ,  vbi  abunde  fauces ,  8c  guttur  irri- 
gauerit. 

c  Lingua  erat  rubens.]  Quemadmodum  vox  erat  obfcura,  id  eft,  qu# 
vix  audiretur  propter  vehementem  fluxionem,italinguaerarrubens,quia 
erat  inflammata,  neque  quid  nouum  &c  linguam  pati,  quae  facile  propter 
magnas  venas ,  quibus  eft  donata ,  fluentes  recipit  humores  ,  5c  etiam 
propter  fubftantiae  aptitudinem  dicit  Galcnus  f .  in  6.  epidem.  comm.i^. 
8c  loco  etiam  addubtoacut.  vbi  ita  habetur  :  Lingua  autcm  vi  ex  venis  hu- 
midum  recipit,  atque  ex  lata  ,rotunda  ,  ex  bene  colorata  ,  liuens  :  ex  molli 
dura^arque  ex  facileflexili,  flefienti  contumax  ejpcitur. Ita  profectd  laedi- 
tur  lingna,  vt  viderim  ego  fic  tumefac"tam,qu*e  intra  dentes  detinerinon 
poflet,  dum  medicinam  facerem  in  oppido  Trumelli.  Erat  hic  vir  rufti- 
eus ,  qui  maximos  labores  in  agrorum  cultura  fuftinebat :  ccepit  gutture 
dolere  ,  nequc  ob  hoc  a  laboribus  abftinuit  :  tandem  paucis  tranfactis 
diebus  ex  improuifo  magna  deglutiendi  difficultate  correptus  fuit,  Sc  in 
eo  prope  erat,vt  moreretur  fuffocatus :  in  tumorem  elataeft  lingua  ade6, 
quse  intra  dentes  non  poterat  detineri.  Hoc  fpatio  feptem  dierum  ad  mi- 
nus,quibus  diebus  tranfac~tis,paulatim  ccepit  detumefcere,&  in  priftinum 
rediit  omnino.  Habuit  hoc  non  parui  momentiin  huiufuvodi  cafibus, 
quod  in  tam  euidenti  linguae  tumore  ,  nihilominus  bene  fpirabat  poft 
vniuerfales  totius  euacuationes.  Quare  non  eft  mirandum  fi  huic  x gro- 
tanti  idem  euenerit,nimimm  minus  bene  difpofita,  cum  eifet  rubens,  in- 
Aammationis  particcps ,  deficcata  propter  calorem. 

d  Primo  die  homda  incaluit.  ]  Horror  in  principio  factus  folet  ingen- 
tem  humoruin  putredinem  ,  Sc  malignitatem  denuncfare,  Galeno  con- 
firmante  3.  in^.  eptdem.  comment.69.  Verum  in  hac  muliere  dicerem  id 
euenifle  prascipue  propter  affeclionem  partis  neruofie  :  communicatur 
enim  affectio  propter  congenerem  lubftantiam  omnibus  partibus  neruo- 
fis ,  veluti  obferuamus  in  vteri  affectibus  :  rigent  tunc  mulieres ,  quia 
pars  affc&a  eft  ncruofa  :  Ced  addamus  in  violentiore  naturas  motu  con- 
cuti  vniuerfum  corpus ,  5c  pati  proecipue  neruofas  partes  :  at  enimverd 
nullus  fitconcitatiormotus ,  nifi  quando  fuffocatio  imminet ,  vclutiin: 
anginofis ;  cunc  natura  omncs  fuos  adhibct  conatus ,  vt  fe  cximat  a  mo- 

Qjl     *  leftante 


508   Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hippl 

leftance  mareria-,&  tunc  fi  materiaefc  craflior,non  rigor,fed  horror  con- 
oitatur,  qui  medius  eft  motus  inter  rigorem,&:  refrigerationem :  ita  enim 
fcimus  fierihorrorem,videlicet  aliquando  a  materia  acri  veliicante  mem- 
branas,  veluti  in  purulentis :  velagitatione  caloris  influentis ,  cV  materiae 
calidae,autcruda5  concitatiore  motu  ,  aut  dirfufionc  in  habitum  corporis. 
Horruit  igitur  rarione  di&a  ,  Incaluit.  Bene  dicTium  ,  quia  in  principio 
morbi  omnes  funt  leuiores :  id  eft  ,  febricitabac  quidem  ,  fcd  non  vehe- 
menciflime  ,  nondum  inflammatione  vigente.  Quid  fortafl'e,fi  quemad- 
modum  etiam  noftris  temporibus  obferuamus,  neglexiflet  affe&um,  & 
eciamfi  incalefceret ,  non  abftinuiffet  ab  tis ,  quar  pocuerint  irritare  mor- 
bum,  cum  dc  fecundo  die  nihii  dicat,  quafi  eodem  modo  haberet.Refert 
hiftoriam  alterius  anginofae  Hippocrates  7.  epidem.  text.19.  &inquit: 
Qs4.':ginof&  qitA  apud  Metonem  dextram  manurn  ,  &  cmsdoluit.  FebricuU 
tenebat  earn :  hoc  pcrinde  eft  ac  Ci  diccvcz^incaluit :  modus  loquendi  Hip- 
pocracis,  veluci  habemus  in  hiftoria  eius ,  qui  calefcens  ccenauit.  Verixm 
ciim  morbi  ifti  non  poilincdiucius  protrahi ,  quin  auc  omnino  foluancur 
bene,  auc  hominem  collanc  celerrime  ,  ob  id  cum  ad  magnicudinem  in- 
flammacionum  fequancur  febres,vci  ex  Galcno  habecur  1.  prorrhet.com- 
ment.ii.  Soleanc  aucem  quamcelerrime  vigcre,  propterea  ,  acriori  facto 
fanguine  ,  impetuofius  moco  ,  validius  nacura  infurgente,  non  amplius 
horruic ,  fed  riguic  ,  neque  amplius  dicic  incaluifle  ,  (cd  febris  acuca  :  eC 
iuremaiore  fa&ainflammationc  ,  quod  ex  confequcntibus  dignofcitur, 
vidcliccc  ex  colli  cumorc ,  qui  vcramquc  obildebac  parcem  ,  veluci  etiam 
pcCcoris  ',  &  dicerem  ego  ica  facfhim  fuifle  vigence  lam  inflammatione, 
humorum  maiore  copia  ad  eum  locum  praecipitante  ,  internam  &  cxter- 
nam  obfidentc  partem  ,  cx  quo  longe  grauius  periculum  :  nam  ambas 
affici  partes,  grauitatem  morbi  arguit.  Prarcerca  erac  colli,  #c  pectoris  cu- 
mor  durus  ,  vigencem  inflammacionem  denocans  hb.  de  tnynor.  cap.i. 
Neque  propcerca  decerreancur  adolcfccnces  in  cam  grandi  malo ,  quia 
faepiflime  concingic  expandi  ad  excimas  parces  cum  xgrocancium  com- 
modo  ,  eryfipelacem  enim  incro  foras  erumpcre  bonum.  Quodnam  igi- 
tur  crac  grauius  malum  in  hac  xgrocanrc  dicec  iuuenis  ?  Verbum  illud, 
fubruber  :  quafi  morciferum  facic  morbum  :  ncque  enim  refpondcbac 
color  vehementiar  inflammacionis ,  oporcuiflct  fuifle  valde  vchcmenter 
rvibram  parcem  cxccrnam  ,  &:  peCtus,quia  fuiflet  indicium  maceriam  de- 
turbari  ad  cxtcrnasparccs  ,  &  ica  partibus  incernis  miniis  aflliclis ,  minus 
oppreilb  calore  naciuo  ,  fpiracione  faciliori  cxrftente  ,  cuitaflct  furFoca- 
tionis  peiiculum.  Itaque  non  immcrito  vcirur  hoc  vcrbo  Hippocrates: 
fttbruber:  quafi  moncat  adolcfccntcs  (  ipfos  cnim  alloquor ,  non  prouc- 
dos )  Sc  dicar  fi  concingec  huiufmodi  morbos  curare  ,  attende  nacurae 
impctum,6\:  obfcrnaqualis  ficcolot  infl amnutae  partis-,  nam  fi  cft  fubru- 
.  dcnotat  imbccillitatcm  naturae  oppreflaesUarcina  ,  cV  malahumo- 
rum  qualicate  Eccc  cucntus  comprobat ,  cum  fubrubrum  tumoris  colo- 
rcm  infequarur  ftatim  frigiditas  cxtrcmorum *,  roaceria  intus  manente: 
pulcherrimc  id  confirmac  I  Iipnocratcs  6.  siphvrifw.  tcxt.i^.icd  apcrcius 


Tars   11.        jEgrotusV  11.     309 

Ub.^.prognefi.  cumait:  Nec facer  ignis  intro  recurrat  ,  fubdit/m.18. 
Securijfimumque  efi  ^firubor  ,  quammaxime  foras  vertatur  5  quod  quiain 
hac  non  eft  fa&um ,  ob  idin  dies  apparebant  velociflimae  mortis  indicia, 
vti  ex  fequentibus  habetur,  dum  fubdit. 

c  Extremitatesfrigid<£,fubUuid&:JpiritHsfublimis.]  Quomodo  ex- 
tremitates  refrigerentur.iam  ex  di&is  apertiflimum  eftuequi  enim  ad  in- 
gentiflimas  inflammationes  intemas  ,  quse  ritu  cucurbituiae  fanguinem 
trahunt ,  alias  cum  Galeno  demonftrauimus ,  confirmatum  pariter  ab 
eodem  Hippocrate  j,Aphor.comment.i6.Tcxtu$  fic  legiuw.Inforti  dolo- 
re  ventris  ^partium  extremarkm  frigiditas  ,  malum.  Galenus  in  comment. 
Fit  quidem  ,  ficut  fupra  dictum  eft,ob  magnitudinem  inflammationis  in 
vifceribus  partium  extremarum  frigiditas.  Fit  etiam  propter  animi  defe- 
£him  ,  vel  quia  calor  natiuus  extinguatur  ,  vel  quia  propter  multitudi- 
nem  fuffocetur  ,  cum  pr;ecipue  caufa  fuerit  frigida.  Fit  infuper  ,  &  pro- 
pter  vehementem  dolorem  ,  medias  corporis  partes  occupantem  ,  ob 
quem  natura  in  feipfa  ccntrahitur,  &  adeam  confequitur  fanguis  ,  non 
folum  extremas  corporis  partes  derelinquens  ,  veluti  pedes  ,  manus  ,  ca- 
put  ,  (ed  &  cutim  vniuerfam.  In  hac  muliere  non  erat  mirum  ,  fi  partes 
extremce  refrigerarentur  ,  &c  iiuidae  fierent  *,  quia,  ciim  adeflet  humorum 
copia  ,  a  qua  ftrangulabatur ,  contra&a  vehementi  inflammatione  circa 
pe&us  ,  &  fauces,  fanguis  adillas  partes  recurrenSjrelinqueret  partes  ex- 
tremas  ,  proptereaque  refrigerarentur ,  &  liuidae  ficrcnt ,  fere  iam  extin- 
6h>  calore  natiuo  ,  &c  morte  prae  foribus  exiftente  :  nam  liuida  fa&a  cor- 
pora  in  breui  mortem  denunciant :  fed  neque  hic  ceffant  fymptomata, 
ciim  &  fpiritus  effet  fublimis.  Hic  fuftocationem  derfotat ,  eft  autem  ta- 
iis ,  quando  rcfpirando  pinnas  narium  dilatant  aegrotantes  ,  &  fummum 
thoracem  vfque  ad  operta  fcoptula  mouent ,  veluti  etiam  accidit  curren- 
tibus  5  £c  orthopnoicis ,  quibuslibera  non  eft  refpiratio.  Galenus  m  lib.$. 
de  difficult.reffirationis  cap.4.  fpiritum  denfum,&:  magnum  efle  in  angi- 
nisfcribit,vt  dicere  pofllmus  fpiritum  fublimcm  perinde  effe,ac  denfum, 
&  magnum  ,  etiamfi  non  vno  modo  afficiantur  anginofi.  Itb.  1 .  prorrhet. 
^A7.24.appellat  hunc  fpiritumpromptum  a  qu6d  videlicet  angina  affedri 
fint  ad  refpirandum  prompti ,  inquit  Hippocrates  ,  jQua  curn  exolutione 
fiunt  aphoniAipeJfimd  :  jpiritufque  in  aphonia^etuti  his ,  qui  ftrangulantur 
premptm  ,  malpts.  An  Sc  tale  delirium  portendat  ?  Galenus  incomment. 
Strangulantnr  iure  optimo,quoniam  aeris  copia  non  fit,  eftqueipfi  con- 
fuetndo  ,vt  talcmfpiritum  tpcuvotj/jov,  id  eft,apparentem  dicat.  Videntur 
autem  omnes ,  qui  talem  infpirant  infpirationcm  fcapulas  mouere  totas, 
ita  vt  per  veftimenta  motio  confpicuc  apparcat,  tanquam  valide  ipfis  fu- 
perioribus  thoracis  partibus  operentur  :  non  igitur  abfque  ratione  talem 
fpiritum  <v?b%H?ov ,  hoc  eft  promptum  appellauit ,  quem  in  2.  epid.  dixit 
l*ZTio>?ovM  eft  fublimem,elatitmque,&:  Itb. 1. prorrhet. com.  ^  .Yidcturau- 
tcm  mihi  author,  fpiritum  rctrahi,vel  furfum  trahi  dicere,quem  fuperius, 
tum  promptum,tum  fublimem  dicere  afferui ,  cum  videlicet  thorax  inter 
infpirandum  partibus  fuperioribus  magnam  efticit  refpirationem  ,itavc 

Qjl     5  fcapu 


£io     Cornment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

f&pokc  moucri  videantur  ,  &  qiiam  ob  caufam  qui  fuffocantur  ,  omnes 
hoc  refpirant  pa&o,demonftraui.  Sunt  qui  dicant  fpirjitum  fublimem,vel 
clatum  ,  non propterea  dicimagnam  refpirationem,fed  paruam,  &  den- 
fim  ,  ita  diclam  ,  quoniam  paucus  aerinfpiratus  non  videtur  pofle  per- 
tingere  ad  inferas  thoracis  partes,  fed  in  fublimibus  tantum  cius  partibus 
confiftere. 

f  Potus  per  nares  effluebatydeuorare  non  poterat.]  Peffimum  fignum  in 
angina  :  nihilenim  deerat  in  omnimodam  perniciem,proptcrea  quod  vix, 
qux  ad  fauces  pertinebant  erant  intercltifx  ,  &  hlc  notare  debetis  dili- 
gcnter  accidentia  omnia  :  nam  habuit  hxc  xgrotans  vocem  obfcuram, 
&  deglutiendi  difficuItatcm,quod  maximum  effe  ex  Hippocrate  elicitur, 
quando  j.in  6  .epid.text  .1  Scribii  fic  :  Viris  autemplurimu  &  alij  qnidem 
effugernnt ,alij  autem  mortui  funt.  In  fumma  i i s  ,  qui  biberefolum  pote- 
rant ,  valde  erant  mitia  ,  &  toleratu  facilia.  Qui  vero  prxrer  hr  c  loque- 
bantur  obfcure,  iis  &  magismolefta,&  diuturniora.  Qutbusv-  r\  vcnx, 
qux  in  tcmporilus  ,  &  ccruice  attollcbantur  fubpraua.  Qinbu-  autem 
fpiritus  ftlbiiniis  fiebat,  pcffimum.  Celerrimc  moncbantur  ,  qui  fupcrri- 
gcbant  febrili  rigore.  Caufa  atitem,|cur  dcterius  ft  vocem  ebfcuram  eiTe3 
cum  difficiliori  dcglutitionc,eft  ,  quia  fola  degluticndi  difficultas  3  £ 
omni  anginx  fpeciei  cft  communis ,  prauum  fignum  non  cft  ,  q  iam 
libcriore  fpirationis  dticlu,  &  voce  cxpedita,  angttftiam  tantum  aefo]  ha- 
gi  denunciat :  accedente  vero  vocis  impedimcnto,vterque  introitustum 
aeris  ,  tum  cibiprxcltiditur  a  copia  fluxionis  ,  &  longr  maiuspcriculum- 
erat,prohibitam  e(ferefpirationem,quam  impcditam  efTe  alimenti  viamj 
iti  hac  autem  erat  vtcunque.  Prxterea  erat  fpiritus  fublimis ,  quod-acci- 
dcns  fignificat  proximam  efle  mortem  ,  ciim  imbecilliratem  indicet ,  & 
ftrangulari  xgrum  demonftret. 

g  Deietliones ,  &  vrina  refitterunt.]  Multas  poteft  hoc  habere  caufas, 
quas  enarrarcnoneft  tempus ,  ctim  fit  cuidcntiffimum  ex  imbecillitatc 
facultatis  cxpultricis  id  fcquutum,  quia  nimirum  omncs  factiltatcs  natu- 
ralcs  cmoricbantur  :  quodfi  tam  grauiseratxgrorantis  ftatus^  quomodo' 
poterat  diutitts  vitam  prorrahere,prxcipue  ctim  fubdat: 

Quartoomnia  funt  exacerbata.]  Si  quo  die  debcbat  remittiaffeclus, 
eodcm  die  cft  cxacerbatus  :  nam  ctim  morbus  <?flet  peracutus,  non  pote- 
rat  natura  vim  morbidiutius  ftiftiHCre,&  obid  aucta  fpirandi  difficultate, 
&  cxteriscxaccrbatis  fymptomatibus ,  nihilreliqui  erat ,  nifi  vt  pcffimo 
potirctur  fuo,moricndo  ,  vti  contigit  in  quinta  :  neque  enim  poteft  acu- 
tiihmus  produci  morbus,fcd  oportetneccflario ,  vt  celerrime  vincat ,  aut 
vinc.uur  natura.  Adduntur  vltima  verba,qux  fic  cxponuntur.  Probabile 
deictkiombm  fuppreffis  qutnta  mortuam.  Vcrba  hxc  Galenus  fumma  currr 
rationc  nihifi  ficit  •,  non  enim  putat  cfle  mortuam  ,  quia  finr  fuppreflx 
cuacuarioncs  5  (cd  idco  fupprcflas ,  quia  ad  extrcmum  imbccillitatiseflct 
deucrtum  ,  morrc  prx  foribtis  iam  cxiftcntc.  Verba  Galeni  ad  hunc  mo- 
dum  funt :  Nam  idco  putare  muliercm  effc  defuntkam,quodfuppreJf£  cffent 
Huuiivnes  ,  ridicHlnm  fit  :  neque  enim  eb  fupprcfjlgnem  pertjt  *,  c&terurn 

j/roptcre* 


Tars    II.        JlgrotusV II.       $n 

fr&pterea  iHi  contigit  fupprimi  deieEliones,  quod  naturales  fmclianes  extin* 
guerentur.  Neque  verb,  quod  frigidd,  eranty  ac  liuidd  tertio  die  fartes  cx~ 
trem<zyideo  obijt >  fed  qubd  moreretursfatlum  eflvt  &  i/U  morerentur. 

h  Perijt  anginofa.)  Addita  func  [verba  illa  ,  vc  dcmonftraret  nullam 
fuiffe  fa&am  morbi  commutationem ,  fed  permanfifle  eundem  mor- 
bum  ,  nimirum  anginam  a  primo  die  ad  vltimum  :  nam  aliquando  foiet 
in  alium  affe&um  verti,  quotiefcunque  producitur,  propterea  diligenter 
expedit  anfmaduertere  quomodo  foluatur ,  5c  quomodo  euanefcat  eryfi- 
pelas  ,  vel  inflammatio,  quas  parres  externas ,  &  praecipue  fupcriores  ob- 
fidet  i  &  hoc  in  omni  riaturae  expulfione  ad  cxtimas  partes  neceffe  eft 
vt  obferuetis  motum  natur*.  Eft  quando  materia  ad  exteriores  partes 
depulfa  conuertatur  in  abfceffum,  qni  cum  foras  propellatur,fccuriratem 
affert  ,  quia  eo  aperto,  pus  exit,  cum  argrotantis  commodo.  Aliquando 
foluitur  talis  affeclus  fputis ,  quod  vtrunque  laudabilc  eft :  fi  ver6  fine 
abfceffu  ,  aut  fputo  euanefcat  morbus  ,  infidaeft  folutio  :  neque  enim 
credere  oportet  caufam  morbi  effe  difcuffam  ,  etiamfi  videatur  melior 
«egrotantis  condirio.  Quare  illud  irt  primis  fufpicandum  eft ,  aut  iterum 
partes  a  quibus  fuerunt  demandati  occupaffe  ,  aut  alias  partes  ex  inter- 
nis ,  maxime  autem  id  vcreri  oportet ,  fi  adhucperfeueretfebris,  quam 
perdurare  non  effet  credibile ,  fi  infenfibjliter  effent  humores  facien- 
tes  morbum  refoluti  ,  &c  fputa  effent  facilia  ,  &copiofa.  Verum  ,  cum 
fluxio  xlla  in  aitguftis  vcnis  hxreat  ;  propter  acrimonias  morfum ,  fub- 
ftanriae  tenuitatem  ,  &c  copiam ,  intro  veluti  rapitur  ab  incendio  wifcc^ 
rum  ,  hinc  etiamfi  melius  fe  habere  videatur  aegrotans ,  meliiifque  ipi- 
ret ,  &c  dolore  vacet ,  res  tamenl  aliter  fe  habet ,  hoc  fequuto  propter 
tranfmiffionem  materias,  quaj  fauccs,  &c  collum  infeftabat,in  pulmoncm 
propter  morbi  malitiam  ,  quod  non  eft  difficile  propter  pulmonis  fitum: 
eft  enim  parti  affe&se  admodum  vicinus  ,  prasterea  eft  in  continuo  mo- 
tu  ,  cuius  caufa  accenditur  facillime  ,  fed  multo  magis  calorem  fufcipit 
in  huiufmodi  affe&ibus  propter  faucium  anguftiam  ,  quo  tempore  non 
poteft  Ventilare,ob  impotentiam  aerem  ajquebcnetxhendijhabetetiam 
hoc,  qu6d  propter  fubftantiam  fuani  mollem>&  laxamredditur  maxime 
aptus  ad  fluxiones  a.capite  demandatas,per  fauces  f.ifcipiendas.  Eft  pro- 
fecto  apparens  bonum  ,  ciuneo  tempore  guttur  agpareat  hberum  ab  ea 
anguftia  ,  quse  euidens  fuffocationis  afferebat  periculum  ,  fedramcn  ap- 
parcns  bonum  dico,propterea  quod  pulmo  eft,  qui  materiam  peccantcm 
'reccpit ,  &c  hac  rationc  perfcntitur  minor  dolor ,  qiiia  pulmo  habet  ner- 
uos,  non  multum  facientes  ad  fenfum  euidentem,fequiturtamen  nihilo- 
minus  periculum  ,  quia  tefte  Hippocrate  y .  Aphorifm.  text.  10.  Quicun~ 
que  ab  aftgina  iiberantur  ,  ijs  ad  pulmonem  vertitur  ,  &  in  feptem  diebus 
pereunt ; fiverb  has  effugerint,fuppurantur.  Qux  verba  euidenter  decla- 
rant ,  quam  fit  pcriculofum  fieri  tranfmiflionem  materiae  ad  pulmonem, 
&c  tamen  pofle  virtutc  pcrmittcnte  in  priftinum  reftitui :  poteft  enim  ad 
pulmoncm  humor  dclapfusad  fuppurationcm  verti ,  quando  matcria  ca- 
lida  in  pulmones  infinuaca  putrefcat  ncceffe  cft  ,  ciim  non  refoluatur, 

cum 


3  r  i     Comment:in  Hiftorias  Epidem.Hipp] 

*cum  iam  in  faucibus  euidcntcm  conceperit  calorem  ,  6c  etiam  aliquam 
putredinem,  quod  maxime  periculofum  eft,  &  prascipue  fi  non  fuperue- 
niat  tuffis,vt  habetur  lib.j.  Coacarum,  text.6o.  At  qutbw,  inquit ,  angi^ 
~na  in  pulmonem  vertttur,  alij  qtiidem  in  feptima  intereunt,alijfiuntfuppu- 
rati :  vbi  has  ejfttgerint^  nifipituita  edutltofiat  ?  Hoc  quod  lcribitur  hic, 
dichim  eftab  Hippocrate  de  quacunque  angina,  etiamfi  in  priore  maius 
■periculum.  Pulmonia  igitur  ciim  morbus  fit  acutiffiirius,acutiffirno  mor- 
bo  fuccedens  s  vix  vltra  feptimam  fertur  :  folct  enim  etiam  citius  eneca- 
re,  viribus  iam  ex  priorc  morbo  debilitatis,  tum  etiam ,  quia  cordi  vicina 
parseft,  &  maxime  calens ,  propterea  oportet  fiat  pituitse  edudtio,  nimi- 
rum  cum  pulmo  pars  fit  laxa,&  ex  partibus  fuperioribus  facile  fluxionem 
admittat,veluti  etiam  ex  partibus  vicinis^,  cura  non  poffit  pras  copia  ven- 
tilari ,  nec  pateat  aditus  ad  inteftina  ,  oportet  qux  materia  in  pulmone 
continetur  eadem  expecroretur,  non  poteft  autem  nifi  tuffi  reiici :  inquit 
autem  pituitx  eductio  ,  quia  a  pulmone  euacuantur  cxcrementa  ,  autre 
vera  pituitofa  ,  aut  pituitam  refercntia.  Quomodo  igitur  fiat  tranfmiffio 
materiac  in  angina  a  faucibus  ad  pulmonem  ,  vidimus,  3c  quomodo  non 
fit  fidendum  alleuationi  fine  caufa,&  quomodo  etiam  cognofcatur  fa&a 
in  pulmonem  tranfmiffio,  nimirum  per  carentium  doloris  fine  caufa  ma- 
nifefta  apertiffimum  eft  ,  &c  comprobatum  ab  eodem  Hippocrare/^.f. 
Coacarum,  text.y.  dum  ait :  Qui  m  angina  tumores  ltng#dfine  vlla  ratio- 
nerepente  euanefcunt,  lethales  junt>  &  dolores  repente  conquiefcentes  fine 
ma/iifefia  caufa  lethales  funt.    Ergo  ,  maxima  cautio  eft  adhibenda  ab 
©mnibus  Medicis ,  fed  praccipue  a  iunioribus  ,  ne  temere  pracfagiant  in 
huiufmodi  cafibus  ,  exacTe  pulfum  tangente^  ,  hic  enim  facpiffime  fidum 
facit  iudicium  :  quod  enim  putabit  bonum  vulgus ,  lethale  exiftimabit 
Medicus,  fenticns  pulfum  deprimi :  fed  in  hoc  etiam  fint  cauti ,  ne  fcili- 
cet  in  morbis  a  catarrho  pendcntibus  pulfibus  fidant ,  quia  cum  bono 
pulfu  acgrotans  faepiffime  moritur  derepente  a  catarrhali  materia  fuffoca- 
tus ,  &  ob  id  lente  procedant  in  pracfagiendo ,  &  maxime  fi  difrtculter 
cducatur  fputum,quo  tcmpore  lethaliter  affici  x grotantes  vult  idem  Hip- 
pocrates,  ciim  qui  cclcriter  non  cxpuant ,  &  facile,prarcipue  in  prima  an- 
ginac  fpecie  ,  illaquc  fint  cocla  :  cum  enim  fit  acutiffima  ,  fi  nihil  primo 
dic  cxccmatur,  fecundo  die  quacdam  expuantur,  fed  humida,  cV  cruda, 
tunc  acgrum  interiturum  praefagire  oportct ,  quia  apertiffimum  eft  mor- 
bum  adhuc  eiTe  in  principio  ,  nec  ad  quartum  diem  vfque  ,  qui  angir/ap 
,;nx  fpcciei  tcrminus  cft  ,  integram  coctioncm  poffe  perfici  :  in  nllis 
veru  anginar  dirTcrentiislongioribus  ,  (i  perfedte  coda  excernantur  die 
^uarto  ,  crifis  quarto,vel  quinto  cft  cxpectanda  :  fi  cnim  virtus  iit  imbc- 
cilla  cum  humorc  crudo  ,  &  fuffocationis  pcriculo  ,  proculdubio  moric- 
tur  sgrotans,cicra  hacc  longitudo  morbi.  Hacc  igitur  attcndere  dcbct  iu- 
ttenis MedicUS  in  anginofis,quainuis  in  hac  non  cratcur  harc  attendercn- 
tur  ,  quia,  vt  ait  Hippocrates,o^;r  angtnofa.  Quod  poilca  dicat  Galenus 
ikhculum  cfle  mortuam  eiTcacgrotantcm,quia  naturales  cxcLctioncs  fint 
fiippref&  ,  non  omnino  ridiuilum  cffc  cxiitimarem  ,  cum  dcicdiones 

non 


Tars    II.        JEgrotus    VII.     313 

non  fupprimantur  fine  incommodo  ,,  £V  ob  hoc  nonne  potuit  feciim  re- 
tentio  velociori  morti  dediffe  caufam,  maiore  fufFocatione  indu<5ta>Guod 
&;  fani  non  raro  experiuntur,  furftim  tunc  recurrentibus  &  fupernas  par- 
tesnon  leuiter  iaedentibus.-Ad  hoc  probandum  fufficeret  qtiotidiana  ex- 
perientia  ,  fed  neque  deeft  locus  Galeni  idprobans ,  qui  legitur  lib.t,. 
acut.  text:$$.  Verum ,  inquit  ,  fi  motio  inferne  capit  exordia,  furfum  fe- 
runtur,  quod  fane  in  habentibus  fecundum  naturam  vfu  venire  videtur, 
cum  fcilicet  vniuerfim  ,  raptimque  fubeunte  ad  inferna  inteftina  bile, 
continemus  excretionem  ,  aut  propter  aliquam,quse  prompta  fit  ncgocij 
curam  ,  qua?  interpellari  non  poflit ,  aut  qu6d  nonprope  fit  quo  venter 
excetneretur  locus.    Nempe  tunc  recurrere,  furstimque  ferri  bilem  ita 
percipimus,  vt  non  adhuc  excerni  poflit.  Sunt  quibus  ex  huiuimodi  bilis 
rccurfu  male  habet  ftomachus  :  aliis  caput  implctur  ,  &:  ob  morfum  do- 
let  :  alij  patiuntur  vtrumque.  Ltb.$.  de  fympt.  caufes ,  cap.i.  ita  eft  fcri- 
ptuin.  Qua  ratione  acer  quoque  fuccm  quijpiam  ,  qni  ad  fedem  aliquando 
fuerat  deiatm>  ac  vel  inforoy  vei  alio  quopiam  in  ioco  verfatis  ,  aut  negotio 
aliquo  y  quod  deferere  non  licuit  dtftrttlts  ,  violenter  deterfm  furfum  eft 
fubduBm ,  ventremque  momordit ,  ac  caput  vaporandoimpieuit.  Lib.Cdc 
fanit.tuenda.  idem  repetit  dum  ait :  Narn  mordax  tntertm  huwor  in  locum 
aiiquem  fedi  vicinum  receptm  ad  expuifionemfui  nos  irritat y  quem  tamea 
cohibere  propter  ciuiiia  negotia  coaUi ,  nec  ab  hisexpediti  eum  expellimus^ 
&  fatta  eim  conuerfeone  >  quod  caput  inde  doiere  fzpenumero  fentimm.  Et 
de  vrina  idem,  cura  vefica  immodicerepletur,quomodocumque  id  con- 
tingat,  actio  ipfius  deftruitur  ,  nec  poftea ,  quia  ita  funt  affe&i,  quamuis 
magnopere  connixi,excernerepra?terea  potuerunt.  Addamus  quod  fcri- 
bitur  f .  in  6.  epidem.  comment.ij.  His  itaexis~lentibm3fi  excrementorum 
retentio  tantum  affert  fanis  incommodum ,  quanto  magis  dgrotantibm  ,  & 
pr&ferttm  angina  iaboranttbm ,  magis  replendo  caputy  vt  ob  hoc  dicerepof- 
fimmyprobabtie  etiam  citim  poffe  fupprejfis  deietlionibm  mori  Agrotantem* 
Quare  cum  natura  opprimeretur  a  farcina  ,  &  humorum  malitia  coa£ta 
eft  fuccumbcre  ,  dc  citiffime  vehementiflimo  exiftente  affe&u  vti  acci- 
dentia  comprobant.    Ven\m  ,  cum  fit  mortua  anginofa  ,  exercitationis 
gratia  examincmus  qua  angina?  fpecie  laborauerit.  Galenus  videtur  aper- 
tiflime  aflerereprima  fpecie  angina?  fuifle  affectam  ,  quando  ita  fcribit: 
tsftque  ita  in  prafagtjs  fripfit  de  exitiofis  anginis  Hippocrates.  Narn  h<t 
primo  die  fuffoca?ityftattmy  &  altero,  &  tertio.  Quare  propofitam  htc  nobis 
mulierem  oportebat  ea  dere  tcrtio  die  obijjfe ,  citrn  extremapartes  liuida^ac 
frigiddi  ejfenty  deiectionefque  fupprimerentur.  Vndc  viribm  conijcias  vaiidis 
fuiffe  ,  ttaque  attigijfe  quintum  diem.  Galeno  pra^ceptori  credendum  eft, 
6c  ita  rem  cffe  ,  ac  ipfe  fbtuir  putandum:tamen  neque  omnino  acquiefcit 
animus  priufquam  res  vlteiius  examinetur.    Ego  quidem  credercm  non 
habere  figna  ,  quas  requiruntur  ad  anginam  ptima?  fpeciei  conftituen- 
-dam  :  funt  autem,vti  vidimus,quod  ncque  in  ceruice,  neque  in  faucibus 
aliqua  fit  difpofitio  prsetcr  naturam  cx  colorc  ,  calore  ,  mole  :  ceruicem 
cnim  intelligo  collum  j  fauces  vero  aperiendo  ?  os  >  ac  linguam  compri- 

R  t  mendo 


3 1 4     Comment.  in  HiHorias  Epidem.Hippl 

mendo  deorfum  euidentem  amplitudine,in  qua  gemina  oftiola  vifuntur 
tum  gule^tum  etia  gutturis.Subdit:^«^^j  tgitur  mneutro  horum  aliquid 
appareat  pr&ter  naturam,existimandu?n  eft  ntra  gutturis  corpora  lacejfere 
inftammationem  ex  qua  ftrangulabatur.Wxc  autem  habuit  perfpicuam  in- 
flamationem  in  gutture,in  faucibus,quam  etia  lingua  rubens  excipicbat. 
Habuit  tumorem  circa  pe&us,  &  collum,  vocem  obfcuram,  qiue  omnia 
fauces ,  6v  linguam  effe  male  affe&am  denotabant.  His  autcm  laefis  non 
delitefcunt  ipiarum  partium  affe&iones,  vti  manifeftiflimum  eft.  Relin- 
quirur  igicur ,  vt  aut  fecunda  ,  aut  tcrtia  anginae  fpecics  fuerit  :  fed  non 
tciria,  quoniam  diuturnior  eft,&  de  hac  caufa,vt  inquit  Galcnus  in  com- 
rnent.  neque  affliguntur  dolore,neque  fpirant  difficulter,gutturequidcm 
nequaquam  paciente,  fed  aut  in  fauces,  aut  in  ceruicem  fluxione  ,  aut  in 
haec  vtraque  dccumbente,  de  qua  Hippocraces  loquens  in  Coacis,(cubc- 
bac  fic  :  At  qmbns  &  fauces,  &  ceruix  firniliter  rubent,petltu  quoquejon- 
gior  morbtu  eft  ,  &  pracipue  ex  ijs  feruantur  ,  fiquidern  rubor  wm  incurrat 
intyo.  Hasc  autcm  breuiflima  fuit ,  cum  quintum  dicm  vix  atrigerit  ,  8C 
difficulter  admodum  fpiraret.  Supereft  igitur  ,  vr  videatur  poiTe  dici  po- 
tius  fecunda  fpccic  ,  quam  prima  ,  aut  tertia  fuiffe  affe&am  ,  cum  in  fe- 
cunda  fyccic  dolor  fit  reque  ,  ac  in  prima  vigens  ,  difficulcas  lpirandi, 
etiamfi  non  tanta  fit ,  ac  in  prima,  ramen  maior  eft  ,  quam  in  tertia.  Ap- 
paret  tumor ,  6V  rubor  in  fiucibus  j  &  ceruice  ,  &  eft  admodum  exitioia, 
fed  paulo  longior.  Hxc  omnia  habuir  patiens  de  qua  eft  fermo. At  vt  rem 
concludamus ,  fcite  debetis  accidcntium  magnirudinem  denotarc  prima 
anginx  fpecie  laboralTe,  confirmat  mortis  ceiericas.  Nequc  quis  obiiciat 
dceffc  fignaconftitucntiahancanginae  fpeciem,cum  in  illa  nonappareat 
nec  rubor  ,  nec  tumor  ,  vti  cum  Hippocrate  eft  concluliim  ,  quia  ita  re- 
fpondcrc  poteftis.  Quamuis,  ncc  in  fsucibus,  nee  in  ecruice  aliquid  pra> 
tcr  naturam  fc  praebeat  videndum  initio  morbi ,  quoniam  putandum 
tiic  temporis  inceriores  laryngis  mufculos  proprios  duodecim,aut  comu- 
nes  octo^qui  neque  fub  afpectum  cai!unt,neque  tactunofcuntur  inflam- 
mationc  centari ,  quac  &  fpiricum  elidit ,  prxclufis  gutturis  parcibus ,  per 
quas  fpiritUs  inrroitus  eft  ,  &:  accrbiffimum  infert  proptcr  matcriae  tenui- 
tacem,&:  acrimoniam  fubitam,ac  prxcipitem  defluxioncm,cxquificu  loci 
fenfum,  intcmpcricm  dcnique  calidiflimam  cum  tenfione  ipforum  muf- 
culorum,artcriarum  pulfacionc,cx:  fpinalis  medulLc  preflu,accircumpofi- 
torum  corporum  :  tamen  oporcct  animaduertere,  eciamfi  dcliccieanc  par- 
CCS  affe&x  a  principio  in  prima  anginae  fpecic  ,  inualefcencc  moibo  pro- 
ptcr  copiani  matcriu:  tranLiclo  inirio  apparerc  cumorcm,  cxrcmam,£c  in- 
tcrnam  parcerti  occupantem.  Qujdquid  J.icctur,  crit  cicra  vciintis  irict.ii- 
..i.    Sed  cum  mo  l  permircac  Medicorum  difpur.uioncs,celcrc 

expofc  ad  curationcm,  &  videamus  qnomodo 

in  huiufmodi  cufibus  coiuin^.it  liberari  sgrouiues  a  morbi  huuitia. 


Cr.ra 


Pars  II.        jEgrotm  VI L        315 


Curatio. 

Hlppocrates  videtur  in  huiufmodi  affe&ibus  curationem  defperare, 
dum  6,  epidem.citato  3vecenkns  quae  patiebantur  anginofi  illi,cum 
dcuenit  adcurationem,his  vtitur  verbis  :  Hositapreffos  mhil  iuuit  mani- 
fefte  eorum  ,  qu&  tentaui?  neque  alui  perturbatio  ,  necjue  ven&feblio :  fecui 
autem  fub  lingua  quofdam>&  rurfumpurgaui.  Nos,  6c  fi  vid  eamus  in  hac 
argrotante  non  fuiflc  remedio  locum  \  nolo  praetermittamus,  quae  vide- 
buntur  neceffaria  ad  curationem  ,  ab  hoc  fumpto  initio.    Angina  poteft 
fumi  pro  fymptomate,  quatenus  eft  actio  laefa.  Poteft  dicimorbus  in  via, 
Cum  igitur  fumatur  pro  morbo  ,  &  fit  in  via  ,  primiim  quod  agendum 
venit,  eft  aperire  obftru&as  vias  :  at  enimvero  finem  noftrum  non  asque 
aflequemur  ,    nifi  caufas   propullabimus.    Ciim  igitur  iftius  affeclus 
caufa  fit  inflammatio ,  a  qua  tumor  infequitur  internorum  mufculo- 
rum  laryngis ,  circa  hoc  prius  erat  elaborandum,  nimirum  vt  inflamma- 
tio  fedaretur  ,  a.  qua  ccetera  pendebant  :  at  cvim  hanc  concitaret  fluxio, 
hxc  erat  intercipienda  reuellendo  ,  &  alio  auertendo  *  quae  fluxa  erat, 
eadem  erat  refoluenda  ,  quibus  indicationibus  vt  poffemus  fatisface- 
re  ,  in  primis  erat  id  remedij  genus  excogita*ndum,  quod  poffet  fimul  re- 
uellendo  euacuare ,  eft  autem  vense  fedio  ,  a  qua  fuperfedere  ,  eft  mor- 
tem  inferre.  Hac  de  caufa  dicebat  Trallianus  lib.^.cap.i.  Angina,fi  quid 
alium  vitium  ,  acutiirimus  morbus  eft  .'  nam  quos  torquet  laquei,  funif- 
que  modo  folet  ftrangulare  :  vnde  etiam  merito  Graecis  Synanche  ap- 
pellata  eft.    Quoniam  igitur  acuriflimus  morbus  eft  ,  &ftatim  mor- 
rem  infert,  necefTe  eft  etiam  protinus  ad  curationem  feftinare.  Et  Aetius 
Tetrab.i.  ferm.\.  inquit :  In  principio  igitur  compendiarium  ,  &  pr&ceps 
auxiUum  omnis  angina  requirit.  Omnis,  id  eft,  fiue  cum  febre  ,  fiue  fine 
febrc  fit ,  nam  faepiflime  contingit  curari  anginam  fine  febre  ,  neque  id 
mirum  effe  debet  pro  ratione  qualitatis  humoris  peccantis :  nam  ,  fi  fri- 
gidus  efthumor,  non  neceffario  febris  aduenit:  neque  enim  eft  lasfa  pars 
propc  cor,  neque  materiaadeo  calida5vt  poflit  accendifacile.  Ita  Cadius 
Aurelianus ,  dum  de  Angina  tractat,  inquit,  efle  tradaturitm  de  morbis 
acutis  iine  febre ,  poftquam  traclauit  de  acutis ,  qui  annexam  habent  fe- 
brem  ,  qune  omniafuere  defumpta  ex  Galen.  loco  acutorum  fupra  citato: 
ibi  enim  haec  habcntur  fic  :  Eam  ob  rem  cito  fujfocat  -,  nifi  cito  aduerfu* 
eam  pugnaueris.  Subdit :  Sanguinem  ergo  ex  bracbijs  detrahes,  quem  func 
fequutipraedicti  auclrores  :  nam  Trallianus  fic  ait  :  Angina  infeftatu  ve~ 
n*.  quidem  feciionem  ante  omnia  adhibere  eft  necejfe  ,  hac  tamen  cautione^ 
vt  partitis  fiat  vicibm,  quia  in  hoc  morbo  d.arnnofa  funt  huiufmodi  eptacua- 
tiones.  Sed  non  vniuerfam  dicit  Trallianus,  &"  reddit  rationem  ,  fcilicet, 
quiaparticulares  euacuationes  caufam  potius  ex  ipfis  locis  chdunnquare 
etiam  tertio  ,  6c  quarto  tpfum  detrahere  oportet,  cauentes  foliim  animi 
defectioncm  :  nihil  enim  aliud  arque  hos  offendit ,  ac  animi  defectio, 
v^uae  cfficit  frequenter,vt  materia  tota  inaltum  confluat ,  3c  poft  fangui- 

R  r    *  nis 


$i6    CommentJn  Hifiorias  Epidem.  Hipp. 

nis  miflionem,  fi  nullus  laxitatis  fenfus  oriatur,fed  cibi,  &  aeris  tranfitus 
impediatur  ,  ^ad  venas  lingux  fecandas  defcendere  oportct.  Hoc  idem 
conhrmat  Aetius,  &:  ante  ipfum  Galenus  cum  Hippoctate  loco  adduflo, 
Sc  lib.  de  curandt  ratione  per  fanguints  mifiionem.  Quocirca  ,  mquit ,  qui. 
in  gutture,  &  arteria  graut  torquentnr  wflammatione  ,  in  princtVio  quidem 
aperta  in  cubtto  vena  ,  pofi  principium  autem  in  tpfa  hngua  magmfice  pro- 
'  deft)  incifis  videltcetvenis  ,  qua  in  eafunt  ambabus.    Et  id  jn  hac  aegro- 
tante  eadem  erat  faciendum  ,  quia  morbus  non  dabat  inducias  ,  &  efl: 
illud  ,  quod  obferuant  viri  iam  citati  ,  dum  fnbdunt  iam  dictis ,  nequc 
m  craftinumdifFeras ,  fed  eodem  die  id  facito.  Immo  fatetur  fe  eadeni 
dic  euacuaffe  fanguinem,&:  purgafle.  Hoc  obferuate  in  omnibus  inflam- 
mationibus,  qu6d  fifanguine  miflb,  non  rcmittitur  inflammatio,  denuo 
ad  nouam  venite ,  neque  defiflitc  ,  donec  videatis  remitti  inflammatio- 
ncm  :  mane,  fcr6,  femel ,  bis  cadem  dic  pro  morbi  vrgentia  ,  prasfcrtim 
cuiu  non  dat  inducias ,  veluti ,  vtplurimum  contingit ;  nam  codem  die 
iterata  cuacuatiopoteft  praefentem  morbum  curare  ,  imminentem  ante- 
ucrtere.    Scd  quamuis  venas  fectio  in  genere  conucniat ,  non  propterea 
in  omnibuseodem  modo  ,  nequc  per  eandem  partem.  Non  codcm  mo- 
do  ,  qnia  in  angina  non  exquifita  minor  fanguinis  copia  extrahitur  ra- 
tione  caufx  ,  nifi  quando  ita  vrget  oppreflio  ,  vt  cogatur  Medicus  pro 
vrgentia  violenter  argtorantem  pertradare  :  neque  pereandcm  partem, 
quia  fi  fiat  in  mulierc,  multa  veniunt  confideranda  :  nam  vel  eft  vtero- 
gerens,  vel  non  :  vcl  fupprcfli  funt  menfes ,  vcl  fluunt  ,  &  diminute. 
Itcm  vel  angina  facla  eft  fluentibus  mcnfibus ,  vel  multo  ante  tempus. 
Si  fit  in  mulierc  vterogercnte  ,  poteft  fine  dubio  fanguis  mitti ,  fcd  in 
pauciore  quantitate,&  itcratis  vicibus,pr<efcrtim  fi  fcetus  fit  grandior  :  Ci 
vero  non  fit  grauida,  &  foicant  menfcs  diminutc  fluere  ,  in  habituple- 
thorico  ,  ego  ftatim  venas  fuperiores  folucrcm  ,  &  funt  qui  prius  intcr- 
nam  ,  poftea  cephalicam  apericndam  putent ,  cui  indicationi  cum  fatif- 
feciflcm,  dcuenircm  ad  fectionem  venarum  infcriorum  ,  eadem  die,  aut 
fcquenti  pro  morbi  vchcmcntia.  Quod  fi  contingcrct  iam  crumpentibus 
mcnfibus  ficri  anginarri  *,  ipfisdimiuutc  cuacuatis,quidquid  alij  fcntiant, 
cgo  mittcrem  finguinem  ex  partibus  infcrnis.    Quod  fi  hac  prarmifla 
•uacuatione  ingrauefccrct  nihilominus  affc&us  ,  eo  in  cafu  ncque  prae- 
tcrmittcrem  fupernarum  partium  euacuationcm : folutis  cnim  aprincipio 
venis  infcrioribus ,  duplcx  commodum  fcquitur  ,  primum  ab  immincnti 
furrocationis  pcriculo  vindicari  polliint  fccla  pcdis  vcna  rcfpondentis 
arrc&ui  f  ;uctum,quia  fit  auct  iio   «Sceuacuatio,fed  ctiam  critpncferuatio, 
ad  prxcauenduip  nouum  morbum. 

At  dicct  quis  :  Et  fi  cantingcrct  ficri  m  mulicre  ,  cui  cx  pracfcripto  na- 
tura:  mcnfcs  prorumpcrcnt  ,  cvdum  cflct  mcnftriura  ,  ficrct  anginofa: 
nam  ncquc  id  cft  impoffibile  >  validiorc  caufa  caput  afficiente,  quid  tunc 
agcndum  l  Ego  priusinrei  »tcm  ,  an  ex  confucto  mcnics 

fluerent,quia  ficri  potcft,vt  eoncitata  infUmmationc  iu  partibus  fupc- 
rioubui  diminuatur  cuacuatio  partuun  infcriorum  ,  tunc  non  cft  dubi- 

tandum 


Pars  II.        rJBgrotus   VII        317 

tandittti  ftatim  efledeueniendum  ad  euacuationem  infernarum  partium, 
vc  iterum  ad  locum  proprium  humores  deriuentur.    Qu6d  fi  nihilomi- 
nus  fluerent ,  neque  eflet  peccacum  in  euacuatione  mcnftruali,&  inftarec 
furFocatio  gutturis  ,  neque  diminuerecur  ,  in  eocafu  ,  prhisapplicicis  cu- 
curbitulis  fatis  magnis  in  parte  interiori  coxarum  prope  matricem  ,  fan- 
guinem  extraherem  per  partes  fuperiores  ,  3c  tandiu  relinquerem  cu- 
curbiculas  ,  quandiu  perduraflec  operacio.    Rariflime  videtur  continge- 
re,  vt  mulier  bene  expurgata  alium  incurrat  morbum  ,  tamen  neque  eft 
impoflibile  v&  fi  id  contingeret  ita  me  gererem  :  neque  enim  alicui  no- 
cet  in  medium  proferre  fuam  fententiam  :  in  re  tanci  momenti  ,  vnuf- 
quifque  ex  arbitrio  fuo  curec ,  hoc  quod  dico  ,  idem  incelligo  de  enixis, 
de  hominibus  haemorrhoidibus  obnoxiis.    Ego  cum  hoc  curandi  modo 
non  animaduerti  prxcipites  efle  adlos  aegrotantes  ,  fed    euidemer  iu- 
tos ,  &  fanatos.  Sed  veniamus  ad  hanc  mulierem ,  quae  fi  vtero  geftaflet, 
Hippocrates  id  dicere  non  fuiflet  grauatus.    Statim  ac  inuififlem  aegram, 
nulla  interpofita  mora  fanguinem  cxtraxiflcm  ,  &c  eodem  die  id  fieri  cu- 
raflemin  brachiis ,  fub  lingua  ,  repetita  euacuatione ,  vticonuenit  in  ve- 
hementiflimis  inflammationibus  non  prsetermiflis  reuulfionibusquibuf- 
cunque  per  cucuubitulas ,  frictiones ,  ligaturas.  Hoc  temporelaudantur 
cucurbkulaefcarificatse  fupra  cutim  coxarum^,  natium  ,  dorfi ,  Sc  partium 
infernarum.    Statim  aprincipio  erat  deueniendum  ad  medicamenta  in- 
terna  ,  quae  aliquo  modo  fouentem  inflammationem  reprimercnt.    In 
hunc  vfum  veniunt  diamoron,fuccus  granacorum  acido-dulcium,dilucis 
cum  aqua  plantaginis,  folani,aut  porculacae  :  decoctum  rofarum,mefpi- 
lorum  ,  mororum  immatuforum  ,  qno  erat  vtendum  fiepius  bs  colluen- 
do  :  neque  enim  erat  ex  iis  anginis  ,  in  quibus  calida  conueniuntgarga- 
rifmata  ,  vt  docet  Hippocrates  in  acutis    lllud  quod  praecipue  commen- 
datur  eft  validum  medicamentum  foluens ,  verumin  hac  argrotante  non 
erat  huic  remedio  locus ,  cum  eflent  viae  praeclufie  ,  ob  id  frequentiori- 
bus  cJyfteribus  erat  infiftcndum  emolliendi  vim  habentibus.    Hollerius 
do&iflimus  laudac  hieram  ,  &  inquic  fuifle  fuis  cemporibus  conftitutio- 
nem  quandam  anginofam ,  in  qua  plurimiangina  fuftbcabanturjVt  veluti 
peftis  tota  vrbe  graflaretui:  :  &  ira  a  Medicis  fuit  inuentum  remedium,  vc 
poft  frugalem  cosnam  3.*/.  hiera»  in  pilulas  coactas  aflumerent,  quo  au- 
xilio,  inquit,  quicunque  vfi  funt,periculum  declinarunttam  atrocis  mor- 
bi.  .  Credercm  tamen  ortum  habuifle  a  crafliorc  materia ,  neque  tam 
aeftuantem  fuifle  illorum  difpofitionem  *,  nam  illa  anginae  fpeciepoteft 
Medicus  vti   acrioribus  clyfteribus  ,  veluti  colocynthide  ,diaphen.  ad 
3.*/.  qLias  immutantur  pro  rationc  temporum  anni,&  cempcraturae,fimul- 
qtie  &  humoris  peccantis.  Haec  igitur  omnia  erantquamprimum  facien- 
da3qLiia  vrgcbat  morbus.    Ciim  dictum  fit  de  mcdicamentis  reucllenti- 
bus,  &  euacuantibus ,  oportctaliquaponamusremedia  ,  quae  &  intrinfe- 
cus,£c  extrinfccus  poflcnt  matcriam  iam  impactam  diflbluere.    Intrinfe- 
cus  func  quaecunque  habcnt  maturandi  vim  ,  etiamfi  in  hac  asgrotante 
non  habcrcnt  locum  ,  quia  non  expectauit  maturationis  tcmpus :  ramen, 

Rr     3  d 


ji8     Cornment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

fi  id  contingac  aliquando  poteft  fumi  decoctio  fa&a  ex  radicibus  Iiqui- 

ritiae,ficubus  paffulis  ,  hordeo,feminibus  lini  ,  fceniculo  ,  additis  cortici- 

bus  granatorum  ,&  rofis  rubris  :  qucd  ii  dolor  vrgeat,ad  demulcendum 

dolorcm  commendaturlac  tepidum  ,  caprinum,  fi  haberipoteft,  aiu  mu- 

liebre  ,  vel  aqua,  in  qua  maduerit  panis  triticeus  poft  fa&am  validam  ex- 

prefiioncm  ,ncc  improbaturmucilago  fem.melonum  ,  amygd.dulcium, 

quac  &  alia  a  pra&icantibus  haberi  poffunt ,  cum  morbus  dat  inducias. 

Exterius  ca  conucniebant ,  quae  euocarcnt  lenitcr  materiam  ad  partes  ex- 

timas  ,  fimulquerefolucrent.  Ad  hoc  multa  funt  accommodata  :  vnctio- 

ncs,fomenta,emplaftra  :  primum  poteftfieri  oleo  amygd.dulcium  ,  cha- 

mxmeli,  anethi,  pinguedine  gailinse,  butyro  >  8c  id  ";enus  aliis.  Fomenta 

cx  decodto  fcminum  lini  fcenigraeci,  florum  chamasmeli ,  fem.aniforum, 

additis  j.vj.  decodi  pra:dicti  %.ij.  oleorum  ancthijiliorum  alborum,aut 

amygd.dulcium  ,  sicque  fpongia  affe&am  fouendo  partem.    Empiaftra 

non  vno  modo  parantur  ,  nam  prarparantur  ex  ficubus ,  ex  farina  hordei, 

&c  f.irinafeminum  lini :  ex  radicibus  liliorum  alborum  ,  altheae  contufis, 

additis  farinis  dictis,  Sc  oleis  refoluentibus.  Laudat  Pereda  hoc  cataplaf- 

ma  ,  quod  rectpit  farinae  fcenigracci;fem.Iini;&  campmillae  an.p.j.  puluo- 

ris  vnius  nidi  hirundinis  •,  omnia  fimul  mifceantur  .  cV  decoquantur  cum 

fapa,  Sc  in  fine  adde  blei liliorum  albornm,  tk  anerhi  an.  3.7. n\  croci  pul- 

ucrizati  3.j.mifce,&  fiat  cataplafma.  Cataplafma  ex  hordei  farina,&  fuc- 

co  apijpotenterdiffipat,&refoluitmatcriam  anginae  ,  id  medicamentura 

non  fcmel  fe  feliciter  fuiffe  cxpertum  teftatur.    Ego  quidem  felici  cum 

fucceffu  fiepius  adminiftraui  emplaftrum  ex  limacibus  fme  crufta  ,  quae 

inucniuntur  fub  lapidibus  in  locis  humidis.  His  contufis ,  &  parti  admo- 

tis  ,  obferuaui  non  vulgarem  vtilitatcm  fequutam  effc  aegrotanti ,  non 

praztcrmiffistamcn  vniuerfalibuseuacuationibus.  Innumera  funt,  qax  a 

practicantibus  ponuntur :  hxc  vnufquifquc  per  fc  poteft  videre.  Et  quia 

potus  pcrnares  cftluebatad  hoc  incommodum  cuitandum  commenda- 

tur  a  quamplurimis  cucurbitula  fub  mento  parua  ,  &  collo  afnxa  :  hoc 

cnim  putant  pofie  dilatari  vias ,  quarum  caula  impcditur  tranfitus  ,&  fpi- 

ritui ,  cValimcntis  ,fcd  tamen  fine  fcarificatione.  Vrgente  iuffocatione, 

nequc  putantcffe  inutile  vcnas  frontis  apcrirc,  velnarium,  aut  hirudines 

poft  aurcs  admouere ,  vel  vcnas  angulorum  oculorum.   Sunt  qui  ita  au- 

dent.vt  laudent  feclioncmartcria2,quae  circa  guttur  eft,pra:dic1:o  pericu- 

lo  ,  8c  annuente  a:gro  ,  quam  opcrationcm  nequc  putarcm  proficere,ne- 

quc  audercm  id  pcrfuaderc  ,  Sc  fipcritiffimus  effet  artifcx  ,  aegroranfquc 

cum  viribus  validis :  multum  enim  ncgocij  infertfectio  minim.x  artcria?, 

vr  vkluim  cx  artcria?  punctura  ID  manu  prope  polliccm  ,  ita  profuium 

cffc  fanguincm  ,  vt  nullis  mcdicamcntis  potuerit  fifti  vnquam,  neglcxit- 

quc  omnia  mcdicamcnra  ,  cxccptis  quibufdam  verbis  a  quodam  cmpiri- 

(.0  prolatis  ,  qux  quomodocunquc  ciTenr ,  mortcm  iam  pr*  foribus  exi- 

ftcntcm  cffugarunt.   Intcr  cxtcra  rcmcdia  ,  quae  a  Barbitonforibus ,  & 

rdtotis  1  .aulantur*  vnum  maximc  in  vfu  ipforum  vcnit  ,  &c  cft  dcglutire 

fcuftumpanis ,  fcilicct  cruftam  :  cxiftimant  cnim  poifc  abfccilum  illum 

difrum 


Tars    1 L         ALgrotus  V II.       319 

difrumpi,  &  fic  ruptoabfceffu,  ftatim  fanifiunt,vtquotidie  obferuamus: 
vel  aflumunt  candelam,  nulla  habita  exceptionetemporis  morbi ,  &  im- 
mittunt  in  guttur,vt  referent  viam  ,  dicunt.  Remedium  non  eft  inutile, 
fi  tempeftiue  fiat :  nam  fi  praeceflis  vniuerfalibus  euacuationibus,maturo 
abfceflu  ,  fuffocationis  periculo  imminente  ,  aiiis  remediis  non  cedente 
affedhijid  remedij  genus  adminiftretur  ,  poteft  vrilitatem  afferre,  tameh 
ne  permittite  fieri  hoc  vobis ,  non  annuentibus ,  quia  inccmpeftiue  adm> 
bitum  medicamentum  quamplurimos  iugulabit,  pauciflimos  curabit  :  fi 
enim  non  maturo  abfceflu  ,  vigente  inflammatione  ,  quodifti  vtpluri- 
mum  faciunt ,  curent ,  hoc  modo  exacerbant  partes  affeetas ,  quia  exco- 
riant ,  &  dolorem  concitant ,  ipfis  inflammatis.  Itaquemaior 'fit  tra&io, 
maior  conftri&io,  hinc  velocior  fuffocatio,  ob  id  abliinete  ab  hoc  medi- 
camento  tantifper,dum  videtis  ad  vltimum  effe  ventum ,  tuncmeliuseft 
ancepspraefidium  experiri ,  quam  finere  aegrotantem  fine  auxiliis  mori. 
Et  ita  inteliigendi  funr  viri  iili  praeftantiflimi ,  qui  hunc  curandi  modum 
proponunt ,  non  attejidendi  idiocae  ,  qui  non  cognofcunt ,  quo  tempore 
finr  adminiftranda  medicamenta ':  fi  eriim  futant  eodleiti  medicamcnto 
indifcriminatim  adliibito  p  ofle  omnes  ssqualiter  curari  ,  &  tot  accidunt, 
quot  in  tales  manus  vcniunr.  Prseter  iam  dicta  remedia ,  alia  in  vfum  ve- 
niunr,  qux  ab  occlilta  proprierare  videntur  i&uare  :  funt  haec,  ftercus  ca- 
ninum  foiis  ofljbus  nutntum  :  hoc  iiccato  ,  &  cnbraro  cum  melle  exhi- 
bent,  veluri  eriam  Sc  hirundmum  cinerem  :  Irem  cochlearum  fine  crufta 
cinis,  aut  cancrorum  cum  melle.  Puluis  dentis  apri  ,  8c  mulra  alia ,  quae 
lubens  praetermitto.  Reftat  mod6  ,  vt  aliqua  dicamus  de  yicltis  rarione, 
quod  non  admodum  difficile  eft  in  morbo  acuriflimo  ,  qui  tenuifiimam 
vicfcus  rationem  expofcebat.  Hoc  eft  commune  omnibus  inflammationi- 
bus,  fcilicet  tenuiter  viuere  a  principio.  In  hoc  a^grotante  conueniebant 
cibi  paucae  quantitatis,  &  multae  quahtatis,  vt  funt  fuccus  carnis :  ftilkti- 
tia,  fuccus  farri,  aut  ptiflanae.  A  vino  erat  abftinendum,  qucmadmodurn 
faluberrimum  eft  in  omnibus  anginis ,  8c  quibufcunque  inflammationi- 
bus.  Cuncta  poftea  erant  ita  difponenda,quae  facerent  ad  falutem  ,  ve- 
luri  habirare  in  loco  fatis  amplo,  in  quodecumberet ,  vt  liberiiis  aer  tra- 
heretur  ,  neque  debet  efle  frigidus,  ne  conftringantur  meatus  anhelitus, 
qui  iam  rantoperepatiuntur  in  taiibuscafibus  •,  &  melius  eft  re&i  feder.nt 
in  ledto  ,  ne  citiiis  fuffocentur.  Viranda  fuiffent  omnia  ,  quse  poterant 
animum  alrerare  ,  &  randemmulra  potuiflet  Medicus  proponere,fi  mor- 
bus  petmififfet,  qui  fua  vi  citiflime  argrotantem  fuftulit  *,  neque  miram 
in  ram  graui  morbo  defecifle  virturem  in  quinta  ,  ciim  dicat  do&iffimus 
Fernclius  vidiffe  feanginam,que.  fpatio  horaruni  decem  &  odto  mortem 
intulic:&  egotcftari  poflum  vidiffc  fenem  fexagenarium,qui  angina  ma- 
ne  fuic  correptus,  quae  eodcm  die  aegrotanrem  ftrangu!auir,vt  propterea 
fciatis  gurruris  affccYus,  &:  faucium  magnifaciendos  effc,  vt  qui  ncglecti 
maximam  inferant  ruinam  ,  vtiinhacaegrotante  apparet  manifcftiflime. 
Quare,vt  rerri  concludamus,  vidimus  ab  Hippocratc  trcs  principales  an- 
ginx  fpecies  inprogn.  libris ,  poni ,  ab  aliis  quatuor  ,  quia  addunt  eam, 

quas 


jlo      Comment.  in  Jrtiftorm  Epidem.Hipp. 

qu£  fit  a  luxatione.  Ab  aliis  quinque  :  nam  ponunt  Cynanchen ,  quam 
grauiilimam  nuncupant.vbi  nec  fauces,nec  ccruix  videntur  aliquid  pati: 
Paracynanchen,  quum  folae  fauces  manifeita  phlegmone  tentantur ;  Sy- 
nanchen  faciliorem  ,  ifl  qua  vna  cum  faucibus  ceruix  attollitur  ,  ac  foris 
tumor  3  atque  rubor  eft  confpicuus ;  Parafynanchen,  quae  non  interiores 
fauces5fed  ceruicrs  fo!ius,ac  pe&oris  mufculos  prehendit,quorum  tamen 
tumore  interiores  etiam  mufculilaryngis  comprimuntur  ,  8c  introitus 
coarclatur.  Additur  &c  illa,  quse  a  luxatione  prouenit,  quam  nomen  an- 
gin^  mereri  nolunt.  Hsec  ortum  habct  ab  iccu,aut  cafu,  aut  a  tubcrculo. 
Vidimus  ctiam  quas  caufis  habeat  angina  ,  &c  praecipue  in  hac  mulie- 
ic  3  quid  ficri  poiTet  in  his  cafibus ,  omnia  pro  viribus ,  6c  exercitatio- 
nis  gratia  ad  laudcm  Dci  omnipotentis  ,  qui  nos  ab  huiufmodi  morbis 
tueatur. 

APPO2T02    OTAOOl  iEGROTVS     VIII. 

6  piepKiOV  oxali-  ^^^^  Dolescentv- 
k^to  d7n  ^djJiojfj  ^^^^^M  LyM>  $M  ?#  men- 
cLy>p>j ,  7Wf  i/\gi€t(j  Z^||'|^^J  dacium  foro  habi- 
&k  vaiTttv  ^  ttovoj/j,  i^s^p^i^  takat,  ignis  corri- 
£)  Jpo^cev  Gp^c/i  r  *&&*  tw  «',  putt A  ex  lafitudinibus^labori- 
wXl*  Ta^t^cithi ,  yoXuicfioi^Kz-  bm^  &  curfibus  infolitis.  b  Pri  - 
TiTaT^^oMoToiv.fc^  teiflci  xzzv-  mo  die  erat  aluits  turbata  bi- 
/u.i/\&vctJ%  v7T\co(n.  Ji^cochig.  /3  ,  Itofts^  multU^  Unutbufque.  Vri- 
r&cui'7ce.  <&ctpa)>Ziw5y.  $&%* f>tM&-  n*  tenues  fubnigra^non  dormi* 
Tzt  TiXeicv  df&jport&t.  xx  0  7rvce)(rt.  uit  ^fitibundus.  Altero  die  om- 
Ta  r  yvuuuc.  -ngpxJJia.  cr(UiK&i  majunt  exacerbata.  Deieffio- 
i$icfyct)(rt.yyJbo*<pof)C4>g.  Ji^&Jfyg.  nespluresjntcmpefliutores^non 
aozocDig.  vrvAvg  @hiifpi<rfjjs.  Svrv-  dormtuitjnente  turbatus ,  ali- 
eJw ,  <zrapiKpxcriv.  ctKpia.  mhiSvci.  quantijper  fudauit.  c  Tertio, 
<£  '^VX&-  ^o^vJpix  tvjujif  grauiterfe  habutt  yfitibunduSy 
\z?c?&nuf>\&  c!%  ctfxcpQTi^v.  J[\  faflidiofus  ,multum  fe  iactauit^ 
*X  b7nto<riV)3fc  t  £«f  ov.  '£'>*'**'  perp/exus  erat,dcltrautt.^  Ex- 
$u\w.  r,?jKuwzr£i  iiioLK.m.^  tremtpartcs  ituidd  ,  &  frigi- 
£.  *9\  d&;  Hypochodrtj  vtrimque  fub- 

mollis  conte  itio.  c  gu^arto^non 
dormiuit:malum  inpeiusprocedebat.Scpttmo^obtjt.Anmm  agebat 
urctter  vtgcfimum.  Acutum.  m.  £.  £  -9-. 

COli 


Tars    II.       JEgrottis    VII L      32,1 


'-■o. 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  IV  S. 

V  a  n  t  a  fit  vis  confuetudinis  cx  fyoc  textu  elicitur  :  quae  enim 
^HI^  fua  natura  mala  funt  \  fi  tamen  pro  confuetudine  fiant,mala  non 


gj^^s  funt,  cuius  rei  occafione  fcribebat  Hippocrates  i.Aphor.text.49. 
(Jui  confueti  funt  folitos  labores  ferre ,  etfifuerint  imbecifles  y  &  fenes, 
non  confuetts,  &  foriibzis,  atque  iuuenibus  facilius  ferunt :  Galenus.  Alius 
alij  labor  confuetw  eft,  huic  rurfus,  vel  alius  aliquis  motus  crunbus  fattus, 
huic  manus  certa  lege  moutre  ,fiue  quouis  alio  modo  opcrari  manibus  ,  alijs 
fodere  terram ,  vel  remigare ,  vel  arare  ,  vel  fimpliciter  quoduis  aliud  age- 
re.  Dijferunt  isli  omnes  labores  ,  quia  velplures,  vel  pauciores  partes  ope- 
rantur ,  &  quia  vel  magis  ,  vel  minus  laborant.  Hoc  tamen  ommbus  com- 
mune  existit ,  quodpartes  exercitatd  fiunt  robuftiores  *,  atque  idcirco  labo- 
res  confuetos  facilws  ferunt .  Quod  idem  exemplo  athlerarum  confirma- 
tur,  lib.  de  caufis  morborum>  cap.i.  Atqnidem  omnibus  etiam  vtdgaribus, 
ac  rudibus  inpropatulo  eft  ,  athletarum  corpora  diutumiores  ,  ac  vehemen- 
tiores  motiones  citra  laffitudinem perfert ef ',  &f  nos priuatos  ,  fi paulo  fupra 
confuetudinem  exerceamur  ,ftatim  moleslia  ajjici.  Haec  Galenus.  Quibus 
demonftratur  plurimvim  poffe  confuetudinem  ,  quod  vt  oftenderet  Hip- 
pocrates ,  de  hoc  aegrotante  inquit ,  tam  grauiter  fuifle  arTedfcum. 

a  Ex  lajfitudimbus  ,  laboribus ,  &  curfibus  infolitis.  ]  Quia  fcilicet ,  fi 

iam  fuiffet  affuetuslaboribus,  non  tantam  perfenfiflet  moleftiam.  At  ve- 

rifimile  eft  prauam  quandam  exritifie  corporis  difpofitionem  ,  ciim  ia 

hoc  potuerint  tantopere  caufae  externx  ,  qua?  vifae  lunt  induxiffe  febrem 

acutam  ,  veluti  ex  accidcntibus  fit  confpicuum  :  fed  non  tantiim  in  fe- 

brem  acutam,  fed  &c  mali  moris  incidit ,  vti  ex  fuperuenientibus  apertif- 

fimum  eft.  Fauentem  caufam  detegunt  multa  ,  fed  inter  caetera  euacua- 

tiones  primo  die  fa&as.    Cum  igitur  acutiflime  ade6  laborauerit ,  non 

mirum  Ci  prauum  habuit  exitum  asgritndo.  Adolefcens  igitur  ifte  ex  rlaf- 

fitudinibus ,  laboribus ,  &  curfibus  infolitis  in  ignem  incidit.   Laflitudo 

hxc  videtur  efTe  facta,  quia  nimis  vehementer>&:  praeter  confuetudincm 

exercitatum,  8c  motum  fuerit  corpus,  quafl  velit  diccre.  Quoniam  tam 

violenter  eft  motus  hic  argrotans,  laflitudine  correptus,  febricitauit :  du- 

plex  eft  cnim  laffitudo  ,  vna  quae  habet  euidcntem  caufam,  nimirum  ex- 

ternam.  Altera,  quaspendet  a  caufa  intcrna.  Prima,  prouenit  a  motibus 

violentioribus ,  &  infolitis ,  quibus  contingit  plus  iufto  excalfieri,  &  ex- 

ficcari  mufculos ,  cuius  caufa  redduntur  dcbiliores ,  &c  per  confequens 

minus  apti  ad  fuftinendum  corpus^rcpletis  etiam  fpatiolis  illis  tenuibus 

cxcrementis  ,  ex  Yiolentiore  motu  liquatis.   Secunda  dicitur  fpontanea, 

non  habens  originem  a  caufa  cxtcrna,  fed  ab  interna.  Haec  propterea  fo- 

lct  morbos  praenunciare  ex  Hippocratis  decrcto  ,  1.  Aphor.  text.^.quh 

jpcndet  a  mala  humorum  qualitate^  dc  hanc  triplicem  conftituunt :  nam 

S  s  vel 


5  l  i    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hippl 

vel  fic  cx  vitiatis  humoribus  3  fk  nuncupant  vlcerofam  :  vel  ortumhabet 
ab  ingenci  copia  ,  <k  tenfiuam  dicunt :  vcl  vtramque  caufam  participat, 
&  hanc  inflammatoriam  appeliant  >  fic  Galeno  annuente  in  comment. 
cv  ob  id  cum  tam  male  fit  difpofitum  ccrpus ,  non  poteft  diutius  intra  li- 
mites  faniraris  permanere.  Hanc  rem  apertius  expiicat  idem  Galcnus  2. 
ltb.de  fymftxnufis  cap.j.  dum  b*c  profert  verba  :  Ac  triplex  quidem  efi 
in  iafiitudvubus  fenfm  ,  vttque  putantibus  ,  qui  tjs  iaborant3vei  conquaffa- 
tumfibi  aitquid  3  pulfatumque  3  vel  tendt  fibi  vndequaque  corporis  molem, 
vel  tanqua?n  multa  vlcera  tn  ipfis,  quoties  jnouentur  fint  dijperfa.  At  cum 
tendt  qiudemcorporis  moies  putatur  ,  fi  citra  exercttationem  td  incidttjaf- 
Jitudo  tcnfinajpontanea  appeli.iiur.  Ftt  autem  maxime  ex  pienitudine3  qu& 
corporajn  quibus  continetur  dtficndat3nec  ab  ijs  contineatur  3  fed  tranfmit- 
tatur.  At  cmn  vlcerofo  fenfn  affctturfit  quidem .,  &  is  motis  magis  ,  quam 
qmefcenttbus  ,  nifi fimagna  iajfuudo  efi.  Pungt  vero,cum  muitas  jpinas  ha- 
bere  infixasfe  putant  ,  curn  a  mordact  humore  oriatur  fymptoma.  Tertia 
lajfitudoyfub  qua  fe  osiocopo,  td  efi  ojfium  dolore  laborajfe  dicunt3nec  mini- 
rnum  quidem  motumfuftinet.Wxc  Galenus,  quae  referuntur  etiam  itb.^.de 
famtate  tucnda  cap.<;.  Quarecum  laflitudinis  tres  fintfpccies  ,  &  laflitu- 
do  inflammatoria  ex  vtrifque  conftet  ,  crcderem  dici  pofTc  hunc  adole- 
fcentulum  hac  prsecipue  laflitudinis  fpccie  laborafle ,  cum  prsefertim  hacc 
foleat  generari  tn  corporibus  immodicis  exercitationibus  non  afluetis, 
ita  Galcno  teftc  Ub.  $.de  fantt.tued.c.j.his vcvbis:Tertta  laffnudo  ex  vehe- 
metfiimis  nafcttur  motibns  folaque  fupra  naturalem  habttum  rnufcuios  at- 
toiittfic3vt  phlegmone  perfimtiis  fit  affetitojtaque  &  leut  tailu  ojfenduntur^ 
&  caltdiores  apparent.  Dolent  vero  etiamfi  tpfiper  fe  mouere  fe  conentur, 
Inctdit  hdc  iaffitudo  ijs  vtplurtmum  ,  qui  ajfueti  exercttationtbus  non  funt\ 
nam  excrcitari  affuetis  raro  acctdtt  3  vttque  ex  vehementiffmis,piurimifque 
mottbws  Reigitur  hunc  in  modum  fe  habentc  dicendum  eft  laboraflTe 
hunc  argrotantem  illa  laflitudinc,quam  appcllant  inflammatoriam.  Ncc 
mirum  corpora  tam  maleaffici  a  vchemcntionbus  motibus  infolitis,quia 
quoticfcunquc  corpus  plcthoricum  cft,funduntur  humorcs,qui  non  cua- 
cuati  putrcfcunt ,  cVrqua  poflcnt  malitia  febrcs  procrcant  ,  &  praccipue  i\ 
vchcmcntiorcs  fint,vclutifuerunt  iftius  xgroranris :  humor  cnim  ille;qui 
coctioni  refiftit,febrcs  gignit  malignas,  Et  quod  laboraueritimmodice, 
cxplicat  Hippocratcs  pcr  vcrbum  illud :  labortbus,&  cnrfibtss  :  procodcm 
cnim  vlurpantur,  vti  apcrtiflimc  colligitur  ex  i.Aphor.  text.\6.  quando 
inquit ,  Vbt  fimesjaborandurn.non  eft.  //^-.inquit  Galenus  ,pcr  laboremy 

lligerc  vehcmentem  motum  ,  quem  exercitium 

tit ,  eodcmquc  modo  fumitur  4.  Aphor.  tcxt.51.  Erant  iginu  luvc 

niala,qi'  im  diilolucbanr.vt  \ubct\u lti.de  parii* ptla  iu~ 

do.  Et  vt  rnagis  patefii  c  qualisertct  cOrporis  cotoftkutio  iftius  xgrotantis, 

acquifiraex  praua  viclus  rationc,demOnftrat  hisverbis: 

b  Priin  1  abtiiofisymnltmy&  tenutbusexcreme) 

piuribuslabi  irirtiam  bilis  copiam  coaceruari  ccrtiflimum  cft, 

ncqucdcfuifli  prauam  \ictus  rationcm  in  aliis  rcbus  conftat  ,cum 

multa 


Tars   1L         JEarotiuVl  It.      313 

multa  effent ,  quse  cuacuabantur.  Quod  victus  ratio  plurinuim  obfir, 
niii  congrua  fir  ,  Galehus  teftatur  de  fcipfo  :  narrat  enim  ipfe  tempore 
adolefcentias  ,  farpFfTirne  xgrotafte  propter  non  recle  feruatam  vicfcus  ra- 
tionem  :  eadem  autem  immutata  ,  non  amplius  aegrotafle.  Ltb.^.  de  fa- 
?nt.  tuenday  cap.j.  Nec  tamen  ,  inquit ,  fenfi  me  vllo  eorum  ,  qui  e  corpore 
originem  ducuntymorbo  tentatum  multis  iarn  annisy  exceptajjt  dixi3diarsa 
quandoque  febre  *,  qu&  tamen  ,  &  rarijfime  y  nec  nifi  ex  lajjitudine  inctdit, 
quamuis  in  puerili  atate,  atque  etiam  in  ephebiay  tum  adolefcentiay  rnorbis 
nec  paucis  ,  nec  his  leuibm  premerer.  Sed  poft  otlauum  y  &  vigefimum  an- 
num  ,  cum  perfnafjfe?n  mths  ejfie  conferuandt  fanitatis  rationem  qnanda?ny 
fr&ceptis  eisu  per  totam  deinceps  vitamparsti  ;  ita  ,  vt  nec  minimo  morbo 
poft  laborarim-,  nifs  forte\  quod  tamen  rariks  incidit,  diariafebre,citm  alio- 
qui  liceat  in  totum  hanc  ejfugere y  fi  quis  liberam  vitam  fit  naclus.  Ha6re- 
nus  Galenus.  Caput  igittir  fanitatf*  in  optima  vicrus  rarione  confiftir3 
proprerea  non  rar6  conringir  Jmproba  feruara  vi<5tus  ratione,morbos  ge- 
nerari  non  leues  :  qui  enim  vehementius  mouentur  ab  aflumpto  cibo, 
vtplurimum  obftru&iones  partium  principum  patiuntur ,  a  quibus  e6 
vehementiores  concitantur  febres  quo  vehementior  eft  caufa  peccans, 
veluti  in  hoc  de  quo  agitur  ,  in  quo  videmus  prauam  quandam  difpoft- 
rionem  ftatim  inuadcnte  morbo  y  cum  nulld  modo  effet  laudanda  eua- 
cuatio  primi  diei :  immo  omnino  effet  improbanda  •,  primum  erat  qua- 
litas^  cum  biliofa  excernerentur  ,  indicium  incendij :  multarnon  potente 
narura  irritata  humorum  copias  dominari :  eranr  poftea  tenuia  cruditatis 
indicia  ,  quod  non  omnino  erat  rimendum  incipienre  morbo  :  cum  ne- 
que  adhuc  ex  hac  euacuatione  nifi  copia  denotarctur  cum  aliquali  mala 
qualitare.  In  huiufmodi  euacuationibus  obferuate  pulfum  y  quia  ex  hoc 
non  difficile  cognofcetis  quorfum  fit  euafurus  morbus  :  neque  his  con- 
tenti  ftatim  obferuate  vrinas :  nam  quas  materiain  venofo  genere  effer- 
uefcir,  non  raro  eft  diflimilis  ei^  qux  per  inreftina  eiicitur  :  funt  enim  (x- 
piflime  portio  materias,  quse  in  inteftinis,  &  ventriculo  continetur,quod 
verum  fit ,  vrinae  cranr  fubnigrse  :  fuiflerenues  infequebatur  tempus 
morbi,  cum  adhuc  eflet  in  principio,  neque  in  hoc  quid  fubeft  malitiae, 
nifi  quod  fignificatur  longitudo  morbi,  quantum  in  fe  eft  •,  ar  fuifle  fub- 
nigras  non  erat  parui  momenti ,  veluti  fatis  in  fuperioribus  fuit  demon- 
ftratum,  &  ob  id  merito  erar  fitibundus,  &  vigil ,  quia  incendium  inter- 
num  ita  fert,vt  arTedfco  capite  a  vaporibus  aduftis  non  dormianr,aeftuanre 
ventriculo  fitiant :  fed  quoniam  a  principio  omnia  miniis  videnrur  affli- 
gere  ,  ob  id  in  morbo  grauiffimo  citiffime  fefc  produnt  praua  fympto- 
mara.Indicar  infeques  dies,  quo  omnia  funr  exacerbara,fed  &:  alia  fuper- 
ucnere  ,  cum  praetcr  largiorem  euacu.itionem  :  erant  etiam  intempefti- 
uiores.  Atenimvero  quomodo  intcmpeftiuiorcs ,  fi  fecundo  dic  ,  erant 
quidcm  intempeftiuae  :  nam  tempeftiuum  eft  illud ,  quod  rollit  noxium 
lib.de  fiymptMffer  ent.cap. 6.  ProfecTo  inrempeftiuum  diceturillud  cjuod 
non  rollir  noxium  •,  id  iftae  euacuariones  non  potcrant  faccre,  nifi  ratione 
smCx  y  quatenus  fcilicet  erat  in  caufa,  vr  qua:  mareria  peccabat,  eadem 

S s     i  cua 


514    Comment.  in  Htftorias  Epidem.Hippl 

euacuaretur,  id  autem  fit  per  accidens  ab  euacuationibusfymptomaticis> 
&:  hac  ratione  femper  dicuntur  intempeftiuas  euacuationes  ,  quae  fine 
coctionis  iignis  fiunt :  veriim  quomodo  fuerunt  intempeftiuiores  5  quafi 
fuerint  magis  intcmpeftiua? ,quam  primo  die  :  Vallefius  docliflimus  dicit 
efie  lcgendum  ,  imcmpes~liu&.  Docliffimus  Mercurialis  interpretatur:cr#- 
diores :  quia  fcilicet  deiedHones  fuiiTent  ctudiores ,  quam  primo  die. 
Ego  neque  erubefcam  &  meam  proferre  fententiam  ,  fic  dicendo.  Hip- 
pocrates  appellat  intempeftiuum  quod  non  tollit  noxium,  cum  ergo  pri- 
mo  die  iiia  euacuatio  non  iuuerit  ,  indicium  erat ,  etiamfi  multa  fint  eua- 
cuata  ,  non  eftc  fublatam  caufam  morbificam  ,  &  per  confequens  fuifle 
intempeftiuam  illam  euacuationcm  :  fedfuit  intempeftiuior  fecundi  diei, 
quiamaiore  facta  euacuatione  quam  primo  die  tantum  abfuit ,  vt  iuua- 
retur  asgrotans ,  vt  potius  nocumentum  attulerit ,  ciim  prazterid  quod 
non  fucrit  iuuatus ,  tn  deterius  rueret  ,  mente  vacillans  ,  cum  grauio- 
ribus  fymptomatibus :  ergo  erant  intempeftiuiores,verterem  etiam  inuti- 
tiores.  Vidcturhasc  fcbris  per  pares  mota  ,  quod  maxime  adprognofim 
facit  :  nam  ciim  in  materia  biliofa  natura  foleat  mouere  diebus  impari- 
bus ,  fi  paribus  diebus  tiat  acccffio  ,  prascipitantis  iam  ,  &  debilitatas  na- 
turas  argumentum  eft  :  peccat  enim  materia  illavel  copia  ,  velqualitate 
praua  ,  cuiuscanfa  naturae  ordo  euertitur ,  ita  vt  visilla  ,  quae  ordinatim 
femper  procedit,  iitcoacta  anricipare  ,  dc  appellantur  motus  ifti  naturae 
AKcupoi ,  id  eft ,  mtempeftiui ,  &  ob  id  fortafte  etiam  Hippocrates  dicit,fe- 
cundidici  euacuationem  fuifte  intempeftiuam  ,  quia  fuerit  facta  fccun- 
do  c\ic ,  quod  eft  praster  naturam.  Has  febrts  acutas  appellat  Hippocra- 
tes  lcthales  ,  autdifficilis  iudicij  ,  quae  fcilicet  mouentur  diebus  paribus, 
h.ic  ratione  ,  quod  natura  ncc  tempore  ,  nec  loco  moueat ,  ied  inordina- 
tum  habcat  motum.  Quamodo  autcm  fucrint  exacerbata  omnia  ,  con- 
ftat  ,  cum  praeter  Urgiorcm  euacuationem  ,  vti  dicebam ,  fucrit  vigil. 
Quod  vigilent  aegrotantcs  inlargiter  aluo  mota,non  cft  maximum.quo- 
ni.im  quo  temporc  doimiredeberent  ,  eodem  tcmporc  irritat  aluus  ad 
cxccrnendum  ,  &  ob  id  multoties  contingit  aegrotantes  vigilarc  ?  verum 
in  hoc  acgrotantc  non  obcaufiun  rclatam  ,  fed  ob  phlogofim  vehemen- 
tiffimam  capiti participatam  :  C\  cnim  alitcr  fuiilet,  non  vacillafTct  mente. 
Id  debetis  quammaximc  obferuare  Ui  praxi,  quia  cum  afficiturcapur,al- 
uo  vchementer  mota  ,  malignus  eft  aegrotantis  ftatus :  fed  6V  ncquc  hoc 
ncgligite  in  morbis  acutis,quid  portendat  fudor  in  principio,de  qua  re  in 
prima  hiftoria  dictum  eft.  Hic  potcft  accommodari  tcxtus  cx  y.hb.  Coac. 
tcxt.i  f  i .  qui  fic  lcgit  :  Qmbus  ardor  ft,exudam  autem  dum  dtijcitnr  ,  ijs 
cxaccrbdtur  fcbris.  Huius  caufa  cft  ,  quia  funt  contranj  motus ,  cv  fudor 
illc  vidctUI  fachis  naturx  imbecillitatc,non  criticc  •>  Cv  idco  contingitfc- 
brcm  cxacerbari :  fed  Cv  fudot  iftc  fuit  paucus  :  pauca:  autem  cuacuatio- 
ncsquid  (ignificcnt,iam  dichim  cft ////>>,/. 

<-  Tcmo^  rrauitcr  fe babuit,  ]  Et  cx  hncpcflimumfuiflc  aegrotantis  fta- 
tum  clicias  licct ,  cum  omnia  apparcrent accidcntia,quac  folcnt  malignif- 
ijniam  fcbrcm  toniomitari  :  nam  tuiilc  failidioium  ,  dcnotabat  in  ram 

Iarga 


Pars  II.        JEgrotm  VI 11.      315 

Iar<n  euacuationc  non  pbtuifTe  euelli  materiam  circa  os  vcntriculi  imbi- 
bitam  ,  Sc  eft  ex  fuperuenientibus,  Qui  dicantur  faftidiofi,explicat  Gale- 
nus  -j.Aphor.^G.&c  clarius  ttb.i.prorrhet.text.^.  Inquitibi :  Qui  cumfa- 
ftidio  &  finevornitu  exacerbantur  male  habent.  Bifariam  dicit  Galenus 
alruPHS ,  id  eft  faftidiofi  fiunt  ^  vno  modo,cum  virtus  a  corpore  grauatur, 
hullamque  'figuram.  facile  fuftinet.  Alcero  modo  cum  os  ventris  a  prauis 
humoribusmordetur.Vtrumque  fine  dubio  inuenifles  in  hoc  aegrotante, 
cum  multum  fe  ia&affe  dicat :  Perplexus,id  eft,  dubius,nec  quid  facerct 
certum  habcbat ,  delirij  imminentis  fignum  *,  vtieuenit,  cum  haud  mul- 
td  p6ft  delirauerit.  Mirum  quomodo  grauiiis  non  delirauerit.  At  fortafie 
virtns  adid  eratredacfca  ,  vtnon  poifet  amplius  morbo  grauivis  obfiftere, 
cum  eodem  die  non  tantum  fuerint  refrigerata  extrcma  ,fed  dc  liuefce- 
rent.  Quid  amplius  ad  certum  prsefagium  requirebatur,  cum  naturs  prae- 
fentem  extincl:ionem  habeamus ,  vti  iam  in  fuperioribus  vidimus  ?  For- 
tafle  diceret  quifpiam  propterearefrigerata  cfle  extrema  ,  quia  fubeffet 
vtriufque  hypochondrij  inflammatio. :  fcnbit  enim  fuifle  vtrimque  fub- 
mollem  contgntionem  :  atnon  crediderim  leuem  illam  phlogofim  ,  ne 
dicam  inflamm urionem  tantam  vim  habuifle,&  oraefcrtim  cum  eflet  fub- 
mollis  contentio  ,  quod  lntelligitur  de  leui  inflammatione,vti  Galenus 
confir mztfupra  in  hiftofia  Hermocraris  commfnt.^.  ibi  ita  legitur  :  Mol- 
itter  dextrum  hypochond-rmm  mtendcbatur  :  Galenus  :  Ac  fi  diceret  dex- 
trum  hypochondrium  intendebaturfed~ckra  tumorem  ,  vel  quia  non  magna 
fuerit  tnfammatio  iecinoris ,  vel  cjuia  in  firnis  partibus  dumtaxat ,  cjuibm 
ventriculwn  ampleciitur ,  cum  gibba  nondumvna  cum  fimis  intumorem 
ejfet  eleuata.  Praeterea  modus  loquendi  Hippocratis  id  denotat,fuifle  re- 
frigerata  propter  imbecillitatem  ,  quia  fcilicet  effet  virtus  ad  extremum 
redacta :  nam  inquit, 

d  Extrem&partes  erant  liuid<t ,  &  frigid<z.~\  Hoc  certum  eft  pofTe  effe 
frigidam  partem  fine  liuore,atnonliuidam  fine  frigore,  quiailludextin- 
ctionem  proxiniam  caloris  arguit.  Ergo  fi  erant  liuidajjjarn  mors  eratprae 
foribus ,  quomodo  non  debebant  efle  frigidae>&  ita  hoc  fymptoma  non 
infequebatur  inflammationem  ,  fed  caloris  extinclionem  :  pluribus  enim 
de  caufis  refrigerari  extrema  demonftrauimus.  Sed  vtcunquc  eflet ,  erat 
deternmus  argrotantis  ftatus  ,etiam  exhac  parte,cum  inflammatis  hypo- 
chondriis  aluus  liquidior  fitpefllma,  cum  aut  fuppuratiodebeatexpecra- 
ri ,  aut  virium  cafus,vti  huic  euenit.  In  internis  enim  inflammationibus 
proflucns  aluus  in  vitiopotius,  quam  in  laude  cenfenda  eft,inquit  Holle- 
rius  dodliflimus  in  Coacis,  imitatione  artis  :  nimirum  damnat  Hippocra- 
res  medicamenta  ,  quas  aluum  mouent  obfeflis  inflammatione  hypo- 
chondriis. 

e  Quarto  non  dormiuit.]  Non  video,quomodo  eflctexpcctanda  alle- 
uatio  in  melius ,  cum  omnia  tcnderent  ad  perniciem  :  nam  non  eft  fatis 
diccrciQuarto  non  dormiuit :  fed  a.dditiomnia  in  peius procedebant,  id  eft, 
quinto  ,  &  fexto  grauiflimc  habuit.  Vigiliae  adhuc  vrgebant ,  quod  fym- 
ptoma  fcmper  eft  magnifaciendum,prxcipue  in  morbis  acutis :  funtenim 

S  s     5  prauac 


3i6    Comment.  in  Hiftoriai  Epidem* Hipp. 

praurr  clupliciter  &  vr  caufa,  &c  vr  fignum  :  primo  modo,quia  vires  cjeii- 
ciunt :  CetxmAo  modo,  quia  denotant  copiam  crudorum  humorum  adu- 
ftorum  ,  Cv  ob  id  vidcbitis  Galenum  ,  &  Hippocratem  appcllare  vigilias 
antefignanas  delirij  :  Ccd  quid  plura?  (i  ex  Hippocrate  in  Coacis  >  liuida 
facla  corpora  in  brcui  mortcm  denunciant ,  quid  pluribus  agenclum  eft, 
nifi  expedlarc  bfeiti  iudicium  ,  prxfertim  cum  perinde  quarrum  ,  ac  ter- 
tium  diem  habuerit  grauem  :  praeceprum  Galcni  minime  afpernendum, 
quod  eft  obferuarc  ,  an  dies  quartus  perinde  ac  terrius  grauis  fit :  fi  ira  eft, 
brcui  eft  expedtandum  iudicium ,  &:  vbi  iudicium  ,  ibi  &  mors :  ciim 
igirur  quartus  fit  feptimi  index,iure  in  eo  die  fa&um  cft  iudicium  ,  cele- 
rius  futurum  ,  nifi  argrotanris  aetas  reftitiflet  :  erat  enim  morbusvehe- 
mentiflimus  vt  vcrbum  illud  indicar :  Acutum  :  addir  enim  hoc,vt  facui- 
tiam  morbi  denoret,veluti  deanginofa  fcripfit.  Adduntur  poftea  in  vlti- 
mis  verbis  iitterae  illae,  4a£.(&.  id  eft  probabile  ex  nouitate,  id  eft,  quod 
murata  confuctudinc  ad  labores,&exercitia  infueta  fe  tranftulerit ,  feptr- 
ma  die  mortuum.  Difcant  hinciuuenes  cautius  agcre  ,  neque  ranropere 
£tati,&  robori  ridere,quia  non  rar6  contingit  etatcm,&  robur  caufe;  pec- 
cantis  vehementix  fuccumberc  ,  vt  mod6  contigiffe  conftat  cx  cuentu. 
Ethxcfatispro  viribus. 


i 


Curatio. 

N  hoc  aegrotante  erat  fublata  occafio  adhibendi  medic^mcnra  gcne- 
roii,cum  aluus  plus  iufto  cffcr  mota,  quo  tempore  ex  Hippocratis  de- 
crcto  inrcrdicitur  venae  fectio  praecipue.  Ar  enimvero  ego  foleo  rempe- 
ftiue  vocatus ,  aluo  a  principio  fluente  ,  materia  biliofa  euacuata ,  pulfu 
conftante  ,  nihilominus  fanguincm  extrahere  ,  non  qnidem  in  magna 
quantitatc  ,  fcd  partitis  vicibus,ne  maior  fiat  virium  rcfolutio  ,  &  ad  hoc 
faciendum  adducor,  quod  non  raro  vidialuo  fluentelargiflimam  fadtam 
effe  fanguinis  pcr  narcs  cuacuationem,&  nihilominusnaturam  fuftinuif- 
fe  vtrumque  motum  :  nam  inprincipio  indicat  copiam,  fi  fanguis  extra- 
haturpotcft  fifti  altii  fluor,  vt  antea  dictum  eft  ,  nifi  proueniat  cx  virtutis 
refolutionc.  Quare  ego  in  hoc  cafu  ,  videns  vrinas  fubnigras ,  prardixif- 
fem  pcriculum,  &  poftcaaliquid  etiam  tcntaffem  per  fanguinis  miflio- 
nem  ,  prxfcftim  cum  ccrtum  cflet  adeffe  in  principe  vifcere  phlogofim,. 
cautc  agcndo  ,  quod  fpecrat  ad  euacuationem  ,  pulfu  exploraro :  non 
prartcrmiflis  ablucntibus  clyftcribus,ex  ptiffana,  firro  ,  aqua  hordci,fero 
cum  iaccaro  rubco  ,  &  vitcllis  ouorum3quibus  poflet  humoris  mordaci- 
tas  dcmulccri  ,  ri  qua  pliis  iufto  folet  natura  irntari  3  cum  virtutis  detri- 
mcnto.  Scrum  dccoctum  cum  cichorcaccis  in  huiufmodi  cafibus  non 
improb>a:i.:>ac!dituraliquando  fyrupus  rofaceusfolucns  ad  3,rVf.plus,aut 
mimr  •  .'ntia,  fcd  in  hoc  cum  aluus  cffct  plus  iuflo  irrirata  ,  &  pcr- 

fl  ergentibus  fatis  erat  vti  fupcrius,  &  infcriusmcque  inutilc 
cr  clyftcribus  addcrc  portioncm  liicci  pkntaginis  ,  vt  roborarcn- 
16  intcftina ,  &  intcrcipi  poffct  fluxio.     Laudaffcm  fn  hoc 

xafil 


%trs    II.        JEgrotm  IX.       nj 

cafu  fritHones  leues  ex  oleo  amyg.  dulcium  ad  tollendam  laffitudinem, 
quia  fic  ditlipantur  cutis  humores  :  nec  improbantur  cucurbitula?  cnm 
modico  igne.  Alexipharmacis  infiftere  in  tanta  humorum  mahria  crat 
neceffarium  :  vigiliis  prouidere  ,  ex  quibus  foletmuko  magis  virtus  de- 
primi  iis  medicamentis ,  quae  poflint  fomnum  conciliare,  fed  placidiori-' 
bus  ,  quia  validiora  fua  frtgiditate  imbecillum  extingnunt  calorem  ,  de 
quibus  iam  fuprk  didhim  eft.  Sitis  erat  demulcenda  >  faftidium  tolien- 
dum,  hoc  autem  non  poterat  tolli  ,  nifi  euacuato  ore  ventriculi ,  &c  rao- 
derato  humorum  vitio.  Affe&ui  capitis  vtile  fuifltt  fmaragdus  ad  g.vj. 
vel  viij.  quod  medicamenti  gcnusquammaxime  approbatur.  Quamplu- 
rima  alia  veniunt  in  vium  in  fimilibus  cafibus ;  fed  quia  potius  indigebat 
hic  aegrotans  prognoftico  ,  quam  curatione,  ob  id  diccndis  praetermiffis 
propero  ad  fequentem  Hiftoriam,  quae  fic  legit. 


APPaSTOS    ENAT02. 

VM     KCtliK<{rO  ,   h  tu 
Q0(JUl(rtV.       tUtTOI 

vetfo.  %ivoi  <z&4  \zzv%»/J)>tet.  %  Of 
tqIqi yj*'xz*  Kp  vsiKtlw ^mvot.cjpQ- 

fJtOLjVlfo.    CtKpiCt  ^V^ol     24^      Ti" 
teO$.     clcT&AjC,.     Cty?V7TV&>.    U&L 

hhiyat  j  teTrfi.  <fa<W$M&&  ^W, 
teiffci  5  hKtyt.  ciQttety   onc  it\ 

qJwJctfQ.dmQMiV. 

remedio  locus  ,  defuncia  eji. 


iEGROTYS     IX* 

P  v  d  Tifawe- 
num  a  mulier  de- 
cumbebal^detine* 
batur  voluulo^cie- 
bahtur  mult£  vomitiones ,  po- 
tum  non  continebat  :  b  hypo- 
chondria  dolebant^&  infrafe- 
cundum  vmbilicum  dolores : 
torwina  perpetua  :  c  non  erat 
fitibunda ,  d  incalefcebat.  Ex- 
trema  partes  frigtda  perpetub: 
fastidiofa:infomnis  Vrindpau- 
ca  ,  tenues.  Deiecfiones  cru- 
i&  3  tenues  ,  pmca  : e  nec  erat 


COMMENTARIVS. 


^R 


ofonit  nobis  Hippocrates  pauciflimis  verbis  exemplum 


KfjSjf  vercndi,  atque  admodum  pcrtimefccndi  morbi ,  nimirum  hhilz 
wkfii  di&i'*  fiuc  Yoluuli :  ponic  etiam  ftatim  ob  oculos ,  qux  habuit 


acciden 


3 1 8    Comment.  in  Hiftorias  Epidemffipp. 

accidentia,  non  tantum  neceflario  morbum  infequentia,  veriim  etiam  & 
fuperuenientia.    Eft  hsc  affe&io  tam  grauis  ,  tam  periculofa  ,  vt  qui  ea 
corripiuntur,  ex  iis  pauciffimi  euadant ,  plerique  fecundo,  aut  tertio  die 
moriantur.  Sunt  qui  dicant  effe  affectionem  ad  tenuia  inteftina  tantum 
fpectantem.    Alij  ad  craffiora  etiam  id  morbigenus  inducere  volunr, 
tuncque  ftercus  euomi :  quando  tenuia  ,  cibum.  Hinc  ,  inquiunt ,  uhibi 
dicitur,voluulus  autem,quod  inteftinain  nodum  circonuolui  videantur, 
quod  tamen  neque  ftmplicirer  verum  eft:nam  circonuolutum  femper  cft 
inteftinum,nec  locus  affeclus  eft  fempcr  inteftinum  tenue,  fed  etiam  ali- 
quado  inteftina  crafta.Ita  Cellus  lib.4f.de  re  medic.c.  i  ^.dum  inquit.  Inter 
ipfa  autem  intesttna  confislunt  duo  morbi  ,  quorum  alter  in  tenuiore  :  alter 
in  pleniore  eft  intestino.  Prior  acutiu  eft  ,  infequens  autem  poteft  ejfe  lon- 
gus.  Diocles  ,  Charistius  tenuioris  inteftini  morbum  ^op^ctwaov :  plcnioris 
iiKih  nominauit.  A  ptertfque  nuncvideo  illum  priorem  utefo ,  hunc  yohtiCov 
appetLiri.  Ted  prior  modo  fupra  vmbtticum  ,  modo  fub  vmbilico  dolorcm 
.  mouet.  Ftt  ex  alterutro  loco  tnflammatio,  nec  atuus^  necjpiritus  infra.tr  anf- 
mittitur.    Stfuperior  pars  ajjiatur,cibus  :  fi  inferior  ,  ftercus  per  os  reddi- 
tur :  fivtrurnhbet  vetus  eft,adijcitur  periculo  vomitus  bttiofus,  mali  odoris, 
aut  varius  ,  aut  niger.   Hxc  Celfus.  De  eodem  affectu  tradans  Aetius 
7etrab.$.  ferm. i .  pap.iS. ita  habet :  Voluulus,  ajfetlio  eft  intefttnorum ,  le- 
thalem  inferens  dolorem,fitque  circa  tenuia  tnteftina,  &  multi  fane  ex  do- 
lore  ftatim  InteYeHnt.   Accedtt  dgris  dolor  circwiuoiutus  :  ftomachi  nimia 
humettatio  ,  exolutio  *,  riicius  inanes  nihil  alleuantes  ,  murmura  inteftwo- 
rum,  cohibitio  perfetta  ftercoris,&  flatuum,fi  vero  tntendatur  ajfctlio,  om- 
nia  furfurn  feruntur,  ob  idque  vomitus  pitutt&,&  bilis  accedura  :  frtgidttas 
totins  corporis  ,  dolorque  ,  plurimis  etiarn  Jptrandt  difficultas  :  mortturis 
arnplius  fudor  ftigidus  :  vrtn&  dtffuuttas  :  podex  ita  adftringitur  ,  vt  ne 
Jpecilli  mucronern  admittere  pojfit :  aitquando  ,  &  ftercus  vomitu  reijcitur. 
Eft  ajfectio  putris  admodum  familtaris  >  inquit  Aetius ,  qui  tamen  propter 
connatarn  hurntditatem  facilttme  euadunt.  Senibtu  vero  non  admodum  *,  fi 
tamcn  fiatyfere  nunquam  conuaiejcunt.  Hactcnus  Aetius ,  a  quo  non  dif- 
fcntit  Auiccnna  tib.^.Fen  \6.  tratl.^.cap. 30. Signa  ileos funt,ir\(\\\it,vt  fit 
dotor  fupra  vrnbilicurn,&  non  egrcdtatur  altqutd  omninofubtus,&  nonfiat 
iuuamentum  magnttm  cum  ctyftere  ,  quemadmodum  dixtt  Htppocrates,& 
quandoque  expeltiturfdx  adfuperiora,&  euomitur  ftcrcus,vermesi&  afca- 
ridesy  &  foetet  os  eitu,  &  ipfius  erutlatio  ,  &  retentto  f&cis  eft  infeparabtlk 
ab  ea  ,  fintque  accidentia  longe  maiora  ,  quam  fint  tn  cholica,  quia  eft  in 
rnembro  vehementioris  altitudtnis  ,  &  maioris  corporis  ,  &  minorts  quietis 
fupra  eorptts.  His  omnibus  fufcribit  Galcnus,  qui  6.  Aphor.  comment.^. 
hxc  liribct.  I*  tleanihil  extt  inferitts  ,  nequcfi  quis  accrrtmo  vtatur  ctyftc- 
rc.    Vomitits  autemftercorts  accidtt  cis  ,  qui  exittaltter  habcnt.  Etclarius 
y.Aphorifn.  comment.  10.  In  tltis  uihil  dcfcendtt  ad  tnferiora  ,  &  hoc  eft 
pfvpr.wn  ,  &  mfeparabiie pajjionts.  Komtttu  autem  non femper adeft  ,jtd 
yuando  cxttiates  funt ,  &  quando  vehementius  dtJlorquentur  ftercus  eis 
afccndtt ,atque  finguiuunt .  Quidam  vcro  defiptiwtJ&  conuellHmnr  compa* 

Mntt 


Tars    I L         ALgrotus  IX.       319 

tiente  nermrum  principio  ftomachi  paffioni.  Haec  vero  mihi  fieri  videntur 
ab  inteftinis,  in  ouibns  pafiio  talis  exiftit,  afe  expellere  ftercus  appetenti- 
bus ,  quando  longitudine  temporis  ccepit  moleftare  ,  &c  non  potentibus 
fe  exonerare  propter  eam  ,  qux  fa&a  eft  in  partibus  inferioribus  obftru- 
ftionem,  fed  coactis  contra  naturam  violenter  moueri ,  &  ad  loca  fupe- 
riora  raateriam  noxiam  extcndere.  Ltb.6.  delocis  male  affetlis,  cap.i.  ita 
leges.  Atque  mterdum  alij  quoque  dolores  ,  &  quidem  vehementijfimi  in 
fublimioribu-s  intesivaorumpartibus  veniunt3  grauiter  vomitionibus  tentan- 
tes3  adeo  ,  vt  nonnnllifub  fine  ftercus  quoque  euomere  conf[>iciantur  3  a  quo 
affetbu  yix  vnquam  aliquis  fivnus  enadere  potuit ,  hunc  iikzov,  id  eft3  voluu- 
lum  appcilant  no:^ulli  etiam  %o?cflct^ov3  quum  fcilicet  tumor  aliquis  eminet 
in  ttnmum  inte  Thnommparte3vt  videatur  ad  chorda  femilitudinem  conuo- 
luturn.  In  quibus  verbis  explicat  quidper  chordapfum  intelligatur,  quod 
a.  Celfo  ponitur  ,  dum  de  hoc  affectu  loquitur.  Quare  dc  accidentibus, 
qu.€  hoc  morbo  laborantibus  fiunt ,  Sc  de  loco  affedo  omnes  videntur 
enarrati  conucnire.  De  caufa,  a  qua  producitur  ha?c  affectio  ,  non  a^que 
bene  conueniunt :  nam  omnes  fatentur  oboriri  hanc  affectioncm  ex  pla- 
gis,  ex  frigore  vehementi,&:  ex  aceruata  frigidse  potione  *,  maxime,  ii  ab 
exudantibus  accipiatur.  Ob  defcenlum  inteftini  in  fcrotum  fimul  cum 
excrementis ,  indeque  violenter  retrufa  inflammatio  fiat  :  ob  venenum 
epotum  ,  ob  induratum  ftercus  ,  ob  inflammationem  inteftinorum  ,  ob 
tumorem.  Verum,  quia  Auicenna  cum  aliis  ponit  fieri  etiam  a  craffis  hu- 
moribus,c\:  ab  inflammatione  vefica?,vti  Hippocrates  fcribit,videtur  Ga- 
lenus  huic  minime  aflentiri ,  fed  prascipue  ,  qu6d  fiat  ab  inflammatione 
vefioe.  C&teritm,  inquit,  quodpropter  inftammationern3  &  propter  obftrn^ 
ttionem  ftercoris  fecci ,  vel  humorum  crafforum  ,  aut  tenacium  diclum  eft  k 
pluribus.  Subdit  ftatim.  Mihi  vero  videtur  inftammationem  ,  vel  durum 
tumorem  3  vel  abfceffum  tantam  facere  poffe  loci  anguttiam  3  vt  nihil  poffit 
ad  inferiora  defcendere.  Quod  autem  humores  crafli  ,  atqne  tenaces  in 
caufa  fint,non  admodum  mihi  videtur  probabile.  Verum,&;  hoc  fi  libet, 
ponito,&  Ci  quid  aliud  dicetur  prseter  hoc.  Quod  afleueranter  negat-eff* 
non  poffe  ex  vgCicx.  inflammatione  generari  lleum  ,  quando  fatetur  fe 
multos  vidiffe  toca  vita  fua  pericliratos  ex  vrina?  retentione  ,  veilca  mul- 
tiim  repleta,&  turnida  fadla  ciira  dolore,  qui  propterea  ncque  ileoii  funt 
fadti :  nam  fi  vefica  comprimit  inteftinum  ,  illud  eft  recfcum  3  ex  quo  ta- 
men  compreflb  non  fit  morbus  ileos  dictus :  nam  &  vtero  gerentes  hoc 
morbo  fempcr  eflent  affedfcae ,  quia  ex  tumore  illo  ad  hypochondria  pro- 
ueniente  poffent  &  tenuia  inteftina  comprimi.  Praterea  negat  omnino 
poflc  febrem  ileo  conuenire ,  qui  li  fiatab  inflammatione  ,  neceflario  ad 
ipiius  magnitudinem  excitatur  fcbns ,  qu6d  fi  iieofus  conualefcere  de- 
bet ,  definat  inflammatio  oportet  ,  cum  qua  &  febrem  fedari  eft  ncceflci 
neque  enim  conuenit  febrisniiiaffcctibu-  fiigidis.Credo  veriflimum  cfle 
quod  fcribitur  a  Galeno  de  febre  vcium  %n  yJphor.  diccrem  loqui  Hip- 
pocratem  de  iieo  ab  humoribus  cr.iflis  fado,ita  vt  concedu  Hippocrarcs 
,cx replecione  veiicas  poffe  ficii  lkum  ^  qui  curatur  febre ,  quatcnus  febris 

T  t  attc 


3jo      Comment.  in  htiftorias  Epidem.Hipp. 

attenuat  mateiiam  cra{Tam,quae  poftea  redditur  facilfor  ad  expulfionetru 
Neque  verba  funt  intelligenda  ,  vt  putemus,  quia  vefica  afficiatur,&:  rc~ 
pieatur ,  ided  fieri  lleum  ,  fed  dicere  Hippocratem  ,  fi  vrinse  ftillicidio 
ileus  fuperueniat,  vt  comment.i.  Coacarum,lib.6.  text.^.  habetur.  Quo 
in  loco  fcriptum  fic  :  Stiiliddio  vrina ,  voluulus  fuperueniens  feptimo  die 
interimit,  nifi  accedente  febre,  vrina  femel  mtdtaprodeat.  Hoc  enim  non 
eft  impoffibile,  vt  fimul  fiat,  nimirum  ob  pituitam  vifcidam ,  3c  craflam: 
ea  cnim  initio  vcficae  dolorem  infert  in  reddendo  vrinam  ,  quod  pars 
tenuior ,  quae  fluit  ad  veficam  ttanfmittatur,  hincque  quia  mordax  ftran- 
guriam  efficit ,  altera  pars  craffior  ad  inteftina  delabatur ,  &:  fiat  grauitas 
ventris ,  &  frigiditas  fuperueniat  cum  alui  duritie  ,  &  fiat  colicus  dolor, 
autileofus.  Hac  igitur  rationc  euenit,  vt  vi  doloris  moriantur  ante  fepti- 
mam,nifi  fcbris  fuperueniat,  qviia  hxc  attenuat,  vtidi&um  eft,materiam 
craflam,  8c  eft  tanquam  medicamentum,vt  de  conuulfionc  diccbat  Hip- 
pocrates.De  eo  igitur  voluulo  mtelligendus  eft,qui  non  ab  inflamatione 
prouenit ,  neque  ab  vlcere  vcficac ,  quia  neque  conuenitet  febris ,  neque 
larga  vrinae  copia  ,  ied  de  ea  qua?  ortum  ducit  a  materia  crafla  :  neque 
enim  omnis  ileos  cft  cum  inflammatione  ,  vt  vifus  eft  Galenus  putafle, 
quod  verum  fit ,  6.  tn  1.  epidem.  text.$i.  hxc  ab  Hippocrate  habentur. 
Jn  voluulo  tenm  frigidum  vmum  multum  ,  merum  fecundkm  ratienem 
dare,  vfque  dum  fomnus  fit ,  aut  crurum  dolor  fiat  ^foluit  autem  &  febris, 
&  dyfenteriafine  dolore.  Quis  cft  qui  non  videat  hic  ab  Hippocrate  non 
intclligi  de  voluulo  abinflammatione  pendente  ,  quem  £.cuta  fcbris  co- 
mitatur,  fed  de  tllo  ,  qui  a  flatibus  origincm  ducit ,  aut  a  materia  frigida, 
aut  a  fxcibus  induratis.  Hunc  fine  dubio  poteft  curare  vinum  merum, 
quia  cruda  reddit  ad  co&ionem,  attenuat  crafla,flatus  difcutit,  quemad- 
modum  &  fcl#ris :  non  ergo  eft  qu6d  miretur  Galenus  in  comment.  an 
fiat  haec  arTcdtio  etiam  a  materia  craifa,  aut  aliquando  repleta  vefica,  quia 
iam  didhim  cft  quomodo  intelligatur  id.  Cum  igitur  res  ita  fc  habcar, 
non  erit  hic  claborandum  multum  in  perquirendo  an  hacc  affectio  de 
qua  iumus  loquuturiortum  habeat  a  caufa  frigida,an  a  calida,ciim  aper- 
tiffima  fint  inflammationis  intcftinorum  tenuium  indicia  ,  vt  ob  hoc  non 
nt  mirum  fitam  grauiter  laefa  citiffime  obicrit.  Pcrcurramusigitur  hifto- 
riam,  quo  faciliiis  cius  quod  didhim  eft  certiores  fiamus. 

a  Mulier  dccumbcbat.  ]  Cur  dcctimbcbat ,  quia  dctincbatur  voluulo, 
ncquc  cnim  funt  cx  iis  morbis,  qui  dant  inducias ,  fcd  cx  iis  ,  qui  ftatim, 
ac  iniiadunt  ,  a-grotantcs  dccumbcrc  cogunt.  Cum  igitifv  voluulo  l.ibo- 
rarct  ,  mciito  muitas  habebat  vomitioncs  ,  quia  ,  vti  vidimus  ,  intcrclu- 
fa  cft  v,'a  ,  &  hic  non  dicit  fuiflc  ftcicons  ,  fcd  dcnotat  fuifle  Jarfa 
tcnuia  intcitina  ,  <Sc  qua  UtiotlC  non  rctintbat  cibum  ,  cadcm  ncquc 
potum. 

()  HypovhondrtA  cUlebant  ,  &  infii  fcv.ndvm  ventricnlum  dolores.] 
!  lypochondria  mulcas  fub  (c  contineni  patices,  lienem  ,hepar,  vcntricu- 
Uun^.mufeulos  quofdara  ,  vduti  cv  (epcutri  rrarifuerfumVs6.a.  prorrbiU 
co7mne.it.il.  NeqUC  I  tpcrctn  tantum  licncm  ,  ik  hcpar,  fcd  intclli- 

gercm 


Tars    II.        JEgrotm     1X\     331 

gcrem  ventriculum  prascipue ,  qui  ex  ingentibus  vomitionibus  ,.&  prae 

vicinia  non  poterat  non  trahi  in  confenfum  .:  ab  hoc  enim  defcendunt 

inteitina  ,  quemadmodum  habemus  a.  Galeno  multis  \n  locis  ■>  in  quibus 

etiam  quo  ordine  procedant  demonftratur,vti  lib.^.devfupartt.um,cap.$. 

Sed  clarius  meo  quidem  animo  6.  de  loc.  male  affeUis  ,  iam  addufto.  Ibi 

ad  verbum  haec  leges :  Cum  autern  omnia  inteftina  ordine  quodam  a  ven- 

tricuto  defcendant ,  atque  omnium  fupremum  ieiitnum  fit  y  deinde  quod  te- 

nue  efi  ,  poslea  c&cum  ,  quod  ad  infernas  partes  extenditur  ,  d-einde  colum% 

quod  adfuperiores  reuertiturpartesy  denecf&penumero  &  iecur  ,  &  lienem 

attingat.  Cum  igitur  inteftina  fufcipiant  a  vcntriculo ,  quid  mirum,  fi  in 

arTeclibus  inteftinorum ,  praefertim  tenuium,  lsedatut  ventriculus  ,  cum 

ctiam  in  doloribus  colicis  tn  dies  obferuetur  ,  in  quibus  infeftiffimi  funt 

vomitus  y  neque  propterea  credendum  eft  &hepar  fuilTe  affectus  immu- 

nem  ,  quod  haud  muito  poft  fiet  notum.   Habebat  praster  haec  tormina 

perpetua  ,  id  eft ,  dolores  perpetuos  :  tormina  enim  apud  Hippocratem 

mihi  videntur  idem  fignificare,  nifi  quod  maius  quid  denotantmam  fcri- 

bit  4.  Aphorifm.  text.  1 1 .   Quibm  tormina  ,  &  circa  vmbilicum  dolores. 

Tormina  funt ,  inquit  Galenus,6r  propter  msrfum  vehementemy&  propter 

jpiritum  flatt^fum^qui  non  habet  exitum,  fed  in  intefkinorum  inuolucris  efi 

imerceptus.  Subdit :  Quod  vero  dolores  ad  tahes  difpofitiones  confequantur 

neminidubmm.  Itaque  habebat  tormina  ,  id  eft  ,  vehementiflimos  dolo- 

res,  idque  gracilium  inteftinorumeft  proprium.  Qu6d  fcribit  fecundum 

ventriculum  ,  id  eft ,  poft  ventriculum,  quod  idem  eft,  ac  fi  diceret  inter 

vmbiiicum,6£ ventriculum,qui  locus  eft  pnecipue  patiens ,  quemadmo- 

dum  dixit  Auicenna  fieri  dolores  fupra  vmbilicum.  Aut  etiam  dici  pofTet 

infra  fecundum  Ventriculum  ,  id  eft,  poft  fecundum  ventriculum  \  nam 

&c  inteftina  dicuntur  quodammodo  ventriculi,proptet  ipforum  capacita- 

tem  ,  quod  videtur  Galenus  confirmare  //£.4.  de  vfupartium  ,  cap.iS. 

Tota  enim  cauitas  per  ventrem  intelligitur  ,  quae  eft  infra  thoracem  ,  &C 

includitur  etiam  venter,qui  co&ioni  inferuit,vti  Galenus  habet  j.Apho- 

nfm.  comment.^.  Ergo  ciim  dicit  infra  fecundum  ventticulum  ,  autin- 

telligit  totam  cauitatem  ,  aut  dicitur  de  tenui  inteftino,  quod  fecundum 

eft  poft  ventriculum ,  cumfuccedat ieiuno  ,  idque  mihi  magis  probabile 

videtur ,  ciim  gracilia  inteftina  praecipue  affici  ex  omnium  confenfu  ha- 

beamus.  Erant  haec  omnia  accidentia  enarrataaftecTum  neceffarioconfe- 

quentia,arfectus  pathognomonica  :  cstera  fuerunt  ex  fuperuenientibus, 

quemadmodum  etiam  apud  Galenum  legitur  fic  ,  in  comment.  Multos 

vomitm  \  potum  nonpoffe  continere  ;  dolores  effe  ad  hj>pochondria,& tormi- 

na  cum  doloribus  in  ventre,  qu&  ornnia  in  voluulofis  affident.  Quod  poftea 

fcripfictfo;/  ex  his,  qu&  eis  affidentyfed  ex  tllisyqu£  morbo  adpernictem  ten- 

denti  fuperueniunt ,  potijjimumperpetuo  ejfepartes  extremas  fi-igidas  ,  pra- 

uum  itemfaBidtum  efi.  Adderem  &  ego  illud. 

c  Non  erat  fitibunda  ,  incalefcebat.]  Quod  fcilicct  videturrepugnare 
ante  didis :  nam  ad  magnitudinem  febris ,  fequitur  fitis ,  Ci  nihil  obftet. 
Cum  crgo  incalcfccret  3  quod  de  kui  febre  fumitur  ,  debebat  faltem  le- 

T  t     x  uiter 


352,    Comment,  in  Hiftorictt  Epidem.  Hipp. 

uiter  firire.  Quomodo  igirur  non  fuir  fitibunda  :  &  fi  non  febris  caufa, 
falrem  propterdolorum  famitiam  id  pati  debebat :  id  in  dics  experimur, 
cV  videtur  pofle  referri  huius  fympromatis  caufam  in  fuperfluitarem  bi- 
liofam  recurrentem  tunc  temporis  ad  ventriculum.  Notat  id  Galcnus 
CAphorifm.  comment.^o.  quo  in  loco  inquit :  Qubd  in  doloribus  perdu- 
rantibui  flutt  ad  vemricuium  btltofa  fuperfluitas  ,  CJT  multo  magis  ettam, 
cum  ipfe  male  affeltus  efl :  ex  biliofis  autem  httmaribus  induci  fitim ,  nemo 
tbtt  infichu.At  mulro  magis  firiredcbebar,quiainrerna  laborabarinflam- 
marione,  vr  doloris  conrumacia  denorabac  cum  aliis  coniunctis.  Quare 
aur  erat  mens  laefa  ,  aut  extrema  virtutis  proftratio»  De  primo  non  fit 
mentio.  Ergo  eiat  fecundum,  quod  verifimile  eft,  prsefertim  cum  a  prin- 
cipio  exrrema?  parres  effent  perpctuo  frigidae,  quod  eratin  caufa,  vtdixe- 
rit  Hippocrates. 

Incalefcebat.  ]  Non  febi  is  xftuans ,  vti  confuetum  eft  ,  tn  huiufmodi 
cafibus ,  fed  incalefcebar ,  id  eft  ,  partcs  exceriores  ieui  quodam  calore 
afficiebantur,  quia  inrerna  inflammario  prohibcbat  intcrni  caloris  expan- 
fionem  ad  externa  ,  &  credercm  ego  Hippocratem  per  extremas  partes 
intelligere  hoc  loco,  non  tantum  manus ,  &  pedes,  fed  partes  omnes  fu- 
perficialcs ,  Sc  externas.  Vidi  enim  faepiffime  ex  vi  doloris  rorum  corpus 
adco  refiigcrarum  ,  vtne  minimum  calorem  perfentiremus  cum  fudori- 
bus  frigidis ,  quod  idem  vcrifimile  cft  ,  &  huic  conrigifle  aegroranri  tam 
grauitcr  arTcctae.  Fuiffe  poftea  infomnem  ,  5c  faftidiofam,non  eft  quid 
nouum  :  in  ranra  cnim  humorum  maligniratc  arYccla  parte  neruofa  cxa- 
ctiilimo  fenfu  pracdita  fuifle  infomnem  ,  &  faftidiofam  ,  quid  aliudpo- 
tcrat  dici,ntii  fuifle  fymptomara  infequentia  mahtiam  humoris  bihofi  os 
vcntriculi  infeftantis.  Vltimo  loco  fcribit  fic :  Prtna  pauc* :  teuues :  pau- 
cas,  quoniam  humorcs  ad  fupcriora  tcndebant  •,  tenucs,  fubrili  tantumad 
vias  vrinc  dclata.At  vrcumqucefler,in  hoc  maximc  cft  obfcruanda  Hip- 
pocraris  diligcnna  in  vrinarum  infpectionc.  Ad  quid  m  morbo  ad  gcnus 
vcnofum  minimc  fpechnte  infpicere  vrinas  ?  Quia  fic  cognofcicur  affe* 
ctus  sirnc  fimplcx,  an  compofirus,  hinc  certior  prxdi&io ,  ck  tutior  cura- 
tio  ,  quii  f\  vrinx  funtbonac ,  non  augcnr  fpcm  faluris ;  fi  malx  ,  augent 
periculum  :  nam  dcnorant  eflc  ctiamalium  arTcctum  fpeclantcm  ad  gc- 
nus  vcnofum  •,  &  ira  res  hr  grauior ,  quia  quo  plures  funt  affe£bus,eo  dif- 
ficilius  cuincit  natura,  prattcrrim  fi  fint  inrer  fe  diflimiles.  Hoc  non  de- 
becc  ncgligi  monftrat  Galenus  in  comment.  dum  air:  Atquc  fic  confucutt 
lltpp  bi  altquod  tnjhu?nentorum fpintus  fit  Ufu?nyinjptcere  v 

cjua  fi fccundkm  natnram  habcant  ,  in  folts  fpiritus  inshm/.c  ti<  pcncuimn 
verfafur  9fiu  h*  ptoquefnuat  apfartant ,  offefifim  i*m  figmjkknt  tJUtru 

venter.  ei 

ts  perctptatur affcltus  $  mlnlimiinus  vri... 

ncnt,1  I  i\tyu  fuccorum  Jt .  I  in  vcnts  crudit.ucm.  Subdir:  At- 

que  vrinm  ftu  femper  r<jpic>  tris  .•■fjcchbi'</S'  intettinorumi  tbora- 

cts,  tm  .  rumaue.  Namfibond  .  :J  magnum prtbent 

d  fatutem  momentivn.  Co:;tra,fi pr.uu:  amplificant  fimul  *g*t  piruulum. 

Quod 


a 


Pars  I L        rJEgrotus    IX.       333 

Quod  idem  repetere  videtur  i.decrif.c.j.&ciEt  quod  infebribusomnibusy 
epuomam  venofi  generis  funtpaffiones  :  nam  &  arterias  in  hoc  genere  com- 
prehendimus  y  ad  vrinas  pracipue  attendere  oportet.  In  tjs  autem ,  qui  late- 
rali  rnorbo  ajjiciuntur  prtrnum  quidern  jputamina  y  fecundo  loco  vrinasy  quo- 
niam  is  morbus  omnino  cum  febribus  iungitur.In  paffionibus  autem  ventris, 
fi  fine  febre  fuennt ,  fola  alui  excrementa  injpicere  oportet  ,  fi  autem  cum 
febre  etiam  vrinas.  Merito  igitur  etiam  vrinas  infpexit  Hippocrares  ,  etfi 
pertineret  affe&io  potius  ad  ventrem,  quam  ad  genus  venofum, fed  quia 
non  erat  fine  febre  ,  ob  id  pariter  de  vrinis  eft  follicitus.  Hae  erant  tenues 
affectionem  generis  venofi,  &  concoclricis  facultatis  imbecillitatem  dc- 
monftrabant  y  vti  di&um  eft.  Illud  quod  videtur  difficultatem  facere,eft, 
quoniam  Hippocrates  ponat  deieciile  ,  quamuis  eflent  tenufa  ,  Sc  cruda. 
At  quomodo  hoc,fi  iam  habemus  ab  omnibus,  nihil  inferivts  ferri.  Huic 
refponderem  materiam  illam ,  autfuiffe  quandam  materiar  tenuioiis  por- 
tionem  ,  quas  fenfim  a  corporc  deturbaretur  pra:  fui  tenuitate,  aut  etiam 
ita  debilitata  fuiffe  omnia,  vt  quodamodo  facultas  retentrix  defifteret  ab 
operc ,  vti  apparet  fopiflune  in  cadaueribus ,  qua?  paulo  ante  funt  extin- 
cta  ,  in  quibus  folent  fieri  excretiones  :  omnibus  enim  aliis  facultatibus 
extinctis  videntur  apparere  opera  quaedam  facultatis  expultricis,  quae  per 
ealorem,  &  vilios  agit  3c  etiam  interdum  apparere  folent  poft  interitum, 
dum  corpus  adhuc  calet.Vidimus  enim  ex  cadauere  adhuc  tepido  fterais 
repente  excerni ,  aut  fanguinem  ,  aut  faniem  exire  rupto  abfceflu  ,  aut 
puftulas  toto  corporc,  calore  practernaturamid  agente  ,  inquit  Iacotius, 
quod  &  ego  pluries  animaduerti.  Quemadmodum  igitur  in  anginofis, 
cum  prope  mortemfunt,  tanta  fit  contra&io  mufculorum  abdominis,  vc 
e*xpellatur  offenfionis  caufa,&:  compreffione  (ua  intcrdum  cogit  veficam, 
8c  inteftina  excrementa  reddere  ,  ita  in  hoc  affe&u  fieri  crederem  ali- 
quandomimirum,  vt  debilitata  facultate  retentrice,fac1:avehementicon- 
tradione  internarum  partium  ,  poflint  aliqua  defcendere  excrementa  ad 
aluum,&  ita  excerni,&:  fi  in  anginaid  fieri  commodius  fine  dubio  poflit: 
tamen  id  non  fuit  bonum,fed  indicium  extremx  internecionis,propterea 
quod  non  eratremedio  locus,&:  oportebat  ex  morbi  violentia  moreretur 
citiflime,  quam  rem  ,  vt  exprimeret ,  addit  illa  verba. 

e  Nec  erat  remedio  locusy  obijt.]  Addit  Galenus,Hippocratem  non  me- 
miniffe  diei,  quo  defuncta  eft  ,  ob  morbi  fieuiriam  ,  quia  fcilicet  primo, 
fecundo,aut  tcrtio  die  obierit.  Tamen.etiamfi  morbus  iit  acutiflimus,qui 
cito  iugulat ,  CcCc  offert  occafio,  ea  oportebit  adminiftrare  ftarim,  quibus 
pofle  iuuari  ^egrotantem  fpcs  fit:nullus  enim  eft  affedhis  tam  grauis,quin 
aiiqais  euadat.  Bis  hucvfque  vidi  hoc  modo  laborantes  *,  alter  eorum  fe- 
cundo  dic  obiit.  Alter  difficulter  conualuit,verum  huic  caufa  erat  defccn- 
fus  inteftini  in  fcrotum  :  tunc  enim  repofito  inteftino  curatio  ficta  eft: 
euomere  incipiebat  ftercus  ,  iraque  coacfci  fuerunt  ipfum  pcdibus  elatis 
fufpcndere  ,  6c  fic  fomentationibus  emollicntibus  tantifpcr  tentarunt 
emollire,  dum  in  proprium  locum  reponcretur.  Conualuit  vt  dixi.  Alter 
ex  inflammatione  obiit?&:  puto.contractam  fuiffe  citius,quia  vix  inuafe- 

T  t     3  rat 


3  3  4     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

ratmorbus ,  qu6d  magna  cucurbitula  fuit  admota :  corpore  repleto  facta 
cft  attra&io  vehemens  ad  eam  partem,  inualuit  dolor,  fiuiit  ita  morbus, 
vt  vix  attingerc  potuerit  fecundum  diem.  Harc  vidi  dum  incilmbebam 
Medicinae  ftudiis,nondum  lauream  confequutus.Ergo  praedi&opericulo 
aliquid  erat  moliendum. 

Curatio. 

IMprimis  victus  ratio  debebat  efle  tenuiflima  ,  Sc  nihil  dandum  ,  nifi 
virtutem  vidiflemus  habentem.  Aqua  carnis ,  fuccus  aflte  carnis,ftilla- 
titia,&:  id  genus  alia,  omnino  abflinentibus  nobis  a  vino,  ita  confulentc 
Galeno  lib.i.ad  Glauc.  cap.14.  Qui  etiam  in  magnis  diflolutionibus  ex 
euacuationibus  faCtis ,  quando  fcilicet  interna  fubeft  inflammatio,inter- 
dicitvinum,  dum  inquit  :  Vinumetiamaquafrigidatemperatumcurat 
e*5 ,  qiu  cx  magnis  fiunt  euacuatiombus  dijjblutiones  ,  &  tunc  prtfertim, 
quando  ad  ventriculum  fiuunt  humores.  Subdit :  Sed  aduertendurn  efi ,  art 
aliquidfity  quodprohibet  huiufcemo.di  exhtbitionem^veluti  fi  aliquod  vnum 
ex  vtfcenbus  mfiammationem  patiatur.  Cibi  magis  replent,&:  maiorator- 
minafaciunt:  fiifciperc  autem  oportet  ,  quodnam  potiflimum  fitcura- 
tionis  initium  ,  an  a  fuperioribus  partibus,  an  ab  inferioribus ,  dicit  Cel- 
fus,qu6d  fi  hoc  inuentum  eft,  manus  admoucre  oportet :  ita  enim  ex  re- 
nitcntia  locus  affeclus  dignofcetur  ,  quia  fi  fuperior  pars  affecla  crir, 
inutile  eft  aluum  mouere  ,  fi  inferior,aluus  moueri  poterit.  Hanc  diftin- 
dtionem  non  facit  Auicenna,  ncquc  Aetius,  qui  dicunt  efle  adminiftran- 
dos  clyfteres  Gmollientes  fimul,  &  refrigerantes,  ne  augearur  inflamma- 
tio  ,  hilque  faepius  infiftcndum  ,  quia  aliquando  folis  clyfteribus  potcft 
seger  ad  fanitatcm  reftitui :  nam  fi  velimus  medicamenta  per  os  exhibc- 
re  ,  id  erit  potius  mortem  afferre  ,  quam  fanitatcm  ,  quandoquidem  ,  fi 
omnia  euomuntur  propter  obftructionem  ,  neque  tuta  curatio  erit ,  per 
os  mcdicamenta  cxhibere,  &  fi  elTet  oleum,quia  aut  cuomctur  ,  aut  ma- 
iorcm  facicns  comprefflonem  augcbit  affectum,  quod  non  poteft  eueni- 
re  cx  clyfteribus  cmollicntibus.Laudat  Celfus  balncum  ex  oleoparatum. 
Quod  fi  balncis  dolor  non  cedat ,  clyftcrem  iniicit  cum  £.Wf.  olei  con- 
cinnatum.  Actius  glandes  parat ,  icd  admodum  longas ,  vt  mufculum 
fphin&ercm  pertranfcat ,  quibus  appofitis  fpongiis  poftea  anum  foueri 
vult  in  fucco  cyclaminis  prius  immiflis ,  hac  fortafle  rationc  ,  quia  ape- 
dendi  vim  obtinct  infignem,  vti  ex  Galeno  j.de  fimpl.medic.facult.c.14. 
baberur>&  vulgo  dicitur  panis  porcinus,  glandulafquc  conficit  cx  femi- 
nc  ruta:,<3c  anilo  trito,cumino  ac  melle,probat  quammaxime  clyftcrcs  cx 
anilo,  fceniculo,  ruta.cV  huiufmodisaliis,  cxcis  dccocto  facto,in  quibus 
dccocfrs  immifccantur  qmc  inHammationcm  adaugcrc  non  pofliint  ad- 
dito  butyro,vt  craflitudo  intcllinis  adhxrcar,  id  genus  clvilcris  apud  mc 
ficqucns  cft  cum  maximo  xgrotanrium  commodo  ,  <k  piajcipuc  in  fcni- 
bus  coiiucniunr ,  quia  citra  virium  iadturam  cuacuant.  Prajterca  fridlio- 
ncs  partium  nifcrnarum  vtilcs  iunc.  Vcfica  olco  iemiplcna,  &  ventri  ap- 

jpofita 


Tars    II.         jEgrotm  IX.        335 

pofita  cx  vSi^eft,  fomcntationes  cx  oleo  rutaceo  ,  rofaceo  completo,  &c 
aqaa  in  qua  efferbuerint  chamasmelum  ,  anethum,  melilotum  ,  &c  id  ge- 
nus  alia.  Imprimis  autem  ab  omnibus  commendatur  tanquam  fingulare 
prasfidium  in  inftammationibus  vcnas  fe&io  ,  qua:  fiatim  inuadente  mor- 
bo  erat  facienda.  Cucurbitulas  ventri  appofitas ,  &c  etiam  fcarificatar.  Re- 
medium,  inquit ,  eft  fanguinem  rnittere  ,  vel  cucurbituias  piurtbus  locis  ad- 
mouere  ,  fanguinem  autem  vtcumque  ejfet  inflammatio ,  fcmper  expartibus 
fuperioribus  detraherem  a  principio,  &  fidaret  mdncias  ,  quod  raro  euemt> 
poftea  a  partibus  infernis.  Cum  Celfo  omnes  in  hoc  conueniunt.  Et  Ga- 
lenus  quoque  qui  lib.  Medic.  infcripto,  cap.i^.  ha^.c  habet :  Koluulus ,  & 
colicus  dolor  intettworum  inflammationes  funt  ,  quorum  alter  tenmeris, 
alter  plenioris.  Quare  deielUones  includuntur ,  &  flatus  mteHinis  inuolu- 
tisy  eo  quod  exitum  non  habent ,  dolores  vehementes ,  &  tormina  concita?it. 
VoIuwIhs  autem  dijpofitione  ,  &  accidentibus  acutior ,  magifque  periculofus 
eft.  Alterutro  ,autem  morbo  extreme  laborantibus  vomitus  concttantur  v$l~ 
uulum  patienubus.  Statim  fubdit :  Auxiiium  eft  voluuli  maxime  fanguinis 
miffio  per  initium3  pierumque  abHinentia ,  cataplafmata  mitigantia>&  in- 
flamationem  difcuttentia.  Eflkacius  iuuant  medicameta  kqkikci  nominata 
mtro  per  fedem  immiiTa ,  denominata  ab  affec~tione,  quas  graues  dolores 
inducit  9.  lib.  de  comfofl  medic .  fecundum  ioc.fcap.^.  Nam  dolores  aufe- 
runt ,  fomnum  conciiiant ,  &  aluum  mouent.  His  paucifllmis  verbis  mihi 
videturGalenus  totam  cnrationcm  perftringere.  His  praeftitis,  fi  excre- 
menta  defccndant ,  tunc  alimentum  propinare  oportebit :  defcendente 
enim  excremento  ,  credendum  eft  &c  febrem,  6V  dolorcm  fedare,  quia  id 
non  eueniret  citra  inflammationis  remiifionem,  cauere  autem  oportet  a 
cibis  flatuofis  ,  duris ,  validis ,  3c  a  quantitate  etiam,  ne  inteftina  iterum 
grauarentur,  cum  fieri  non  poflit,  quin  imbecilla  remaneant,  orcnino- 
que  a  vino  abftinendum  ,  nerecrudefcat  affectus.  Quod  fi  ab  alia  caufa, 
quam  ab  inflammatione  fieri  contingat ,  cognisa  caufa ,  non  eft  difficile 
rcmedia  inuenirc.  Hxc  igitur  dicta  fint  de  eo  morbo  ,  quem  appcllant 
voluulum  ,  vulgo  ,  miferere  mei :  a  verbo  Grxco  \hzico ,  quod  eft  mife- 
reor.  Demonftratum  eft  diftingui  a  colico  dolore  multis  modis.  Primum 
loco  ,  quia  in  ileo  femper  eft  fixus,fupremam  vmbilici  partem  occnpans, 
in  colico  ver6  non  eft  fixus ,  fed  vagans.  Excretis  :  quia  in  ileo  vomitus 
frequentiores  funt,  propter  maiorem  viciniam  cum  ventriculo.  Ileus  non 
iuuatur  bala-nis ,  neque  clyfteribus ,  eolicus  kmatur.  Symptomatis  pari- 
ter  diftinguitur ,  quia  grauiora  funt ,  quam  in  colico  dolore.  Hoc  vnum 
reftat  dicere  ,  3c  admonere  adolefcentes,  ne  praecipitanter  in  huiufmodi 
cafibuscucurbitulis  vtantur  *,  quia  ,  &  fi  ex  Alexandro  fit  veluti  incanta- 
mcntum  cucurbitulaventri  admota  ,  animaduertere  oportet  fiEpiflimc 
contingere ,  vr  repleto  corpore ,  magna  admota  cucurbitula ,  maior  hu- 
morisquantitas  trahatur  ,  Sc  (xpc  non  exiftens  inflammatio  concitetur: 
eft  enim  validiflimum  medicamentum  ad  attrahenda  ca  ,  quae  intus  funt 
ad  cxtimas  partcs  ,  &  proptcrea  fi  corpus  fit  plcthoricum  eft  id  rcmedij 
genus  fufpeclum ,  &.  vidi  ego  bis  a:grotantes  grauiftime  affcclos  ex  cu- 

curbitul» 


3  3  6     Comment.  in  Htfiorias  Epidem.Hipp. 

curbitula?  admotione ,  alterum  mortuum.  Quando  funt  flatus ,  praemif- 
fis  aliquibus  euacuationibus  caufam  flatuum  materialem  remouentibus 
pofllint  admitti ,  in  principio  autem  maxima  cautio  eft  adhibenda.  Pra> 
terea  hoc  non  piget  fepius  repetere.  In  doloribus  femper  interrogenc 
cegrotantes  an  patiantur ,  vt  vulgo  dicitur  ,  aperturam ,  cjuin  hac  exiften- 
te,  (l  medicamenta  exhibeant  aluum  mouentia,non  repofito  in  proprium 
locum  intcftino ,  prnecipites  agunt  aegrotantes.  Multa  poftent  addi  >  fed 
breuitas  arfectus  impellit  me  ad  alia. 


APPHSTOS    AEKAT02. 
TNAlKA  c^  ^- 

(pdop>j$  VHTJlH  T  <ZB%4 
7TV@^.    WhW  TDL0p%t)J\l$,te7frQ?- 

07,  7rc}jt\o7oi)  uttoin.  /3',  \7npp1yc0- 
crt.  7rvpnv$  b£uq.  Itfiz  xaiXwc,  7roK^ 
?&.  X%  ij7r\Ci)(rc.  t^Ityi  >/*eiQsq  ol 
TTOVQi.  TtTCtf)Ty,<z&cipi}tg%<?iv.i£Jb- 
(Ati.d7riduviv.'/i  whix  24#  <&&*?$ 
v^rj.  fy&l&FW&n  TrcT^otai ,  Ae- 
Trfoloiv^ixoHcnv.  J^c  ohiytyKiTrfd. 
7Wft?<;  >tcw<r®s. 

crud&  deieclicnes.  Vrin&pauc&> 


^Egrotvs    X. 

V^dam  mnlier^ 

qtu  apud  Panti- 

medern      degebat 

ex  abortione   in- 

fantis  primo  die  ignis  inuajit: 

Lingua  arida  \Jitibunda  :  fa- 

Jlidtoja  :  injemnis.*  Alum  erat 

turbata  multis  tenuibm  5     & 

crudis.  b  Poliridie  riguit  >  fe- 

bris  acuta ,  aluum  copiose  red- 

didit  ,  non  dormtutt.  c  Tertio 

dic     intendebantur      dolores. 

<*  JjhiArtOydelirauit  >  e  feptimo, 

interift.   Alum  erat  peroetuo 

lubricay  eitijque  mult£>tenues, 

tenuesJ Febris  ardens. 


COMMENTARIVS. 

ET^r^  V  l  i  e  r  harc  in  id  morbi  genus  incidit,  in  quod  muftae  mulie- 
2|\i/|2  rcs  vrcro  gcrenccs,&  proptcrca.  non  cft  mirum  ,  fi  tam  grauiter 
SkrT^fe  fucric  arTccla,  &  obicrit:  nam  fi  qux  partum  cdunt  tcmpcftiuum 
periciiuntuc  fcmpcr  ,  quanto  magis  quac  intcnipcltiuum  :  irritatm  cnim 
natura  ad  huiufmodi  cxpuliloncm  celerius,  quam  pro  nacurali  ftacu  con- 
ucniat36c  etiamfi  viuus  apparcat ,  nuncjuam  tamcn  iupcruicturus.  Hanc 

cUftkilcr» 


Tars    II.      .     jEgrotusX.        537 

difftcilem  habuiflTe  partum  ex  hoc  elici  poteft,quod  ftatim  ab  abortu  gra- 
uiflime  febricitauit.  Vtrum  modo  abortus,  qui  fua  na-tura  femper  tft  pe- 
riculofus  ,  fiat  periculofior  in  abortu  mafculi  ,  an  fceminac  ,  non  om- 
nin6  certum  eft,  quando  videnturhinc  indc  rationes :  fi  enim  confide- 
remus  conceptum  mafculi,  videtur  facilior  abortus  foeminae :  nam  fae- 
tus  in  vteroconcitatiore  motu  mouetur  fi  mafculus,  qua  ratione  poffimt 
ligamenta  difrumpi  faciliiis :  effeenim  ex  iis  fignis,dicebat  Galenus,  quae 
indicant  conctfptum  mafculinum  $  .Aphorifn.comment.41.  velociusmo- 
ueri :  foemina  aucem  quietior  manet ,  quo  fit ,  vt  miniis  abortus  pericu- 
lum  immineat.  Atenimvero  ex  altera  parte  in  conceptu  fcemin?  maior 
excrementorum  copia  cxiftit ,  vnde  ligamenta  ab  iliis  mucoribus  hume- 
ctata  poffunt  non  mfficili  negocio  relaxari ,  sicque  abortire  mulierem, 
quas  foeminam  conceperit.  Praeter-ea  gencratur  in  parte  finiftra,  mafcu- 
lus  autem  in  parte  dextra,  validior  autem  eft  dextra  ,  &:  per  confcquens 
etiam  fortiot  erit  fcetus ,  5c  validioribus  ligamentis  munitus.  Quod  fi 
eontingat  fiedabortum  ,  oportet  extet  Validior  caufa ,  qu#  abortum  fe- 
cerit.  Ac,vtcunque  fit,  quiuis  abortus  admodum  periculofus  eft,&:  longe 
magis  fi  grandior  ,  etiamfi  videamus  hanc  acgrotantem  ex  abortioncin- 
famis  mortuam  efle  ,  quod  denotat  id  eueniile  intra  primos  menfes: 
nam,  fiue  intelligamus  mafculum ,  fiue  faeminam,per  infantem  Galenus 
denotat  foetum  ,  qui  brachia  ,  &  crura  diftin&e  efformata  habeat ,  quod 
intra  primos  menfes  folet  vtplurimum  euenire  ,  vti  habeturex  Galeno 
lib.de  femine,  cap.y.  dc  lib.  de^foetunm  formatione,  cap.i.  quo  in  loco  do- 
cemur  corporis  perfe&ionem  fieri  non  sequaliter  in  omnibus  ,  fed in  ali- 
quibus  citius,in  aliquibus  tardius.  Vtvt  fit,hoc  euenit  intra  primos  men- 
fes ,  vti  ex  Galehi  verbis \%n  comment,  colligitur ,  quse  fic  habent  :  Ad- 
iunxit  huic  ex  abortione  dittionem  vfwiv,  td  eft  ,  infantis ,  iadicans,  ni  fal- 
lor ,  hoc  adic&o  paruum  fuiffe  elifum  partum  :  appellant  enim  homines 
infantes  pueilos ,  non  itapridem  natos.  Quare  per  metaphoram  videtur 
Hippocrates  vaide  pufillos  foetus  fic  appeliare,  quippe  hi  potiflimum  eii- 
ciuntut :eUenit  autem  hoc  propter  ligametotum  imbecillitatem>quas  pri- 
mis  menfibus  propterea  facile  difrumpuntur  ,  ita  Galenus  ^.Aphorifm. 
comment.i.  facit  comparationem  faetuumjCV:  fruc"tuum,&  eandem  habe- 
re  rationem  faetum  ad  vterum  ,  quam  fru&us  ad  plantas  vult :  fi  enim 
funt  immatura  ,  8c  recentia,  facile  concidunt ,  quoniam  nimis  tenera  ,  fi 
plus  iufto  matura ,  perinde  propter  grauitatem.  Ita  foetus  in  primis  men- 
fibus  ex  leui  occafione  corrumpitur,  quia  ligamenta  parum  habet  firma; 
in  fine  propter  grauitatem  foecus  idem  contingitpathfunt  autem  quam- 
plurimae  caufae ,  quae  abortum  faciunt  *,  nam  concurrunt  catife  extetnnr, 
&  interna?  :  Externae,  vt  animi  motus ,  ingens  frigus,  faltus:&  quaecun- 
cunquc  corpus  validius  concutere  poffunt.  Internae  funt  ,  quaecumque 
perttncnc  ad  vterum,  vel  ad  foetum,  vcl  ad  matrem.  Ex  vitio  vreri :  ciim 
eiusfacultas  expultrix  aut  eft  abolita,  aut  dcbilis.  Abolita,  quoties  fcetus 
in  vtero  rctinctur  praeter  naturam  ,  vt  excludi  non  poflit,  quo  tcmporc 
uon  potente  natura  eiicere  fcetum,coguntur  artifices  artc  extrahere.  Ra- 

V  v  uone 


3  $S     Comment.  in  Hiftorm  Epidem.  Hipp. 

tione  debilicaris  ,  ciim  immaturus  cxcludttur ,  ante  fcilicet  ftatutum  tcm- 
pus,  quia  aceubula  funt  referta  pituita  craifa  ,  lenta,  Sc  frigida  fine  occa- 
fione  manifefta.  Ex  parte  poftea  matris  fit  abortus ,  ciim  aliquo  vexatur 
morbo,  prascipue  ver6  alui  fluorc.  Autquando  eft  nimis  fanguinea,  quia 
fuffocatur  ;  primis  praecipue  menfibus ,  cum  fcetus  fanguinis  concurmm 
non  pofiit  abfumere,  quo  tempore  optime  mulieri  confulitur,  fi  fan^uis 
cxtrahatur ,  vel  ob  prauam  muiieris  difpofitionem.  Ex  parte  poflca  foe- 
tus,  ciim  eft  monftcuofus ,  aut  maior  quam  vc  ferri  ponjc-%  Ex  tot  caufis 
eam  in  hac  muliereexcogitarem  quas  pertinet  ad  prauam  corporis  difpo- 
fitionem,  cum  ftatim  ab  abortu  tam  grauiter  fueat  aftedta  ,  Steuacuauc- 
rit  multa  tenuia  ,  5c  cruda.  Ecce  difpofitionis  indicium,  &  oportet  fuifle 
malignara  difpofitionem.qux  mortem  tam  cito  attulerit ,  praefertim  cum 
ratione  abortus  deberet  efle  minus  periculi ,  ciim  circa  primos  menfes 
cuenerit,&  mafculi :  ita  Hippocrates  i.  in  i.  epidem.  text.i^.  Sexaginta 
dierum  mafculi  comtptio  in  detentionibw  partus  faiubris.  Notat  do&ifli- 
mus  Vallefius  efle  proptcrea  falubriorem  abortum  mafculi  in  fexaginta 
dicbus,  quia  eo  tempore  poteft  adiuuare  motum,  Sc  ipfius  cxpulfionem, 
cum  foleat  fpatio  triginta  dierum  perhci,  fcemina  autcm  longius  tempns 
requirat,&  ob  id  femper  ctiam  abortus  foeminas  habet,quantum  m  fc  eft, 
plus  periculi-  In  hac  muliere  auxit  perniciem  finc  dubio,non  bene  fuifle 
purgatam  poft  partum  per  partem  conuenientem  ,  cum  fupprcita  per 
vrerum  euacuationc,  aluus  fuerit  irritata  ,  6c  mota  :  perniciofa  euacuatio 
vtplurimum  temporepartus,quia  non  potefl  euacuari  noxia  materia,ne- 
quc  per  partcm  conuenientcm.Itaquc  tum  cx  motus  agitationc,commo- 
tis  bumoribus,  tum  exputrefactione  a  prauis  humoribus  indu&a  fuccen- 
facft  febris,  qualis  difcribitur.  Euenire  hasc  quamfacrle  *vidimus  in  fupe- 
rioribus,&  in  dies  expcrimur,&itaquemadmodumvehementifiimae  ex- 
citantur  febres,  ita  non  diflimilia  accidcntia,  veluti  ariditas  linguae ,  fitis, 
faftidium  ',  vigilix. 

•  a  Aluus  erat  turbata  multis  crudis>&  tenuibus.]  Euacuatio  multis  mo- 
dis  improbanda.  Pritno  ,  quia  erat  in  caufa  ,  vt  diucrtercnturhumores  a 
pirtc  nccrflaria.  Sccundo,  quia  non  cuacuabantur  talia  qualia.  Tertio, 
quia  indicabant  imbccillitatcm  naturs.  Erarin  caula  ,  vt  diucrtcrcntur 
humorcsiquia,  ciim  dcbercnt  cuacuari  per vtcrum,  fercbantur  ad  aluum. 
Non  cuacuabantur  ralia  qualia  ,  quia  rcquirebatur  cuacuatio  fanguinis 
menftruajis,  &  quac  apparebant  crarvt  materix  tcnuioris  ,  6V  crudioris, 
etiamfi  quod  fye&at  ad  tempus  ,  non  clfet  cxpcclanda  coclio,  fat  hiiffct 
titiflet  aliqualis  conferentia  ,  &c  tolcrantia.  Addamus  qu6d  erant 
multa.a  quibus  oarura  multo  ficiiius  pocerat  deprimi :  naha  ,  neque  om- 
nino  negamus  poflc  alui  motto&em  iuuaxc  enixam  praue*  difpofitam,fcd 
non  hunc  in  modtim  fluentem  aluuro,  qu*  rctraxerit  omnino  naturain 
anaturali  cuacuatione  ,  &  vcrifimilc  eft  ,  nullo  modo  fuifle  cuacuatam 
per  vtcrum  :  nam  non  tam  |  cflet  Uefa  ,  cum  claruni  fit  potuiflc 

roinimam  euacuationem  iuuaremeque  enim  squalis  euacuatio  cft  cxpe- 
ctanda  in  abortu  uiuin.aut  quatuor  mcniium,  ac  in  maturiori  foctu.  An 

poflca 


Pars  II.  ALgrotM  X.        339 

poftea  resin  melius  euaderentpoft  primam  euacuationem,  coniicias  licet 
ex  dictis ,  dum  fubdir. 

b  Pofiridie  riguit ',  febris  acuta.  Alutm  cdpiose  reddidit^non  dormiuit.] 
Haec  omnia  habuitpoft  largam  euacuationem.  Rigor  poteft  fcqui  afFe- 
&um  vteri ,  fed  crederem  fuiflc  indicium  ingentifilmas  malignitatis  ,  ita 
dicit  Hippocratcs  2.  in  1.  epidem.  cornmentq^.  Ibi  ha?c  legunturad  ver- 
bum.  jQubd  verb  ftatim  rigerent  a  primo  ,  proprium  erat  malignitatis: 
€tenim  iudicare  febres  ardentes  folet  rigor,  non  tamen  elucere  ftatim  decre- 
toria  oportet.Meritb  igitur  in  tanta  humorum  malignitate  fuit  vigi!>etia?nfi 
nihdominus  alum  ftueret ,  non  repreftis  humoribus  colliquato  potius  corp3rey 
febre  cum  fluore  inualefcente  >Jignum  tunc  deterrimum  >  cum  quo  citiffme 
feriditantur  <zgrotantes.  • 

.  c  Tertio  die  dolores  intendebantur.  ]  Crederem  ego  non  aliud  elTe  in- 
telligendum,  quam  dolores  vterinos,fymptoma  commune  fere  omnibus 
pcirturicntibus  ,  fed  prxcipue  abortientibus,  8c  multo  magis  cum  minus 
bcne  expurgantur :  folent  enim  eleuari  flatus  ex  fanguine  illo  craffo,  qui 
cum  non  inueniant  exitum,dolores  excitant,pr^:fcrtim  vtero  tuncintem- 
pctato  exiftente,  3c  quia  tunc  temporis  etiam  caput  trahitur  in  confen- 
fum  ,  non  eft  difficile  deliria  fuperuenire  in  ru.iiufmodi  cafibus  3  &  ob  id 
non  immeritofubditHippocrates,  * 

d  Quartb  delirauit.]Hoc  cft  ex  fignis  perniciofismamquartum  diem 
perinde  grauem  habere  ,  ac  tertium  ,  non  eft  de  nihilo  in  re  Medica  ,  fi 
rldes  Galeno  habenda  eft  ,  veluti  in  fuperioribus  eft  didtum  :  fignificat 
enim  breui  futurum  iudicium  ,  Sc  vbi  iudicium,  ibi  futuram  mortem,  8c 
ob  id  non  fine  caufa  euentum  concludit  Hippocrates,dum  ait: 

c  Septimo  interijt.]  Non  poterat  diutius  cum  tam  larga  alui  euacuatio- 
ne  perdurare,exquacorporadifiiparifolent  -y  vervim  multo  funt  deterio- 
ra  in  enixis  ,  &  praecipue  quando  euacuatio  eft  copiofa  ,  Sc  maior  quam 
vt  a  natura  pofTit  perferri,8cmaxime  Ci  fint  tenues,&:  cmdx  materie;,quae 
indicant  virtutis  imbecilliratem  in  concoquendo:Vrinas  fuiffe  tenues,  dc 
paucas  ,non  eft  quid  maximum  in  aluo  largius  mota  :  tenues  enim  funt 
quia  bilis  dcfertur  tuncad  aluum  :  funt  paucae ,  quia  qui  multum  excer- 
riunt  minimum  mingunt,  quod  cx  Hippocrate  colligitur  4.  Aplonfm. 
text.S  3.  In  vltimis  verbis  ponit. 

£  Febris  ardens.  ]  Vult  innuerevim  morbi  ,  vt  non  fitcur  miremur 
cum  tam  graui  morbo  mulieris  virtutem  ,  mulris  annexis  grauiflimis 
fymptomatibus  cito  fuifle  depreflam  :  nam  ,  quemadmodum  primum 
a&ionum  inftrumentum  eft  virtus,  ita  fi  haec  deficiat,omnia  Medici  ope- 
ra  funt  noua. 

Curafio. 

EXpeditigiturin  huiufmodi  cafibus  ftatim  adoppottuna  praefidia  cfe- 
ucnire ,  primiimque  admoncre  «xgrotantes ,  vt  ftatim  decumbentes 
jpeccata  CQiifiteantur,  ne  mors  prxueniat^  id  monitos  vplo  adolefcentes, 

Vv     2  v* 


3  40     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

vcin  quocunque  leuiiiimo  etiam  morbo  muneri  fuo  farisfaciant ,  quia 

aliquando  multa  eueniunrpraeter  expe&ationem,vc  mihi  pariter  contigit 

menfe  O&obri.  i£<*rotans  quidamccepir  cx  ventriculo  dolere.Huic  vo- 

mitus  iatis  copiofus  fuperuenerat,veluti  mihirctuleruntipfius  domeftici. 

A  vomita  inuifo  inrirmum  ,  minime  dolentcm  ,  neque  febrientem  re- 

perio.  Die  fequenti  e  lecto  furgit  ,  fe  finum  putat.   Spatio  duorum  die- 

rum  inualefcunc  dolores  ,  denuo  remittunt  haud  multo  p6ft :  perfeue- 

rabat  dolor  quidam  oris  ventrieuli ,  vt  femper  erodi  videretur  ,  frequens 

vomitus  alias  cibi ,  alias  materix  nigrae  *,  alias  ,&  vtplurimum  piruitofie 

crafi\e,  &c  vifcidce,  nunquam  tamen  a  dolore  oris  ventriculi  omnino  im- 

munis.  Flatus  impetum  inferentes :  fine  febreomnino  ,  pulfus  conftans. 

Vcfpertino  tempore  dum  inuifo  flatus  infefti ,  erofio  adhuc  ,  fed  ,  ipfo 

efferente  ,  minor  ,  nulla  febris ,  puifus  conftans.  Node  moritur  pneter 

fpem  ,  &  expedlationem.    Huic  forte  dixeram  confuleret  animar ,  non 

quia  cxiftimarcni  moriturum  ,  cum  non  eflent  ad  lllud  tempus  ,  ex  qui- 

bus  id  fufpicari  cogcremur  ,  fed  vt  muneri  meo  fatisfacerem.    Imprimis 

crgo  animse  confulimus ,  poftea  corpori.   Quamuis  huic  mulieri  pauca 

poterant  adminiftrari ,  cum  aluus  plus  iufto  eiTec  mota  ,  qure  euacuatio 

in  febribus  ardentibus  eft  quammaxime  timenda  ,  fed  multo  magis  in 

enixis.    Prxten-YiiiTo  igitur  medicamento  pharmaccutico  ,  &:  chirurgi- 

co ,  expcdiebac  deuenirc  ad  diarteticum  :  nutrire  optimis  eduliis ,  facilis 

diftributionis.  Sunt  hxc  ftillatitia  pullorum  gallinaceorum.    Aqua  car- 

nis  contufa  ,  &  id  genus  alia.    Poterant  exhiberi  deco&a  auc  ftiilatitia 

arteparata  ,   qus:  recipcrent  medicamenta  citra  manifeftam  qualitatem 

altcrantia  ,  ne  febrilis  calor  augeretur  ,  menfcs  poiTent  euocari ,  &  obfi- 

fteremus  maleficae  qualitati,  qualia  funt  ruta  capraria  ,  acctofa  ,  endi- 

uia,  borago,  gramcn,capillus  veneris  ,  agrimonium  ,  pentaphyllum, 

hordeum  ,  &  fimilia.    Vigiliis  ncccfTario  erac  prouidendum.    Exte- 

rius  oleis  modicc  calentibus ,  cxliliis  albiV,  ex  olco  cheirino  ,  &  aliis 

fimilibus.    Multa  veniiTcntin  vfum ,  verum  illorum  adminiftrationem 

caloris  cxcciTus  impediebat.      Alexipharmacis    crat  infiftendum  ,  & 

clyfteribus  Lcfrigcrantibus    ,  &:  ablucntibus  ,  fimiilque  roborantibus, 

vt  po#flet  aluus  fifti,  fi  id  licuiflct  obtincri.    At  ciim  res  in  decerius 

rucrct ,  pcriculo  prxdicTo ,  pocms  nutricioni  erat  incumbendum. 


APPfl 


Tart    II.         j£grotm  XI.       341 


APPnsTOS    ENAEKAT02. 
TEPHNc^Vttd- 

pllwOV^TtVp  Z?\g>£l[J. 

7&J)i$  hv.  Kj  dy>U7rv@*'  7nxAi[j. 
i(Tpv@^  oJiuJrj.  WcQctXv\(,  /£#£©>. 

rSfoioiv ,  dap^Toioi  ?°  Grgjpvv.  t$ '- 

TJf,  73^«'^,  %<*(&.  VUXVS  Cht  VHCl~ 

jujj^.  W&gTtiy&cipiicpxat.  <Po£qi, 
cfu9-v(A4ct ,  cA^/<^  /Mtf/vg,  iJpcocn 
V3%4     K%Qct\lw    hhiyto     ^vr&4* 

aKpzaypufed.<&ctp&£uJbti.'7io)h.ci  mctus  >mceftitia  :  dexter^ocu 
mrapiteyt.  j£  twlXiv  to,%)  Kaftvof.  lus  diftortus  eft  :  fudor  fecun- 
aJJr^&s.dy^uTrv&.wtKin  <sr*A~  dum  caput  paucus  ,  ftrigidusy 
Koiaiv  dtyygoioi  &J$t  TeAg©-*.  *£#  extremitates  frigid<e.  guinto^ 
oXiyctj  KiTtfd, ,  Tjsm/iMP&v*.  dnpitt  c  cunc7a  exacerbataftmt^  mul- 
^u^ct^xzmmXiJvct.  'Utyi  ,  2j#  ?  *##*  delirauit  ,  ftatimque  ad 
h)Tuv.  ISc/b'f*jj  ,  dm&om  typivt-  mentem  redijt  :  ^fitis  :  vigi- 
ndja.  lid.  DeiecJiones  intotummnl- 

ta ,  ^-  mer&.  Vrin&fauc& ,  *e*- 
nues,fubnigr&  :  extrem* partes  frigidd^fubliuida*  Sexto>cadem 
crant.  Septimo,  ?mrtua  eft. e  Threnitis. 


iEGROTVS    XI. 

Lteram^ 
abortione  ad  quin* 
tum  menfem  Qe- 
cctai  vxorem  a 
ignti  corripuit.  Primo,foporofa 
eraty  rurfitfyue  infomntiiLum- 
bi  dolor  ,  capitti  grauitas.  Se  - 
cundo  dic  venter  turbatus  eft^ 
ac  excrcuit  pauca ,  tenuia^  mc- 
rdqueprimum.  Tertio  dieplu- 
ra  ,  appeiora ,  notie nihil dor~ 
miuit.  b  guarto  ,  delirauith 


COMMENTARIVS. 


Ippocrates  de  vtero  gerentium  pnrgatione  agens ,  eam 
„  cffe  faciendam  monet  a  quarto,  vfque  ad  feptimum,  iuniora,  6c 
b§<§3  feniora  veretur  ^.Aphorifm.  text.i.  Huius  rci  rationem  rcddens 
Galenus  in  comment.  ob  id  ficri  fcribit  *,  quoniam  ,  cum  medicamentum 
purgans  agitationem  faciat  ,  ex  qna  facile  pejfunt  mulieres  abortire  >fi 
quando  cogamur  exhibere,  cemmodtus,  &  tutita  temptts  eft  eligendum  :  efi 

V  V     3  atitem^ 


342.    Commtnt.  in  Hiftorias  Epidem.Tfipp. 

HHte?ft>  qnando  finnius  vtero  alligatur  foetus^ob  hoc  quartum  eligit  vfjue  ad 
feptimum  ,  quibus  3  neque  propter  mollitiemjvtprimis  menfibus,  neque  pro^ 
pter  zrauitdtem  ,'vti  vltimis,facilis  eftad  defcenfum.  Confequentia  igi- 
tur  tenet ,  fi  his  menfibus  fiant  abortus ,  id  euenire  propter  aliquam  gra- 
uiorem  caiifam  ,  aut  internam  ,  aut  externam,  quas  iam  multipiices  cum 
Galeno  ftatuimus.  At  haecquinto  menfc  abortiuit :  ergo  aliquam  habuit 
caufam  non  leuem.  Caufa  non  obfcure  refertur  a  Galeno  in  comrnent . 
his  verbis :  At  h&c  nunc  quidem  nobis  propofita  quinto  menfe  abortiutt ,  ne 
ipfa  cjhtidem  externa  de  caufa,fed  ex  corporis  affefttone.  Id  clarius  appare- 
bit  hiftoriam  examinantes.  Incipit  igitur  fic. 

a   Ignis  corripuit.  ]  Idque  ftatim  ac  abortiuic  Multoties  corpus  gra- 

uiflime  eft  affechim,id  eft,  prauis  humoribus  repletum,  nec  tamen  dcfi- 

nunt  fanorum  munera  obirc  ',  at  fi  leuiscaufa  concurrat,non  rar6  in  gra- 

uiflimos  decidunt  affechis ,  proptcr  prauorum  humorum  difpofitionem: 

neque  enim  quia  abortiuit  fic  eft  affec1:a,cum  multae  abortiat,  nec  tamen 

laborent  ,  veluti  quotidiana  teftatur  expeiientia.  Quare  ,  cum  hseciam 

effct  prauis  humoribus  repleta >  adueniente  abortu  ,  cuius  occafione  ma- 

xiina  fit  humorum  commotio  ,  ipfis  ad  putrendum  paratis,  putredinem 

concepcrunt ,  camque  malignam  ,  vti  Hippocratesrccenfet,  qui  ignem 

cfle.accenfum  dicit ,  ftatimque  fuifle  foporofam.  Hoc  denotabat  humo- 

rum  varietatem  :  nam  qua  pafte  abundabant  pituitofi  ,  ea  ratione  fiebat 

foporofr ',  qua  ver6  humores  biliofi ,  infomnis ,  eratque  coma  vigili  affe- 

&a,  capitc  vtrifque  humoribus  repleto,  biliofis  fcilicet,  cV  pituitofis.  Re- 

pletionem  capitis  indicabat  illa  grauitas,quam  pafla  eft  :  humorum  mul- 

titudinem  lumborum  dolor  :  neque  haec  dicerem  facla ,  quia  vterus  ha- 

beat  maximamcommunicantiam  cum  lumbis  ,  cum  humorum  copiam 

arguat  fcquuta  euacuatio  fccundo  die  ,  quo  aluus  turbata  eft  ,  &  ex- 

creuit  tenuia  ,  &c  mera,  quamuis  cffent  pauca  ,  ncque  fuifle  pauca  cxclu- 

dit  copiam  ,  fed  indicat,  aut  infirmitatem  naturae ,  aut  minorem  humo- 

rum  difpofitionem  ad  euacuationem  ,  cum  in  principio  non  poflint  efle 

pixparata.  Pcr  mera  intclligite  bilioia  ,confuctum  eft  Hippocrati  ita  bi- 

liofa  flaua  nuncupare,  vti  Galenus  docet  lib.z.  prorrhet.  comment.i^.  his 

verbis  :  Nempe  enim  mera  fcimns  tllum  appellare  ,  quA  proprium  colorcm 

retinent^ullum  alium  humorem  habentia  rmsiurn.  Si  tamen  coniiciendum 

cft ,  biliofadeiccix  mcra,  hoc  eft  vel  flaua  colore,  velrufa  ;  nam  virulcn- 

ta,vcl  nigra  addito  colorc  proferre,&:  huic,  &c  aliis  Mcdicis  familiarc  cft> 

6c  nos  quoquc  citra  adicctioncm  biliefa  folcmus  dicerc  dciici ,  de  flaua 

bilc  earrt  vfurpantcs  di&ioncm.    Quarc  non  dcfuiflc  huiufmodi  humo- 

rcs  confitctur  Galcnus,  fed  maiorcm  prazftant  fidcm,  qua?  ab  Hippocrate 

rccendntur  allociara  fymptomata.Pcrfcuerauit  harccuacuatio  in  fequcn- 

tcm  dicm  ,  fcd  longc  dctcriorc  facta  cuacuationc  ,  idquc  dcbet  tntellig», 

aut  quia  maior  eflct>  qium  vt  fcrri  poflct ,  vcl  quia  materia  qus  cuacua- 

batur  mutaucrit  colorcm  in  dcrcriorcm  ,  (cilicct  vcrgcr.rcm  ad  nigrum, 

aut  vtrumquc  adcllc  t  ,quantiras,  cV  mala  qualitas,vri  vcrifn  iic  lit,  cx  fe- 

«juutis  vigilh\,  cum  nocte  nihil  dormiuerit ,  grauior  autem  eft  illt  eua- 

cuatioa 


Pars  II.        'jEgrotm  XI.        34$ 

cttatio,  quse  a  capite  non  reuellit :  eft  enim  indicium  multae ,  &  malignae 
ebullientis  materise  ,  quas  fuis  tetris  vaporibus  caput  laedit,  vt  .rgrotans 
trahatur  in  delirium  ,  quod  breui  futurum  ex  iugibus  in  febribus  acutis 
vigfliis ,  coniicias  vtplurimum  licet.  Has  Galenus  appellat  antefigna- 
nas  delirij  ,  8c  euentns  aegrotantis  confirmat  ,  cum  quarto  die  deli- 
rauerit. 

b  jQuarto  delirauit ,  meim  ,  &  mosBitia  ,  dexter  oculvu  diftortm  efi.] 
Humorern  melancholicum  adfuifle  mettis ,  Sc  mceftitia  demonftrant  ex 
Hippocratis  decretis.  Oculum  peruertialiquando  crifim  fignificat,quan- 
do  fcilicet  natura  materiam  peccantem  detrudit  a  parteprincipecum  vir- 
tute  valida.  Aliquando  autem  eft  mere  fy  mptomatica,  &:conuulfifica)&: 
cum,  virtute  imbecilla  ,  eft  omnium  lethalis ,  &  tunc  vera  eft  fententia 
Hippocratis  defumpta  ex  6.  in  i.  epidem.  text.xC.  quando  inquit ;  Quo- 
rum  <oculi  non  funt  robufii3mors  efi  in  proximo36c  lib.i.  Coacarum3text.  38. 
comment.i.  lam  labefcentibits  viribus  ,fiquidem  £ger  non  videt ,  aut  non 
audity  vel  a  labro,  oculo  ,  nare  distorquetur ,  lethale.  Quam  eandem  fen- 
tentiam  habemus  4.  Aphorifm.  text.^y.  fic  fcriptam  :  Infebre  non  inter- 
mittente3  fi  iabrum3  vel  oculus3  vel  nafus,  vel  fupercilium  peruertatur,  vel 
non  videat ,  vel  non  audiat ,  iam  debili  exiHente  corpore ,  quidquid  horum 
euenerity  mors  proxima  efi.  Hoc  confirmatur  dxemplo  defumpto  ex  y.epi- 
dem.text.11.  de  vxore  Hermoptolemi ,  8c  de  vxore  Theodori ,  &  Cydis 
filij.  Fit  hdc  oculi  dislorfio  mufculis  oculum  mouentibus  ,  &  neruis  afecun- 
da  coniugatione  ortis  conuulfis3  vt  euenit  aliquando  pueris  epilepticis  perni- 
ciose  habentibus.  Et  ob  hoc  addit  Hippocrates  in  lib.i.prognofi.  text.11. 
Cum  aliquo  alio.figno  mortemprope  effe  fciendum  efi3quiafcilicet  cumvir- 
tute  valida  non  femper  efi  fignum  permittendum.  In  hac  argrotante  fuitin- 
dicium  extremae  imbecillitatis ,  6c  per  confcquens  mortis ,  quod  multo 
magis  confirmabant  fcqucntia,  videlicet, 

c  Sudor  circa  caputfirigidus ,  &  extremafi*igida.  ]  Sudor  enim  ille  fiiit 
omnibus  modis  peffimus  ,  dc  quia  paucus ,  6c  quia  circa  caput  foliim,  3c 
quia  frigidus3  de  qua  re  alias  dictum  eft  cum  Hippocrate,  Sc  Galeno  fieri 
in  extrema  virium  imbecillitate.  Euentus*non  diifimilis  erat  expeclandus 
a  prarcedenti ,  cum  quartum  perinde  ,  ac  tertium  grauem  habuerit ,  6c 
morbus  eiTet  fua  natura  exitialis ,  vti  comprobat  quintus  dies,  in  quo  fa- 
cta  eft  longe  deterior  «egrotantis  conditio  ,  quod  denotat  Hippocrates, 
dum  ait, 

c  Cuntla  ejfe exacerbata.]  Et  praecipuc  ccrebrila2fionem,cummulturri 
deliraucrit,  qu6d  fi  ad  mentemrediit  ftatim  ,  non  propterea  de  aegrotan- 
te  crat  fpes  concipienda,fed  conqniefcunt'tunc  accidentia  propter  naturae 
infirmitatem  ,  eadem  fuccumbente,  non  vincentc&vtnobisid  demon- 
ftrat  Hippocratcs ,  fubdit. 

a  Sittsy  vigiliA.  ]  Hoc  attendite  qaumdiligenter.  Quando  videtis  re- 
mitti  aliquod  graue  fymptoma  ,  Sc  tamen  pcrmanere  alia  ,  fufpedia  res 
cft,&  prxfcrtim  quod  dickfiatim  :  non  poterat  illud  vehcmcns  dclirium 
fcdari  ftatim  finc  aliqua  infigni  cuacuationc  :  nam  morbi  magnircqui- 

runt, 


3  4 4    Commcnt.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

runt ,  quas  fc  iudicent  egrcgia.  Id  vos  cognofcetis  ex  pnlfu ,  quia  quando 
eft  fida  remiflio  ,  pulfus  fiunt  robuftiores  ;  fed  fi  infidum  eft  iudicium, 
pulfus  funt  languidiflimi.  Neque  dicatquis  veftrum,vigilafle  ,  &  fuifle 
fitibundum  cum  caufa,aluo  fcilicet  largiter  mota  :  fcimus  cnim  in  huiuf- 
modi  natura?  motionibus  vigilare  a?grotantes  ex  frequentiore  furrectio- 
ne  *,  fitire  ,  quia  euacuatio  exficcans  fitim  infert,  <k  praecipue  cum  perfe- 
uerauerint  deiectiones  iifdem  multis  exiftentibus,c\:  biliofis.Veriim  bene 
eflet  actum  cum  argrorante,  fi  hac  de  caufa  infeftaflent  accidentia  di&a, 
haud  multo  poft  conquieuiflent,fi  hanc  habuiflent  caufam  :  verum  opor- 
tet  attendere  Hippocratis  verba  ,  qui  (cribit  fuiile  mera  ,  quod  verbum 
denotat  flagrantem  difpofitionem,&malignamputrcdinem,quod  vrinx 
fubnigrae  demonftrant.  Itaque  apparet  fuiflc  colliquantem  difpofitio- 
nem.  Quod  fi  euacuatio  attcnditur  penesconferentfam  >  3c  tolerantiam, 
certe  h«c  fuit  omni  tempore  perniciofa  ,  cum  largiflima  eflfet  fine  confe- 
rentia ,  &  tolerantia,  prcecipue  vrinis  nigredinemhabentibus.Quod  fuc- 
rintpaucae ,  tribuamus  largiori  pcr  aluum  euacuationi,  etiamfi  poflemus 
rcferre  m  virtutis  expultricis  imbecillitatem,  quod  deterrimum  erat,prar- 
fertim  morbo  adhuc  crudo  exiftente  ,  quod  vrinarum  tenuitas  oftcndit, 
idautem  fignum  ex  fe  non  eft  perniciofum ,  cum  neque  mortem  ,  nequc 
falutem  portendat  *,  at  fi  grauiora  exrcnt  poteft  Medicus  praefagire,  futu- 
rum  vt  breui  aegrotans  vita  cadat.  At  quid  detcrius  eiTe  poterat,quam  ex- 
tremarefrigerari  in  morbo  acutiflimo,vtialias  oftcndimus,fed  longc  gra- 
uius  cum  refrigeratione  liuorem  aflbciari,  qui  color  proximam  minatur 
mortem,  vti  alias  cumGaleno  ,  dc  Hippocrate  oftendimus.  Signum  hoc 
magnifacitcquia  videbitis  nunquam  vos  deceptos,fi  cum  partium  extre- 
marum  liuorc  mortem  breui  praedicetis,quod  verum  fit*  a  quinto  die  per- 
durauit  liuor  vfquc  ad  feptimum  diem  tantum  ,  quo  obiit ,  pcr  impares 
enim  mouebatur  vti  exHippocratis  di&is  conftat. 

c  Phremtu.  ]  Additur  hoc  verbum ,  vt  vehcmentem  capitis  lasfionem 
patefaciat,  non  quia  efTct  vcre  phrcnitica. 

Guratio. 

STatfm  fuiflet  venicndum  ad  ca  pracfidia  qux  maximam  habent  vim 
in  magnis  morbis ,  vcluti  ad  venae  fcdtionem  ex  inferioribus  partibus-, 
qua  grauiflimamala  non  femel  vidi  fedata,quae  a  menfium  fupprcilione 
©rigincm  trahunt,  &  praecipuc  a  partu.  Haec  cuacuatio  erat  facicnda  fta- 
tim  primis  dicbus,quia  fubfcqucns  larga  euacuatio  per  aluumprohibuif- 
fct  quomimn  impoftcrum  ficrct.  Vfus  cflem  clyfteribus  attcmpcrandi 
vim  habcmibus ,  cV:  etiam  aliqualem  adftrictionem  ,  quo  (upprcfla  per 
aluum  cuacu ationc  magis  ncccilaria  poilent  tentari.  Fiunt  hxc  cx  iure, 
laclc,aqua  hordei  chalybcata.  Frictioncs  partium  cxtrcmarum,  cucurbN 
ralae  .  ur^pefliu  mcnfcs  euocames  ex  fiicco  fncrcurialis ,  matrica- 

tiac.  Dccodba  menfes  cuocantia,aut  ftillatitiaarteparata,  exiifdem  hcrbi3 
teplcto  pullo.  Alcxipharnuca  :  oprima  victus  ratio,  vigiliarum  cura,  qus 

tantopcre 


Tars    IL        JEgrotus    XIL     345 

tantopere  funt  reftimandse  in  morbis^pnteipue  acutis.  At  fruftra  claborat 
Medicus,  quando  fua  natura  morbus  eft  lethalis ,  &  proptcrea  praedi&o 
periculo  leuioribus  erat  infiftendum ,  ne  remedia  infamarentur.. 


APPaXTOS   AHAEKATOZ 


^GROTVS     XII. 


Vlierem  ,  qu* 
decumbebat    in 
mendacium  foro9 
enixam  cum  dolo- 


tnaika,'^**- 

TZKCiTO    cVri    <\<rfj- 

JiCOV  Ct^Pp^  VTITI* 

xxvztv  <u?&>tqv  cVn- 

ttqvcoc  dpow ,  7W(  e^gs&v.  oujtikol  re  mafculum ,  corripuit  ignis. 

t^%>$vy  ,  eftvpfit' J\\g.    doz£J\i$.  Initio  flatim  fitibunda :  a  cor 

xctpJilw  \jz3-fayl.  yhuxxsct  cVa-  Mi  dolebat  ^fafitdiofa  ,  lingua 

%*(©'.  i&ihw  imTu&i$n,te7f?QL-  arida\  venter  iurbatm  tenui- 

oiv  ohiyoioiv. ^x  vnvtott.. & .  oya-  bus>  & paucis , b  non dormiuit. 

Kgp.  hnhplyoow.  7W(ito$  6£v$.  /lu-  K^Altero  die  aliquantulum  ri- 

K(d  <s&4  jvttyctxluu  YJpodsi  4 vffiS.  guit,  febris  acuta ,  modicus  fe- 

yjfkvmvtoc.  "W nBixicu,  ca «&,  A«-  cundnm  caput ,  (frfrigidus  fu - 

7ffdy  7iz>?^ct  Jtr^.  J\  >  impplyart.  dor,  Tertio^  cumdolore  deiecit 

tscuItol    <&apa)£iw5ia.    ay^vrrvQq.  aluuscruda^multa  >&  tenuia. 


e',  cVnvovcag.  9,  O^  T  uuut&v.  'ioro 
wAwc.  q  5iA#g  vygct  7ro)k>ct,.?  jtmp- 

piyooi.  7rupi?c,  opvc.  Ji^/ct  TTtftfty. 

fitospiottes*  <2S&*  J&hluu ,  iJpcooi 
Ji  bhx  «\v%goi.  ^v£t$.  cttcpict  ^v- 

%P*.  Oflt  iTl  etiid?ppcLfVi\o.  ^  7TCt- 


c  \£uartO)  riguit  y  cmnia  irri* 
tatafunt  :  infomnis.  ^uin- 
tum  diem  laboriose  tranfegit* 
Sexto  die  eadem  erant :  aluum 
reddidit  humidam  ,  copiofam : 
feptimo  riguityfebris  acuta  ^fi- 


A/y  elc  vvkTz  imppi^ocnv.  ctKpict  tis  ingensje iactauit.  Subve- 
cfat,  tuii9i(U.ctivQv\Q.  £%  vTrvcdot.  fperumper  totumcorpus  fuda- 
c/Luzpci  qsrapixqatt.  <&  TmKiv  tu-  uit  frigidum  ^frigus  fartium 
yy  Kotftvoei.  vi  y  <Z2&<  fAoov  *ifiUpng  extremarum  ,  nec  redibat  illis 
cMibipucti^m.  Ji^oiJ)n$.  Kcofjg.-  calor.  Iterumque  noctc  riguit» 
s&Jtoc..  ctozeJijc.  htuoi^AooJicty      extremitates  calorem  non  re- 

cipiebant  ,  d  non  dormiebat^ 
nonnihil  delirauit  ->ftatimo[ue  ad  mentem  redijt.  Ociauo  ,  circa 
jmeridiem  redijt  calor^fitibunda^foforofa  ^fattidiofa :  vomuit  bi- 

Xx  liofa? 


7J"E6- 


346  Comment.  in  HiBoriat  Epidem.Hipf. 

/uuKfz  ^xjzrvfaSzt.  vvkQ.  cfb<r<po~  lioja^flaua^pauca.  Noffe  gra- 
pcoc.  chc  oKot^.dn.  ifwn  <EraAtJ  uiterfe  habuit  ,nihil  quieuit, 
dd-ejovcht  eiJijct.  &\  %uuusJ)uh&  e  multiim  affatim  minxit  in~ 
<&cdm.v&f/jzTa<hi$.<3s&$J&}.iu),  fcia.  Nono>omniafueruntre+ 
c/lukoz  *0Appiymv.  ifjECftfi  /uu**&9      miffa ,  /#£  vejperum  foporofa, 

aliquantulum  riguit ,  vomuit 
amara  ,  biliofa.  *  Decimo ,  r/- 
g^r  ,  ftbrts accefit , nihildor- 
miuit  ,  maiie  multum ,  /#  g7//* 
nihilfubfideret ,  reddidit  vri- 
nam  ,  extrema  partes  recepc- 
runt  calorem.  Vndecimo  ,  vi- 
rulenta  ,  biliofa  vomuit.  Non 
multo  pofl  riguit ,  rurstimque^j 
extremitates  frigida :  fub  ve- 


fiCi)£lW$>1.  £%  V7T\'C0<TiV  Xcflv.<Z&£F'i, 
VMrt  <GT%/\v\\SZPVSTlL<nV  i^OV.  CLKOICC 

cuti&ipU&vSM.  ikfwtiiv  luJka, 

ycAoiichci.  kmi>p<ja>nv  «  /uj}  <srx- 

/\U.    Jt,   7TUAlV  ,   ClKpcCt    -^UXpa-    U 

£J\luu,\cPpa)c.  ptyQ^.  \\y.itn  tioK- 
/\#.  VVK& ,  cRmrivtoc.  t£'  ,  tyMMt 
5*sMa,  (Ahcwct^  cPucr&Act.  hvy- 


/)/  ,  (niAcwu  ,  cPucr&ckci ,  <Er*/Aa  fperum  rigor ,  fudor  frigidt&y 
qfJLifi.piy&.i&^WMviifMp*0-*  multum  vomuit  ,  nox  grauis 
ctQct)'*&.  tJ' ,  a^s  £}#  piwS/w;  /#//•.  DitcdecimO)  vomuit  mul- 
dmd-ouii.  TcwTii  %]&  TgAe ©^,K9/-  /#,  ?2/gr/r  ^fcetida  ,  §  fingultm 
?jv  Jjfft ,  <peA%dJ)ic..  ijXrii»  -arS*  mu/tus  ^fitis  laboriofa:  Tertio- 
inx  i£.  decimo  ,  nigra  ,  virnlenta  vo- 

muit  :  rigor  :  circa  mcridiem 
mtitft-  J^uzrtodecimo  die^fanguis  de  naribus ,  defunc7a  efl.  Huic 
perpetuo  vcnter  erat  lubrtcus.  Horrcbat>  mnum  atatis  agebat  ad 
feptimumdecimum.  Febrts  ardens. 


COMMENTARIVS. 

E^yjik*.}  V  a  n  t  1  faciat  J-Iippocrares  partum  pro  diuerfitate  fcxus  cxco 
■$•  licetconiicias  qtfod  femper  nominarquid  pcpcr»  ',r  mniicr,  ici- 
.'   licct  marcuiurhi  ari  ftrrhinam  ,  ncqne  fmmcritc    *  '*r  ab  I lippo- 

cratc,quia  ficit  npnparum  oncm,&  ad  pracC  !  I.rc  mulict 

lum  ,  fcd  cum  dolore ,  inqai*.  Forradc  tnucniuntnr  mulie- 

rcs  quae  finx  cloloi  quid  admob«f 

nuJtoL-  his  vdbis  quiavtbi  lutus nihil  vnc-  Lcan  .  .\<\- 

5c  rnaquarque  vox  apud  1  lippocratcrt  alkji    I   briat  3  vt  G.ilcnus 
rtrftatut  /^.8.  J<  v/« ;  ,  &  '•'''  1  • 

qu.vn  Dei  vox.    Crcdo  Hippocratom  nobis  ob  oculos  ponefc  diffi< 

iiliu« 


Tars    11.       JEgrotM    XII.       347 

iftius  mulieris  partum  ,  prafcrtim  ciim  mafculinus  partus  foleat  efte  fe- 
licior  ,  3c  fi  alitet  contingat  maius  periculum  ,  grauiorem  denotans  cau- 
fam  ,  &  deteriorcm  corporis  conftiturionem  ,  quod  de  hac  dici  pofle  eft 
apertiflimum  ,  quando  tam  grandi  morbo  correpta  fuit,  vt  non  potuerit 
mortem  euitare.  Verifimile  eft  ,  vtcrum  inflammationem  contraxifle  e*x 
vioientiori  partus  conatu  ,  hincque  fequuta  efle  inflammationis  figna 
11011  obfcura ,  vt  febrem  ardentem  ,  6c  qune  huiufmodi  febres  folenc 
concomitari.  Hoc  ita  fe  habente  ,  non  immerito  dicit  fuifle  fiti- 
bundam. 

a  Cor  iili  dolebat,  ]  Ssepivls  di&um  eft  os  ventriculi  appellari  abufiue 
cor  ,  propter  confenfum  ,  quem  habet  cum  facultatis  vitalis  principio, 
hinc  fit,  vtero  affe&o,  vt  propter  congenerem  fubftantiam  ,  $c  viciniam 
os  ventricuii  compatiatur  ,  fymptoma  in  enixis  admodum  fasniliare ,  £C- 
admodum  perictilofum  propterparris  fenfus  acutiem  >  quando  autem  ea 
pars  compatitur,  fiue  per  confenfum ,  fiue  per  eilentiam,  tunc  ea  eft  cor- 
poris  difpofiti^  ,  vt  vnaquaeque  forma  aggrauet  eos,  8c  in  hoc  monitos 
volo  adolefcentes ,  vt  bene  animaduertant  hoc  fymptoma  ,  tanquam  in 
omnibus  a^grotis  magnifaciendum  ,  maxime  vero  in  enixis,  &  in  quibus 
exarefcit  lingua,  quoniam  tunc  eftfignum  maximae  aduftionis  a.  bile  fu- 
peraflata  fuperuenientis.  Habuit  prasterea  &?  fymproma  non  minus  peri- 
culofum  quam  infeftum ,  videlicet  alui  motionem  :  euacuabanturque 
excrementa  tenuia,  pauca.  Quod  eflenr  tenuia,  morbi  tempus  id  poftu- 
labat ,  cuni  m  principio  non  fit  coctio  j  pauca ,  non  potente  natura  fe  a 
farcina  eximere,  quod  etiam  miniis  commode  tentare  poterat,  cum  cru- 
da  materianon  finat  fe  trahi3etiamfi  irritet  fispe  inutiliter,  3c  praecipue  in 
enixis,  in  quibus  exoptatureuacuatio  per  conucnientem  partem  \  fcilicet 
per  vterurn,  quod  fi  fecus  fiat ,  male  a&um  eft  cum  muliere  ,  vti  in  dies 
experimur.  Hinc  fit,qu6d  ebulliente  materia,eademque  miniis  expurga- 
ta  recurrat ,  &  quemadmodum  adufta,  &  mordax  eft,  ad  caput  tranfmif- 
fis  vaporibus,fomnus  arceatur,&  fiant  mulieres  infomnes,vticVhuiccon- 
tigifle  ex  textu  elicimus,dum  ait. 

b  Non  dormiuit :  altero  die  ,  aliquantulum  riguitfebri*  acuta>  modicus 
fecundum  caput ,  &  fcigidm  fudor,  ]  Triplex  ex  Galeni  mente  eft  rigor. 
Criticus.quando  natura  poft  coctionem  tentat  a  corpore  deturbare  cau- 
£am  morbificam.  Periodicus ,  vt  in  terrianis.  Symptomaticus  quando  fic 
natura  irritata  nullo  coctionis  figno  exiftcnte  ,  veluti  in  principio.  Hic 
dubio  procul  erat  dicendus  fymptomaticus  ,  quia  fmc  regrotantis  com- 
modo  excitabatur :  neque  enim  vacuatio  aderat  materix  rigorificae,quod 
non  poterat  expecbri ,  eum  fecundo  die  euencrit :  vt  enim  rigor  omnis 
criticus  excitatur  repetina  ,  8c  citata  bilis  flauae  exclufione  e  vafis  in  par- 
tes  exquifiro  fcnfu  prasditas ,  confentaneum  eft ,  vt  naturac  virtute  fufci- 
piatut  illa  tam  cita  exclufio.  Atque  vt  conuenienter  id  fiat  >  victricis  na- 
turae  ,  triumphantifque  per  ipfam  coctioncm  figna  ,  vt  prius  appareant5 
ncceile  eftjquado  nequc  ia  cruditate  vllacrifis  bona  fperabilis  eft,  ncque 
{alutariter  quicquam  ficri  potcft  ,  quod  antc  fignificatum  non  fuerit  fi- 

X  x     z  gnis^ 


348    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

^nis,  qua:  appareant  ad  rempus,&:  ad  fpeciem  ipfam  crifis.  Ha?c,  cum  ira 

Ent ,  vix  crcdibilc  eft  poffe  rigorem  anre  feprimum  bonis  argri  rebus  i<n- 

cedere  ,  proprerea  quod,  vt  anre  quartum  dicm  nulla  pepafmLid  eft\ma- 

turationis  fignificatio,  ita  ante  feptimum  nulla  bilis "flause  exclufio  falu- 

tarisjNunc  vcro  rigorcm  mouebat  biliofa  cacochymia  e  vafis  exprcfia, 

qiiae  toto  corporis  habitu  commouetur,  quam  fundit  aflidue  concepta  in 

locis,  &  Lumbis  nimia  muliebrium  abundantia  pcr  vniuerfum  grauidita- 

tis  tcmpus.  A  rigorc  confuetum  eft  accendi  febrem,proptercadicit  fcbris 

acuta,  vt  innuat  augmentum  (ufccpiiTe  febrem.  Rigor  inutilis  malignira- 

tis  argumentum,  vcluri  &  fudaiTc  modicum  fecundum  caput.    Pcffimus 

eratfine  dubio  ifte  fudor  qualitare  ,  quantitate,  &  loco.  Qualitate,  quia 

fiigidus ,  excremcntum  autem  in  habitu  corporis  fngidum  conrra  naru- 

ram  eft  fcbris  acuta: ,  cuius  infigni  arftu  par  erat  totam  compaginem  cor- 

poris,cv  humores  incanduifTc  :  vndc  fignum  cft  calidi  innari  extincti,  ac 

rcfolutx  Facultatis  retentricis.  Hinc  recte  dicebat  Hippocrates  4.  Afnor. 

text.^y.  Fudor  figidits  i-i  fehre  acuta  mortem  fubeffe  teftatkr  ,  fecns  fi  fe- 

Iris  fit  mitis  ,  ac  tepid.i  5  tunc  enim  tantum  arguit  morbi  longitudinem, 

modo  a:gri  vircs  fin:  valida:  :  nam  vbi  funt  vircsinfirma:,  non  eft  in  tuto 

«tger,nc  a  mitiflima  quidem  fcbre  :  erat  igitur  fudor  ille  prauus  qualita-  . 

tc  ,  fcd  cx  quamitate  :  quia  paucus ,  ex  liidatiuncula  autcm  nulra  crifis 

bona,  ciim  nihil  paucum  fit  criticum.  Loco,  quia  rantiim  circa  caput:fu- 

dor  enim  f;igidus  iam  qualitate  prauus,  multum  adiicit  prauitati ,  ac  ma- 

lehco  excretionis  loco  •,  loco  quidem  ,  Ci  rantiim  in  capite ,  «5c  colio  exu- 

det :  modo  autem  ,  fi  exitu  pigro  ,  veluti  miliaris  exudet.  Eft  vero  fudor 

omnis.qui  tanmm  occupat  caput,&  collum  ,  rametfi  non  frigidns ,  km- 

pcr  in  malis  ducendus,tanro  vero  magis,  vbi  frigidus  extitcnt:  nam  talis 

llidor  cnifcitui,cxoluta  parrium  ipfarum  virtute,  <Sc  emortuo  caloic  nati- 

uo  •,  vnde  apparCt  tum  imporentia  continendi ,  &  apponcndi  fuccum  ali- 

bilcm,tum  vcro  ipfiusrcfngcrario.   Dc  hoc  fudorc  loquutus  eft  Hippo- 

crarcs  t.prognoJH  text.16.  Ncquc  tcrtiodie  mclius  habuit,  dum  matcria 

plus  iufto  cu^cuabarurpcr  aluum,  cademquc  tcnuis  >  vcrum  hoc  fcque- 

baturtcmpus  mc:bi  ,  pnncipium  fcilicct,  cratautcm  malum,!argam  cflc 

cuacuationcm,  qure  indicabat  copiam  ,  &  malamqualitatem  ,  dum  cum 

dolorc  excernebatur,&  inurilitcr,piim6,  qnia  non  pcr  conucnicntcm  !o- 

cum  fn  cnixa.   Secundo  autcm,  quia  poft  cuaciunonem  dcterrime  fcha- 

buit,  nulla  allctiatione  fcquura,vti  quarto  dic  appaj  1 

c  Qkartojul 

m- 
ptomatic  i  cx  hun    .         lttia,dcmon(trarcuentns 

dc<  inioribus  dlcin  1 

■  : 


Tars  II.        'JEgrotus    XIL       349 

dum  :  nam  plurimum  refert  quo  die  fianteuacuationes,  fextus  enim  dies 

nunquam  fidum  facit  iudiciurmgrauius  feptimo  dic  apparuifleomnia  co- 

dtioni  contraria  :  riguit  enim ,  cuius  caufa  vti  eft  confuetum  febris  au&a 

eft ,  ad  febris  incrementum  fubfequuta  eft  fitis  ingens ,  &  ia&atio.  Huc- 

vfquc  neque  defperafles  de  falute  sgrotantis ,  cum  foleant  hxc  fieri, 

quando  natura  aliquam  molitur  euacuationem  ,  vel  critice  ,  vel  fympto- 

matice ,  vt  fuiflec  in  hac,cruda  exiftente  materia  :  at  poft  rigorem  efle  re- 

frigerata  extrema ,  neque  recaluifle,quid  deterius  poterat  expe<5tari?nihil 

certe  deerat  ad  omnem  perniciem.  Rigor  eft  motus  nattine  tentantis  no- 

xia  expellerc  ,  ob  hoc  fi  m  febri  ardentc  fiat  rigor ,  expedatur  morbi  fo- 

lutio  ,  ita  Hippocrates  4.  Aphor.  text.6^.  Quibm  infebribus  quotidie  ri- 

gores  fiunt^quotidie  febresfolnuntur.  Hac  ratione  ,  quia  a  rigore  foleteua- 

cuatio  fequi,aut  provomirurn,  aut  per  aluum,aut  per  aliquamaliam  par- 

tem  humoris  peccantis,quod etiam confirmat lib.i.defympt. caufis^cap.^. 

vbiredarguit  eos ,  qui  putabant  fieri  febris  folutionem  a  rigore  fimplici- 

tcr  ,  quatenus  fcilicet  eflct  caufa  ipfius  febris  contraria  ,  8c  confutat  pro- 

bando  poft  rigorem  fieri  maiorem  febrem,idque  non  alia  decaufa^quam 

ex  valentiorebilis  vomitu  ,definere  autem^  quotiefciinque  euacuationes 

didae  poftea  fequuntur ,  qua?  aut  fiunt  per  fudorem  mota  materia  ad  cu- 

rim  y  vel  ad  aluum  ad  interna  recurrente  ,  vel  per  vomitum  ,  Sc  ob  haec 

fimpliciter  dixit  Hippocrates  ^.Aphor.text.jS.  A  febre  ardemehabitori- 

gore  fuperuemente  yfolutio.     Quod  fi  natura  fruftretur  fuo  motu  3  id  eft, 

nonfequantureuacuationes  illas  quibus  morbi  faeuitia  folet  demulceri, 

non  bene  tunc  adtum  eft  cum  segrotante  ,  quia  perniciofum  eft  fignum, 

&  pratfertim  fi  freqnentius  rigor  inuadat^vti  notat  Hippocrates  ^.Aphor. 

text.  46. quo  in  loco  hsec  habentur  .'  Si  rigorincidat  dgro  iam  debili  >febre 

non  deficientejethale.  AdditGalenus  haec  :  Sapius  vero  fierirgoremfebrc 

non  deficiente  y  &  aliocjui  bonum  non  efijn  virium  autem  faftns  imbeeilli- 

tate  pemiciofus.  Nam  fi  aliqtia  fequatur  euacnatio  poft  rigorem,qua:  nul- 

lam  facit  intermifiionem,  propcer  vtrumque  hominem  diflblui  verifimile 

eft^&quia  vis  imbeciliis  ferre  non  poteft  rigoris  agitationem  ,  &  quia  ab 

etiacuatione  diflbluittir.   Si  vero  incidat  rigor  ,  nulla  euacuatione  ftibfe- 

qtiuta  ,  vtroquemodo  cafus  caret  bonitate.   Nam  ,  &  vt  mala  caufa  vim 

corporis  tanger,  &:  vt  malnm  fignum  vitimam  illius  indicans  imbecillita- 

tem3qua?  folita  fit  noxios  humorcs  in  rigonbus  euaeuare  ,  nunc  autem  id 

efficere  non  porTit,qnodlethale  effe  fdem  Galenus  ftatuit/jfc.i.  defympt. 

caufis  cap.j .  quo  in  loco  idem  Aphor.adducirur,&  iica  Galcno  fcribitur: 

In  talibus  enimrigoribus  mcipit  quidem  naiuraperjequi,  qucd  ojfendttyfed 

vicia  concidit  ,  atque  extinguitur  ,  eoque  mort^le  efi  fyvnptoma.  Et  in  fine 

cap. hxc  hdhcv.  Pugnat  etemm  virtus, Joquitur  de  rigoie,ac  certar  cum  iisy 

•  cjtice  offendunt  impetu  ,  tum  quod  vbi  in  profundo  corporis  eft  collccca, 

cum  magno  calore  reuertkur  ,  febrerhpoft  rigorem  acccndit ,  ma  ertafn 

fcilicet  habcns  ad  magriitudinem  cius  coadiutricem  j  h  quando  autem 

ccrrans ,  prius  fatigatur,  quam  qua:  mfeftantpvofligaucric :  fit  c  nim  hoc, 

autob  virtutis  irubccillitatcm  ,  vcl  cauf*  magnitudincm,p-cceflario  mors 

X  x      3  fequi 


3  5  o    Comment.  in  Hiftoriat  Epidem.  Hipp. 

fequitur,ceu  priits  dictum  cft.  Quod  de  rigoredicimr^dehorrore  dictiim 
putes  ,  ciim  dirferant  inter  fe  tantum  cxcrcmentorum  multitudine  ,  tum 
niotu  ,  vt  ex  eodem  Galeno  habetur  ,  cap.paulb  fupra  citato  de  fymptom* 
caufis.  Atfudauit,  Sc  per  totum  corpus  :  ergo  non  eft  dicendum  fuiiTe 
inutilem  rigorem  y  neque  lethalem.Refp.  Sudoris  qualiras  fpe&anda  eft: 
nam  fudor  oportet  quidem  per  totum  corpus  fluat ,  & 'm  die  decretorio, 
fcd  etiam  necellarium  eft  vt  fit  calidus,  quemadmodum  ex  prognofticis 
habetur.  Hinc  fcribebat  Hippocrates  loco  iam  citato.  Sudor  fltgtdus  infe- 
bre  acuta  lethalis  :  eft  enim  talis  fudor  femper  fmiftri  iudicij ,  Sc  vt  ft- 
gnum,&:  vt  caufa.  Vt  fignum  ,  quia  denotat  copiam  humorum  fiigido- 
rum  ,  qui  non  nifi  longo  temporc  poffunt  euinci ,  ita  vt  prius  fit  morien- 
dum  .  quam  caloremrecipiant. .  Caufa  vero,quia  cum  tanta  copia  crudi- 
tatis  franguntur  vircs ,  omniaque  naturae  pra.  fidia  collabuntur.  Et  longe 
deterior  erat,  quia  indie  decretorio,quo  aliquid  boni  erat  expe&andum. 
Vcra  fcriberc  Hippocratem  euentus  demonftrabit :  nam  ftatim  a  fudorc 
cxtremae  partes  ita  funt  refrigeratse ,  vt  non  poffent  recaleneri.  Contingit 
id  fleri  quadrupliciter,  velpropter  caloris  extinclionem  ,  vel  propter  eiuf- 
dem  opprcffionem  ,  vel  proptet  contradtionem  ad  interiora  ,  vel  propter 
periodicam  acceflionem.  Propter  extindHonem  ,  quando  aegrotans  pro- 
pe  exitium  eft ,  vt  in  cxtrema  virium  imbecillitate  ,  in  ingenti  inflamma- 
tione  partium  infernarum  :  tunc  enim  tantopere  refrigerantur  extrema, 
Vt  glacicm  repraefentent ,  aliquando  etiam  cum  fudore  frigido,  qui  ciim 
apparet,  breuiiHmo  temporis  fpatio  moriuntur.  Ita  in  Sileno  ponit  Hip- 
pocrates  extrema  fuiffe  frigida,&  liuida  fexto  die,feptimo,non  recalefce- 
bant ,  ad  vndecimum  vita  producta  eft.  Per  oppreflionem  a  copia  mul- 
torum  ciborum  grauato  ventriculo,pracfertim  ipflus  ore ,  aut  infeftato  ab 
acribus  humoribus  ,  quando  fcilicet  pichrocoli  nimis  vehementer  iufti- 
nent  inediam.  Ab  humoreaudo,  &  frigido,vtcontigiffc  vidimus  ei,qui 
in  Dealcis  hortohabitabat ,  qui  dccimoieptimo  mane  in  febre  acuta  ex- 
trcmahabuit  frigidajilli  autem  minus  periculum  incurrunt :  libcratus 
enim  fuit  quadragefimo  die,multa  alba  pituita  per  aluum  cxpurgata  ,  &: 
motis  fudoribus.  Contrahitur  praetcrca  ad  centrum  in  dolore  vehemen- 
tiffnno  partes  interiores  occupantc  ab  inxquali  intcmperie,  pituita  vitrea, 
flatibus.  ItaHippocrates  -j.Aphor.text.16.  Inforti  dolore  ventris.partium 
cxtremarum  figiditas^malum,  Addit  Galcnus  :  Fit  ejuidem^ficut  &  flupra 
dulum  efl>ub  magnitndinem  inflammationis  in  vifccrtbus ^extremarum par- 
tiumfligiditai :  ft  etiam  proptcr  animi  dcliqniu?n  ,  vel  quta  calor  nattuus 
cxtinguatur  ,  vel  cjutaproptcr  multitndinem  fujfocetur  ,  tumpracipne  cum 
flrigtdafucrit.  Fit  infuper,  & propter  vchernentem  dolorem  medtat  corporis 
,  occupanum,  ub  <]iicm  natura  in  fctpfam  contrahitur  ,  & adeam  con- 
jecjintur  flanguis  >  nonfolum  cxtremas  corporis  partes  derclmcjucns ,  veluti 
pedes>aurcs>&  caput.fcd  &  ctttimvniuerfam.  Inhac  aegroranrc  non  aliam 
diccrcmcaufam,  quam  ingcntcm  virtutis  pioftr.itioncm  cxtrcmorum  rc- 
ationcmfecilfc.  Non  diccrcm  fuiffc  ©pprcflionem  ,  iam  cnim  mo- 
£  aluus,&  fortallc  plus,quam  conucnira.  Non  pcr  contractioncm 

cx 


Tars    11.        JEgrotm  XII.       ^i 

cx  dolore  >  de  hoc  cnim  non  agit  Hippocrates.  Neqne  periodicatio  erat 
in  caufa,ciim  maligniflirrta  laboraret  febre.  Ergo  concludendum  eft,non 
rediifle  calorem,  id  prouenifle  ex  caloris  imbecillitate  ,  fed  nequc  negan- 
dum  adfuifletam  aeftuantem  internam  difpofitionem,  cufus  caufa  caloris 
expanfioimpediretur,  hancque  in  vtero  extitifle  fymptomata  demon- 
ftrant,  quantum  coniedhira  aflequi  pofliimus ,  prajfertim  cum  eflet  fiti- 
bundamam  fi  inccndij  infrigefcantpartes  extrema» ,  tunc  fitis  adeft  ,  & 
hocvidetur  probari  apertiflimis  verbis  defumptis  cx.  Galeno  in  lib. 
de  trernor.  &  paipitatione ,  cap.  6.  Sc  etiam  lib.i.  in  i.  prorrhet.  vbi  ha- 
bet.  Ex  rigore  perfrigeratio  non  recalefcens,malum  ,  quia  calor  inter  pu- 
gnandum  victus  cenfetur :  fit  autem  hoc  dupliciter,aut  quia  caufa  ofFen- 
dens  fit  admodum  valida ,  aut  quia  caior  ipfe  reddatur  imbecillior.  Per 
validam  caufam  intelligo  ingen-tem  calorem  ,  naturalem  euincentem. 
Hucufque  praua  fuit  corporis  difpofitio  ,  &  segrotantrs  conditio.  At  ne- 
que  in  bonis  erat  deputandum  iterum  no&e  riguifle  ,  cum  ex  prauis  fit 
fymptomatibus  ,  fi  Hippocrati  credendum  dicenti.  Continui  rigores  in 
acutisyprauum.  i .  lib.  Coacarum  -,  text. z  i .  Fiunt  autem  perniciofi  multis 
modis  huiufmodi  rigoreSjqui  aflidui  funt  in  morbis  acutis :  nam  indicant 
perfrigerationem  ,  &:  extinctionem  caloris  natiui,  prarfertim  fi  a  ri£o rc 
calor  non  redeat.  Prseterea  tranflationem  materiae  in  partes  nobiles,hanc 
appellant  Grxci  ^g7cfcrcfcr/;',qua  humores,qui  in  aliis  partibus  erant,  tranf- 
mittuntur  in  nobiles  partes,fed  fineexcretione,ac  conculfione  vehemen- 
ti,  qtia:  vires  profteniat,&  quod  magis  eft,nouorum  accidentium  accef- 
fione,prasfertim  in  capite  ,  faspiflime  ipforum  vehementia  visa*gri  oppri- 
mitur.  Quid  fimile,&:  huic  contigit,poftquam  fubdit. 

d  Non  dorrniuity  nonnihil  delirauit.  ]  Accidentia  omnia  euidenter  pef- 
fima,  facultatis  animalis  tafionemdemonftrantia.  Nam  vigilix  in  aegro- 
tantibus  perfeuerantes,  fufpicionem  delirij  haud  multo  poft  futuri  deno- 
tant  in  morbi^acutis  *,  &  ita  contigit ,  cum  delirauerit ,  neque  quid  fuit 
boniad  mentem  rediifle  :  folet  enim  materia:  tenuitas  fymptomatis  ve- 
hementiam  facere  ,  fed  eadem  funt  breuiora  ,  propter  facilem  eiufdem 
materiae  tenuitatem.  Sunt  omnia  ad  exitium  tendentia,&  prarfertim  cum 
fudauerit ,  &  nihilominusdelirauerit.  Hoc  non  eft  denihilo,  &  maxime 
attendendum  in  praxi:  nam  eft  inrer  exitiofa  hoc  figniirn,pra;fertim  cum 
fudor  fuerit  frigidus  :in  acutis  enim  moderatus  fudor  ,  quamuis  non  in- 
tegie  tollat  febrem ,  fed  tantiim  diminuat ,  longitudinem  morbi  fignifi- 
cat ,  fed  non  petniciem  ,  mod6  fit  calidus ,  aut  ialtem  in  mitiori  morbo*, 
quando  autem  multus  eft,  &  affiduus,  &  a  fudore  a?ger  delirat,  vel  dete- 
rhis  habet,fine  dubio  mortis  periculum  fubeft :  facit  enim  talis  fudorcc- 
lerem  virium  diflblutionem  ,  quod  fi  augeantur  fymptomata  a  fudore, 
•materiae  denotat  tranfhtionem.  Neque  rediifle  calorem  odhuio  dic  quid 
boni  dcnunciabat,  nifi  in  quantumnatura  videbatur  mimis  agitata,  quae 
.alleuatio  quemadmodum  erat  fitie  ratione  *,  iua  minimum  commodi  at- 
tulit ,  cum  accidcntia  nihilominus  fieuirent  magis  :  nam  fitis  erat  infe- 
ftans,  caloris  adurentis  indicium  •>  verum  hoc  fignum  in  morbis  demon- 

ftrat 


3  5 1      Comment.  in  hfiftoriat  Epidem  Hlppl 

ftrat  tantum  caloris  vim  :  atalia  anncxa  oftehdunt  malitiam,  veluti  fui£- 
fecomatotam,  &  faftidiofam.  Vomitus ,  qnem  habuit,  fuit  omnino  ma- 
lus,omnino  fymptomaticus,fac"his  propter  recurfum  bilis  a  iecore  in  ven- 
triculum  regurgitantis.Damnattalem  vomitum  Galenusi./?r^rr/?^.  tex- 
tu  47.  his  verbis :  Exiguivomitus  biliofi  male  habent  agrotos  ,  idque  clim 
alias  ,  tnm  fi  fupemigilauerint :  5c  enimvero  qui  vomitus  fiunt  praui  hu- 
moris ,  &  funt  pauci ,  detcrrimi  cenfentur ,  quia  nihil ,  quod  paucum  fit 
potcft  aegrorantes  iudicare  :  fiunt  enim  iftar  paruse  euacuationcs ,  aut 
prcpter  partis  opprefiionem,  aut  propter  virtutis  exolutionem  ,  &c  e6  de- 
terior  eit  euacuatio  ,  Ci  fuperuigilaucrint ,  proptcrea  quod  vigiliae  gene- 
rant  bilem  ,  a  qua  non  difficile  vomitus  denuo  excitatur ,  &:  minus  ma- 
lum  quando  caufa  morbificaeiicitur,at  id  fachim  non  cffeconftat^quan- 
do  avomitunon  alleuanturaccidcntia,fed  grauiora  fiunt,inter  quas  non 
infimum  locum  tenet  illud,minxifle  infciam. 

e  Multutn  inquit  minxit  infcia.]  Vcrendum  fymptoma*  &  pcrnicio- 
fum  ex  Hippocratis  dccrcto  i.prorrhet.  text.i%.  quod  exprimit  fic:  Vri- 
77A  excretio  m  non  recordantibus  perniciofa.  His  addit  Galenus.  De phre- 
niticis  quod  dicit  ,  intelligit ,  comparat  fiquidem  author  meientes  ex  pra- 
fentium  admonitione  cutn  his ,  qui  abfque  illa  meiunt :  quidam  enim  matel- 
la?n  petunt^fed  citra  ordinem,  rationemque  in  lettum  ejfundunt.  Qui  igi- 
tur  hi  deterius  habeant ,  quam  qui  nullo  pa&o  nifi  admoniti  vrinam  ex- 
ccrnunt  ,  liqucre  arbitror  :  in  his  enim  feruatur  naturalium  intcllectus 
functionum  vna  ,  ciim  vrinam  in  lectum  exccrnerc  aucrfentur  ,  in  illis 
iUtem  ,  periit  &:  illa.  Quarc  vrinam  emittere  a?grotantes ,  ipfis  non  ani- 
maducrtentibus,  vnum  e  duobus  fignificat,  aut  mentem  eflc  laefam  ,  aut 
veficac  mufculum ,  quo  vefica  clauditur  efTe  refolutum ,  codem  Galeno 
confirmantc  lib.i.  prorrhet.  comment.Afi.  Non  diflimilc  colligitur  lib.$. 
Coacarum  ,  text.jj.  fecl.$.  MicIa  nec  fentientibus  Agris  altas  quidem  le- 
thalia.  Ratio.  Quibufdam  enim  phreniticis,aut  aliter  occupata  mente  id 
accidit,vt  vel  non  fenticntcs  mciant,vel  poftulata  mntula,nifi  incites,non 
mciant:fed  hic  laefa  mens  cft  ,  illic  Sc  laefa  ,  Sc  faepe  cxtindta ,  &  rcfoluta 
vis  mufculi ,  qui  vcficam  claudit.  Eadcm  ratio  excrcmentorum  alui.  In 
hac  mulierc  crant  finc  dubio  dclirij  fufpicio,  ciim  vigil  cilct  >  comatofi 
autem  vigilcs,  vna  pofllint  cife  phrenitici. 

f  Nono ,  omnia  fuerunt  remiffa :  fub  vefferum  comatofa.]  Inualuit  iam 
Vfus  noftris  tcmporibus ,  vt  vnufquifque  Medicum  interroget  dc  .Tgro- 
tantis  ftatu,  £c  fi  quando  contingat  poft  multos  laborcs  pcrpcflbs,  xgro- 
tantcm  meliits  habere,ipfum  fcrc  conualuifle  autumant ,  ncfcicntcs  na- 
turam  pcr  longum  tempUS  dcfatigatam  ,  tandcm  intcrquicfccrc  ,  ctiam 
inuitam  ,  non  dilfimiiiter ,  ac  quis  onus  grauiilimum  fcrcns :  OD  hoc  vos 
adok  nunquam  dicctis  mclius  habcie  aegrotantcm  ,  ctiamfi  re- 

snittUUC  in  dic  conrcmplabili ,  niii  allcuatio  pcrdurct  pcr  multos  dics: 
tunc  cnim  tic  operapte,  £c  vinccntc  natura  ,  non  vcluri  (uccumbentc. 
oncri  ,  quo  tcniporc  rediens  ad  pugnim  ,  rcuocantur  fymptomata  ,  c^ 
iimc  in  grauibus  morbis  ,  cum  «giotamis  pcrnicic    Ecccnono 

dic 


Pars  1 L         JEgrotm  XI L        3 ;  5 

dic  omnia  fuerunt  remiffa  ,  fed  noruoto  dk  remifTio  pe"rdurauir:  at  fnb 
vefpernm  comatofa  :  crgonon  cnm  rarione  melior  videbatur  argrotan- 
tis  conditio,  fed  veluti  cedente  naturaid  fiebat :  ncque  enim  adhnc  fub- 
lata  erat  prauorum  humorum  congeries,  cum  adhuc  pofb  refrigerario- 
nem  quandam  vomuerit  bilem  rlauam:comatofa  nihilominus,  quia  ven- 
triculus  variis  fcatebat  humoribus  :  oportet  autem  parum  comatofam 
fuiffe  propter  bilem ,  quia  erat  ventriculus  affluens  i  inutiles  omnes  eua- 
cuationes ,  quia  nonper  conuenientem  partem  fiebant  in  enixa.  Rem  ita 
efte  demonftrat. 

g  Decimo  ,  riguit.  ]  Neque  dicerem  riguiffe  ,  quia  effet  affectus  vte- 
rus  ,  quo  tempore  familiares  funt  rigores  propter  ipfius  fubftantiam  ner- 
uofam  ,  vti  teftatur  Hippocrates  i  Aib.de  morbis  mulierum  ,  fed  erant  mo- 
tus  natura^tentantis  feeximereab  humorum  malitia,  quae,  vti  apparetex 
fuperuenientibus  erat,maxima:folet  autem  febris  in  illo  motu  exacerbari, 
3c  non  immerito,  capite  plus  iufto  excalfa&o  ,  vigilias  adhuc  patiebatur. 
Neque  fida  alleuatio  cenfenda  eft  morbi  ,  quia  multas  emittens  vrinas, 
extremas  partes  fint  recalefactas  :  fequitur  enim  id  ferofi  humoris  co- 
piam  ,  non  quid  decretorij ,  aut  huic  contigit ,  cum  poft  hanc  euacuatio- 
nem  vomuerit  deterrima  ,  fcilieet  virulenta  ,  nullis  codtionis  fignis  pra> 
eeffis ,  fignum  adeo  perniciofum  ,  vt  multi  poft*talem  vomitum  conuul- 
fi  obierint  celerrime ,  &c  Galenus  in  lib.  prognoft.  text.^\.  i.  in  i .  epidem> 
vult  denotari  intenfiflimum  calorem  ,  fierique  a  bile  adufta.  Quod  ii  ad- 
huc  non  deferbuerat  calor  ,  ne  minimo  co&ionis  figno  exiftente  ,  veriim 
potius  omnibus  coctioni  contrariis  apparentibus  ,  quse  falutis  fpes  fub- 
erat  ,  casteris  ad  perniciem  perfeuerantibus  ,  ipfa  denuo  rigente  ,  extre- 
mis  refrigeratis  partibus.  Funefti  rigores  cenfentur  febrium  ardentium, 
idque  confulo  attendatis  diligenter  ,  prafertim  cum  frequentiores  inua- 
dant  fine  crifi  ,  nequefebris  tollatur ,  viribus  pwecipiic  fra&is  :  nam  vti- 
lius  cft  naturam  otiari,  quain  aliquid  fruftra  moliri,cum  ifte  motus ,  non 
exclufo  peccante  humore  ,  citius  virtutem"  deprimat ,  vt  &  huic  eueniffe 
apparet  ex  fequentibus :  nimirum  , 

h  Sub  vejpertinum  ternpu*  riguityfudauity  midtum  vomuity  xottem  gra- 
uem  habuit.  ]  Nihil  defuiffe  ad  omnem  ruinam  conftat  ex  iis  ,  qux  paffa 
eft,  cum  omnia  effent  fymptomatica,  nihil  omninoiuuantia,neque  vt 
fignum  ,  neque  vt  caufa  :  hoc  modo  ,  quia  nulia  facla  eft  conferens 
euacuatio  ,  vt  eucntus  concludit :  neque  vt  fignum  ,  quia  indicabat  ma- 
lam  qualitatem  ,  &c  deterrimam  aegrotantis  conditionem.  Quod  fi  vn- 
decima  dics  cit  quartidecimi  index  ,  potuiflet  Medicus  mortem  illo  die 
praedicere ,  &  maxime  cum  maiores  in  dies  acquirerct  vires  ,  duodeci- 
mo  die  perniciofiiis  habente  ,  quo  dic  vomuit  multa ,  ex  quo  vomitu  ar- 
guebatur  congcri-s  excrementorum,  quae  circa  partes  principes  erant ,  5c 
vcntriculum}icd  6c  peffima  conditio  fignificabatur  ,  dum  eadem  erat  ni- 
gra,&  fcetida.  De  his  iam  alias  fumus  cum  Galeno  cloquuri. 

1    Sitigultus  muitus  ,fitis.  ]    Singultus  a  vomitu  fit  propter  ventriculi 
iinikmmationem ,  eftque  vcluti  conuuliio  ftomachi,prauumque  fignum: 

Yy  k 


354     Comment.  m  Hiftorias  Efidem*  Hipp. 

k  vomituenimfingultwy  malum.  y.Aphorifm.text.^.Dlck  Galcnus :  Qti*~ 

lis  paffio  efi  conuulfio  mufcuiu  ,  talts  eft  fingulttu  ftomacho  y  (\ui  humori- 

bus   infestantibtu  conutnit ,  duorumcjue  alterum  o&endit ,  vel  cerebrum 

neruorum  principium ,  vel  ventriculum  pati  non  mediocrem  inflammatio- 

nem.  quod  idem  confirmat  ^.de  fymptomat.caufisycap. i.ium  ait :  Fit  fin- 

gultus  duabus  de  caufis  propter  repletionem  ,  &  propter  euacuationem. 

Repletio  ,   cjuotiefcnnque    abundantia  humorum  mordacium  adeft  ,  aut 

etiam  aliquid  acre,  veluti  piperi,  aut  id  genus  aliud  ,fi  autemfiat  ex  ina- 

nitione  omninoeft  incurabdu.  A^.acut.  comment.G^.  Rar6  rlcri  ab  inanitio- 

ne  vult  Galenus  f .  Aphorifm.  comment.  13.    In  hac  mulicrc  pofTet  fortaflc 

dici  cx  multo  praeceflo  vomitu  proucniflc  ex  inanitione,  ob  hoc  tam  ma- 

gnum  malum  fubortum  fuifle  \  atcnimvcro  non  fuit  fufficiens  euacua- 

tio  ,  fcd  flatuendam  huius  fingultus  caufam  malam  ,  &  deterrimamhu- 

moris  qualitatem  ,  cum  vomuerit  virulenra,  hinc  fitis  cxtabat  laborio- 

fa,  non  ceilante  intcrno  inccndio,  quod  fiti  perpctuam  dabat  caufam,  8c 

laboriofam  forcafle  addit ,  quia  non  poterat  non  concurrere  aliqua  oris 

ventriculi  afTedcio  :  virulentia  enim  vix  poceft  excerni  3  quin  afficiatui 

pars ,  per  quam  pertranfit,  &  os  venrriculi  comburatur ,  circa  quod  ficis 

fit  laboriofa  ,  id  eft,  inexplebilis  dicebat  Galen.  6.ltb.  de  locis  male  affe- 

tlisy  cap.y  At  vero3  inquit,  ingentis  fitisy  qua  circa  dtabetem  fit  y  caufa  eft 

ventriculw,aut  caltda,aut  ficca^aut  vtraque  intemperte  ajfefius  ,  maxime 

vero  ob  ipfius  ,  &  lib.4.  acut.  ait:  Verum  tn  totofit  corpore ,  fitim  omnino 

parit}  citm  vero  in  vna  parte  non  ex  necejfitate  ,  nifipars  ipfafitim  pariat. 

Omnium  autem  prtmum  ,  &  maxime  tdfacit  os  ventriculiy  deinde  ventri- 

culus ,  atcjne  ab  eo  ftomachus  ,  poft  pulmo  ,  &  fubinde  ietunum  inteslinum. 

Cum  igitur  ita,  vt  vidcmus ,  eflct  intcmperatum  ,  merito  fitis  fuit  vchc- 

menciflima,  &c  in  cxpulfionemarcriae  veneficne  partem  neruolam  altcran- 

tis,  riguit.  Tanta  erat  larfio  a  mala  humorum  qualitate  contracla  ,  vt  fa- 

cultas  vitalis  concidcrct,  &  cum  ea  animalis,  quod  frequcnciflimum  cft: 

ob  hoc  fa£hi  cfl:  muta  ciica  meridicm  :  erat  enim  mors  prac  foribus :  nam 

id  ficbat  proptcr  extrcmam  virtutis  tefolutionem  ,  &  lic  affe&i  moriun- 

cur  cerro.   Comprobat  Galenus  1.  prorrhet.  text.i^  dum  ait :  Aphonit 

cum  fingultu  pcjjima.  Stgntficat ,inquit  Galenus,  in  comment.  cjuod  ex  hu- 

morum  copia  ^rauctur  ,  vel  mordeatur  y  vel  propter ftigidttatcm  contrtftc- 

tnr.   Qttatn  crgo  voculium  inflrumcntorum  tafionem  fubfcquutus  cfl. 

Rclinquitur  igitur  ,  *UC  copiam  humiditatis  ,  qux  aphoniam  procreauit 

m  os  ventris  dcrluxiflc  ,  aut  quod  acris  fit ,  aut  friguia.  In  Coacis  1.  tn  3. 

rr  vr.i..id  vcrbum  lcgitur.J^"  m  fcbre  continua  jnuti  tacent,  claufis  oculis^ 

fubif/de  C0Hn$H€nTlbm  ,  /i cjHidcm  c  nartbm  fanguis  effuxcrit  x  &  vomuc- 

rtnt ,  iit'juccx  co  loquatitxr ,  C"  tid  fetpfos  rcdcant.jeruantur.  Qaod  fi  nihil 

trtorum  aatdcrit  ,   Mf  dtffialcm  j^iritttm.redullt  111  breut  mortuhtur.    Huic 

fluxir  fangUM  ,  vomuit  ,  Ced  ad  fcipfam  non  rcdiit ,  nequc  loquuta  cfl: 

crgo  debebat  breuiflJmotempons  fpatio  mori  ,  nequc  alitcr  jSfucnirc  po- 

rcr.it,  cum  virtutcs  haberet  omnino  rcfolutas :  a^avot  cnim  quatnor  rr.o- 

djs  hunr ,  piinium  icfolutionc  ,  BHH  ittimobilkatc  muiculorrm  claudcn- 

tiumj 

V. 


Ptrs  11.        JEgrotu*  X 11.       355 

tium  ,  aut  aperientium  laryngcm  >  aut  ixfionc  neruorum  rccurrentium. 

Sccundd  ,  intcrceptionc  materiae  vocalis.    Tertio  ,  viriura,  &  fpirituum 

vitaiium  diffipatione  ,  aut  colleclrionc  ,  vt  in  meru.   Quarto  ,  oppreflio- 

oe  facultatis  animalis ,  aut  extin&ione  ,  quemadmodum  hoc  ioco  ,  & 

qni  hac  de  caufa  muti  fiunr.  *  non  fcruantur ,  fed  qLiambreui  moriuntur. 

Neque  propterea  quod  fanguis  fluxit  e  naribus  fperaffes  faiutem,  ctiamfi 

mcnfium  fuppreflioni  fubueniat  cx  Hippocratis  fcntcntia  f.  Apborifm. 

text.$$.  Quia  oportet  fiat  tempeftiue,non  excreme  dcprcfla  naturarqua:- 

uis  enim  euacuatio  in  virtute  iangtiida  peflima.  Quare  non  immerito 

obiit  dccimaquarta  poft  Yerenda  fyrnptomata,fed  prac  ce;teris  illud  pote- 

rat  virtutem  afficere ,  videiicet  aluus  humida  perfcucrans  toto  morbi  de- 

curfu  fine  conferentia,  Sc  toierantia  ,  quod  fufpe&am  fine  dubio  redde- 

bit  fiilutem  >  ciim  videretur  fequi  retentriris  facultatis  imbeciilitatem, 

eoque  dcteriorerat  cenfendum  id  fymptoma,cum  fueritexaflidentibus. 

Dixi  factam  efle  ex  imbeciliitate,  quia  hoc  fymptoma,referente  Galeno, 

1.  Apbonf.  comment. 10.  multas  habet  caufas.  Fit  hoc3  vel  quiaplva  ajfu- 

mitur  ,  quam  hepar  indigeat  ,  aut  quia  citius  deijciatur ,  qukm  hepar  at~ 

trabat ,  quotiefcumque  enim  hepar  adfe  t.intkm  traxerit  ,  quantum  indi* 

guerit ,  &  abu6  modum  excedit ,  e ihs  fuperwcaneum  derelinquitur.  Aut 

quia  properat  ad  exitum  ,  &  hepar  non poteft  quantum  fatis  eft  attrahere, 

aut  quta  adeft  multitudo  bilis  ,  quA  irritat  ad  expulfionem.  Aut  quia  alui 

potentia  retentiua  fatta  fit  debtltor  ,  quod  vtrumque  crediderim  fuijfe  in 

hac  muliere  :  snam  &  maia  qualitas  aderat ,  vt  demon&rant  euacuationes9 

fed  &  infignis  debilitas  k  principio  facultatis  retentiud.  Hoc  igiur  fuit 

caufa  aiui  humidac.    Horruiffe  denotabat  humoris  malitiam  neruofas 

partes  lafdentis.    Et  fi  tandiu  perdurauit  ,  &  vim  grauiflimi  morbi  fufti- 

nuit  ,  hoc  referendum  eft  in  artatem ,  ciim  attingeret  tanuim  annum  de- 

cimumfeptimum  :  per  aetatem  cnim  multi,aut  euadtint  ,  aut  in  longius 

vitam  producunt,  vt  de  Sileno  Hippocrates  teftatur.  Hoc  debetis  obfer- 

uare,  enixas  omnes  ,  quibus  a  partu  aluus  largius  eft  mota,  eife  mortuas. 

Faciatque  hoc  vobis  ad  praefagium,&  ad  cttrationem. 

Curafio. 

QVammuita  potuiffet  Medicus  praefcribcre  ,  vt  fublcuaretur  hazc 
segrotans,fed  fruftra  haec  fiunt  in  huiufmodi  morbis.  Hic  fine  dubio 
fiullo  modo  eratpraetermitcenda  venae  fectio  ex  partibus  inferioribus ,  8c 
iteratd  fa6taiuuiffet,fi  huic  euacuatio/ii  fuiffet  locus :  nam  in  huiufmodi 
cafibLis  aluo  largius  fluente  videtur  interdici  rationibus  iam  cum  Gale- 
no  habitis.  Ego  fi  inuiferim  mulierem ,  inueniflemque  poft  partum  fup- 
prefla  puerperia,  cum  virtute  valida,  antequam  produceretur  motbus  in 
muiiere  boni  habitus,  fanguinem  extrahi  curarcm,  at  non  vnica  vice,  fed 
primum  ad  |.«/.  manc,  &  iniecto  refrigerante  clyftere,  fi  plus  iufto  non 
cuacuarctur,vcfpertino  temporc  eandem  quantitatem  euacuarem,exper- 
£tis  diligenter  virtutem  y  ax  fi  a  principio  inuenirem  virtutem  imbecillam: 

Y  y     z  cura 


3  5  6     Comment .  in  Hiftorias  Epidem.hfippl 

cum  largo  alui  fluore,quamcumque  aliam  euacuationem  haberem  fufpe- 
ccam,&:  ad  alia  animum  conuerterem  ,  ad  dcco&a  qune  ckra  caliditatem 
poflenr,aut  menfes  euocarc,aut  vrinas  mouere,aut  fudorem  elicere,  quia 
hoc  modo  poreit  diuerti  materia ab  aluo  ad  vterum,ad  veficam ,ad  cutim, 
malcficam  qualitatcminrcrim  attcndentes,capiti  prouidentes  oxyrrhodi- 
nis ,  vcntriculo  olcis ,  fomentis :  ied  imprimis  virtutem  roborare ,  partes 
extremas  refrigeratas  fouerc  pannis  calidis:fpinalem  medullam  inunge- 
re  ,  sicquc  pro  ratione  fymptomatum  fubuenire  quantum  per  artcm  Me- 
dicam  licebat  :  prae  cxterisanimam  componcre,  Religiofos  vocare ,  ipfis 
curationem  vcram  imponcrc  ,  quia  ars  Medica  non  poterat  morbi  mali- 
tiam  euincerc,  idc6  merito  obiir. 


PETIU 


357 


PETRI  FRANCISCI 

PHRYGII. 

C  0  M  M  E  N  TA  R  I  0  RV  M 

in  HiBorias  Epidemicas  Hippocratu 

PARS   TERTIA  ET    VLTIMA: 

I  N    Q^VA 

HifforU  ^Egrorum  XVh  ab  Hippocrate  propojite, 

feStwne  tertia^libri  tertij  Epidemicon> 

accurate  explanantur. 


APPHSTOS  npaTOS. 
*3fr*wqBk  N  e«W$  tUcl- 


^Egrotvs    I. 


CicvvQ^  ,  o$  kclti- 


^J^jfjfj    CTC*,  7Wf)i7°$  i<\&£lV 


NTbafo  Parium 
quendam,  quifu- 
praDiana  &dem 
decumbebat ,  fe- 


c£vc.  kut  ^fctrf  %tu>ixw  >xclu-  bris  corripuit  acuta  ,  primoy 
a&Jhs.  Ji^oiJh^.  >$%i$v  ©^  a  continua  ,  &  ardens.  In  frin- 
jic*)MjtTnJ)iq .  Ttj  cwdic.  a^v7rv  ©>.  cipio  fitibundus  eraty&  feporo- 
xsihin  Tug?%vJh<  cr  ^^oi^j.  fus  >  rurfufijue  infomnis.  Inter 
2&t  Kdjyjf..  g  ,  ifltni  iXajfvJiq.  initia  venter  turbatus ,  vrin* 
*zrcLpUp%anv.  £\  <&apGoguujSv  7mv-  alba.  Die  fexto  ,  erat  oleofi* 
ru.  xJiv  cmoi^y^.  ctM*  *££  76       vrina ,  aluut  biliofia ,  pinguifi- 

que^  delirauit. h  Septimo ,  om- 
niafiunt  cxacerbata, c  nihildormiuity  c&terumfimilcs  erant  vri- 


Yy     j 


VA 


358     Commmt.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

'i/xoicty^m  f  yvvfAYig  7&&t,}4Jict.  n&^  &  mens  perturbata  ,  alum 

"X&i  3  *9/Aw$  j  ypXtochct  A/^56  itembiltofa,pinguifque .  Inde^ 

JlijA-fc.  ^§tj  n\cfJUK^v  ^Tii  die  ociauo  *  parum  ex  naribtu 

ptvuv  is*£*i.  r\tti<r*v  \&J\ct  bhiyt.  ftillauit^  vomuit  virulentaj  & 

cfMK&i  cMQkfAridTi.  & \  2l&  t  ciu-  pauca3parum  dormiuit.e  Nono> 

tzsv.   /',  7rdv(&  gwjiJhttiv.  i*\  nihil  ejl  immutatum.  Decimoy 

iJjoacnv  a  J\l  oAtf .  (zfeti-^ufci  fB/J ,  cunffafuerunt  remifiora.  Vn~ 

1u%j  ^  toA/v  civid*pt&vd?i .  //3',  decimo >  fudauit ,  a/  nontoto 

Twpffbc,  c£v$.  ffy&zrlKg>(&  ^chd-  corpore.    Extremitates  jrixe- 

cA«t,  AgjrS5*&?A<*.  x&iW)  cvctfv-  runt^ftatimque  recaluit.  Duo- 

fY\fj&.  TnzpiKftecriv.  i£  ,  3fa7rovct>$.  decimoyfebrts  acuta.  DeieEiio- 

sre  yt^  V7TVQI ,  J?rg  7Wf>iJoc  imT^-  »r;  btltofx^  tenues^  multa :  vri- 

nv.  k\  Mjz&eri  cfiote.  a^uirv^.  nafufpenftones  hahebat ,  ^//- 

^fyO&^W^-  /S^oiJict.  'bTmeirs.  rauit.  ?  Septimodecimo ,  graui- 

xa(&T*<h$.xJ'.  vmzei^i.  KJi>  ter  habebat  :  neque  enim  vel 

Swuffi*.   X9i\ln  tf'  cwuuisur.  ksh  fomnijvelfebrts  producebatur. 

ttbA/v  cukdipf&vdv.  fAy  ct7rvp  ©-*.  Vigeftmoj  vndique  fudautt^  in- 

whwfcujui&txpovQvil  truyyn sim*.  fomnts  ,  deieciiones  btlioft ,  4 

ott©-'.  cfJLiKpd  ttoA/v  iiropi^i.  Kj  cibo  abhorrebatyfoporofm  erat. 

24#  to^  myfhounf^jcog.  Jnv-  S  guarto  &  vigeftmo  recidtua. 

f&>.  7»  ^  j  *»  J*J*.  UydfTQi  Trigeftmoquarto  febre  fuit  li- 

<{&A«Vo/,^  <5feKX<p!ouitv ,  7roA/p  £<r,  /*/0#J  nonfubftitit>atque^> 

Cmgpipi.  tnm&loiai  rt  toAAoT-  calorredtjt.  h  ^uadrageftmoy 

ai  y  £  peotoot  G&o-ixfiTO.  vTTVQi  febre  liber  ,  aluus  Jpatio  parue 

K&m)  *b&a  S$  varo$7>:<p<£* .  mx^-  nonfubttitit ,  /*  «£0  ahhorre- 

xp*7iv.  S^t7m^cipB^t^v^cio<{  bat  ,  rurfufque  a/iquantulum 

•t1wii&\j7&.  Tu&xiJlct  Q  ^  to«-  febricitauit ,  idque  femper  in- 

fiy  K&j  iyi(gi K^/A/Zwj  Giwisu{Mvct.  conjlanter ,  woio  4 ^^  //^r, 

j^t/  ttk A/v  Sfe.XuoySpoi.   7wpiTict  modi  non  liber  :  nam  fiquando 

^uwi^ict.   JfexjpiuP7*  tmMcl,  intermitteret ,  efetque  leuiorr 

M7r/ct.  c*  yTtjpK  iiJLicyi*7Ti5u-  repetijt.  l  Ferculis  etiammul- 

K.  7*7  0*  K9/A/r  ^uvf^cjg  -b&i  Tqg  tis ,  vitiosifque  vtebatur.  Cir- 

ti^Tiisvypr;  pAhwJlorv^vypcjloTj  carecidiuasfomni  mali ,  deli- 

. HkfAm lcv.yj  ^UAjt^tujjJiijCjt  {&-  rauit ,  vrindmque  tum  reddi- 

dit  crajfam  illam  quidemycate- 

rum  turbatam ,  cr  malam  >  k  aluus  adflrifta ,  rursufque  laxatay 

1  fcbricuLt  co?itinuA  :  deiecitoncs  multa  ,  tcnucs  :  Centefmovige^ 

mo  dte  obtjt.  Erat  hutc  aluus  ab  inttio  adfnem  vfque  lubrtca3cx- 

9  4reuitque^> 


Ttrs   111.  ALgrotutL       359 

91  &  *TtvShim.  3&  $4&  rite®*  creuttque  bili<>fajaumidafnul- 
toetoe,  naij&mS^  S  7fr.£stt$  ta.  Cum  ftbfiBeret  fcruida,  & 
frov&v.aypuTTvQs.-XTnnT&.w-  cruda.  Frin*  perpetuo  maU^ 
n%kco$  Kctuai&:  foporofus plurimum  erat  3  cum 

doloribus  infomnis  erat  ,  a  cib$ 
abhorrebat.  Continenter  ardente  ftbre  laborabat. 


COMMENTARIVS. 

YltA)  atquc  timenda  fymptomata  habukhic  a*grotans,  quas 
infirmo  fuftinendo,  5c  Medico  curando  negocium  facere  pote- 
rant.  Mirum  tandiu  perdurafle  ,  &  crederem  rcfercndum  efie 
hoc  111  robur  virtutis,  nequc  fortaflc  obiturus,  fi  conuenientem  (eruaflct 
vi&us  rationem.  Morbus,  quantum  extextu  clicimus,  fuit  fcbris  acuta, 
Sc  ardens  cx  interna  humorum  putredine  ,  fcilicet  venarum  ,  non  au- 
tem  extra  per  fentientes  corporis  partes  materia  delata  ,  velutf  in  tcr- 
tianis  euenit ,  quae  nihilominus  dictintur  ardentes.  Hoc  vt  innueret, 
addit. 

a  Continua.  ]  Caufamhabuit  humorcmpituitofum  fubdominantcm, 
biliofum  praeualentem  ,  non  exclndcntibus  nobis  melancholicum  ,  vt 
longitudo  morbi  arguit.  Qualis  fuerit  euentus  ex  textuhabemus,  nequc 
alitereuenire  poterat,  fi  vera  funt,  qux  Galenus  cum  Hippocrare  fcribit, 
praua ,  &  lethalia  accidentia  mortem  inferre.  Morbus  fuit  aprimis  die- 
bus  acutus j  fed  poftca  deferbuit  calor ,  tenuiore  materia  refoluta  ,  con- 
tumaciori  reli&a.  Hanc  natura  tentauit  fsephis  debellare ,  vt  rcbcllis  au- 
tem  ,  &  multanon  potuit  cuinci  s  fedpugna  inter  naturam  ,  &  caufam 
morbiticam  facpius  orta,vti  vidcbimus,tandem  euafit  inferior,  8c  ccntefi- 
movigefimo  die  fuccubuit.His  omnibus  de  caufis  Hippocrates  reccnfens 
ftatum  segrotantis ,  dicit  fuifle  primo  acuram  continuam  ,  &c  ardentem: 
veriim  progrediente  tempore  ,  tum  propter  virtutis  imbecillitatcm ,  tum 
propter  matcria:  lcntorcm  alias  fine  febre  ,  alias  fcbricitare  videbatur, 
quod  clare  patebit.  Et  vt  fermonem  aggrediamur ,  quemadmodum  fta- 
tim  ardens  erat  fcbris  ,  ita  ctiam  habuit  accidentia  ardorem  denotantia, 
videlicer  fitim  ,  neque  putandum  eft  fuifle  mediocrem  ,  fed  moleftam 
admodum  ,  verum  in  tanta  vaporum  copia  grauato  capite  fiebat  aliquo 
modo  comatofus,  fed  praenalente  biliofo  humore  ftatim  fiebat  infomnis. 
Videtur  ante  oculos  poncre  virum  bcnc  potum,&  fere  ebrium,  fiunt  hu- 
iufmodi  homines  veluti  fomnolenti,  nequetamen  dormiunt,immo  om- 
nino  infomnes  funt.  Perinde  in  hoc  segrorante  vis  febris  eleuauit  vapo- 
rcs  aduftos  ad  caput,  ex  quibusvigilia^erartamen  aliqua  portio  humoris 
crafli  caput  irrigantis  ,  (  huius  eft  ferax  ccrebrum  )  &:  ob  hoc  vidcbatur 
in  fomnum  inclkurc.  Harc  cum  ita  fint ,  non  eft  diccndum  fcbrcmhanc 

fuiflc 


3  60    Comment.  m  Hiftorias  Epidem.  Hippl 

fuiffe  vere  ardentem,  quam  ab  bumore  biliofo  ortum  ducere  confitetut 
Galenus  i.  tn  3.  epidem.  cornment.y.  Reprsefentat  nobis  earum  febrium 
naturam  ,  quam  defcribit  in  hac  conftitutione  ,  dum  air :  comm.^.  Fe- 
brium  ardenttum,  qu£  vigebant  htc  erat  natura.  Initio  foporofi.  Hanc  par- 
ticulam,  dum  expendit  Galenus,fraec  addit :  Vcrum  hic  fiatm  ,  cum  capttt 
multa  humtditate  irrigaret ^foporofum  ant  omnibtts,  aut  plerifque  vtcunque 
laborarent  >  fymptoma  attulit  fub  morbt  tnuafionem,  vbipraui  bumores  non- 
dum  eo  deuenerant  acredtnis  ,  vt  vigtlias  vehementes  ,deUria  ,phrenittm- 
cjue  concitarent  \  hoc  autem  genus  Febrium  ardentium,  non  fuifle  exqui- 
fitarum  manifeftifiimum  eft ,  quandoquidem  exquifita:  fcbres  ardentes 
fiunt  a  bile  flaua  foliim  ,  non  ab  alio  humore,  confirmante  Galeno  Itb.i. 
de  crtf.  cap.6.  Sc  addam  verba  propter  eos  qui  grauantur  Galenum  con- 
fulere.  Dtco  autemfebres  continuas  idern  habere  genui  cum  fingults  inter- 
mittentibns  ,  curn  tertiana  quidem  exquifita  ,  exqwfitam  ardentem.  Sub- 
dit :  Nam  cum  exquifttafebris  ardens  alia  omnta  feruet  exquifit&  tertiana 
indiciayeofolum  dijfert,quodneque  cum  rigore  incidat ,neque  adid  infebri- 
citationem  definit.  Haud  mnlto  poft.  Nam  quod  ob  folarn  flauam  bilem 
fcbris  accendttur  fine  aliquo  vifceris  ajfetluyfiquide?n  manente  adhttc  intra 
vafa  bile  accendatur  ,  exquifita  febrps  nuncupatur  \fivero  per  totum  cor- 
pus  deferatur ,  tertiana.  Quibus  omnibus  febrem  ardentem  exquifitam 
non  fuifle  conftat ,  cum  ea  defint ,  quce  ad  talem  febrem  conftitucndam 
requiruntur ,  fed  fuifle  aliquam  humoris  falfi  pituitofi,  ciim  hiec  humo- 
ris  qualitas  febrem  ardentem  inducat ,  tefle  Hippocrate  ^.acut.comm.Cu 
id  quod  confkmat  morbi  iongitudo,&  accidentia ,  qua:  fuperuenere,  de 
qua  fcbrc  loquens  Hippocrates  4.  acut.  text.i  5.  fpuriam  appellat ,  dum 
ait  :  Febrem  caufum  Aiedicos  reperio  appellantes ,  cum  vrens  caliditas  ,  & 
fitis  incompefcibilts  hominem  torquet.  Quod  Ci  ita  habet,  caufum  eum,  in 
quo  corpus  non  vritur,  fitifque  leuis  fit,  caufum  quidcm  fimpliciter,  ex- 
quifitum  autem  ,  legitimumque  non  dicemus ,  pro  dimidia  autem  parte 
cum  talis  fit  breuioris  do&rins  gratia  caufum  appcllare  haud  perpcrara 
fucrit.  Qu.o  autem  modo  tertianis  in  fcbribus  appellatione  huiufmodi 
vti  confueuimus  ,  ita  duo  cauforum  genera  cfTe  intelligemus  ,  vt  tertia.- 
narum  gratia  duo  efle  quifpiam  dixcrit  *,  vnum  cxquifitum  ,  legitimiim- 
que  ,  alterum  ver6  fpurium  ,  nothumque  ,  cui  videlicct  cx  legitimi  qui» 
dcm  fymptomatisnonnullainfunt ,  aliqua  ver6  non.  Quare  nequeillae 
ardcntcs  fcbrcs ,  de  quibus  in  hac  conftitutione  verba  fiunt ,  erunt  legi- 
timai ,  dc  pcr  confequcns  neque  harc  de  qua  agitur.  Potius  talis  vjdctur 
fuifle  illa,  qualaborauit  mulicr  apud  Pantimcdcm  dcgens,cum  cflct  ad- 
modum  fuiculofa,  &  adureretur  ,  qux  duo  funt  prxcipua  huius  fcbris 
accidcntia  ,  vt  2.  m  i.cptdem.  text.y^.  &  tnhoc  libro.  Hic  igitUC  argro- 
tans  ,  cum  non  ita  fc  habcict ,  ncquc  fcbrc  legitima  ardcntc  fuiilc  aftc- 
«fhimdiccndum  cft  ,  prrlcrtim  cum  fopOK  tcniarctur,  quod  iymptoma 

los  bumorcs  adnmccri  denqubat.  Atctrirnvcro  ncquc  ob  hxc  acci- 
dcmia  fcfpcraflct  adhucMcdicus  dc*grotantis  (alutc  :  at  habcrc  aluua 

lncntcr  tuibatam  ,  hoc  crat  cx  pcrniciofis  fignis  :  malc  cnim  vtplur 

rimum 


Tars    II  /.  jEgrotus  L        361 

rimum  a&um  eft  cum  asgrotantibus  febre  ardente  laborantibus,  quibus 
aluus  plus  iufto  turbatur,  id  eft,  validius  mouetur,fi  credendum  Hippo- 
crati  tib.4.  Coacarum,  text.16.  cemment.i.  Ibi  legimus.  Infebre  ardente 
valde  foiuta  alum^tethate.  Verum.,  neque  immerito  a  me  dictum  eft,vt- 
plurimum,  quia  eo  tempore  multa  veniunt  expendenda  \  fcilicet,an  poft 
cuacuationem  iuuetur  aeger  ,  fi  die  critico  euacuatio  fiat  praeceflls  fignis 
coctionis ,  quia  tunc  criticum  eft  alui  profluuium,  8c  iuuat  •,  Sc  ob  id  non 
fimpliciter  intelligendus  eft  textus,  fedfi  poft  euacuationem  in  principio 
fa&am  ,  nuilis  coctionis  fignis  exiftcntibus  ,  &  praefcrtim  fi  augeantur 
fymptomata ,  tunc  fine  dubio  deterrima  eft  a?gri  conditio.  Hxc  debcc 
Medicus  confiderare  circa  Hippocratis  di&um  j  nam  faspe  fit  hacc  eua- 
cuatio  propter  alimentorumcorruptionem  in  ventriculo,quia  fcilicet  lfe- 
datur  ventriculus ,  aut  propter  hepacis  imbecillitatcm.  Qu6d  fi  confer-N 
tim  fiat  talis  euacuatio  ,  Sc  fymptomatice  ,  neque  accidentium  grauitas 
diminuatur,  tunc  dicitur  lethale  profluuium  yt  fignum  ,  5c  vt  caufa.  Pri- 
mo  modo  ,  quia  indicat  alimentouum  corruptionem ,  imbccillitatem  he- 
patis,  &  eiufdem  vehementiffimum  calorem.  Vt  caufa,  quiaarger  exfre- 
quentia  defidendi ,  Sc  labore  vigiliis  infeftatur ,  &  ex  copia  excretionis 
periclitatur,  quia  linquit  ficile  animo ,  Sc  ipfius  vires  exoluuntur.  Hxc 
omnia  confirmantur  Galeni  auctoritate  in  lib.  4.  acut.  text.40.  dum  ait. 
Alum  foluta.  Non  eft  autem  hoc  proprium  febris  ardentis,fcd  interdum 
fit  propter  ventris  cruditates ,  &c  in  eodem  lib.ex  Galeno  ,text.  17.  habetur 
fic.  Et  fane  in  hunc  modum  dittum  efl%Aium folutay  non  quod  caufisfym- 
ftoma  hocfit  perpetuo,fed  vt  interdum.  JSfam  quibusventer  ita>  vtdiUum 
efl,  afficitur,  his  corrupto  cibo  deiefbiones  tiquida  exisiunt3fiunt  etiamquo- 
tiefcunque  ita  laborant  ob  iecur  :  nam  tunc  aliquando  apparent  dura,  &  m 
jpiras  circundutla3quando  iecurfolu?nphlegmoneafficitur3ita  excernuntur. 
Verum  ,  fi  cum  phiegmone  fuerit  &  imbecillitas ,  tiquida  excernuntur3fci- 
licet  vifcere  aiimentum  ad  fetrahere  nequeunte3& diBinguuntur  ab  ijs3quA 
vitio  ventris  fiunt,chylofitateMad:em\s  Galenus.Ex  quibus  facile  colligi- 
mus  in  hoc  aegrotante  fequutam  eflb  euacuationem  tum  propter  humotu 
prauitatem,tum  propter  vifceris  imbccillitate.Prarter  hanc  euacuationem 
fubdit  vrinam  fuifle  albam. Vrina  fit  alba,  quia  aluo  mota  diuertutur  hu- 
morcs-,vel  quia  ferantur  humores  ad  caput,  antefignana  vtplurimum  de- 
lirij-,velctiam  fit  alba  in  maxima  humorum  cruditatc,malum  omnemam 
dcfatigatur  natura  in  concoquendo  \  vcrum  talis  vrina  pra^ter  crndita- 
tem  aliud  nihil  denotat,  neque  mortem,  neque  falutem,  nifi  in  quantum 
virtus  eo  temporc  attendeda  ^.Aphor.cem.71.  Sed  eflc  oleofomhoc  qui- 
dem  graue  cenfetur,  neque  tamen  fimpliciter  eft  lethalis  talis  vrina,quia 
cxpeditmulta  confidcrarc:  nam  haec  denotatpinguedincm  liquari,quod 
in  febre  acuta  non  fit  quid  nouum,  ciim  ctiam  fanis  contingat,  pras  calo- 
ri$  vchemcntia  renum  ,  aut  fuperiacentium  partium,  loquimur  autcm  dc 
ea ,  quas  pinguedinem  habct  fupernatantem  :  at  quae  fubftantia  talis  eft, 
illa  deterrima  exiftimatur,cum  fundi  carncm  iit  indicium  :  aliudeftenim 
carnem  liquari ,  aliud  adipem.    H*c  cft  triplcx  ex  Galcno  lib.  de  yrinis* 

Zz  cap.if. 


3^2-    Comtnent.  in  Hifiorias  Epidem.  Hipp. 

cap.i^.  Vna  dicitur  Elaeochroa,&  illa  eft,quae  colliqiutionem  totius  cor- 
poris  minatur,&  qiiae  olei  colorem  habet.  Quae  Eheophanes,illa  eft,quce 
habet  aliquid  magis  fimile  oleo,  quod  fupra  vrinam  infidet,  &  arguit  au- 
gmentum  colliquationis.  Tertia  dicitur  ELxodes,  qua:  tota  fui  iubftan- 
tia  ,  &  vndequaque  eft  veluti  oleum.  Hxc  indicat  ftatum  ,  &  vigorem 
fummumcolliquationis.  Vrinae  huiufmodi  etiam  adipis  renum  colliqua- 
tionem  fignificant  ;  cognofcuntur  autem  renum  adipis  colliquationes, 
quia  multaapparet  fimul :  quando  autcm  caro  colliquatur,non  tanta  fta- 
timapparer,  hinc  Hippocrates  j.Aphorifm.  tsxt.tf,  Qutbiu  inftdens  pin- 
gue  ,  ac  fimul  totum,  ijs  renum  vitium  acutum  fignificatur.  Galcnus  fuper 
tcxtu  examinat  pauticulam ,  acftmultotum  3  Graeci  ct$?kv  dicunt,  qua 
particula  vult  diftingui  colliquationem  adipis  renum  ,  a  colliquatione 
totius  corporis,  &  reddit  rationem  j  quia  in  renibus  facta  colliquatio  fta- 
tim  ad  veficam  defeftur,&  tpta  poteft  excerni  per  vrinam ;  &:  idco  in  re- 
nibus  ipiis  efl  c  affedcionem  commonftrat.Adeps  autem  colliquata  in  aliis 
corporis  partibus  nonceleriter,  neque  fimul  tota  ,  fed  paulatim  exit  cum 
vrina,  quia  primum  oportet  pertranfeat  partes  vicinas^pofteaalias,  donec 
ventum  fit  ad  rcncs.  Verba  Galeni  ita  fe  habent.  Simul  totumjermoni  ad- 
ieflum  eft>  mihi  videtur  de  tempore  dttlum ,  atque  adeo  adtpis  renum  often- 
dere  colliquationem.  In  alijs  emm  partibits  corporis  adipes  colliquati  ,  pau- 
latim,&  non  vniuerfim  exeunt  cum  vrina  >  primhn  colltquatione  participa- 
ta  a  venis  illis  viciriis ,  deinde  ab  ijs ,  qu&  continuantur  ,  &  rurfm  ab  altjs, 
donec  ad  renes  perueniatur.  Adipis  vero  circa  renes  colliquati  tranfumptio 
ad  vrinas  celerrima  eft,  &  non  pauiatimy  fedfimul  tota,  atque  ideo  in  reni- 
bus  ipfis  dtffofitionem  effe  monftratur.  Quibus  fic  ftantibus,fuilTe  vrinam 
elaeochroa  dictam  crederem,  qucc  principium  colliquationis  fignificat :  fi 
enim  a  toto  corpore  proueniflet ,  prius  meo  qu-idcm  animo  ,  vniuerfum 
corpus  tflet  colliquatum  >  quam  mortis  diem  tctigiflet.  At  vtcumque 
eiTet ,  calor  ingcns  ab  his  vrinis  dcnotatur  ;  cxpcricntia  confirmat ,  quo- 
niam  apparcnt ,  aut  in  morbis  acutis ,  aut  in  aliquibus  fanis,  qui  rencs  ha- 
bcnt  pliis  iufto  ferucntcs  proptcr  hepatis  phlogofim  ,  dc  quibus  vrinis 
traclat  Galcnus  idem  i.  de  crif  cap.i  i.  Similiter  de  pingaibus  alui  cx- 
cremcntis  agens ,  ait :  Porro  opima  deietlio  fit ,  quoties pwgucdo  ab  igntto 
calore  confumitur,  neque  facit  aliquam  diftinffioncm  i.prognoftic.tcxt.n, 
Qua  dc  caufa  timcndac  funt  talcs  cuacuationcs ,  fcd  multo  magis  aliac 
duac  ,  cum  cx  Galcni  mcntc  fint  lcthalcs.  Ha  ,  inquit ,  lib.de  totim  morbi 
>:poribtts  ,  cap.  6.  funt  magni  morbt  notdt,  :  vcrba  Galcni  :  Quin  ettam  fi 
fifigucdwcm  oleaceam  ,  quam  ikcuc*J\n  vocant  ,  ?nortcm  ?ntnantur.  Subdit: 
Hs.  igitur  fttnt  ynagni  morbi  notc  :  attamcn  dicerc?n  &  has  foffe  tndtcare 
rnagnum  ?norbum  >  quottefcunque  a  pnncipto  apparent :  ttam  <\nis  ignorat 
longe  debdius  cffe  prtncij.  tcmportbus  ,  &  profterca  pojfunt  auge- 

ri  colliquationcs  ,  aucto  calorc  ,  qttod  cuentffe  credi  potcft  cx  ijs  ,  qu&tnfe- 
quentibut  habutt  ,  cum  ab  hutufmodi  cuacu.it innibus  deliraucrtt  ,  quod 
fympto?na  hfequitnr  Aslnantem  tutcmam  dis^ojittonem  tn  huiufmodi  fe- 
:u. 

Septimo 


*Pars    III         ALjrrotm    I.         363 

h  Septimo ,  omniaexacerbata  fmn>nihil  dormiuit.  ]  Hippocrates  tanri 
facit  vigilias ,  vt  hqc  fymptoma  folum  veniat  maxime  in  febribus  conti- 
nuis  obferuandum  ,  vt  fnepius  di&um  eft :  neque  mirandum  fi  quis  m- 
uadente  acceffione  non  dormiat ,  k<\  femper  infeftas  eflc  vigilias  maxi- 
mum  in  omnibus  morbis ,  praecipue  acutis  ,  8c  ob  hoc  non  eft  fymptoma 
nedigendnm  ,  vtautem  hocdemonftret,  quamuis  explicet  grauitatem 
fiatus  aegrotantis,dum  ait ,  omnia  fnnt  exacerbata ,  per  qux  verba  inclu- 
dit  vigilias,dum  iam  dixerat  fuifte  infomnem  ,  tamen  vult  explicite  vigi- 
liasrecensere,cum  fubdit: 

€  Nihil  dormiuit.  ]  Quafi  velit  dicere,  non  multum  facefleret  nego- 
tium  omnia  efle  exacerbata,fed  non  dormiuifle,  adhuc  perfeuerafle  vigi- 
lias  deterrimum  eft  :  nam  prreter  id  ,  quod  virtus  non  inftauratur,humo- 
res  ctiam  non  concoquuntur  •,  quo  fit  *  vt  elatis  ad  caput  vaporibus  non 
raro  mens  vacillet :  nam  vigilias  vrgentes  fine  dolorc  ,  calidam  cerebri 
intemperiem  denotant ,  quae  eo  magis  augetur ,  quo  vigilia:  funt  magis 
infeftae,  8c  ea  ratione  poteft  adeps  colliquari  3  &c  excrementa  apparere,  dc 
biliofa,8tpinguia,qualia  fuerunt ,  qune  feptimo  die  excreuit  *  longe  de- 
teriora.quo  facta  funt  in  die  fua  natura  placido.  At  enimvero,  neque  mi- 
nus  grauia  ,  quae  attulit  octaua.  t 

d  Parum  ex  naribus  ftillauit ,  vomuit  virulenta^pauca^parum  dormiuit.] 
Quam  perniciofa  fit  ftilla  enaribus  3.  in  3.  epid.  comment.tf  .dictum  eft, 
confirmatum  a.  Galeno  fic.   Hoc  in  comitibus  eft  malignarum  febrium 
adurentium  ,  vt  fanguinis  profluuia  lenium  ,  &  vt  breuiter  dicatur.  Omnis 
de  naribus  ftilla ,  vt  docuimm5prauum  eft  fignum  ,  &  itaprauum>  vt  nemi- 
nem  feruatum  viderim  cui  e  naribm  ftilla  profluxit.  Hippocrates  idem  2» 
in  1 .  epid.  fiepius  citato.  Nec  profluxit  e  naribus  fanguis  ,  ne  his  quidem> 
quibus  h&c  accidunt  ,  fed parum  ftillarunt ,  neque  recidiua  vlli  illorum  ad- 
uenit ,  c&terum  adfextumdiem  cumfudore  moriebantur.  Addit  Gaienus* 
Qmn  etiamftillajfe  nares  ,  quod  perniciofum  eft  fignum  >cum  in  alijs,  tum 
maxime  febribm  ardentibm.  Multo  deterior  eft  ftilla  ,  quam  vrina  pin- 
guis,  cum  qua  habemus  ferliatum  illnm  ,  qui  inDealcis  horto  habitabar, 
j.in  3.  epid.  text.  14.  dequo  fic  legitur.  Sexto  die  retrimenta  nigrapin- 
guia  >&tamenferuatus  eft  quadragefimo  die  per  fudorem.  Qudd  fi  quis 
dixerit,huic  etiam  ftillafle  nares,  qui  modicum  meri  profluxerit  e  finiftra 
nare  dic  fecundo.  Refponderi  poffe  crederem  ,  aliud  efle  profluere  me- 
rum,aliud  ftillare.Fuir  quidem  modicum,ex  quo  non  integre  fuit  iudica- 
tus  *,  fed  tamen  aliquod  vtile  attulit,quamuis  non  fuerit  pro  ratione  mor- 
bi.  De  ftilla  fanguinis  loquens  Hippocrates  in  Coacis  ,  lib.<j.  text.^o.com- 
ment.  1 .  haec  habet.  Qui  in  coma  initio  morbi  incidunt  cum  capitis,  lumbo- 
rumicolli>&  hypochondrij  doloribus>&  vigilant3an phrenitici  fiunt.  At  fan- 
'  guisftillans  i)s  c  naribus  lethalis  jum  alias >tum fi  quarto  die ,  vel  merbi  ini- 
f/0.Pr$ter  ftillam  habuit  etiam  vomitum  prauum  rationc  quantitatis,quia 
paucus :  ratione  qualitatis,  quiavirulentus,  citiflime  afFercns  mortem,  ex 
quibus  caufis  non  immerito  vigiliae  aut  concitantur  ,  aut  irritantur. 
^Nono^nihil  eft  immutatHm.]Wxc  dics  folet  efle  contemplabilis,&  fne- 

Z  z     x  piflime 


364   Comment.  in  Hifiorias  Epidzm.Hipp. 

pi(Hmeiudicat,perficiens  euacuationes  in  feptima  incoeptas,in  hoc  autem 
;egrotante  conquieuit  natura  ab  omni  opere  ,  Sc  ita  vt  vifa  fint  remifla 
omnia  etiam  in  decima,  quae  res  potuiiTet  aliquam  fpem  prsebere  falutis, 
fi  iam  apparuilTent  figna  coctionis ,  quamuis  obfcurx.  Atquia  res  aliter 
fe  habebat,&  omnia  potiiis  ad  perniciem  tendebant,  propterea  nihili  erat 
facienda  hcec  alleuatio  ,  tanquam  infida,&  pariim  duratura,  qnod  ex  dic 
vndccimo  habemus  apertius,  qui  cum  fit  dccretorius,aliquid  boni  debe- 
bat  afferre,  &  tamen  contrarium  euenit,  cum  natura,  quam  tentauit  eua- 
cuationcm,  non  perfecerit :  inccepit  emmfudor^fed  non  toto  corpore.Qui- 
bus  verbis  monet  nos  ,  vt  attendamus  euacuationes  quales ,  &c  quantx 
fiant,  &C  przcipue  in  fudorciilud  vnum  obferuamus,  f\  vniuerfalis  fir,vi- 
dclicet  toto  corporc  exeat  :  fi  5c  amplius  iuuet ,  quamuis  toto  corpore 
erumpat.  Hjc,  non  toto  corporeapparuit,  fcd  fortafle  circa  caput  folum, 
aut  clauiculam  ,  fignum  debilitatis  virtutis ,  vt  extremorum  refrigeratio 
denotat,  etfi  ftatim  recaluiflc  oitendat ,  non  fuilTe  extremam  virium  im- 
becillitatem.  Qua:  duodecimo  habuit,nihilominus  erant  praua,ciim  non 
iuuarcnt,  merito  febris  grauior  fiebat.  Neque  mirum  tam  largam  fequu- 
tam  elTe  cuacuationem  per  aluum  materiae  biliofce,  eum  iam  praeccflcrint 
figna  flagrantis  hcpatis,  fed  hoc  fuilTet  mfnus  malum,  fi  iuuiiTent,vcriim 
potiits ,  immc  cuidcnter  nocebant ,  virtutem  dcbilitantes ,  vti  vrinarum 
cruditas  demonftrat :  nam  habcbant  fufpenfiones  ,  antefignanae  delirij, 
quod  poftea  fequutum  eft  ,  quantum  ex  textu  videtur  poiTe  clici ,  dum 
poft  multa  quas  rccenfet,  tandem  fcribit  deliraffe.  Quod  fi  praemiflis  lar- 
gis  cuacuationibus  dclirant  acgrotantes ,  fine  dubio  dcterrima  eft  cegro- 
tantis  illius  conditio.  FortalTe  eodem  modo  productus  ertarTccTus ,  dum 
ad  ca  qux  feptimo  die  facTa  funt,venit :  inquit  cnim, 

f  Septimodecimo  grautter  laborauit :  neque  enimvel  fomni ,  vel  febris 
froducebatur.  Obieruandum  quod  fcribit  Hippocrates,  fcilicet  grauirer 
hborafle  :  eigo  nullum  fcquutum  cft  commodum  cx  euacuationibus, 
ciim  ncque  vigilire  ,  ncquc  febris  rcmitteretur  :  illud  enim praducebatHry 
vcrtitur  remittebatur ,  &  vcrifimilius.  Ncquc  dics  vigciimus  quid  boni 
attulit,  etiamfi  fitcx  dccretoriis.  Sudorquidem  crupit  per  totum  corpus, 
inuciliter  autcm,  cum  aluus  flucret  vt  ptius  copiose,  excerneretque  bilio- 
fiim  matciiam,  quxcrat  potius  colliqiutio,nullareuulfione  facta  a  capi- 
te  ,  fcd  vrgentibus  vigiliis ,  qux  omnia  infequebatur  rcfolutio  facultatii 
naturalis,  cum  a  cibo  abhprrcret,  £c  effet  foporoius.  Abhorrcre  a  cibo  in 
morbo  diuturno,  maximum  malum.  Sunt  huiufmodi  aegrorantes  in  mul- 

i  diffcrentia  :  quemadmodum  cnim  alij  ita  fe  benc  habcnt  ad  obla- 
r.i  ,  vt  quidquid  cxhibetur  affuniahc :  ita  alif,  eriamfi  non  «quc  bcnc  fe 

mt  jramen  ncqucoblatum  cibumrefpuurit.AJijbabentindclc&u, 
quac  affucuerant  tcmporc  (anitaris  aflurnere,  alia  autem  aucrlantur.  Sunr 
qui  appetant ,  fed  oblatum  cibum  rcnuunt'>funt  qui  ncquc  apoctaqt ,  nc- 
quc  h  cxhibeas,quidquid  fit affumunt,fed  omnino  ncgligunt.  Intcrom- 
nos  iftos,pcfHmah2c  cft  conditio  j  &  qui  itafmu  affc&iomnes-moriim- 
rur,  quia  iam  in  his  extin&a  cft  facultas  appetitrix.lta  obiit  filia  Euryana- 

clis, 


Tars   111.        ALgrotus    1.       365 

&is,  Hermocrates,Eumenis  vxor  4.  ep\d.  An  fortafle  dicemus,  propterea, 
abhorruifle  a  cibo,quia  eflet  foporofus,&  mens  quodammodo  vacillaret* 
Non  hoc  dicerem,quia  pcrfeuerauit  etiam  fequentibus  diebus  hoc  terri- 
ficum  fymptoma,quo  humidum  innatum  exficcatur. 

S  Quarto  &  vigefimo  recidina.  ]  Non  video  quomodo  Hippocrates 
fcribat  recidiuafle ,  nifi  iftai  a  febre  liber ,  intelligatur  perinde  ,  ac  de 
Hermocrate  ,  de  quo  legimus  fuifTe  a  febre  liberum  ,  &  non  fudafle  :  iri 
illis  enim  pertimefcenda  eft  recidiua,  in  quibus  nulla  praeccdit  euacua- 
tio,  notatu  digna  ,  quod  apertiflimis  verbis  habemus  a  Galeno  1 .  de  die- 
bm  decret.  cap.i.ftatim  in  veftibulo  libri.  Quare  dicendum fiiifie  iignum 
cxtinctionis,  quod  videbatur  bonum  }  nam  tunccognofcitur  an  fida, an 
infida  fit  alleuatio  ,  quando  fymptomata  annexa  attendimus :  quomodo 
enim  erat  fida  quies  ,  cum  inappetentia  ,  Sc  fopore.  Itaque  tunc  eft  eui- 
dens  fignum  extingui  virtutem  ,  6c  asgri  naturam,quando  alleuato  mor- 
bo  perfeuerant  grauia  accidentia.  Hoc  idem  obferuat  detrigefimoquarto 
die,  in  quo  iterum  dicit  fuiffe  a  febre  liberum ,  cuius  eft  eadem  ratio ,  8c 
dicit  calorem  rediifle ,  non  auctam  efle  febrem ,  vt  demonftraret  iam  ca- 
lorcm  maiori  ex  parte  deferbuifle,  tum  etiam  ex  morbi  natura  id  efle  fa- 
ftum ,  qui  iam  exciderat  ex  acutis  vere ,  &  fa&us  erat  acutus  ex  conuer- 
fione,tum  etiam  propter  virtutis  exolutionemyquas  non  cequaliterpoterat 
aduerfus  morbum  pugnare. 

h  Quadragefimo  diefebre  liber :  Aluus  Jpatio  paruo  non  fubftitk.  ]  Hic 
dies  principium  eft  morborum  diuturnorum,quo  tempore  omnia  ad  mor- 
bum  fpectantia  incipiunr  languefcere  ,  &ob  hoc  a  febre  liber,id  eft,  mi- 
nimam  febrire  videbatur  :  neque  enim  oranino  a  febre  liberum  fuiire  ex 
textu  elicimus ,  cuminfra  ponat  fuifle  continuas  febres ;  fed  nihilominus 
aluus  perfeuerabat  mota  ,  fiue  conferentia ,  &tolerantia,  quod  cognofci- 
tur  ex  inappetentia,  ex  quo  fequebatur  virtutis  depreflio,multa  facla  dif- 
folutione  ,  modica  appofitione  alimenti :  nam  quantumuis  fint  corpora 
humiia  ,  tandem  in  longo  morbo  exficcantur  ,  6c  co  citius ,  quo  miniis 
aflumitur.  Huius  fymptomatis ,  ideft  ,  inappetenriae  tot  funt  caufie  ,  quot 
funtin  fame  •,  fcilicet  minima  inanicio  ,  vt  in  valdc  fenibus ,  qui  frigido 
funt  ,'&  ficcotemperamento  ipfis  particulis  ,  vt  Galenus  in  lib.  detemp. 
quamuis  ratione  excremcntorum  fint  humidi.  Languidus  venarum  fu- 
ctus ,  vt  rcfoluta  ,  aut  imbccilla  facultate  nutrice  ipfius  hepatis.  Laxatio 
ventriculi ,  vt  contingit  iis,qui  mortemhabent  prce  foribus,  Sc  ctiam  de- 
prauarus  animalis  appetitus ,  quemadmodum  in  phrencticis.  Si  autem 
adfitintcrna  inflammatio  ,  tunc  cibos  auerfantur  aegrotantcs  in  principio 
collcdionis ,  ac  fluxionis  ,  quia  pars  illius  humoris  in  ventrem  confluit. 
Deterrimum  autem  eft  hoc  fymptoma ,  hepate  valde  afte&o  ,  quod  eft 
principium  fanguificationis :  contingittunc  aegrotantes  ita  acibo  omnino 
alienos  cfTcvtmortem  potius  cligant,quam  alimentum  admittant  }  &  fic 
habentesfacilc  refoluuntur:  cum  cnim  pcr  vcnas  mefaraicas.quibus  tan- 
quam  manibus  vtitur  ad  attrahendum  alimcntum  ,  non  fiatcibitranfmif- 
fio  ad  hcpar  ,  grauiflimae  fiunt  inappetentiae,  &  putauerim  hanc  ab  hac 

Z  z      3  caufa 


}  6  6   Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Bipp, 

caufa  originem  habere.  Expcdit  in  morbis  hxc  omnia  examinare  cxaclt  r 
vt  fciamus  fouentescaufas  difcernere ,  veluti  etiam  ciim  deftillatio  aliqua 
ad  fubiedtas  partcs  habet  raptum  ,  materia  per  cefophagum  in  pectus ,  £c 
ventriculum  infmuata.  Ergo  quomodocumque  fiat  ,  vt  fymptoma  graue 
non  negligendum.  Febris  aliquando  erat  grauior  ,  aliquando  repetebat, 
id  eit,inualefcebat ,  quod  fequitur  humorum  varietatem,  quibus  non  nifi 
inordinate  poteft  natura  dominari ,  fed  neque  ctque  valida  febris  poteft 
eiTe  his  diebus ,  cum  vittus  veluti  emarcefcens  validos  motus  non  pofTit 
faccrc,  prxter  id  qu6d  fua  natura  morbi  intenfionem  maiori  cx  parte 
amitutnt.IddocctGalcnus  i.lib.progn.cap.S.&c  i  .>id  Glauc.prxkitim  per- 
durantibus  prauis ,  &  malignis  accidentibus  ,  hinc  fit ,  quod  rariffime  in 
morbislongis  expectatur  crifis,  fediolent  morbi  diuturni  non  iudicari, 
foluiquidemperabfceiTum  ,  quandovirtus  expe&at  tempus.  Confirmat 
hoc  Galenus,his  verbis  i.  de  diebus  decret.  cap.io.  Adeo>  vt  quipeft  qua- 
dra^cfimumfunt ,  o?nnes  prorfus  iangueant  ,  coclioni  potius  ,  &  abfcejjibus, 
quam  crifibus  ,  morbos  finientes.  Accidunt  in  his  quoquc  per  excretiones 
intcrdum  iudicia,fed  rard,  nec  magnam  habent  vehementiam  ,  quafi  di- 
catnunquam  iudicariperfecle.  In  cap.vltimb>habet.  Poft  quadragefimum 
vero  iudicia  dijfolui ,  &  lentis  cotliombus  magis  qua?n  fubitis  ynutationibns 
morbos  folui.  Et  monet  locoprimo  citato  Hippocratem  otlogefimo  ^fexage- 
firno  ,  &  ccntefimovigefimo  excepto  ,  poft  quadragefimwn  diem  omnes  alios 
dies  plane  contemnere^  neque  amplius  de  dtebtis  mentionern  facere,fed  alios 
tnbus  annis  ,  &  menfibus  finiri ,  nulla  dierumfafta  mentione.  Quare^qum 
morbus  ad  diem  decimumquartum  ,  &  vigefimum  erat  crudus  ,  non  poterat 
expetlari  crifiscitius  quadragefimo  die>qu&  citm  non  fit  facla  ,  morbumper 
abfcejfum  ,  aut  per  cottionemfolutum  irijpes  erat :  At,  cum  ad  id  naturam 
effe  redaciam  ctrnamus ,  vt  ns  minimamtentet  cotJionem,  imrno  in  dies  ad- 
fim  proftrationis  indicia  ,  non  video  ,  qiu  falutis  Jpes  ejfet  in  Agrotante  fic 
male  ajfetlc.  Quod  fi  peflimse  difpofitioni  addatur  etiam  praua  viclus 
ratio,  fmc  dubio  nihil  dceft  ad  omncm  ruinam.Hoc  vt  innuat,addit  Hip- 
pocratcs. 

'  Ferculis  etiam  mnltis  ,  vitiosifque  vtebatur.']  Quantum  poflit  vi&iis 
ratiopraua  in  morbis  lcthalibus,  iam  antea  di&um  cfhfolent  cnim  morbi, 
qui  propc  crifim  funt ,  autvictus  rationc  ,  ant  agitationc  ab  intempcfti- 
ua  mcdicamcnti  afilimptione  ita  recrudcfccrc  ,  vt  mortem  infcrant :  fcd' 
quanto  magis  potuitin  hoc  mortcm  afFcrre  ,  qui  lethalitcr  crat  aftc&us, 
finc  fignis  coAionis,  qui  alimcntis  indigcbat  multam  qualitatcm  in  pau- 
ca  qu.mritatc  habcntibus.  Hic  abhorrcbat  omnino  ab  his  ,  &  proptcr  dc- 
prauatum  guftum.  Qj_iid  ii  adftantcs  infcio  Mcdico  cxhibuiilcnr,  6V  prx- 
mi  mttliercuUc  idx  ,  qu.-e  poftca  fi  moriaturxgrotans,tam  hilari  fron- 
tc  rcfcrunt  culpam  in  Mctlicum.  Et,  vt  vno  vcrbo  dicam,praua  vidus  ra- 
nunquam  atFcrt  sgrotanti  lcuc  incommodum  ,  fi  morbus  cfl:  lcuis^ 
rinus  valida,faltcroprorogantur ,  rcfcrtqu?  Gilcnus  cafiim  filij  Bocthi  - 
lib.  ad  Pofihumum  ,  cap.j.  Et  ad  fummum  mmquam  non  arfcrt  incom- 
modum.  Enimvcro  ita  facilc  rccidiuant  xgrotantcs,  vt  vidcrim  fcpifli 

mortuos 


^jPars    III.        JEgrotut  L  367 

mottilos  £grotantes,qui  iam  immnnes  erant  a  febre,  fola  capitis  pc&ina- 
tione  ,  quod  fere  eadem  de  caufa  mihi  contigit,cum  rccidiuans  ex  tali 
caufa  plufquam  quadraginta  dies  asgrotauerim  ,  non  fine  euidenti  vitx 
difcrimine  ,  cum  tamen  a  priori  morbo  omnind  eflem  reftitutus ,  Sc  cum 
ratione.  Id  igitur  caueant  a^grotantes ,  moneant  Medici  adolefcentes.  Si 
vera  funt,vt  veriflima  enarrata,non  eft  mirum,fi  hic  a*grotans  ferculis pcf- 
fimis  vfus,&  mnltis,quse  omnino  morbo  3  quo  laborabat  erant  contraria, 
grauiorem  ipfius  ftatum  reddiderit,aquo  tandemfuitperemptiusdiilbiu- 
ta  natura  ,  dum  negligeret  vtilia  >  neque  mihi  hoc  admirationem  facit, 
nam  videmus  adeo  multos  vini  appetentes ,  vt  fibiipfis  morteminferant; 
veriim  iam  inualuit  vfus ,  poftquam  etiam  Hippocratis  tempore  hoc  erat 
confuetum.  Recidiuse  duashabent  caufas ,  externam ,  8c  internam.  Vtra- 
que  duplex  :  nam  caufa  externa  poteft  efle  aeris  conftitutio  ,  cuius  occa- 
fione  dicebat  Hippocrates.  In  morbis  longisfolum  mutare  bonum  ,  ^Jn  6. 
epid.text.io.  Oportet  autemfitin  melius3inciu.kGalcmis;neque  enim  quod- 
cunqne  folum3fed  quod  melioris  fit  conditionis ,  &  contrarietur  ajfeclui.  Siue 
nauigans ,  fiue  terreftre  iter  faciens  quiftiam  in  alteram  regionem  migraue- 
rit,vel  motus  in  itinere  ,  aut  nauigatione  ,  velderis  mutatio  proderit3&  ma- 
xime  3cum  in  derem  contraria  temperatur&  difceJferit3contrariam  autem  dico 
nonfolum  deris  Agrotanti  propria  regionis  temphato3  fed  etiam  ipfius  mor- 
bi^nam  fi  humidus  morbusfit ,  inficciorem  aeremerit  migrandum  3fificcus 
in  humidiorem.  Hactenus  Galenus.  Altera  caufa,eft  praua  victus  ratio,  vti 
iu  hoc.  Internae  funt.  Caufa  morbi  intus  relicta ,  &  calor  prseter  naturam 
circumpofitus  ,  qui  eft  putredinis  redeuntis  author.  Quomodocumque 
autem  fiant  recidiua: ,  funtmalse  3  quia  morbus  morbo  fuccedens  viribus 
fradris  3  longe  maius  periculum  habet  adiunctiim  ,  &prarfertim,fi  aegro- 
tans  dederit  caufam  :  augetur  enim  multo  magis  humor ,  &  natura  diffi- 
cilhis  concoquit,  nec  muko  negotio  fuccumbit.  Hoc  contigit  (  referente 
Hippocrate  )  ciiidam  adolefcenti  vigintiannorum  3  de  quo  ita  fcribitnr 
poft  multa.  Deinde  infaniuit  ftatim3&  mortuus  eft  celeriter  vndecima  die. 
Subdit  :  Occafionem  arbitror  bibere  merum  multum  ,  antequam  infaniret, 
Pauci  anni  huic  prope  viginti  >  4.  epidem.  text.11.  Itaque  cauendum  ab 
erratis  quantum  fieri  poteft,  neque  debent  iuuenes  tantopere  fidere  viri- 
bus.  Redeamus  modo  ad  asgrotantem,  de  quo  agimus. 

In  recidiua  fomni  erant  mali3  delirium.Vrina  turbata.  Per  fomnos  ma- 
los  illospoflumus  intelligere,qui  terribilibus  imaginationibus  funtpleni, 
fiiintque  tales  fomni,quando  multi, &vitiofi  fucci  grauant  ventriculum, 
ac  mordent,  prsefertim  os  eius  3.  Aphortfm.  comment .24.  quibus  fuifle 
hunc  aegrotantem  rcfertum  vidimus.  Pofllimus  etiam  diceremalos,  quia 
poft  fomnum  delirauit  >  mali  autem  funt  fomni  illi ,  qui  delirium  non 
fcdant,  fed  potius  excitant ,  &  ita  mali>  vt  mortem  futuram  prarnuncient 
eodemHippocrate  dicente  i.Aphorifm.  text.i.  incuius  comment.  Gale- 
nus  dicit  :  jQuo  tempore  aliqmd  eft  vtiliffimum  ,  fipr&ter  id  ,  quod  nihil 
prodeft ,  etiam  nocet ,  mortem  nonfine  ratione fignificat.  Delirauit  affecto 
capite :  minxit  vrinam  malam ,  quiaerat  turbida,  maximam  agitationem 

denotans, 


3  68    Comment.  in  Uiftorias  Epidem.  Hipp. 

denotans,  vt  alias  vidimus  i .  de  crif  cap.  1 i.  Quod  fi  iam  prope  centefi- 
mum  diem  ventum  erat  cum  tali  vtina  ,  non  vidco,  quac  falutis  fpes  pof- 
ict  eiTe.  Habemus  Galcnum  modum  pracdicendi  docentem  in  morbis, 
cfucm  attcndcre  expedit  6.  in  6.  epidem.  comme-it.C  Hippocrates  ibi  re- 
cenfet  hiftoriam  cuiufdam  ,  qui  ex  laiTitudinibus  in  quofdam  affe&us 
incurrerat,fed  ncque  mortis,  neque  vrinarum  mcntionem  facit.  Galenus 
in  comment.  fuper  tlio  textu^  inquit.  Certum  iudicium  mortis  ,  aut  falutis 
fe  fa&urum  vrinis  infpcctis ,  hoc  fcilicctmedio  j  quia ,  fi  fuiflent  bonae, 
iudicalfcnthominem  euafurum,  fed  acute  asgrotaturum  ,  finautem  pra- 
use,breui  moriturum  •,  fi  mediocres,  vt  neque  laudandx,  neque  vitupe- 
randae ,  longiori  tempore  perduraturum  ,  veriim  tandcm  moriturum. 
Ergo  his  ita  ftantibus  ,  cum  poft  longam  azgrotationem  prauae  appa- 
ruerint,  quid  aliud  putandum  ,  quam  aegrotantem  hunc  moriturum. 

k  Aiutu  adftncta,  rurfufque  laxata.  ]  Non  poterat  natura  ad  id  reda- 
c~ra  detinere  excremcnta,&  moderari  euacuationi  ab  imbecillitate  proue- 
nicnti,  ob  hoc  ,  etiamfi  aluus  vifa  fit  adftri&a,  non  factum  cft  vi  faculta- 
tis  retentricis ,  fed  facultatis  expultricis  impotentia  ,  qua  decaufa  eft  fta- 
tim  laxataaluus,id  eft,ftatim  rediit  euacuatio,&  multa,&  tenuis.Vtroque 
modo  damnanda  &  quia  tenuis,quae  cruditatem  dcnotabat,&quia  mul- 
ta,  qux  virtutem  poterat  quamcitiflime  dcprimere. 

1  FebricuU  erant  comwu*..]  Ergonon  intcrmittebant,  fed  remittebanc, 
vti  dictum  eft,&  nuncupat  febriculas,  quia  dcgcnerauerant  ab  acutis,  & 
quia  etiam,  quando  virtus  xgrotantis  confumitur  ex  longo  morbo  ,  non 
amplius  vis  a^qualis  morbi  apparct,fed  videntur  febriculae,cum  calor  pr« 
imbecillitatc  non  aeque  expandatur  ad  cxtimas  partes ,  vt  etiam  aliquan- 
do  vidcantur  remiflic  ,  ciim  tamen  intus  aduratur  asgrotans ,  vcluti  & 
luiic  eucnicbat ,  quod  ab  excretis  dignofcitur  ,  cum  feruida  excerneret, 
Et  fi  verum  eft ,  non  raro  ex  acutis  hecticas  induci,  &  ex  longo  alui  pro- 
fluuio  ,  vt  notat  Galenus  1.  lib.de  diffcr.feb.  cap. 9.  mihi  videtur  hoc 
idem  &  huic  contigiflc,  &  cx  ardenti  fcbrc,  continuo  etiam  aluo  fluentc 
in  febrem  habituajem  dcgcneraflc  ,  quam  propterea  Hippocrates  vocat 
fcbriculam,  ad  motum  morbi,  non  ad  periculum  refpiciensrqno  factum, 
vt  tandcm  omni  calore  natiuo  confumpto,&  refoluta  natura,ccntcfimo- 
vigefimo  die  obicrit.  Scruatum  cft  &  in  hoc  iudicium  in  dic  dccrctorio, 
cx  dccretorns  vltimo  ,  vt  notat  Galcnus  lib.i.  de  dtebus  decret.  cap.i  3. 
Poft  hunc  non  numcro  dicrum  ,  fcd  mcnfium  proccdimus ,  &  obfciua- 
mus  Hippocratcm  a  quadragcfimo  ad  hunc  vfquc  diem  non  feciflc  nu- 
mcrarioncm  ,  quia  poft  quadragcfimum,  quafi  nihili  faciat  alios  fcxage- 
fnno  cxccpto,  &  o<ftoge(imo,quos  acutorum  cxdccidcntia  ctiam  termi- 
nos  vidctur  conftituerc  ,  quamuis  dc  his  dubitatio  fit,  dc  quadragefimo 
nulla  j  nam  fitaliquando  vt  flegrotantCS  auitc  fcbricitcnt  vfcjucad  hos 
dics,  non  alia  rationc  ,  nifi  quia  aut  non  fuit  acutus  a  primis  dicbus,aut 
quia  infringitur  acutrcs,  poflcarcdit  :  nam  i\  Hippocratis  vetba  fimplici- 
tcr  fpcdcmus :  oc~togciimus  dics  eft  ctiam  rciminus  acutotum  ,  quando 
.'  lccnafcidcs  fuk  co  dic  pct  fudorcm  iudicatus,  quod  maxhnc  ol 

uandum 


Tars   11L  jEgrotut  L     369 

uandum  monet  Galenus,cum  raio  accidat^vt  quadragefimus  hoc  modo 
iudicet,  mulco  minus  odogefimus ,  &  tamen  fccibic  Hippocraces  fic : 
Olluagefimo  riguit,  febris  acuta  inuafit  jnultum  fudauit  tprcrfus  iudicatus 
eft.  Scd  veniamus  ad  texcum  :  Ccnbit  habuiile  altium  femper  lubricam  a 
pdncipio  ad  finem  >  nec  iucam  fine  dubio  pocius  colliquacionem  argue- 
bac ,  cum  non  obfcura  virtutis  concoctionis  imberillitace,  quae  ab  incen- 
fo  calore  pcouenilTe  certiffimum  eft  ,  cum  biliofa  excecneret ,  etfi  cruda, 
quod  explicat  per  vccbum  illud  : 

m  Humida.  ]  Oportet  enim  morbo  in  iudicationem  eunte  compa&a 
apparece :  fed  5c  erant  multa ,  ex  quibus  dabatur  euidentior  occafio  im- 
becillitaci  vircucis.  Quod  fi  quando  aluus  aliquo  modo  fupprimere- 
tur  ,neque  ob  boc  addebacuc  robur  vircuti ,  fed  cum  haud  multo  poft 
excerneret ,  eadem  erant  feruida  :  dicerem  in  fpicas  circundti&a  ,  quae 
fiunt  ab  hepatis  adurente  calore  ,  non  a  facultate  conco&rice.  His  alui 
cxcrementis  refpondebant  etiam  vrinae ,  quas  appellat  malas ,  vt  argri 
difpofitionem  ob  oculos  ponat.  Fuit  prasterea  foporofus  plurimum ,  quia 
victus  erat  languida,  quod  fymptoma  appellaifes  non  immerito  vigilan- 
<\i  impotentiam  ,  dc  fi  erat  vigil  ,  hoc  fiebat  cum  doloribus  >  &  ica  fcri- 
bit ,  quia  fomniculofi  fi  a  fomno  excitentur  ,  cum  labore  expcrgifcun- 
tur,id  eft,difticulter ,  &  hoc  eft  quod  fibi  vult  Hippocrates ,  quando  ak 
text.  35>.i) setinebatur  autem  fopore  perpetuo  non  fomnoieto^aut  vigiles  erant 
cum  iaboribm.  Galenus.  Cum  enitti  vigilare  dgri  apertis  oculis  non  valenty 
fed  conniuent ,  jfe  conciiiandifomsi ,  &  vigiles  tamen  manent  ,  vocitamus 
illum  non  fomntientum  foporem  ,  quibut  fi  quis  adfit  dolor  ,  manifefte  vi- 
giiabunt  magis  ita  afjetli ,  adeo  vt  ne  in  phantafiam  quidem  veniat  fomni 
tenuts.  A  cibo  poftea  abhorruifle  inter  prascipua  figna  mala  eft  :  nam  tria 
funt  ,  quse  ex  Galeni  fententia  habent  momentum  ad  falutem.  Pulfus 
conftans :  fpiratio  hbera  ,  &c  appetentia  inculpata.  Hxe  tria  cum  habe- 
ret  Heropytus  ,  quamuis  grauiter  fucrit  affe&us  ,  tamen  conualuic.  Et 
omnino  pulfibus  eiinerat  robur  :  funt  verba  Galeni :  Iam  etiam  fpiratio 
videtur  ,  &c  appetitus  Iaboranti  inculpatus  fuifTe,  quce  magni  funt,  vt  ille 
ipfe  docuit ,  ad  falutem  ponderis.  Neque  omnino  inappetentem  fuiiTe 
dicendum  eft  ,  fed  neglexiiTe  ea,qua?  potuerint  probum  fuccum  genera- 
re  ,  dc  commode  alere  ,  aiTumpfiiTe  aucem ,  quae  erant  praui  fucci.  Hu- 
iufmodi  deli&a  frequentiiTima  funt,&  male  ctim  iis  actum  eft,qui  quan- 
tum  poiTic  praua  vi6tus  ratio  experiuntur,  vt  huic  contigit ,  qui  ardente 
kborans  febre  ,  praecipitem  feipfum  cg^t  ,  vti  ex  hiftoria  conftat  ;  dc 
his  male  adhibere  medelam  poiTumus ,  ciim  aegrocancem  minime  ha- 
bemus  obfequencem,  tunc  ars  tiibus  perficitur ,  asgro ,  Medico ,  mcrbo., 
vt  inqyiit  Hippocrates. 


CttraUQ* 


370     Comment.  In  Wttorias  Bpidem.Hipp. 

Curatio. 

Hlcfinedubio  defumpta  indicationc  a  motbo  erat  dcueniendum 
ad  valida  ptcefidia  ,  praecipue  vero  ad  venae  fectionem  ,  verum  rc- 
pugnaflet  largum  alui  profluuium  ,  &  continuum  ,  quod  proptcrea 
magis  fufpc&um  reddebat  id  remcdij  genus  ,  &c  etiamfi  aliquandd 
in  hcpatis  erferueicentia  admittatur  aliqna  fanguinis  miflio  ,  neque 
tamen  fine  cautione  agendum  ,  refpicientibus  nobis  futuram  virtu- 
tem  ,  veluti  meo  quidem  animo  intelligcndus  eft  Hippocrates ,  quan- 
do  ait ,  periculum  ejfe  ,  ne  f  aluus  perfeueret ,  diutim  virtiu  proftema- 
tur  :  ergo  dum  fluit  aluus ,  potefl:  fcena  fohti.  Non  femel  id  ego  fum 
expeutus  cum  fclici  fucceflit  ,  moderatiflimc  tamen  fadta  euacuatio- 
ne  ,  quam  repetere  potefl:  Mcdicus  ,  vrgente  cafu.  In  primis  victti 
conucnicnti  impcrato  ,  qui  morbo  eflet  conueniens  ,  largiore  vtentcs 
in  principio  ,  tenuiore  progrediente  tempore  ,  refpicientibus  virtu- 
tem.  Quod  ad  aluum  excrementa  biliofa  reddentem  ,  prouidere 
potuiiTet  Medicus  fcri  lactis  vfu  cum  fyrupo  roficeo  folutiuo  ,  quo 
poflet  demulceri  hepatis  feruor.  Attemperantia  primum  cichorcacea, 
poftea  tranfacta  decimaquarta  ,  apericntia  validiora ,  quibus  poflct  ma- 
tcria  peccans  ad  vias  vrina:  duci ,  vti  funt  radices  petrofelini ,  afpa- 
ragorum  ,  lupulorum  ,  graminis  ,  &c  id  genus  alia.  Vcntriculi  os  erat 
foucndum  ,  hcpar  attemperandum  etiam  medicamentis  cxtcrnis.  Ca- 
piti  oxyrrhodina  mifta  ,  quae  poflent  fopori  prouidcre  fua  modcrata 
difcuflione.  Et  tandem  recte  curare  iCgrotantem  m  tam  diuturno 
morbo  ,  prcefertim  mulierculis  afliflentibus  vix  crcdibile.  Qu^re  &  ex 
morbi  contumacia  ,  &  cx  crratis  commiflis  moriuntur  argiotantes  fre- 
quemiflimc.    Et  hxc  fatis  dc  hac  Hifloria. 

rfcr^ ^m  $if&i:  ryi  wrfr  f&r&:  w  rsS  w  $•<  f ftw :  $7  w^ww 

APP02T02    AETtEPOS.  ^GROTVS      II. 

N  Ofiw-p  tIw  k*-       ^f^^^l  VliTR    quxdam, 

u-j.v  ,  ipoi®»  fji  1  5 ,       qua mfiliam pcpcr  i 

.  ;  c^vc.  tpeAx&cfos  j  ^fjiLuj      purgats  >  tertio  apartu  die  fc- 

b)  e  correpta  ijl  amtajjcrridas 
.  um  exfebre  decubuerat,  cibumque  /• 

dicrat. 


Tars    111  jEgrotus     II.      371 

%?\3.€iv.  CM  ^qvh  J)  toM*  vto'  tS  dierat.h  Vtriguiffetjebrcsfiue- 

?v&  ,  7wptJ&J)iq  b2  Kc&&HAt\yi$i  runt  continua  ,  acuta}  horrida. 

~b7tin\@*.  $  3  v  fyoyfyov  pt-  c  Bie  oc~tauo  ,  proximific[ue^j 

y@J  ,  ^uuvi^c ,  *£«$ ,  (petMJ-  diebus  multum  delirauit ,  re- 

Jas  01  m>pi]ot.  n\  wv<*fod  <wapi-  dhtc^ueflatim  ad  mentem.  AU 

Kpxcn  ,  /£  mq  i^cfJfyctt.  <&  m%j  nm  turbata  multis ,  tenuibus, 

7nLxiv  kJ\ivo\.  y®iAiv\  m&qgdJMc^  &  bile  aquofia  miftis  >  nonfitie- 

&rx?&ohj ,  Amotaiv ,  vJuvjq^qic*  bat.    ^  Vndecimo ,  mentvs  erat 

ctvjy-Qs    tx ,  Kctfzvoj.  KCt)/4&7zt}-  compos ,fied  erat  fioporofia  ,  vri* 

J^c  q  tw.  x&p  7tc^cl.  te7t7a  >y  lm-  nx  multa  ,  tenues ,  nigra  :  in- 

Xmcl  x^vTrvCSh.  KnJfAAKgp.  <£%*-  fomnis  erat. e  Vigefimo^circum^ 

g4^?.  ^  ra^  TraKiv  cwidvpttcu-  frixityftatimque  tecaluit^non- 

dy.  &(mk&,  'aapttefyj.  cl^vttvoc.  mhil  delirabat ,  infiomnis  erat^ 

m  K&J&  wAw; ,  cRri  r  ujjtz2\j.  aluus  eadem  erat:vrin&  aquo- 

Syt,  vJhiuAct,  <m*ft\%.  k1(\<Z7w-  fie>  cr  multA ,  maU.  Vigefime-* 

p©*>.  ybikIy)  $>tuji&i*  x  7fo>hd  5  feptimo  ^fiebre  vacabat , ( fiub~ 

pgpvq»  v<pzgovfii%t%  chfyS  oJiwn  ftttit  aluus-nonmultopofl  dex~ 

i%vph>  ^pvov  <wxKwj  Twpiroi  ttu*  tera  coxendix  grauiter  diu  do- 

Kiv<majpzhft^o.^&2&vJ)om>JlcL.  luit  ,  fiebres  reuerterunt ,  ejr 

<u',  m  p  srgi  r  \%lov ,  imKXtpm.  vrinA  aquofie.  g  Quadragefi- 

@n%*s  0  gtu.t%iis   v^aj  fGrot&cL].  mo  ,  coxendicis  dolor  remiffus 

whin  gujuesv.  ^voifQ^.  3gp  JJri  efl ,  tufijes  vero  afiidua  ,  humu 

¥  ajbvSv.  o\  3  7tvpiro)  ro  p,  o7\Q[j,  dd^  mult&.  h  Alum  efl  reprefia, 

ant  cmM7tqvti$.  7rt/fo.3uwfAtfcos  3  cibum  faflidiebat ^in  vrinis  ni- 

*7ffctpolyxjou%jo..  m  /5,  mJXS.  hil  efl  innouatum  :  at  fiebres 

%  j  *}  t*  &•$&$  donpt&s  ^i\t7T0[j.  vero  l  omninb  non  ititermitte- 

&t<  y&p  nq  ttJwaKuv  mmLcrf^q  bant ynulloque  ordine  nunc  ac~ 

iyinro  ,  ssn  cL/hn  r  eJdicpfyjcoij  cedebant^  nunc  non.  k  Sexage- 

^ttotugic.  (nayav  jj  n  &&  r  cVri  fimoj  tujfesfine fignis  euanue- 

Jifyct,  .KCLTicmcL&ti.  judti&rtdchc.  runt  :  neque  emm  vt/a  Jputo- 

<&ctpite>)*  iTZLhiV)  <&  m%)  *ciTi\i<{.  rum  erat  conco&io&ec  aiimfio- 

<B&qymy&(Jst&,$mwoii(!ApaQ  /emnis  abficejfus  :  Dextrama- 

&fch  n  ouxyAv  p.  Ittzly^wcv.  h  7{9i-  xilladetraka  eff,  fcporofiajte- 

hin  'j  ,  %>\cA)cfrcL  o-UiKPcL  JiiJto-  rum  delirauit ,  fratimque  re(i~ 

itkv.  hmpim  o^vTi^oog.  Qetitdj-  yuit^  fcd  ad  cibos  auerjo  ammo 

Jhc.  £,  mq  ixfMtcLz  dpcov^.  ^  fie  habuit  :  maxilla  ad  locum 

fiuum  redijt-.ahus  bihoja^pau- 
xa  reddidit ,  m  acutius  fiebricitauit  ,  inhorruit  :  n  Sequentibux 

A  a  a     z  dicbm 


372-    Comment.  in  Hifioriat  Epidem.  Hipp. 

nuhiv  Kcnm^  ,  <£  cftthiytTo.  ^  diebm  obmutuit  ,  rediftqucj 

cyJbvwsjj ,  a,7rt$uvi.  tcwtyi^t  /zd  mentem   ,    &  eft  locuta. 

X&1V21&  TgA«©-'  Iw  {mXglvcz  ,  (£  °  Offogeftmo  obijt.    Vrina  hu- 

Miffa,  y  Kj  vJctj&Au.  Kj  Y„£>ycp.  im  perpetuo  nigra  erant ,  te- 

<srapeimTO.  aW©>.  #fo/*©>.  nues  ,  &  aquofe  :  fopor  con- 

a^vrrv®*.  opycu,  JvvQoeicLf  S?  fcquebatur  ,  cibum  non  fume- 

vs£<  tIuj  ivalplw  f^Ap^A/j^.  bat ,  P  animo  erat  deieclo :  in- 

fomnis  :  iracunda  :  imp/acida: 
tinimo  meUncholkv. 


COMMENTARIVS. 

A  s  v  s  iftius  mulieris  nobis  ob  oculos  ponir  quam  fir  miferri- 
mum  genus  muliebre  :  nam  in  dies  etkm  vidcmus  effe  foemi- 
nas  tot  obnoxias  affectibus ,  vr  mcritd  mundanarum  calamita- 
cum  lcopula  dicipoffinr,quibus  minime  vnquameft  inuidendum.  Fidem 
nobis  faciat  pivefens  mulier  mille  malis  implicita  ante  partum  ,  grauiori- 
bus  diuexata  fymptomatibus  a  partu ,  &c  tandem  finem  miferrimum  ex- 
perta.  Cur  autem  tam  grauiter  laborauerit ,  non  erit  dinScile  cognofcere, 
ii  attcntc ,  quce  de  hac  segrotante  obferuar  Hippocrates  perpendamus: 
fcribirenim  filiampeperiffe  ,  nec  elle  purgatam.  Quare  videtur  Hippo- 
crares  concludere  ab  his  duabus  caufis  omnia  emerfiife  fympromara,qua: 
toto  morbi  curfu  paffaclt,&  randem  Ci  confideremusrem  exac"te,non  im- 
mcrito  *,  nam  parcrc  filiam  molcftum  eft  ,  moleftius  non  purgari  aparru, 
quomodocunque  fit,fed  detcrius,  cV  periculofius  a  partufilice:  quae  cnim 
foeminam  parcuriunt ,  vti  fjepius  dictum  cft  maioribus  fymptomatibus 
fiunt  obnoxix  ,  maiorc  excuementorum  copia  congefta  ,  qu6d  fi  poftca 
aliquod  fit  pcccatum  in  puerperio  :  runc  nihil  deeft  ad  omnem  ruinam: 
vidcmus  cnim  farpiflime  dics  aliquot  tuanligcre  fcliciter,poftcadc  rcpcn- 
tc  grauiflimi  infurgunt  affectus ,  vtproptcrea  monendi  hnt  adolcfccntcs 
bcnc  animaduertant ,  6c  plurimi  faciant  fcbrcs  in  enixis^quocunquc  rcm- 
porc ,  fcd  prxcipuc  quo  tcmporc  deficiunt  pucrpcria.  Rcm  cffc  ma- 
gni  momciui  in  hac  conft.it  ,  &  aliis  ,  praucr  id  quod  'm  dics  cxpcrimur. 
Harc  tertio  a  partu  dic  fcbricitauit ,  fcd  quod  magis  cft  acnte  addit  :  vr 
innuat  ranihm:  leuiter  atgvotare  mulicrcs,  quiluis  a  partu  mcnfcs  fuppri- 
muntur ,  dc  qua  rc  iam  plura  habcimis  in  fupcrioribus.  Sed  modo  videa- 
mus  cur  euacuario  fit  a  paxtu  retcnta.  Nulli  cft  dubium  potuiffe  multam 
fanfeuinis  copiam  abfurni  ex  prxgrefl  cttne  !  dnm  in  vtero  habcret, 

prcfertim  cum  raftidicris  cibutn  alimenri  pancam  quantitatcm  affumcrcr. 
rea  ponit  babitafie  aptid  frigidam  aquam.  Itaque  vidctur  duplicem 
caufam  ftatucrc  iftius  fuppreflioniSjVtraroquc  cxtcrnam  ,  fcdfufficicntem 

ad 


Pars  III.        'AZgrotHS  11.      373 

ad  impediendam  euacuationem,fi  credendumeftAetio  Tetrab.^.ferm^. 
^^.^o.Comprobatum  aPaulo  lib.$.  de  re  Afedica  cap.6.  a  Galeno  lib.^. 
de  caufisfympt.cap.^.  Quibus  in  locis  multiplices  e(Te  fuppreffionis  men- 
lium  caufas  elicitur  ,  tum  externas ,  tum  internas :  nam  inter  externas  eft 
frigiditas  yplaga  ,  nimium  exercitium.  Inter  internas  denfitas,  Sc  durities 
vteri,  venarum  anguftia,nimia  corporis  craffities:  diuerfio  mareriae ,  qtiae 
deberet  expurgari  pervterum  ,  ad  aliam  partem,nimirum  ad  venasfedis, 
vel  ad  nares :  craffities  materia:  per  vterum  expurgandae :  obftrti&io  va- 
forum  vteri.Hasc,&alia  multa  pofllint  confueram  menfium  purgationem 
impedire.  Qudd  fi  res  ita  fe  habet,  vt  frigiditas  poffit  euacuationem  ftip- 

fttimerCj  haec  habitabat  apud  frigidam  aquam,&eam  ob  rem  credipoteft 
appreffionis  hanc  fuifle  caufam  ,  cui  rationi ,  vt  fides  adhibeatur  potefi: 
addi  Hippocratis  ,  &  Galeni  au&oritas  defumpta  ex  f .  in  6.  epidem.  com- 
ment.ij.  Ibi  ficlegitur.  Kefrigeratio  qu&  in  ventre  funtdurat.  His  addit 
Galenus  (ic.Adhuc  autem  illudqmd  hucufque  diftulimm  explicandumfu- 
perefi  ,  qua  de  caufa  curn  c&lnm  nos  ambiens frigidum  fuerit  ,  qu&  in  ventre 
fmt  ibi  ditttius  morantur.  Quod  autemeuenit  tale  eft.  Natnrale  fane  opus 
eftiCibomm  per  inteftina  delatio  :  &  in  comment.  defacult.  natnralibmjn- 
ttftinorum  circa  illos  conftrittionem  illam  fieri  monttratum  efl  ,  imis  autem 
partibus  mufculifedem  claudentes  impoflti  funt/qui  per  frigus  cogantur^con- 
ftringanturque  contra  affeftiyatqne  cum  quis  aqua  calida  perfunditnr :  tunc 
enim  remollefcunt  >  excrementaque  impulfu^&  conftritlione  inteftinorum  in 
fedem  detrufa  ,  &  maxime  calido  prouocante  fufcipiunt :  hoc  enim,&  inter 
omnes  conftat ,  excretiones  a  calido  prouocari  *,  partibns  autem  ,  qut  infede 
funtfrigefcentibus  ,  atque  ideo  contratlis ,  &  in  angnftum  redatlis  contra- 
rium  fymptoma  fequitur ,  constriUionem  fcilicet  inteftinorum  attionemab 
inferioribus partibus  fufcipientem  ,  furfum  verfus contenta  propellere.  Wxc 
omnia  mihi  videnturmanifefte  concludere  a  frigore  pofle  euacuationcs 
fupprimi ,  vt  proinde  eflet  dicendum ,  &  huic  mulieri  fimile  contigifle 
propter  habitationem  apud  frigidam  aquam  exiftentem,  quod  idem  con- 
firmatum  habemus  ab  eodem  Hippocrate  i.  in  i .  epid.  text.6%.  vbi  mu- 
licrcs  tunc  temporis  difficulter  pepcrifle  fatctur  propter  ventorum  aqui- 
lonarium  abundantiam.  Ex  altera  parte  videtur  harc  caufa  leuis  admo- 
dum,  qtiia  putandum  eft  non  fuifle  tam  violentam  catifam  ,  qtias  idipfurn 
efficere  potucrit  \  etenim  tempore  hyberno  ,  etiam  in  vehementiffimis  ri- 
goribus  mtilieres  ex  pnefcripto  natune  purgari  fcimus,  &c  tamen  ambiens 
frigusinfpiratur ,  &c  exfpiratur  velimus  ,  nolimus ,  nihilominus  citra  no- 
xam  mulcae  iis  tcmporibus  pariunt.Quare  concluderem  egopotentiorem 
catifam  tot  malorum  fuifle  originem  ,  hancque  prauam  totius  corporis 
affectionem ,  &  fanguinis  in  toto  redundantis  craffitiem  ,  8c  exeo  elicio, 
quod  fubnedHt  Hippocratcs ,  dum  ait. 

a  Afulto  tamen  ante  partum  ex  febre  decubuerat,  cibumque  faftidierat.~\ 
Per  qua;  vcrba  denotat  ftatum  huitis  asgroranris  :  vrero  aurem  gerentem 
corripiab  aliquo  morbo  acuto  malum  :  nam  antc  partum  dcbilitatur,  la- 
befa&atis  partibus  co&ionidefcruicntibus  ,  plurim^cruditates  generan- 

A  a  a     3  tur, 


574    Comment.  ih  Hiftorias  Epidem.Htppl 

tur ,  preter  id  quod  m  dies  propter  relictum  a  fcetu  impuriorem  fangiu- 
nem  congeritur.  Itaque  iifdem  a  partu  retentis  >  non  video  ,  quomodo 
enixa  non  poilit  grauiflime  affici  ,  &  multo  magis  crafllori  reddito  fan- 
guine  ,  abfumpto  a  febre  tenuiori,  qui  cum  aut  non  exeat ,  aut  (altem 
miniis  bene^ftatim  poft  partum,  quot  incommoda  fequantur,  quotinor- 
dinati  morborum  circuitus,  quot  verenda  mala  ,  imifupra  vidimus.  Sed 
quid  piura  ?  quotidiana  expericntia  ade6  hxc  confirmat ,  vt  in  dies  plures 
audtoritates  haberi  poffint ,  &c  in  praelentia  habemus  pne  manibus  huius 
ciuitatis  nobiliffimam  matronam  ,  qn*  a  partu  filis  minus  bene  purgata 
ac:  id  icdacla  eft,  vt  de  vita  periclitetur  :  ccepit  enim  febrire  poftaliquot 
dic-  :i  partU  :  medicamentis  adhibiti^.dcfiit  febris,haud  multo  poft  rediic 
lar  :  conquieuit  iterum  ,  denuc  exacerbata  cft  ,  typum  fernans  ter- 
ttanum,  fed  inordinate  mouetur.  Huic  fuperuenere  dolores  ab  vtcroj 
quorum  vi  delirauit  ,  affcctione  vteri  comnumicata  partibus  neruofis, 
fed  praecipue  capiti.  Sedantur ,  repetunt ,  &  ita  inordinate  ,  vt  fcias  nun- 
quam  quid  potiilimiim  fperes ,  quando  remedia  adhibeas  .nutrias ,  aut 
quidaliud  circa  asgrotantem  moiiaris ,  itavt  credendum  fit  Hippocrati 
ftatum  huius  aegrorantis  recenfenti,  cui  a  partu  filix  fuperucnit  febns  acu- 
ta,horrida.  Ncfcioquo  modo  hic  fiat  cnumeratio  a  die  partus,  cum  ante 
parcum  febricitans  potuerit  febris  lllapartum  reddere  difficilem,non  tan- 
tum  debilitata  virtute  ,  quae  fine  dubio  in.  partus  conatu  requiricur  vali- 
difiima  ,  tum  ctiam  fanguinedenfiore  fadto,  vt  dixcrim  ego  ide6  efle  lo- 
quutum  Hippocratem,  quia  cuidentius  febricitauit  a  partu  :  neque  enim 
antea  erat  acuta, fed  velutiminus  periculoia  negligebatur  fortafle ,  vt  fae- 
piffime  eucnit,  6Vtertio  dic,non  primo,quia  nondum  potcrat  fanguis  ille 
retentus  tam  cito  partes  principes  labefactare ,  ex  quo  pofTet  huiufmodi 
febris  gcnerari,  quemadmodum  euenir  tertio  c\ic  :  nam  cum  rctineatur 
purgatio,tranfmittit  vapores  illosatros  ad  viciniores  partes,vel  debiliores, 
cScingcntcs  facit  plenitudincs,  pracipua  vero  pars  afte&a  eft  vterus,cuius 
vcnx  rcplcntur,ab  co  ad  caput,ad  cor,  &c  ad  omnes  corporis  partes  tranf- 
mittuntur  vapores ,  tk  febres  accenduntur,proprereaque  acutx  fiunt,quia 
fimguis  admodum  prauus  cft  ,  ex  quo  ingens  putrcdo  concitatur  ,  horri- 
daeque  fiunt  propter  vterum  ,  fymptoma  familiare  in  vteri  affectibus. 

b  Vt  rigutjfetyfebres  fuernnt co?jtimia>  acut&,horrid£.  ]  Vnde  hoc,quod 
fcribat  Hippocratcs  febrcs  fuifle  continuas  ,  fi  iam  id  in  primis  verbis  di- 
xcrat  :  cum  cnim  ponat  febrcs  fuiife  acutas ,  finc  dubio  intelligit  febres 
continuas ,  quia,cociem  diccnte  ,  morbi  acuti  funt  illi  >  qui  fcbrcs  habcnt 
continuas  adiundtas.  Illi  vcrc,  &c  proprie  dicuntur  acuti.  At  purarcm  cgo 
uenitfc  rigorem  ,  ctiam  poft  tcrtium  dicm  ,  a  quo  inccpit  fcbrire,  8c 
quia  dixcrat  fcbrcs  fuitfc  continuas,acutas,  &  horridasmc  cxiitimaremus 
fuifle  quidem  vchcmcntiliimam  acccffionem.fcd  tamcn  intcrmittcntemj 
idco  addit  acutas  fuifle  ,  non  vt  tcrtianas ,  fcd  vt  continuas  :  ncqucquid 
BOUUra  cft  ticri  rigorcm  in  continuis  fcbribus ,  tcnuiori  humoris  por- 
tionc  ad  cxtremas  partcs  dclata  ,  craffiori  intus  rclicta,  quod  alias  di- 
Aum  cft. 

•  Dit 


Pars  111.        rj$igrotus  II.       375 

c  Die  oBauo,proximifque  diebm  multum  delirauit,redijt  flatim ad  men- 

tem.  ]  Quam  grauia  fianc  fymptomata  ,  &  deliria  ,  afccndentibus  vapori- 

bustecris  ,  &c  aduftis  ab  vtero  ad  caput ,  vnicuique  cft  perfpicuum  ,  pro- 

pter  maximum  confenfum,quem  habet  vterus  cum  capite,  tum  quia  par- 

tes  neruofae  propter  congenerem  fubftantiam  fibi  communicant  arTtclio- 

nes,  tum  eciam  ,  quia  venas  habet  ingentiflimas  vterus ,  a  quibus  capuc 

laeditur,fi  inipfis  asftuet  fanguis,quod  iam  alias  cum  Galeno  fuit  di&tirn: 

Idpraecipue  experiunturmulieres  fanae ,  quibustamen  naturaliter  menies 

diminuuntur ,  quae  de  nullo  praecipue  conqueruntur,qtiam  de  dolore  ca- 

pitis,vt  ob  hoc  non  fitmirandum,  fifebricitancibus  maior  vaporum  copia 

tranfmittatur ,  &c  in  delirium  incidant  fic  arTeclae ,  cum  etiam  fanae  mulie- 

res  miniis  expurgatae  delirent  ,  &  grauiora  experiantur  :  Illud  ftatim  rc- 

diifle  ad  mencem  nonincelligo ,  quiafi  proximis  diebus  fequucum  eft: 

ergonon  ftacimrediit  ad  mencem:  Aut  igicur  mod6  delirabat,  modonon, 

vcieft  in  morbis  acucis  familiarc  *,  auc  dicendum  eft  perdurafle  Ytque  ad 

vndecimum  diem  ,  fed  ftacim,  ideft ,  prseter  (pem  ,  6c  expe&ationem  fe- 

dacum  fuifle  :  cur  id  ita  eueneric  referendum  eft  in  euacuacionem  per 

aluum  factam  ,itavt  velit  dicere.  Statim  redtjt  ad  mentem>  id  eft,nobis  id 

minimeanimaduertencrbus ,  quia  eciam  prascer  expectacionem  altms  eft 

mota,&multtim,qu2e  eciamfi  eiTenccenuia  ,  camen  id  commodipotue- 

runtarTerre,  qu6d  recraxerunc  vapores  ab  incoepco  mocu  fuperno.  Hanc 

euacuacionem  non  multum  commcndaflet  Medicus  quiuis ,  tum  quia 

erant  indicantia  imbecillicacem  vircucis,  cum  eflent  cenuia,&  aquofa,tum 

etiam  quia  cranc  indicancia  phlogofim  incernam  ,  cum  eflent  biliofa: 

mocus  camen  naturae  improbandus ,  ctim  requireretur  per  vterum,  non 

per  alaum  euacuatio  ,  in  multis  enixis  mortis  caufa.  Neque  quis  occur- 

rat  ftatim,  addticens  Aetij  aucToritacem  delumptam  ex  Tetrab.^.ferm.4. 

cap.61.  quo-in  loco  vidstur  commendare  cuacuacionem  per  aluum,  fup- 

pteflis  menfibus ,  cum  ait :  Non  multum  Uditur  mulier ,  cui  purgatio  non 

fit,  dvtmmodo  euacuam  illaferatur^  vel  adfedem,  vel  adnares :  quoniam 

Aetius  ibi  loquitur  de  euacuatione  fanguinis  per  fedem  facta,  nimirum 

per  venas  fedis,  atit  per  nares ,  quod  vcrumque  minus  noxium  ,  dum  na- 

tura  non  mouetur  per  confuetam  partem  iuxta  dicTum  Hippocratis  in 

Aphorifm.  feli .f .  text.y^.  Menfiruis  deficientibm  ,  fanguk  ex  naribm 

fluens,  bonum.  Galenus  clariflime  rem  concludic  fic.  Qnod  quidemfit  ne- 

ceffdrium  eum>  qui  fingulis  rnenfibm  bene  euacuatur,fanguwem,  quando  ob 

aliquam  diff>ofitionem  fuerit  retentm  ,  mulierem  Udere,  &  quodper  aliam 

fartern  euacuatm  ,  omnem  corporis  tollat  Ufionem  ,  vnicuique  efl  manife* 

fturn.  Cum  vero  multafint  loca3per  qu&  potefl  euacuari,  omrnbm  alijsy  aut 

maipts^  aut  mmm  inefl  detrimentum  :  fola  qu&  fitper  nares  euacuatio  inno- 

•  xia  efty  quam  nunc  laudat  Hippocrates.  Non  tamen^fi  qua  etiam  alia  eua- 

cuaiio  fine  noxa  cfl,propterca  Aphorifmm  eflfalfm.  Ncque  eni?n  quodfo^ 

lapernaret  euacuatio  deficicntibusmenfibm  bona  fit^dixit.fedhanc fimpli- 

citcr  laudauit ,  nonadtuncbo  ,  quodfola.  Si  quis  igitur  eam  ,  qu&  fit  perfe- 

dem.dixeru  ita  ajfetlis  mulienbm  vtilem  ejfe ,  non  aduerfatnr  Aphorifmo. 

lridetur 


3  7  6     Comrnent.  in  HiJtorias  Epidem.  Hipp. 

Vtdetur  enim  aliquando  Hippocrates  per  vnum  exemplum  de  fimilibu*  6m- 
mbnspronunciare.  Hadtenus  Galenus.  Quibus  apparet  euidenter  iuuare 
euacuationem  fanguinis  per  fedem.  Sed  &  multa  alia  habebitis  ex  Gale- 
no  ad  hanc  rem  fpectantia  in  lib.de  ven&  fetlione  aduerfns  Erafiftrat&os> 
cap.  i .  Quare  vt  ad  rem  redeamus ,  fi  non  eft  fcquutum  commodum,id 
euenit  quia  euacuatio  illa  non  fuit  vtilis  :  nam  etfi  redicrit  ad  mentem, 
id  quamuis  bonum  infe  ,  non  praeponderat  multis  peflimis  *,  quod  ve- 
rum  fit ,  ncque  fequuta  eft  alleuatio  ,  vti  ex  fequentibus  conftat. 

Nort  fiuuit.  ]  Gur  aegrotantes  non  fitiant  in  acutis,&  quot  de  caufis, 
iam  eft  fignihcatum  antea  r  vt  eadem  repetere  non  oporteat.  Sed  vidca- 
mus  ciim  figni  euacuaticne  facta,  mulca  concurrerint  ad  fitim  concitan- 
dam  ,  cur  non  fitiuit.  Habet  Hippocrates/^^/^;^  4.  Aphorifm.  text.15. 
Qui  in  medicamentis  purgatmon  fitiunt ,  non  qmefcunt  priufqnam  fitiant. 
Addit  Galenus.  Qm  purgantur  ,  nonnulli  ftatim  fitiunt ,  nonnulli  pos~tea. 
Fit  hoc  propter  ipfius  ventriculi  difpofitionem  ,  &  propter  afTumptum 
medicamcntum  ,  &  etiam  propter  humoris  euacuati  naturam.  Ratione 
ventriculi ,  quia  ex  caliditate  ,  vel  ficcitate  ,  vel  ambabus  qualicatibus, 
prompte  ad  fitiendum  perducitur.  Rationc  medicamenti,  ccrm  illud  erit 
acre  ,  calidum  ,  tk  mordax.  Propter  humorem  ,  quando  humor,  qui  va- 
cuatur  erit  biliofus.  Si  igitur  omnibus  iftis  modis  fitis  in  euacuationibus 
concitatur,  curhis  exiftentibus,  &c  fi  non  a  purgante,fed  a  natura  irritata 
fucrit  cuacuatus,  non  fitiuit,ciim  tamen  dcbuiifet  fitire.PolTemus  dicere 
mentem  non  omnino  fuifle  fanam  ,  &  mulra  alia  ,  fed  hxc  mifla  facia- 
mus.  Ego  in  praefentia  rem  ita  ftatuerem.  Si  qui  affiimuntpurgans ,  fi- 
tiunt :  id  euenit  quando  per  corpus  commode  euacuatur  materia,  quse 
fitim  impediebat ,  qu6d  fi  in  hac  mulicrc  fitis  non  eft  concitata  ,  aliam 
non  adduccrcm  rationcm  ,  quam  quia  non  fit  euacuata  materia  frigida 
exiftens  in  ventriculo  :  videmus  enira  exticifle  frigidam  ,  &  calidam  :  nc- 
que  quis  dicat  etiam  m  euacuatione  materiae  frigidae  fieri  fitim  ,  quia 
hoc  fcquitur  dicente  Galeno  ,  quando  euacuatio  admodum  infignis 
cft  j  qualcm  non  fuilfe  hanc  eft  vcrifimile  :  nam  multam  quidem  ap- 
peilat,fcd  non  pro  rationc  caufa?  peccantis:neque  cnim  adhuc  fuiflet  fo- 
porofa,vt  ait. 

d  Vndecimo  mentis  erat  compos>fed  eratfoporefa.]  Caput  nihilominus 
!xdi  hinc  apparct  fuifle  foporofam  crat  indicium  cerebrum  irrigari  mul- 
to  humore  frigido  ,  &  ob  hoc  ,  quia  crat  matcria  frigida,  non  vidcbatur 
in  delirium  incidere,  vcrum  apparcbatquxdam  humorum  variorum  vi- 
tiflkudo  ,  vt  aliqiundo  infomnis ,  aliquando  foporofa  appaicict ,  argu- 
mcncuin  eilidcns  iraiifiniflionis  humorum  ad  capnt  maccri.r  craflioris: 
quat  cnim  cractcnuiorad  vias  vrinac  non  cririce  ,  fcd  fcqucbatur  id  co- 
piam  fcrofi  hi-unoi  U  ,  non  potcntis  fe  intra  vafa  contincrc  ,  cV  ob  id  nul- 
lum  fequebatur  commodum ,  ctiamfi  multx  ctlcnt  :  quomodo  poftca 
fi;  ndo  tenucSj  &  nigrar,  vuafifrk  cft  declaratum. 

c  y  ixit.  ]  Non  amplius  riguic  :  ncquc  cnim  tam  vio- 

ic  crat  lmpctus  DfttUtf  3  vt  impctuofo  quodain  motu  materia 


Tars  III        JEgrotus  IL        377 

ad  cxternaspattcs  moueretur,  verum  ex  his  repentinis  mutationibus  non 
bene  ominari  contingit,  cum  dicat  frixiffe  ,  ftatimque  recaluifle  :  fignifi- 
cat  cnim  naturae  imbecillitatem  ,  &  in  morbo  acuto  mortem  >  in  mitiore 
longitudincm.    Hoc  explicat  Hippocrates  apcrtiflime  i.  in  i.  Coacarum* 
tcxt.14.  his  verbis.  Extrem& partes fi invtramque  conditionem  cito  tranf- 
mutentur  malum  ejf :  nifi  dicamus  id  eueniffe  propter  partis  neruofae  lae- 
fionem  ,  vteri  fcilicet :  quamuis  in  hac  muliere  eflet  euidens  malignitaS, 
vti  ex  accidentibus  apparet  j  neque  propterca  mirum  fi  caput  afficicbatur, 
&delirium  concitabatur,  fed  non  aeque  validum  ,  quia  retundebatur 
caufa  delirij  ab  humore  frigido  ,  &  quia  morbus  iam  exciderat  ab  acutis 
vere  ,  quo  tempore  omnia  reddunt^r  languidiora  :  at  ad  quid  dicere  in- 
lomnem  fuiffe ,  fi  delirabat  ?  nonne  delirantcs  funt  plus  iufto  infomnes? 
credo  ,  vt  denotaret  non  fuifle  ampluis  foporofam  ,  fed  praeualuiffc  hu- 
morem  calidum  ,  a  quo  folent  aegrotantcs^leriinfomnes.  llludautem, 
quod  meo  quidem  animo  facefferet  negocium,eft ,  vidcre  aegrotantem, 
cui  a  principio  aluusmota  eft,  &tamen  delirare.  Hoc  crcderem  effepef- 
fimum,  Sc  tantam  humorum  malitiam  denotare ,  ctii  naturanullo  modo 
poflit  dominari,  cum  in  tanta  alui  commotionc  caput  nihilominus  patia- 
tur,  &  tamen  deberet  reddi  immune  aquocunque  affectu,  cerebro,  vni- 
uerfoque  corporc  co  deponente  ntatcriam  ,  qua  grauabatur ,  vt  habetur 
lib.y  feB.$.Coacarum  ,  6ci.ini.  Coacarum  ,  comment.144.  Videlicet 
quando  profluuium  alui  in  motbis  nihil  iuuat,  malum  quidem  ,  fed  mi- 
nus  malum  :  at  fi  praetcrquam  quod  non  iuuat,  morbum,  &c  fymptomata 
anget ,  maxime  lethale  eft  in  omni  morbo ,  fed  praecipue  in  morbis  capi- 
tis,  thoracis ,  internifque  inflammationibus,  vt  fignum  ,  Sc  vt  caufa.  Vc 
fignum  ,  quia  teftatur  affe&um  communicari  hepati,  &  ventriculo.  Vc 
caufa ,  quia  fluxus  omnis  fymptomaticus  vires  exoluit.    Quare ,  cum  in 
hac  mulicre  aluus  eflet  eadem  ,  vt  fupra ,  nccdiminuerentur  accidentia, 
Ced  potius  magis  augcrentur,  non  video  quomodo  bene  ominari  potuif- 
fet  Mcdicus ,  6c  praefertim.fi  ad  vrinas  infpexiflet :  neque  enim  fuit  con- 
tentus  Hippocrates  dicere  vrinas  fuiffeaquofas,  &c  multas .,  fed  addit  ma- 
las ,  vt  monetet  fuifle  cxiis  vrinis ,  quas  emittebant  in  hac  conftitutione, 
quae  nihil  decretorij5nec  boni  afferebant :  potuiffet  enim  quis  dicerefuif- 
fe  aquofas ,  quia  multas  mittcret ,  quia  non  poffunt  concoqui  >  nifi  diu- 
tius  detineantur.  Praeterea  poterant  efle  aquofae  fa&a  diuerfione  ad  al- 
uum  :  fed  addit:  malas  :  vt  inde  confidcremus  quid  commodi  fit  fequu- 
tum  ex  emiflis  vrinis :  nampeflimam  cenfet  illam-euacuationem,  cui  non 
fcquitur  aliqua  alleuatio  perdurans.  Ncque  quis  dicat  non  fuifle  malas, 
proptcrea  quod  hac  praeceffa  euacuatione  redditus  eft  immunis  a  febre 
vigefimofeptimo ,  quia  fi  rem  intimius  perfcrutemur  ,  6c  diligcntia  vta- 
mur  Hippocratica,videbimus  omnino  infidamin  huiufmodi  cafibus  efle 
febris  remi(Iionem,cum  vrinae  non  fiunt  mcliorcs,  Ced  remanentcaedem: 
fi  cnim  id  fcqucretur  robur  naturae,  humores  cffcnt  redditi  placidiorcs,& 
vrinae  coctionem  habuiflcnt  cuidentem  :  vcrum  tantum  abeft  ,  vt  id  fit* 
guodpQtiusomniaapparenccoftionicontraiia,  cum  adhucaquofx  ap- 

B  b  b  pareant, 


378    Comment.  in  Hifiorias  Epidem .Hipp. 

pareant  ,  &difcat  hinc  vnufquifque  omnia  in  morbis  examinare,  vt  ani- 
maduertat ,  an  csetcra  rcfpondeant.    Vrina  talis ,  cum  extremam  indicer 
cruditatem,  deterrima  efl ,  Galeno  dicente  i.prognoftic.  comment.^.    Et 
etiamfi  vrinas  nigrasemitteret  a  principio  ,  poterat  fpem  praebere  falutis, 
cum  multx  efient:  fcribit  enim  Galenus  in  comment.fe  vidifle  mulierem, 
quae  multis  vrinis  emiflis  nigris,  conualuit,  quod  ego  etiam  obferuaui  in 
duabus  mulieribus ,  &:  in  nobili  viro  iftius  ciuitatis ,  qui  per  aliquot  dies 
cmifit  vrinas  nigras,verum  \x\  his  nonerant  tenues,veluti  m  hac  muliere, 
non  expurgato  craflb  humore,  poftea  fa&ae  funt  aquofae,  indicium  quod 
omnino  erant  fuppreffa  pucrperia  ,  vt  etiam  neque  tingeretur  vrina  htt- 
more  illo  melancholico  ,  vti  frequentiflimum  cft  in  puerperis.  De  vrina 
aquofa  habemus  efle  crudam  ,  Sc  diutumi  morbi  nuncium  7.  Apborifm. 
cowment.^i.  Verum,  ciim  multiplex  lit  Vrina  aquofa,  expedit  videre  ,  cu- 
ius  fpeciei  fit  haec  quam  mulier  ,  de  qua  lermo  eft,  cnaifir.  Quemadmo- 
dum  enim  quaz  cocla  eft  ,  humorum  benignitatem  ,  natunc  vim  fupra 
morbum,&  partium  co&ioni  deferuientium  firmitudinem,  fimulque  ca- 
loris  natiui  robur  denotat.    Ita  cruda  vrina  omnino  contraria  fignificat, 
6c  prxcipue  fi  aquofa  eft.  Haecmultas  habct  caufas.  Nam  vnafit  a  mor- 
tificatione  facultatis  concoqucntis ,  5c  rctincntis,  8c  afllmilatur  lienterix. 
Altera  prouenit  ab  infiimitate  alteratricis  facultatis.Differunt  dua?  didtx. 
Prima  adeo  eft  cruda  ,  vt  nullomodo  recipiatcoctionem.  Haec  etfi  cruda 
eft,  potcft  tamen  concoqui ,  8c  ad  bonum  rcduci  j  mod6  virtus  longitu- 
dinem  morbi  perferat.  Tertia  vrinx  aquofas  fpecics,quce  reprxfentat  for- 
mam  vini  tenuis,&  albi,cx  prouenit  ex  miftione  pottionis  bilis  tcnuis,  & 
hxcdiffcrtlongc  ab  aliis  di£Hs ,  quoniam  habet  aliquod  codtionis  prin- 
cipium.  Cum  igitur  rcs  ita  fe  habeat,  dicerem  cgo  vrinam  iftius  mulieris 
nonfuillc  primae  fpcciei,  quia,  meo  quidem  animo,non  potuiflet  in  tan- 
ta  facultatum  proftratione  morbum  prorogare,&  vfquc  ad  odrogefimum. 
fuperuiucrc.  Itaquc  concluderem  fuiflc  ex  iis,quas  fecundo  loco  funt  re- 
cenfitae.    Hae  longitudinem  morbi  folent  pramunciare  j  poflunt  tamcn 
concoqui,  nifi  virtutis  infirmitas  obftct.  Hoc  vtcognofcat  Medicus ,  de- 
bct  virtutem  cgfocantis  cum  morbo  compararc  ,  vcluti  Galcnus  confulit 
lib.i).  de  crif.  cap.y  Namdgri  vires  portanti  omu  ,  inquit,  morbns  onert, 
tetnptu autcm  ycjuod  adftatum  vfque  cxtcndttur  longitudtii  vid  rejpondet. 
Quarc,  cutn  vircs  admodum  fradtas  habcrcr ,  tum  cx  morbi  aciuie,  tum 
etiam  cx  lacga  cuacuationc  per  aluum  5  vrinae  autem,  vt  aquofx  multum 
rcmpus  rcquirant,  vt  concoquuntur  ,  non  Imc  ratione  mortem  cxpccl.ii- 
ietquiim  virturc  non  fuflkicntc.   Idcm  Galenus  dc  vrinis  vcrba  f ku  ns 
itahaber  i.decnf  cap.y.  A.  wftm  vritoit fimiliii 

venofum  tnFlrurncnto/itm  gentis  rohuftnm  cjjc  dcmofiftrant  ,  ru- 

<.  j.tem.  Qud  vcrofunt  maxtmc  vritiU  fa     > ,.m  con- 

traru   hd  cjuiucn  ommno  funt  Ctttdd,  &  hi.iximam  th.bcctHtt.itcm  \  tdicdttt 
\  e .  tfi.  Ottdccuncjuc  vero  fuf  /  rduitdtem  'ftcn- 

dt'<  ■■<•  ,  bdfunt  cxtrcmc  t  xitules,  &  >iitt  >>  ddmodum  tfid  funt, 

t  morbi  cotlto  tem  \  >>'t<  fiiicct  vcntris  ,  cxtrc- 

rnenta, 


Tars    III.         JEgrotus    II.      379 

tnenta}  quA  fecundum  naturam  fc  habucrint :  venofi  verb  generis,vrin£:in~ 
firumentorwn  autem  dumtaxat  >  quibus  fbiramus  ,  ffutamma  :  itackm  hac 
maxime  debilia  omnia  fint ,  maximam  ejfe  inftrumentorum  cofiioni  defer- 
tticntium  debilitatem  arguere  poffumus  ,  quibus  in  cafibus  in  longo  morbe 
nutta  falutisffes,  &  non  immeritb,  fcribit  Hippocrates  3.  j/z  3.  Coacarum, 
text.$i.  Aquofa  verb  ab  initio  adfinem  difficilis  iudicij  eft  ,  nec  periculo 
folet  vacare  ,  ideoque  fit  ,  quia  non  nifi  graui  moleftia  ,  &  agri  pericu~ 
lo  apparet  :  metus  enim  eft  ne  fuccumbat  dtger  priufquam  maturetur 
rnorbus. 

£  Aluus  fub&itlt.  ]  In  morbis  acutis  folet  magisdamnari  aluus  mota, 
quam  adftriclra  ,  quia  illaimpedit  cocliones ,  &  virtutem  debilitat,  dc 
nihilominus  aliquando  sgrotantcs  delirant ,  &  cum  aluo  mota  increfcic 
febris,  tunc  fcilicet ,  quando  omnino  eft  fymptomatica,  vt  in'  hac  mulie- 
re  ;  eft  autem  talis  nullo  fubfequente  vtili,vti  antea  di&um  eft,  &  in  hoc 
cafu  valet  Hippocratis  dictum  1.  in  4.  Coacarum  >  text.i  j .  In  febre  *ar~ 
dente  multa  femel  effundens  aluus  ,  lethale  eft  :  fi  autem  aluus  fupprima- 
tur,  virtus  non  adc6  non  debilitatur  ,  etfi  aliquando  recurrente  humore 
peccante  caput  patiatur,quod  &  in  fanis  obferuamus  *,  intelligo  de  nimia 
fupprefllone  :  quia  auget  capitis  affectus  euaporatione,&  materiae  ad  fu- 
periora  inclinatione,  tamen  cjeteris  paribus  deterior  eft  alui  fluxus  immo- 
dicus,  quod  explicat  Hippocrates  per  verbum  illud  femel :  nam  modera- 
tus ,  &  naturam  leuans  optandus  eft.  Supprimitur  autem  aluus  in  febri- 
bus  3  multis  de  caufis :  vel  quia  meatus  a  duriorc  ftercorc  intercipiatur, 
idque  fequitur  feruidiorem  hepatis  intemperiem  :  vel  quia  materia  ra- 
ptum  habcat  ad  partes  fupernas  :  vel  quia  natura  haud  multo  poft  fit 
molitura  crifim.In  hac  a?grotante  pofliimus  dicere  fubftitifle  aluum,quia 
vifcus  eflet  flaccidum  :  acute  enim  laborante,  non  erat  quid  mirum.  At 
mod6  praetermittamus  hanc  caufam,&  dicamus  interceptam  efle  aluum, 
quia  materiam  eflet  natura  diuerfura  ad  aliam  partcm ,  quod  verum  fir, 
fubdit  Hippocrates : 

Non  multb  pbft  dextra  coxendix  diu  grauiter  doluit>  quafi  velit  dicere: 
ne  quaeras  caufam  ,  propter  quam  aluo  mota  exiftente,  ftatim  eft  eadem 
intercepta  *,  quia  ad  alias  partes  eft  demandata  materia  ,  quas  ad  aluum 
fluebat :  ad  quam  autem  partem  >  denotat  dolor  :  vbi  enim  eft  dolor,  ibi 
eft  fluxio  :  Neque  mirandum  in  tanto  humorum  impetu  rediifle  febres: 
folet  namque  id  non  raro  contingere  j  verum  in  hac  muliere  non  erat 
caufa  dolor ,  fed  praua  difpofitio  ,  quae  enim  febres  pendent  a  caufa  ex- 
terna,non  diu  durant,  nifi  focum  habeant  internum.Fuit  hxc  humorura 
depofitio  admodum  laudanda  :  nam  tam  grauiter  affecta  muliere ,  ma- 
tetiam  ferri  ad  partem  ignobilem  optabile  eft  ,  etfi  in  hac  non  id  com- 
.modieft  fequutum  ,  quod  fequitur  naturaliter  in  abfceflibus  infernarum 
partium  ,  vti  Hippocrates  idem  teftatur  :  fuperiorum  cnim  partium  ab- 
fceflbs  nec  morbos  tollunt,  nifi  per  empyema,  nec  abeunt  fine  noxa :  In- 
ferarum  autem  partium  finiunt  morbos  ,  nifi  tamcn  recurrat  intro  ,  &C 
iiirfum ;  qui  ita  fiunt>  tantum  abeft  ^  vt  partium  fuperiorum  vitia  cmen- 

B  b  b     z  dcnu 


}8  o    Comment,  in  Hi/torias  Epidem.Hipf. 

dcnt,  auttollant,vt  potius  aitgeant  fua  contagionc,atque  fympathia.  Hu- 
ius  caufa .  folet  efle  malignus  humor  ,  &  abfcefllis  ,  qui  fit  morbo  impar. 
Hinc  laefa  parte  infera,multiimque  afflicta  ,  recutfus  fit  intro  furfum  ;  & 
hac  rationc  fit  recidiua  peior  priore  morbo  ,  qux  omnia  In  hac  xgrotan- 
te  funt  confpicua.  Doluit  coxa  dcxtra  diu  ,  id  eft  ,  vfque  ad  diem  qua- 
dragefimum  :  at  non  fuit  perfectus  abfce(Tus,qui  nequc  poterat  expedta- 
ri,  nulla  exiftcnte  coctione,  ncque  etiam  obfcura,  vt  vrinac  demonftrant, 
quod  verum  fit. 

£  Quadragefimo  die  coxendicis  dolor  remiffus  eft.]  In  prxdicenda  falu- 
re,  aut  morte  in  abfcefllbus  oportet  confiderare,  qui  fit  ftatus  xgrotanrisj 
nimirum  fi  depofitio  materix  febrem  foluat ,  aut  diminuat :  xger  lcuiiis 
habcat ,  Sc  commodiiis  ferat  abfceffum,  nulhimque  vitium  appareat,  ne- 
que  in  fun&ionibus  trium  facultatum,  neque  in  coctione,  fecretione,  dc 
excretione  excremcntorum,  qux  morbi  propria  funt.  Hxc  oftendunt  to- 
tam  materiam  depulfam  cffe,morbi  focum  extin&um,^:  partium  reddi- 
tam,  ac  reftitutam  propriam  tempericin  *,  fin  autcm  contrarium  fequatur, 
nihilo  leuius  habeat  xger  ,  fummo  cruciatu  torqueatur  tibia  ,  accedant 
lethales  cafus,  vt  fpirandidiflicultas,tuflis,naufea  ,  animi  deliquia  3  deli- 
ria  ;  tunc  vna  cum  parte ,  vita  extinguitur  ,  vt  contigit  modo  in  hoc  Xc- 
nodochio  maiori  Papiae  in  quodam  iuuenc,  q'ii  inccepit  dolere  acerrime 
de  coxa  ,  fcbris  concitata  eft  adeo  vchemens ,  vt  dclirauerit  per  aliqtiot 
dies,non  apparcbat  tumor,exiit  multa  materia ,  fed  nunquam  remifla  fe- 
bris,os  coxx  erat  corruptum  >  itaque  veluti  confumptus  obiit.  His  ita  fe 
habentibus,  quid  boni  fperandum  erat  dc  hac  xgrotante  ,  cum  ccflante 
dolore  ,  ftatim  tuflcs  facl:x  fint  maiores  ,  cum  maiore  quantitate  expui- 
tionis.  Sed  ad  quid  extufliebat  remiflb  dolore  ?  An  propter  confenfum 
partium  genitalium  thorax  afficitur  ,  vt  Galenus  in  comment.  8c  quid  fi- 
mile  habetut  ab  eodem  Hippocratc  4.  in  6.  epidem.  text.4.  Ibi  refert  Hi- 
ftoriam  Agefij  filix  virginis ,  qux  cum  habcret  afFcctionem  in  thorace, 
dolcbatetiam  coxcndice  dcxtra  ,  &  tantifper  fufpirio  vexabatur,  dum 
coxendicc  dolerct ,  hocque  fedato  ,  &c  luipirium  fedatum  eft.  Galenus 
%n  comment.  miratur,  quid  caufx  fuerit,  vt  &c  dolor  coxa?,  &c  pe&oris  vna 
conquicucrint  ,  cum  tamcn  nulla  fit  intcr  iftas  partcs  communicantia, 
vcluti  cft  inter  partcs  gcnitalcs.    Auctoris  vcrba  fic  habcnt  :  Cdtcritm 
propter  quid  afjcclus  pclloris  ,  &  coxendicis  vna  exacerbabantur,  &  mite- 
fcebant  ,  haud  imuria  quifcjuc  qu&fiertt  ,  ciim  millapetlori  cum  coxendtcc9 
CjUc?n.uhnodu?n  cfi  aim  partibus  genitaltbus  ajfinitas  interccdat.   Subdit: 
Fort.  ffc  tgttitr  imbccilliorcm  coxendicem  habens  dolorc  cft  dffetld  nonnullis 
fup>.  Hmoribus  codem  tcmpore  in  ipfa?n  dclapfis.    Pcrindc  ,  Cv  huic 

eucnillc  crcdcrcm,vit!  ni  quia  cflct  affcctus  vtcrus,ob  hoc  pccfhis 

fuiflc  Lcnm,  fcd  quia  humores  illi,  qui  ad  partcs  infcrnas  dctnukb  mtur 
furfum  fuerint  elari,&  bac  rationc  peftus  noxam  reccperit :  ncquc  cnim 
.ririiict  ,  &  dolor  coxx  fuiflct  cum  rationc  fcdatus,alius  fu- 
pcrueniffet  arTc6tus ,  fk  lotlgd  graWOt  fupcrioribus  partibus  Ixfis,  vti  .111- 
li&Utn  cft.   Hoc  loco  moncndifunt  adolcfccntcs ,  vtin  dolorum  Cc- 

dationc, 


Tars    11 1.        jEgrotus  1 L        3S1 

dationc,Ron  ita  prarcipicancer  cum  vulgolaecencur,  quafi  fic  melior  #gro- 
tantis  condicio,fed  expendancomnia  neceffe  eft,  vt  inde  tuto  pra*fagiant, 
an  fcilicet  natura  per  aliquam  partem  euacuauerit,  qua  euacuatione  pec- 
cantes  humores  fuerint  a  corpore  deturbati ,  an  aliquam  aliam  habueric 
fidam  folutionis  caufam,  quorum  fi  nullum  euenifTe  cognofcant  ,  neque 
vllum  opportunum  remedium  fuerit  exhibitum  •,  incerea.  autcm  difficul- 
ter  fpirantem  videant,auc  quid  aliud  malum  fuperueniffe  animaduertanc 
tunc  pradiccre  poterunt,  fedatum  quidem  fuiffe  dolorem  ,  fed  in  acgril 
perniciem  ,  tranflata  materia  ad  nobiliorem  partcm,  tuncque  in  mentem 
ponant  Hippocratis  di&um.  Perniciofa  fine  fignis  leuantia  ,  aut  dijficile 
iudicium  >  aut  mortem  fortcndunt.  Ita  Lariffae  Caluo  contigiffe  videbi- 
mus,  qui  ex  doloris  fedatione  fine  ratione  incidit  in  delirium  ,  8c  quarta 
obiit,  fed  de  hoc  fatis. 

h  AIuhs  reprejfa.  ]  Quia  humores  ferebantur  ad  fupernas  partes  cum 
maiori  segrotantis  detrimento  ,  quoniam  maior  erat ,  quam  conueniret, 
quibus  in  cafibus  labefactatur  facultas  concodrix  ipfius  ventriculi ,  hinc 
cibi  faftidium  ,  lsefo  ore  ventriculi  a  mala  illa  humorum  qualitate.    Iam 
di&um  efl  fieri  inappetentias  a  tot  caufls ,  quot  funt  caufs  famis :  videli- 
cet  minima  inanitio,  vc  in  frigido,  &  ficco  fenum  habicu  :  languidus  ve- 
narum  fudtus,  vc  refoluca,  aut  imbeciila  facukatehepatis  nutricejaxatio 
vencriculi  ab  humore  calido  in  ipfum  effufo,  excin&us  fectionis  fenfus  m 
ore  ventriculi,  vti  in  moribundis,  &  deprauatus  animalis  appetitus,  vc  in 
phreniticis.  In  inflammacionibus  id  quoque  folec  concingerc  ,  incernis 
dico,  vc  cibos  auerfencur  segri,tum  in  principio  colledtionis,  ac  fluxionis, 
cuius  pars  in  vencrcm  confluat,  tum  in  fuppuratione,  refudante  fero ,  & 
fanieexpartibus  inflammatis  in  ventriculum,atquc  ad  ftomachum  vfque 
afcendente,  vnde  naufea  torquere  fic  affe&os  folet.Illud  autem  auerfio- 
nis  genus  detcrrimum  eft  ,  quod  fit  valde  hepate  affecto,  quod  eft  prin- 
cipium  nucricis,  ac  naturalis  facultatis,quo  rempore  segrotances  mori  po- 
tius  eligunt ,  quam  aliquid  eorum  quae  offeruntur  affumere.    In  his  os 
ventris ,  in  quo  fudhis  fit ,  prascipue  afficitur,  non  proptcr  alienam  quan- 
dam  qualitatcm  ,  fcd  propter  virtutis  extinctionem  ,  quod  in  hac  poffe- 
mus  fufpicari ,  ciim  femper  faftidierit  cibum  ,  &  co  magis ,  cum  videre- 
mus  partes  coctioni  deftinatas  tam  effe  depreffas ,  vt  vrinse  demonftrant, 
quas  eafdem  fuiffe  fcribit ,  id  eft ,  aquofas.  Qiiid  igitur  mirum ,  fi  febres 
reuertcrunt  :  ncque  enim  ceffarant  cum  ratione  ?  Hoc  autcm  apertiffi- 
mum  eft  non  oportcre  folui  febrem  ,  quam  die  critico ,  aliter  recidiuant 
asgrotantcs ,  &  ncquis  putct  fufficere  hoc ,  expedit  etfi  fiat  folutio  mor- 
bi  die  critico,  praeceflerinc  ea,  quae  fidum  faciunt  iudicium,  id  eft,  figna 
coctionis  -,  fi  fine  his  fiat  remiflio,reuerteretur  fine  dubio  aegritudo.  Am- 
.plius  ,  vt  fciat  Medicus  qualis  fit  futura  recidiua ,  qune  praecefserc  debet 
pcrpendete :  nam  fi  xgrotans  a  principio  figna  quaedam  habuir  pernicio- 
ia  ,  non  fit  autem  fequuta  euacuatio  aliqua ,  recidiuam  habebimus  mor- 
tifcram.  Si  falutaria  ,  falutarem  :  fin  mediocriter  praua  ,  in  ambiguo  eft 
argrotantis  falus.  Ad  fummum  cx  Hippocratis  fententia ,  nulla  allcuatio 

B  b  b '   3  tuta 


58 l    Comment.  in  Hiftoria*  Epidem.Hipp. 

tuta  eft,nifi  quae  fit  cum  ratione  ,  eft  autem  talis ,  conco&ione  praecefla, 
euacuatione  fequuta  ,  diebus  criticis.  Ccfifet  igitur  quis  mirari  ,  cur  re- 
dicrit  febris ,  dc  cur  obierit,  nimirum  fequutum  eft  ad  finem  vfque  fym- 
ptoma  illud  nonafpernandum ,  auerflo  fcilicct  ad  cibos ,  &  quemadmo- 
dum  a  principio  perniciose  habebat,ita  ctiam  recidiuauit. 

1  Ornnino  non  intermittebant  ,  nulloque  ordine  nunc  accedebant  ,  rrnnc 
no?u  ]  Modus  quidem  loquendi  obfcurus ,  quomodo  fi  non  intcrmitte- 
bant,  mod6  accedebant,  mod6  non.  Aut  femperaccedebant,&:  per  con- 
fequens  erant  continuae  ,  aut  fi  non  fempcr  :  ergo  intcrmittentes ,  quod 
tamen  non  eft  putandum  de  fcbre  malignitatem  habente.  Credo  vtihoc 
loquendi  modo  Hippocratem  ,  vtinnueret  vifam  efle  febrem  aliquando 
leuem  ,  quod  non  eft  inconueniens ,  ciim  quadragefimus  fit  principium 
continuorum  morborum  ,  circa  quem  diem  omniafunt  languidiora  ,  & 
febrcs  quia  deciderunt  ex  acutis  etiam  ex  conucrfione  non  folent  pri- 
miim  vim  habere  ;  ck  multo  magis  id  vifum  fuiflc  in  hac  acgrotante  cre- 
derem  ,  cui  iam  virtus  erat  fine  dubio  labefactata  ,  eftque  hoc  in  caufa 
faepiflime  ,  vt  febres  videantur  mitiores,  quam  fint ,  non  potente  natura 
acque  valide  prar  impotentia  infurgere  aduerfus  caufam  morbificam, 
propter  quam  quietcm  laetatur  vulgus ,  multo  magis  dubitat  cordatus 
Medicus,&  ob  hoc  oculati  fint  iuuenes  ne  decipiantur  in  ferendoiudicio^ 
prnecipue  quando  morbus  factus  eft  leuior ,  fine  coctione ,  fine  excretio- 
ne.  Quando  igitur,  inquit ,  modo  accedebant ,  modo  non,  legerem  ita: 
modo  erant  intenfiores ,  modo  leuiorcs  acceiTiones.  At  dicet  quis ,  cur 
crant  inordinata:  accefliones  iftae,vt  aliquandodiebus  paribus,  aliquando 
diebus  imparibus  inuaderent ,  aliquando  matutino  ,  aliquando  vefperti- 
no  tempore  infurgcrcnt.  His  refponfum  erit ,  fi  inordinati  motus  caufas 
cognouerimus,  quod  non  erit  difficile  attcndentibus  nobis ,  qure  fuper 
hac  re  Galenus  habet  lib.$.  prognoftic.  inordinatas  fieri  febres  ,  quotief- 
cumque  humoridem  plures  occupans  partcs ,  in  aliis  putredinem  con- 
trahit ,  in  aliis  minime  ,  tunc  contingit  fcbrem  inordinatum  fequi  mo- 
tum.  Ipfius  verba  funt  hxc  :  Ceu  igitur  nondum  vnam  habeat  omne  cor- 
fns  affeclio/iem ,  fed  atra  btlis  in  quibufdam  partibm  infuper  moueatur ,  in 
quibufdam  immota  maneat ,  in  alijs  putreat ,  aut  feruere  incipiat,  inordi- 
natds  fieri  febres  necejfe  eft.  3.  in  i.eptdem.  comment.i^.  inquit  fierifebres 
inordmatas  ab  humorumvarietate.  HUfiqmdem>  inqmt>  &  loquttur  de  ac- 
cejfiombm  errantibws,  ab  humorum  diuerfitate,  qui  morbos  partunt ,  conci- 
tantur.  Lib.i.  de  differ.feb.  cap.  1 1 .  in  vltimis  verbis  recenfet  caufas  pro- 
pter  quas  contingit  acceflioncs  inordinatc  ficri ,  fic.  Vna  quando  humor 
ynutat ur  in  alienum  naturam  ,  tunc  acceffiones  fcquuntur  humoris  ffecicw, 
Vt  cltm  fanguis  vertuur  in  btlcm^aut  humorem  melacholtcum .Altcra  caufa, 
errata  in  vtclu.  Crcdcrem  non  a  vicius  rationc  ,  ncque  proptcr  tranfmu- 
tttioncm  humoris  in  alium  id  fa&um  fuiflc  ,  fcd  quidcma  varictatc  hu- 
morum  ,  quod  a  piincipio  ctiam  viftim  cft ,  6c  cft  hoc  in  acutis  non  con- 
tcmncmlum  >  nam  cft  prarcipirantis,  ck  dcbilitatx  naturar  indicium,  quia 
«jualitatc  ,  &  quantitatc  pcccantc  humorc,cogitur  natura  anticiparc  ,  HCC 

amplius 


Tars  111       'jEgrotm  II.       385 

amplius  eodern  ordine  ,  quo  folet  m  morbis  cxcrementa  aggreditur  ,  8e 
expellit.  Quod  fi  morbus  fit  leuis,  non  eft  aegrotantis  falus  defperata  :  at 
m  acutis  magis  hefa  virtute  mortiferum  eft,  non  potcnte  natura  obfiftere 
vehernentise  raorbi,  8c  humorum  varietati ,  &  contumacia;  quae  longifli- 
miim  tempus  expokit  ad  fui  conco&ionem. 

k  Sexagefime  tujfes  fine  fignis  emnuerunt.  ]  Tuffis  in  febribus  duplex 

eft.  Vna  qux  prouenit  a  deftillatione  delabente  a  capite,  aut^ab  vlcere  in 

thorace,  aut  ab  empyemate.  Alteraquse  fequitur  tenuem  quadam  humi- 

ditatem  a  capite  decumbentem  ,  fed  non  praecipitanter ,  potius  concitata 

a  caufa  externa  ,  quam  a.  vitio  cerebri ,  aut  partium  fpiritalium.    Prima 

violenter  irruit ,  &:  grauiter  torquet  asgrotantem ,  &  a  Galeno  appellatur 

ferina  6.  efi^em.comment.i^.  Secunda  a  fpiritu  potius  prouenit,&:  longo 

interualio  affligit,&  leuitcr  etiam  irritat.  Prima  propter  violentum  ipfius 

motum  fitim  auget ,  febrcm  exacerbat ,  infomnia  facit ,  ex  quo  fympto- 

mate  folent  aegrotantes  periclitari ,  viribus  ex  vigiliis  deficientibus.  Al- 

tera  fitim  extinguit  ,  ita  Hippocrates.  Tujfes  fiequenter  irritantes  fitim  le~ 

uant.  Eft  prima  mala,  vt  caufa,  8c  vt  fignum.  Vt  caufa,  peflima,  praefer- 

tim  in  febribus,quia  prohibet  cjiiominus  natura  commode  vincat  caufam 

morbificam.  Vt  fignum  aliquando  lethale  ,  aliquando  malignitatem  ar- 

gucns,  idque  cognofcitur  ex  materia  euaciiata,  fi  crafla  ,  fi  tenuis ,  fi  pu- 

rulenta  ,  aut  etiam ,  fi  nulla  cxcernitur  ,  quo  temporc  fieri  ab  inflamma- 

tione  fufpicio  eft,  quse  adhuc  fit  cruda ,  vt  pulmonis,  thoracis,  aut  etiam 

hepatis ,  vt  apertiflimum  eft  :  inflammato  enim  hepate  ,  comprimitur 

feptum  tranfuerfum  ,  pulmo  quoque  impeditur  *,  &  fic  affe6to  hepate 

ficca  tentantur  tuffi.    Aliquando  tuflis  ficcac  caufa  eft  virium  infirmitas, 

aut  materias  craflitics,  aut  tenuitas,  aut  bronchiorum  obftru&io.  Quan- 

do  enim  humor  tcnuis  eft  ,  3c  fubtilior  quam  par  eft  ,  non  intercipitur  a 

fpiritu  ,  vti  fcribit  Galenus.  Craflus  non  tam  facil£  poteft  euelli ,  &c  fur- 

fum  ferri.    Si  fiatpropter  virium  imbecillitatem  ,  id  habet  euidentem 

caufam,  quia  virtus  languida,non  potcft  thoracem  mouere  ,  neque  ma- 

teriam  educere.    Quibus  fic  ftantibus ,  crediderim  ego  hanc  huius  mu- 

lieris  tuflim  fuifle  ferinam  ,  ciim  impetuose  moueretur  adeo ,  vt  febres 

redierint  cum  aliis  fymptomatibus.Praeterea  ab  excretis  id  colligitur,cum 

qux  cuacuabantureffentmala,  cruda  fcilicet,  cruda  verd,&inconcoc1:a, 

aut  acrifias ,  aut  recidiuas  ,  aut  mortes  afferunt :  nequc  enim  vtilis  quid 

attutcrunt.    At  quomodo  enanuerunt  ?  euanuerunt  fine  co&ionis  fignis, 

fine  abfceffu  effatu  digno  ?  Refp.  Tufles  ceflant  triplici  de  caufa  :  nam 

quemadmodum  hxc  fit  concitata  facultatc  expultricc  ad  cxpellendum 

illud  quod  contiiftat,  ita  fi  ceflet  tuffis,  oportet  ceflet  contriftans:id  ene- 

nit  triplicitcr ,  vel  quia  facultas  adco  fit  imbecilla  ,  vt  non  poflit  amplius 

thoracem  mouere,vti  vidcmus  aliquandoin  pleuritidelaborantibus,  qui 

cum  iam  mortem  habeant  propinquam  ,  non  amplius  extufliunt ,  fed  vi- 

dcntur  omnia  fymptomata  fcdata  ,  cum  tamen  nihil  cornm  apparuerit, 

cx  quibus  hxc  tolluntur  cum  rationc  :  Aut  ccflat  tuffisaltero  modo,quia 

materia  diucrtatur  ad  aiias  partcs  >  qucn  fpiritales  aftligebat :  Aut  tandem 

quia 


58  4    Comment.  in  HiFtorias  Epidem. Hipp. 

quii  contriftans  fueric  cotum  euacuatum.  At  non  quidem  vltimo  mocfo 
fcdatae  funt  tuflesjquia  ctiamfi  multa  materia  fuerit  euacuata,  tamen  erac 
cruda ,  &  ad  tutam  fedationem  oportebat  fuiflent  cocta  ,  quod  denotat 
nobis  Hippocrates ,  dum  ait. 

1  Sinefignis  ,  neque  enim  vlla  erat  Jputorum  cottio.  ]  Itaque  fuit  infida 
allcuatio.  Ncque  fecundo  modo  id  facTum  eft  ,  quoniam  ecfi  maxilla  fic 
dccracta  ,  non  fuir  fufficiens  depofitio  tantas  &  tam  copiofe  matcrise  ,  & 
idem  Hippocratcs  fatecur,  dum  aic, 

Nec  aiius  folemnis  abfcejfui.  ]  Ergo  non  curat  maxillae  dctractionem: 
leues  enim  abfcefTus  non  fanant  magnos  morbos ,  quod  verum  fit  ingra- 
uefcebat  morbus ,  vti  ex  accidentibus  perfpicitur.  Quid  igitur  ftatuen- 
dum.  Ego  rem  ita  determinarem.  Abfcefliis  funt  attendendi ,  quibus  in 
partibus  fiant,  Sc  quid  commodi  afFerant.  FacTi  in  partibus  nobilibusfum 
detCriorcs ,  neque  poflunt  iudicare  ,  vti  alias  cum  Galeno  di&um  eft. 
Ergo  non  mirum  C\  idem  huic  contigit.  TuiTcs  euanuerunt  quidem  :  ar 
materia  firmata  eft  in  parte  nobili  in  capite ,  dc  minus  malum ,  fi  fola  de- 
tradta  eflec  maxilla  :  at  ftatim  cuanefcentibus  tuflibus  fadta  eft  delira,fo- 
porofa  ,  fignum  quod  materia  recurrebat  ad  partes  principes :  fed  neque 
credcrem  idimpetuofius  efle  factum ,  quia  parum  hxc  perdurarunr,  cum 
maxilla  ad  locum  redieric,  &  apud  fe  iterum  eiTet,fignum  euidens  fuiflc 
paucam  materiam ,  camque  fubtiliorem  ,  hoc  facilis  accidentium  folutio 
demonftrat.  Sed  quam  bene  fuiflec  cum  a?grocance  actum  ,  fi  intus  non 
remanfiflec  materia  fuftbcans  partium  naturalium  actionem  ,  vt  videbi- 
mus.  Sciantautem  adolefcentes  ,  nunquam  in  morbis  acutis  efTe  negli- 
gendam  maxillae  decradtionem  :  euidenter  enim  Lefo  capite,  detrahi  ma* 
xillam  ,  id  eft  conuelli ,  graue  eft  admodum  proptcr  partis  affectse  prse- 
ftantiam,&  afTecTus  magnitudinem,  doloris  vehementiam,qui  aliquan- 
doadco  vrget ,  vt  periclitentur  aegrotantes ,  ctiamfi ,  vti  dictum  eft  leuis 
fuit  affectio,fed  nunquam  negligenda,  quia  vt  propcer  viciniam,  &  cum 
ccrcbro  coniunctioncm  pcr  neruos  ,  quos  habec  a  certia  coniugationc, 
affectus  ipfius  facile  cxcipic ,  ica  cum  peculiari  vicio  laborat ,  cerebrum 
promptiffimc  trahit  in  confcnfum.  Imm6  ,  vti  dicebam  ,  tam  vchemens 
cft  dolor,  vc  inflammata  fcbres  acutas  cxcitct,  deliria  faciat ,  vigilias  ex- 
citct,  a  quibus,  vti  cft  certum,  virtus  folet  dcprimi  citiflime.  Bcne  actnm 
ciTct  cum  hac  aegrotante  ,  nifi  quid  dcteriuscxtitiflct,cum  ftatim  rcdiiflc 
ad  fuum  locum  afTcrat :  Dico  quid  dctcrius ,  quia  caufic  vniuerfalis  pra- 
uitas  non  ccflabat,  &  partium  coctioni  dcfcruicntium  ,  vcnrriculi  praeci- 
puc  affcctio  grauior  ficbat  in  dies ,  vtinappetcntia  ,  &c  auerfio  ad  cibos 
continua  dcnotabat ,  grauiflimam  fuiflc  cx  co  clicimlis,  quod  firpius  hoc 
fymptoma  rcpctit  fignum  cuidcns  Hippocratcm  fcmpcr  magnifccifle 
fignum  hoc  ,  quod  tk  nos  in  morborum  curationibus  attendcrc  dcbctis. 
Erat  ingcns  pnrtium  intcrnarum  inccndium  :  dcmonftrat  hoc  cxcretio 
biliofu, \ux  potuiilct  aliquid  arfcrrc  vtilitaris  •,  vcrum  non  fuit  pro  ratio- 
mcubi ,  cum  cflct  pauca  :  iuuiflct  cnim  faltcm  vr  caufa.  At  animad- 
oportec  progrellb  morbo  non  raio  cucnirc  ^  vt  cuacuationes  fi> 

,  pcrucnicn 


Tars    III.         JEgrotw  II.       385 

peruenientes,  quae  flagrantem  denotant  internamdifpofitionem.non  ra- 
rd  opprimant  virrtitcm  ,  quo  rempore  aliquando  minus  firuire  morbum 
cernimus,  non  vircure  roborata,  fed  dcpreffa  ,  &c  multos  his  euacuationi- 
bus  confumpros  vidi  acutc  laborantes  ,  &  ob  hoc  etiam  in  acutiilimis 
morbis  caute  agire  in  medicamencis  prsefcribendis  ,  &c  infra.  fubfiftircj 
qudd  ll  vrgeac  occalio,  auc  quia  aluus,nimisadftrieta  clyftcribus  non  ce- 
dat,  aucpropceraliquid  aliud,  leuiflima  eligice  :  vidi  cnimmedicamenco 
exhibico  mocam  efle  aluum  ,  qua?  ad  morcem  eft  aegrotantem  concomi- 
tata,  Sed  redeamus  ad  textum  :  Poft  euacuacionem  di&am,  pauca  mate- 
ria  excreca, 

m  Actttiks  febricltauiti&  inhorruit,]  Vercerem  ego  fic.  Horruit,*]uia 
natura  conabatur  crifim  aliquam  moliri ,  quo  tempore  fiunt  rigores,  aut 
horrores  pro  qualitate  materiac ,  6c  pro  virtutis  robore.  Huic  motui  fe- 
quuntur  euacuationes  aliquae  \  fcd  antequam  perficiat  opus  natura  ,  non 
poceft  non  valide  agicari ,  hinc  febris  au&io  :  neque  enim  incelligendus 
eft  Hippocraces  de  vere  acuca,  fed  perinde  eft ,  ac  fi  dicat  audfca  magis  eft 
febrispoft  horrorem,  adhibente  natura  omnes  fuos  conatus,vt  fe  exime- 
ret  ab  humoribus  prauis ,  quod  maxime  confuetum  eft,  dicence  Galcno 
in  Itb.  de  crif,  comprobance  experienria  ,  &  ranrum  pocuic ,  quod  aluus 
moca  eft  >  fed  quomodo  ?  Qux  euacuabantuf  eranc  biliofi  :  pauca.  In 
omnibus  peccatum.  Sed  quomodo  pocerat  nacura  in  tanta  humorum 
cruditate  cum  virium  imbeciilitate  commodam  tentare  euacuationem. 
Qua2  euacuabantur  erant  biliofa  ,  neque  quid  difficile  bilem  extra  cor- 
pus  facile  ferri,  ciim  facile  mobilis  fit ,  5c  ftimulet  expultricem  faculta- 
tcm  :  at  pituitae  nihil,  neque  melancholiac,&:  hoc  poterat  referriin  virtu- 
tis  languorcm,ci\m  non  fit  magnum  bilem,  vt  fubtiliorem,&  faciliorem 
ad  motum  primam  omnium  euacuari ,  icaque  minori  robore  indigemus, 
fed  quod  maximum  eft,fuic  etiam  iftins  humoris  panca  euacuatio,de  qua 
dictum  eft  alias  fatis.  Omnibus  igitur  modisfuit  deterrima  infequens  ad 
extrcmam  virium  imbecillitatem.  Id  multo  magis  confirmat ,  quodpofl 
hanc  euacuationem  obmutuit. 

n  Sequentibus  ,  inquit ,  diebus  obmutuit  ,  ftatimque  redijt  ad  ?nente?ny 
&  eft  locuta.]  Aliud  cft  obmutefcere,  aliud  eft  rediread  mentem,  quare 
cum  dicat  rediifle  ad  mentem  ,  oportet  aliquo  modo  vacillaret ,  qifia  lo- 
qui  eft  etiampropriumphreniricorum,  qui  aliquandoplusiitito  loquun- 
tur ,  neque  hoc  mirum  eft  :  nam  fcribit  Hippocratcs  foporofam  femp*r 
fuifle,  qui  autem  fopore  tentantur ,  quodammodo  dcliri  fiunt ,  quia  ex- 
citati  vix  fciunt  quid  agunt,quafi  mente  capi.  Scd  vtcumque  cffet,  illud 
ad  mentem  rediifle,  nihil  melius  habet,  fed  funt  ex  iis,  quae  fiunt  in  vlti- 
misnaturae  conatibus  prope  extindtionem  exiftcntis,  vt  merito  dicat  Do 
.ctiflimus  Vallefius ,  moribundos  fiepiflime  prxberc  fpcm  mclioris  con- 
ditionis,  cum  fi  deliri  funt ,  redeant  ad  mentem  ,  3c  fimul  etiam  grauia 
qusque  accidentia  vidcantur  mitiora  facta ,  ciim  haud  multo  poft  mo- 
.  riantur.  Cur  rcgrotantes  fiant  aphoni ,  iivnfnpra  cft  demonftratum  ,  fat 
*ft  dkerccum  Hippocrate.  jQu*  cum  exelutione  firmtter  fix&fnnt  apho- 

C  c  c  nifo 


58  6    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hippl 

nid  ^funefl^.  Verum  effe  hoc  Hippocratis  didhim  experientia  confirmat, 
cum  fubdat. 

0  Ocluageflmo  obitffe.  ]  Suftinuit  natura  multiim  vim  morbi ,  &  ex 
hoc  validifTimis  fuiffe  Viribus  coniicias  licet  ,  quse  tandiu  fuperuixit 
grauiffime  affe&a  per  totum  morbum  ,  vt  fequcntia  Hippocratis  vcr- 
ba  teftantur  ,  dum  ait ,  vrinas  perpetuo  fuiffe  nigras  ,  tenuefque  ,  &c 
aquofas  ,  fimulque  &C  foporofam.  At  quoticfcumque  pars  princeps  a 
principio  Ueditttt,  male  adtum  eft  cum  xgrotante,  cum  tunc  morbus  c\i- 
catur  linc  dubio  magnus.  Talis  (olet  dici  tribus  modis ,  aut  propter  eius 
partis ,  qux  ahSciturpraeftantiam,  aut  proptcr  ipfius  morbi  magnitudi- 
»em  ,  aut  propter  ipfius  malitiam.  Hic  morbus  his  omnibus  erat  vehe- 
men?.  Primo,  quia  ccrebrum  aprincipio  fuit  lxfum.Sccundo,quia  mor- 
bus  fua  natura  crat  magnus.  Tertio,quia  maxima  erat  humorum  malitia, 
vti  ex  Hiftotia  coiiigitur. 

P  Animo  erat  detccio.  ]  Effectus  humoris  mclancholici ,  &  grauitatis 
morbi.  Erat  infomnisy  quia  multa  erant,  quac  infomnia  faccrent,  quid  (1 
timor  mortis  fomnum  prohibuiffct.  lllud  fuiffe  ,  iracundam  prarter  id, 
quod  a'grotantes  cx  quacunque  lcui  occafionc  dedignantur  ,  poffcmus 
ctiam  dicerc  fignificaffc  melancholiam  :  nam  diftinguuntur  iracundi 
ab  iratis  cx  Galeni  fencentia  2..  in  1 .  epidem.  comment.7%.  Irati  magnani- 
mifunt  >  &  hurniliurnrernmcontemptores.  Contra  iracundi  pufiliamines, 
quod  oenerofo  ,  virilique  anirno  nonfint.  Quare  iracundi  carent  ten<pera- 
mentofiigidtore  ,  vaporefque  digerunt  diffcihus.  Quo  in  loco  fcribir  Hip- 
pocratcs  jegrotantes  illius  tcmporis  pcac  cxteris  fuiffe  iracundos  ,  pluri- 
mofquc  illorum  mortuos  fuiffe  ,  vt  indc  clicere  poffimus,  effe  non  bo- 
num  ficmum.  Implaciditas  fequcbatur  vtcri  affe&um  cum  humorum 
malitia.  Tandero  vnico  vcrboconcludic,  quomodo  fic  infeftaretur,  quia 
fcilicct  mclancholica  crat ,  vt  inde  cognofcatis  nullo  non  morbo  corripi 
mclancholicos ,  &  facile  ficri,  vt  mulicres  in  id  affcdhis  genus  incidant, 
fi  aliquod  fit  peccatum  in  mcnfibus  ,  quo  tcmpore  nullus  non  morbus 
folct  ficri.  Confirmat  hxc  prarfcns  mulier  ,  qux  ctfi  longo  tcmporc  ,  ta- 
men  obiit. 

Curatio. 

IN  hutUS  tfgrotantis  ctirationc,  qnod  fpcftat  ad  vicfhis  rationcm  ,  ilhul 
obfenurc  cxpcdiebat  ,  quod  monct  Hippocratcs  ;  In  moibis  Jongis 
vbcrius  tffc  alcndum  itl  principio  ,  vt  virtus  fnfficiat  ad  morbi  intcgram 
folutionem  vfquc  ,  IdqUC  non  difficilc  prxdixiffct  Mcdicus  vrinas  llatim 
moibo  inuadcntc  infpkicns  aquofis.Vcriim  ncquc  crat  tcntandum  vbc- 
riori  vichi  vti,  lcd  pottus  iis  exhibitis  alimcntis  ,  a  quibns  virtus  minime 
pauarctur,optimi  fiicci  appcllant  Mcdici,  dc  quibus  i.im  htis  fupri.  Itk 
rcliquis  crat  Utngttls  t*  pcdc  cxtrahcndus  ,  cx  vtioqnc  pcdc  prd  rationc 
I  .  quantitate  ,  fpcclantibus  nobis  prrcfcnrcs ,  cV  futuras  vi- 
tes ,  poftci  erat  Infiftendnm  dcobfhucntibus  mcdicamcntis  citra  ctiiden- 

tcm 


Pars  lil.         jEgrotus  II.      387 

tem  calorem  ,  qualia  funt  cichorcacea  ,  radices  afparagornm  ,  iiliorum 
alborum,  graminis,  petrolelini,  &  id  genus  alia ,  quibus  &:  vis  fcbris  de- 
mulceri ,  6c  menfcs  commode  cuocari.  Verum  id  moncre  volo  ,  vt  in 
fauguine  mittendo  fcmper  partitis  vicibus  faciatis  euacuationem  ,  quia 
eo  tcmpore  aliquo  modo  intendimus  rcuellcre,  &  ob  id  commodior  fiet 
Medici  operatio  cum  minori  vitium  difpcndio.  Si  fuilTent  iniecTipefTus, 
neque  id  remedij  genus  attuliflet  detrimentum  :  parantur  autem  variis 
modis  ex  fucco  mercutialis,  rut#,  pulegij,  cum  oleo  irino  mifto,  a*  leuio- 
ribusfemper  inchoando*,qu6d  fi  validioribus  eflet  procedendum,  Aetius 
ha?c  dcfctibit  loco  iamfupra  citato,  cap.^.  Ventriculum  inter  cxteia  fo- 
uere  expediebat,  quo  melius  coquetet ,  in  quem  vfum  multa  commen- 
dantur,  linimenta,vncTiones,facculi,fotus.  Linimentum  huiufmodi  non 
eft  inutile,^.  olei  maflichini^  caryophyllorum  ana  guttas  duas.  Olei  men- 
tha.  $»iij.  abfinthij  Pontici.  §.fi.  cer<&  albct  vino  lotczparum  ,  &  liniatnr  es 
ventncuYt.  VncTio  ex  oleo  rofaceo,  maftichino,  menthae.  Fotus  ex  men- 
tha,  abfinthio  ,  rofis,  omnibus  vino  madefacTis,  aut  oleo  rofaceo  ,  &  ori 
admotis  fero ,  &  mane  per  horam  ante  ccenam.  Sacculus.  jJL.  maioran&> 
abfinhij  Tontici  an.p.fi.rofarum.rub.M.ft.menthct  M.ycaryophyllomm  j.j. 
macis  j.fj.  contundantur,  contundenda,  &  ponantur  inpanno  ferico  rubroy 
&  fiat  facculm  interpun&ns  ,  &  ori  ventriculit  applieetur.  In  vehementi 
vencriculi  imbecillitate  huiufmod-i  medicamentum  non  improbatur.  )JL. 
Cummitatum  abfinthij  Pontici  j.j.  vini  optimi  5.  j.  olei  amygdalarum  dul- 
cium  3j.«f.  rofarumrubearum  ^.Q.fantalorum  citrinorum3  .ij.caryophylle- 
rum,galangt,  lignialoes  an.^.j.  maflichis  3.ij.  decoquantur  omnia  invafe 
duplici  ad  confumptionem  vini.  Poftquam  fuerint  decocTa  ,  detineantur 
in  loco  calido,  poftea  fiat  fortis  exprellio  olei,  deinde.  IJL.  huim  olei  ±.j. 
meduIU  cruris  vituli  $.ij,  nucis  rnofchatct  g.  vj.  maflichis puluerizati  d.j-. 
mifce  &  feruetur  ad  vfum.  Quandofiet  inuncTio,ponaturpannuslineus 
fupra  ventriculum  ,  vt  magis  foueri  poflit.  Ceratum  tale  non  eft  inutile 
quod  componitur  ex  laudano.  Ceratum  emendansvitia  ftomachi  ,  vel 
erTotmatum  cum  puluere  nucis  mytiftica^maftichis  albi,foliorum  abfin- 
thij  cum  cera ,  &  terebinthina.  Oxyrthodina  propter  delirium  aliquan- 
do  debebant  eiTe  mifta,vt  foporem  refpiceremns.  Et  quia  vigefimofepti- 
mo  aluus  erat  fupptefia,expedicbat  ea  dic  ttanfacTa,aliquid  medicamen- 
ti  cxhibere:ita  enim  fortafteefTent  diuerfi  humores,qui  ad  coxam  raptum 
habebant,  &c  aluo  mota  etiam  caput  lsfionem  minorem  effet  paffum. 
Medicamentnm  vet6  dedilTem  cx  mannas  Z.iij.  cum  decocTione  tamar- 
indotum,  &  fem.  citti  difTolutis  in  aqua  endiuia?.  Itetaffem  fyrupos  ,  aur 
«kcocTa  ,  in  quibus  non  mota  aluo  poterat  addi  quid  leuiter  aluum  le- 
nicns ,  virtuti  vni  praecipue  incumbcntes.  Ad  tuffim  leniendam  erat  pe- 
dusinungcndumbutyto  •,  vnguentopecTotali,  pinguedinegallinx,cum 
croci  portione,  &  id  genus  aliis.  Intetius  fuiffet  cx  vfu  Iulep  capillorum 
•veneris,violaceus,&  quia  omnino  erat  deiecTo  animo,  tentare  oportebar, 
quantum  ficri  potetat ,  vt  cor  roborarctur  alexipharmacis  iam  faspivis  di- 
Ais^Bvzoarcicaiam  apudnos  ciuitatis  Medicos  ita  funt  fufpecTa,  vtom- 

fcc     2  .  nind 


3§ 8      Comment.  ift  Hittorias  Epidem.  Hipp. 

nino  eadcm  euitcmus ,  ciim  tamcn  fi  pharmacopolas  voccmus  habeanc 
quamplurima,  vcrum  cum  adulrerara  fint ,  vr  farpius  fumus  experti ,  hos 
non  curamus  lapides  :  meliiis  enim  eft  abftinere  a  medicamenro  ambi- 
guo  ,  quam  exhibere  cum  azgroranris  derrimento  ,  Sc  Medici  dedecore, 
nifi  cogamur  grarirlcari  adftanribus,  &  segroranribus.  Expedir  igirur  vri 
cuidcnrioribus,  margariris,  conferua  hyacinrhi ,  &  id  genus  aliis ,  neqne 
negligerc  exrerna  oporrer  cordi  admora.  Sexagefimo  porerar  medica- 
menrum  aliquod  irerari,  &  fic  fcnfim  alrcrando,  fenfim  euacuando  pro* 
cederc  ,  nifi  ramen  necellanum  fuiflct  valenrius  euacuare,  quod  cogno- 
fcirnr  meiiiis ,  quando  a^groranrem  ac"hi  curamus.  Hoc  quidcm  vernm 
cft,  debere  nos  efle  cauros  in  aluo  moucnda,quia  mulieres  omnes ,  qui- 
bus  a  parru  aluus  cft  mora ,  illae  pciTimo  faro  funr  fun&a? ,  quoniam  eft 
euacuario  minime  factaper  conferentia  loca,&  fi  iuuat,  eft,quando  mu- 
liercs  prauis  humoribus  fnnr  rcplerx,  6v  cacochymia  laboranr,quod  ob- 
feruaui  aliquando.  Ar  vrcumque  fir,  femper  magnifacire  in  cnixis  aluum 
mora,cx  perfeucrarem,quia  rariffimc  aliquid  boni  aftert,&  ob  hoc  ij,  qui 
indifcriminatim  medicamenta  foluenria  dant ,  aut  mortcm  accelerant  in 
morbis  iua  narura  lerhahbus,  aur  fi  morbus  falutaris  eft,  degenerar  in  le- 
thalium  naruram.  Sanguine  miflb  ,  diebus  duodecim,  vel  quindecim  ad 
minus ,  f\  fceminam  pepcrir  mulier ,  tunc  quando  natura  fcgnis  eft ,  leui 
aliquo  pbarmaco  poreft  adiuuari  ,  vel  leniriuo  cum  puluerecirri  ad  §.j. 
vcldiacath.  &  fimilibus,  fed  cum  caurtone  faciendum  ,  cx  vos  iuuenes, 
vr  dignirati  veftrae  confularis  meliiis ,  feniores  vocare  ,  neque  ex  iis  firis, 
qui  ftarim  ac  Mcdicinac  definitionem  nouerunt ,  fe  Mcdicos  prxdicanr, 
&  mulro  magis ,  Ci  primx  eorum  curationes  bene  fuccedant ,  quid  fi  ne- 
que  Hippocrarcm  falurarenr.  Virium  indelebile  ignoranria  ,  praefettim 
fi  cum  arroganria  fit  coniuncla  ;  neque,quod  in  noftra  ciuirare  eft  farru- 
Iiare,  curare  vr  aur  pharmacopola  ,  aur  baibitonfor  aliis  fumpiat  curario- 
nes ,  vr  proprias  faciat  vobis  ipfis :  eft  enim  maximum  dcdccus  Mcdicij 
iinitc  vt  hoc  fiar  ab  iis  ,  qui  ex  humili  gcnerc  nati  ,  magis  acftimant  pc- 
cuniam  ,  quam  dignitarcm  :  ij  cnim  a  iuuenibus  probae  indolis  omnind 
negligcndi  funt,  S^cd  dc  his  ha&cnus. 


A  P  P  n 


Tars    III        'jEgrottts  III.     389 


APP02T02   TPITOS, 


N  Sdffto  Uv$icovc& 
oq   KCtfifUtV  xsssrz- 

QAt  7T0V€OV   <&   X97I&V 


^Egrotvs    III, 


N  Thafo  Pythio- 
nem  ,  qui  fupra 
Hercu/is  fanum 
habitabat^  ex  la- 


jfy  chotjTng  fyofJfync.  dyuiteg,  ptyog      boribus^  lafitudinibus ,  parum 
f**yt>iy  Twpirbc.  b£v$  g^gfis.yAaJr*      habita  vicJus  ratione ,  magnus 


(rucF)ri%yip(&'.  cTi^ceAig.^c^Mcfhg 
ȣ  vvv&ow.  X&6  VZZVfili?\#VCC. 
CVCtftopHMp  (AiT2Ct)^V.  X%  ItfyvTOy 
@  ,    «t8<      (JAOVV    YifJUcfYiC  ,   ^vgtg 

daptcov.  &  vs&ftTigpg  ^  Kttpcthlaj 


cxpit  rigor ,  ejr  *febris  acuta, 
lingua  arida  ,  fittbundus  erat, 
biliofus^  non  dormiuit :  k  vrina 
nigra  ,  Jujpenfiones  fublimes> 
nonfubfidebant.  Altero  diefub 


fj&faov.&vcwJi&.ap&v&.fi&i--  meridiem  extrema  partes  fri- 

^Jttov©-'.  cRri  fflvcv  nxhwj  aii*  gebant  ,  prater  cdtera  manus^ 

dig/L&vfa.^-^.vvxfe  cff  nwywq.  &  caput : c  obmutuit :  a  voce^j 

'ttptocn  v&4  kzQccxIw  trfMK&i.  y\  efl  defecius  ,  e  diu  breui fiirus* 

tpjpn  cft*  rjovfac.  c^l  &&  ?jA/«  *  redijt  calor>fitijt.Noc~le  quie- 

Jvtrngic ,  visrs^ v$n  c/Mx&t,  S-  uit,  circa  caput  modicumfuda- 


&t%h  vvxrpg  cVmfivto;.  uJiv  vmo 

CPcV.  ^Qji  3  X9M.WS,  /LUKpct  %WVtSn- 
X9&  X9(&£pvct  cftjJA^i.  cP',  Q££>/, 

c/V  r)ov%iig.  *zs&i  3  uioov  y}fiiong> 
7rdvQ.  7m&£wuS».  ^v^ig.  dvcuj- 
J@s.  dpcovgr*.  cRri  v  %u&v. 
aJeSigi&vdii  /u^^pvov.^prjo^  \jli 


uit.  Die  tertio ,  interdiu  quie- 
uit.  Fefleriyfubfolis  occasu  ali- 
quantulumftixitjurbatio.Nox 
laboriofa  fuit ,  nihil  dormiuit, 
ab  aluopauca  compaffafierco- 
r-a  defcenderunt.Gyuartojnane 
quieuit.  Ad  meridiem  omnia 


Z&vct  dvajci(Y\u&.  l^cvTgt.  vvkQl  Ji  irritata  funt ,  frigus  ,  mutus> 
r{ov%ng.  iwpvln-  7ri{An?ri ,  scPo^g  fine  voce  ,  g  in  deterius  calor 
%x<Pit&lwctJ.v&Q'$wxllw$ci&q  redijt.  Paulo  pofl  vrinam  ni- 
$  7tov>s.  <h^uS\\g.  vvxfa  SfaTTQ-  gram  cum fuflenfionibus  reddi- 
vcog.  'Ulri  ©£90)  $ ,  c/i'  tiov%w.  dit.  Noc7e  placide  quieuit. 
cJWAwc^oi  7rovQi  (tafa*  wp6*-      Sluinto ,  releuatus  h  vifus  efl 

ejfe^  ventrem  tamen  cum  dolo- 
re  grauitas  tenuit^fltibundus.  NocJem  laboriofam  habuit.  Sexto, 
mane  quieuit.  Ad  veflerum  dolores  increuerunt,  exacerbatus  eft. 

C  c  c    3         ycftt 


390    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

fyw^nrim  q  k9/A/jjc  o\J/e  kXvj{uci-  Vefl  eri  indito  clyflere  comm*~ 

r,co.  j^Atfs  ^iJA^s.  viws,  c»oi-  ^  /*/#//;»  reddidit.  Noffe  dor- 

pr,Sy>  C ,  w^/w  ,  daziJ\)c.  vWe-  0?/#/>.  SeptimoJaHidiofus>  im- 

Jv7$op\.£pY\viv  tfaiSAs.  vvhvs  placidiorerat,  oleofumminxit* 

%z&tx?!  m^.   mpitetyv.  %Jiv  Noffe  eflmultum  turbatus,de- 

CHoifxar .  cyJix\  <&&?)  j$,  qmoi^  lirabat^  nihil  dormiebat.  Offa- 

3^  crjMxpcli&wy^vfyf.ciipavM.  uo  ,  w#tf£  aliquantum dormi- 

A«7tfov  wn$p&  k,  juuvv$q»J)k.  o-^z  uit ,  moxcjuefrigus  eum  ccepity 

ymhv  cutdvpfytiv&i*  7rupUpX<rtv.  ac  vox  eum  defecit  >  Jpiritus 

ri<h  3  &d$rlpiplw  a/Mxp*  o%x-  exilis  >&  imminutus.  Vefleri, 

<pi&n.  $&%0prlf<&(&  ccKpn^c,  <r^u-  rurfus  calor  redijt ,  delirauit. 

xpd  ,  ^oXciJta.  &',  KCdfj&T&JMs.  Iam  antelucano  leuius  habuit. 

rtj&i <hq  ,  on  Jivytifoffo.  s  hilw  Deiecliones  merd^paucjs,  bilio- 

Ji^ciJhg.  <z&<  3  j5a/«  Atrpic,  fit.Nono^  cum  excitaretur  fio- 

iJvtr$op{.  mgitey*.  vvk&l  k^kIlu.  porofius  crat>non  valdefitibun- 

r,  'ST^aoi ,  £$cov(§h»  wofity  4^1'^  ^J  :  fubfolis  occafium1  graui- 

7zvmtko<,  b£y$.  7fo\vc.  IJpdq.  idztviv.  ter  tulit^  delirauit.Nottem  in- 

cn  ctp-nwv  c \7rovoi  txtco.  commodam   habuit.     Decimo^ 

mane  ^fine  voce ,  multum  fri- 
gus  ,  febris  acuta  ,  multus  fudor  ,  obijt.  Diebus  huic  paribus 
labores. 


COMMENTARIVS. 

^J  X  tribus  medicis  inftrumentis',  nullum  pnrcipuc  commcndatur 
ffi^  magis  quam  dixteticum  dic"him,&  hoc  ide6  fit,  quia  hoc  om- 
gjjf^jjj^  nibus  morbis  cft  necefliriunvanquam  fine  quo  non  :  nam  ve- 
nx  fectiancpurgatione  non  fempcr  opus  habemus ,  dicto  autem  inftru- 
mcnto  fcmper3&  ob  id  dicebat  Galcnus.  Nullum  eft  tam  validum  medi- 
camcntum5quod  munerc  fuo  fungatur,fi  victus  ratio  obftet.  Quare  non 
«nmcrito  diceturbafis,  &  fundamcntum  fanitatis.  Id  cxemplo  fui  ipfius 
probat  Galcnus,  qui  ab  infantia  grauifTimos  pa(Tus  eft  morbos,vtipfc  ait; 
proptcr  prauam  victus  rationcm  ,  qua  tandcm  in  mclius  mutata  ,  toto 
tcmporc  poftca  commode  habuit  ,  nifi  contingcrct  diaria  corripi  fcbrc3 
vti  habctur  lib.^.  dc  fanit.tucnda,  cap. i.Dchct  hoc  quod  fcribitur  a  Ga- 
Icno  attcndi  ab  intempcrantibus ,  qui  proptcrca  ab  cuacuationibus  nihil 
iuuantur,  notia  cruditatum  congcric  collcctacx  eonim  prauaviuendi  ra- 
tionc,  quos  proptcrca  moncbat,  ncquc  a  Medico  cflc  attingcndos  lib.de 
turttidi  mionc,  per  farjguiiiK  nnifioMm,  cap.y.  inquicns.  Intwptrantcs^ 

vini 


k 


Tars  III.        jEgrotm  IIL       391 

vinofofque  ,  ac  ventri,  guUqne  deditos ,  neque  purgatione ,  neque  fanguink 
miffione  magnopere  adiuueris.  Nam  per  virae  intemperantiam,  crudorum 
humorum  copiam  colligunt  ocyffime  y  verum  ,  ne  his  quidem  mannm 
admouere  tentandum  eft.  Neque  hicfumo  vi&um  pro  cibo,&  potujfed 
loquorin  generc,  de  iis  omnibus,  quacfpectant  id  victus  rationem,  qtio- 
modo  intelligit  Galcnus  yw  5.  epidem.  comment.^.  Videlicet  de  otio, 
exercitatione ,  balneo  ,  venere  ,  vigiliis ,  fomno  ,  &  omnibusaliis ,  quaj 
quouis  modo  fiunt  in  corporibus  humanis ,  &  quae  apta  funt  manifefte 
corpus  noftrum  laedcre  ,  de  quibus  apertius  Galenus  verba  fecit  lib.  art* 
medic.  cap.$$.  Ibi  diitin&e  enumerat  ea  ,  qux  neceffario  corpori  noftro 
aliquam  poffunt  inferre  alterationcm.Sunt  autem  haec^Aer,  cibus,&  po- 
tus  j  fomnus,&  vigilia;  motus,&  quies  \  quae  affumuntur  ,  quae  retinen- 
tur ,  &  excernuntur,  &  animiaccidentia.  Hxc  neceffario  eorpori  noflro 
inferuntalterationem.  Neque  venus  omnino  eftinutilis.  Inter  harc  ergo 
primus  omnium  occurrit  aer,  quia  femper  circumambit  corpus,  eundem 
velimus^nolimusinfpiramus,  &expiramus,&  qua  eft  qualitate  donatus, 
eandem  corporibus  impertit ,  quod  ex  Aphorifm.  &  multis  alijs  in  locisy 
colligitur,&  lib.  de  Theriacaad  Pifonem,cap. 1 6. quo  in  loco  fic  fcribitur. 
Imrnutat aerem,  loquitur  depcfte  ,  malo  quodam  modoy  vt  homines  inter- 
ficiattfui  cum  non  reffirare  nonpoffint3contaghimmiferi  euadere  nequeunt* 
Attrahunt  enim  in  feipfos  aeremillum  infe6tum,tanquam  praffentaneum 
aliquod  venenum.  Aliae  caufse  poffunt  quidem  morbos  induceres&  ma- 
\t  afficerehomines ,  verum  multi  abeis  poffunt  Hteri  cffe  :  folus  aer  pras 
casteris  caufa  eft  communis,quae  omnes  aeque  afficit,  cum  neceffario  cor- 
poribus  adueniat.  Acr  folus  extrinfecus  omnes  ambit,  &  infpiratur  :  ne- 
quc  enim  fieri  potcft  ,  quin  corporum  animantium  tempcraturae  cum 
eius  permutatione  afficiantur  ac  permutentur,  fcribebat  Galenus  1.  in  1. 
tpidem.  text.4.  ftatim  in  veftibuio  libri ,  1.  lib.  prognoft.  hac  fortaffe  ra- 
tione  motus  Hippocrates  appellabataerem  diuinum.  Agnofcere 3  inquit, 
eportet ,  an  quid  diuinumftt  in  morbis.  Quare  aer  prae  caeteris  corpus 
noftrum  altcrarc  poteft.  Cibus  &  potus  etiam  funt  inter  ncceffario  alte- 
rantia ;  fed  non  aeque  ac  aer  ,  quia  cibum  &  potum  non  femper  affumi- 
mus,  &  C\  ambo  fint  neccffaria,  fine  quibus  homo  viuere  non  poteft.Hoc 
[i  moderate  vtamur,tempeftiue,  &  ordinatim,  maximum  affert  corpori 
commodum,vti  notiffimum  eft,  vires  inftaurans:ad  hoc  enim  fumitur,vt 
deperditum  refarciatur,  &  nifi  homo  continuo  diftlaret,  neque  indigere- 
mus  inftauratione,  i.Aphorif  comment.i^.  Oportet  autem  fit  inmedio- 
cri  quantitate,  vt  natura,  &  facultas  conco&rix  poffit  vertere  in  naturam 
nutriti,  quod  nonpoteft  fieri,fi  modum  excedat.cum  etiam  optimi  fucci 
cdulia  in  cruditates  conuertantur  3  &  morbos  generent  frigidos  ,  lib.  de 
,  canftsmorb.  cap.6.  vbi  fic  legimus.  Et  optimifucci  quique  plurimum  ani- 
mali  afferunt  detrimentum,  fupra  modurn  fumpta  morbos generant  fi-tgidos. 
Eft  hoc  cx  caufis  proptcr  quas  ventriculus ,  nulla  laborante  affeclione, 
non  concoqmx.^lib.^.de  fympt.  caufts,  cap.i.  quod  pariter  fequitur,quan- 
do  intempcftiue  affumitur  ,  dico  intempeftiue  3  cum  manc ,  antequam 

prior 


39  &     Comment.  in  HiBoriat  Epidem ,  £//)>^. 

prior  cibus  defcenderit ,  fumatur  nouus  cibus ,  vel  paulo  ante  vehemen- 
tem  exercitationem,  vel  etiam  pauld  poft ,  dum  adhuc  ex  motu  funt  ca- 
lefach  3.  in  6.  eptdern.  comment.i.  quia  fciiicet  tnnc  temporis  obftruun- 
tur  vi(cera,imprimifque  iecur,eodem  Galcno  confinnante  lib.  de  faiubrt 
dUta,  hunc  in  modum.  Ad  h&c  ab  excrcttatiombn*  anhela?;tes  ctbumfu- 
mere  ,  nondum  per  haiitum  eorum  calore  digcfto  ,  aut  refrigerato  corporey 
quam  caufam  effeyquo  quis  celeriter  irnpleatur  liquet.  Hoc  certe  noui  iftud 
in  caufa  fuilTe  ,  cur  multis  vifcera  fint  oppilata,  imprimis  iecur  ,  &  etiam 
a  cibo  vehementesexercitationes.  Quemadmodum  alimentum  plus  iu- 
ftoingeftum  moirbos  parit,vt  etiam  i.Aphonfin.  text.ij.  perinde,fi  pra- 
ui  fint  fucci,cum  prx  ipforumprauitate  non  pofiint  ex  a^quo  immutari  a 
ventriculo  ,  loquor  nunc  de  improfpera  co&ione  a  qualitate,  vel  quanti- 
tate  ciborum  fa&a  :  quotiefcumque  enim  vitioia  funt  alimcnta  ,  vitio- 
fum  etiam  fanguinem  crtant ,  vti  Galcnus  1.  Aphonfm.  tcxt.^6.  probat 
fic.  Qtufaiubritatem  corporis  habent ,  cum  per  medtcamenta  purgantnry 
cito  cxoluuntur  in  purgatto?iibus  ,  quoniam  vitiofi  fucci  folent  fanguinem 
generare  vitiofum.  Vitiofa  alimenta  funt,  quae  aut  nimis  crafla,  aut  nimis 
Jenta  exiftunt,aut  quae  in  quantitate  peccant,  ita  Galenus  ltb.$.  de  fympt, 
caufis  ,  cap.i.  item  quas  nimis  funt  caiida,  aut  frigida  :  ab  hisenimcum 
non  alterantur ,  aciditas ,  ab  illis  nidor  proucnit.  Docet  hoc  Galenus  eo- 
dem  Itb.  citato  ,  cap.  1 .  Ex  vitiofis  eduitjs  morbos  faciie  generari  exemplo 
Parij,  pr&ter  alia  quamplurima.  Ille  chm  vitiofisy&  multis  vteretur  fercu- 
lts,potuit  mortem  minus  prorogare  ,  acute  iamfebricitans.Alalusenim  ho~ 
minis  vilim  non  leue  attulit  ad  exttium  momentum.  Ita  in  comment.  fcri- 
bitur.At  non  minusex  incongruoordine,  quam  ex  prxdictis  affectus  ge- 
ncrantur:nam,fi  quis  in  comedendo  prius  afTumpferit,  qux  difficiliiisde- 
fcendunt ,  fecunda  menfa,  quas  facilius,  hoc  eftalimentum  afiumeie  in- 
congruo  ordinc  :  femper  enim  refpicere  debemus ,  vt  qua:  facilioris  funt 
diftributionis,iis  qux  difficilius  diftribuuntur  pneponantur  :  Ci  alitcr  fiat, 
non  leue  corpori  fequitur  dctrimcntum  ,  quia  niii  prius  fumantur,  cor- 
rumpuntur ,  &c  qux  cis  funt  fubic&a  corrumpunt ,  quod  de  pcrficis  ha- 
bcmus  lib.i.  dt  iiit.facuit.  cap. 19.  quo  in  loco  perfica  prima  mcnfaefte 
fumenda  pnecipit,  quia  funt  facillimre  corruptionis ',  &c  ita  primo  loco 
fumpta  facile  pcitranfeunt  ,  &  aliis  cibis  viam  muniunt.  Et  lib.  eodem^ 
cap.i  i.  dc  fycaminis  agcns,  fiue  motis,hxc  ad  vcrbum  lcgimus. Sycami- 
na  igttur  teierrtmi  pertranfeunt ,  cibifque  aiijs  pnceuntyfi  in  vcntnculum 
furum irtcideritti  ,  &  fumpta  primts  epuits  fuerint  ,  aut  etta?- pranum  fuc- 
cum  %  nio  ojfendennt,  ceiernmevna  cwn  aivs  cilrii  corinmpr. 

nouo  quodam  corruptiav*  gcnere  ,  &  quod  vcrbis  cxplwari  nctfuw .    Aliis 
mukis  m  locis  idcm  rcpctirum  iaueniraus ,  ct(i  non  omncs  Galei 
nioncm  redpiani  dc  alimcntoium  ordinc,quia  putant  ftcri  rcuolunoncin 
dam  in  vcntnculo,  vclutiin  lcbctc  ,  fiiokid  non  cflc  attcndendum 
n  ciborum  affumptionc.  Prattcrc^  tlk  etiam  qusftio  d-  al  r  en- 
imc  ,  ahis  alitcr  (cnticntibus ,  vti  vnnfquifquc  vid<  w  potcft  cx 
dlefo  in  hb.6.  fuarum  CQ?itiQuciJi»rum  ,  csf  4    cjuatuor 

igitur 


Pars  1 IL        JEgrotM   111.        393 

igitur  iftis  modis  contingit  in  cibo  peccare  ,  &c  co&ionem  vitiari  illxfo 
vcntriculo,  quibus  omnibus  adderem  Sc  ciborum  varietatemmihil  enim 
#quc  coetioni  aduerfatur  ,  ac  ciborum  varietas  :  nam  quemadmodum 
natura  <Lduobus  confli6tatamorbis,aur  ab  vnico  affectu  plures  habente 
caufas,  tanquam  cum  multis  pugnatura  difficilius  euincit,  ita  ventriculus 
plura  habens  eduliafacultate  diuerfa,  difficiiius  commutabit ,  propterea- 
que  de  alimcntis  fcribentes,  nihil  aeque  damnarunr  ,  ac  ciborum  varieta- 
tem,  praffertimque  vbivariis  conftent  facultatibus,  i.  acut.  comment.iS. 
Sc  Itb.  defalub.  di&ta  ,  comment. 11.  vbi  ita  legimus  :  Namfemel  cibum 
capere,  &  eurn  vnicnm\vinum  item  vnum  bibere  interefl  ad  hoc>vt  &  ven- 
ter  illa  retincat,&  concoquat,  contraria  vero  Agrius  tum  concocjuuntHr^tum 
in  vtntre  commorantur  ,  &  pro  ciborum  qualitate  ,  &  ordine  ajfumptionis, 
aut  irtnatare  illos.aut  excerni  contingit.  H#c  quae  de  cibo  dicta  funt  leges 
apud  Galcnum  lib.  i .  defanit.  tuetida  ,  cap.i  3.  De  potu  idem  cft  dicen- 
dum,  quod  de  cibo,cum  a*que  fit  neceffaria  potio,  ac  cibus ,  &  vr  a.  vino 
incipiam,plura  commoda  praeftar :  nam  concoquk ,  facit  ad  diftributio- 
nem  eorum,  quae  funt  in  ventriculo  iam  cocta,  fanguinem  creat ,  nutrit, 
lotium  cit  ,  &c  facit  corpora  bene  valentium  difflare,4.*#  6. epid.com. 20. 
Vinum>\\\opL\xyaqudL  pr&flat  nonfolum  ad  concollionem^quA  in  ventriculo fit 
adiuuandam  ,  fed  etiam  ad  concotla  diHributnda  ,  ad  fanguinem  crean- 
dum  ,  ad  nutriendmn>ad  lotium  citandum ,  &  ad  retle  valentium  corpora 
difflanda  ,  &  quemadmodum  cibo  reflituimus  quidquid  ficcioris  fubstantia 
effiuxity  itapotione  quidquid  humidiorisy  1.  defanit.  tuenda,  cap.i.  Quare 
vinum  dicimus  nutrire,  fiuetenue,  fiuc  craffum,  differunt  tantum  nutri- 
tionis  quantitate,  cum  tenuiora  minus  nutriant,  vt  Galenus  i.Aphorifm* 
comment.i  1.  vbi  legitur,  Facilius  eft  impleri  potu3  quam  cibo.In  cuias  tex- 
tns  cornment.  omnia  iam  di&a  colligunrur  ,  veluti  pariter  videtur  poffe 
haberi  ex  lib.  de  alit.  comment.4.  quando  ait.  Et  quicumque  celeri  appo* 
fitione  indigenty  humidum  medicamentum  ad  refumendas  vires  optimum, 
jQmcunque  celeriori,  per  olfatlum.  Quibns  vero  tardiore  appofitione  opus 
eft,  id  folido  alimento  faciendum  eft.  Ha*c  Scalia  commoda  prseftat  vi- 
num,  qux  a  Galeno  habentur.  At  filiberalius  eodem  vramur,&:  fiaptif- 
fimum  fir  corpori  nutrimentum  ,  tamen  tantiim  abeft  vt  iuuet ,  &  calo- 
rem  viuificet,  vt  potius  cxtinguat :  nam  fiunt  defipientias  ,  vt  i.prorrhet. 
comment.%.  conuulfiones,&  alia  mala:cum  enim  fitcalidum  natura,facile 
omnia  fubintrat  f.  Aphorifm.  comment.^.  Imm6refrigerat,vtapertiilime 
idem  Galenus  afferir  lib.  3.  de  temp.  his  verbis :  Promde  nec  vinum  ipfum 
femper  animal  calefacit  aque  ,  vt  nec  oleurn  flammam  accendit  ,  tametfi 
apnffimum  fit  ignis  nutrimentum  :  irnmb  fi  imbecilU  ,  &  exigua  flam?na 
conferttm  multurn  oleum  infundeu  ,  fuffocabis  eam  ,  prorfufijue  extingucs. 
Sic  igitur&  vinum,vbi  plus  bibitur,  quam  vt  euinci  poffit,  tantum  abcft 
vt  animal  caleficiat,  vt  ciiamfrigidioravitia  gignat  ,  quippe  apoplexia?, 
paraplcgiae  ,  Sc  qnas  Grxcc  caros,  6c  comata  vocamus ,  3c  neruorum  re- 
folutio  ,  Sc  comitiales  moLbi ,  vt  conuulfioncs,  tenani,immod:cum  vini 
potum  comitantur ,  quorum  vnmnquodque  frigidum  vitium  cft  y  prre- 

D  dd  tcrea 


39  4    Comment.  in  Hifiorias  Bpidem.Hipp. 

tcrca  Sc  morbi  calidiflimi  ,  vti  exempla  ab  Hippocrate  rcli&a  compro- 
bant.  Quare,  quemadmodum  mediocris  eius  vfus  multacommoda  pras- 
ftat,ita  immodicus  eiufdem  vfus  mulra  incommoda.  Aqua  non  omnino 
eftinutilis :  nam  ventriculi  ficcitatem  remoratur,vt  lib.$.  acut.  comm.\y. 
facile  coquitur  3  in  vnmerfiimque  corpus  diftribukur  ,  hypochondria  ce- 
lerrime  penetrat,  &  facile  a  calore  naturali  alteratur,  ex  Galeni  fententia 
iib.  de  Ptijfana.  Hoc  veto  intelligitur  de  aqua  optima.  Pneterea  eft  ad 
vitam  apprime  necefTaria.  i.  defimpl.  medicam.facult.  cap.4.  Refrigcrat 
epota  asftuantcs,  4.*/?  6.  epidem.  commcnt.i  j.  Appetentiam  excitat.  ideo- 
quc  appellat  edacem  lib.  eodem  citato.  Sitim  extinguit  i.lib.  de  fimpL 
rnedic.  cap  7.  text. 10.  &  longe  vtiliorem  vult  efle  aquam  calidis  naturis, 
yino.Lib.de  bonitate  &  vitio  fuccorum,c.i  i.fic.Nihilo  tamenfecitu  homi- 
ni  tcmperatura  caltdijfima  pr&dito,  vel  naturalt  3vel  ex  atate  vtiltus  aqua 
bibitur,quarn  vinum.ldquc  certe  experientia  conftat  in  multis.qui  natura 
appetuntaquam  3  candem  finenoxabibunf,  adeoque  vinumillis  eft  in- 
feftum  ,  vt  ne  odorem  fuftinere  poflint ,  fme  maximo  natune  difpendio, 
huiufmodi  homines  calidiflima  effe  natura  conftat.  Si  ver6  aqua  non  fit 
bona,iam  cnarrata  eommoda  non  praeftat  ,  ad  quod  refpiciens  Hippocra- 
tes  lib.$.  acut.  comrnent.40.  fcribebat  aquam  ,  neque  fitim  fedarc,  neque 
diftribui,  ad  fummum  nihil  boni  afferre.  Calculos  renum,  obftrucliones, 
capitis  dolores ,  &  huiufmodi  alia  generat  accidentia,qux  ab  Hippocra- 
tc  habentur  lib.  de  aere  ,  aquis  ,  &  locis,  circa  initium.  Sunt  qui  dicant 
Aquam  inter  nutrientia  eflc  reponcndam  ,  eo  praecipuS  moti  fundamen- 
to  quod  Hippocrates  in  lib.$.  acut.  addutlo,  dicat  loqucns  de  mulfa,eflc 
potentiorem,quam  aquam,quibus  verbis  aliquam  nutricndi  vim  tribuit 
aquos  ,  vti  Galenus  tn  comment.  notat.  Secl  tk  Ariftoteles  in  proble- 
matis  iftudipfum  confirmare  vifus  eft.  Verum  finamus  hos ,  fk  dica- 
nms  aquam  fimplicem  nullam  vim  nuttiendi  habere  ,  quod  fi  Hip- 
pocrarcs  vifus  cft  in  acutis  confirmafle  ,  eft  hoc  pcr  quandam  fimili- 
tudinem  ,  quia  fcilicet  ciim  rctardet  ficcitatem  humcdtando  ,  ex  hac 
parte  nutriendi  vis  aliqua  tribuitur.  Medicata?  autem  pofllint  nutri- 
re ,  dc  de  his  cft  intelligendus  Ariftotclcs.  Veniamus  modd  ad  fom- 
num  ,  &  vigiliam.  Ha?c  quoquc  funt  cx  ncccflario  corpus  altcranti- 
bus  ,  qiia;  fi  moderantiam  habeant  ,  corpori  funt  commoda  :  nam 
fomnus  co&ioncs  perficit ,  lib.11.  metb.  cap.^.  Per  fomnum  enim  calor 
aatiuus  ad  intema  recurrit ,  &:  partcs  coctioni  deferuicntes  calorc  in- 
:-ito  funt  abundantiorcs  ,  quod  cft  tn  caufa  pcrfc&ionis  coftionis ,  vt 
4.///  6.  epidcm.  comment.14.  Perinde  ,  inquir  ,  &  coftioncs  pcrfctl lores, 
•:/,  quam  invigiUntibm  ftunts  nonfoQtm  in  vcntficnlo  comefto- 
r.'?n  aborioH  :  vcritmctiam  bumorwn  in  iccinore  ,  &  venis  COffortS  abdttM 
fcdes  in  dormitntibm  calidiorcs  tfficiyfignttm  eft,  cum  a  nobis  conceffum, 
Ccfupri  oftenfam  fit  ingcnirum  calorcm  omnium  in  cornore  conco&io- 
niim  praccipuum  eflc  opificem:quod  autem  intelligat  ealorem  innatum, 
explicat  f.  tn  C>.  cpidem.  comment.^i.  (ic.  Porru  ;fiinfomnii  fdnguu  ,  & 
$S$m  co  naturalc  caiidutn  intCfim  abditnr  ,  in  vigili*  VCYO  ad  extima  p>o- 

fundttur, 


Tars    II L         JEgrotw  III        595 

fmditur,  qu<£  in  ventriculo  &  iccore  funt,per  quietem  concoquuntur,  in  vi~ 
gilia  verb  tetnm  corpus aletur.  Eadem  habet  (cvcUb.  eodem.  comment.io. 
Si  vcro  modum  excedat^non  modo  non  eft  vtilis,  veriim  admodum  no- 
cnus  z.  Aphorifm.  text.$.  De  vtilitate,&  nocumento  fomni  habet  multa 
Auicenna  Fen  i.  DoBrina  i.  lib.i.  cap.i$.  Ibi  diligentifiimetrac-tatde 
fex  rebus  non  naturalibus,  8c  quae  corpori  vtilitas,aut  damnum  fequatur, 
explicat  ,  dum  ait,  multum  fomnum  facere  virtutum  animalium  fenfum 
obtufiorem,  segritudines  frigidas  generare,  caput  replere,&:  dolorcm  in- 
ferre  ,  pirjefertim  fi  intempeftiue  ad  fomnum  nos  conuertamus ,  id  eft, 
ftatim  a  cibo,  quod  etiam  habemus  cx  Galeno  ^.Aphorifm.  comment.Cj. 
his  verbis :  Et  profetlo  ,  vt  a  cibo  adfomnum  conuerti  irnplet  caput,  fic  in 
plethoricis  difpofitionibus  fomni  ipfnm  replentes  aggrauant  cerebrum.Ptx- 
terea  exficcat  vehementerfomnus  multus  f .  in  6.  epidem.  citato,  text^i, 
Euacuatum  exficcat  fomnus  mnltus.  His  fubnectit  Galenus.  Itaque  fi  in 
exhauflo  calor  interius  vergat>  nihil  habens,  quod  conficiat,  languefctt ,  & 
*>;r*m.Mentem  tamen  adhibcrc  oportet  adillud  rnultus  :  nam  fi  paucus 
etit,  praegreffum  laborem  tollet,&  cruditatum  reliquias  in  iecur  ,  &  pri- 
mis  venis  exiftentes  concoquet :  quod  etiam  fcriptum  eft  lib.4.  defanit. 
tuenda3  cap.4.  &  tanta  eft  vtilitas,  quam  concoqnendo  affert,  vt  nifihac 
decaufa  dicatur  vdlis  a  Galeno ,  quia  quatentis  facit ,  vt  calor  natiuus  ad 
inte.rna  recurrat ,  eatenus  nocumentum  parit ,  maior  autem  eft  vtilitas, 
quae  ex  concoctione  percipitur,quam  damnum,  quod  fequitur  ex  recur- 
fu  caloris  ad  intcrna.  Somrii  y  inquit ,  proculdubio  femper  nocerent,  quate- 
nus  ad profundum,  &  vifcera  materia  fluit,  nifi  cotlionis  ratione  plus  affe- 
rent  vtilitatis  ,  quk?n  fit  damnum ,  quod  ex  motn  ad  interiora  confequitnr. 
In  quo  nocuus  eft  fomnus ,  in  eo  vtilis  eft  vigilia,  &  e  conuerfo  :  nam  fi 
vigilia  alitur  vniuerfum  corpus ,  non  poteft  nonnifi  vtile  afferre ,  praeter- 
quam  quod  diflipantur  humores  in  vniuerfo  corpore  exiftentes ,  qua  de 
caufa  Hippocrates  appellauit  eas  edaces  *,  neque  tamen  fi  modum  exce- 
dat  faiutaris  eft  ,  vti  Hippoerates  ^.acnt.  comment.-j.  Multi  ex  diuturnio- 
ribus  vigilijs  acutifftme  febricitarunt.  Alij  defipuerunt ,  conuulfi  funt.  Ita 
7.  Aphorifm.  in  cuius  comment.iS.  non  alia  racione  h<ec  fieri  fcribit  Ga- 
Icnus,  quam  ex  ingenti  ficcitate,qux  a  vigiliis  fieri  folent,ob  copiam  hu- 
morisbiliofi  ab  iifdem  cumulati.  Veiba  Gzleni.  Cur  verb  immoderatis  vi- 
gilijs  conuulfio  fnccedat ,  aut  defipientia  manifeftum  efl.  Nam  dicium  eft 
ab  Hippocrate  conunlfionem  vt  a  repienone^fic  ab  euacuationefieri.  Ex  i\s 
autem,  qua  maxime  ciucuant>  &  exfirrn-t  vigiti&funt,  atqne  ideb connul- 
fionem  cx  ficcitate  facinnty  ac  defipientiam,  immodic&  ficcitatis  ratione ,  ac 
pr&terea  ,  quoniam  in  longis  vigilijs  redditur  fanguis  biltofior.  Ex  eodem 
genere  funt  motus ,  &  quies  •,  nam  moueri  corpus  neceflarium  cft  ,  poft 
.  motum  quies,  8c  fic  viciflimjverum  vtraque&damnum,^  commodum 
inferunt,prout  iis  vtimur  :  Ci  enim  inoderate ,  Sc  tempeftiue  vtimur  mo- 
ribus ,  corpus  robuftius  cfiScitur  :  roborit  cnim  motus ,  8c  carnium  ,  fte 
adipis  fuccoriimque  abundantiam  minuit  3.  in  6.  epidcm.  comment.i. 
Commendatur  praeter  id ,  qiiod  corpora  roboratP&  calefacit,  hocque  eft 

Ddd     2  in 


39  6    Cornment.  in  Efi&orias  Epidem.Hipp. 

m  caufa  maioris  pinguedinis,  3c  commodioris  nutritionis  ,  lib.i.  defratt. 
comment.^.  Praeter  id  purgantur  omnes  meatus  •,  excrementa  pelluntur, 
&:  partibus  robur  addicur ,  vti  lib.i.  defanitate  tuenda  ,  cap.i.  At  fi  im- 
moderaci  finc ,  contrarium  efSciunt ,  dctrimentum  affercntes.  Lib.ii. 
meth.cap.S.  mortem  affcrre  aliquando  vehementiores  motus  vult.  Ho- 
minem  biliofis  excrcmentis  replent.  Et  qucmadmodum  per  moderatum 
niotum  calornatiuus  fitmaior,  &corpusredditurrobuftius,  ita  ex  vehe- 
mcntiori  diffipatur:  nam  mediocris  motus  conferuat,  vehementior  diffi- 
pat,  Sc  ab  eo  contabefcit  corpus,  pulcherrime  id  annotat  Galenus  lib.  de 
canfis  morb.  cap.  3 .  Ait  poft  multa  vtilia,  fic.  Ex  quo  manifeslum  efl ,  quod 
fiamrna  quidem  adfni  nutritionem  metu  eget  aduentitio  ,  non  tamen  immo^ 
dico  :  fienim  nullo  modo  flabelletur3elanguet :  vehementiore  verh  motu  ex* 
trinfecksvrgente  dijfoluitur,  ac  dijjipatur3  &  crederern  idfic  feri ,  quia  in 
motnflt  dtjfolutio3fed  in  validiore  boni  femper  aliqmd  effuit ,  &  maior  co- 
pia3  quo  violenttor  efi  motm 3  &  inde  elanguet  corpvu.  Hoc  Galenus  doce- 
bat  lib.i,.  de  fympt.  caufis3  cap.i.  Proptereaque  neque  debilitatis  conue- 
nic ,  quod  intclligere  videtur  Hippocrates ,  quando  ait  :  Fbifamesjabo- 
randum  non  efl.  i.Aphorifm.  comment.16.  At  neque  intempeftiue  exerci- 
tandum  eft  corpus.  Intempeftiuedico,cum  haud  multopoft  cibum  mo- 
tu  vcimur  violcntiore,quo  tempore  adhuc  crudi,  8c  inconcocti  funt  cibi 
in  ventriculo,quia  prius  defcendunt,  quam  probe  concoquuntur.  Docet 
hoc  Galenus  lib.i.defanitate  Uiendaiam  citato^his  \abis:Nam,quoniam 
digeftionem  in  corpm  adiunat,  non  debent,  cum  adminiftratur  ,  crudi  ,  in- 
coctique  cibi,  autfucci  multitudo3  vel  in  ventriculo  ,  vel  in  vafis  contineri, 
vnde  periculumfit ,  neprius  quamper  maturam  concoftionem  vttlis  fit ,  in 
omnes  anirnalis partes  rapiatur.Quod  idem  ab  codem  habetur  lib.  defuc- 
corum  bonit.  &  vitio.  cap.$.  hunc  in  modum.  Quemadmodum  enim  orn- 
nium  fnaxime  comrncndatur  ad  fanitatem  excrcitatio  ante  cibosyfic  k  cibis 
motus  vnufquifquc  ,  vel  imprimis  damnatur  ,  eo  quod  in  venirealimentum 
antc  concoliionem  dtslribuatury  crudorumque  ita  humorum  vis  colligaturin 
venisy  vnde  msrborum  genw  ornne  progigm  foleat3nifi prius ,  aut  labo,  ibtts 
plunbm  dijfipcntnr  ipfi,  aut  concocjtianturjnquefanguinem  vertdMtur  a  ie- 
coris  ,  venarumque  facultatc.  Subdit  :  i^uodnam  igitur  erit  opfortunum 
tcmpui  excrcitationis  f  Refp.  Ane  cibum  ,  aut  multo  poft  cibmn  ,  quando 
fcilicet  heftcrntu  cibus  duplici  cofitone  iam  prorfwfit  confeftus  ,  &  ca  qua 
in  vafis  fanguinis  agitnr  ,  ac  iam  denub  cibandi  tcmpus  inTt.it :  fi  autem 
pruis  ,  aut  poftcnits  excrccat  corpus  ,  aut  crudi  humores  coaccrndbumur3 
pallida  btlis  copta.  Vcrum  quoniam  id  tempus  difficileporcft  cogno- 
fci ,  cum  non  fit  omnium  eadem  difpofitio,  ncquc  idem  codtionis  tcm- 
pus  ,  propterca  ex  vrinis  id  afTequcndum  cffe  monct  Galcnus :  fi  enira 
vrincc  aqux  fpecicm  refcr.int, tunc abftincndum  a  motU,quoniam  adhuc 
crudi  funt  fticci.   Crudurn  ,  inquit ,  adhuc  ejfc  fuccum  ctnn  indicat ,  qni  a 
ventriculo  fubmittitur :  fi  vcro  rufa  erit  ,  biliosaquc,iam  dudum  coneo- 
c^Mni  cffc  huiufmodi  fuccum  in/icat.  Qusc  modicj  pallet,pcrac*t3C  modo 
fccundx  coclionis  cft  fignum,  quia  cum  nondum  bilc  cft  infcda  frina, 

tunc 


Tars   III.       u£grotus    III.      397 

tunc  aquae  fpeciem,alboremque  refert.  Cum  vcro  pliis  iufto  cius  bilis  ac- 
ccperic ,  rufa  ccrnicur.  Concludit  poftea.  excrcitationis  tempus  commo- 
dum  elTe  ,  cum  vrina  mediocriter  eft  rufa  ,  mediocriterue  pallens  ,  tiinc 
exercitatio  eft  adeunda,  tamen  expulfis  priiis  excrementis,quae  velia  Yc- 
fica,vel  in  inferioribus  inteftinis  contincntur.Quodnam  igitur  excrcfchdi 
corpus  tcmpus  fit  commodnm,  &  quomodo  cognofcatur ,  cum  GtJeno 
vidimus.  Eadem  cft  de  quietc  ratio.  Haec  falutariseft :  nam  in  Ottmi  cor- 
poris  motu ,  vbi  laborare  cceperit ,  quies  ftatim  lai1itudinem'a.ufert.  Ec 
5.  de  fanitate  tuenda>  cap.%.  dicitur  Iaflitudinis  mcdela,  &quae  corpora 
a  nimio  exercitio  exficcantur,  eadcm  a  quiete  humectantur ,  4.  Aphorif 
comment.15.  Atfi  modum  cxcedat,molefta  eft,cum  corporis  defes  quies, 
prorfus  maximum  fit  ad  tuendam  fanitatcm  incommodum  ,  quia  reddit 
corporis  partes  admodum  imbecillas.  Lib.$.  de  ijs  ,  qm  in  medicatrwa 
fimt >com. 3i.Morbos  gencrat  frigidos.Ltb.de  caujismorb.circa  librivefti- 
bulum.c. 3. Alterant  ptaeterca  corpus  quae  retinentur,&  cxcernuaturmam, 
&haec  neceiTaria  funt  ad  tuendam  fanitatem  :  cum  enim  in  dies  alimcnta 
fumantur  ad  corporis  robur  feruandum  ,  necelTaria  eft  illius  alimcnti  re- 
tcnrio,  alitcr  non  polTet  a  facultate  concoqui  \  poftquam  eoneoc1:um.eft, 
vnaquaeque  pars  proprium  ad  fe  trahit  alimentum  ad  fui  nutritionem. 
Hoc  praeftito,  quoniam  nullum  eft  alimcntum/quamuis  optimum,  quod 
non  aliqua  generet  cxcrementa  haec  ide6  eft  neceiTarium  ,  vt  a  corporc 
deturbentur  •>  fitque  haec  expulfio  ,  vel  per  cutim  infeniibiliter ,  aut  fen- 
fibiliter  per  fudorem  ,  per  aluum  ,  per  vrinam  ,  aut  omnibus  iftis  modis, 
munus ,  Sc  operatio  facultatis  expultricis :  fcimus  enim  ex  Galeno  tot  in. 
locu r ,  quatuor  efte  corporis  facultates ,  quibus  omne  nutriendi  muniis  in 
nutritis  corporibus  adminiftratur.  Prima ,  quae  ad  fe  quod  vtile  eft  tra- 
hat.  Altera.  quae  id  retineat.  Tertia ,  quae  alteret.  Quarta,  quge  noxia  ex- 
pellat.  Haec  fi  naturae  lege  fiant ,  vt  conuenit,  nullum  generari  morbum 
conftac.  At  fi  aut  non  retineanturretinenda,  aut  e  conuerfo,  3c  a  faculta- 
te  cxpulcrice  non  trudantur  varij  iique  peffimi  afFectus  oboriuntur,  lib.i* 
de  caujis  fyrnpt.  cap.i.  De  quibus  videtur  Galenus  diiTerere  lib.i.  de  na- 
turalibus  facult.  cap.  1 1 .  Et  quod  dicitur  de  concodtione  aiimcntorum, 
idem  Sc  de  excrementorum  concoctione  ftatuendum  eft  :  riaril  Sc  haec 
dicitur  concoctio,etfi  miniis  perfe&a,  vti  habemus  lib.+.  acut.  cemm.44, 
his  vcrbis :  Nempe  biliofa  crudaita  appellauit,quoniam  &  excrementorum 
cottionem  appellat ,  quanquam  mutata  nutrire  non  pojfunt.  dc  qua  conco- 
dione  verba  fecit  Galenus  lib. 3.  de  fympt.  caufis  ,  cap.i.  Porrd oranium, 
quae  a  natura  fint  aliena  communis  cft  terminus ,  fi  quamuis  conco&a 
fint3  nutrire  tamen  non  valeant.  Excrementa  igitur  non  prius  defcende- 
re  dcbent  in  morbis,  quam  fint  concodta ,  euicTa,  Sc  edomitaa  natura:ita 
enim  dicuntur  cocfca  ,  &c  ob  hoc  excrementorum  cocTio  non  dicitur  per- 
fefta,  quia  etfi  fiat  a  natura,  tamen  non  ita  alterantur,vt  conuertantur  in 
fubftantiam  nutriti  :  haec  etcnim  vere  perfecta  eft.  Siigituraliterfiar, 
id  cft ,  f\  prius  excernantur  ,  quam  natura  euicerit ,  non  eft  illud  naturae 
ratione,fcd  fum  cafus  earum,quae  in  corporc  funt  praeter  naturam  difpo- 

D  d  d     3  fiti» 


39  8   Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

ficionum.  Quo  enim  tempore  a  caufis  qnidem  morbum  facientibus  na- 
tura  grauatur,adeft  autem  cruditas  humorum,tunc  aliquid  bene  excerni 
eft  impoffibile ,  fiquidem  oportet  prarire  coctionem  ,  fubfequi  difcretio- 
nem  ,  &  poftea.  euacuationem  ,  ad  hoc  vt  bona  fic  crifis ,  fuit  iudicium. 
Quod  fi  concoclis  his,  haec  non  fequatur,  iterum  recidiuant  aegrotances, 
noua  in  humoribus  inducta  putredinc,  vt  i.Aphortfm.  text .i  i.  habctur. 
Aut  fifani  funt,  inmorbos  celcrrime  incidunt,  fi  ex  confueco  excremen- 
ra  in  dics  non  reddantur,  fiue  peraluum ,  fiue  per  veficam ,  vti  idem  Ga- 
lenus  lib.$.  acut.  text.$$.  &  //£.3.  de  fy?npt.  caufis  citato.  Capuc dignum 
quod  perlegatur.  Relinquitur  mod6  Iextum,&:  vltimum  expendendum. 
Animi  affe&us.  Ifti  non  funt  de  nihilo ,  cum  nulla  fit  tam  vehcmcns 
corporis  affcctio  ,  quas  vincat  animi  paffiones  ,  fcribebat  Galenus  lib.  de 
paru&piU  ludo  ,arcalibri  imtium.  Sunt  autem  animi  paffiones,eodern 
Galeno  dicente  lib.  art.  med.  Ira  ,  criftitia,  cxcandefcentia,  timores,  in- 
uidia?,  &c  id  genus  alia.  Hxc  omnia  corpus  noftrum  alterant,&:  a  naturali 
flatu  aueucunt.De  his,&  quot  fint  habebis  ex  Galeno  hb.de  cognofcendis^ 
curandifque  animi  morbis ,  cap.$.  Sc  lib.  1 1.  rneth.  cap.f.  Sunt  porro  inter 
animi  affelliis  ,  inquit ,  timor  fubitus ,  &  vehemens  ,  quern  ecplexim  Gr&ci 
vocant ,  pr<tterea  qu<t  contraria  efi  timori ,  voluptas  maxima  ,  Gr&ci  Peri- 
chanian  dicu?it,  quafi  excejfum  gaudij  dixeris.  Subdit :  fcimus  enim  ambo- 
rum  occafione  quofdam  perijjfe.l3.m  reliqui  quoque  magni  timores  omnes, 
&  cum  his  maximx  voluptatcs,  etfi  non  iugulent ,  at  ccrte  facile  refolu- 
bilem  ,  infirrniirnque  fpiritum  reddunt.  Triftitia  vcro ,  &  anxictates ,  &: 
ira  co  genere  funt  noxix  ,  quo  frequentcs  vigilias  ,  quoniam  vires  rc- 
foluunt.  Amor  idem  pra_ftac  quod  abexpcrtis  petendum  eft  ,  cV  Gale- 
nus  quendam  cx  amorc  laboralTe  fcribit,  idque  ex  pulfu  cognouiiTe  fate- 
tur.  Venus,ctfi  nullins  vfus  ciTe  videatnr,  re  vera  tamen  confcrt ,  Galeno 
probante  ,  iib.  art.  med.  cap.$6.  Qui  veneris  vfum  pojfunt  futtwere  ,  his 
non  admodum  nocet  ,fed  potius  videtur  conferre  ,  talcs  autem  funt,  qui  vi- 
res  habent  robuftas,  &  pituitofi  pr&cipue,  quonia?n  reficcat  pituitA  copiamy 
&  ob  id  dicit  Hippocrates.  Venus  morbis  apituita  remedio  eft^.in  6.  epi- 
dem.  tcxt.i$.  Sunt  qui  ex  concupitu  imbecilliorcs  fiunt.  Alij  nifi  affidue 
coeant ,  graukatecapitismoleftantur,cibosfaftidiunt,  fcbriciranr  fa:piffi- 
mc,  atquc  qucmadmodum  male  appetunt,  ita  etiam  minus  concoquunt5 
Plato  arborcs  immodicc  fru&iferas  appellar.  Alij  funt ,  qui  fi  pra: 
pudore  a  vcncre  abftincant  torpidi ,  pigiiquc  rcdduntur.  Alij  appetcn- 
tiam  dcpcrdunt  ,  alij  alia  patiuntur  accidentia  ,  quas  vnufquifquc  vidcrc 
poceft  lib.6.  de  loc.  male  ajfecl.  cap.$.  Alij  funt,  qui  Ci  vcncrc  vtantur  ,  iis 
mrlarur  vuucr,  vt  contic;ic  Dramagorx.  Aliisfiunt  ftrcpitus,vt  Arccfilao. 
Vcrum  ii  credendum  cft  Galcno,vcnus  nunquam  nonlxdit,qu'iaetiamil 
corpus  rcpleri  vidc.itur  cx  vcncris  abftincntia,tamcn  conlirmatur  quam- 
maximc  ,  1 .  cnim  m  $.epidew.  comment.  4.  hxc  habcntur.  jQuancjuam 
vcnus  ,  vt  vacuatione  plenu?n  non  permitttt  fieri  corpus  •■>  trtbuamus  fane 
hociIii,fto?nuchu?n  ccrte  LibcfacLit  non  ?ncdiocriter,  cum  vencrts absltncn- 
na  ,  etficorpus  tmpUat  >  confinnet  >  vt  qna?nma,:unc\  Quod  fi  modcran?. 

vcnus- 


Tars  III.        JEgrotm  IIL       399 

venus  femper  aliquid  detrimenti  facit,quid  faciec  immoderaca  ,  cum  fua 

natura  vires  eneruec,neruos  afficiac,  tremores  generet,podagras  irritet,  8c 

innumerabilia  generec  accidencia,qua:  aliquando  homines,aut  cit6  iugu- 

lant5auc  concomitancur  ad  morcem  ,  8c  prcfertiin  id  euenit  effhenatis  iu- 

uenibus,qui  venereojillo  ftimulo  violentius^impulfijinfeftas  mulieres  in- 

fedtantur.  Hi  propter  breuem  voluptatem  ,  longioritempore  extorquen- 

tur.  Fiunt  podagrae,vc  confirmat  GAtnm6.j4phorifm.co7nment.io.  Tre- 

mores  inducic,vt  ex  hiftoriis  elicitur.  Et  tandem  lib.f.  deloc.  male  affetl. 

cap.6.  aic  fieri  morbum  epiiepcicum  ex  oris  vencriculi  confenfu,  dum  ica 

fcribic.  Iam  aliquos  quoque  vidimus  conuuiftone  comitiali  ob  oris  ventriculi 

vitium  correptos >quum aut  nonprobe  concoxerint  \  aut  vini,  &  quidem  me- 

racioris  plurimum  potaffent,  aut  vbi  veneri  immoderata  operam  dediffent. 

Concludamus  igicur  cum  Hippocrace.Cibus,pocus,venus,omniamedio- 

cria.Quid  aucem  obferuandum  fic  in  venere  exercenda,docec  aperciffime 

Galcnus  lib.  art.  med.  cap.%6.  De  balncis  etiam  effec  aliquid  dicendum* 

quoniam  &  haec  maxime  commodacorpori  funr,&  plurimum  faciunc  ad 

fanicacem,de  quorum  commodisj&incommodis,  &  quando  vti  quifque 

poffit  commode ,  copiose  demonftrat  Hippocraces  lib.y  acut.  text.44. 

qiuc  omnia  non  eft  cur  hic  referantur.Quarequancum  poflic  vidtusratio 

bene  feruaca,  quantiimquc  improba,cum  Gaftno  vidimus ,  vt  propterea 

mirum  non  fit ;  fi  hic  segrotans  eadem  aburens  lethaliter  fuerit  affectus. 

Neque  eft  credendura  ad  morborum  generationem  ,  omnium  eorum, 

<\ux  corpus  noftrum  alcerare  diximus ,  fimul  effe  exceffum  oporcere,  fed 

fufficit  vnum,  vel  alcerum,  Sc  quamuis  videamus  aliquos  incemperances, 

aucnon  l^di,auc  modice,alios  eodem  modo  delinquences  grauiter  afficr, 

haud  mirum  eft  ,  quando  non  eft  eadem  omnium  difpofirio.    Facilius 

enim  ,  auc  difficiliiis  alij  aliis  ,  caufis  obfiftunc  morbificis  ,  auc  ma- 

gis  ,  vel  minus  func  apci  ad  paciendum.    Id  videcur  affirmare  Gale- 

nus  3.  Aphorifm.  comment.  19.    dc  eciam  in  comment.  Sileni  ,  qui  6>C 

ipfe,  veluci  multi  alij  ex  prauo  victuin  febres  lethales  incurrerunc ,  per- 

inde  &  hic  ,  de  quo  verba  fiunc ,  quem  ex  laffitudinibus ,  &  laboribus 

parum  habita  vi&us  ratione  lethalicer  eft  affedhis.  Addidicque  hanc  par- 

ticulam,vc  innuerec,quam  praue  effec  difpoficus,  vc  non  fueric  mirum  ex 

caufa  excerna  cam  facile  fuiffe  grauiter  lxfum ,  prsecipueque  deliquiffe  in 

cibo  ,  Sc  potu,quia  fi  alicer  intclligeret ,  feipfum  declarafler.  Ad  hoc  cre- 

dendum  adducor ,  quoniam  in  historia  Parij ,  hxc  habec .  Ferculis  etiam 

multis ,  &  vitiofis  vtebatur  \  in  cuim  comment.  Galenus  fic  fcribic :  Cui 

acceffit  malus  hominis  viflus ,  qui  quidem  non  teue  attulit  ad  exitium  mo- 

memurn.  Icaque  per  hsec  concludcrem  ,quando  fcribic,  parum  habita  vi- 

tius  ratione3non  efle  incelligendum  hunc  aegrocancem  cantum  deliquifTe 

,in  laboribiiSjVerumeciam  in  cibis.    Itaque  factum  cft,vc  cx  laboribus,bi- 

liofi  humorcs,ex  praua  victus  ratione,  id  eft,  cx  prauis  cibis  crudi  humo- 

res  fucrintcoaceruati,  quibus  tandem  repletis  venis,  in  iifque  putrcfcen- 

cibus  huiufmodiconcitauerint  affe&um.  Magnamfuiffefcbrcm,6\:  acu- 

tam  ipfe  Hippocratcs  fcribit ,  fed  multo  magis  confirmant  accidenria, 

qu£ 


4oo    Comment .  m  Hi/Iorias  Epidem.Hippl 

qux  febri  fuere  aflbciata  ,  ex  quibus  non  tantiim  acutam,fed  ctiam  mali 
moris  extitifle  ex  fuperuenientibus  conftat.  Ciim  igitut  putredo  ingens 
fuerit  in  humoribus  concitata  ,  dum  natura  tentabat  per  fentientcs  partes 
humorcs  trudere  ,  vt  vafa  maiora  ab  infar&u  Iiberaret ,  factus  eft  rigor, 
&  magnus,  quia  humoreserant  mordaces ,  &c  quia  natura  valida  potcrat 
vehemcntiori  motu  vti,folerque  fequi  ad  fcbrcs  malignas  rigorprincipio 
fac"lus,qui  co  malignior  cenfetur,quonulla  eundem  fequitur  cuacuatio-, 
&  fcribit  fuifle  magnum  rigorem  ,  quia  naturx  motus  erat  validus.  Ri- 
gor  ifte  fuit  omnino  intitilis,&  vt  caufa,  &  vt  fignum  :  rigor  enim  fuper- 
ucnicns  primo  morbi  infilltu,  fymptomaticus  cft  omnino,  &  naturx  irri- 
tamcntum  arguit  factura  vcl  a  crudis  humoribus,vel  a  prauis  ,  &  acribus 
in  vcntriculo  exiftentibus ',  nequc  poteft  xgrotantem  iudicarc,  fed  ii  per- 
feuerat ,  poteft  figniiicare  difricile  iudicium  m  morbo  non  admodum 
maligno,  in  grauiore  morbo,mortem.  Nam  hic  rigor  nocer  quatuor  mo- 
dis.  Primo  modo,quia  illa  concuflio  quam  patitur  corpus,rcddit  illud in- 
firmnm.  Sccimdo ,  quia  perfrigcrationc calor  natiuus  rcdditur  langui- 
dior,vriudc  corporis  adioncs  labcfactentur.  Tertio  ,  quia  materia  intro 
recurrit ,  &  periculum  eft  ,  nchabcat  raptum  ad  aiiquam  partcm  princi- 
pem,&  indc  vercnda  inducat  fymptomata.  Quarto,  (|uia  (olet  poft  rigo- 
rcm  fcbris  vchemcntcr  increfccrc,quod  apcrtiflimum  efle  (  .iiftat,  quan- 
do  poftquamdixit,?#tf£/7//.r  ccepit  Wjw,ftatim  addit, 

a  Febrisacuta.]  Qu.6d  fcbris  fuerit  acutamon  cft  quod  vcrtatur  :n  du- 
bium,  quando  propria  ipfius  accidcntia  adfuerc  ftatim.  Lirgua  inari  ■■> 
fitis  ingens  \  vigtlia  graues.  Hxc  omniaa  pcrurcnti  calore  fieri  quis  non 
affirmabit,  eflequepcccantis  caufx  indicia  non  obfcura  ,  biliofi  videlicet 
humoris.  Non  defuifle  malignitatem  conftat  apertiflime  ex  emiffis  vri- 
nis,quod  explicat  Hippocrates  fic: 

b  VrinA  mgrd,ftffrcnfiones fublimesynon  fnbftdebant.  ]  Hxc  vrina  duo 
indicat.  Quod  fpcctat  ad  fubftantiam,  cruditatcm.  Quod  attinet  ad  co- 
lorcm,mortem  i  quia,vti  antca  dictum  eft  cx  Galcno  :  Frtna  nigra  prdter 
id,  quod  eft  cruday  eft  etiam  lethalis.  Diftingucre  autcm  oportet  cum  Ga~ 
leno,  vt  ccrtius  fiat  iudicium  *,  nam  vrinx  nigrx  non  fcmpcr  eandem  ha- 
bent  caufam  ,  quando  poflunt  cflc  criticx.  Vrinx  nigrx  fi  cx  vi  morbi 
talcs  fintjfinc  dubioindicant  alicuius  vifccris  principis  non  lcucm  lxfio- 
ncm  :  funt  autcm  talcs,  aut  quia  tota  vrinx  fubftantia  fit  denigrata  ,  aut 
quia  contcntumfolum,  aut  quia  vtrumque.  Caufa  nigrcdinis  vcl  cft  ca^ 
loris  vchcmcntia  \  vcl  quia  humor  nigcr  euacuctur, qui  cum  fcro  miftus, 
a  natura  pcr  vias  vrinx  critice  cuacuatur  ,  vcl  quia  prodcat  a  partc  ,  vbi 
humor  mclancholicus  rccipitur,  veluti  a  licnc,  vcl  nt  talis  oroptcr  caloris 
cxtinctioncm. 

Dkcs,  quomodo  potei  imus  has  caufas  cognofccrc  l  Si  omnia  diligcn- 
tCt  obtciuentur  circa  x^rotantcm  :  nam  cum  vrinatalis  rcddirur,proptcr 
extinctioncm,  prxtcr id  quod  habebic  adiun&am  virtutisproftrationcm, 
crit  Ctiam  vrin.u  um  f(rtor  ,  vcluti  in  matcria  abfceflus ,  natura  vicia  ,  Ss 
tunc  finc  dubio  mors  cft  prx  fonbus.    Si  vuo  tali  e.uilentc  vrina  virtus 

fil 


Tars    III.        jEgrotti*  IIL     401 

fit  fortior  ,  alleuantur  fymptomata  pro  eitacuationis  ratione,  tunc  critica 
eft  expuKio  :  fi  vero  in  principio  tales  fint,  caloris  vehementia  id  facit5& 
tunc  etiam  funt  perniciofae  ,  &  denotant  copiam  peffimae  materiae,  veluti 
eft  fcrum  atrae  bilis,  cum  vrinis  miftum  ,  &  hoc  tempore  pariter  deterri- 
mus  eft  aegrotanris  ftatus.  Haec  aegrotantis  vrina  infequebatur  caloris 
intenfionem  :  neque  enim  tam  cito  poterat  natura  deprimi,  &  erat  ex  iis, 
quae  totae  erant  denigratae ,  fcilicet  ex  deterioribus  ?  veluti  idem  Galenus 
notat  lib.i.  de  crif.  cap.ii.  dum  haec  habet.  Peffima  igitur  efl  omnis  vri- 
na  denigrata^adeo  vt  neminem  viderim  cum  tali  vrinaferuatum.  Subdit, 
minus perniciofa  >fifolkm  id  quod  fubfidet  nigrum  fuerit>  atque  adhuc  mi- 
nks  ,  fi  folkm  id  quod  in  medio  ineft  >  ac  multo  minks ,  fifolkm  nebula. 
Quemadmodum  feruentis  caloris  erat  iignum,fic  non  eft  mirum  fi  om- 
nia  ad  fuperas  partes  ferebantur  ,  6c  ob  id  fufpenfiones  erant  fublimes, 
delirijantefignanae,vt  alias  vidimus.  At  vis  morbi  inualefcebat  ita  atro- 
citer,  vt  natura  euidenter  fuccumberet,  quod  e6  erat  perniciofius,  qu6  id 
fiebat  circa  morbiinitium.  Depreflionis  naturae  nullum  certius  fignum 
in  morbis  acutis ,  quam  extremorum  euidens  refrigeratio  ,  fed  &c  vnum 
addit  Hippocrates ,  quod  non  eft  de  nihilo ,  quando  inquit ,  inter  e&tera 
manus >  &  caput.  Galenus  multis  in  locis  ait  Hippocratem  nihil  vnquam 
fruftra  addere :  Sc  propterea  cum  dicar,  inter  iaetera  manus,&  caput,  hoc 
addit  ,  vt  acgri  perniciem  manifeftet  :  nam  refrigerari  extremain  acutis 
figniricat  internam  phlogofim^  at  ad  id  peruenire  aegrotantis  ftatum  ,  vt 
ei  caput  refrigeretur  ,  dicerem  ego  ^unc  fere  ad  extremum  effe  ventum, 
cum  deficiat  vna  facultas  princeps,  ad  cuius  cuidentem  laefionem  cacterae 
confentiunr^  tefrigerari  enim  pedes  non  eft  quid  maximum  ,  quia  di~ 
ftant  longius  a  princnHo  caloris :  at  rcfrigerari  manus ,  8c  caput  grauius 
longeeft:quidenim  aliud  eft  rcfrigerari  partem  principem  quam  homi- 
nem  vita  cadcre.  Euentus  denotat,  dum  addit. 

c  Obmutuit  >  voce  defettus  eft.]  Huius  fymptomatis  antefignanum  po- 
tcrat  e(l*e  refrigeratio  illa ,  quia  folet  fequi  ingentem  virtutis  proftratio- 
nem,&  vix  crcdibilc  eft  euadere  aegrotatem  a  morbo  illo,in  quo  haec  ap- 
parent ,  Sc  idem  Hippocrates  lib.i.in  3.  Coacarum  ,  text.ii.  ait  :  Qu& 
cum  exolutione  fiunt  mutitatesfeffim&.  Aliquando  funt  indicia  crifis  >  ve- 
xum  non  fiunt  cum  exolutione ,  fed  praeceffis  co&ionis  fignis ,  quo  tem- 
pore  virtus  firma  eft  ,  fecus  non  euiciflet  morbificam  caufam.  At ,  qui 
morbi  ad  malum  tendunt,  Sc  fine  crifi  cedunt,aut  cum  mala  crifi ,  perni- 
ciem  breuiflimo  temporis  fpatio  afterunt.  Dicitur  mala  crifis  illa  ,  qua 
factis  euacuationibus ,  vel  abfceffibus  ,  non  fohim  aegrinihil  iuuantur, 
verumetiam  quaeeorum  ftatum  reddit  d«teriorem,materia  potius  decum- 
bente  ad  aliquam  partem  principem,aut  natura  pugnando  ccdente  mor- 
.  bificae  caufae,quod  proucnit  tunc,autpropter  humorum  malitiam,autvi- 
rium  infirmitatem  :  quando  enim  natura  cuincit  quidemcaufam  morbi- 
ficam,fed  debiliter,  aut  a  morbo  fuperatur,cucnit  tunc,vt  nulla  facta  cri- 
fi,n'.illo  tentato  conatu  natura  fuccumbat.  Aliquando  cotingerc  poteft, 
yt  Yircs  fuas  colligens  inuadat  caufam  morbificam,  &  ita  quamuis  vidca- 

£ce  CUS 


4oi    Comment.  in  Hijlorias  Epidem.  Hipp. 

rur  debiiis,  tamen  vnita  fiat  fortior,&  reddaturfuperior  •,  rariflime  tamen 
fiet,vt  g;rauiflima  appareant  in  principio  accidentia,6c  aegrotans  cum  acu- 
tiffunornorhoconualcfcat.  Incerti  funt  morborura  acutorum  exitus  ,  &i- 
cebat  Hippocrates :  at  enimvero  ,  etfi  non  eft  iudicium  praecipitanter  fe- 
rendum,neque  tamen  multum  decipietur  Medicus,fiintoilibus  morbis 
cum  talibus  fymptomatibus  aegrotantem  moriturum  prxdixerit.  Quod  fi 
Galcnus  ipfe  monetomnia  diligenter  in  morbis  perpendenda,antequam 
iudicium  feratur,hac  fcilicet  ratione,  quia  faepiflime  bonum  fignum  prac- 
ponderet  inultis  malis,  &  e  conuerfo,  malum  multis  bonis,  id  ego  intel- 
ligo  prascipue  de  ftatu  facultatis  vitalis ,  quoniam  fi  ipfa  bona  eft  ,  pra> 
ponderat  multis  malis,quia  non  defperat  de  falute  segrotantis ,  veluti  pu- 
tat  non  elTe  remediis  locum  ,  fi^viruitem  vitalem  habcat  collafcentem, 
castera  ver6  videantur  mitiora.  Explicat  GaienUs  id  lib.i.  de  crifi cap>i$. 
his  verbis.  Idcirco  neceffarium  efl  figni cuiufque  naturam  exquifite  confidc- 
rare  ,  fi  quis  vult  recle  pr&cognojcere  ,  vt  ex  vi  vniufcuiufuis  pracognitio- 
nem  faciat.  Neque  entm  qu&  plurima  funt ,  illa  omnino  paucioribus  funt 
potentiora.  S&pe  enim  fignum  vnum  forte  ymultis  debilibns  fideliut  exislit. 
Hoc  intelligite.de  morbis  gcneris  venofimon  de  morbis  a  fluxione  pen- 
dentibus,  vt  pleuritide  afthmate,&:  fimilibus,quia  inuenietis  pulfum  for- 
tem,qui  promittet  faltem  longitudincm,  &  haud  multo  poft  fuffocabitur 
argrotans  i  &:  ob  id  in  talibus  morbis ,  nequc  in  fenibus  non  fidite  pulfi- 
bits.  Verum  in  hoc  a^grocante  non  erat  vnum  forte  ,  quia  eft  verifimile 
fuifle  ingcntiftiinam  vitalis  facultatis  proftrationem  ,  animali  fic  male 
affecta  :  nam  etfi  aliquando  in  affe&ibus  capitis  videatur  vitalis  fuftineri, 
tamen  non  eft  ridendum  ,  quia  cclerrime  concidit ,  &  ob  hoc  vos  ado- 
lcfcentes  ne  prascipitantcr  falutem  polliceamini,  etiam  in  leuibus  capitis 
affedtibus,  qniadignitas  partis  exigit ,  vt  ipfius  morbi  magnifiant.  Ne- 
quc  contentusHippocratcsexplicaflc  ftatum  aegrotantis,&  dixifle  obmu- 
tuiffe,addit  &c  hoc, 

d  Vocc  defeclus.]  Quod  grauius  erat.  Obmutefcere  malum  yvocem  de- 
ficcre  pejfimum.  Si  quts  mutus  fit  ,  nonftatim  vocem  amittit  \fedfivocem 
amittit ,  etiam  loquclamperire  neceffe  efl.  Ita  Gaienus  lib.^.  de  loc.  malc 
affctl.  cap.6.  Itaque  lingua  refoluta  mutifiunt,  fed  non  ftatim  prohiben- 
tur,  quin  clamare,lugerc  qucant,  aut  quid  fimilc  facere  ,  vt  m  comment. 
&  loco  addutloy  quia  vox  fit  a  mufculis  guttttris,ab  afpcra  artcria,  a  fauci- 
bus  i.  in  i.epidem.  comment.tf.  loqucla  autcm  fit  a  lingua  >  ita  vtmaius 
fit  maium  obmutcfccrc,  &:  voccm  amififlc  ,  quam  fi  folum  obmutuiflct, 
cumy  diccntc  Galcno  yfit  extremdtfacultatts  exttnfttonis  fignum  y  vbi  cjui 
ineofufit  ftatuynecjue  lugent,  necjue  gernunt  y  necjue  fonarc  omnino  pojjunt. 
Et  qtianquam  Galcnus  non  vidcatur  rccipcrc  in  commcnt.  Sabini  fcmcn- 
tiam  exiftimantis,vt  ipfcdicit  huiufmodi  argrotantcs  appcllari  attonitos, 
hac  fcilicct  ratione,qu6d  fi  ita  Hippocratcs  intclligcret ,  ita  affcdosatto- 
nitos  vocaffct  ,  tamcn  vidctur  ipfe  Galcnus  id,  quod  ibi  improbat  confir- 
marc  f.Aphonfm.  comment.cS.  quandoait:  Lhtibns  cerebrum  altcjuapar- 
$c  cvntuffuM  efty  ncccjfe  eft  mutos  ficrt.  Galenus.  Scd  ncquc  hocloco  quic- 

quam 


Tars   111.        jEgrotus  III.     405 

quam  ad  prafentia  refert  3  modo  nouerimus  fape  confueuiffe  Hippocratem 
ab  vno  accidente  notiffimo  ,  vocis  amiffionem  nominare  ,  &  oflendere  illos^ 
qui  nequevllum  alium  motum  fermnt  fecundum  eleclionem  ,  neque  quic- 
quarn  omnino  fentiunt  ^fed  iacent  eodem  modo  >  quo  apopletlici  ffinefenfn 
pariteri&  motu.Ergo  &  Sabinus  vera  dicitftc  ajfeclos  attonitos  appeilans. 
Haec  Galcnus.  Qu6d  fi  forfan  ex  hoc  figno  adhuc  ambigua  appareret 
# groti  pernicies  ,  addamus  fequentia  verba  antecedentibus  5  &  videbi- 
mus  nihil  omnino  defuifle  ad  certam  ruinam  :  ait  enim, 

c  Diu  breuijpirus.  ]  Id  eu\  per  multum  tempus.  Per  breuem  {piritum 
intelligimus  fpiritum  paruum  ,  &  rarum,  qui  a  refrigeratione  inftrumen- 
torum  refpirationideferuientium  prouenit  >  quod  ex  Galeno  habetur  per 
contrarium  3  lib.$.  de  difflc.  refpir.  cap.%.  his  verbis.  Cur  igitur  tandem 
ipfa  relicla  frigidam  expirationem  fcripfit  ?  An  >  quod  non  alia  efl  paruay 
fimulque  rara  >  alia  vero  frigida.  Afanifeftum  autem  efl  hoc.  Contrarium 
enim  ipfi  magnam^  &  denfam  ex  immoderato  calore  in  rejpiratorijs  organis 
coaceruato  generari  demonHrauimus.  Necejfarib  igitur  parua  >  &  rara  his 
%pfis  Grganis  perfiigeratio  eriti  Et  paulo  infra  ;  frigidus  enim  jpiritus  omni- 
nb  rarus  efl  3  &  paruus ,  qubdpalamperniciojum  eft  ,  perfrigerari  fcilicet 
rejpirationis  organa>  qnoniam  ibifitum  efl  cor^quod  principium ,  &  fons  efl 
infiticaloris.  Quod  fpiritus  breuis3fit  quem  a|>pellant  paiuum,&:  raruni, 
apertius  habetur  ex  Galeno  3.  in  3.  epidern.  comment.86.  Nam  ,  inquir3 
rarus,  &  magnus  >  quatenus  rarus  efl>minor  efl  frequenti ,  &  magno,  qua~ 
tenus  verb  magnus  ,  hatlenus  prdtftat  paruo ,  &  raro  :  fecundum  vtrumque 
igitur  paruus  efl  breuis  jpiritus  y&  rarns.  Quare  erit  fignum  refrigeratio- 
nis  organorum  refpirationis  fuiffe  breui  fpirum. 

f  Redijt  caUr,fitijt.]  Et  propterea  fitiunt,quia  rediit  calor. At  non  fuit 

haec  mutatio  ad  falutem  ,  fcd  in  moribundis  hxc  faepiflime  fiunt  conante 

natura  per  interualla  euincere  morbificam  caufam.  Aut  dicamus  rediifle 

calorem,quia  incipiebat  natura  minus  agitari  aduenientedie  tertio>qui  vt 

impar  erat  huic  argrotanti  miniis  infeftus ;  monebatur  enim  per  pares3qui 

dies  ante  decimumquartum  funt  periculofiores ,  vbi  in  his  diebus  fit  iu- 

dicium.  Poft  decimumquartum  dies  parcs  mimis  pcriculofi ,  quia  viden- 

tur  habere  rationem  quandam  feptenarij5vt  funt  dies  vigcfimus  :  vigefi- 

mufquartus  :  trigefimufquartus,  &  alij :  neque  enim  quis  vnquam  vidit 

iudicatos  aegrotantcs  acute  laborantes  tuto  ,  quin  aut  fuer.int  periclitati, 

aut  recidiuauerint3ob  id  dicebat  Hippocratcs  morbos  acutos  vtplurimum 

moueri  per  impares  3  8c  ita  etiam  celerius  iudicari ,  qui  autem  per  pares, 

difficilius,  quia  pendent  a  materia  crafliori,  3c  infide.  Vifus  eft  Galenus 

hoc  confirmaffc  lib.i .  de  diebus  decret.  cap^.  fic  :  At  fexti  naturam  nul- 

lus  exafie  aliorum  dierum  videturimitari  \fi  aliquando  autem  in  oclauum 

.  diem  ,  vel  decimum  fubita  morbifolutio  incidat  ,fimilisferc  ei  efi,  qud  in 

fexta  accidat  j  verum  raro  in  hisfoluitur^  cum  necfide\  nec  bene ,  necper- 

fetle  :  infuper  ad  hu  obfcure  fimul,  &  citranotas  \  quodfi  aliquandofiat, 

tam  rarum  eftjvt  propterea  id  imprirnis  obferuet  Hippocrates.Quieniffeno- 

&e  mhil  boni^fed  infequebatur  diei  motum  imparis  placidioremi&  fudauit 

E  e  e     1  incli 


40 4    Comment.  in  HiHonaA  Epidem.Hippl 

tnclinante  accefione,  fed  fuitfudor  inutilis,  cum  circa  caput  folum ,  &  mo~ 
dicus  effet.  Sudor  circa  frontem  improbatur  ab  Hippocrate  i.prognofttc. 
text.16.  fuper  qua  re  multa  habuit  Pater  meus  fuper  expojitione  illins 
textus.  Prarterea  erat  modicus,nonauferens  caufam  ,  quaeuis  autem  mo- 
dica  excretio  damnatur ,  vci  cum  Galeno  alias  vidimus.  Aducnienre  die 
certiotanquam  impari,  quieuit  vfque  ad  meridiem ,  qua  hora  folebat  in~ 
ualefcere  accefllo ,  &  ita  turbatus  eft,  id  eft,  aliquo  modo  mcnte  eft  mo* 
rus,  nec  mirum,quia  in  talibus  morbis  velocitcr  acceffiones  pertranfeunt 
fua  tcmpora  :  ncque  ftixiiTe  denotat  morbi  intermittentiam  ,  fcd  aliqua- 
lem  malignitatem  humoris  peccantis ;  8c  ita  effc  maligni,  &  peffimi  mor- 
bi  nota,  quemidmodumtotumcorpuscEqualiter  vri  benigni,  dc  mitiotis 
morbi  effc  fignum  :  nam  iiia  perfrigeratio  in  fcbribus  continuis  fit  fine 
crifi,  &  oppreflione  ventriculi ,  fequittirque  aut  internam  inflammatio- 
nem,  aut  calorisextincTionem.  Et  hoc  fignum  magnifacite  ,  filij ,  quia 
fospius  obieruaui  pcflimum  elTe  fequutum  euentum  ,  quando  in  febre 
continuainualeicentefebre  ftatuto  tcmpore  accefiionis ,  fimul  fa&a  eft 
rcfrigcratioaliqua.  Ica  Hippocrates  inquit,S#£/0/#  occafum  altquantulum 
frtxit3  turbationem  habuit.  Ex  quo  fortafse  intelligit  ingcntcm  inquietu- 
dinem  qu.x  anteccdit  deteriorem  diem^fecundum  HippocratisdicTum  in 
Aphonfm.&t  ob  hoc  etiam  dicit  noctem  habuifle  laboriofamideft,nun- 
quam  quieuit,agitatio  maxima,&:  ca  vnufquifqueexperiturcum  aegrotat. 
Ita  eft  defatigatus,vt  nunc  poft  modicam,fcd  inutilem  alui  excrctionem, 
qua:  crTerucfccntiam  dcnotabat,cum  eiTcnt  compa£ta,id  eft,in  ipiras  cir- 
cundudla  ,  vcrtercm  ,  quicuerit.  Hoc  euenit  in  dies ,  quiatandcm  inter- 
quiefcit  natura  tantifper ,  dum  inuafio  acceflionis  inftct,  prariertim  cum 
fit  placidior  hora  matutinum  tcmpus :  verum  paruo  momento  pcrdura- 
uit  quics  hxc.  Ncque  nos  fallunt  dicta  pra?ccptoris ,  cum  qno  grauior 
eft  nox,  vtplurimum  grauior  fit  acceflio.Itaque  ad  meridiem  omnia  func 
cxacerbata  ,  id  eft,  antcdicta  :  iam  enim  obmutucrat,  crat  frigcfadhis,  cv 
alia  i  vcrifimileque  cft  fuifle  grauiora,  morbo  ad  augmcntum  properan- 
tc,fed  6v  maligniora,  natura  imbccilliore  facla,  moibo  autem  ia:uiore,vt 
denotat  ipte  per  vcrbum  illud. 

S  //  dctcrius.  ]  Quod  i\  pugna  diutius  pcrduraflet ,  debcbat  mori  m 
acccffione  ,  quia  erant  omnia  mortcm  denotantia  :  at  quia  natura  ,  tan- 
quam  optimus,&:  fidclis  miles  nunquam  defcrit,  qucm  cuftoditjpminde 
rcilitit,  &  huciifquc  furTccit ,  &  hoc  indicat  rcdiifle  calorem  ,  reftaurau 
natura,  dcclinantc  accrrimapugna,&:  aliquo  modo  reftituta.  Dixiflci  'U- 
fticus  ,  cum  adftamibus  .-cgiountcm  mclius  habcrc ,  vcrumtamcn  dilc- 
ftiflimi  luuenes  fcmpcr  animum  attcndite  ad  priora  accidcnti.i,  &  videtC 
quomodofintfcd.ua  :  nam  ctfi  rcdeat  calor  poft  frigus  in  i / 1 1 s  morbis 
nulignis,  id  eucnil  aducnienrc  fugaci  flamma  c  p.uribus  inccrnik',&  hinc 
fic,quod  f.cpiflimc  ipfa  ftatim  cuancfccnte  ,  itcrum  rcfrigerantui  corpo- 
ra.Non  fuifle  ndamal!euationcm,icdcxtiuilc  caloicm  miniiiimxhian- 
tera  denoraot  cmifla:  vrin.T,  qu.x  crant  nigrae  cum  fufpcnfionjbus,  id  cft, 
.'lantia,  cV  conccmo,  vcl  cum  fufpcnfionibus ,  vt  dcmoniharcr. 

raorbi 


Pars  III.        rj£grotm  II L      405 

morbi  crudiratem  :  func  enim  crudae ,  5c  lethales.  Qu6d  fi  poft  rot  fym- 
ptomata  no&e  placide  quieuit ,  id  referendum  eft  iu  fequentem  dicm 
placidiorem,quo,inquit  Hippocrates^vifus^eft  effc  releuatus.  Proprie  lo- 
quitur  Hippocrates  ,  dum  air, 

h  Vifus  */£.]Nam  non  erat  exiftimandum  m  tam  grauibus  fymptoma- 
tibus  potuifle  alleuari  nulia  fubfequuta  euacuationeinfigni  ,  quam  nori 
ita  facile  fperaflet  Medicus  in  virtute  iam  infigniter  depreffa  :  6V,  vt  infi- 
dum  fignificaret  ftatum,dicit  fuiffe  fitibundum,&:  dolores  infeftafle  ven- 
trem,vt  inde  eliciamus  abundafle  crudis  humoribus ,  qui  agitati  a  febrili 
calore  vertuntur  in  flatus,&  diftendentes  •,  dum  tam  cito  exitum  non  in- 
ucnitmt ,  dolores  concitant ,  praefertimque  in  hoc  fuit  facile  ,  quia  iam 
fcribit  reddidifTeexcrementa  pauca  ,  3c  compacta.  Sunt  ha?c  excrementa 
mala,vt  caufa,&  vt  fignum.Vt  caiifa,quia  fi  retineantur  cum  flatibus  ca- 
put  repletur,  patitur  pecftus,  &  aliaepartes  in  confenfum  trahuntur  ,  ven- 
ter  diftenditur ,  &  dolct ,  &  alia  multa  fuperueniunt.  Vt  fignum  3  quia 
id  prouenit,  vcl  propter  meatuumanguftiam  ,  vel  propcer  materiae  eua- 
cuandse  contumaciam  ,  vel  propter  expultricis  imbecillicatem  ,  aut  tan- 
dem  ,  quia  natiuus  inteftinorum  cajor  fit  fere  extin&us  ,  quod  admo- 
dum  eft  lethale ,  &  hanc  putarem  f\iifle  caufam  horum  dolorum  :  nimi- 
rum,  quia  inteftina,  clTent  craffis  htimoribus  irrfar&a,  8c  virtus  expultrix 
eflet  deprefla ,  Sc  hac  de  caufa  non  expulfis  excrementis  maior  flatuum 
copia  eleuabaturshincque  fasuiens  magis  dolor ,  vt  non  immerito  habea- 
mus  ab  Hippocrate  2»  Coacarum  ,  text.6.  In  febribus  flatulentus  venter 
rnaio  efl  ,  fiquidem  flatns  non  exctdit.  Vertim  cum  flatus  habeant  fouen- 
tem  materiam  craflam  ,  in  hoc  abundantiam  extiriffe  credibile  cft  a  quia 
iniecto  clyfterc  aiiquo  modo  conquieuerunt,  quia  euacuata  materia  gra- 
uante  inteftina,  cefTatiit  afte&io  ,  vt  quictem  habuerit  no&n  ,  &  fortafle 
ctiam  quia  adueniebat  feptimus  dies  tanquam  impar  minus  huic  acgro- 
tanti  moleftus.  Quod  fi  hoc  die  fuit  implacidus ,  Sc  alia  habuit  grauifli- 
ma  fymptomata,  non  eft  mirum,  morbo  ad  perniciem  tcndentemam  im- 
placidum  ftiifle,  &  faftidiofum  denotabat  humorum  infeftantium  mali- 
tiam,  prsecipue  circa  os  ventriculi,  vt  2.  in  1 .  prorrbet.  comment.44.  Sym- 
ptoma  in  nullo  morbo  contemnendum  :  nam  inquit  Hippocrates  :  Qm 
cnm  fastidio ,  &  Jine  vomitu  exacerbantur>  mile  bsbent.  Quo  in  loco  Ga- 
ienus  ait :  Bifariam  enim  daa^a^  id  cft,faftidiofi  fiunt :  vno  modo,  cum 
virtus  a  corpore  grauatur  ,  nullamque  figuram  fuftinet  :  altero  modo, 
cum  os  vc*itris  a  prauis  humoribus  mordctur.  Priores  perniciose  fe  ha- 
bent :  naufeabundi  funt  pofteriores.  7.  Apborifrn.  comment.^.  appeliat 
anxios.  Praeter  id  habuit  vrinas  oleofas  ,  dicerem  colliquantes  in  tali  fe- 
brc,  de  quibus  Galenus  loquitur  Itb.i.  de  crif.  cap.^i.  Hi:  omnibus  nox 
merito  erat  implacida ,  quomodo  enim  pofllint  argrotantes  quiefcere  in 
tantahumorum  malignitate,  qui  partim  os  ventriculi  infeftantes,no£tcm 
vigilem  reddtintpropterdolotem.partim  ad  caput  elati,qui  pollent  qua- 
iitate  delirium  concitant,  vti  in  dies  obferuamus.  Fuit  quidcm  (eptimus 
«lies  fatis  molcftus,vcrum  longe  grauior  fuit  ovStauus.etfi  mattmno  tem- 

E  e  c     3  pore 


40 6   Comment.  in  Hiftoritts  Epidem.Hippl 

pore  viderecur  leuior  ftatus,quia  nondum  erat  tempus  acceffionis  confue- 
tae,qua  adueniente,vt  denotat  frigusj  grauiffime  eiVaffe&us:A^,inquit, 
eum  defecit.  Si  in  dies  fasuire  magis  morbum  cernimus  ,  quomodo  fpes 
erit  falutis  in  talibus  morbis  ,  prasfcrtim  cum  apparcant  omnia  co&ioni 
conrraria  ,  Sc  euidentem  virtutis  depreffionem  denotcnt  :  nam  frigus,&: 
vocis  defectus  in  hoc  cafu  eranc  lethalia,  quia  infequebantur  vim  morbi 
m?.ligniflimi.  Spiritus  ille  exilis,  &c  imminutus  eft  eorum  qui  cor  habcnt 
valide  refrigeratum,&:  per  confequens  eorum,  qui  ad  extremam  deuene- 
re  perniciem.De  tali  fpiritu  intelligendus  cft  Galcnus,dum  iib^,  de  iocis 
male  ajfec~tisy  cap.i.  ait:  Etenimfupercalfaclum  ( loquitur  de  corde  )  fpi- 
ratiteicm  ejficit  magnam  ,  &  denfam  ,  atque  celerem  ,  ac  calidnm  infuper 
fpirinm  reflat :  contraj-efi*igeratnmyexiguam  reddit fpirationemi&  raram. 
Refpirant  ij,vt  vix  refpirare  dicas  ,  ex  quibus  euidenter  conftat  toties  de 
vita  periculum  extitifle  ,  quoties  acceffio  inuadebat,  miniis  grauis  acgro- 
tantis  ftatus ,  tantifper  dum  virtus  potuit  aliquo  modo  morDifica?  caufas 
obfiftere,quo  tempore  iterum  redibat  calor,  id  eft  ,  non  aequaliter  fuffo- 
cabatur  ,  ac  in  accefllone  :  ob  hoc  vefperi  redeunte  calore  melius  habe- 
bat,  etfi  dicat  deliraffc,  quod  innuit  vtmoneatin  grauiffimis  morbis  non 
effe  attendcndam  horam  alieuationis,  fed  anteacta  :  nam  neque  per  dies 
debet  Mcdicus  fiderc  ,  nifi  cum  ratione  id  praedicere  poffit.  Perdurauit 
hzc  alleuatio  vfque  ad  meridiem  diei  fequentis,  quo  temporc  folebat  ac- 
ceffio  infeftare  j  at  incipiebant  apparere  extremx  refolutionis  figna ,  cum 
aluus  fit  mota.  Hx c  cuacuatio  non  fiebat  propter  motum  naturae  ope- 
rantis,quianon  fuifTent  pauca,neque  quia  humor  eflet  eui&us ,  &  ad  bc- 
nigniorcm  ftatum  redadtus,  fed  propter  flagrantem  internam  difpofitio- 
nem,cum  dicat  fuiffe  mcra,  biliofa,  id  cft  mcre  biliofa  :  neque  credibile 
eft  poffe  tunc  iuuare  euacuationem ,  quce  fit  deprefla  natura ,  praefcrtim 
cum  fyncera  eft  :  nam  biliofa  deicctio  ineunte  morbo  ind;cat  biliofio- 
rem  affec"tum,ac  interdum  etiamlethalem.  In  declinatione  expurgat  cor- 
pus,  quia  dicitur  critica  ,  3c  tunc  fit  natura  per  fe  operantc.Cum  vero  fir3 
tte  fyncera  cft,  cxaccrbat  morbum,vci  hoc  loco,  apparet.Quod  dicitur  ex 
Galcno  poteft  dcfumi  in  lib.i.  prorrhet.  comment.  1 y .  Deiefiioncs  infyn- 
ceras  fpumofaflque  definentes  exacerbant.  Galenus  in  comment.  PrauA  igi- 
tur  affellionis  figna  funt  fpumofa  ,  &  fyncera,fi  memoria  tcnuerimus^dcie- 
clionej  etK^cLTa^  id  efl,fynceras  appellariy  qua  duntaxat  vnum ,  qui  excer- 
nitur,  humorem  catcris  impcrmiflum  habent :  non  cfl  tamen^  vttalia  excer- 
nenubus  morbns  cxacerbctur,  ncceffe  ,  cumfieri  poffit  yVt  conquicfcat,paH- 
latimcoUa  affettionc>  in  qiui  talia  exccrnebantur.  Quando  igitur  neccffc 
eft,vt  morbus  cxaccrbctur ,  cum  fcilicet  dciecftioncs  prrtcr  id,quod  non 
ccflcnt,  in  fpumofas  fynccnifqucpcrmutabuntur  :  ncmpe  hx  aliis ,  quas 
antc  cxcerncbantur,  dcteriores,  cxaccrbandum  morbum  indicant.Qu.6d 
morbus  (it  exacerbatus  ex  Ci^no  quod  in  nona  fupcrucnit  ccrtum  cft, 
ciim  addatfuiflbillodiefoporofum  ,  &c  notandus  cft  modus  Joquendi 
Hippocratis ,  dum  ait : 

Cnm  cxcitarctur.]  Ergo  non  dormicbat,fcd  crat  impotentia  vigilandiV 

6V. 


Tars   111.      JEgrotm   111.     407 

&propterea  fortafle  iubebat  Hippocrates  excitari,  ne  in  lcthargum  cade- 
ret.  Hoc  fcquitur  virtutis  omnimodam  opprcflionem  ,  &  poteft  adaptari 
fententia Hippocratis  in  Ub.^  .Coacarum,text.4i.  comment.i.qui  fic  legi- 
ttir.  Somni  fimiles  ijs  ,  qui  comate  laborant ,  &  perfiigerationes  lethales 
funt.  Somni  talcs  dicuntur  vel  qui  profundi  funt  admodum ,  vel  illc  e 
quibus  excirati  iterum  dormiunt  ftatim.  Sequitur  hoc  fymptoma  cere- 
bri  refrigerationem  ex  multa  ,  frigidaque  materia  j  itaque  oppreflb  ca- 
lore  infito  nihil  m  fuperficiem  corporis  exhalat ,  aut  parum  admodum, 
propter  hoc  non  poterat  efle  multum  fidbundus  :  fi  enim  iam  morbus 
mutauerat  naturam,  cumex  calido  fa&us  fit  frigidus,  quomodo  potcrat 
efle  fitibundus  ,  praefertim  ciim  fic  affedri  vix  fentiant  lcefiones ,  cum  ad 
extremum  deuenerint.  Huiufmodi  ftatus  fallit  non  rar6  idiotas ,  cum  vi- 
deant  fedata  omnia ,  &:  declinafle  morbum  ,  fed  declinatione  infida,om- 
nia  ad  pcrniciem  proximam  tcndentia.  Oportct  iuuenem  fuifle  6c  vali- 
dis  viribus ,  aliter  in  principio  fuccubuiflet.  Ecce  denud  infurgit  virtus 
noua  pugna  inita  fub  folis  occafum  }  fed  ait. 

1  Grauiter  tulit.]  Quafi  dicat ,  vixinccepit  pugnam,  quod  ftatim  decu- 
buit,in  quo  motu  affe&um  eft  caput  ita,vt  delirauerit,&:  no&em  habue- 
rit  incommodam.  Grauitcr  fert  onus  ille,qui  illud  fupra  vires  fuftinet ,  6c 
inde  fit,vt  ex  duobus  altcrum  ex  neceflitate  fec}uatur :  fcilicet ,  vt  aut  de~ 
ponat  onus  ,  aut  fuccumbat  oneri.  Natura  huciifque  totis  viribus  eft  co- 
nata  morbificam  caufam  euincere  ,  at  tandem  non  potens  liiccubuit  om- 
nino  decimo  die  ,  &  dum  huius  dici  accidentia  narrar,inquit. 

k  Sine  voce  ,  multum  frigus .  ]  Non  dicit  amplius  frigHs:kd  multum  fii- 
gm  ,  vt  ob  oculos  ponat  eo  tempore  fuifle  mortem  prae  foribus  ,  neque 
amplius  poflenaturam  refiftere ,  quod  indicat  fudor  ille  ,  qui  fuperuenit 
non  ope  facultatis  gubernantis,  qua  euacuatione  folent  validiflimi  morbi 
euinci  ,  fed  refoluta  facultate  retentrice  ,  &  quamuis  Hippocrates  dicat 
mutitates  in  fcbre  acuta  efle  lethales  fi  non  fudent ,  minus  autem  fi  fu- 
dent,tanmm  longitudinem  indicare/i^.2.  Coacarumjext.iy.fecl.i.Mu- 
titat esyinqmt ,  infebre  acuta  cum  exolutione3  non  fudanti  quidem  lethaies^ 
minus  autem  exudami  ^fed  diuturnitatem  fignificat :  tamen  fciendum  eft 
hoc  fymptoma  efTelethale  cum  fudore,&:  fine  fudore.id  eft  ,  dtpovictv  cum 
exolutione  ,  quia  omnes  affe&iones  in  fummo  virium  languore  morte 
finiuntur  :  id  quidem  verum  erit  efle  minus  lethales ,  modo  natura  tunc 
critice  moueat ,  fed  non  fi  fiat  propter  depreflionem  ,  vti  hoc  loco  ,  quo- 
niam  tunc  a&um  eft  de  argrotante.  Triplex  enim  eft  crifis.  Vna,  quam 
optimam  appcllamus.  Hacc  fine  dubio  infequitur  motum  naturseper  fe 
operantis ,  &  fuperantis  j  quo  tempore  nihil  eft  ,  quod  molitam  crifim 
poflitinterturbare  ,  quoniam  iamomnia  prarceflerint  necefle  eft,  quae  ad 
perfe&am  crifim  requiruntur ,  de  qnibus  iam  in  aliis  didtum  eft.  Altcra 
eft  imperfe&a,  inqua  natura  parnm  fuperauit  caufam  morbificam,&  hac 
de  caufa  non  poteft  Medicus  in  huiufmodi  crifibus  aliquid  certi  pracfa- 
gire  ,  curn  in  grauibus  fymptomatibus  dubius  fit  Medicus ,  quorfum  fit 
cuafiuus  morbus ,  &an  iutura  fit  fuffe&ura.  Tertia  mala  >  omnihus  ad 

iegroti 


40  8    Comment.  in  Hiftortas  Epidem.  Hipp. 

zegroti  perniciem  vergentibus.  In  hac  Medicus,quemadmodum  inprima 

poteft  tut6,&  certo  prsefagire,  ita  in  hac  tuto  poteft  prardicerc  euentum, 

ied  difpari  ratione,  cum  in  hac  mortem  ,  in  illa  falutem  expedtet ,  veluti 

huic  xgrotanti  eontigifl  e  cernimus ,  qui  multo  erumpence  fudore  obiic 

decima  ,  quia  morbi  vis  ea  erat ,  vt  non  poflit  vlterius  natura  fuftinere 

morbum,&  diepari  pr<ecipue,quia  talis  erat  motus  morbi,qui  diebuspa- 

ribus  niQUcbantur  ,  Sc  exacerbantur  :  -nam  qui  morbi  diebus  paribus 

mouentur  ,   paribus  iudicantur  ,  3.  in  1.  epidern.  textu  13.  &  etiam 

in  comment.  btftort*  Philifci  ,  &  de  hoc  poteft  dici ,  quod  de  Philif- 

co  dicebat  Galenus,  fic.  Alms  fortaffe  dger  paribm  fymptomatibus  ,•(>* 

fignts,  non  die  fexto^fed  ociauo  obiret  3fi  &  vinbus  ejfet  Phihfco  robuflio- 

rtbuS)&  mintts  fymptomata^  &  fignafint  perniciofa.  Hoc  poftea  animad- 

uertere  debetis  dirhciliores  folutu  efle  morbos,qui  paribus  moucntur,  ob 

iddicebat  Galenus  i.fetl.  Aphorifm.  in  comment.  text.io.  Perfectam iu- 

dicationcm  non  efle  inteltigendam  de  diebus  paribus,  quia  fupponit  ma- 

teriam  magis  folutu  difncilem.  Vetba  Galeni ,  Eft  autern  bmns  rjominis 

ctirctpih  apud  alios  antiquosfignificatum  pro  cumulate  yplene>  atque  inde- 

pcienter  •,  qiue  omnia  etiam  hocloco  per  Jflius.  id  eft,  integre,  debemus 

accipere.  Neque  enim  per  id  verbum,dies  pares  oportet  intelligere:  eflet 

enim  in  propatulo  falfum,  fi  quis  in  diebus  paribus,  vel  iudicatus  eft,vcl 

iudicatur ,  nihil  in  his  nouandum  effe.  His  verbis  demonftrat  euidenter 

iudicia  in  diebus  paribus  fieri  imperfecta  :  nam  pendent  a  materia  con- 

tumaciori,  &:  ii  in  malum  foluuntur,  poflunt  cito  finire,fi  in  bonum  pro- 

rogantur  ,  vt  idem  Galenus  teftatus  eft  4.  Apborifm.  comment.  36.  his 

verbis.  Qui  in  diebus  impanbus  acceffioncm  habent>cit\us  iudicantur  \  qui 

veroparibus  tardant.  Neque  propterea  quis  veftrum  dicat  in  diebus  pa- 

libus  iudicia  ficri,6c  tutiflima  ,  vt  decimoquarto  dic,vigefimo,  quia  nunc 

non  loquimur  de  paribus,qui  feptcnariis  concluduntur,  Sc  quamuisHip- 

pocrates  vifus  fit  repofuifle  intcr  diespares,  ic\  quidem  intelligcndum  eft: 

ratione  arithmetica,  quia  fcilicct  m  duos  pares  numeros  diuidi  potcft,  vti 

in  fextum  ,  6c  octauum  ,  fed  quod  facit  ad  noftrum  propofitum  ,  dicitui 

impar  ,  quia  duobus  fcptenariis  concluditur  ,  &  in  dies  vidcmus  iudicia 

ficri  firma  ,  veluti  in  vigefima  ,  &  huiufmodi  aliis ,  &:  trigciimaquarta: 

qucmadmodum  enim  vigcfima  cx  tribus  ,  ita  vigefimafeptima  ex  qua- 

tuor ,  trigcfimaquarta  cx  quinque  feptimanis  conftat,  quadragefima  ex 

duobus  viccnariis  :  nam  mutationcs  fiunt  inmorbis  dicbus  quaternariis, 

fcptcnariis,viccnariis ,  fcd  diftinguuntur  a  paribus,  qui  nihil  rctincnt  na- 

turx  criticre  fcptcnariorunuvt  dics  fexrus,  dccinuis,dccinuisfcxtus.Quaic 

in  illis  dicbus  qUZ  uidicia  fiunt ,  firmiflima  folcnt  cflc,Vcluti6c  figna  qu* 

apparcntjfiue  iint  falutaria,fiue  mortcm  portcndant :  quae  vcro  eueniunt 

in  dicbns  paribus,  qui  non  conftant  cx  icptcnariis,exaccrbationes,vtplil- 

!  inuimfunt  cxitiofa:  ,  &  fi  quac  fiat  in  mclius  mutatio,  ca  ccnictur  innda. 

Ncque  proptcrca  ncgandum  eft  hcrictiam  rccidiuas  in  dicbusimparibus. 

vcrum  rarius ,  &  hx  minus  habcnt  pcriculi ,  quam  in  dicbus  paribus. 

ltaquc  dicumui  quidcm  omncs  iudicutoiij ,  quia  um  in  paribus,  quam 

la 


Tars  III.        j£grotm  111.        409 

in  imparibus  iudicia  fiunt,fed  non  pari  euentu,  vi,  &  certitudine,  Non 
mirandum  igicur  fi  per  pares  moto  morbo,vti  dictum  eft,decimo  dit  ob- 
ierit ,  non  potente  natura  vlterjus  vim  maligniflimi  morbi  fuftinere.  Ec 
tuccfatis  deprasfemi  hiftoria.  Veniamusad  curationem. 

Curatio. 

SI  vnquam  erat  feruandum  Hippocratis  prarcepturn  ,  in  principio  ciTe 
mouendum,certedebebac  in  hoc  feruari,  qui  tot  grauiaaccidentia  ha- 
buit,&vcrenda,  quae  non  immerit6reddidi(Tent  Medicum  arnbiguumin 
propinandis  remediis,6\:  prasfertim  fi  fecundo,  auttertio  die  fuiiTet  voca- 
tus  ,  vti  frequentiflimum  eft  :  tamen  cum  a  principio  virtus  eftdepreila, 
nulla  fequuta  euacuatione,poteft  quidem  Medicusex  prauis  fignis  conii- 
cere  adelTe  ingentem  humorum  malitiam  ,  fed  non  deelTe  &  copiam  ,  vc 
Galenus  annotat,veluti  fiipra  dcmonftrauimus,&  ob  id  prasdicto  pericu- 
lodcbetad  conuenientia  remedia  venire  ,  fed  parcitis  agerc  ,  quia  in  in- 
genti  humorum  malitia,facile  ex  euacuationibus  naturadeprimitur.Qna- 
re  fi  virtus  ea  erat,quae  non  momentaneam  depreflionem  oftenderet,po- 
terat  Medicus  ad  euacuationem  per  fanguinis  miflionem  deuenirc.nam  & 
febre  indicatio  oriebatur  refrigerandi.Ab  humbrum  malitia  attcmperan- 
di,&  malitiaeobfiftendi.  Ad  refrigerandum  nilprseftantius  poterat  confi- 
derari  quam  venas  fe&io  facta  ex  vtroque  brachio  ,  &  eadem  dlc  inuale- 
fcente  morbo,  neque  in  his  cafibus  tertiam  ,  &  quartam  fe&ionem  ve- 
rcri  oportet  cum  co  moderamine  requifito  a  motbo,  &  a  virjbus  ,  atten*- 
dentibus  nobis  illud  ,quod  magis  vrget ,  &  nifi  maximum  fuiiTet  impe- 
dimentum  lcniens  erat  pernecelTarium  ,  quia  cx  parum  conuenienti  vi- 
&us  ratione  non  poteratnon  nifi  excrementacoaceruafle:  fin  mhutscly- 
fteribuserat  infiftendum  ,  ftatim  inchoanda  erat  curatio  alexipharmacis 
iugiter  exhibitis.    Conferua  hyacinthi  ,  Bezoar  fmaragdus :  inter  caetera 
tanqaam  magis  familiare ,  &tutum  raedicamentum  margaritas.  Infiftere 
fyrupisobfiftentibus  malcficsequalitati,  &  mediocriter  deobftruentibus, 
idQ^y  fine  euidenti  calore.  Lenientes  clyfteres  pro  doloribus.  Galenus 
lib.G.de  loc.male  affctt.  cap.i.  dicit  laxantibus  vti.  Hic  non  fufrTet  inuti- 
Hs  qui  reciperet  deco&ionem  fadlam  ex  maluarum  &  violarum  foliis 
cum  porcione  hordei  ad  ^.^//jr.mcliis  violati  folut.  g.ty.  faccari  rub.J.y. 
olei  violacei  ^.  iiij.  sicque  iterare  pro  dolorum  vehemcmia  ,  &  perfeue- 
rantia.    Sunt  qui  vtantur  oleo  exterius  admoto  ad  aluum  ciendam.  Su- 
munc  femina  colocynrhidis ,  infundunt  fpatio  viginti  quatuor  horarum 
in  oleo  amygdali :  &  facta  valida  expreflione  feruant  ad  vfum :  inungunt 
vmbilicum,  &  totum  ventrem,&  fic  aluum  moueri  aiunt,  qu  bns  parum 
fido.  Reuulfiones  non  erant  prartcrmittendas  ,  &  validiiis  operari ,  &  ci- 
tius,quo  morbus  erat  velocior,  &  maior.  At  inter  castcra  victus  ratio  re- 
quircbatur,quse  efikc  oprimi  fucci  &  facilisdiftribationis.  Hic  oportebat 
omnia  prasparare,  quibus  familiaribus  clTet  fatisfadhtm  ,  veluti  deco&is 
<cum  auro,&  rcbus  cordialibus,fed  benc  dictura  eft, 

Fff  Contr* 


4io    Comment. in  HiBortas  Epidtm>Hip]?. 

Contra  vlm  mortisynon  efi  medicamen  in.hortis. 
Componeret  igitur  a  primis  diebus  animam,&pre;pararec  feaditer  conv 
munc^expediebac. 


^Egrotvs    IV. 

Hreniti  cvs 

prime  ,  quo  decu- 
buit  die ,  biliofa^ 
viruleta  vomuit^ 
ejr  muita  ,  rjr  tenuta.  a  Febris 
horrida  :  coptofus  fudor  ,  afi- 


du 


m  toto  corpore 


ca 


ptttSt 


APP02T02   TETAPTOS. 

.cwcrgy  Ja>  J\  ol  ,  5sbX- 

/\*  5  \i7rfa,.  TWPiiii; 

(peAMdJm.VO/.VL  lJ)>CiOe,£ujUi%rlc,. 

Ji'oK%  K6pct>w  k)  «Tf^vA^  /3a- 
f*&'>  uvr  oJwjyi:.  3gp  Miffd.  h- 

OjOi^fJtsiG.  (T/LliK&t,  J)zazrcitT{$JJOly 

i^xfiJpootnv.  •^cro  3  X§W»S  c^sypr 
*z&fitJlv  citigpci.  7tzXh&  fzs-ctpiKpa- 

trtv.  vJiv  Htir*)*t.  @,gt&p),  *<pa-  ftm  flercm  -reddtdtt  affatim, 
y©-\  7wpzr$  l^i^lJpoanv.  xy  Jn-  multum  delirauit ,  nihtl  dor- 
KiTKV.  7tu\uo)  Ji1  oA«  t  crd^gt-  miuit.  c  Poliridie mane vocem 
l&.vvKrt  cwaa/xci  y\wctfto%iw-  anuft.  Febris  acuta>  d  fuda- 
5n  *srtM'(&.  ctXiCvmSuw.  uit :  e  non  intermtft  :palpita- 

tiones  pertotum  corpw.  f  Nb- 
ffe  conuulfidnes.  8  Tertio  die  cuntfa  cxaccrbatafunt.  obtjt. 


co/Ifque  dolorifca  grauita* , 
vrina  tenues.fufpenfones  par- 
u&,  difperJA :  nm  fudauit  ;  Al- 


COMMENTARIVS. 


Hrenitidis  nomine  folet  Galenus  cum  Hippocrare  intcl- 
ligere  omnc  deljrij  genus  ,  hinc  vidcbitis  Hippociatcm  in  mul- 
_  lis  dixilTc  f ii  1  ilc  pbienicjcos,  qujjg  fcilicct  vchcmcnrer  dclhaue- 
rnu  :  at  cnimvcio  hunc  hnllc  vcic  phrcniticum,c\:  pialigniffima  phrcni- 
tiJc  laboralTe  cx  iis  quqe  patfiw  cil ,  ck  cx  cclcn  mottc  conftabit  cuidcn- 
ixrci  id  quod  a  G.ilcno  habcmus  incomincm.  dum  ait  isJcut/jJima 
phrenitidir  bic  tgcr  efl  exemplnm  primo  fl*ti?n  dic  vna  cttm  febre  incef- 
syomncfyHe  cerie  vidimm%  qui  cjuidem  ita phrenitide  pcrciti  cffent^in» 
trnftptimnm  diem  mortnos  <jft.     1'crpauti  ,  hiquc  mri  hunc  fupcrarunr. 

Phrcnitis 


Pars  III.         JBgrotus  IV.      411 

Phuenitis  eft  inflammatio  membrattwum  cerebri ,  cum  ftbre  acuta  ,  de- 
linum  inferem  perpetuum,  fic  Aetius  fecl.iferm.i.cap.i.  quacomnia  ad 
verbum  defumpfic  ex  Galeno.  Ipfc  appellac  affedcurn  hunc  acutum,  3.  in 
i.epid.  ccmment.i.  Repetit  idern  veibis  apcrtiflimis  lib.s,.  de  diffic.rejp. 
cap.cf.  Pra#erca  idem  taliaprofert  vabr.Sunt  igitur  actui  morbi^uos pri~ 
fci  nominarwnt pleuritis,peripneumonia,phrenitis  ,  lib.i.acut.  textS.  Pro- 
pria  figna  phrenitidis  funt  perpetuo  delirare  vti  in  hac  Jetlione  corn- 
ment.$4,  confirmat  Galenus ,  dum  ait  :  Sicut  phrenitim  perpetuo  delirio. 
Repetit  idem  lib.$.de loc.malfaffcfiifpap.j.hisxzibisiPhreniticorum  au- 
tem  hos  nonnominat ,  co  cjttod  phreniticornm  delirium  non  cjniefcit  mitiga- 
tofebrium  vigore.  Et  fortafTe  apertius  idem  colligimus  lib.f.de  locis  ma- 
ie  affcllisjap.^.  fic  :  At  phrenitidis propria,&  pr&cipua  nota  eft,ne  in  de- 
clinatlone  quidem  febrium  delirium  quiefcere.  Praetcr  id  habent  fpiritum 
rarum,&  rnagnura.  S/>/V^/0,inquit,  ipfis  rara  eft>&  magna.  Quod  etiam 
in  multisobferuauimus  aegrotantibus  ,  &  tanquam  fignum  infeparabilea 
Galeno  ponitur  l.prorrhet.  comment.^.  Dicitur  rara,&  magna  refpiratio, 
quas  mulro  interpofito  tempote  fic ,  vt  exponit  1.  pregnoft.  commem.  24. 
idemque  his  verbis  concludit  :  Quem  enirn  in  pri?no  popularium  morbo- 
rumrarum  nominauit ,  hunc  in  pr&notionibus  per  multum  tempusdixit  pro 
ratione  nominu  fatla  mutatione  lib.i.de  dijfictnejp.cap.$.  Per  hanc  diftin- 
guitur  phrenitis  ,  quae  propriaeft  cerebn  affedcio  ,  ab  ca  ,  quse  fit  a  fepto 
tranfierio  ,  quas  nondum  vere  phtcnitis  ,  fed  tamen  multum  non  diftat 
a  phrenitide,&  explicat  Galcnus  hunc  in  modujn  :  Verum  delirium,  cjttod 
huiujmodi  vith  accidit  a  phrenitide  diftinguitur,  &  ex  oculorum  acciden- 
tibus,&  fanguinis  e  naribus  ftillis>&  fpirationis  j^mV.Quippe  phrenitico- 
rum  fpiratto  magna  eft,&exlongis  intetuallis.Contra,vbi  a  fepto  tranf- 
uerfo  delirium  oritur  inaequalis,vtmod6  exigua  fit,atque  frequens,mod6 
magna,&  anguftiola.  Neque  dicitur  vera  phrenitis,  quia  neque  continuo 
dclirant,&  propterea  videmus  Galenum  no  appellare  phrenitim,fed  deli- 
rium,quo  locoetiam  haec  habentur  :  Ab  aliarum  veropartium  nullaper* 
petuum  delirium  procedit  ,dempto  folo  fepto  tranfuerfo,  cuius  vitio  excita- 
tum  deliriumparumacontinuo  diftat,adeo,vt  vetere  s  putanerint  hacpdrte 
afftfia  hfammatione  ,  homines  phreniticos  euadere.  His  verbis  clate  pa- 
tet ,  quomodo  diftinguatur  phrcnitis  a  deliuo  ex  fepto  tranfuerio  proue- 
niente  ,  &  quot  modis.  Si  aegrotantes  deiirent  propter  afcenfum  vapo- 
rnm  ad  caput,a  ventricdlo  ,  ^i  pleura  propter  febres  ardentes ,  illud  deli- 
rium  remittitur  declinante  febre,ncc  perpetuo  aftligit ,  vt  phreniticum. 
Diftinguitur  poftea  phrenitis  ab  aliis  deliriis  per  febrem  :  nam  phreniti- 
ci  continuo  febricitant ,  quod  non  conuenit  omnibus  infanienribus. 
Proprium,  inquit,  infanientium  eft  febre  liberum  ejfe  ,  vt  febrithare  phre- 
,  niticorum,  &  i.prorrhet .comment .1.  (jlsuvz^ au,  fi ^quidem,  id  eft  infanire.om- 
weshomines  dicunt  eos,qui  defipiunt  citrafebrem.  <ppivtii(<HV  vero,  qui  cum 
febre  idpatiuntur  ,  quod  vero  infebris  vigore  accidir.  appdlant^  &  ^tk^o- 
4-a/,  &  &'P$K$lujcit,  &  7mtyhMfM*.i>  &  7nt&$fovn<rctii  phrenhim  vero  non  ap- 
gclUntitiifi  agerfebriaty&  continm  deiiret.  Continuitate  igitur  dementi^ 

Jc  f  £    z  quddqm 


412-    Comment.in  Hiftorias  Epidem.  Hipf. 

quidque  fimul  cumfebrefiat  id>  iUe  pbrenhicus appellabitur.  H#c  funt  ex 
Gaieni  fententia  pra?cipuaphrenitidis  figna.  His  fic  ftantibus,cum  phre- 
nitis  lit  morbus  acutus ,  &  periculofus  ,  &  hic  asgrotans  hac  laborauerir, 
piofecto  dicendum  erit  laborafle  moibo  acuto  ,  &  per  confequens  peri- 
culofo.  Verurn  ,  cum  acurorum  morborum  terminus  fit  decimusquartus 
dies,loq'ior  de  exac?tis  ,  &  videamus  Apollonium  phreniticum  fuifle  ,  & 
tamen  vitam  produxitfe  vfque  ad  trigefimumquartum  diem.  Adolcfcens 
Mcehbcex  vigefimoquarto  obiit,  quomodohic  asgrotans  die  tertio  per- 
emptus  elt  ?  Recenfiri  non  erant  verephrcnitici ,  fedcommuniori  nomi- 
ne  ,  vti^dictum  eft,  cadebant  fub  phrenitide.  Prcererea  ,  non  quia  talis  eft 
morbus;propterea  hunc  habebit  terminum  :  nam  noncft  in  omnibuspar 
nialitia,neque  par  robur,vtiapenifIimum  eft.  Hiccelenimeobiir  ,  quia 
raaligniffima  eft  correptus  phrenitide,vti  ex  textu  apparct,  Sc  videbimus 
hiftoriam  percurrentes.  Caufa  phrenitidis  humor  cft  biliofus ,  qui  fimul 
cum  fmguine  ad  caput  clatus  inflammationem  in  ccrcbro  ,  &  eius  inuo- 
lucris  excitar,  ita  Galcno  docente  lib.i.defympt.  caufis  cap.  7.  Referam 
verba  ,  quia  filht  vtilia.  Nominantur  autem  ex  eis  qu&quidem  cnm  febre 
funt.phrenitides  ,  qu&fnefebrefunta%nfani<i>Gr&cc  manid.  Ac  reliqua  cjui- 
dcmdeliria  ex  mordentibns  ,  &  calidis  oriuntur  fuccutfualis  maximefla- 
ua  eft  bilis  :fape  etiam  ex  calidiorc  cerebri  intemperie.  Sola  vero  iMas  quA 
melancholica  vocanturfrigidum  fnccum  pro  caufahabent  Ouippe  pbreni- 
tis  non  tantum  excalidis  ortum  habet  ftccis  ^fedfupraid  ,  etiamphlcgmo- 
nem  in  cerebro  ^&citts  inuolucris  excitat.  In  reliquis  vero  febribus  deliri* 
fiunt  eiufmodifucco  in  cerebro  exnberante,  In  ijs  vcro^ua,  in  acutiffimarum 
fcbrium  fummo  incremento  incidunt ,  vapor  alicjuis  mordens ,  &  calidm  ad 
cerebrum  afcendit.  Hactenus  Galenus.  Verum  non  eft  fufficiens  caufa  ad 
tollcndum  hominem  dc  repentc  ;  nifi  inflammatio  etiam  fit  malignifli- 
ma,  quemadmodum  in  praefenti  segrotantc  apparct,  qui  vomitum  habuit 
non  folum  biliofum,vcrum  &  virulentum.  Vomirus  ita  lcthalis,  vt  qui- 
bus  accidit,  eorum  nullus  cuadat,  6V  celerrimc  moriantur ,  veluti  teftatus 
cft  H^ppocrares  i.in  1  .epid.text. 5 4.quando  dicebat :  Sed  &  virulcnta  vo- 
mnnt>&  cx  his  quidam  fubito  moriuntur.  In  comment.  ha?c  addit  Galenus: 
jit  clcmonslranimus  nos  talia  alui  cxcremcntay  &  vomitiones  vbi  aduritnr 
flauabilis  fieri,  Quare  fnbiro  quidam  moriuntur  ,  hoceft  ftatim  a  vomi- 
tionrbtll  inrereunr5jpfum  cercbrum  fcilicer,  ciufquc  membranas  tencnte 
phrcnitidc  a  fl-uia  bilc  piofeda  \  tunc  dicuntur  xgrotantcs  maligniiTima 
phrenitide  cflc  detenti  ,  huiufmodi  votnitu  apparcntc  ,  confirmanrc  Ga- 
lettO  \ .v rcr , l)ct  tc xt .\-j s\v\o  \\\  loco  appcllar  ralcm  vomirum  faftidiolum. 
Vomitns  autcra  a-j^^h  >  id  cft  raftidiofus  commnnc  quidem  fymptoma 

.s  clt  phrcniticis  cum  malignilTimis  quidcm  fc  bribus.  Scd  apcrtius 
eodem  lib.  comment.\o.  fcribir  ibi  Hippocratts  :  Qnt  in  capitts  dolorilnis 

:ofos  vomittu  h.ibcut  ,  VtgiliutqHecum  furditate  ,  cito  hi  vchcmeuter 
i>ifanin>it.  ( ,  itentlS  ,  FldUM  biits  cum  ftpr.t  moditm  *JfktHr,primum  cjttidc?n 
in&>i<>7tffoft?n  i?iitrratfuccnm^deindihi  nlgrum  :  (hpra  mndntn  autc?n  afft- 
tur proptcr  febrts  maanhudincm.     Cum  igitur  fl.uia  bilis  in  phicnincis 

affcftio 


Tars    111.       JEgrotut  IV.     413 

affe&ionibus  cercbrum  prehenderit  ,  fcbrifque   vehementia  afTatum 
hunc  fuccum  melancholicum  reddiderit  propteratrae  bilis  malignitatem, 
vehemenres  fiunt  infaniae,quas  pcwiahf  in  lib.epid. zppelht  Hippocrates. 
ifiruginofus  igitur  humor  fiue  per  vomitum  ,  fiue  ventrem,  fiue  per  vri- 
nam  ,  quomodocumque  excernatur  ,  &  fuccum  ex  quoortum  habet  ,  & 
moibum  vehementer  calidum,tum  ficcum  elTe  demonftrabit.  Ergo  con- 
cludere  oportet  cum  Galeno  tam  repentinse  mortis   caufam  non  aliam 
elTe  excogitandam  quam  internam  ,  hancque  humoris  malignitarem. 
Quimodo   autem  generetur,  &  propter  quid  tandiu  latitet  docet  Ga- 
ienus,dum  demonftrat  fenfim  crefcere  humores,&  tandiu  latitare,  donec 
ingentem  malitiam  fuerint  adepti ,  cui  natura  non  poflit  amplius  domi- 
nari ,  ftatimquc  poftca  erumpunt.    Probat  id  exemplo  canis  rabidi,cuius 
virus  per  multum  temporis  fpatium  laritat,  ita  vt  videantur  demorfi  fine 
noxa,&  pofteade  repente  incidunt  in  hydrophobiam,&  moriuntur,veloti 
demonftratum  eft  in  hiftoria  Critonis.    Hinc  licet  adolefcentes  monere, 
jie  praecipitent  in  iudicio  fercndo  de  propinato  veneno,vti  aliquando  ac- 
cidit  ,  quia  non  dantur  ccrta  fignaveneni  ,&demonftratiua  :  nam  qua> 
cunque  fymptomata  polTunt  excogitari  fa.<5fca  ex  propinato  ,  cadem  fiunt 
ex  veneno  intus  genito  ,  id  cft  ,  ex  prauis  Sc  corruptis  humoribus  intus 
geniris.   Neqne  Galenus  id  confirmat,  fciiicet*poiTe  dari,  fcd  dubitatiue 
loquitur  lib&.de  tvcu  rnale  affefiis  cap.j.  Quia  vcr6  (funt  vetba  Galeni) 
Medici  inueftigare  folent ,  an  aiTumpti  vcneni  propria  extent  figna ,  eo 
quod  fsepenumero  videant  citra  lethaiis  veneni  potionem  humores  fimi- 
liter,  vc  epoco  veneno  corrumpi,non  mirum  eft ,  fi  fic  aliquando  muten- 
tur  humores,vt  vniuerfum  corpusauriginofum  euadat,&  reliqua.  Dc  ea- 
dem  re  verba  facit  lib.G.  de  locis  mali  affetlis  cap.$.  &  poft  multa  fcribir. 
Quserendum  eiTe,an  in  animancis  corporc  tanta  ficri  poflit  corruptio5quae 
vcneni  tum  vires  ,  tum  qualitatcm  arquet ,  &  vtrum  adhuc  difcuiTum  fir, 
quod  diua  Medicis  quseritur ,  fcilicet  an  dentur  propriae  veneni  norar, 
necnc  ,fcribicque  apertiflime  eos  ,qui  de  hac  re  difputarunt  qoncedere 
eofdcm  fieri  afTe&us  a  lcthalis  veneni  potione  ,  ac  a  corruptione  ,  quas 
ortum  habeta  corpore,tamen  eos  hocmodo  diftinguere,  quialTumpfe- 
runt  vencnum  ab  iis,qui  intus  genitum  habent.  Quando  videmus  homi- 
nem  ubambulantcm  ,  &  proptia  munia  obeuntem  ,  &  fua  natura  probis 
humoribusabundantem,&  bene  educatnm,  de  repcnte  mori ,  cui  corpus 
liuens,nigricans,aut  varium  fir,ant  diftluens,autmaleolens,tuii€  de  pro- 
pinato  veneno  affirmare  oportet.   Signa  veneni  quidem  ,  fed  ambiguaj 
nam  qniseft  ram  probis  humoribus,  qui  aliquam  non  habeat  corruptio- 
nem,  3c  quis  tam  commode  viuir ,  qui  poflir  cruditates  euitare ,  quas  diu- 
tius  in  corpore  detentae  vim  veneficam  poffunt  acquirere,  vt  quotidiana 
©ftendit  experienria.   Quid  de  paflionibus  hyftcricis  ?  Quid  de  iis  ,  qui 
de  repcnre  moriuntur  ,  quorum  corpora  fidcrata  confpiciuntur,  citra  ve- 
neni  propinati  fufpicionem  ?  Ex  multis  vnum  referam.    Capellanus  almi 
Illuftriflimorum  Hifleriorum  Collegij  annis  elapfis  mecum  vefpcrtino 
tempore  loquens?de  nullo  apud  mecftconqueftus,nifi  de  catharri  mole- 

Fff    3  ftia, 


414    Cornment.  in  Hiftoria^  Epidem,  Hipp. 

ftia,verum  re&us  ftabar,  &  debita  exercebat  munia.  Sero  coenauit  com- 
mode,  pofteaiuit  dormitum.  Mane,  me  praefente,in  lc&o  mortuus  eft  re- 
pertus,  Hic  liucns  habebat  corpus,&  a  capite  ad  pedes  fideratum,  neque 
tamcn  fuit  propinati  veneni  fufpicio.  Quod  de  hoc  dicitur ,  &  de  aliis 
qiicimplurimisdici  poteft.Non  danturigitur  certa  figna  veneni,quidquid 
aliqui  fomnient.  Scd  quid  plura  }  nonne  habcmusproexcmplo  Crito- 
ricm,&:  hunc  de  quo  modd  eft  fcrmo,quem  dicit  vomuifte  virulenta  ,  5c 
multa  citra  propinati  veneni  fufpicionem.  Cur  autem  per  vomitum  po- 
tius ,  quam  per  aluum  fuerint  euacuata  ,  etfi  materia  biliofa  fua  natura 
m3gis  feratur  furfum  ,  id  tamen  referrem  in  confcnfum  vcntriculi  cum 
capite,  vt  affirmat  Ga^enus  lib.^.de  locis  male  affcclis^cap.-j.hinco^UQ  eue- 
nit,vt  in  capitis  fra£turis,qu«e  ad  mcmbranas  vique  pciucniunt,  biliofus 
vomitus  fuccedar,fubuerii6v|ue  ftomachi,&  morfio,quod  ad  veibum  fcri- 
bicur  ab  Hippocrate  G.Aphor.  text.50.  cuius  verba  fic  leguntur :  Quibuf- 
cunqtte  pr&ciditur  cerebrum^ijs  neceffe  eflfebrem,&  bilis  vomitumfuperue- 
rtire.  Prxcifo  cerebro^inann  Ga\cnns>aduenit  ea  ratione  communi^ua  quo- 
libct  membro principali  patiente  injlammaiionem  ,fubfeauitur febris.  Bilis 
vero  vomitus  fit,compatiente  ventriculo  proptei  eius  cum  cerebro,com- 
municantiam ,  ore  ^raefertim  eius ,  aJ  quod  terminatur  cx  cerebio  cffatu 
digna  quaedam  eoniugatio  neruorum.  Quod  idem  fcripftt  Galetro*  1. 
frorrbet.comment.  10.  Verum,  cin  Galcnus  dirit  euom&ifcm  ,  non  alium 
humorem  in  affcctibus  ccrebri  ,  cam  tamc  n  fiiit  quatuor  humoies.  Re- 
fpondet  idem  Galcnns/w  citato  loro,\d  fieri  quoniam  in  huiufmodi  dolo- 
ribusfoler  praccipuc  humor  ferofior,&  tenuiot  a  vicinis  partibus  adpar- 
tem  anvdhm  concunerc  :  tenuior  autem  eft  homor  biliofus :  crgo  meri- 
to  hk  practpue  per  vomirum  excemitur  cum  (apcifluiracc  ferofa  ,  quan- 
do  vix  fieri  poteft  quin  fimui  cum  hnmore  biliofo  pcr  vomitum  rcieclro, 
eciam  ftiuerflottas  qnardam  cuomatur.  Verba  Galeai  :  Confuettit  quidem> 
&  alitcr  in  mngnis  doloribm^atcjue  moeroribtu  fortibtu  in  vcftii  icttlnrnflue- 
re  biliofaffpeyfiuitaiy  &  multb  magis}cum  ipfe  male  affttlw  fucrit.  Ad  ea 
enim^us,  talia  fnnt  feruntur  partiurn  p> oximarnm  fuperflnitatcsjrafertim 
qttA  tenuem  babent-fub(tantiam,cfualis  efl  ipfe  bUiofifi  bhmor.atyue  cum  eo, 
ejuzjunitteferofa  bumidit as.cjtu ftpius  in  vemitibtis  btli permifceturfiqui- 
dem  raro  admodum  accidit,vt  bilis  exqttifita  euomatur,  cmferofambumi- 
ditatem  non  videamtu  admiflam.  Apparet  autem  &  infanis,titm  diu  k  cibo 
abflifwcrintiinillis  pr&fertim^ui  natnra  funtbiliofloresjalcs  in  ventruulo 
kttmorcs  admitti  ,  cjuod  &  ipfim  morfas  ,  &  vornitm  manifcflant.  Subdir  : 
Non  fum  atttem  cerebro  vttlnerato  enomunt  bomines  bilem  ,fed  &  dura 
membr,.>:.i  irfnm  circnnflante^ttA  ciim  in  midtis partibtts  fit  cerebro  agna- 
ta,  ti  comtwtnicat  affctliortes propriu  HaCrenus  Galenus.  Rcdea- 

mus  m  digrcffifumus  ,  diccntes  hunc  *grot*mc*n  pincnitide 

.?.    ..  f  bre  l;ibora{fe,quia  maligni  trant  humorcs  itl  cmpo- 
rc  coaccruatiycV  maligna  ptr  confequcns  trai  Inflammatio  :  ad  magnitu- 
cnirn  inflammationara  fcqui  febrcsiam  ccrtum  cft.Malignitatcm 

cftendirpcr  illam  particulam, 

r  a&brii 


Tars    111.         jEgrotus    IV.     415 

•  Vebris  horrida.  ]  iftae  febres  horrificae  ortum  habent  ab  humorum 
prauitate  ex  pntredine  contra&a ;  cum  enim  prauiras  humorum  ex  purrc- 
dine  partaincrefcit,horrorconfequitur,  &  etiam  poftea  delirium,  in  quo 
moiiuntur  sgrotantes  ,  quod  3.  in.G.epid.  comment  .1 5  xcn&nvatuv.  For- 
tatle  hic  polfct  adaptari  texrus  Coacarum3qui  fic  \zg\v.Qui  crebrb  cientur 
in  acutis  rigores ,  pefliferi ,  &c  alio  in  loco  legitur  fic  :  Frequens  in  febris 
affiduitate  rigor  ,  jfiaclu  iam  viribus  £gri ,  peftifer.  Dicit  poftca  (udaue 
toto  corpore  ,  &  copiose.  Si  vna  cum  febre  incidir  fudor  ,  fi  eft  acuta, 
fudor  eft  peftifer ,  fed  multo  magis  fi  immodicus  fir  :  nam  prjetcr  id, 
quod  vt  fymptomaricus  nihil  iuuat ,  ctiam  hac  rationc  cfiamnanckis  t-ft, 
quoniarn  quaeuis  euacuatio  immodica  virtutcm  profternu,&  f\  quid  ahud 
malignitatem  denotat :  oportct  igitur  tempeftme  fiat,vt  iuuet :  eft  enim 
fudor  febribus  inccndentibus  &  vehementiffimisinflammationibus  ma- 
xime  conueniens  ,  quod  Galenus  fignificat  his  verbis ,  Sudores  verb  om- 
nibits  febribus  proprif  fitnt ,& pracipue  incendentibus.  Iuuat  autem  non  pa- 
rum,  &  erTeruefcenres  infhmmationcs  ,  quando  ficuti  &  antea  diximns, 
vna  cum  coctionibus  emanaucrit }  non  fiunt  autem  in  morborum  iniriis,  . 
&  eam  ob  rem  inutiles  cenfentur  fudores  crudis ,  &  inconcodtis  hu- 
moribus  teftatum  a  Galeno  1.  in  i.epidem.  text.16.  Ibi  fic  habet  Hippo- 
crates.  Sudores  mnlti.  Hos  tantum  aberat,  vt*iuuarent ,  vt  etiam  contra 
laederent.  Rcddit  rationem  Galenus ,  videlicet  quia  humbres  erant 
crudi  ,  quo  temporc  fudores  non  funt  boni ,  nequc  vt  fignum  ,  neque  vc 
caufa  ,  cumindicenr  vel  copiam,vcl  virum  infirmitatcm.  Veiba  Galeni, 
Hasfebres  tertiana  naturam  referentesfudores  comitabantur  inanes.  Sub- 
dit.  Caufa  in  promptu  eft  :nam  crudis  morbis  attribuimus^nec  prodeffe  fu- 
dores  ,  nec  fignum  effebonum :  nam  ,  vel  copiam  denunciant  humorum,  vel 
virium  infirmitatem  ,  quod  vtrumque  fuifte  in  hoc  aegroranre  ex  quali- 
tate  ,  &  quantitate  euacuationis  apparet  :  nam  qu6d  multaeuomuerit, 
quantitatem  ;  quod  virulentum,  malitiam  vires  profternentem  denotat, 
&  cum  elfet  vchementiffimus  caior,  veluti  adurens  torrebatur  , hincqu* 
fit,  vt  fudor  potius  tunc  exprimatur  verius  ,  quam  trudatur  ad  cutim  na- 
turae  ope,omnia  bene  gabernranis.Quareeftattendendus  fudor  omnis  in 
febre  acuta  ineunte,  quia  cum  fcbrem  non  leuar,  certam  fidem  tuncfacic 
a  fumma  ardoris  vi  proucnire  potiiis  ,  quam  a  virrutis  roborc  expellente 
caufam  morbificam,  tuncque  fine  dubio  maluseft,vt  fignum3&  vt  caufa. 
Primo  modo  ,  quia  fignificat  aeftum.  Secundo  modo  ,  quia  vires  refoluit 
citiiTime,  vt  de  eo  dici  poffit ,  quod  Hippocratcs  in  Coacis.  Quifudores 
fubitb,  affatimque  fiuntjiocent. 

b  Capitis,  &  colli  dolorifica grauitas.]  Non  video  ,  quomodo  Hippo- 
cratcs  dicat  adfuifle  in  hoc  aegrorante  tale  fymptoma  \  phrenitici  non 
fentiunt  dolorem  ex  Hippocratc  i.Aphor.text.G.Quicunque  dolentes par- 
te  alicjua  corporis,  dolorem  nonfentiunt ,  ijs  mens  agrotat.  Ergo  cum  hic 
validiffima  ellet  correptus  phrenitide  minus  omnibus  dcbebat  infcftan- 
tem  dolorem  percipere  :  verifimile  tamen  eft  adfuifle  capitis  fe<5tionem, 
&  colli  pcr  communicaniiam,cum  tam  grauiter  afficeretur,  &  credibile 

qu6d 


4 1 6   Comment.  in  HiBorias  Epidem.Hipp. 

qu6i  a  fubie&is  partibus  quoque  materia  continuo  tranfmittereftir, 

Q^omodo  igitur  incelligenda  eft  haec  Hippbcraris  dictio.    Duplex  pof- 

fet  excogitan  refponfio  ,  vna  dicentibus  nobis  fic.     Phrenitis ,  vt  pluri- 

mum  folct  habere  antefignanum  ipfius,capitis  grauitatem,ipfo  plus  iufto 

repleto,  etfi  multaalia  id  denotent.  Itaque  poffemus  dicere  conqueftum 

effe  de  dolore  ,  antequam  in  id  affectus  genus  inciderit ,  quafi  dicat  non 

effe  mirum  ,  fi  ita  eft  affe&us  ,  quia  replcto  capite,  neque  materiade- 

riuata  ,  potuit  eam  fufcipere  difpofitionem  ,  vt  caput  eo  modo  la^deret, 

etfi  non  eft  infeparabile  fignum  ipfius  phrenitidis,  quia  raultoties  do!ec 

caput ,  neque  tamen  delirant  a?grotantes.    Altera  refponfio  meo  quidem 

animo  fic  poteft  afferri.  Delirantes  etfi,  vtmentecapti  non  fentiant ,  at- 

tamen  habent  fui  morbi  augmentum  ,  quo  grauius  a  morbo  torquentur. 

Itaque  poteft  eff;,vt  inuadente  morbo  ,  non  tanta  fit  fauiitia  ,  quin  affli- 

gentcm  aliqua  ex  parte  dolorem  fentiat,melius,aut  remiflius  ,  parum  re- 

fert,mod6  denotet  aliqua  ex  parte  affe&iones  fuas  j  nam  poteft  effe  ,  vt 

dolor  is  fit ,  qui  delirium  fuperet ,  vti  demonftrauimus  in  fuperioribus 

cum  Galeno  :  inualefcente  autem  morbo  veram  effe  omnino  fententiam 

Hippocratis  crediderim.     Sed  vtcunque  fit  inccepit  vrinas  emittere  te- 

nues.  Vrinae  phrenitica?,non  per  fe,fed  per  accidens  >\ufupra  eft  demon- 

ftrarum  :  nam  in  his  cafibus  humores  recurrunt  ad  fupernas  parres,  &  ob 

hoc  tenucs  emittuntur,&  Ci  quac  extant  fufpenfiones,  radem  funt  parua?, 

quia  paucus  humor  fubdder,&  difperfx  funt  fubfidentiae,quia  crudus  eft 

morbus.  Solcnt  phtenitici  ,  vti  experientia  demonftrar ,  tam  validcagi- 

tari,vt  quiefccre  nunquam  poflinr,&  ob  id  ctiam  multos  vidi  ex  validiori 

corporis   conaru  fudaffe  :  at  quoniam  co  tempore  folet  natura  omncs 

vias  tentare  ,vt  fea  moleftia  eximat,  ob  hoc  modd  vnarn  ,  mocio  altetam 

tentar  euacuationem,quod  ik  nunc  parirer  eueniffe  certum  eftex  Hippo- 

cratis  textu  ,  dum  ipfe  ait  :  Nonfndujfe ,  tfjutim  aluumftercm  reddidijfe, 

quafi  vclit  dicerc  :  Non  fudauir  diuerfa  maierin  ad  aluum/cd  non  pote- 

rat  natura  fibi  moderari,quia  ipfius  impetus  adhuc  erat  valiJus,qivn  im- 

petuoscir.furgeret  ad  matcriar.qualitate  porii  s,quam  quantttatc  peccan- 

tis,expulfionem  :  ita  cnim  folet  natura  laceiii  :*  (uos  tentare  cffc&us  :  at 

tam  impieffa  erat  humorum  malitia,  vt  non  pollct  fe  eximcre  ,  &  ingen- 

tiflimae  malignitatis  cft  fignum  ,  quando  e.ucuationes  non  iuuant  per 

conucnientem  parrcm  fac\a*.    Quod  i\  dicas  cflc  intempeftiuas,  quia  in 

principio  ;  nequc  proptcrca  cxcluduntur  a  bonis  euacuationibus  ,  fi  non 

VI  fignu,faltem,vt  caufa.  At  in  hoc  inemcndabilis  Sc  impreffa  humorum 

malicia  pcrniciern  cclcrriraam  minans  ,  non  porcnrc  natura  occurrcre. 

N.itn  cuacuationes  qux  pueter  quod  non  iuuant  ,  morbum  cxaccrbanr, 

pcftiferac  funt  j  &  hoc  in  praxi  obfcruatc  diligcntci ,  in  morbts  magnis 

celetrimc*  ad  interitum  homincm  duccntcs.  Illa  euacuatio  erat  quamma- 

confcrcns,quia  eratpcr  conucnicntcm  locum,6cdcbebat  lcuellcrc 

;rc  ;  &  tamcn  ingraucfccns  crat  magis  afFe&io  capitis,  durn  ait,mul- 

affc,  id  eft,cxaccibatam  tffc  capirr.  •  >  ra  ,  ita  vt  raaiorc 

dcliib  jnfwftatctur,quod  qucraadmodura  inualun  ruagis  ,  ita  ctiam  fom- 

num 


7>ars    III.       JEgrotus    IV.      417 

num  omnino  arcebat.  Hascprlmidiei  fymptomata  nonnepoterant  fidem' 
faccre  haud  multo  poft  moriturum  aegrotantcm  ,  quod  certius  prasdicec 
Medicus  pulfum  tangens,fi  asqualirer  aliquemaffligi  contigerir. 

c  Pofiridie  mane  vocem  amifit.  ]  Incipit  segrotantis  certiflima  ,  &  ce- 
lerrima  pernicies :  nam  tria  funt  prxcipua  phrenitidis  malignae  figna. 
Vuum,filentium  eft,dum  delirantes  in  £*wj,  id  eft,vehementi  delinofi- 
lent ,  ita  Hippocrates  i.  in  i.  Coacarum  text*$o.  In  febribus  infania*  ve- 
hementes  filente  aegro  ,  fed  non  etiam  priuato  voce  ,  lethale  eft.  Quod  fi 
ram  graue  malum,filere  in  delirio,  quanto  magis ,  efie  voce  priuatum,vtl 
infuperiori  hiftoria  eftdcmonftratum  j  &  ficaffe&i  habent  mortem  pr« 
foribus,  eodem  Hippocrate  confirmante  $Sn  3.  Coacarumtext.n.  Et  m 
vehementi  infania  muti  facti  pereunt.  Sequitur  hoc  fymptoma  vel  in- 
ftrumentorum  voci  afferuientium  laefionem,velprincipij  neruorum  affe- 
ctionem  1. prorrhet.comment.  1 3 .Fitetiam  ob  humorum  malitiam,&pro- 
pter  immoderatam  ficciratem,  lib.eodtm,  fic  :  Cum  igitur  phreniticis  h<tc 
contigerint  fJLMuSt,  defipiunt^uod  idem  cum  a<poJ\fa^y  id  efi  ,  vehementer, 
vult  fignificare  ,  fitque propter  malignitatem  ,  cumpropter  immoderatarn 
ficcitatem  Subdit :  Quo  fit  vt  multi  euadant.  \\\  hoc  aegrotante  adcrat 
affwcliiocapitis  :  erat  enim  phrenitieus :  aderat  euidens  humorum  mali- 
gnitas.  Ergo  propter  vtrumqueobmutefcentia,&  vocis  araiffio  eft  fada: 
neque  enim  crcdiderim  tam  brcui  temporis  interuallo  eara  potuilTe  con- 
trahi  ficcitatem,quas  huic  fymptomati  caufam  prseftiterit.  Habuitigitur 
vnum  exiis ,  quae  phreniticis  grauiter  habentibus  contingunt,  &  miror 
tam  deprcffa  natura  febrem  habuilTe  acutam  :  nam  videntur  aliquando 
miriores  in  extrema  vircutis  proftrationc  ;  verum  hi  funt  motus  naturae 
cadentis ,  vt  nunquam  pugnam  intcrmittat ,  nifi  quando  ad  extremum 
ventum  eft  ,quo  tempore  etfi  aliquos  tentet  coqatus  ,  parum  ramcndu- 
rant ,  &  perinde  eft ,  ac  ii  dixilTet  febrem  efTe  au&am  ,  elTe  exaccrbatam, 
nonne  eiat  acutiflima  ab  initio.  Q^id  fi  Hippocrates  innueret  imbecilii- 
tatem  virtutis,dum  dicit,febfis  acuta,  id  eft  mitiorfa&a ,  noncriticc  eua- 
cuata  materia,fed  infide  declinante  motbo>  quod  fortaiTe  elicitur  cx  ver- 
bo  illo, 

d  Sudauit.]  Nonamplius  copiofus  fndor  :  fed  fudauir,quafi  dicat,ite- 
rum  natura  tentauit  euacuationem  inflammationibus  conuenientem,fed 
inutilis  euacuatio  ,  intempeftiue  facta,  in  vltima  virtutis  depreflione,quo 
tempore  nulla  euacuatio  bona,&  vcrifimilius  di&um  Hippocratis  verte- 
remus  fic.  Sudauit  frigiduai,&  fortalTe  circacaput,  quidaliudcxcogitan- 
dum  in  moribundo.Quod  fi  fudauit  toto  corpore,  quod  neque  Hippocra- 
tes  dicit,tamen  id  fuit  per  refolutionem,etfi  illud, 

c  Non  intermifit.)  Refcrtur  ad  fudorcm  multo  deterius,  citius  virru- 
•  tem  rcfoluens  :  nam  ad  quid  intelligcre  defebrc,quam  continuam  fuiflc 
adc6  «ertum  ,  vt  non  egeat  probatione  ;  quaproprcr  intelligenda  eft  de 
fudoreyqu6d  fcilicet  quo  magis  virrus  refoluebarur,  eo  maior  erat  fudor 
ille  refolutiuus  :  attrito  cnim  corporis  robore  fudor  mulrus ,  &  inde  vi- 
rium  defe&io  praccipitant  in  exitum,quod  verum  fit ,  habuit  palpitatio- 

G  g  g  nes 


418    Comment.  in  Hiforias  Epidem.Hipp] 

nes  per  totum  corpus,quod  fymproraa  eft  perinde  grauifiimnm  ,  etiamfi 
aliqui  incelligant  de  conuuifione,vel,  vc  verius  dicam  ,  de  motu  conuul- 
fmo  ,  quem  tremorem  appellant.  Hoc  eft  fecundum  quod  infequitur  ma- 
lignam  phrenitidem  ,  fcilicet  tremor.  At  enimvero  non  efl:  neceffe  ,  vt 
fcmper  omniaconcurrant  ,  &  ego  infequerer  dicfcum  Galeni ,  quiinter- 
pretatur  de  palpitatione  veie  didta  i.prorrhet.  text.iy.  quo  in  loco  aic : 
Palpitantesper  totum^an  voce  deftituti moriantur \  Galenus  exponcns  tex- 
tum  ,  non  ait  Hippocratem  intelligere  tremorcm.  Veiba  ipfius  hunc  in 
modum  habent  :  Nosfane  rurfnmy  &  in  pr&fentia  pronttnciabimmpalpi- 
tationem  ,  yuatenm  demonflratum  fit  ,  flatuofum  fiiritumfequi ,  congesl§ 
fcilicet  ob  frigiditatem  flatuofc  fpiritu.  Addit :  Cum  igitur  totum  corpus 
palpitauerit  ,fieri  poteft.vt  qui  itafunt  affctli,voce  deslituti  propter  frigi- 
ditatempertant ,  no*i  ampiim  mouentibm  mufcutis  guttur  ,  aut  ijs  ,  quiin 
ipfos  prorunnt  ncruisifuo  fungi  munere  necjueuntibu*.  Ex  quibus  elicimus 
clarefierialiqnando  palpitationem  totius  corporis  ,camquefequi  ingen- 
tem  refrigerationem  ,  &:  non  eile  motum  tremulum  ,  aut  conuulfiuum, 
{ed  eirepalpitarionem  a  flaribus  originem  trahente.  Cum  autem  corpo- 
ra  adid  deueniunt,  quomodo  polfunc  feruari  deficiente  vitae  inftrumen- 
to  ?  Iraque  fuit  huius  a?grotautis  palpitatio  vera  frigiditatem  infignem 
denotans  ,  cui  infequinu  vocis  priuario  &  mors  ,  vtt  ex  Hippocrate  co- 
d.em  habernus  in  Coacis.  Palpicanccs  coco  corpore  ,  num  mu:i  morian- 
tur.  Nequcdicendum  cft  palpitattonern  efte  vnius  determmaiae  partis, 
quia  poteit  eife  totius  co.pci  is.  Nonne  vidcmusin  f<  bnbus  aidentibus 
vniuerfum  corpus  excenus  refrigerari,quo  fcemporepoceft  palp;care,noa 
potcnre  calore  materiam  circa  cutim  cxifiv.n.rm  refoluerc.  P.areiea 
palpitatio  cft  earum  paitium,cjua?  potTunt  dilatari :  vt  vniuerfum  corpus 
circa  cutim  poteft  dilatari  :  crgo  erir  ctiam  rotius  corporis  ,  &c  eodera 
tempore.  Hoc  probar  Galenus  lib  .i.de  fymptomat.caufis ,  cap.io.  his  vcr- 
bis  :  Palpitatio  autem  dtlatatio  qtt&dam  tft  prdter  naturarn  in  parttculari\ 
fit  autem  in  omnibm  corporis  particulis  ,  in  cjiuim  dilatatio  Aiftentiorue 
accidere  pojfunt.Non  enim  profello  os,cartilagozr  vnqptrtm  pa!pitant,pro- 
pterea  cjuod  dilatari  non  poffunt.  E>go  in  cttte  fipe  incidit  ,  nonnunquani 
vero  &  in  fubieHis  illis  mufcniis ,  vnoqttc  vcrbo  in  omnibm  cjua  diftendi, 
dilatariijne p§jfunt  .incidit.  Diccbamus  tiia  eflc  mal  gna  fymptomara, 
qu*  vchcmciuilTimas  fccrantur  phrcnitidas.  Vninr.  erat  filcntium.  Alce- 
rum  rrcmor.  Tertium  conuulfio.  Ncque  hoc  fympcoma  in  a?grorance 
definr :  n  mi  inquit  Hippocraccs: 

f  A  uifiones.  ]   Facilc  fiunr  phr^niricis  conuulfioncs  ,  vr  I  [ip- 

i  uiAt  apcrtc  i.in  i  .epid.cotnmcrt.  rj.HC  :  Phrcniticis  conuul- 

fiones  Stibdil  GalentlS  :  Phreniticos  infcfl.mt  cnnuufioncs,  c,!pitis>ccliic]ue 

i  doloribm.    Soltni  c  fecjui  ve.rr.it m  viridcs  ,  cjnx  ambo  fitnt 

lcthalia,  o  facile  efi  phrcniticos  conuulfos  rnori.     Cenuiilfio  duai  hnbcc 

|  !':'ioncm,cVeuacuarionc  m  lib.i.prorrhctjornmcut  27. 6V  alijsin 

.  'ifatn  habticrit  hxc  con\mlfio,non  omnino  cerrum.  Ex  vna 

pauc  videtur  diccndum   faftam  fuilli  a  rcplctionc  ,  tum  quia  brcuitas 

moibi 


^Pars    lll.        ALgrotws    IV.     419 

fhoibi  non  permifit  tantam  euacuationem  ,  a  qua  cx  ficcitate  inducere- 
tur  arTectus.  Praecerca  fi  aderac  malitia  ,extabat  &  copia.  Erat  grauitas, 
quas  copiam  denotat.  Addamus  ,  qu6d  conuulfiones  ex  infl ■immatione 
fiunta  replecione,ica  Gilenus  Ub.idefiympt.caHfis  ycap.i.  his  vtrbis  \In 
phlegmonarum  generis  vitijsjrepletio,  Ex  altera  parte  videtur  efle  verifi- 
milius  a  ficcicate  prouenifle.  G  ilenus  pluribus  in  locis  affirmat  a  vigiliis 
induci  conuulfionem,  vt  j.Aphor.  text.d%.  In  vigilia  connuljio  ,  vel  defi- 
pientia.  Ibi  Galenus  admittit  ex  vigiliis  conuulfionem  fieri ,  eamque  ex 
ficcitate  a  vigiliis  inducla  :  idem  ^.Aphor.comment.^.  Si  dicamus  incel- 
ligi  H  ppocratem  de  vigiliis  diuturnis  ,  neque  deerit  ratioconuincens. 
Hippocrates  appellac  phreniticos  paucicibos.  Cum  igitur  in  fumma  hu- 
moris  inopia  ,  &  caloris  copia  non  bibanc ,  neque  humidum  alens  diftri- 
buitur  ,  neque  ex  e>  fuccus  exprimitur  ,  <k  celerrime  ,  ac  magis  vruntur 
humores,tandeiTique  exhaufto  humido  primigenio,tum  porionisdcfe&u, 
tum  febrili  incendio  partes  neruoGe  conueiluntur,  aut  propter  fummam 
facultatis  animalis  infirmicatem  in  tremorem  iocurrunt:folent  autem,vti 
di&um  eft,ellc  hasc  duo  vehemenufli  nae  phrenitidis  finis.  His  rationi- 
buscrederem  in  huiufmodi  cafibus  citiflime  exficcari  cotpora  ,  Sc  pofTe 
conuelli  ;  neque  obftat,  quod  di&um  eft,adfmfle  grauitatcm  copiam  in- 
dicantem  ;  quia  eftquidem  verum  dicere.  Eft  £opia  :ergo  ficoncirabitur 
dolor,ipfe  eiit  grauans  :  at  non  conuertitur;  eft  dolor  grauans  ,  ergo  ex- 
tat  copia,quod  in  fuperioribus  determinauimus,dum  cum  Galeno  often- 
dimus  habere  aliquando  parcem  dolorem  grauatiuum,non  ex  copia,  ied 
ex  imbecillitate.  At  eft  infl.immatio.  Qjando  Gdenus  dicit  conuulfio- 
nem  fa6tam  exinflammatione  pcndere  a  repletione.Ibi  non  inrelligit  in- 
flammationem  cum  ardentiflima  febre  ,  quod  verum  fit.  Subdit :  In  ar- 
dentijfimis ,  &ficciffimisfebribw  vacuatio  :  id  eft ,  conuulfionem  caufar. 
Haec  erat  huinfmodi  :  ergo  neque  eft  inconuenicns  dicere ,  tam  fuifle 
seftuantem  intcrnam  inflammationem ,  &  febrem ,  quae  ficcitatem  indu- 
xcrit,  huius  conuulfionis  caufam.  Nequerepugnat  breuitas  moibi  :  nam 
corpora  vel  colliquantur  celerrime  ex  largis  euacuationibus  ,  vel  ex  hu- 
morum  malignicate  ,  &  efFeruefcentia  ;  quod  verum  fit,tractans  Hippo- 
crates  de  facie  cadaucrofa  in  i.prognofl.text.8.  Si  igiturcirca  imtiamorbi 
talisfuerit  vulttu.  Ibi  pon/t  circa  initia.  Illud  initium  includit  non  prin- 
cipium  quod  terminatur  fignisco&ionis  &  cruditatis,fed  fpatium  trium, 
vel  quatuot  dierum,  ;mmo  talis  vultus,  taiis  exficcatio  aliquando  fit  fere 
in  inftanti ,  vt  faspius  obferuabitis ;  quid  dicemus  decholera  morbo  ,  in 
quaeadem  die ,  cadem  hora  ita  cxficcantur  corpora  ,  vt  appareant  exan- 
guia.  Idcm  Galenus  ,^Jn  6.epid.vidcxur  hoc  ipfum  confirmare  his  verbis: 
Porro  extenuationes  multis  de  caufis  proueniunt  ^fiquidem  alimenti penn^ 
ria^exercitationes  plures.vigiltSyCogitatieneSydolores  &  morbi  colliquatiuiy 
Oj  difiujforif.  Praeterea  euacuatio  multa  per  aluum,per  vomitum,per  fu- 
dores  ,  per  fanguinem  e  naribas,extenuationum  funt  caufae.  Quid  fi  hsec 
relata  pofTunt  corporis  ficcitarem  facere,  quomodo  non  potuit  iftius 
«aegrotaiatis  corpus  excenuari  primis  dicbus,  cum  multa euomueric,  mul- 

Ggg    2.  tum 


4io  Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

tum  fudauerir,  &  multum  fluxcrit  aluus  cum  ardentiflima  febre  ,  quibtts 
omnibus  certo  po(Te  concludi  crediderim  ,  conuulfum  fuiife  prarfentcm 
a^grotumex  ficcitate.  Addamus.  Nerui  contrahuntut  in  vehcmcnti  fic- 
citare  ,  at  lora  tenduntur  ,  &  contrahuntur  propeignem.  At  in  febiibus 
ardentibus ,  8c  vehementiflimis  phrcnitidibusfit  maxima  ficcitas.  Eigo 
nerui  in  febribus  ardentiflimis ,  &  vehemcntifllmis  phrenitidibus  ,  ac 
lora  prope  ignem  exficcantur  ,  ck  per  confcquens  conuulfiones  in  his 
fiunt  ex  ficcitate.  Ita  Galenus  lib.de  trcrnore  ,  palpitatione  ,  &  conuulfio- 
nescap.%.  dum  ait  :  Confiderato  itemfieri poffe  ,  vt  nerui  continui particn- 
lam  cjuandam  corporis  ,  aut  inflammatione ,  aut  alia  quadam  caufia  valida 
affettamfiecum  trahant ,c onueilantque \  Etenim>(umhas  omnes  diffofitiones 
mente  conceperisy  ob  quas  conuulfio  oriatur^  inucnies  :fiquidem  itfiamma- 
tiones  neruofiarum  panium  ,  ac  pr&fisrtirn  curn  in  ncruorum  principio  ,  aut 
etiarn  prope  ipfium  generantnr  ,  neruos  continuos  attrahentes  tendant, 
quernadrnodum  extrinfiecm  artifices  chordas.  Si  antem  neruofa  corpora  ab 
humorum  copia  obfirucla  tendantur  ,fimilis  interea  affctlm  oritur  ,  attjue 
chordis  ,  cjua  propter  ambientis  humiditatem  vehementius  intenduntur. 
Subdit  :  Contra.in  malignis  ardentibiu  febribvu  >quas  caufhs  appellaui3& 
z/alida  phrenitide  fieri  apparet.  Ecce,  fi  contra  fit,  ac  in  iis  ,  qua:  fiunt  ab 
humidicare  :  ergo  fiunt  a  ficcitate.  Et  vt  rem  clarius  dcclarct  Galenus, 
iam  dictis  hxc  addit  :  Vt  enim  lora  ,  qu&  prope  ignem  ficcata  contrahun- 
tur^tendunturque  ,  eodem  modo  fpafimi  fiunt  ex  nimia  morbornmficcitatey 
qu&  neruofum genns  admodum  arefacit.  In  ardcntibus  autcm  fcbribus,id 
ex  fola  ficcirate  prouenit  ,  phrenitidcs  etiam  cx  principij  neruorum  in- 
fhmmatione  fymptoma  comitatur.  i .prorrhet .comment .9.  Phreniticave- 
igementer  trcmentia  finiuntur.  Galcnus,  Sedfi  fecundum  rei  veritaternfier- 
moperpendatur  ,  nonpeteft  cum  hoc  nomine^trementia^  ordinari :  ficretfi- 
ejuidcm  talis  intelteclus.  Phrcniticx  afFcctiones  in  tremorem  vchemen- 
tcm  finiri  confucucrunt  ,  quod  manifeftc  falfum  exiftir ,  cum  folas  vche- 
mcntiflimas  phrcnitidas  hoc  fymptoma  confcquatur.  Ncmpe  neruornm 
infirmirares  propter  afFectionis  ficcitatem  plueniticis  diutiflimc  infnnt. 
Exoluta  autcm  virtutc  tum  vigiliis ,  tum  motionibusmultis ,  fimul  veto, 
&  ncruis  (tipra  modum  arefadtis  trcmorcs  fiunt.  Eccc  fupra  modum  are- 
factis  in  vchcmcntiflimis  phrcnitidibus  :  atmorbi  vchcmcntifTImi  non 
tranfcendunt  quartam,quia  funt  pcracuti  cxacTc.  Ergo  &  hicciriflimc  cft: 
arcfactus  ck  conuulfus  cum  vchcmentiflima  laborarcr  phrcniride.  Rcftat 
mod6  ,  vt  vidcamus  ,  cur  Hippocrates  in  hoc  nonfaciar  mcntioncm  re- 
fpirationis,  cum  tamcn  cx  iignis  fit  dcmonftiatiuis  ;  pia'fcrrim,cum  fcm- 
pcr  tanri  faciat  rcfpirarioncm.  Curn  igitur  habcant  phrcnitici  fpirirum 
inagnum,&  rarum  ,  cur  non  notninauir.  Rcfpondct  Galcnus  pauciflimis 
vubis.  Hippocratem  prxtcrmittcrc,qux  omnibusfunt  confpicua>&  quia 
numfcftum  cft  Uc  dclirantcs  rcfpirarc  ,  oon  crar  cur  ilc  ea  mcniioncni 
faccrcr.  lib.idc  dijjlc.rrfjiirat.cap.  i  o.  l)cmo»/h<ibo,\i\(]i\i[,  nuamuis  prdter 
opinionem  id  effe  vidcbitur^nultos  dijjiculttr  fftrantes  effc  in  morbis  popu- 
Itmbui  flriptos  ,  V0TUM  ruhil  JJippocratcm  dc  ipforum  dtfficili  ffiratioue 

dixiffe, 


i 


Tars  111.        JEgrotus    IV.     411 

dixife,propterea  qubd  manifefta  erat,&  omnibm  nota  Medicis  \  propter* 
eaque  in  multis  dedignatm  eflfcribere  :  pofnit  autern  in  aliquibm,vt  effent 
tanquam  exempla  aliorum.  Quare  in  hoe  aegrotante  iion  pofuit  fpiritus 
quaiitatem  ,  cum  fit  manifeftiffimum ,  fi  quis  delirat ,  neccflario  haberc 
fpiritum  huiufmodi  ,  vt  lib.$.  de  locis  male  xjfellis  chato,  Sc  libt  de  diffic. 
refpirat.cap.y.  ibi  fic  legimus  :  Et  iamfane proprium  efl  id ,  quod  aprin- 
cipio  dicebamus.nempe,  cuimagnmi&  rarm  efl  fpiritmjouic  omnino  etiam 
delirium  \  cui  vero  delirium  ,  huic  non  omnino  rnagnm ,  &  rarns  fpiritm. 
Hxc  verba  videntur  contraria  ei  quod  dic-fcum  eftjredera  tamen  non  fanr. 
Quoddicit  Galenustale  eft  :  Delirantes  vt  tales  ,  talern  hdbent  fpiritum 
neceffarib,  &  quandotalis  eft  fpiritmydeliri  fnnt  :fi  verb  quid  obftet ,  non 
necejfarib  id  fequitur,quia  aliquando  complicantur  cum  delirio  aliagrauia 
accidentia>qu&  interturbant  refpirationem.  Dolor  ,  Ci  cum  deiirio  coninn- 
gatur,  &  fuperet  deiirium  ,  refpiratio  immutabitur  $  &  fic  de  zliis.  Rem 
hanc  explicat  Galenns  lib.i.de  diffic.refpirat.  his  plane  verbis  :  Qubdfih 
folo  delirio  refpirationis  ornatm,&  integritas  confunditur  ,  magnus  erit }& 
rarm  fpiritm  omnino  :  (i  verb  afolo  dolore ,  parum,&  denfm  :ji  verb  am- 
bo  concurrant ,  &  dolor  vehementer  obtinuerit,  obfcnra  erit  omnino  aliera- 
tio  ex  delirio  -,fi  vero  moderatm  fuerit  dolor ,  autplm  qnidem  ex  dolore9 
minus  verb  ex  delirio  ,  rejpirationem  alteraricontinget,  aut  vice  verft^aut 
aqualiteriuxta  vtrunque.  Quare  delirantibus  fpintus  rarus  ,  &  roagnus 
erit  per  fe,  per  accidens  poteft  immutari.  Reftetigitur  vera  Hippocratis 
fententiadephieniticorum  refpiratione,fi  nihil  obftet ,  dc  qnanon  facic 
nKntionem,eandem  prauermitrens>tanquam  omnibus  notiffimam. 

%  Tertio,cuntla  exacerbatafunt.]  Id  eft,  febris  ,  conuulfio  ,  delirium, 
&  reliqua.  Si  tam  paffiua  erat  iftius  scgrotantis  conditio,&  tcrtio  die  de- 
terius  fe  habuit  ,  non  amplius'  fufFedfcuram  naturam  erat  credendum. 
Conuelii  corpus  ,  iJliidque  a  ficcitare  perniciofiffimum  :  neque  enim 
tempus  dat  excogirandi  remedij  lib.  de  palpit.  cap.%.  Idem  Galenus  ha?c 
habet :  At  exficcitate  conuulfiones  nunquam  fanaueris .Haud  multo  p6ft: 
Q^ippe  itaajfetli  moriuntur protinm  ,ne  cogitandi  quidem  remedij dantes 
tempm.  $.Aphor.  commentqo.  Quod  C\  protinus  moriuntur  ,  merito  die 
fequenti  aconuulfionibus  extin&us  eft,fcilicet  tertio  die,&:  fortalTc  fum- 
mo  mane  ,  quia  ait  :  Tertio  die  cuntla  funt  exacerbata :  defuntlm  cft. 
Non  potcrar  affectus  ifte  itaparum  exacerbari,quin  celerrime  hominem 
tolIeret,ob  id  eft  exiftimandum  eadem  fuilTe  dcfunctum  die.  Poflet  iam 
didtis  hxc  addi  audtoriras ,  quas  defumitur  ab  Hippocrate  y.Aphor.  com* 
ment .9.  A profluuio  fanguinis  defipientia^  ac  conuulfio,  malum.  Hunc  tcx- 
tum  exponens  Galenus  ,  ait :  Non  effe  bonnmcafum  defipientiam  poft  fan- 
guinis  fluxnm.  Sed  quod  dicitur  de  fanguine  ,  dc  quacunque  alia  euacua- 
xione  eft  inrelligendum  ,  videlicet  malum  e/Te  poft  euacuationes  exa- 
cerbari  affectum  ,  deterius  fieri  defipientiam  ,  deterrimum  fieri  conuui- 
honem  ,  quando  fola  conuulfio  ex  euacuatione  immoderata  fada  fit  ad- 
modum  cxitialis,&Iongc  magis  quam  dcfipientia  ,quod  Galenus  confir- 
tnat  his  vcrbis :  Secundum  quarn  defipientia  non  eft  bonm  cafus  >  poftfan- 

G  g  g     3  g^nis 


4ii    Comment.in TJiBorias  Epidem.Hipp. 

guinls  fiuxum.etiamfifita  contigeritymutto  magis  conuulfio.etiamfi  abfijue 
defipientiafacla  fuerit.  Maximum  vero  malum  efi  ambarum  conuentus, 
quoniam  vel  fota  conuulfio  ex  immoderata  vacuatione  cafius  efl  admodum 
exitialis  :  nam  defipientU  minus  matum  efi.His  omnibus  fic  ftabilitis  mc- 
rito  citiflime  obiilfe  concludendum  eft ,  neque  potuitfe  mortem  euitare. 
Galenus  in  comment.huius  h>ftorU ,  refert  tam  repentinam  mortem  in  fe- 
brem  maligniflimam  ,quafi  phrenitis  non  poffit  vnius  diei  fpatio  mor- 
tera  arTerre,quod  non  femel  vidi :  afficicur  cnim  pars  princeps  cui  facile 
alia*  confentiunt,&  quemadmodum  omnes  morbi  oftendunt  magnitudi- 
nem  perfymptomatum  vehementiam,non  video,  quomodo  non  dicere- 
tur  vehementiffima  phienitis. 

Curatio. 

PRomptiflimus  requiritur  artifex,qtii  finemoramedelam  adhibeatfic 
affe&is.  Primum  igitur  tcnuiflima  requirc  baun  vicTus  ratio,  c-A\  wfi 
per  fe  nimis  tenuem  feiu;inr  ,  >hur.  d  ffidle  in  h:s  puteft  tcmpus  pr^fcri- 
bi,nullum  interuallum  mubo  habentc  ,  taroen  (1  dari  poteftahmentum, 
illud  pauciflimum  tffe  ^bet  ,  (hccus  farri^ptiflan*  ,  conuikimcarnis  in 
pauca  quantitate,ftiiJautia  cx  cam  bus,  cV  id  genus  aha.  VicTusrationem 
in  id  genus  morborum  non  eft  diffieilc  pi£'cnbcre  ,  ailuum  in  longis. 
Manere  debent  in  cubiculo  temperato  ilc  arT^dti  ,  in  quo  fuerim  ftrata 
refrigcrantia  ,  qualia  funt  rofae ,  ncnuphar ,  &  fimilia  rcauent  aliqni  a 
pi£turis,quia  hi  praecipue  pidturis  dele&antur,  aquibus  cerebrum  valen- 
ter  laeditur  propter  fixam  imaginationem  ,  quam  pariunt.  Habent  enim 
etiam  delirantes  in  quod  facilius  conueitant  animum.  Ingteftus  amico- 
rum  conuenit,  qui  non  ,  vt  folet  vulgus,omnibus ,  quae  ab  ipfis  dicuntur 
refpondeant ,  &  etiam  contradicant,  quod  magis  eofdem  exacerbat  j 
verum  leniter  ,  &  blandepertrac~tent,  aliquandopro  re  nata,etiam  afpe- 
rius  ,  vt  confulit  Auiccnna  tib.y  Fen  i.  traclat.  i.  cap.-j.  de  quo  rradtat 
pariter,  idem  omninoconfirmans  Paulus/^.3  de  remedica  cap.y.  Quod 
poftea  fpcctat  ad  partem  chirurgicam.  Commendatur  venae  fc&io  per- 
mittentibus  viribus.  Sunt  qui  largam  euacuationem  fuadeant,  fi  non  cx 
brachio  ,  faltem  ex  frontc.  Galenus  lib.  Medic.  inficripto  cap.  1 3.  ha>c 
habet :  Phrenitis  eft  mentis  aiienatio  .N  ota  fiunt  infiania  vehemens  ,  teme- 
raria  manuumgeftatio  floccorum,  &  feftucarum  cottetlio  ,  &  febris  acuta. 
Caufitmhabet  magna  exparte  bitem.Conftituit ur  in  cerebro,&  eim  mebra- 
nis  cjum  (xlunfyat  appetiantyVei.vt  cjuidam  aiutjnfipto  tranfuerfio.  Curatio 
hac  couenit Anitiofi  prafiens fi s^vena  incifio,cucurbitttIa  conumiuntifubtra- 
liiOy  &  clyfler,  &  abftinentia  conueniens.  Inftante  morbo  perfitfiones,fopo- 
rifer£  inunllione  s  tfuibus  fomnus  accerfitur ,  &  humeclantes  cibi  conducunt. 
HaecGalenus.  Hocquod  dicitur  a  Gilcno  conucnitcum  eo,quod  Celfus 
haber,mittcndum  fcilicct  etfc  fangninem,  fi  praniidcamus  hituiam  phre- 
nitidcrmat  cum  inuafit  morbus>fruftra  putat  adliibeiij  immo  Afclcpiades 
«xiftimat  pgtius  trucidari ,  quarn  curari,cum  morbus  iam  inuafit.  Vcrba 


Tars  III.       JEgrotus  IV.     413 

Celfi  /i£.$  .de  re  medica>cap.\%.  Rcmedia  verb  adhibcre  ,  vhi  maximefn- 

ror  vrget , fuperuacaneum  eft  :  fimul  enimfehris  quoque  increfcit.   Itaque 

tunc  nihil ,  nifi  continendus  ager  eft,  vhi  res  patitur  ffeftinanter fubmnien- 

dum.  Afclepiades  perinde  cile  dixit  his  fanguincm  mitti ,  ac  fi  rruciden- 

tur,rationem  hanc  fequutus  ,  quod  non  infania  eflet,  nifi  febre  intenfa, 

neque  fanguis ,  nifi  in  remiflione  cius  re&eraitteretur.  Attamen  credo 

hic  non  loqui  de  phrenitide  vera ;  fed  tantum  deparaphrenitide,qu£  dat 

tempus  antea  operandi  ;  Sc  propterea  cum  iara  dclirant,  non  amplius  tft 

tempus  his  vti  remediis ,  quia  iam  inualuit  magis  morbus ,  neque  eft  re- 

mediis  huiufmodi  locus.  Id  ita  effe  videtur  Galenus  confirmare,  dum  «de 

vera  phrenitidc  fermonem  habens  ,  confulit  effe  confugiendum  ad  eua- 

cuationem  per  Ca.nguinem.lih.i}.method.  cap.n.  fcribit  fic  :  Itaque  inci- 

denda  in  huiufmodi  affetlibus  vena  eft  ftatimah  initio  ,fi  modb  tam  valens 

fit  virtusyVtfine  noxa  miffionem  fanguinis  toleret>ac  nihil  prohtheat  eorum> 

qut  defecanda  vena  retulimus.    At  in  hac  operatioile  facienda  ,  illud  eft 

attendendum  ,  quod  Aetius  cap.  proprio  iam  citato  habet.     Illo  in  loco 

monemur,ne  temere  extrahatur  fanguis  j  quia,cum  plurimiim  agitentur, 

exoluunrur  facillimo  negotio.  Itaque  ex  cuacuatione,&  motu  concitatu- 

ri  virtus  citius  profternitur.  Verba  Aetij  fic  hzbcnv.S  iquidem  igitur  phre- 

nitis  cnmfebre  ab  initio  in  prima  die  ,  aut  fecunUa  ,  vfque  ad  quartam  ir- 

ruat ,  &  non  ex  tranfmutatione  alterius  morbifuccedat  ,  &  vrinafuerint 

fubcmentay&  facies  rubicunda,  &  Atas  vigoris  ,  &  bona  corporis  habituda 

adeft ,  &  omniafignafimul  indicant  fanguinis  ?nultitudinem ,  vena  cubiti 

fecetur  eayqu&  media  eft  ,  & pro  viribus  detrahatur^  &  non  vfque  ad  animi 

deliquium^minus  autem^quam oportet  auferatur  ob plurimam  ^qu&inipfis 

eft  ex  vehementi  motu  difcuffionemi&  exhalationem  ,  & propter  laffitudi~ 

nem.    Sed  &feclio  moderatafiat ,  vt  ne  Ager  clanculum  brachij  vinculum 

exoluat:confequitur  enim  periculum  fanguinis  eruptionis.  Neque  vnquam 

tentarem  venae  fectionem  ex  fronte,nifi  prius  vniuerfali  prseceiTa ,  aut  ex 

brachio  ,  aut  in  fuppreflione  alicuius  euacuationis  ex  venis  haemorrhoi- 

dalibus,quae  vtiliiTima  etiam  ccnfetur  in  i is, qui  huic  euacuationi  minime 

funt  obnoxij,  aut  ex  pede ,  quod  facilius  eft  confequi  in  mente  captis.  Si 

huicremedijgeneri  non  fit  locus  in  huuifmodi  cafibus,tentate  euacuatio- 

nem  clyfteribus,cum  decocto  furfurura,  dc  ptiffanae  fucco:  Ego  non  ve- 

rerer  acriores  ad  maiorem  reuulfionem,praefertim  cum  difficilc  iniician- 

tur,quibus  omnia  reuulfiunum  generaadhibere  expedir,dc  quibus  fupra. 

Caput  expedit  fouere,  derafis  capillisjrofaceo  magis  tepido>  inquit  Aetius, 

&  redd't  rationem  :  quia  cerehri  membrana  inflammata ,  frigiditas  rofa- 

cei  non  eft  tuta,  immo  neque  caliditas:  Frigidum  denfat  meatus ,  & fiuper- 

flttitatts  difcuti  non  permittit  ;  quod  verb  calidum  eft  feruorem  duplicat. 

Quarc  acftate  exacte  repidum   rofaceum  adhibcndum  eft,cum  modico 

accti.  Hyeme  moderatc  calidum.  Qu6d  C\  delirium  fitvehemcntius  poft 

factam  cuacuationem  per  venae  fe&ionem,commendatur  oleum ,  in  quo 

fuerint  decocta  capita  papaueris  aliquot ,  &  C\c  fouerc  ;  fic  ctiam  facLjm 

ablucre  aqua  ,  in  qua  talia  decoxcrint.  Expedit  fomnifcra  fub  naribus 

ponere 


4^4    Cornment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

-poneread  fomni  conciliationem,veluu  funt  cortices  radicismandragora 
contnfae,papaueris  albi ,  pofitis  omnibus  in  petiola  linea,aqua  violarurn, 
•nemiphacis  mactefacta  ,  &  naribus  appofita.  Narcs  iterum  poffunt  illini 
vnguento  rofaceo,mucilagine  pfyilij>  &  oleo  nenupharino,aut  violaceo. 
Interna,fi  dari  poffunt,funt  theriaca  recens  duorum,vel  trium  menfium. 
Syrtipus  papauerisjcum  fcrupulo  conferua?  hyacinthi  ,  vti  aliquibus  pla- 
cet.  Ab  ooiatis  fupcrfedendum  ,  quia faeile  virtutem  deprimunt,fic  con- 
fulentc  Auicenna,£/y?«^,inquir,^r  ipfum  facias  dormire>&  vtfathocy 
aiiquid  opij  duobm  cornibmfrontu  eiiu  appropinqnay&xiafo  ipfiusfivirttts 
fuerit  fortisy  & fi non,  cauetfuoniam  illud  eft '  perimens,  immo  fine  opio  fis 
contentus.VolTant  proponi  fcrapia,quae  refrigerantia  requiruntur,ex  vio- 
Iaceo  fimplici  nennpharino,cichoreaceis,de  acetofitate  citri}&  fimilibus. 
Verum  puto  in  his  cafibus  eife  locum  potius  medicamentis  localibus, 
quam  internis.  Galenns  de  theriaca  ad  Pifonem  cap.\o%  iactat  feeuraffe 
vchcmentiiTimas  phrenitidas  vfupapaueris  albi.  Quamplurima  alia  pof- 
fenc  \n  medium  proponi ;  verum  h#c  ,  &a  pradticantibus  muhis  haberi 
poflunt,&  fi  de  hoc  diffcicndum  eft,  harc  quae  di&a  funt  erunt  fatis,quo- 
niam  moibi  acuties  vix  tcmpus  dediffet  excogitandi  remedij  ,cum  ho- 
minem  brreuiffimp  ternporis  fpatio  fuftulent ,  ita  vt  potius  abinitio  eflec 
procrnofficis  relinqucndns.  Hoc  dcbet  omnescautos  facere  ,  dum  vide- 
rrias  pra?ter  expcetationera  hominesmoibis  coi'ripi,qui  nec  tempus  con- 
cedunt  confitendi  peccata.  Harc  vnufquilq  jc  cui  Chriftianam  prefitetur 
rchgionem  cogitet ,  ,&  bene  examinet,dum  nie  conucno  ad  nouam  hi- 
ftoriam,quae  lic  habec . 


APP02T02    nEMnTOS. 

N  AaeiojYi  (pa?w- 
X£pc  ,  pw&v  J\fyh 
iTtivwiv  cJ%ctf<pvnc. 

T  j  <&&cPif>0{jfyu6)V 

xJev  cofi?^.  tv\  GTgpTii  nugsTS 
c£uq.  kcwozoJ))<;.  cLr^cftictx;  e%f/A 

o/  y7iwoi  r5rapei7row.  fi>  ,  t  fitHpx 
pctp.Kruv  ei7TQ\ct  G'y7TVfliT°$t7ri- 
t\\iv.  \!z*tcfucr<Pctf.  anccyjioijLi^- 


iEGROTVS     V. 

A  ki  s  sje  caluo 
dcxtru  femur  do- 
luit  repente ,  nihil 
ex  eis  ,  qut  ojfcre- 
bantur  wuabat.  a  Primo  dies 
fcbris  acuta ,  ardcnspau/attmy 
b  neque  comitabantur  dolores. 
c  Altero  dic  fcmoris  rcmifii 
funt  dohresyfcbris  vero  incre- 
uit ,  implacidicr  crat,non  dor- 
miuit,   ExtrcmA  partcs  Jrigi- 

ddi 


Tars    111.         j£grotm    V.      415 

?(&  hreajcrufo.  <G&yw7iYi  3  $  yvu-  d#  :  multa  vrina,  neque  ea  bo- 
fjiyjg,  j£  Tct£px*i>  ^  TnXvsf&to-  nareddebatur.  d  Tertio.femur 
$pi<rw>s.  Ji  ,  v&a  (Mffov  *,M*fn<;,  defiit  dolere^  mentis  alienati», 
iduvtv  6£vTUT6>g.  &  turbatioy  multumquefef^j 

iatlauit.  guarto,  ad  meridiern 

peri/t. 


COMMENTARIVS. 

Vicherrime    dictum  fuic  a  Galcno  1.  de  different.febr. 
circa  tnhmm>  mulcoties  leuem  caufamgrauiflimum  cunc  parere 
effecl:um,quando  corpus  quod  afficicnr  ad  id  habile  fuerit.  Rem 
petinde  etfe,  ac  dicitur,  cum  Galeno  comprobat  praefens  hiftoria  ,  qua^ 
eobis  ob  oculos  ponit  aegrotantem,qui  femoredolens,itapoftea  grauiter 
cft  affetl:u$,vt  pauciflimo  temporis  inceruallo  vitam  cum  morce  commu- 
tauetic.  Eft  forcafte  ,  quia  dolor  e*  fui  nacura  cam  grauiter  afficiac  ?  Ne- 
poftquam  grauiffimi  concitanturali<|uando,  qui  torquent  non 
mediocritet ;  ramen,nequefuccedit  febris,neque  mors,&  hoc,quia  aegro- 
tanres  malignam  non  habent  difpofitionem.    Quod  dicitur  ,  euidentitis 
patebit  ex  cafus  confideratione.    Inquit  igitur  morbi  principium  fuiflei 
doiorem  in  femo  c  dexr.ro,qui  n-ullo  modo  iuuabatur  ab  iis  ,  quas  offere- 
bantur.Vt  id,quod  ab  Hippocrate  fcribitur  de  hoc  aegrotate  intelligatur, 
fciendum  eft  corpus  noftrum  ,  6Y  vnamquamque  partem  his  quatuor  fa- 
cultatibus  couftarcquibus  fanitas  conferuatur,his  coramode  fe  habcnti- 
bus:  funt  autem  attrac1:rix,rerentrix,conco&rix  ,  &expultrix.  Histotum 
corpus  gubernatur  ,  quia  fi-tandem  ab  aiimentis  ,aut  natura  prauis  ,auc 
quantitatem  excedentibus,excrementagenerentur  ,natnra  a  corpore  de- 
turbat,aut  fenfibiliter ,  aut  infenfibilicer.  At  fi  hoc  opus  impediacur  ,  3c 
fiac  humorum  congeries ,  tandemnacurainfnrgitadexpulfionem  ,  &  ica 
deponat  in  alienam  parcem,aur  euacuec.  Deponic  autem  femper  natura- 
liter  ad  debiliores  partes :  nam,  quantura  in  fe  eft  ,  pdncipes  femper  cu- 
ftodit,eftque  opus  hocfacultatis  expultiicis,vel,vt  ait  Galenus,  expulfo- 
i\x  :  fufcipiunt  autem  imbecilliores,inde  fit  non  rato  ,  vc  partes  ifta?  ali- 
«juando  inflammationes  patiantur,  aliquando  eryfipclata,a!ia:  herpetas, 
alise  alia  ,  vti  quotidiana  demonftrac  experientia.    Quare  fluxio  qnaruis 
duplicem  habct  caufam.  Vna  eft  partis  imbecillitas  ,quandofciiicet,fiuc 
a  capite,fiue  ab  aliis  partibus  materia  demand^tur.  Altera  eft  quando  ea- 
dem  materia  apartetrahitur,quiafcilicet  affecta  fit  calore  vchcmentiori, 
aut  dolore.  Iftx  igitur  funt  fluxionis  caufa?.  Hanc  rem  determinat  Gale- 
nus  clare  admodum  lib.i.  de  dijferentfebr.  cap.  1 1.  Referrem  verba  ,  fed 
fjuia  longa  oratione  id  probat ,  fuperfcdebo.   Re  hunc  in  modum  fe  ha- 
(tcn.cc  puxaudum  cft  finc  dubio  delacam  efle  materiam  ad  *lmur  dextrum 

Hhh  ipac 


416    Comment.  in  HiHorias  Epidem.  Hipp. 

ipartibus  fuperioribus  ,quia  fcilicet  fenfim  fucrint  coaceruati  humores 

fupeiflui,  quibus  natura  per  alicjuot  temporis  fpatium  potuit  dcminari-.ac 

ipfis  increfcentibus ,  &  mala  qualitate  ftimulantibus  ,  tandem  coadta  eft 

facukas  huic  muneri  dicatainfurgere,&vires  fuasadhiberc  ,  vta  farcina 

&  mala  qualitate  corpus  liberum  reddeiet.    Rem  ita  elle  probatur  Gale- 

ni  teftimonio  in  loco  addutlo  ,  his  verbis  :  Duplex  efl  in  omnibta  entibns 

extraneumyalterurnnamcjue  ex/ui  qualitate^aiterum  quantitate.  Hoc  au- 

tem  aceruari  contingit  ob  harum potentiarum  ,  qu&  in  membris  funt  fita  vi- 

goremt&  imbecillitatem.  Cum  enim  aque  valentes  fuerinty  &  meattu  ,  qui 

materiam  inutilem  excernuntyfecundum  naturamfe  habuerint ,  tunc  mem- 

bra  infanitate  confisiunt :  vbiverb  plus  affumptum  fuerit ,  quam  pojfit  al- 

ierariy  omne  quod  fuperfluum  eft  a  virtute  expulforia  trufurn ,  neiejjfario 

excernitur.    Oubdfi  imbeciliafuerit ,  in  eodem  refidet  loco  :  acfi  multum 

fuerit,grauaty  atque  dislendit  \fiverb  acre,exedit,  ac  mordet  :ficuti  quod 

calidum  efl  calefacit  ,  quod  autem  frigidum  refrigerat.    Qufod  Ji  materia 

extra  corptu  minime  trufa  ad  longinquam  partern  tranfmittatury  nihilomi- 

nus  fatis  bene  ailum  eft  cum  agrotante  ;  vernm  fi  integre  non  cijiiatur% 

multa  fequuntur  incommoda.  Et  ne  longius  rem  peiamus  ,  fit  nobis  «egcr 

hic  pro  exemplo.    Huic  dolor  obortus  eft  in  femore  dextro.    Quis  eilec 

dolor ,  non  dicit ,  puto  tamen  fuiflc  fa&um  a  materia  acri,&  ob  hoc  exti- 

tiiTe  acutum  ,  cV  eo  magis ,  quia  dicir  doluille  repente ,  non  vt  folent  ab- 

fcelTus  per  congeftionem,in  quibus  leuiflimus  eft  a  principio  dolor ,  quia 

fenfim  materia  CcCe  in  eam  partem  infinuaf,  fed  in  hoc,derepcnte,vt  in- 

nuat  impetum  humorum,6c  per  confec]iiens  vehementiam  doloris  :  Ceft 

enim  dolor  eorum,quae  confertim  fiunt)quod  fignificat  dicens  ,  non  po- 

luifTc  remitti  remediis  fadis.  Quando  dolornon  remittitur  externis,fine 

dubio  arguit  corporis  plenitudinem,  vt  Galcnus  admittit  i.acut.  tractans 

de  pleuntidc,vt  vidcbimus  fuo  loco,  ncquedeerar  humorum  malitia  im- 

pctuofius  ftimulantium.  Sed  vtcunque  vbicrat  dolor,ibi  erat  fluxio,con- 

firmat  Galenus  yAphorxomment.)  $.Quomodo  autem  fueritcuratus,pa- 

rum  hoc  rcfcrt ,  fat  cft  intclligere  dolorcm  fuifle  accibiflimum  ,  qui  non 

ccdcbat  remediis  ab  Hippocratc  fadtis  :  fi  cnim  ab  aliis  fuiflet  curarus, 

pofuifTcthoc  finc  dubio.  Tam  giauis  fuit  dolor,quod  fcbris  fucccnfacft, 

ncquclcuis,fcd  vchcmens,quam  appellat  acutam. 

a  Primo  dieftbris  acuta  ]  Multotics  contingit  doloribus  innalefcen- 
tibus  febtem  concitari,qma  cx  validiotc  motu  acccnduntur  fpiritus  ,  vc- 
nimhis  intcrquicfeentibusfimul  &  ftbiis  conquicfcit,non  vltcrius  pro- 
t.acXi.  Nc  cxiftimarcmus  huitu  generis  fiu{ie,appcllar  acutam,  u\  tft  pu- 
tridarn,quia  onmti  acuta  fcbris  cft  purrida  ,  ctfi  non  comierratu(  propo- 
lirio  ,  quia  pucrid*  non  neccfiarid  funt  acura?.  Eigo  ftarim  inuademibuj 
doloribui  acutc  laborauit  ,  cV  quoniam  in  dclcteria  humoium  quahtate 
ciiifllmc  Jamntim  infcrtur  corpori  ,  moibo  magis  in  horas  cxaccibaro, 
obi  lad  lir,ardeni  paulatim,quafi  dicat  :  ftbiis  ciar  quitkm  grauis/cd  ta- 
mcn  mulco  magia  inualefceb*c,&  id  crat  codcm  die,quod  infpiciens  Mc- 
dicus,nundiflidlcco£uouiflct  caufam,  quoniam  muibi  vchcmentiiTimi 

pcndent 


Pars  III.         jEgrotus  V.      417 

pendent  vtplurimum  a  bile,  &  hancfuiffecaufun,velocitasmorbi  Sc  ac« 
cidentia  denotant.  Prarterea  potuiffet  prarfagire  morbu  futnrum  breuem, 
quia  morbr>qui  a  principio  habent  vehementiam,autcitiffimeoccidunt, 
aut  citiflime  foluuntur :  at  fi  habeant  Iethalia  annexa  fymptomata  ,  non 
bonus  cxpectatur  euentus.  Caufa ,  cur  ardens  fierec ,  referenda  eft  in  re- 
miffioncm  dolorum,quod  intelligo  per  illam  particulam  : 

b  Neque  comitabantur  dolores.]  Id  eft,dolorcs  non  ade6  vrgebant.  Id 
demonftrabat  incceptam  fluxionem  retineri ,  &  non  amplius  futurum  in 
ea  parte  abfceffum,  eftque  hoc  malignum  pcr  textum  Hippocratis  i.in  4. 
Coacarumftxt.40.Qiix  figna  abfcelTum  enunciant,  fi  ab  eis  non  fequa- 
tur  abfcefTus  ,  malignum.  Conuenir.  hxc  dictio  cum  illa  quas  habctur 
lib.$.  prorrhet.  text.jS.  Dolores  abfque  iudicatione folutifmutiles  ;  id  eft, 
repente  foluti :  neque  enim  tam  cit6  poteft  abfcefTus  fieri ,  &  conquie- 
fcere.  Si  igitur  nullo  fa&o  abfceffu  federur,nihil  aliud  excogitandum  eft, 
quam  materiam  illam  fkmatam  elTe  circa  principaliorem  partem.  Hoc 
fit  tuncquando  natura  prae  imbeciliitate  non  poteft  perfecte  munus  fuum 
explere,&  tunc,  natura  inhoc  ftatu  exiftente,  non  cft  remedio  locus  :fe- 
quitnr  etiam  grauantem  copiam.vcleiufdem  materia:  malitiamsaquibus 
laceffirur  facult^s  ad  expellendum  ,&  hac  de  caufa  fajpiffime  imperfe&e 
agit  natura  ,  neque  propterca  debet  tunc  Medicus  temere  enentum  pras- 
dicere,  quiaoportet  vc  poft  doloris  occultationem  repentinam  animad- 
uertat  ,quorfum  euadat  morbus  jnam  poteft  natura  incceptam  crifim  ih 
fequentem  diem  differre  -y  6c  ita  materiam  aut  per  aliam  partem  euacua- 
re,aut  adeandem  partem  tranfmittcre,cum  sgricommodo.  At  fi  repente 
fedato  dolore  alia  augeantur  fymptomata  ,  &  incipiant  vigilise  ,  aut  aliae 
capitis  affe&iones  ,  quid  aliud  exiftimandum  eft ,  quam  materiam  ijlara 
transferri  in  fupernas  partes.  Veniamus  modoad  cextum  ,  &  videbimus 
hanc  doloris  quietem  fuiffe  omnino  infidam  :  fubdit  enim, 

c  Altero  die  femoris  remijjifunt  dolores.]  Ecce  vtdemonftrar  euentus, 
dolores  non  fuiflTe  remilfos  cum  ratione  :  nam  febris  increuit.  Hoc  non 
folet  fequi  ,  quando  materia  euacuatur ,  cuius  caufa  dolor  ceffat :  inua- 
lefcere  enim  febrem  poft  doloris ,  fcdationem,graue  admodum  eft.  Non 
grauabor  his  vobis  refcrre,  quod  multocies  obferuaui.  Saspe,  poftquam 
medicinam  facio  ,  mihi  contigic  curare  aegrotantts  ,  qui  ex  hypochon- 
driorum  dolore  cceperunt  affici ,  verum  eodem  tempore  febris  excita- 
batur  ,  fedatis  doloribus  omnino  tamen  febris  increuit  adeo  ,  vt  acutif- 
fimc  laborauerint ,  alij  malo  fun&i  funt  fato  ,  a!;j  difficile  euaferunt.Iu- 
dicaui  eo  tempore  abundare  maceriam  crudamcirca  cas  partes ,  cuius 
caufa  eleuati  fint  flatus  diftendenccs  ex  febrili  calore  eftentialiter  fuper- 
ueniente  ,  in  materiam  cralTam  agente,quo  innalefcente  conquieuere 
quidem  dulorcs,  refolutis  flatibus,  fed  non  conquieuit  prauageneris  ve- 
nofi  difpofitio,  in  dies  grauius  affligens  :  tunc  quidem  nonaliundepo- 
teft  Mcdicus  deuenire  in  cognitioncm  ftatus  aegrotantk,  quam  ex  con- 
fequentibus.  Cum  igitur,  fedatis  doloiibus ,  grauior  fuerit  ftarus  aegro- 
tfamis,  quid  aliud  pucandum  quam  prauana  corporis  illius  difpofitionem. 

H  h  h     2,  perindc 


42-8   Comment.inHiBoriasEftdemJRipp. 

Perinde  in  hoc,  cum  dolores  ftierint  remiffi,quid  fequucum  eft  ?  Deterior 
exticit  asgroci  conduio.  Cur  ?  Quia  habebat  corpus  maiorem  segrotandi 
caufam ,  quam  eflet  pauca  illa  materia  ad  partcm  delata.  Hoc  quidem  eft 
cerciiTimum,  quod  fi  peccans  ille  humor  copiofius  ad  ignobiles  parres 
fuiflct  delatus  ,  neque  febris  increuiflec  eo  modo  ,  neque  tam  grauiter 
fuiflet  \xfus  -y  at  quia  interccpta  cft  fltixio  quomodocunque  fit ;  eam  ob 
rem  Iechalicer  fe  habuic.  Illud  augeri  febrem  poft  doloris  fedacionem  de- 
notabat  generis  venofi  ftatum  peffimum,a  quo  elacis  vaporibus  tetris,& 
ori  vencnculi  communicatis,fa£t.us  efta^grotans  implacidior,&  quemad- 
modum  a  ventriculo  ad  capuc  facillima  cft  tranfmiffio  ;  ica  non  fuit  dif- 
ficile  vigilias  induci  ,  humore  ad  id  faciendum  apco.  Verumenimvero, 
neque  hucufque  deploranda  fuiflet  argrocancis  falusjniii  ftatim  grauiora 
fuperueniflent :  fcilicet  excremorum  refrigeratio,intus  asftuantecorpore, 
humoribus  fupernas  parces  occupancibus4.tfatf.c0wwfW.47.  Quid  con- 
tulerit  ille  violencus  humorum  decubicus,  &  impcrfectus,  iam  ex  antc- 
cedencibus  conftac  ,fed  melius  ex  confequentibus ,  &,  C\  credendtim  eft 
Hippocraci,  ifti  motus  funt  fufpecti,  cum  videantur  vim  naturas  inferre, 
cuius  occafione  fortafle  dictum  eft  1.  in  1.  Coacarum  text.$i.  Malignus 
quoque  dolorisimpetus  e  femore,  mulcomagis  ,  fi  cclerrimc  conquief- 
cac  fine  iudiciis  foIutionis.Galenus  ica  fcribic.  Iam  farpius  fermo  hic  tum 
particulariccr  ,  tum  vniuerfaliter  didtus  ;  melius  oftenditur ,  fi  adiiciatur 
repentc  occultari  :  nam  Ketia^ahvv^iWf,  folucioncm,quje  fenfimfit  figni- 
ficat.  Repcnte  vero  occultari  dolorificasaffecftioncs,  abfque  hocquod  in 
alia  quapiam,qux  manifefta  fit  parteabfceflus  fiac,  tranfmigrationem  ad 
vifcera  ipfa  facitam  oftendic,  quod  maxime  eftperniciofum,&  lechale;nifi 
piieueniat  nacura  aliqua  infigni  euacuatione,  vci  dic*him  eft,aut  abfccflu, 
quibus  a  tam  graui  noxa  fe  expcdiat.  Hucufque  perniciofus  fuit  argro- 
tantis  ftatus ,  perniciofior  impofterum  :  nara  vrina:  emitoebantiu nuil- 
ta?,fed  non  bona?.Verifimile  cit  ftiiiFc  cenues ,  cum  haud  multo  poft  eflit 
<k*liraturus,aut  fuiflc  turbatas,quac  fccundum  Aphorifmum  minantur  fu- 
turam  eapitis  affcdtionem  ;  Ced  ,  quoquomodo  exccrnerentur  ,  nihil  de- 
crccorij  affctebanc,fimiles  iis  quas  emittcbanc  ffgrocances  in  hac  confli- 
tucionc,quo  in  loco  text.41  .habct  Galentis  fuifle  vrinas  cxcrecas  propter 
ierofi  humoris  abur.dantiam  ,  proprcreaque  nihil  boni  acculifTe  ;  Ccd  cx- 
ctccas  fuiflc  ,  quia  ob  nimiam  copiam ,  vafa  eas  fuftinere  non  potcranr, 
vci  quod  itacflcnt  mordaces,vt  vellic.ircnt,&  ad  cxcrccioncm  inirarcnr, 
ctiamfi  pcopter  hanc  caufam  por.ius  frcqucntius>quam  copiofiiK  min- 
ganr.  Fiunt  rationc  collKjiiationis  cx  adurcntc  inrcrno  caIorc,proptcic.i- 
que  ncTjue  tunc  funtbonc  Hoc  repeticHippocracesiVi  hac  conftitutione 
text.6i.lm  vcibis  :  VrilUk  muiu  crant  >  ncqne  crant  UU  cx  potu  ingcjlofcd 
iliam  cxrcdtbant>multumc]uc  etiam  vitiofx  erant  rcddita  ,  afteitquc  latio- 
ncm,  cur  effent  Vicfof*  ,  fubdcns  :  Ncc  eniminerat craffitudo  ,  zel  conco- 
llio,  vcl  proba  pnrgatio.  Nam  purgationcs  per  vcficarn  rnultu  bomim  por- 
tcndcbant.  Plvrimis  co/licjuationcmyturbationemy  dolorcs,  diuturnitatcs,& 
tmUaindici*.    Hicquc  caufa  diccrcm  potius  fuiffe  vrinasmulcas  in  hoc 

a;grotancc. 


' 


TarsIII.        ALgrotPts  V.         419 

aegrorante.  Si  prima  facie  fpe&emus  doloris  allcuationem,videretur  do- 
loris  fedatio  originem  traxiffe  ab  infigni  illa  vrinarum  copia  ,  quia  poft 
hanc  conquieuit  dolor,&  per  confequens  ex  hacparte  videbaturmelior 
segroti  conditio.  At  enimvero  conferentia,  &  toierantia  cognofcitur  ex 
euentu.  Tantumabeft,vt  quid  attulerit  commodi,  vt  longe  perniciofiora 
fuperuenerint  fymptomata,&  in  hoc  fint  cautiiuuenes,fcilicet  attendanc 
in  morbis  folutionis  modum  \  &  ita  ferant  iudicium.  Quanti  poflit  re- 
curfus  humorum  ad  fupernas  partes,animaduertant  modd>&:  fit  iilis  hsec 
hiftoria  tanquam  excmplurn  minime  contemnendum.  Admiranda  pari- 
ter  Hippocratisdiligentia  in  recenfendis  quae  euenere.  Inprincipio^h: 
non  concomitatm  dolorcs ,  fcbrem  autemfuiffe  acutam\  ardens paulatim, 
quiafenfim  materiaferebatur  ad  nobiliores  partes.  Poftca  zhfoijfe  remifi 
Jfbs  dolores  magis  >fed  huic  remijfioni  nudori  ,  maior  effl  fubfequuta  febris. 
Tandem,inquit: 

d  Tertio3femur  defiit  dolere.]  Sed  quse  commoda  habuit  ?  Nulla  pror- 
fus,fed  cuidentius  tendebat  ad  proximam  ruinam.ingrauefccntibus  mui- 
td  magis  ,  quo  magis  conquiefcebat  incoeptus  a  principio  dolor  :  nam 
quo  leuior  erat  dolor  parris  ignob>lis,eo  grauior  erat  affe&io  partis  prin- 
cipis,quoniam  omnia  recurrebant  ad  eam  partero,5c  inde  mentis  aliena- 
tio  ,  &  turbatio  ,  quod  perinde  eft ,  ac  fi  dicere*  funbundum  fuiiTe  :  noti 
fiuntautem  haec,nifi  compatiente  cerebro  lib.  Medic.  cap.i  j.neque  im- 
merito  dicit ,  multum  fe  ia&aiTe  ,  fic  fert  affectus :  qui  enim  validedeli- 
rant ,  iactant  fe  quamplurimum,  vti  in  diesobferuamus^cV  ita  fe  iaclauir, 
vt  ex  morbi  vi  non  potuerit  cffugere  diem  quarrum,  quo  obiiile  fcribit: 
hic  enim  dies  acutiflimos  faspe  morbosfinirefoler,vti  Hippocrates  idem 
teftatus  eft  lib.  $.  prognoft.  text.i.  dicens  :  Simpliciflim&  febres fignis  fir- 
matafecurijfimis  quarto  die  ,  vel  citius  finiunt ,  maleficentijfimd. ,  ac  fignis 
affligcntes dijjicillimis  quarto  die^aut  citim  interimunt  j  &  loquitur  ibi  de 
febribus  acutiflimis  exacT:c,qu2e  d  funt  falutares,quarto  dk  finiunt ,  fi  le- 
thales,  quarto  die  interimunt.  Verum,qui  fanandi  funt,tertio,aut  quarto 
die  conuaiefcunt,  qui  vero  funt  morituri,  non  tantum  quarro,  aut  terrio, 
fcd  ptimo,&  fccundodie  mori  polfunr,  &  C\  raro  id  contingar.  De  primo 
dieaffirmat  Hippocratcs  inprognofi.  dum  ait  :  Anginam  prim&  fpeciei 
hominem  tollere  primofiecundoytertio^ad fummum  quarto.  De  fecundo  dia 
probatexemplum  ab  Hippocrate  addu&um  lib.i.  epid.  text.ij,  dum  ait: 
Coiforori  hepar  elatum  efl  Jplenico  modo.2\4ortua  eft  fecunda  die.  Atrolli- 
tur  hepar  fplcnicomodo,  quandoin  immenfam  magnitudinem  eleuatur, 
vt  videmus  aliquando  in  rufticis  ita  eleuatum ,  vt  dextram  etiam  partem 
occupet.  Vt  igitur  denotet  tam  grauem  fuiiTe  inflammationem  ,  vt  ma- 
gnum  hepatis  tumorem  concitaueric ,  inquir  ,Jplenico  modo.  Sed  neque 
.qnis  dicatprimum  ,  &  fccundjrn  elTe  dccrerorios  :  quia  difpari  ratione 
procedimus  in  morbis  falucaribus,aclethalibus:  hi  enim  primo,&:  fecun- 
do  die  poffunt  iugulare  :  at  fi  debent  folui  in  bonum  ,  non  poiTunt  ance 
dicm  tcrtiumfolui  :  cum  folutio  fiat  per  materiae  cuacuationem ,  qua; 
a&io  indiget  tcmpore  :  mors  autem  fequatur  pcr  eiufdemmateriae  aug- 

Hhh     3  mentum, 


430     Comment.  in  Hiftorids  Epidem.Hippl 

mentum  ,  cuius  caufa  in  anginofis  fcquitur  fuffbcatio ,  &  contingere  po- 
reft  fpatio  odto  aut  decem  horarum  ,  aut  faltem  vnius  diei.  Hic  igitur 
quarto  die  obiit,nontardius ,  quia  non  potuit  diutius  morbum  fuftincre, 
Exhac  hiftoria,illud  eliciant  iuuenes  oportet,nunquameiIeparui  facien- 
dos  morbos ,  etfi  a  caufa  procatar&ica  ortum  habeant ,  quia  ncfcimus 
qualis  fit  corporum  difpofitio  :  nam  fi  quac  corporum  fit  praua ,  illa  ex 
leuiflima  caufa  aegrotant  magis.  Notat  id  Galenus  ^.acut.comment. w^ 
his  verbis  :  Corpore  noftro  ad  morbofam  affctlionem  nonnunquam  parato, 
ita  vt  prope  completafit ,  externum  quippiam  obueniens  yearn  affetlionem 
maniftftauit  3febrem  videlicet  accendens  ,  vei  capitis  dolorem  ,  vel  tujjim 
excitans ,  vei  aliquid ,  ejuod  talefit.  Deinde  ex  eo  continenter  ad  mor- 
bofa?  arTectionis  pra?parationem  non  fine  periculo  languent.  Non  efle 
negligeudas  caufascxternas,aut  graues,aut  leues,  expertus^ft  hoc  anno, 
malo  quodam  fato  excellentiflimus  Dodtor  a  fan&o  Petro  ,  qui  a  canc 
CCIIirscifiiS,  negligens,liceat  dicere  ,  exiguitatem  vulneris,  tam  grauiter 
primis  odlodiebus  tranfactis  ,  impofterum  faeuiit,  vt  fpatio  fex  menfium 
laborans  in  co  prope  fuerit ,  vt  cum  omnium  amicorum  dolore  motere- 
tur,etfi  tandem  fit  reftitutus  cum  incredibili  omnium  lanitia.Ita  hic  pri- 
mum  dolore  femotis  eorreptus  eft,dcinde  eadem  dic  febre,quaeex  fui  na- 
tura  debebat  efTe  ephemera  ,  cum  caufam  habuerit  dulorem  ,  fed  tamen 
ob  prauam  difpofitionem  citiflime  peremptus  eft.  Altcrum ,  quod  debcnr 
animaduertcrc  eft,vt  in  dolorum  quiete  fint  oculati  r  confiderantes,quo- 
wodo  alias  refpondeant  doloris  fcdationi :  nam,fi  dolor  cum  caufa  quie- 
fcat  ,  bene  fe  habent  argrotantes  ,  fin  minus,  omnia  rtiunt  in  deterius,  vti 
contigifle  videmus ,  mulieri  in  Thafo,Critoni,cV  etiam  Zemeno.  Hicex 
vehementi  ,&  acuto  morbo  abfceiTum  habuit  in  digitojciimque  pais  to- 
rius  materiae  non  eflet  capax ,  recurrente  ad  fupernas  &  nobiliores  par- 
tes,interiit. 

Curdtio. 

ENimvero  folent  Mcdici  in  iis  morbis ,  qui  tam  grauiter  affligunt  ci- 
tiflimc  ctiam,fi  fieri  poflit,fuccurrere;fcd  tamcn,etfifintoculatiflimiy 
redduntur  dubij  quid  potiflimum  fit  agcndum  ,  non  omnino  certum  ha- 
bcntes  :  nam  morbi  vehementia  requirit  rcmedia.  Virtus  in  huiufmodi 
cafibuscelerrimc  deprimitur,  qua:  Mcdicum  facit  ambiguum  :  Ced  tamen 
in  iis  tcmporibus  cum-Celfo  ftandum  ,  &  aliquid,  etiam  cum  pcriculo- 
moliri  ,  codcm  tamcn  prius  prxdi&o.  Si  rcfpiciamus  H'pP°cratemerat 
inchoanda  curatio  abanodynis,vt  qui  vehementcr  vrgcbat  dolor  ,  polfcc 
aut  fomentis,aut  vndtionibus  dcmulceri.  Attamen,cum  dolor  tribus  tol- 
Latur  modisjinfiftere^cque  dolor  cum  vchemcntiflima  febrc,mihi  non  pla- 
cuilTct  feruarc  prxccptum  Hippocratis  lib.i.acut.  text.i.  quod  fic  legit: 
Lateris  dolorcmfiue  is  perinitiafiatfiue  ebortus  pofteafit  ,  tentare  calidi* 
fomentiiydijfoluere  non  ab  re  exiftit.  Id  facit  Galcnus  ,  inquit ,  quia  huiuf- 
mudi  fumcnriscutim  tfficiunt  uriorem,&matctiamducunt  ad  perfpira- 

(ioneiiK 


Tars  111.       rj£grotm  V.       451 

tionem ,  phlegmones  fanguinem  tum  tenuanc ,  tum  per  halitum  dige- 

runt.  Qujbus  pera&is,  fi  dolor  perfeueret,indicatur  humorum  redundan- 

tia  ,  &  partem  affe&am  plus  trahere,  quam  euaporare  ,  quotempore  fic 

afFe&i  ftatimfunt  euacuandi  infignialiquaeuacuatione,videlicetfangui- 

nis  miflione.  Illud  quod  dicitur  de  pieuritide ,  poteft  dici  de  quocunque 

dolore ,  quia  copia  in  corpore  exiftente ,  nocua  funt  localia.  Prascepturo 

tot  in  locis  decantatum  a  Galeno ,  &  prascipue  lib.  art%  Medic.  cap.y;, 

Cum  igitur  huic  femur  doluerit  de  repcnte  ,  quod  erat  indicium  mate- 

riam  impetuosc  ad  eam  partem  procubuiflc  :  neque  enim  doluiiTet ,  cum 

dolor,Galeno  dicente  lib.i.dejympt.caufis,cap.6.  fiat,  quotiefcunque  alt- 

quid  repente,&  violenter  in  aliquam  partem  fe  fe  infinuat,fiue  calor,fiue 

frigus,idem  longe  ciarius  Ub.n.method.cap.j.  Ibi  probatur  exemplo  de- 

dudo  abiis,qui  vnguibus  frigent ,  quoriefcunque  igni  ftatim  appropin- 

quant.  JUud  etiamyix\c^mymemoria  repetamus  ne alterationem  quidemjen- 

fim  irrepentem  dolorem  ajferre  aniwali  pojfe  yftd  qu&  dolore  animal  ajjicit, 

eam  mutationem  tum  confertimfatlamytum  vero  violentam  ejfe  debereVi* 

detur  enim  corpora  nonjblum  ,  cum  in  habitum  contra  naturam  confertim 

agantur ,  triftem  mutationem  fentire ,  fed  etiam  in  ipfo  ad  naturalemfta- 

tum  reditujiifi  citm  paulatim  accipiunt>cruciari.  SrtmHS  enim^ui  in  vehe- 

tnenti  frigore  iterfecerunt ,  eos  cumfe  fe  nonfertfim  yJed  femet  calefacere 

properarentydolore  circa  vnguium  radices  adeo  vehementi  affctlos,  vtferre 

non  pojfent.   Hsec  Galenus.  Quibus  videmus  cum  ratione  fnifTe  additum 

verbum  illud  ab  Hippocrate  repeme.  Verum  ,  vt  vr  fit.  Cum  dolor  vrge- 

ret ,  ego  in  iis  cafibus  ftatim  deuenifTem  ad  validiflimameuacuaiionem: 

ita  enim  duo  pouoint  commoda  fequi,vt  fcilicctreuellatur  humorJ&  pro- 

hibeatur  impetus  ille  dolorificus ,  &  etiam  ,  vt  tollatur  materia  antece- 

dens ,  continuo  ad  partem  recurrens :  tentare  enim  in  humfmodi  cafibus 

fomentis  fedare  dolorem,cft  fuperuacaneum,&  etiam  fufpe&um ,  quia  in 

his  morbis  tardare  nocuum  eft  ;  nequc  propterea  improbaiTcm  externa 

auxilia  ,  verum  non  retardaffem  interna.   Venas  autem  fe&ionera  partiri 

in  talibus  cafibus  expedit ,  quo  veiociorfiat  retrac1:io,cum  minori  virtu- 

tis  difpendio.  Neque  pertimefcite  fenfim  euacuare  ,  quia  fcilicet  fufpicio 

fit ,  ne  maiore  fpirituum  copia  ad  fe&am  partem  congefta  ,  impetuofior 

poftea  eorundem  refolutio  fequatur;  qtilahanc  aliquorum  opinioncm, 

tanquam  vanam  omnino  negligerem  ;prim6,quia  non  poilunt  imjietuo- 

fius  exhalare  ,  cum  orificium  non  fiat  maius :  fecundario  ,  quia  vas  eft 

fempcr  idem  ;  &  tandem  eft  praeceptum  Aetij  vbique  commendatnm,&: 

etiam  a  Chirurgis  obfcruatum  in  abfcefluum  fectione :  in  hydropicis  ob- 

feruandum  femper,vt  fcilicet  aqua  fenfim  cxtrahatnr  ,  propter  fpirituum 

rcfolutionem.  Extrahendus  igitur  erat  fanguis,vti  didtu  eft,6\:  ex  brachio 

feruata  parris  affedfoerectitudine.  Quod  i\  quis  diceret,non  omnino  efle 

turam  venae  fectionem  ex  fupernis  partibus,  quia  adiuuet  motum  naturae 

malc  operantis:fi  enim  videmus  materiam  fcrri  ad  fupernas  partes,nonne 

adiuuabimus  hunc  rootum,cum  aegrotantis  detrimento,&:  hoc  modo  in- 

graucfcent  multo  magis  cuidemia.    His  tamen  credidcrim  non  difficile 

polTe 


432-    Commentan  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

polle  nos  refponderc,his  prauniffis.  Hamorum  ifte  recurfusad  paites  Ca 
pernas  nebat,quia  natura  non  poterat  perficere  incoeptum  motum.  Hoc 
fequitur  infirmitatem  naturx:  Ipfa  autem  vel  eft  infirma  propter  mali- 
tiam  hnmorum,vel  propter  copiam.  Si  primo  modo  ,  vel  hsee  infirmitas 
eft  infignis,  vel  mediocris  j  fi  eft  infignis,virtutem  profternit ,  quo  tem- 
pore  fruftra  tentat  Medicus  euacuationem  :  nam  quis  ignorat  facta  eua- 
cuationc  ,  &c  vlterius  debilitata  natura,  fieri  malitiam  maiorem  ,  &  hinc 
vitse  periculum  maius  Si  mcdiocris,poteft  Medicuseuacuare  pro  ratione 
virtutis,finon  pro  rationemoibi  :  fi  pofteacopiainfeftat,  qua?  intempe- 
ftiucconcitet  naturam  ad  crifim.  Hinc,  velimperfe&a  redditur  crifis,vel 
mala  ,  &  malus  abfceftus.  Tunc  poteft  meo  quidem  animo  in  principio 
euacuare:  fi  enim  dempta  copia,  natura  ad  rejiqui  expulfionem  infurgir. 
Hocin  diesobferuamus.  Incipiat  inflammatio  in  ahqua  infema  parte> 
aut  quacunique  alia,  appaieat  narurse  motus  fegnis,  cum  validioiefebrc, 
ingrauefcentibus  mngis  conconmantibus  fymptomatibus,  nonne  obfer- 
uamus  fa&is  vniuerfalibuseuacuation^b^s  cx  bra<  i;  i  flamm.uionem 
haud  multo  p6ft  reddi  grauiorem,iMate-  un.  lcpoi  Tarur;i  lmpetno- 

fiusad  eam  partem  ,  idque  cum  a?eror&nm  co:  !o ;  i  jt  )o}  Quia 

exonerata  ab  ea,qua  vefuti  farcina  pcemebauu;  ,  vali  li&s  ifii  i  gH  ad  ma- 
ceriac  expulfionem ,  tuncque  eft  protnonric,  nm:  i  iteti  ipere  fi.  M-ntm. 
Itaqueegoin  hoc  aegrotante  ftatini ,  tempeftiue  v  caius  ,  fanguinem  ex 
brachio  cxtraxiiTem  ,  fxpius  eadcm  die  rcpeiita  euacuarionc  ,  vrrtute  in- 
fpecta.  Poftca  inieciftem  clyfterem>Hippocratis  moie,  in  cafibus  vrgen- 
tibus  clyfterem  poft  venae  fe&ionem  imperans.  FuifTet  talis  commodus, 
qui  reciperet  mcl  violaceum  folut.faccarum  rub.cafiam  decectionis  com- 
munis ,  vcl  clyfter  cum  ptiiTana,  vel  iure.  Aut,fi  nihil  obftabat ,  poterat 
exhibcri  cafia  in  bolo ,  cum  pulpa  tamarindorum  ,  &  id  genusalia,  qui- 
bus  fine  noxa  vtimur.  Haec  autem ,  &  alia  praefcribit  aegrotantis  curandi 
virtus.Syrupipoterant  inftitui  refrigcrantes ,  maliti*  obfiftentes.  Alexi- 
pharmacaliberaliter  dari,reuulfionibus  infiftendo.  Veficantia  admoueri 
ad  maiorem  tractioncm  ad  partes  infcrnas  ,  vniuerfalioribus  antea  prae- 
miflis.  Virtus  ratio  tcnuiflima  feruari.  Multa  alia  poflent  dici ,  fedquia 
agitur  deaegrotante  ,  qui  fi  non  fuftinuit  mcdicamenta  cum  iuuamento 
primodie,nequcetiam  poterat"fuftinere  fcquentibusdiebus,  ciim  quarta 
obicrit.Non  erat  cur  pluribus  fecum  agerctur,nifi  pcrfuadcndo,vt  quam- 
primum  animam  fuam  componeret ,  &  ad  cadum  Dei  Opt.  Max.  bcni'- 
^nicatc  tendcret,quod  nobis  omnibus  vtinam  fit  conceflura. 


< 


APPfi 


Tars    111.        AZgrotw    VI.      433 


A  PP02TO2   EKTOl 
N  A€J)ipot<nTIzet- 

%>iv  o%vg.    ^wui^ 
(jfy  WQvx.Jiyet  nok- 

Att.  cZoit.  ffOF"  KUTi^V  QPcijJlW Ct- 


^GROTVS     VI. 

Ericlem  Ab~ 

der*  a  febris  cor- 

ripuit  acuta^  con- 

tinua^cum  dolore^ 

multum  fitiebat  ,  fattidiefu* 

erat,  potum  nonpoterat  conti- 

nere^  b  eratjublienojus,0 gra- 

ttatoque  capite.    Primo  die  ex 


ro.  lw  3  xjsjocobXIwqs  tz  k^  tcapyi- 
€upii&$.  tj  <®&>tii ,  iiiAQppxyn  crt[j 

QJ%  ^l&f£.  &rh!?\V$  $l)T0t   0  TJV^ 

to\  imT<lviv.  upHm  7n>Xv\  dvte&v,  fnifira  nare  fanguis profluxit 

hdjwv.  xeifjSfJov  *  Kci$i<px,To.  $',  multus ,  tamen  increfcebatfe- 

<&oJtu  <&apct>l>uvdvim  tu  ffyjTQ.  bris  ,  minxit  multum  >  turba- 

§&t  ,  7m^4u  p,  Iw.  tJ^v/^a  3  tum  ,  Album  :  repofita  vrina 


(jJiTkov.  <&  m  V3%<  tJjjjwIw  cW- 

<PlO~ZV.  QMQt{A?ldT1.  y  >  TWptVC,  itfSl- 

?s&$4.  ipcov  7z\qd'(&'  ,  m7rovct} 
tzoTklw  yjzsvsuoTv  'i^cvtgt.  vvktu 
<fi  novptltic..   <s&4    (mgov   fi/uipm^ 

lcfy&rt  <ZtrQ?ho)  dzplAOiJ  Ti&pTVi  <h' 

cAa.  a,7rup@s  QMtiSv.  £%  \£&i- 

cfl^iV.  b£v. 


non  confidebat.  Secundo  dit-J 
omnia  exacerbata  funt.  At 
vrin&  equidem  crajf<&  eranty 
verummagis  fubfidebant.  Fa- 
Jiidium  leuatum  ejl ,  dormiuit. 
Tertio  ,  febris  ejl  emollita: 
vrinx  multa  ,  &  concctfrf  ,  in 
quibus  multum  fubfidebat.  No- 


Be  quieuit.  Quarto^  circa  me- 
ridiem  fudor  prorupit  toto  c&rpore  multus,  &  calidus.  Sine  fcbre: 
iudicatus  eji ,  d  non  redijt.  Acutum. 


COMMENTARIVS. 


I  c  aegrotans  non  diffitniliter  cfl:  affcctus,  ac  fupraenarratus,  & 
eodemdiehabuitiudicium,verum  didimili  euentu,quopiam  illi 
.  mortcmjhuicfalutem  aTtulu.Grauiflima  fuit  febris  a  principio, 
fcd  tam  "reui  tempore  potuit  natura  caufam  morbificam  euincere,  quod 
etfi  in  principio  videretnr  prauus  ipfius  ftatus  ,  tamcn  quarto  die  folu- 
tus  eft  morbus,vt  videbimus. 

*  Febris  corripuit  acuta.]  Hoc  non  eil  de  nihilo,cum  plurimi  eorum, 

I  i  i  qui 


434    CommtntAn HiBorias  Epidem.Hipf. 

qui  acutc  laborant  moriantur,vt  Hippocrates  in  acutis>  quando  ait..A/4- 

ximh  laudauero  Medicum  ,  qui  in  morbis  acutis  ,  quorum  vi  plurimi  ho* 

rninum  moriuntur  9  in  mellus  ,  quam  c&teri  procedat.  Et  dum  dicit  fuiiTe 

acutam,intelligit  vehementiffimamrpraeter  id  eratcontinua  cum  dolore: 

fuifle  continuam,  crediderim  additum  ad  differentiam  tertianarum,  quas 

de  genere  funr  acutarum  :  Cum  dolore  ,  vt  innuat  febris  impetum  ,  qua: 

lafluudinem  inferebat  oileariam ,  quafi  tunc  oila  omnia  rumpantur  j  id- 

que  expenus  fum  cgo  anno  161 ;.  ftatim  prima  die,  vt  nullo  modo  cor- 

pus  prx  doiore  poiTcm  mouere  ,  &c  vix  euafi :  neque  enim  putandum  eft 

intelligere  dolorem  determinatas  parris,  quia  explicaflet  illud,  vt  fui  mo- 

ris  eft.  Iraque  non  immerito  incoepiilet  quiuiscurans  magnifaccre  mor- 

bum,cum  phlogofi  interna,vt  denotat  fitis  illa  infeftans  valdemon  irra- 

tionabiliter  vehementem  calorem  fequitur  vehemens  fitis  :  Huciifque 

habemus  tantum  magnitudinem  morbi ,  Sc  ob  id  neque  defperandnm: 

Veriim  illud  fuperueniens  non  omnino  excludebat  humorum  malitiam, 

de  quo  iam  alias  fumus  eloquuti ,  &  cum  Galeno  demonftrauimus  quid 

indicet,eft  autem  fuiile  faftidiofum  :  venrriculi  enim  afFt6tiones36V  prae- 

fcrtim  oris  ipfius  maxime  funt  attendenda?:nam  faftidium  lllud  denota- 

bat  malam  quandam  humorum  qualitatem  os  ventriculi  velhcanrem,cu- 

ius  caufa  fspiflime  euomunt,  fi  in  capacitate  adfit  euomendus  hnmor, 

alias  autem  fiunt  naufeabundi ,  naufea  quadam  fegni  irritante  ,  &  nihil 

cxcernente,hi  quidcm  minus  perniciose  habent ,  quia  pendet  fymptoma 

tantum  ab  humorum  acrium  copia  ,  fxpius  vellicantium  ,  Sc  vomitum 

prouocantium  ;  ncqueputes  perpotum,intelligere  tantum  potionem  di- 

ftin&am  a  cibo  ,  fed  vtrumque  includit :  quoniam  Hippocratis  erar  mos 

in  morbis  acutis,quos  breuiffimos  futuros  praniidcbat  tantum  potum  ex- 

hiberc,quod  Galenus  confirmatclare  lib.$.acut.com.$$.his  veibis:Potum 

fbCum  his  exhibet  Hippocrates,quos  acuti  infeftant  rnorbi,  vbi  vires  ad  vf- 

ejue  morbi  vigorem  ,  cjui  cum  ipfacotlione  exislit  interdnm  ,  veluti  in  mor~ 

bis  thoracis  ,  pulmonif^ue  fitjfcEluras  Jperauerit.  Itaque  vt  demonftret  fe 

huic  dedifle  tcnuiiTImum  vidhun  ,  dicit  potum  coiuinere  non  potuiiFe, 

idque  iuxta  Aphor.i.fccliouis  text.y.  Quidautcm  intelligat  Hippocratcs 

pcrporum,  apertc  admodum  explicat  idem  Galcnus  lib.i.  defraclnris 

commcm.i<).\b\  \\xc  hc.bct  Nam  fi  continuafitj&cft.  £tbns>?nedicandum 

non  cflifed  a  cibist&  forbitionibiu  abftinendum :  potioncque  vtendu?n,aqud, 

non  viniyfed  mc!U.  Si  fcbiis  autcm  vchcmenter  infcftet  ,  ipfc  etiam  non 

dat  :  fcd  cxqmfiiiffimo  quoquc  adco  viftu  argros  riutriendos  mcncr ,  vc 

cis  ,  ncque  cib^f;,  ncquc  forbirioncs  vllns  cxhibeat  :  fed  foln  poiionc  vti 

vclit,non  vini  ilh  quidcm :  id  enim  perfplcuum  cft  ,  ctiamfi  ipfc  dc  vino 

nilul  dixiflet  prohibcndo  :  fed  mcllae  ,  qiiateft  aqua  mulfa  auftcra  ,  que 

o\uy>  wcit  dicirnr  ,  »x  aqux  mulf*  :  QOS  cnim  potus  in  tcnuifllmo  victu 

adhibecc  confueuitc&  tertium  quoque  prxtcr  hos  aoetum  mulfum: 

quodcx  meilc,  6V  acctoconficmu.   At  mclla  dulciffimorum  fauorum  di- 

1  itum,  &  decochim  cft,  quod  etiamnum  in  Grxcia  ficri  hunc  in  moJum 

.  Fauoi  cxpicllo  niclic  in  ullam  muiulain  aqua  plcnam  iniiciunr,  ac 

maccrant: 


Tars  111.       JEgrotm  VI.      435 

macerant :  deinde  eatenus  decoquunt ,  quoad  fatis  ipfis  vifum  fir,vt  faui 
hLimorem  omnem,quem  in  fe  habent,deco£hua  in  aqua  deponere  potue- 
rinc :  poftca  ita  recondunr,ac  feruant>vtunturque  seft  ate,vr  potu  ficim  fe- 
dante,  aqua  frigida  adiecTa.  Hac  igitur  mclla  vtendtim  efle  Hippocrates 
iubet,&  fi  ea  non  adeft,aqua  mulfa  :  acetum  enim  mulfum  uifpecTum  ha- 
bec,  quia  parces  neruofas  ferit.  Quid  igitur  per  pocum  intelligat  Hippo- 
crates  iam  conftat ,  &  per  confequcns  etiam  ,  cut  dicat  potum  continere 
non  poterat,  cum  enim  morbus  effet  acutiffimus,  non  nifi  potu,  id  eft  te- 
nuiUImo  vi&u  eratvtendum. 

b  Erat  fublienofm^ grauato  capite.  ]  Lienfacile  eft  fluxionibus  obno- 
xiuSjdicebat  Galenus  lib.de  curan.  ratione  per fanguinis  mtjfionem^dc  ob  id 
etiam  facile  intumefcit  ,  &  fonalTe  iaborabat  obftcu&ione  ,  cui  eft  ha*c 
pars  obnoxia  ,  potuitque  propterea  euc  vomitus  caufa ,  fi  credendum  efl 
Galeno  lib.6.delocis  male  apclis  r.i.Sic  delienefcribece.^«/«  etiam  he- 
patis  exempio  /kpenumero  excrementaexfefe  reijcitjta  vt ,  &  vomitione, 
cui  naufea  quoque  accedits  melancholicum  fanguimm  aliquando  excernat, 
qui  interdum  perinferiora  quoque  defcendit.  At\  &  citra  huiufmodi  eua- 
cuattones  f&vpLwjd  efl  animi  defeclionesy  &  J)3v{xia$,  idefl  mcettiiias  me- 
lancholicaAfacit ,  vt  nonnunquam  ,  &  ciborum  vehementesinappetentias> 
pr<tdpueque>quando  exquifite  acetofumfit  id  ,  cfuod  ad  ventrem  fertur  ex- 
crementum  :  fa.oenumero  verdt  &  fubuerfionem  >&  refupinationem.quando 
aliam  quampiam  habutrit  corruptionem.  Haec  Galenus.  Quibus  conftat 
vomitiones  excitari ,  liene  maie  affc&o ,  vt  ob  hoc  potuerit  aliquam 
prsebuilTe  caufam  vomitiombus  iilis. 

c  Eratgrauato  capite.Hoc  uon  cft  ex  nouis,in  febre  tali  caput  grauari, 
quia  non  leuis  fit  humorum  euaporatio  ad  fupernas  partes.  Neque  cre- 
diderim  ego  huius  grauitatis  fuiiTe  lienem  caufam  ;  quia,  etfi  ab  hac  par- 
te  in  ventriculum  aliquid  tranfmiiratur ,  illud  eft  melancholicus  humor, 
qui  non  facitaci  ventriculi  fubuerfionem  ,  fed  potius  firmat ,  Ci  Galeno 
credendum  lib.$.  de  vfupartium  cap.4.  Verba  Galeni ,  Nihil  igitur  am- 
plim  miri  eftfi  etiam  excrementnm  melancholicum,  quod  in  liene  elabora- 
ri>ac  mutari  non  potuit.non  in  propinqua  ano  inteslina  ,  fed  in  ipfum  ven- 
tricnlum  excretum  efl.  Poft  mulra  ait.  Ouod  vero  nullam  afferat  noxam 
ventriculo  ,  indicat  ipfa  qualitas :  acerba  enim  eft  ,  atque  acida  bilis  atra> 
ejr  contrahere  ipfum^ac  conftringere^  non  vt  flaua  bilis,/ubuertere  nata  efl. 
Conftat  ergo  qu6d  fiquidem  haec  noxia  cile  memorabatur  ,  propterea, 
qu6d  vetaret  cibos  diutius  in  vecriculo  concoqut,atram  certe  bilem  non 
modo  non  laedere  comperiemus ;  fed  ,  &  actionem  infuper  ipfius  adiu- 
uare  :  nam  ventriculum  intendit,  ac  contrahit  in  feipfum,  cogicque  cibos 
advnguem  circumple£ti,arque  rerinere,  quovfque  fuerinr  concocti :  Er- 
go  non  quia  efTet  fublienofus,  caput  erat  graue  ,  quia  non  tanta  infcrtur 
noxa  ,  quae  a  ventriculo  ,  capiti  communicetur.  Ar  forcalTe  vomirus  ille 
grauabat  caput ;  namquemadmodum  euacuat  venrriculum  ,  ira  folctca- 
put  quam  maxime  replere  lib.de  venafeil.  aduerfks  Erafiftratum>  neque 
^ftct  abs  rc  potuiiTe  hanccaufam  concurrere  ,  faltem  ad  maiorem  graui- 

Iii     z-  tatcnv 


4}6   Comment.  in  Hiftorias  EpUem.Kipf. 

tatem  inducendam.  Verum  prascermictamus  mod6  omnia  ,  &  dicamus 
iftam  capitis  grauicacem  capitis  plenitudinem  indicafle,  ex  qua  pocuiflec 
Medicus  non  immerico  praefagire  futuram  fanguinis  hasmorrhagiam, 
quod  pluribusinlocishabecurab  Hippocrate  in  Coacis  lib.j .text.ij ,com- 
ment.i.  vbi  fi  legitur.  Qm  grauitate  capitis  iaborantydolentcjue fincipite> 
vigiles  ^fanguinem  e  naribusfundunt.  Alio  in  loco.  Capite  dolentes  ,  8c 
pertinaciterdolentcs,  prazrubri  oculi ,  figna  profluuij  fanguinis.  Repetic 
hanc  fcntentiam  Hippocrates  lib.$.  prorrhet.  text.\$.  Itaque  fuit  antefi- 
gnanum  dolor  capitis  fluxuri  fanguinis  ,  nequc  hic  diccndura  eft  non 
fuiiTe  mirum  fanguinem  fluxifle  e  naribus  ,  quia  lienofis  familiaris  efle 
folet  talis  euacuatio  :  nam  refpondemus  in  lienofis  eflfe  quidem  familia- 
rem,  quia  quemadmodum  craflior  in  fplene  retinetur,  quorepleri  foler, 
ita  tenuis  furfumclatns  proritar,  &  diffluic :  tamen  in  hocregrocance  fuic 
vis  febris ,  cuius  caufa  accior  fanguis  ad  fupernas  elatus  partes  ,  aperuic 
venarum  ora,  &  profluuium  fanguinis  concitauit.  Verum  quoniarn  ha> 
morrhagiae  aliquando  funt  narurales  ,  quae  irritantiu  tempore  fanitatis 
propter  fanguinis  abundantiam  :  obfcrnamus  enim  multoties  in  pueris, 
6c  praecipuc  viuidioribus  ita  largiter  aliquando  fanguinem  per  nares 
cuacuari,  vt  timorem  incutiat ,  de  qua  fermonem  habuic  Hippccrates  3. 
in  G.epid.tcxt.i^.  fic.  Cum  venere  vtiincipiuntyaut  hircire3fanguinis  pro- 
fluuio  laborant.  Subdit  Galenus  :  Sanguinem  de  naribus  facile profundunt 
nonfolum  <egroti,verum  etiamfani^qui  eam  dtatem  aguntjn  qua  ittnd  ipfis 
euenit,quod  hircire  vocant.  Ifti  iam  &  vencre  vti  plane  poflunc,  ac  prius 
quidem  >  cum  effenr  pueri  fanguine  copiofo  abundabanc ,  verum  ratione 
incremenci  haud  ita  valic  copiofo  :  fanguisautem  ipfis  calidior  cft,pro- 
pcerca  fanguinis  profluuio  tcntantur.  Habcc  hxc  astas  plurimum  fangui- 
nis,&  maximebiliofi,vcdocct  Galenus  3 .prognofl .comment .I2.1caque  hic 
intelligit  etiam  illam  haemorrhagiam  ,  quac  naturalis  eft.  Altera  dicitur 
fymptomatica ,  quotiefcumque  partcs  internac  funt  malc*  afFe<5he  ,  veluti 
hcpar,licn,caput.  Tcrtia  fic  vi  febrilis  caloris,quo  tcmpore  fcruidus  fan- 
guis  furfum  impcllitur,vt  dixi,&apcrtis  venarum  oribus  fanguinem  pro- 
fundunccegrotances ,  dc  qua  hasmorrhagia  loquutus  eft  Galenus  2.  in  1. 
epid.  text.66.  dum  ait  :  Sanguis  autem  plurimis  erupit  ,  pracipue  adole- 
fcemttlisi&  adultisy  quorurn  perijt  rnaxima  parstfuibus  fanguis  non  vroflu- 
xit.  Addit  Galcnus  incomment.  Non  addubitabis fanguinis  profluuiain 
ardentibm  fcbribus  ob  dominantem  fieri  bilem  flauarn  ,  eju&  fanguini  pcr- 
•miflaypoflcfunm  cum  deu/ferct,  cum  eo  multnm  ad  caput  calorem /hbuchcns, 
n.iriivn  vcnis  dirupti* fanguinis  cfficit profluuia.  Hrc  Ikvtnonh;igia,  qux 
fic  in  fcbribus  ardcntibus  vcl  fic  crituc  ,  prrcccfTis  iis  ,  qtHB  vcia-m  crifim 

•:i<;ianc,<!cqiu  aliasdicrum  cil.  Tunc,fi  fiat  prxccflls  fignis  co&ionis 
pcrfccTe,  fi  indicctitico  :  fi  fcruecur  rec~tirudo  :  ii  icfpondc.it  motbi  vc- 
hemcncix  \  dicicur  cricica,S:  foluit  omnino  uvubum.  Vcl  tllcritica  qui- 
cLm  quia  fiat  in  dic  critico  ,  ramen  cft  impcrfccr.i  ,  quia  non  rcfpondec 
morbi  vchctncmix  ,  njqiic  onmino  aufcrt  moibum.   I  I;cc  nonomnino 

I  pciiculo.Tcrtia  ornuino  damnatur ,  quia  cantum  abcft,vc  iuuec ,  vt 

malitiarn 


Tars   111.      rj£grom   VI.     457 

malitiam  humorum  denotet,&  virtutis  fanguinem  ,  eftque  tuncquando 

incipit ,  fed  definit,  &  apparet  ftilla  fanguinis ,  de  qua  fupra  furnus  cum 

Gaieno  eloquuti.  Qualisigiturfuithasc  Non  velutiprima,  quia  deeranc 

conditiones  requifitas.Non  veluti  tertia,quia  omnino  lethalis  eft.  Sequi- 

tur  vt  dicamus  fuifTe  ex  criticis  quidem  ,  fed  imperfe&is  ,  neque  morbo 

refpondentibus  j  nam  morbi  magni  requirunt ,  quae  fe  iudicent  egregia, 

&etiamfi  dicat  profluxifTe  muhum ;  tamen  non.fuitpro  ratione  tanti 

morbi :  neque  enim  omnia  poftea  fuifTent  exacerbata.  Verum  nihilorni- 

nus  duo  attulit  commoda  h#c  euacuatio.  Vnum  ,  quod  fluxir  ex  nare  fi- 

niftra  ,  &  eft  cx  necefTariis  in  optima  fluxione  ,  quod  fcilicet  fiat  e  dire- 

c"fco :  folent  enim  fanguinis  euacuationes  per  nares  maxime  efTe  commo- 

dx  «grotantibus  acute  Iaborantibus,fi  quid  aliud»i.  in  i.epid.commcnt.i. 

Sane9  inquit,  propriumfi  quid  aliud  fynceris  febribm  ardentibus  perfan- 

guinis  eruptionem  *W*VrfrJ,intellig{tque  ex  naribns,vt  notat  Galenus:  fed 

oportet  fiate  dire6fco,fecus,  non  tantum  noneft  vtilis ,  fcd  potius  nocua. 

Hasc  igitur  fuit  bona,quiaaffecl:o  liene,  fanguis  fluxit  ex  narefiniftra,  de 

qua  re&itudine  loquutuseft  Galenus  i.in  6.epid.i.in G.epid.comment.i^ 

Sc  multis  aliisin  locis.  De  eadcm  re  fermonem  habet,  veluti  lib.^.de  crif. 

cap.$.Vbi  hxc  (i\m. Soluit  autem  licnis,&  hepafis  inflammationesfanguis 

e  naribns profluens  ,  cum  h<zc  vifcera  vna  cum  acutis  habent  inflammatio* 

nemt  &  omnes*  qu&pr<tcordiis  fiunt  calidd,  &  acuta  inflammationes  fluxu 

fanguinis  iudicantur.  Oportet  autem  per  dire&um  fluere  fanguinem ,  & 

dexcraquidemnaue  hepate,patiente,  vel  locis  indcxtris  prascordiis  pofi- 

tis :  cxfiniftra  autem  nare,liene  ,  &  locis  vicinis.  Idem  comprobat  Hip* 

pocrates  lib^.  prorrhet.  text.$$.  Sanguinis  ad  lattu  diuerfum  eruptiones 

maldt, ,  vt  [i  cum  lien  magnm  fuerit  dextra  e  nare  fluat>atque  res  inhypo- 

chondrijsita  habet.AYmd  commodum  fuit,qu6d  erat  larga  euacuatio:pau- 

ca  enim  excerni  in  xgzis  prauitarem  habet ,  largas  aurem  euacuationes 

fanguinis  liberant  fere  i.in  i.  epid.  text.iG.  Quod  ex  fcntentia  Hippo- 

cratis  repetit  Galenus  3.  in  1.  epid.  in  hifloria  Metonis  ,  cui  affatim  die 

quarto  profluxit  fanguis  c  naribus.  Habes  eandem  fentcntiam  2.  /»4. 

Coacarum.  text.i.  Cur  igitur  non  eft  iudicatus  integre,quia  in  principio, 

neque  aderant  conditiones  optimae  crifis,  &  perfec~t<e.  Ita  Meto  poft  lar- 

gam  e  naribus  euacuationem  ,  eratinfomnis,  &  alia  habuit  fymptomata, 

quas  imperfectam  denotabant  crifim  ;  neque  mirum  ,  fi  natura  tentante 

cuacuationem  augcntur  fymptomata  ,  cum  in  perftdta  crifi  id  euenire 

certiflimum  fit,  quanto  magis  in  fymptomatica,  quo  tempore  violentior 

requiritur  motus,  vti  Galenus  fignificat  lib.  ad  Poflhumum  cap.i$.  Ibi  ia- 

6ht,fe  praedixirTe  haud  multo  poft  enaribus  fluxurum  fanguinem,  cV  lar- 

giter,duabus  decaufis.  Vna,quia  motnm  naturae  cognofcebat  vehemen- 

tcm  ,  &  materia  erat  cruda  ,  tum  non  aeque  facile  fit  crudam  materiam 

euacuare,  quin  validiflimus  fiat  a  natura  motus ,  quo  tempore  magis  ex- 

candefcunt  humorcs  ,  &  per  confequcns  fcbres  intenduntur  tantifper, 

dum  caufa  morbifica  fueric  euacuata.Hasc  igitur  eft  caufa,proprer  quam, 

QiCi  fanguis  copiofius  fluxit,tamen  febris  noncft  fedata.  Duo  mod6  funt 

I  i  i     3  notanda 


438     Commen  t.  in  HiHoriM  Epidem.Hipp. 

notanda  circa  hxmorrhagiam.  Primum,ne  fiat  in  morbis  longis  ,  virtute 
imbecilla  exiftente  ,  quia  non  poteft  virtus  fuperuenientes  euacuationes 
fufhnere.  Secundum  eft ,  aliquando  hsemorrhagix  fuperuenire  perfrige- 
rationem  ,  vel  totius  corporis ,  vel  extremarum  tantum  partium.  Si  eft 
moderata,&  tantum  extimarum  parrium,  fiftit  euacuationem,iuxtaHip- 
pocratis  di&um.  Quibus  principio  iargum  fanguinis  profluuium  ,  rigor 
fluxionem  fiitit.Huiufmodi  hxmorrhagias  fxpius  vidimus  etiam  in  astate 
prouectis  ,  ecfi  Hippocrates  dicat ,  iis  magis  fieri  morbos  regios  ,  &  alui 
fluores  lan  i.epid.citato.  Quod  fi  fanguinis  euacuatio  ad  iddeueniat,  vc 
vniuerfum  corpus  rcfrigeret,  peflima  iine  dubio  illa  eft ,  vt  caufa,&  vt  ii- 
gnum.  Vt  fignum  ,  quia  indicat  extingui  calorem  natiuum  ,  &  ipiritus 
diflipari.  Vi  caufa  ,  quia  affert  mortem ,  ad  minus  imbecillitatem  virium 
minime  afpernendam  ,  fimiilquc  fequuntur  ea  fymptomara  ,  qux  folent 
feqni  quafcunque  immodicas  euacuariones.  Hoc  innuit  Hippocracfcs  in 
Coaas ,his  verbis  :Qu*>  diebm  ct iticis perfricHones  fiunt  vehementts  kpro- 
fiuuio  fanguinis  ,  pejjima  :folet  enim  corptu  cx  larga  fanguinis  euacuatione 
janguine  priuariyhinccjue  refrigeratto.  Ec  huiufvnodi  euacuationes  omni- 
no  funt  fymptomaticse,non  criticas ,  quomodocunquc  intelliganrnr,  fiue 
peiftcU,fiue  imperfe£t$.Cur  igitur  febris  increuerir  poft  euacuationem, 
conftat  exiam  dictis. 

d  Minxit  multum ,  turbatum  ,  album.  ]  Mictio  longe  diflimtfis  ab  ea 
Lariflx  Calui ,  quia  hsec  erat  talis  natura  operantc,  &  qnamuis  efTct  tur- 
bata  j  tamen  non  erat  exiis  ,  quas  denotant  humorum  agitationem  >  fed 
ideo  ficbat,quia  tranfmittebat  humores  noxios  ad  vias  vrinx  :  neque 
proptcrea  poteratconfidere,vt  ait  Hippocrates,quiamorbus  erar  crudus, 
&quia  in  multa,&  copiofa  vrinaminimaco&io  apparet:  tamcninfpicie- 
batur  naturae  motus  validus  in  expellendo  ,  hincque  fiebat ,  vr  maiore 
copia  cuacuata  ,  quod  reliquum  erat  breuiflimo  temporis  fpatio  euince- 
ret.  Hoc  verum  cfle  ,  quamuis  vrinae  perinde  vidcrentur  excerni  craili; 
pcr  turbidas,  hac  modo  intclligo,  id  habebant ,  quod  refidebant  fecundo 
diCy  ncque  proptcrea  erant  tam  bonae ,  vt  morbus  ftatim  conquiefceret, 
fcd  videbatur  inualefccre  ,  cum  dicat  omnia  tunc  fuiiTc  exacerbata.  Hoc 
euenicbat  quia  morbus  acutiflimus  citiflime  properat  ad  augmentum,  & 
hac  de  caufa  etiam  apparuit  euidens  codtionis  fignum,quod  augmentum 
denotar  jnam  primo  diccbat,non  fubfiderc,  modo,inquit,erant  quidem 
craflk  i  fed  magis  fubfidebant ,  quod  naturse  victoriam  demonftrabar  fu- 
pra  caufam  morbificam  :  codtio  enim  id  fignificat ,  veluti  alias  vidimus, 
Prxtcrca  iderat  boni,  qu6d  faftidium  illud  eft  fublatum.  Symptoma  non 
afpcrncndum,  prxcipuc  in  acutis,&  ob  hoc  dormiuit  ,quia  celfabat  ma- 
gna  vigiliarum  caufa.  Per  fomnum  fa£ta  cft  coctio,  virtus  firmata  eft,quo 
txiftcnte  non  poteft  pcriciitari  argrocans.  Eucntus  oftcndit  quando  fta- 
lim  eriam  fcbrisfacta  cft  mitior,humonbusad  bcnigniorcm  itatumrcd- 
a£tis,&  concoctis,  quibus  vcrbis  manifcftat  fecurum  xgrotantis  ftatum, 
dumair,a»/cc#4*,qjid  melius  poterat  cucnirc  ,  quam  inmorbo  grauifli- 
nio,  vidcrc  fymptomatum  quietcm  cum  ratione  ,  vrinis  coctis  cxiftenti- 

bur? 


Tars  III.        JEgrotus  VL       439 

bus,cum  mulca  fubfidentia.  Hoc  naturae  robur  confirmat  in  concoqucn- 
do,&  expellendo.  Et  Galenns  habet  in  comment.  Vbi  fecundo  die  homi- 
nem  faftidium  reliquiilct,&  dormiuiftet,  certior  iam  bretii  homincm  fo- 
re  incolumem  fpes  erat.  At  poftquam  tertio  die  eftent  optimae,  8c  copio* 
fifllmae  vrinae,clarum  iam  erac  quarto  dic  liberatum  hominem  in  morbo, 
sicque  vt  Galenus  prazdixic ,  eucnit  cum  quarto  die  per  fudorem  factum 
fueric  iudicium,&  integrum,id  eft,fine  recidiua,  &merito  ,  quia  fuit  fu- 
dor  rempeftiuus  :  praecefterant  cnim  figna  conco&ionis  perfedfcse ;  fudor- 
que  fuit,qualis  efle  debebat,fcilicet  multus,calidus,  &pertotum  corpus, 
&a?grotantem  omnino  fublcuauit  amorbo.  Iudicatiointegra.  Eadicitur 
integra  crifis  quar  omnino  «grotantem  liberat,&  totamcaufam  morbi- 
ficam  expellit,  6c  ob  id,  non  rediic.  At  quoniam  Hippocrates  fcribit  dis 
quarto  fa&um  fuifTe  iudicium  per  fudorem,  videtur  oriri  dubitatio  quse» 
dam,  quomodo  potuerit  fudorilie  eile  bonus,  &  perfecte  iudicans ,  cum 
ab  eodem  Hippocrate  4.  Aphor.  text.$6.  habeatur.  Sudores  e(Te  tantum 
bonos,fi  die  tertio,quinto,  Sc  casteris  fiant.  Qui  autem  aliis  diebus  fiiinc 
laborem  fignificare,&  morbi  longitudinem ,  &  recidiuam  ,  qua  de  caufa 
Hippocrates  addit  forralle, 

e  Non  redijt.]  Quafi  elfet  nouum  quoddanj,fieri  integram  morbi  fo- 

lutionem  per  fudoretn  in  quarta.  Hic  igitur  excludit  omnino  dies  pares, 

&  per  confequens  etiam  diem  quartum  ;  fi  res  ita  eft  ,  quomodo  faetum 

eft  integrum  iudicium  in  quarta.  Non  negat  Hippocrates  quartum  diera 

poife   iudicare  ,  &  reponi  inter  iudicatorios  :  id  enim  afnrmauit  in  1, 

Aphor.  text.14.   verum  aic  taro  euenire ,  vc  fiac  iudicium  per  fudorem 

quarco  die  ,  &  diebus  paribus  ,  hac  rarionc  ,  quia  morbi  per  pares  moti 

videntur  diutius  protrahi,  quam  poffint  die  quarto  iudicari  ,  quia  morbi 

acuti  vtplurimum  mouentur  per  impares.    Verba  Galeni :  Hunc  verb  a 

tertio  incipj&^    qui  anticipat  qnartum  in  breuioris  temporis  morbis ,  & 

pofi  hnnc  qufS^mfcripfit ,  vno  die  quarto  tardiorem  ,fic  enirnfere  in  om- 

niurn  exemplaribm  inneniesycum  quartm  dies  inAphor.  nondum  effet  afcri- 

ptmy  quamuis  hkdiesfit primm  iudicatorim.  Subdic  :  Veyumtamen  ipfum 

nunc  pr&termifit ,  vel  ipfe  Hippocrates  ,  vel  qui  primm  librum  iranfcri- 

pfit  :fi  verb  illum  omnino  Hippocrates praterijt  ,  hanc  ob  caufam  ipfumfe» 

ciffe  exifiimo  ,  quoniam  morbi  plurimi  peracuti  ,  qui  cum  fudore  indican- 

tur,tertio  ,  &  quinto  die  magis  ,  quarn  quarto  iudicium  fufcipiunt '.  Poftea: 

Rariores  enimfunt^  qui  die  quarto  iudicantur  ,  atque  fuit  hoc  a  me  inuen- 

tum  experientia ,  cum  ob  hoc  ipfum  valde  admodum  inquirerem  ,  qua  de 

caufe  dies  quarttu fuerit  ad  Hippocratein  Aphor.pr&termiffm.  Hocautem 

videtur  accidere  ,  quod  morbi  peracuti primam  ftatim  acceffionem  habent 

acutifjimam  ,  &  reliquas  illis  proportionales  perdiem  tertium.  Si  dicimus 

autem,  qubd  in  vshementioribm  acceffionibm  iudiciafiwit ,  &  qubdmorbi, 

qui  in  diebus  imparibm  acceffionemhabent  citius  iudicantury  qui  verbpa- 

ribufytardant.  Atque  idcbyetiamfi  in principio  aliquis  morbus  exacerbatur3 

hoc  magis  accidit  indiebusimparibm  \fi  tardare  debent  ad  dies  pares  ve- 

hcmentiores  accefjiones  transftruntur*  Hm  habeo,qiM  dicam  de  die  qnarto. 

De 


44°    Comment.  in  Hiftorids  Epidem. Hippl 

De  hac  eadem  re  habes  Galenum  loquentem  //£.5.  de  crif  cap.4.  H.icte- 
nus  igitur  Galenus,  quibus  foluk  dubitationem  propofitam  de  die  quar- 
to.  Quod  hoc  in  loco  fcribit  de  die  tettio  confirmat  lib.$.  de  diebm  de- 
cret.cap.%.C\z,  Huius  rei  gratia  tertius,&  quintus  merito  dccernunt :  non 
ex  lunari  circuitu  decernendi  potcntiam  fortiti  ,  fed  ob  violentam  ac- 
cefBonem  tertius  crifim  quarto  die  futuram  peruertat  *,  &  ideo  inter  iu- 
dicatorios  reponitur.  Sed  h«ec  fatis  pro  prasfenti  Hiftona.  Veniamus  ad 
curationem. 

Curatio. 

ET  huic  citiflime  erat  fubueniendum  vena»  fe&ione  ;  nifi,  antequam 
vocaretur  Mcdicus  praHieniiret  illa  fanguinis  pcr  nares  euacuatio. 
Tunc  Medicus  deber  confidcrare  virtutem,&  fimul  iuuamentum.  Si  in- 
tegre  foluitur  morbus,  bene  actum  eft  cum  ncgrotante  :  fin  minas  poteft 
ipfe  detrahere,vt  ex  ambobus  pcrficiatur  quod  necelTarium  eft  ad  morbi 
euictioncm  :  quemadmodum  enim  quando  fanguis  incipit  c  naribus 
fluerc,&  fupprimitur,  ftatim  Mcdicus  eundem  ex  brachio  cxtrahit :  per- 
inde  in  hoc  erat  agendumnonfufEcienti  euacuationepraecefTa,&  habito 
refpeduad  lienis  affectionem  ex  finiftro  brachio  extraxiffem  ,  quia  fic 
erat  imitari  naturam  :  qu6  enim  vergit,e6  ducere  oportet.  Quid  C\  illud 
fubIienofus,euidetem  licnisdenotafTet  phlogofim  ,  cuius  caufa  febris  fo- 
ucretunoportet  enim  aliquam  fcbri  praeftitific  caufam,dum  ex  nare  fini- 
ftra  fluente  fanguine  iutus  eft  euidenter.  Si  poftea  nullo  impediente  fuif- 
fet  euacuatus  ventriculus ,  nullum  incommodum  efTet  fequutum  tantare 
poftea  fyrupis  rcfrigerannbus,fcbris  cfFeruefcentiamdemulcere,eratper- 
neccfTarium.  Alexipharmaca  vtilia.  Fri&iones,  cucurbitulae,&  vno  verbo 
reuulfiones  facerc.  Neque  enim  adco  crat  vrgens  dolor  lienis  ,  vt  ad  fe 
traherct  curationcm3qui  fortaife  folutus  eft  fanguinis  cuacuatione  e  partc 
finiftra.  Victu  vti  tcnuiflimo.  Poft  morbi  dcclinationem  fi  ncceflitas  vr- 
gebat  pnrgare  fyrupo  iofaceo,violaceo,eo  id  genus  aliis.  Quod  fi  poftci 
foluto  grauiori  morbo  ,  lienis  afTectio  ingraucfceret ,  aut  faltem  adhuc 
modicum  argrotantem  infcftaiTet  ,  tnnc  cxpediebat  huic  parti  prouidere 
intcmisjcV  cxtcrnis  medicamentis.  Primum  ,  fi  Galeno  credendum ,  qui 
//£.13.  meth.  cap.18.  fcribir  liencm  cxpurgari  pcr  aluum  ,  erat  aliquop 
medicamcntum  exhibcndum,  quod  ad  intcftina  duceret :  nam  C\  id  a  na- 
tura  fiar,  fequitur  iunamcntum  ,  per  confcquens  Medicus  cum  fit  narurar 
imitator  ,  dcbetad  candcm  parrcm  matcriam  duccrc.  Id  confirmatur  ab 
Hij  pocratC  6  A\ rh.text.^.C\c:Lienofis  dijficultas  inteflinoru  fuperueniens, 
bonum.  Et  hoc  cft  inrclligcndum  quando  fcquitur  ratione  tranfpofitio- 
nismarciix  ,  &  euacuationis  humorum  craffmim  ,  ac  mclancholicorum 
licni  infcrrorum.Addit  Galcnus  in  commcm.^.ad  text.Ilippocratis:Nam 
alicjuando  fu^jt  modumcxccdami&  extcndamnrjunc  noxi&funt  tgrotan- 
tiltu^  cjuia  cjuemadmodum  Cjuicumque imrnodcrata  etiacuatio  ducitad  hy- 
-drepcmjta  h*c  tjuoqnc.  Quarc  in  hoc,rcftuutoa  prioic  moibo,pro  cura- 

t;one 


Pars  III.         jEgrotm  VI.      441 

tione  tumoris  lienis  poterat  exhiberi  medicamentum  huiufiiiodf ,  quod 
reciperet  fpecieru»oi  hierse  fimplicis  3.  iij.  diacat.  ^.  ;.  &  cum  faccaro 
bolos  concinnare,aut  etiam  exhibere  mell.  rof.  folut.  cum  fyrup.de  fumo 
terrse ,  &  lenitiuo  potum  prjeparare.  Poftea  ad  deobftrucntia  dcuenire 
rauo  di&at ,  vt  qua?  eft  in  vifcere  obftiuctio  tollatur  :  verum  cum  morbi 
lienis  fint  contumaces,&  difficile  euincantnr,expedit  repetitis  vti  purga- 
tionibus,lenioribus  prasmiflis  medieamcntis,  ad  validiora  venientes,quse 
nihilominus  fuftinet  pars  haec  1.  de  compof,  rnedic.fecnndum  loc.  fuiflenc 
non  inutilia,fyrupi,deco6ta  parataex  fumo  terrae  lupulis,  corticibus  cap- 
parum,foI.  ceterach.tamarifco,fraxino  ligno,&  id  genus  alia,cum  oxyme- 
lite  fimpl.  aut  cum  hac  decoctione  poterat  oxymel  longum  fecundum  ar- 
tem  parari ,  &  per  aliquot  dies  afTumere  ,  &  ante  fyrupos  exhibere  tro- 
chifcos  de  capparibus.Poftpurgationem^expcdiebat  theriacam  cxhiberc, 
a  Galeno  in  lib.  de  theriaca  ad  Pifonem  commendatam  ,  &  tandem  ad 
chalybem  in  huiufmodi  cafibus  veniendum  eft,  quod  medicamentum  ab 
omnibus  pra&icantibus  tanquam  maximc  proficuum  proponitur.  Exte- 
rius  funt  fomenta,cerata,emplaftra  ,  vn&iones ,  quae  omnia  non  incom- 
mode  polTunt  haberia  pradticantibus.  A  Galeno,  Actio,  &  aliis  :  neque 
enim  animus  ad  hascproponenda  eft  conuerfus*  Ced  ad  Epidemiornm  hi- 
ilorias.  Ob  hoc  his  omiffis  veniamus  ad  Hippocratis  verba,  quae  fic 
habent. 


APPD2T02    EBAOMOS. 


^Egrotvs    VII. 


N    A€J\ipoicn  rlw 

<Z3-Ctpj2V0V  ,  h  uctii- 
^to    3vn     T    hprjQ 


BDERi£  a  vir- 
ginem^qm  inve- 
flibufa  templi  &- 
,  grotabat  ,  febris 
aaxhg  iA&&.  !w  3  <h^to<hg ,  £  acuta  cepit ,  &  ardens  :fiticu- 
a^u7rv(&  xuTiZn  3  tu  ywucu-  fafa  erat ,  &  inf&mnis : b  men- 
Mct ,  wt^rv  cwTTJ.  $  ,  uo7}  ttoK-  fes  autem  ei  primum  profluxe- 
A«  ,  ^<5o£©> ,  <p&tu*<hi$,<i?Kvz-  runt.  Eam  fexto  die  multum 
m-  K  '  H&  *  oujt^v.  v&t,  te£u  cepitfattidium , c  rubuitcolore 
Pidjjgpu  c/g.  tu  <sr&  tLo  w  phceniceo ,  languebat.  Septimo 
Kilw  onc  Iw&xH-  *l  5  't&Qtotng.  die  eadem  erant:vrin£  tenues, 
TWMrs  b£vg.  u^v7rv(^.  doa><hg.      fd  boni  coloriswenter  commo- 

de  habebat.  OcJauo  ^furditas^ 
febris  acuta  :  infomnU  D  faftidiofa  :  horrebatcjue  ,  <*    mentis 

Kkk  erat 


442-  CommentJnHiftoriasEpidern.Hipp. 

(peiKO)J\i$.   Kaf'<vo<l.  £&t  ofJLQta.  erat  compos  ,  vrina  fimiles. 

cjn*tw  sl&rajumv  <&  mg  iicQfAk-  Nono  ,  nthil  efi  immutatum, 

rit&  %-m  n  yx£<pc<mq  <&ctpip8jjz.  nec  proximis  diebus  ,   manft 

/J'' ,  7»  *£  yvclptjc,  m&%ichci,Q  itemfurditas.  Jj>uartodecimo9 

Tivpirq  £ujuiJ)&K&.  *£',  2>1&t  pi-  mens  perturbata  fuit  ^febris 

viv  ippvyj  <ar*Au.  yi  acoOojaiq ,  c/sj-  remifior.  Septimodecimo^mul- 

x&t  £iwiJh);tt.  ^.rdgtTro/L^Jctty  tum prorupit  ex  nartbus.  Sur- 

don.  KcetpoTwc.  z»Ilv.  td  ©^cA«-  ^//^"  ^y?  nonnihil  imminuta. 

p&*.  k\  t&oJtivcJtujH)  K&poTvC)  Sequentibus  diebus  eam  falii- 

'sP^cjiMp®*'  <t7rthi7n\\  vjAoppd-  dium  ,  furditdfque  tenebant> 

yr\nv  (mk&>  2\&  ptviv/Uptatnfj  erdtcjue  delira.Vigefmo^ei  pe- 

wnvf©'.  kS\  o  7Wfir<;  \jz?iq>t-  des  dolebant  ifurditas ,  ejr  de* 

«4?v.    Kci^ceoiq    7ru>\iv.    <&oJhi{j  lirium  eam  deferuerunt ,  ali» 

ccfiwn.  fsrapifji{vi  <zf^*si7Tn.  k£  ,  quantulum  e    naribus  fluxit^ 

iJpocn  tzs-oTka.  dmo^.  \\uA-  fudauit  ,e  febre  fuit  liberata. 

cpcacnt  cJz;if\i7rtv.  v\  r  <moStev  visre*  ^uarto  &  vigefimo  ,  repetijt* 

(jRfjiv  gJwjyi.  t<zcT£  ctMa  nhkccc  furditas  rcdijt : pedes  f  afidue 

oKexSw.  dolebant ,  mente  excidit.    Vi- 

gefmofeptimo^multum  Zfuda- 

tiit  ,febre  caruit  >furditas  eam  reliquit :  rcftabat  pedum  dolor. 
h  Cxterofuit  exaffe  iudicata. 


COMMENTARIVS. 

(SZw$$.  Ncredibile  eft  quanta  mala  pattantur  adolefcentuU,qui- 
£vJ^$  ^Lls  non^urn  rnenfcs  erumpcre  cccperunt,inftam  tamenifanguis 
ffiMj*  cnim  illc  >  411*  incipit  congcri  i  &  ad  cxpulfioncm  praeparari, 
dum  cxitum  non  inucnit,  innumera  infert  mala ,  quotidiana  expcrientia 
id  confirmat.  Probat  Hippocratcs  apertiffimis  vcrbis  lib.de  morbis  virgi- 
w/i7w,r^A7.i.quo  in  loco  fctibit.  Intcr  illas^cjfc pracipnc  virgines  nubiics>& 
maturas  viro.Poflca  */////;,  inquit ,  fanguis  in  vteros  confluity  velut  cjfhtxu- 
riu.  Ortum  igitur  oftulum  exiiiu  nonfucrit  apertumfangttis  atitcm  amplttu 
flrtxerit  propter  cibos>&  corporis  rnagnitndincm.ftne  atigmcmmnjttnc  flin- 
gttis  nonhabens  effiuxum.prA  multitudinercftlit  ad  cor,&  ad  fcptum  Xtanfk 
ucrfum  ,  tk.  qus  (eqiumcur.  Ilnic  mod6  fcbris  fucccnfacft.  Hzcquas  ab 
I  lippocracc  cnarrantur  non  fiunt,  nifi  inftautc  tcmporc  menfipm,eft  au- 
tcm  tcmpus  pubcrtatis  :  Gale^DS  huius  tcnninum  conftituit  dccinmm- 
quaitum  annu!n,cuiui  OCCaGone  lib.x  i.  method.cap.14  &\c.tb*t\Ante  dt- 
iimHmquanum  annnm  ,  nnllo  modo  effe  fangnincrn  mittendmnpneris  ,  & 

rationcm 


Tars  III.        Jzgrotut  VII      443 

rationernreddebat;7«/<*,  iumfint  ca\idi>&  humidi>plurimus  fubttantU ef* 
fiuxus  fit  quotidie>vt  videatur  notura  moliri^quod  ab  artepoffet  defiderari. 
ld  quodfcribitur  tuc  a  Galerjo  intelligendum  eft  vtplurimum  fieri :  nam 
ipfe  nullum  cerrum  pubertatis  terminum  conftituit,  Ub.yAphor.text.ij. 
Inciplunt  cjuidem pubefcere pueripoft  annum  decimumquartum.  Qui  vcrd 
prope  hanc  setatem  acccdunt  ,  funt ,  qui  duodeciraum  ,  aut  tertiumdect- 
muin,aut  quartumdecimum  etiam  agunt  annuro.  Neque  enim  eft  vnns 
omnium  certiflTmus  terminus  pubertatis.Calidi  enim  citius.  Frigidi  tar- 
dius  pubefcunt.  Ex  quibus  foluitur,  quae  contradictio  apparet  in  Galeni 
di&is  loco  meth.  cltato  :  nam  ,etiamfiinterdicat  omnino  ante  decimum- 
quartum,tunc  loquitiu  in  generc,nonconfidcrans  determinatam  corpo- 
rum  conftitutionem,  quod  verum  fitjaitefle  confiderandum  an  pueri  ha- 
bicus  fit  mollis,  an  durus,  &  alia  expendit,  quae  faciunt  ad  maiorem  iftius 
rei  certitudinem.  His  fic  habentibus,non  eft  mirum,  fi  quo  temporepu- 
befcunt,magnse  fiant  corporis  mutationes  ,  ac  in  fceminis  praecipue  pro- 
pter  menfium  eruptionetu  j  imm6, fi  quae  finc  affedtibus  obnoxiae,  folenc 
liberari  in  pubertate>vti  in  dies  obferuamos.  Hi,  Ci  apparcntibns  menfi- 
bus  non  finiunc:aut  vnquam  pofthac  liberanturjaut ,  non  nifi  longiffimo 
temporis  interuallo,&etiam  confenefcere  confueuerunr,  vt  Hippocrates 
habet  lib.$.Aphor.text.i&.Fieriin  his  astatibus  mutationes  etiam  Hippo- 
crates  teftatus  cft  4.  in  G.epid.text.ij.  Hsec  cum  ita  fint,  veluti  cum  Ga- 
leno  di&tim  ,  non  eft  quid  nouum  febrem  huiufmodi  fuifte  fuccenfam, 
qualis  defcribicur,  quia  &  Hippocrates  fcribit  lifr.  de  virginum  morbu^  &c 
JeHione  Aphor.citatafebics  concitati,&  quamuis  dicat,  vtplurimum  eiTe 
chronicas,  nonimplicat  tamen,  deteriori  corporis  conftitutione  exiften- 
te  ,  raorbos  generari  grauiores ,  &  hacde  caufa  praefentem  aegrotantem 
perinde  fuiiTe  affli6tam,ac  ex  hiftoria  conftat,ex  qua  videmus  maximam 
crudorumhumorum  copiam  fuiiTe  congeftam,qui  diutius,quam  par  erac 
retenti ,  putredinem  conceperunt  intenfiqrem  &  inde  grauiter  adeo  fuic 
rnale  afFe&a,  vt  vacillaret  inter  fpem,  &  metum,  moritura  etiam,  nifi  na- 
tura,  vt  fui  moris  eft,  euacuationibus  infignibus  iuuifler,  cuius  occafione 
vrinar  nunquam  fuerunt  ad  perniciem,  quod  Galenus  incomment.  expli- 
cat  fic  :  Ex  humorum  abundantia  h&c  videtur  tgrotajft  ,  &  cjuantum  por- 
tendebant  primafymptomata^  mortem  certe  huic  timeres  >fed  bonm  vrina- 
rum  color  in  ijs  ,  qui  humorum  copia  laborant ,  maximum  eft  fignum ,  qu<t 
qula  craffk  non  erant  ,fore  longiorem  morbum  denunciabant.  Vt  autem 
haec  euidentius  paceant,  percurramus  diligentius  hiftoriam  ,  qu<e  fic 
incipit : 

a  AbderA  virginem  febris  cepit  acuta,  &  ardens.  }  Ardenris  fcbris  fi- 
gna,vtiahas  d'£tiim  eft,funr,exurens  calor,&  fitis  inextinguibilis,cui  fae- 
piflime  adiungiturfaftidium.  Hoc.cum  ita  fit,  cumcaufa  addit,fuifle  fiti- 
culofam,&;  infomnem. 

b  Menfes  ei  primum  profluxerunt.]  Illud,  qno  fublato  ceftat  morbus, 
eftipfius  caufa.  Itaque  ^ii  fupponamus  in  id  genus  moibi  incid.iTc,  quia 
iflftareiit  raenfes>&;  tamen  non  flucrent ,  debebat  melius  habere  ,  iifdem 

Kkk    2  erumpen 


444    Comment.  in  Hiftortas  Epidem.Hipp. 

erumpemibus.  Vetum  Hippocrares  ^.Ub.Aphor.text.^yM :  Si  menflrua 
plurafiant,  accident  morbi  \  & ,  fi non  fiant ,  ex  vtero  morbi  contingunt. 
Iraque  in  mulieribus  moibi  vrplurimum  eueniunt ,  quia  plus  iuftoeua- 
cuenrur  :  id  contingit ,  fi  ora  vaforum  quas  pertingunt  ad  vterum  ,  vltra 
modum  aperianrurrerfi  fi  fanguis  vel  calidior,vel  tenuior  fiat :  etfi  totum 
corpus  proptermalum  habitum  aliquem,aggrauetur  fanguine,  quem,li- 
ccc  modum  naturas  conuenientem  now  excedat ,  expellit  ad  venas  ,  qnse 
in  vtero  funt ,  vtin  rheumaticis  difpofitionibus  accidit  ex  vna  parte  ad 
aliam.  Hoc  igirur  modo  mcnftrua  plura  fiunt.  Paucioraautem  efle  fo- 
lent ,  quotiefcunque  vense,qu:e  deferunt  fanguincm  ad  vterum  ,compri- 
muntur  j  vel  obftrudtionem  aliquam  patiuntur  ,  quia  fcilicet  fanguis  fir, 
quam  par  eft ,  craflior  ,  vel  ob  id ,  quia  vafa  fint  frigidiora  ,  aut  robufta 
ade6,vt  quod  influit,  non  admittant.Ita  Galenus  in  comment.ln  hac  non 
fuerunt  plura  ,  non  omnino  fupprelTa  :  Quomodo  igituripfisapparenti- 
bus  ,  p,on  eft  fedatus  moibus  ?  Quia  diminute  fluxerunt ,  quotcmpore 
omnia  furfum  recurrunt ,  vt  in  dies  obferuamus.  Huic  idcm  contigifle 
conftat :  nam,  etfi  vtpluiimum  ipfis  principio  erumpentibus  ,nunquam 
euidens  quantiras  euacuatur  fanguinis  menftrui ;  tamen,  fi  noneftinfi- 
gnis  praua  difpofitio,neque  grauiter  affliguntur.  Ha^cautem  grauiflimum 
habuit ,  quia  propter  prauam  difpofitionem  maioreuacuatio  erat  necef- 
faria5quae  cum  pro  ratione  morbi  non  elTet,  ftatim  febricitauit,vcnisim- 
pertitaaffectione,  pars  autem  fubtilior  ad  fupernas  partcs  recurrens :  cV, 
vt  cft  confuetum  in  vtcri  affeftibus ,  ore  ventriculi  patiente  fa&a  eft  fa- 
ftidiofa,&  multum  ,  copia  vaporum  furfum  lata.  Ad  caput  poftca  perue- 
nicntes  faciei  ruboremcaufarunt,quodintelligitperparticulam  illam, 

c  Rubuit  colore  phoeniceo.]  Hoc  cft  fymptoma  admodum  familiare 
mulicribus,aut  omnind  non  expurgatis,aut  parcius,quam  cxigat  prsefens 
ftatus.  Et  quotiefcunque  interrogabitis  mulierem,&  dicet  pari  quandam 
faciei  phlcgmonofam  difpofirioncm  ,  tunc  fine  dubio  id  caufat  diminu- 
ra  ciiacuatto  :  pcrfentiunc  enim  tunc  vaporcs  in  facic  quafi  igneos,qui  vt 
fubiilcs,  facilc  euancfcunt  ,  fed  iteraro  aftligentes,  quod  Galenusctiam 
confirmat  lib.de  venxfitl.  aduerfus  Erafifirat&os  cap.i .  his  vcrbis  :  Tr&- 
ttrea  ,  muliercuUm  cjuandam  ,  cjua  viginti  vniufquc  annorum  atatem  age- 
bat,  ac  ex  menfirua  purgationis  retcntione  faciem  habebat  rhbicundam  ,  & 
qu£  Icquuntur  Illud  rubuifie  colore phceniceo^crinde  cft,ac  fi  diccrcr  mul- 
tuiB  rubuiilc.  Nomen  dcductum  a  veibo  Grxco  Qoivio-o-a ,  quod  cft  i  ubc- 
facio.  Er  Gilenus  idem  $.method.cap. ^xonfiimztydum  air,f  •JyjJ/uir,  figni* 
ficarc  rubefa&ionera ,  quae  vcl  pcr  ihapfiam  ,  vcl  finapi,  vcl  cale  aliquid 
cxcitatur.  Accidir  fic  arTe&il  ,  vcluti  iis ,  qui  vcl  vttica  confricantur ,  vcl 
vcincribus  caHuntur.  Dicitur  paritcr  fecundum  aliquos  color  phceni- 
ccus  ,  qualiscft  fljs  rubri  papaucris  ,  aut  mali  punici.  Rutilus  cnim  cft 
color  is,&  igncus,cjui,quia  fcpc  accidit  elephantiau  ,  inde  &c  qoixnwoi  y«- 
rfr  ab  Hippocrarc  \K**twiUr.<  dicitur,  aut ,  vt  alij ,  quia  in  Phcenicia  ,  Sc 
aliis  Orientalibui  locis,frcqucns  cft  clcphantiafis.  Vtcunquc  fit ,  rubcdi- 
ncm  nnximam  conuaxcrat  facics  proprcr  copiam  ianguinis  mcnftrui 

fubtilioiis 


Tars  III.        JZgrotus  VIL     445 

fubtilioris  fupernas  partes  pecentis :  nifi  enim  craffior  humor  fouiiTet  fe- 

brem  ,  non  elTec  tandiu  produ&a  ,  hinc  etiam  corporis  languor,  corporc 

copia  grauato.     Huiufmodi  languores  habet  Hippocrates  fufpeclos  2. 

prorrhet.text.  < .his  \ez\>\s\Qu&pr&ter  vacuationis  vaforum  rationem  con~ 

tinguntimpotentU.inftrmitatefque^non  exiftente  vaforum  vacuatione,maU. 

Addit  Galenus  :  Quod  dicitur  tale  eft.  Inualidos,  tanguentefque  in  opera- 

tionibm,ficuti  plurimum  vacuatos  in  periculo  effe  exiftima>]i nuita  in  ipfis 

fit  fatlainfignis  euacuatio.  Nam  ,fivirtmfihe  vlla  manifesla  vacuatione 

imbecilla  fueritigrauatem  oftendit  copiamyvel  vnim principiorum  intempe- 

riem.  In  hac  segrotante  nulla  fequuta  eft  infignis  euacuatio,ergo  grauan- 

tem  copiam  adfuiiTe  dkendum  eft,  &  hac  de  caufa  fuiiTe  languidam,quod 

certiflimum  eft  ,  neque  debet  in  dubi.um  reuocarL  Eadem  fententia  legi- 

tur  apud  Hippocratem  lib.i.comment.i.Coacar.text.iy.  Neque  celTabant 

fymptomata  illa,  fed  perdurante  fomite  ,  eadem  etiam  extabant  fympto- 

mata  die  feptimo  ;  vcrum  id  erat  boni ,  quod  fi  non  diminucbantur,  ne- 

que  magis  ingrauefcebant,  &  nihilominus  vrinas  perfeuerabant  cum  bo- 

nitate  coloris  ,  ex  quibus  falus  poterat  fperari  in  virtute  valida,  quoniam 

diutius  laboraturam  facultatem  denotabatearumdem  tenuitas.  Idemde 

Clazomenio  habemiisfft  cuim  comment.  fic  fcr^bebat  Galenus  :  Planum 

ergo  eft  tenuesfed  boni  coloris  vrinas,  ob  coioris  bonitatemfaiutempromit- 

teretquatenm  autem  erant  tenues}hacJcnm  tempm  requirebant  concotliom. 

Si  fuiflent  cralTa:,  fuiflet  morbus  breuior  ,  quiamaiorem  denotafTent  co- 

&ionem,&  prxter  id  fuilTet  euacuata  materia  peccans,cum  xn  morbis  ab 

humorum  abundantia  genitis,  plurimum  refidere  in  vrinis  oporteat,Ga- 

lcno  confirmante  tib  .i.prognoft.text.iG.  Addamus  ,  quod  inter  bona  erat 

depucandum  ,  ventrem  commode  habuilTe.    Venter  commode  habet, 

quando  deiectio  molis  ,  conftanfque  eft ,  &  eo  tempore  fecrcta  ,  quo  fe- 

«unda  vaietudine  aiTueuit,fi  copia  ex  ratione  ingefti  cibi  eft :  fi  enim  talis 

cxcernitur,inferior  venierbene  valet,itaHippocrates lib.i.progn.text.i$. 

&  ibi  fine  dubio  loquitur  de  ventre  inferiore  ,tuncque  eftindicium  non 

tantum  infeiiorem  ventrem  bene  valere  ,  verum  etiam  nihil  in  enm  de- 

cumbere  ex  vifceribus,  hepate ,  &  liene  dico.  Hoc  idem  repetit  Galenus 

l.decrif  cap.w.  Quid  igitur  intelligat  Hippocrates  per  ventrem  com- 

mode  habuiiTe,&  quomodo  inter  bona  depntari  debeat,  vidimus.His  fic 

habentibus ,  neque  tamen  ille  recurfus  humorum  poterat  retardarx ,  fed 

quemadmodum  faciem  infeftabac  :  ita  etiam  aures  laedebat ,  in  quibus 

fa&a  obftru&ione  ,  furditas  cft  fequuta  ,  &  in  hoc  humorum  recurfu , 

erat  etiam  faftidiofa,  &  Ci  hoc  accides,fit  quammaxime  familiare  in  men- 

fiumrctentione.  Erat  infomnis  ,  tum  quia  faftidium  illud  iniomne  facic 

aegrotos  ,tum  etiam  quia  magis  calefa&o  cerebro  infomnes  fkint ,  mi- 

rum  citius  nondelirafie  ,  cum  fint  haec  accidentia  bilis  confc&anea ,  &C 

qui  ita  ahiciuntur ,  delircnt  non  difficile  :  funt  cnim  vigUiae ,  &  furditas 

«lclirij  antefignana,  Hippocrate  docente  tib.i.prorrhet.  text.io.  his  ver- 

bis :  Vigitames  cumfurditate  cito  vehementer  infaniunt.  Et  videtur  Hip- 

pocrates  addere, 

Kkk     3  d  Mentis 


4  4  6    Comment.in  Hijiorias  EpidemMipp. 

d  MentU  erat  compos.]  Quafi  dcbuiflec  fic  affecta  delirare,cY  prsefertim 
au6ta  febre  ,  quod  cxprimit  per  verbum  illud  acuta  ,  eo  rempore  folenc 
in^rauefcere  accidentia  5  vc  non  immerito  potuerit  horrere  ,  vtero  ma- 
gis  patiente  :  func  enim  familiares  in  mulieribus  horrores  vtero  ner- 
uofo  exiftcnte,  ita  &  ingrauefcere  folet  capitis  affe&io.  Veriim,  etfi  finc 
delirij  nuncia,  non  ftatirn  in  parte  imprimitur  ea  difpofitio,  quas  delirium 
concitare  poflir,  fed  tra&utemporis ,  putredine  au&a  ,magis  parte  reci- 
piente  laefa.  In  hoc  accidentiurw  grauium  concurfu,non  eft  audta  humo- 
rum  malitia  in  genere  venofo  ,  quando  fcribic  vrinas  fuiife  fimiies  :  id 
eft,boni  coloris;  fed  cenues ,  longitudinem  minantes,  3c  per  confcquens 
in  virtute  imbecilla,  periculum  aliquod  ,  Sc  eo  magis,  cum  partem  prin- 
cipemaffectam  oftendcrenc ,  &  perfeuerarent  vfque  ad  nonam.  Quando 
ipfe  fcribit  nihil  effe  innouatum  ,  Ced  permanfnTe  omnia  &  fimul  furdira- 
tem.  Ar,ad  quid  addere.  Manfit  itemfurditas  :  Nonne  crat  fatis  dixifle, 
7tono  nihil  effe  immutatum  vfque  ad  decimamquartamfwi  quibus  includi- 
tur  &c  furditas.  At  enimveto  hinc  eliciamus  licet ,  quanti  faciat  partis 
principisla:fionem,qux  folaredditMedicum  ambiguumdecuenru  :  nam 
cum  furditasfupernenic  ,  minatur  delirium.  Hoc  fymptoma  quanti  fit 
facicndum  inmorbis  acutis  nofcent  iuuencs ,  ciim  Medicinam  facienr, 
&  pratcipuc  ipfa  furditateperfcuerante  ,  quodgrauius  eft,cum  mala  figna 
cun&andofoleant  fieri  deteriora,quod  etiam  in  hoc  experimur,  cum  de- 
cimaquarta  dciira  fit  fa&a.  Quomodo  ,  cum  remiflione  febris,  au&a  eft 
capitis  affe&io  ita  ,  vc  in  delirium  inciderit.  Non  eft  quid  nouum  harc 
in  morbis  euenire  ,  quod  fiepiflime  vidi :  nam  aliquando ,  qui  humores 
erant  incapite  firmati ,  tardius  diflipantur ,  quam  fedetur  gencris  venofi 
affectio.  Prauerca,quemadmodum  fcribit  Hippocrates  fa^piflime  conrin- 
gere,  vt  humores  a  venis  ad  neruos  tranfmittantur ,  &  fuperuenicnte  tre- 
morcftbrcm  reddi  mitiorem  j  itahic  dicerem  humoresfacientes  febrem 
impctuofius  illatoseireadcaput,&obhocfublatofomitefebris,remiflio- 
ntm  habuiiTe,caput  autem  magis  laTum,quod  facilius  fuit  fa&u,  cum  iam 
ciTet  furda.Haec  humorum  impulfio  ad  parcec  fupernas  potcrat  fpem  pra> 
bcre  hqmorrhagic^propterea  quod  huiufmodi  accidcntia  folcnt  fieri  a  ma- 
tci  ia  acri,&  mordaci,qua:  ad  partcs  fupemas  clata,venas  aperire  erat  apta, 
&  foitaffc  in  vehemcnte  infaniam  incidi(Tet,nifi  ellec fubfequuta  harc  fan- 
guinis  euacuatio,qua:  larga  fuir,cum  dicat  multum  prorupille.  Hoc  quod 
dicitur  poteft  colligi  ex  Hippocratc  i.in  ^.Coacar.  r^a^.iy.ibi  fic  legimus: 
ln fcbre ardente  ,  auriumfonittu  fuperueniens  ,  cum  vifta  obfcuritate  ,  & 
grauitate  in  nares  incumbente  ,  vehementern  itifaniam  ,  firmdmque  de- 
numiat ,  nifi  largiter  fanguts  profluat  e  naribm  ,  tjuia  hac  fuperuenicntc 
euacuatione  toilitur  caufa  illa  acrisy&  mordax^tu  venarum  ora  aperiebat, 
&  per  confcjuens  toRitur  omnino,aut  diminuit  ur  furditas ,  pro  ratione  eua- 
iuationis  \  iam  enim  antca  dillum  efl.furditatem  e  febre ,  profluente  en/i- 
ribiufanguine>  &  aluo  turbatafblui,  &  locjtiitur  de  temporanea  furditate, 
de  cjua  iamfatis  in  feperioribn*.  Si  igitur  hoc  modo  furditas  foluitur,cur 
&  huic  idcru  non  contigit  ?  Miium  di&u  >  quantopcrc  corpus  difficilc 

cuacuctur 


Tars  III.       \&grotm  VI L     447 

euaeuetur:,veluti  in  dies  obferuamus  in  iis  qui  cum  fudoribns  perfeueran- 

tibus ,  dc  aliis  Iargis  euacuationibus  nihilominus  fcbricitanr.  Ec  notate 

Hippocratis  verba  in  hiftoria  Metonis,  non  dicir,  largam  fanguinis  eua- 

cuationem  liberare  omnino  ,  fed  ait,/Wv,&  tamcn  dicic  largam.  Ergo  etfi 

largiter,&  in  hoc  fluxcric  fanguis ,  non  eft  mirum,  fi  omnino  non  eft  fo- 

lurus  arTectus  ,  quia  nondum  crac  morbo  par :  neque  materia  erac  adeo 

difpofua,vtad  vnicamexpulfionem  refcruaretur.Meto  ctiam  fuitdelicus, 

6c  alia  paiTus  eft,etfi  cam  iargicer  fluxeric  fanguis,vc  vidimus.  Verum  nc- 

que  fuic  inutilis  j  quoniam,fi  febrem  refpiciamus,fuit  vtilis,quia  fanguis 

c  naribus  profluens  bonum,prcefercim  cucn  furditate  ^.Aphorifm.text  .60. 

Si  menfium  fuppreffionem ,  vciiis  :  nam  fanguis  e  naribus  profluens 

bonum,  $.Apher.text.$$.  At  requirebat  morbus  nouos  naturac  impetus, 

quibus  fc  eximeret  a  peccantium  humoru  moleftia,&  quo  magis  ad  Jon- 

ginqua  materia  tranfmittcrerur ,  ed  falutarius  exciciiTec ,  cum  necciTario 

fuillec  fa6ta  diucrfio  a  furpernis  ad  inferna ,  qui  morus  maximeeftirt 

morbis  magnis  expecendus  ;  modo  refpondeat  morbi  magnitudini  ,  aut 

falcemdiminuac  afTe&um;  reliquum  pofteafacilius  fuftinet  in  pofterum, 

dc  euincic.   Ifte  natura*  motus  apparuic  dit  vigefimo  ,  cum  maximo 

aegrotantis  commodo,  poftquaminccepit  dolor^infernarum  parcium,pe- 

dum  fcilicec.  Ecfi  attenditurin  omnibus  conferentia,  &  tolerantia,  pro- 

fe&o  contuliiTe  iftam  depofitionem  conftabic  ,  fi  Hippocratis  verbaat- 

tendamus  ,  qui  o\i,ftatim  apedum  dolore  omnino  fublatam  fuijfe  furdita^ 

tem,&  delirium  :  nam  quemadmodum  illa  infeftabant ,  quia  recurrebant 

omnia  ad  fupernas  parces,erac  conueniens  mucaco  nacuras  raotu,eas  fuif- 

fe  infeftatas  partes,ad  quas  procumbebat  humor,fed  difpari  euenru,  cura 

illa  elTec  periculofa  ,  hasc  aucem  depoficio  quammaxime  vcilis  ,  vti  iam 

cum  Galeno  vidimus  \  ferri  namque  abfceflus  ad  quammaxime  longin- 

quas  parces,eftadmodumcommodum.Verum  dum  Hippocraces  nihil  de 

yrinis  dicic ,  credibile  eft  fuiiTe  eafdem  ,  videlicet  boni  coloris ,  (ed  ce- 

nucs,cuius  caufa  non  tantum  erat  fidendum  alleuationi,quin  eiTet  fufpi- 

candum  de  reditu  :  neque  enim  perfedta  fiunc  iudicia  tam  facile  crudo 

cxiftentemorbo.In  hoc  oportet  cautionemadhibere,ncquea?grotantium 

querimoniis  gratificari,quia,cum  morbus  repetit,  norTeiufdem  cruditati, 

fed  Medico  adfcribitur.Quam  e(Tet  humoribus  repletum  corpus,&  quan- 

topere  opprimeretur  natura,ex  diuerfis  repetitis  euactaationibus  licet  con- 

iicere.    Tentauit  natura  fe  eximere  a  farcina  fanguinis  euacuatione, 

vteri  purgatione,  materiae  depofitionc  ad  infernas  parres,fudore,  iterata 

fan^uinis  effufione,nec  propterea  rot  euacuationes,etfi  iuucrunt,fuerunt 

fufficientes  ad  inferendum  perfectum  iudicium.Vos  igitur,cum  videbiris 

naturam  per  varias  partes  crifcs  tentare,  eiicite  ex  hoc  narura»  oppreffio- 

nem,neque  tunc  fine  pcricuio  cft  afgrotans,nifi  firmis  fic  admodum  viri- 

bns ,  vthsec  cumnefciat  Mcdicus,  quorfum  firmorbu  seuafurus,poteft 

cnim  aliquando,  prasrer  expectationem  fuccumbere.  Illud 

c  Febre  liberata  ,  ]   non  facit  fidum  iudicium  ,  cum  non  fic  mos  Hip- 
pocratis  hoc  loquendi  modo  ,  fidum  ,  &  perfectum  fignificare  iudicium; 

inter 


448    Comment.in HtFtorias  Epidem.Hipp. 

interquiefcit  multoties  natura,iam  antea  defatigata,feddcnu6  infurgit  ad 
pugnam,&  repetuntaccidentia,qua:  e6  maiorem  incutiunt  timorem,quo 
maior  erat  perfe&ae  falutis  concepta  fpes.Eccc  quarto  &  vigefimo  kerum 
fuccenfa  eft  febris,  6V  furditas  rediit,  cum  delirio;&  cameninquit, />**/« 
affidue  doluijfe.  Tanta  erat  humorum  copia  ,  vt  pars  tenuior  ad  fupernas, 
partes  elata  iterum  cerebrum  afficeret,quod  non  fuit  difficjle  fuccenfa  fe- 
bre,quotemporeebullientibus  humoribus,&  efFeruefcentibus  impetuo- 
se  fuperna  petunt.  At  quoniam  natura  iam  euafcrat  fuperior,maiore  ma- 
teriae  peccantis  portione  euacuata  ,  quod  reliquum  erat  craffioris  ad  in- 
fernas  pellebat  &  impetuofius,quod  fignificatper  illam  particulam, 

f  Affidue  dolebant.]  Abfccflus  tam  vtilis,vt  hac  humorum  depofitio- 
ne  valentius  exonerata  natura  a  craffiori ,  tentauerit  non  minus  vtilein 
expulfionem,fcilicet  per  fudorem,neque  amplius  dicit, 

§  Sudautt.]  Vt  dic  vigefimo,fed  inquit,multum  fudaiTe,vt  innuateua- 
cuationis  boniratem,vti  alias  cum  Galeno  eft  demonftratum.  Hac  eua- 
cuationc  omnino  conquieuit  fcbris,cum  aliis  accidcntibus  ,  vnopedum 
dolorc  excepto  ,  quodideo  cuenit ,  qnia  erat  craflior,quam  vt  per  fudu- 
rem  folueretur.  Integrum  iudicium  fignificat,quando  fubdit 

h  Ctterofuit  exafte  iudicata.  ]  Non  inquit  zmyMusfebrefuit  liber*~ 
ta  ,  fcdexafte  ,  id  eft  omnino  ,  fine  recidiua.  Ulud  venit  obferuandum 
modo  ,  videlicet  rarifllme  accidere  ,  vt  vigefimusfeptimus  per  fudo- 
rem  iudicet4.  Aphor.  comment.$6.  Viderur  enirnin  morbislongis ,  & 
qui  decidunt  ab  acutismon  pofle  materiam  adeo  attenuari,vt  in  fudorem 
abeat,fit  autem  facile  in  iis,qui  bile  abundant ,  vt  ha?c.  Diutius  protraxic 
iudicium  propter  vrinarnm  cruditatem,&  Iongius  fuifTet  produc5tum,nifi 
natura  validiflima  fibi  vias  inueniflet,  quibus  fe  in  dicsa  farcina  cxime- 
ret,quam  non  immerito  Hippocratcs  yin  6.epid.  r^^.i.morborum  me- 
dicatricem  nuncnpat.Neque  quis  dicat,e(fe  imperfeclum  iudicium  adhuc> 
quia  remanferint  pedum  dolores  rccrtiflimum  enimeft  morbis  chronicis 
cfle  familiaresabfcciTus,quibus  folent  iudicari.Hic  iam  exciderat  ab  acu- 
tis ,  &  degenerauerat  in  acutos  ex  decidentia  ,  quo  tempore  ceftat  illa 
fumma  vis  morbi ;  &  ideo  in  his  fiunt  iudicia  per  abfceflus.  Itaquc  fic 
intcgrnm  iudicium  morbi  vniuerfalis,  per  abfccitum;  fcdreftat  curandus 
poftca  morbus  particularis,  vt  hoc  loco  videmus.  Iudicata  eft  integre,  & 
fcdara  eft  fcbris ,  furdiras ,  &  delirium,fcd  non  cft  fedatus  pcdum  dolor, 
quia  crat  nouus  morbus  per  effluxionemfa&usj&dicitur  abfceflus  a  Ga- 
lciiu  i.in  i.epid.comment.S.dum  ait  :  Nam  vult  Hippocrates  ipfe  decum- 
hendoydr  etiameffnendo  fieri  abfeeJfitm.Ez  fcruabantur  argrotantes  pcr  hos 
abfccflus  :  folum  vcio  bonum  ,  maximumquc  inrcr  figna  ,  qua:  ficbant, 
qtio.ique  multos  maximis  pcriculis  liberauit  ,  hoc  fuit  ,  quibus  ad  ftran- 
guriamdiucrtcrcnt ,  &  in  hoc  abcciliis  ficrent  :  fcilicct  natura  matcriam, 
febrem  facicntcm  ad  rcncs  dcponcntc,&  3  rcnibus  ad  vificam  fcubatur, 
&  fic  fcruabantur.  Hoc  eftficri  abfcelfum  pcr  cfiluxioncm.  Abrccirusper 
clcpofiiioncm  cft  quando  matcria  colligitur  in  parrc  aliqtia  dc  tciminata, 
vt  quotidic  obfcruauir.  £rgo  non  cft  mirum  poii  foluiioncm  fcbris  pec 

abfccilum 


*Pars  111.       j£grotus  VII.     449 

abfceflum  hunc,dolui(fe  pedes,&  nullum  periculum  afFerre  poterat,cum 
caufae  vniuerfales  efTent  eui&a?.  Nfon  rard  id  obferuatur  inpraxi,  &  quod 
dicitur  derenibus,  de  quacumque  corporis  parte  dici  poteft,cum  natuu 
ad  vnamquanque  inclinare  poffit.  Sacpius  ad  longinquas ,  &  exangues, 
tanquam  ad  debiliores  3  &  hoc  eft  in  caufa  qnod  pedes  dolebant  ^incegre 
morbo  vniuerfali  foluto.  Id  fieri  in  morbis  longis  obferuabitis.  Quando 
aliquando  intumefcunt  pedes  ,  aliquando  dolent,  mod6  hoc  ,  raodo  illud 
fymptoma  patiuntur  ,quod  difficilc  tollitur  ,  quia  vbi  non  eft  vis  caloris, 
a&to  fine  dubioretardatur.Nequedolor  eratpodagricus,niilcoramuniori 
appellatione  vtamur,  veluti  quofcumque  gutturis  arTedcus,  anginas,quof- 
cumque  lateris  dolores  ,  pleuriridas,ita  podagricum  dolorem  dicamus, 
quia  pedes  laederentur.  Verum  in  huiufmodicafibus  non  repetunt  dolo- 
res,  femel  refoluta,imbibita  materia.  Concludamus  igitur  fermonem ,  6c 
vcniamus  ad  curationem. 

Curatio. 

Hlppocrates  lib.de  virginib.cit ^.curationem  elTe  inchoandam  a  venae 
fe&ione  iubet.C^terHmyinquhiCuratio^vtfbinc  liberetur,eft fanguinis 
detraftioji  nihilfuerit,  quod  impediat.  Verum  ipfe  non  determinat  locum 
euacuationis  ,  an  a  partibus  infernis ,  an  a  fupernis.  Ego  quidem  fine 
verborum  circuitione  ad  fecundas  venas  infernas  deuenifTem  :  ira  enim 
deficienti  natura?  fuilTemus  adiumento  ,  fanguine  etiam  iterato  miifo : 
erac  enim  virgo,&  boni  habicus,quantum  ex  textu  conie&are  poilumus. 
Definentibns  menfibus ,  &  nullo  impediente  expedicbat  blando  aliquo 
medicamento,  humorum  abundantiam,ajgritudinis  caufam  ex  partc  de- 
mere.His  enim  cuacuationibus  fuiiTe  prouifum,  ne  tam  violenter  furfum 
eleuarentur  humores,&  ingrauefcerent  partium  fupernarum  affectiones. 
Alcerantia  debebant  efle  deobftruentia  citra  caliditatem.  Pencaphyllum, 
gramen,borago,  fumus  terrac,  lupuli,  ruracapraria,fcorzonera,hordeum, 
fcmcn  melonu,&  id  genus  alia  in  iure  parata,  addito  fucco  cichorij,ace- 
tofae  depurato  ad  §.;,n\cum  ^..v.decocl:i,plus  vel  minus,pro  segrotantis  ca- 
ptu.Sanguine  e  naribus  fluente  diminute,non  erat  infticucnda  curatio  \n 
Metone  praefcripta  ,  fcilicet,fanare  caput,quiain  haccaufa  erat  menfium 
diminutio,quia  fic  loto  capite  omniaeflent  furfum  euocatapotius,virtute 
permitrente,  nullo  alio  impediente,icerato  venasinfernas  fecare  ,  hoc- 
que  octauo  die  facerc  ,  quem  appellant  Medici  vacuum  >  &  medicina- 
lem,cura  fexto,  decimo,  duodecimo ,  decimofexto ,  &  aliis ,  &  hoc  modo 
appcllantur,quia  neque  iudicantes  funt,  ncque  indicantes,neque  prouo- 
cantes,fed  potius  funt  idonei,&occafionem  praeftantmagnis  auxiliis:dixi 
in  odhuo  die  elTe  fanguinem  mittendum  ,  quia  expediebat  in  feptiraa, 
tentatam  crifim  infpicere,  quae  cum  eiTet  deficiens ,  poterat  adiuuaripet 
partem  didtam  ,  kd  non  "m  dic  dectetorio  ,  quia  natura  iis  diebus  fempcr 
aliquid  molitur,vcl  critic£,  vel  fymptomaticc:  fcdfaltem  raroadmodum, 
vrgente  morbo,tardius  Mcdicovocato.  Alexipharmaca  erant  cxhibenda, 

L  1 1  A  principio 


450   CommentJnHiftoriasEpidem*tfippl 

A  principio  reuulfionibus  infiftere,vniuerfalioribus  prasmiffis  euacuatio- 
nibus ;  venrriculum  fouere  erat  neceirarium  ;  vigilias  arcere.  Pcdes  do- 
lenies  a  fola  natura  eflent  commode  curati  j  verum  ,  vt  mulierum  que- 
rimonias  euitaremus  expediebataliquid  moliri.  Ipfis  valdc  dolentibus,ex 
vfu  fuiftet  panatella  cum  oleo  amyg.  dulcium.  Iuuiflet  olcum  ex  vitellis 
puoruna,  oleum  lumbricatum,  vel  chamaemelinum,  anethinum,  &  id  ge- 
nus  alia.  Dolore  rcfoluto,  fi  qui  tumor  cedematofus  permanfiiTet ,  expe- 
diebat  adhibere  lixiuium.  Aqua  fulphurea  ,  oieum  in  quo  fal  extitiiTet; 
acetum  cum  fale  ,  vrina  pueri  ex  vfu  eft.  Ad  roborationem  ,  vnum  cum 
rofis,corticibus  granatorum,&  fimilibus  deco&um  :  Hasc>&  fimilia  con- 
ueniilent.At  hxc  habuit  naturam  adminiculantem,  quae  tanquam  inter- 
num  contrarium  femper  moibo  obftitir,obftinate  tantifper,  dum  integrc 
debellauit.  In  his  cafibus  vi&us  non  vfquequaque  tenuis  requirebatur, 
quia  moibus  erat  futurus  longior,iuxta  Hippocratis  do&rinam  in  i/ecl. 
Afhorifm.  fuilTet  qualis  conuenit  febricitantibus  boni  fucci ,  &  facilis 
co&ionis.  Sed  dehis  alias,&  ha&enus  deprsefentiHiftoria. 


rv^ry^ 


\>\i, 


ir   ir 


ry^n^  Tri  ty^  r*  ^^  ^ 


APPA2T02    OTAOOS, 


m* 


iEGROTVS     VIII. 


N  ASJtipoiaiv  Avst- 

£lCt)VCt  ,  OC  KUTiK^fo 

t&tyi  rct(,  SffiiKtct4 

77zi/V2S,  7W£tTo\  6£vq 
l/\g£tV.  7JA<SCf)S  iJtwn  ch^lH  OlWl- 
XW»  i&yjcxst  £»££.  licPi  *7flvi  7UC, 
<&£SPTUC.  Jt^ucftiq.  a.^virv©'. 
Sgp  4j^oct .',  <ZerX/V\.a\  M7rfa.  $  > 

tigiQ.,  uJiv  cvicfiJit.  £ \  3fam>vto$. 

0 'jb  7TUplV<;   imT^iV.  QlTi  7T0VQIX 

%umo\Jco3M.  aijTt  @r%cc.  Iwoo- 
X>xv>  Jvamoic  n  lw.  hycfbri,  dy- 
Kcv\ctiTif.iov.  ippv{  7n?^hv  o'uvd Ci. 

£lLUlJuKCU/   p,   A  7I0V01.    CLj  fi+J  TQl 

ffjftii  £*?"!  wctpeiTrvrfo.  toi,  £lwi~ 
fccui  venam^mu/tum^vt  dcbcbat 


B  D  E  R  je  Ana- 
xionyqui  ad  Thra- 
ciasportas  habita- 
bat^infebrem  acu- 
tam  incidit.  Dextri  /ateris  af- 
fduus  eum  dolor  cruciabat. 
a  Tufim  habebat  aridamy  ne- 
queprimu  diebus  expuit  ,fti- 
bundm  erat ,  &  infomnis^vri- 
njt  boni  coloris ,  multA ,  (jr  te- 
nues.  b  Scxto  die  dcltrabat, 
c  fotibiu  mhil  rcmittcbatur. 
Septimojnagis  labor*kfit:ciuip- 
pe  fcbris  tntcndcbatur  ,  nec 
funt  imminuti  dolcres ,  fmu/- 
quc  febres  infefabant  ,  diffi- 
cu/ter  etiam  ftirabat.d  Oflauo, 
effittcbar,  lcniorcs  ibi  euaferunt 

do/orcsy 


Tars  1 II.        jEgrotm  VIII     451 

Jb>M9  0/  Twpdoi.  cr/UAKpd  <3&<  W6-  dolores  ,fed  tuffes  arid*  per- 
tyaxlw  1J))®(rtv.  %t%  &£$$>  *)  T*  manebant.  Vndecimo ,  febres 
•^ro  vrvdJpQv©s  v^one^'  'C>  ftterunt  mitiores  ^alicfuantum 
qpZotTo  crfwcpci)  7ri7ivva  7tfv{v  uk,%~  circa  caput  fudauit :  e  ettam- 
<pi&v.  Ji^ciJ\ig  3  lw.  <&  t  ^ro  num  tujfes  durabant  ,  &  <{u& 
7ihdjvLQv(&  x'  ffl&q  aj  Kaduo-  apulmone  exibant  ^licfuidiora 
ajig.  k  ,  'iJpcecnv  *7wp&.  /u$  j  erant.  f  Decimo  (jrfeptimo, 
v.einv  cMupf&n.  x£,  0  7wptr$  ccepit  pauca}&  concotla  expue- 
yjzs-izpi^iv.  tZnaszv.avii')*  mmvd  re,  leuatus  eft^fttibundus  erat, 
<Gro7h>£.  ipoicnv  xsszv&zctiq  <arotf\,H  &  apulmone  parum  bon&pur- 
hdj**.  $5^4©^  i$*ro.  vwvot.  gationes.  %  Vigeftmo  ^fudauit, 
hcfi ,  lcfy&at  JY  cA*  >  cc7JvpQ^y  febre  eft  liberatmfa  iudicio  re- 
oadtbn  <&uim.  cTws  habuit.  Vigefimofeptimo> 

redijtfebris  ,  h  tuffijt  ,  multa 
excreauit  concoBa^  in  vrina  mult  a  fubfidebant  alba^  deftjt  fttire^ 
dormiuit.  k  Trigeftmoquarto}totofudauit  corpore  ,  ceffauit  febris, 
in  totum  eft  iudicatus. 


COMMENTARIVS. 

E  s  c  1  o  qua  de  caufa,  dum  Hippocrates  aliorum  argrotantium 
Itutum  recenfer,  quo  morbo  fuerint  detenti ,  ponat ,  hic  autem 
non  :  nam  ,  dum  quas  paflus  eft  fic  asgrotans  explicat  :  ftatim, 
in  rebiem  incidifle  acntam  fcribit ,  cum  tamen  ,  pleuriticum  fui(Te,ex  fe- 
quentibus  conftet  euidenter  ,  vt  Galenus  in  comment.  teftatur.  Credide- 
rim  ego  itaabHippocrate  factum  duabus  decaufis.  Primum,  quia  voluit 
innuere  fcbrem  hanc  non  fuifie  omnino  inflammationis  confedhneam, 
verumetiam  aliquam  traxilTe  originem  ab  afTe&ione  gentris  venofi. 
Secundo  poftea,quia  cum  pleuritis  adeo  habeat  fignademonftratiua,qua? 
Medicos  cordatos  decipere  non  poffunt ,  poterat  vnufquifque  accidentia 
confiderans,  quo  motbo  laborauerit  cognofccre  :  nominauit  antem  pri- 
m6  fcbrem,6V  dixit  fuiiTe  acutam,quia  hoc  modo  loquendi ,  fignificabac 
grauilTimam  fuiiTe  pleuritidem.  Quis  enim  eft,  qui  cum  aegrotanrem  in- 
uiferit,febricitantem  inuenerit  latere  dolentem,  extufficntem,  difficulter 
fpirantem  ,  non  dicat  talem  efie  pleuritide  affc&um,  cum  ea  ornma  con- 
currant  tunc ,  quae  faciunt  ad  neceffariam  huius  morbi  conftirurionem,fi; 
credendum  Galeno  in  lib.ije  diffc.rejpirationis  cap.%.  fic  fcnbcnti  :/>/*»- 
riticis  itaque  necejfario  accedit  &  lateris  dolor  ,  at<jue  hic  cun  febre ,  & 
refpirandi  diffculta4i&  tuffis,  quibtTS  ftatim  fubdit  :  Neque  enirn  poffbiU 
jrft pleuriticurn  ejfe^cui  mn  omniahxc  adfint.  Pleuritis  eft  induplici  difFe- 

Lll     x  rentia. 


452-    Cormnent.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp\ 

rentia.  Vnalegitima,altera  fpuria,  de  hac  loquitur  Actius,  quando  fcribic 
dari  affecl:ionem,quje  videtur  effc  pleuritis, fed  tamen  non  eft.  Hsec  occu- 
pat  infernas  coftas  ,  &  aut  nulla  extat  febris ,  aur  fatis  modica.  Spuriarn 
item  appello  eam,qua?  in  rufticis  cxcitatura  deftillationc,  veluti  vernali, 
&  hyemali  tempore  videmus  >  in  quibus  crafTa  admodum  cxpuuntur, 
neque  febris  fatis  infignis  in  his  fuccenditur  ratione  peccantis  caufa?. 
Verum,  neque  negligcndus  affe&us  ,  cum  non  ratd  adueniente  feptima, 
neglectus  iugulet.Neque  tamen  dico  fpuriam,quia  non  fit  pleuritis,curri 
habeat  figna  morbi,  fed  talem  appello  refpe&iue  ad  pleuritidem  ,  de  qua 
habet  fermonem  Actius  lib.i./erm.^..c.6^.lbi  ilc  legimus.Pleuritis  exqni- 
Jita,  &  propriay  inflammatio  efl  membranA  intrinfecus latera  fuccingentisy 
dolorem  puvclinum  vebementer  inferens,  cum  acutijfima  febrejn  capite  fe- 
quenti  fermone  habet  de  ea,quam  nuncupat  fpuriam.Re  igitur  fic  habete 
quam  exquifitam  dicat  Aetius,conftat.  Vcrum,  cum  neceflarid  accidentia 
dicta  fequantur,  cur  res  ua  cft?  Pulcherrime  ,  &  ciare  admodum  iddocet 
Galenus  muttis  in  locis^t\\M\  in  iib.yde  locis  male  affecliscap.  j.Primum 
igitur  febricitare  fic  affetftos  ftatuit,quia  adcft  infiammatio,  &  quia  pars 
inflammata  eft  cordi  vicina.  Itaque  ad  febrcm  accendendam  duo  reqni- 
runtur.Vnum,vt  adfit  inflammatio.  Alterum,vt  fit  vicinitas  ipfitts  cordis: 
neque  enim  fi  phlegmone  digitus  doleat ,  omnino  febticitabit  homo, 
quoniam  a  corde  longe  diftat :  Neque  cura  fuccingentem  membranam 
occupauerit  affc&us :  hic  autem  fit,aut  fcyrrhus ,  aut  oedcma.  Ergo  con- 
currant  crudae  iftas  caufae  eft  ncceflarium  ad  fcbrera  generandam  ,  &  ob 
id  in  hoc  morbo  ftatim  adeft  febns,quia  hacc  duo  adlunt.Dolor  fequitur, 
quoniam  affectus  eft  inflammatio  :  fcimus  enim  ,  inflammationcm  e(Te 
tumorem  cum  dolorc  ,  etfi  vtplurimum  tumor  delitefcat  fimul  cum  ru- 
bore,  &  dulor  folus  relinquatur  ,  quia  interna  cft  affedr-io.  Eft  dolor  ifte 
pungens  tcfte  Galeno,  quia  partis  affe&asfubftantiaeft  men  branofa  ,  &c 
eam  obrem,quia  circa  coftas  eft  affe&us,  circa  has  firmatur,  vt  ait  Gale- 
nuslib.i.  de  crifcap.$.  Aliquando  ad  clauiculam  tendit  :  Aliquando  ad 
hypochondrium,quo  tempore  dicunt  mulieres  bonum  efie  fignum,  cum 
dolor  vagus  cft,ncfcientes  id  fieripropter  fuccingentismembrana^exten- 
fionem,  qux  adclauiculam  peruenit,  &  infra  ad  feptum  tranfuerfum  de- 
fcendit  ,  vt  ex  Galeno  habetur  libi.  acut.  text.n.  Et  hinc  eft  qu6d  ali- 
quando  humor  fiiraatur  circa  fpatulam  :  &  quoniam  membrana  ha?c 
circumarabitcoftas.occupat  internara,&  exccrnam  partem.  Interna?  par- 
tis  larfionem  cognofcimus  cx  argrotantis  dccubitu  ,  vcluti  &  externa: :  Ci 
enim  intema  pars  eft  inflammata,magis  dolent, fi  in  latus  fanum  dccum- 
bant,  qnoniam  tunc  raatcria  in  partc  contcnta  diftcndit  partcm  inflam- 
matam,&:  dolorcm  concitat :  mcliusautcm  ftaie  pofiunt  in  partc  afk&a, 
tum  matcri.i  fupcr  coftis  conquicfccns  ,  non  diftcridat  i  &  fic  niinus  do- 
Icant.  Si  cxtci  na  fit  affccta  ,  IQ  latus  affcttura  non  dccumbunt ,  cum  ex 
cpmprcffionc  doleant  raagis,  in  latus  autcra  fanura  melius  habent ,  con- 
quiefccnrc  matcria  fupcr  coftas.  Si  vtraquc  pars  fit  inflammata  ,  cx  vtro- 
que  decubitu  djlcnt,cx  hocnon  raio  vobis  cuenict  in  praxi.Tuffim  poft- 

ca 


'Pm  111.        JEgrofm  VI IL     453 

ea  habent,  impertita  afFe&ione  partibus  fpiritalibus,  &  inde  non  poteft 
feiungi  a  pleuritide  ,  cuius  rei  reddens  rationcm  Galenus  lib.  1.  de  crifi 
*vy\io.dicebat  id  propterekcuenire,quia  facile  lasfio  impertiturpulmoni, 
ad  refpirationem  admodum  neceflario  :  tuncenim  natura  tentat  noxium 
cxpellerc  >  verum  fine  tufli  nihil  a  partibus  fpiritalibus  eiicitur  :  hac  de 
caufa  extufliunt  fic  affecti ,  eodem  Galeno  confirmantc  lib.4.  de  loc.male 
etffttl.  cap.$.  Difficulter  ajpirant.  Id  fit ,  non  proptcr  partem  arTedtam  ,  fed 
©b  afFe&um.  Cum  enim  fit  inflammatio  membranac  coftas  fuccingentis, 
nccefTario  adeft  tumor  ,  &  dolor  cum  rubore.  Cum  dilatant  thoracem, 
non  seque  pofflint  dilatare,ac  temporefanitatis>quia  dolor  prohibet,quo- 
minus  refpirationis  inftrumenra  attollantur.  Itaque  refpirationis  ac\io- 
nem  diiToluere  anticipant ,  vfu  nondum  completo  ,  vnde  ad  fecundam 
a&ionem  pergere  citocoguntur ,  non  tantum  quietis  adhuc  ,  quantum 
cum  in  naturali  ftatu  nancifcentia  ,  inquit  Galenus  ,  fpiritus  in  his  eft 
paruus,&  creber  ratione  inflammationis,  quod  fi  quid  aliud  fuperueniar, 
nihil  obftat,quominus  habeant  rarum  ,  &  magnum,vtdicemus  fuo  ioco 
cum  Gaieno.  Quare  ,  quid  caufas  fit  cur  habeant  ante  di&a  accidentia, 
neceiTariOjCxplicatum  eft.Reftat  mod6  videre,  quomodo  fit  pulfus.  Ipfe 
vult  eflc  durum,&  ferrinum,//£.2.*fe  crif.c.io.  Explicat  fic.  Pulfm  itaque 
laterali  morbo  laborantiumJoAc  omnia  indicat.Sic  non  eodem  modo  omniar 
fed  vnk  cum  tenfionibusfit  durus,  neruofum  ejfe  locum  patientem  oHendit: 
qua  vero  tcrrafimilis  eft ,  inflammationis  ajfettum*  Talem  pulfum  nomi- 
nat  in  lib .de fubftguratione  empirica  cap.6.  quo  in  loco  ponit  intcrnecef- 
fario  confequentia  membranae  rfcflammationem.  Haec,  &  alia  quae  de  ac* 
cidentibus  funtdi&a,  vnufquifque  videre  poteft  in  vnum  collecta  in  lib. 
de  conslitut.  artis  Medica.  cap.  ij.  caput  dignum  quod  perlegatur, 
continens  multa  vtilia.  Qualis  igitur  eflet  Anaxionis  ftatus  ,  conftat  ex 
dictis :  at  quemadmodum  vniufcuiufque  morbi  idea  ex  propriis  cogno- 
fcitur  fymptomatibus ;  ita  raagnitudo  ex  eorumdem  magnitudine.Vtrurri 
autem  fuerit  magna  pleuritis ,  necne  ,  non  eft  difficile  cognofcere  :  nam 
febris  erat  acuta ,  quam  magnam  dixiflet.  Dolor  lateris  erat  afliduus, 
quod  intenfionem  denotnbat,praefertimcum  non  cederet  remediis. 

*  Tujfis  erat  arida>cx  qua  morbi  difficultas  fignificabatur,  &  contuma,- 
cia.His  fic  ftantibus  credendum  eft  fuifTe  eo  difficiliorem  refpirationem, 
qu6  erat  inflammatio  grauior.  Ergo  asgrotans  hic  non  tantum  laborabat 
pleuritide,  fed  grauiflima,  quia  crudiflima,  &  per  confequens,quantum 
a  principio  clici  poterat,non  omnino  erat  certaipfius  falus.  Caufa  pleu- 
ritidis  dnplex  eft.Vna  extcma,altcra  interna.Vtraque  multiplex:nam,di- 
cente  Celfo  c4.de  re  Medica  cap.6,Nimium  frigus  comprimendo:nimitu 
calor  iiquandofluxiones  proritat,  &  quid  exterins  adueniens^  veluti  iclus, 
&  alia  multa>vt  deglutire  cafu  aliquidy  quod  per  trachtam  defiendaty  hoc 
foteft  pleuritidi  occafionern  pr&ftare.  Non  grauabor  modo  recenfere, 
quod  mihi  contigit ,  fortaffe  non  amplius  auditum.  Quidam  deglutiuir, 
ipfo  minimc  animaduertente,  fruftum  fceni,cum  in  ore  teneret ,  &  ma- 
fticaret.Statim,vt  retulit,  inccepit  vehementer  tuflire ,  &  fimul  fanguinis 

L  1 1     3  portio 


454     Comment.  in  Etiftorias  Epidem.Hipp. 

portionem  excreuit.Tufliendo  pun&ionem  quandam  circa  pe&us  fenfir. 
Ab  eodic ,  erat  autem  menfis  Aprilis,quo  id  contigit,  nunquam  tuflis,& 
dolor  illc  leuis  conquieuit.  Tandem  ventum  eft  ad  menfem  Decembrem, 
&  perdurante  tuffi,nulla  feruata  vi&us  ratione,  decubuit  ex  lateris  dolo- 
re.  Vocatus  ad  curationeminuenipleuriticum,  cum  nihileorum  deeiTer, 
quae  faciunt  ad  huius  affedhis  conftitutionem.  Produ&us  eft  morbusad 
nonam  diem  ,  cum  tamen  multum  expueret ,  poft  conuenienres  fa&as 
euacuationes.Res  melius  cedebat,dolordiminuebatur,  morbi  faeuitia  re*- 
mittebatur,  fed  non  omnino  conquiefcebat.  Ventura  eft  addiem  vigefi- 
mum,cV  perfeucrabantaccidentia^etfitemifla.  Saepius  intcrrogaui,an  vn- 
quam  expuilTet  fruftum  illud  fceni.  Hoc  fe  non  animaduertifle  dicebar. 
Tandem  ex  improuifo  ,  fummomane  ,  ad  tuflim  validiflime  irritatur,  Sc 
excreuit  fputum  craflum  admodum  cum  frufto  illo  foeni  ,  quod  menfe 
Aprilis  deglutiuerat  viride,vt  heibam  reprajfentaret.  Statim  conquieuit 
tuflis,minus  impofterum  expuir,  &pauciflimo  temporis  interuallo  con- 
tialuit  integre.ld  cgo  recenfeo,quia  teftari  poflum  vidifte  me  hoc,&  eun- 
dem  curade.Credidi  fcmpcr  illiusafFe&us  caufam  fuifle  externam,  nimi- 
rum  fceni  deglutitionem  ,  a  quo  pulmo  laefus  irritabatur  ad  tuflim  ,  quo 
motu  agitata  materiajaduentantefrigore^fuit  impulfa  ad  partes  latcrales, 
quae  facile  materiam  fluentcm  admittunt  propcer  ipfarum  frigiditatem, 
Quod  igitur  caufae  externae  plurimum  poflint,  conftat  euidenter  >  etiara 
ex  iis,quas  in  dies  obfcruamus.  At  enimvero  ,  neque  hae  tantam  vim  ha- 
bent,nifi  adfitcorporis  difpofitio  praua,qua?  ex  leui  occafione  cedatcau- 
fis  morbificis :  neque  enim  ,  etiamfi  adueniat  caufa  extcrna  laedetur  cor- 
pus  ,  fi  prauis  humoribus  minimc  fcareat  ,  &  eam  ob  rem  non  eft  miran- 
dum  fi  multi  in  magni  frigoris  rrgoribus  ,  cVinualidiflimis  caufis  mini* 
mum3aut  nihil  lcedantur.Alij  exleui  occafione  grauiter  patiantur.  Caufa? 
internx  pariter  multae  funf.  Nam,  quamnis  pleuritisortum  habeat  ab  in- 
flammatione,&  haec  fiat  a  fanguinc.Sanguis  ifte  non  femper  eft  fyncerus,. 
quia  poteft  efle  biliofus,pituitofus  ,  &  melancholicus.  Quando  pleuritis 
pendet  a  fanguine,hanc  Galenus  appellat  mitiflimam  ,  vtpote ,  quia  fan- 
guis  omnium  humorum  cft  mitiflimus.  Hanc  iadtat  fe  Galenus  curafle 
citra  fanguinis  mifIionem,4./Vz  6.  epid.  comment.^  Qux  a  pituita  ortnm 
ducuntj&:  ipfae  mitiflimae  funt ,  caeteris  paribus ,  quia  nunquam  funt  ne- 
gligend#,vtcunque  fiant,quoniam  etfi  a  pituita  pcndeant,id  eft,a  fangui- 
nepituitofo,neque  habeant  acquc  grnuia  fymptomata  ,  tamen  difficiJius 
concoquuntur,&  exccrnitur  humor,hinc  pcriculum.  Dc  hoc  Galenus  tra- 
ctat  llb  i.prognoft.cemment.+G.&c  inquit,  admodum  efle  modeftas  fangui- 
neas,&  pituitofasquantum  in  ipfis  eft.Raro  fit  ab  humore  hoc,  quia  etir 
pulmo  propter  ipfiusraritatcm,  &  laxitatcm  huiufmodi  humorcm  facilc 
recipiat,pleura  proptcr  ipfius  dcnfitatcm  non  admittit,&  hoc  docct  Ga- 
lcnns  G.  u4phorifm.comment.$$.  hisveibis.  Yttlmo  cum  ftt  fubslantiafua\ 
rarm,  &  Uxn* ,  facilepotcft  admittere  humores  pituitofos  :  mcmbranaau- 
tern  [hccingrns  biliofos  magts  propter  ipftus  dofttatcm  ■>  propterea,  aui  pU 
tnit  i  abundant>raro  pleuritide  laborant.  Ec  notatc  modum  loqucndi  Hip- 

pocratis 


Tars   111.       JEgrotus   VI 11.     455 

pocratis ,  &  Galeni.  Ipfeinquir.  jQui acidumerutlant ynonvalde  morbo 
laterali  corripiuntur.  Galenus  inquit  ,  raro  ,  quia  fi  excluderet  omnino 
pleuritidem  a  fanguine  pituitofo,vel  a  pituita,  eiTet  omnino  falfum,  quia 
vernales  pleuritides  ,  prsecipue  pituitofae  funt ,  &  hyemales ,  quae  funt 
in  rufticis  familiarcs  ,  quia  eorum  corpora  pituitofis  func  repletahu- 
moribusjetiam  pituitofac  funt,  vti  ex  fpuris  cernimus  apparenter :  poteft 
cnim  pituita  ita  aliquando  attenuari,vt  fe  fe  in  membranam  infinuet ,  Sc 
id  in  diesexperimur :  quid  enim  magis  caufam  peccantem  denotat  quam 
excretio.  Id  quidem  concludit  Galenus  faciiius  fieri ,  vel  afanguine  ,  vel 
bile,vt  tenuiores,&  ad  motum  promptiorcs-.melancholicusenim  humor, 
vt  terreusjomnium  difficilimc  fe  fe  in  membranam  infinuar.  Verba  Ga- 
Icni  in  loco  citato  de  conftitut.  artit  Med.  fic  leguntur.  Fluxusergo ,  qui 
fhlegmonem  ejficit ,  cumfanguinolentw ,  biliosufque  fuerit  (  talis  autem  in 
pleuritidibfu  ex  toto  eft)  Cum  igitur  res  ita  fit.  A  quo  humorc  ortum  ha- 
buiffe  hanc  pleuritidem  dicemus?Certe  fi  omnia  percurramus  diligenter, 
a  bile  contra&am  effe  inflammationem  clarum  fiet ,  vt  percurrcntes  hi- 
ftoriam  apparebit.Quomodo  conualuit  in  tam  feroci  morbo.Multac  pof- 
fentadduci  rationes.  Vna,  quiapars  dextra  kedebatur.  Altera,  quia  kbile 
pcndebat  affe&us.  Tertia,  quia  vigebat  virtus.  Quodad  primum  fpe&ar, 
vulgata  eft,  etiam  apud  idiotas  opinio ,  plcurindem  partis  dextrae  minus 
effe  pericnlofam  ,  quam  partis  finiftrae,  ea  fcilicet  ratione,  quod  affedtio 
minus  fit  cordi  vicina.  Hanc  opinioncm  fuftinet  Auicenna  praeter  caete- 
ros  lib.$.Fen  10. tracl.^.cap.i.  Quando  inquit.  QuAritur  autem  quas Jpe- 
cies  peripneumonU>&  pleuritidis  vocet  deteriores^an  illaflu*,  efi  a  laterefi- 
niflro  ,  vicina  cordi^an  illa,  qu<t  efiin  latere  dextro.  Qutdam  enim  ponunt 
hanc  effe  deteriorem,  &  quidam  ponunt  Mam  effe  deteriorem.  Verum  veri- 
tas  efl  ,  quod  propinqua  partifiniftra  efl  deterior-.fed  efl  conuenientiorad 
hocjvt  maturctur>  &  recipiat  refolutionem,fi  fuerit  de  proprietate  eius,  vt 
fufcipiat  illud.  Et  illa  qu&  remotior  eft  a  parte finislraeft  falubrior  :  verum 
ipfa  eft  ex  parte  refolutionis ,  &  maturationis  magis  inobediens.  Ha?c  Auf- 
cenna.Verum  ego  hanc  opinionem  non  multum  feci,  quia  periculum  eft 
in  vi  morbi,  ia  caufa  peccante  ,  non  in  parte  affecta :  nara  fiue  dextra, 
fiue  finiftra  pars  fit  affecta,  femper  eft  vicina  cordi ,  cum  in  medio  fit  lo- 
catum  pe&orisjvti  ex  anatome  apparet,nifi  quantum  fpe&at  ad  ipfius  py- 
ramidem  ,  quac  magis  inclinat  ad  partem  finiftram.  Et  vnufquifque  Me- 
dicinam  faciens  habebir  periculofas ,  &  lethales  pleuritidas  in  vtraquc 
parte:  &multos  parte  dextra  laborantes  periclitatos  infpexi.  Hoc  qui- 
dem  concedi  poteft  partt?m  finiftram  facilius  affici ,  quia  maiori  ex  parte 
languidior  eft  finiftra  pars,dextra,&  ob  id  magis  apta  ad  fluxiones  fufci- 
picndas.  Quod  fpectat  ad  fecundum,verifimileeft,quae  pendet  a  bile,ca:- 
•  tcris  paribus  effe  tutiorcm,quia  celeriusrefoluitur,  etiamfi  vehementiffi- 
mi  fint  morbi ,  qui  a  bile  proueniunt ;  nec  tamen  vtplurimum  maligni 
funt ,  ac  periculofi  ;  nifi  bilis  ex  proprise  fubftantiae  .corruptione  ,  &  in- 
flammatione  malignam  acquirat  qualitatem  :  nam  ob  fubftantiae  tenui- 
taccm,&  paucitatem  cito,ac  facilccxpe&areuu  biliofa  fluxio.  In  pituito- 

fa 


45  6    CommentSn  Htftorias  Epidem.  Hipp. 

h  diurius  cunctantur  co&ionis  figna  ,  &  facultas  animalis  ,  tum  propter 
craflitiem  ,  tum  proptcr  morbi  diuturnitarcm  magis  laborat ;  hinc  dice- 
bat  Hippocrates  lib.$.Coacarum  text.16.  Pieuritides  biliofizi& fanguine£y 
vtplurimum  nona  ,  aut  vndecima  iudicantur}  &  maxime  conualefcunt.  Id 
quidem  iufta  ratione  fit,quia  bilis  minus  adftringit  membranam  ,  &te- 
nerior  facilius  transfluit.  Sanguis  quoque  naturas  familiaris ,  celerius 
euinci  poteft ,  &  morbi  qui  a  calido  funt  humore,  celerius  iudicium  ha- 
bcnt  :  a  picuita  enim  vifcida  diflKculter  fit  folutio  ,  vt  &  a  melancholico 
humore  ,  vti  iam  dietum  eft.  Vtrum  modo  biliofa  fic  periculofior  fangui- 
nea,an  e  conucrfo,&  hoc  vertitur  in  dubium.  S\  Hippocratem  attenda- 
mus  in  lib.$.de  morbis  text.iy.  vidcbimus  apertiflimc  confitentem,  dete- 
riorem  elle  fanguinearo  pleuritidem  ,  biliosa  ,  quod  etiam  a  Celfo  habe- 
tur,  in  lib.i.de  re  medica  cap.6.  dum  inquit ,  Huic  dolori  laterisfebris>& 
tujfis  accidit,&  per  hanc  excreaturfi  tolerabilis  eft  morbns^pituita  '-figra- 
-uisffanguis.  Si  Galenum  lcgamus,contrarium  fentire  videtur ,  qui  pleuri- 
tidem  fanguineam  mitiflimam  vocat.  Ego  ira  loca  ifta  concibarcm  :  ni- 
mirum  confiderandam  qualitatem  pleuritidis  :  aut  enim  grauiflima  eft, 
&do!orofa,aut  eft  mitior  :  C\  primo  modo  non  tantum  fanguinea  eft  pe- 
riculofior  biliofa,  Ced  &  eft  lethalior.  Si  fecundo  modo,mitior  eft  biliofa. 
Hanc  folutionem  deduco  ex  eodem  Hippocrate  ;  nam  in  cap.citato ,  non 
fimpliciter  fcribit  fanguineam  pleuritidtm  effe  deteriorem  biliosa,  fed  fi 
fueric  fortis  ,  eife  dolorofam  ,  Sc  lethalem  ,  quia  Ci  aliter  intelligantur 
verba  Hippocratis ,  parum  verifimiliter  id  fcriberet ,  6V  vt  folutio  cla- 
ra  fit,ponantur  verba  Hippocratis  ,  quse  fic  legunt  :  Et  eft  quidem 
biliofa  mitior  ,fi  non  ruptiones  Ager  babeat  ^finminm  dolorofior  qui- 
dem  eft  ,fid  non  letbalis.  Subdir :  At  fanguinea  fortis  ,  &  dolorofa  ,  &  le- 
tbalis  eft.  H.ec  funt  verba  Hippocratis  quas  mihi  ade6  clara  app^- 
rent ,  vc  non  egeant  maiori  declaratione  ,  quando  comparat  tunc  ma- 
rnam  ,  3c  vehemcntem  pleuritidem  fanguineam,  cum  leui  biliofa.  Et 
ait  ,fanguinea  fortis  :  non  vt  alij  fcrtunt  >fanguinea  eftfortis.  Quod 
poftca  fpe&at  ad  fanguineam,&  pituitofam  ,  ita  dicercm.  Sanguis,  cum 
morbum  facit ,  dolorem  infert :  pituita  autem  grauiratem  vtplurimum. 
Igitur  quanro  dolor  grauitate  ipfa  crit  acerbior,atque  moleftior ,  co  fan- 
guinea  pleuritis  erir  pituiwfa  maior.  Hxc  de  propofitis  dubitationibus 
dicla  fint  pro  viribus.  Relinquitur  modo,vt  tertiam  caufam  examinemus, 
proptcr  quam  in  ram  gratli  morbo  conualuit.  Erat  hxc ,  virium  robur, 
quae  rcs  In  morbis  familiam  ducit  :  nam  hoc  in  omnibus  rcquiritur  ,  fcd 
mulco  magis  in  morbis  pedtoris,  cuius  caufa  diccbat  Galenus  Morrifera: 
fnnt  pIeuritidcs,non  tantum  in  fenibus,fcd  6V  in  iuuenibus  ,  &  vna  falus 
cft  vkium  rubur  lib.io.method.cap.y  Validam  fuiife  virtutcm  ex  quali- 
tate,  &  quantitare  morbi  fatis  patet ;  nam  quotiefcunque  incurrnnt  pcri- 
pncumoni.x,vt  pleuritidcs  cum  vittutis  imbecillitatc,  pcrniaofie  funt :  fi 
cnim  ncquccx  ipfis,qui  viribns  valent  omnes  fcruantur,  quod  ncmo  ex 
iis,  qui  imbccillam  habent  virrurem  fcruari  poflit  liquido  conftat  omnr- 
bus  diccbat  Galenus  Ub.^.prorrhct.commem.^.  Qmd  cauf-e  fit,curconua- 

lucrit 


Tars  1 11.       JEgrottit  VilL     457 

luerir,apparetex  difHs  non  obfcuie.FaiiTe  hanc  pleuriridem  grauifiimam 
accidentia  fiJem  faciunt :  nam  poftquam  fcribic  febrem  fmfle  acutnm, 
quas  vchemcntiffimam  denorabat  inflammationem  ',  afiiduiimque  fniiTc 
dolorem,vt  folet  in  graui  motbo  :  addit  ftatim, 

Tuffim  habebat  aridam.]  Taiem  dicimus,  in  qua  nihil  omnino  expui- 
tur.  Qu>modo  fiut,  &  quibus  decaufis  >iamfupra  demonllratum.  Hoc 
vnum  addam,  fuiiTe  fignum  maxirna*  cruditatis  ,  quod  etiam  in  comment. 
confirmatur  his  verbis  :  Anaxionhic,d>4mfemper  tujfierit,  nihilque  plane 
expueret  ^crudifjima  confiiHabatur pleuritide  :  id  autem  nihil  expuere,  effc 
quid  fimile  ,  ac  vrina  exrreme  aquofa,quam  perniciofam  appellamus^non 
quatenus  aquofa  eft,  quoniam  folum  cruditacem  oftendit  >  fcd  quatenus 
naturam  admodum  validam  requirat,cum,qui  talem  habent  vrinam,lon- 
giffimo  tcmpore  debeant  laborare  ,  faepiffime  autem  contingat  virtutem 
driTolui,antequam  poffit  concoqucre  materiam,quse  res  fi  ira  cft,&  hunc 
pleuriticum  perniciose  fe  habuilTeconftat.  De  re  propofita  loquitur  Ga- 
lenus  ude  crificap.f.quod  idem,cV  longeclarius  repetit  eodemlib.cap.iS. 
hunc  in  modum  fcribens  :  Sic,&  in  laterum  ,  &  pulmonuw pajfionibtu  ea> 
quA  proprie  Jputa  vocantur^vrinarumfubfidentijs  ajfimilantur.  Nirul  vcro 
omnino  expuere  ,  fed  tuffim  tantumntodo  ficcam  haberc  ,  tale  quiddani 
eft,quale  in  vrinis  extrerhe  crudum>quodaquotum  nominamus,&  maxi- 
me  funt  periculofaehuiufmodi  tuiTes,quia,  fi  hominem  cito  nontollunt, 
faltem  in  longius  producunt  morbum  ,  Galen6  confiunante  his  verbis, 
lib.f  .  4e  lecis  male  affetlis  cap.$ .    Tujfismaxima  ex  parte  cum  Jputis  colo- 
ratis,  nonnunquam  verbfine  his.   Subdic :  Ha4  incotlas  pleuritidas,  id  efi$ 
ejua  fine  Jputis  apparent ,  nominant ,  qua  vel  celeriter  hominem  rapiunty 
vel  longo  temporis  Jpatio  finiuntur :  Jputum  enim^  qubcitws  apparet,eb  bre- 
uiorem  reddit  morbum  ,  &  hac  ratione  tantopere  produclm  eft  morbm  :fi 
tnim  circa  princtpiumjd  efiycircatres  primos  dies,  quartumdecimum  diem 
nontranfcendijfet  ,  vt  teftatur  Galenus  i.Aphor.  tfxt.14.  Quod  etiam  in 
Coacis  legimus  ,  vbi  habet  :  Si  ante  tertium  diem9  breui  foluitur  ,fi  pofi 
tertium^producitur  \  efi  enim  dies  decimufquarttts  ,  vtplurimumpleuritico- 
rum,vc\axi,8c  aliorum  acutorum  terminus  :  irno  videntur  ad  fuppuratio- 
nem  verti,  G  non  expurgentur  iutra  hunc  diem  lib.f.Aphor.text.S.  quod 
nonfemper  fit,fed  magnaex  parte,vti  Galenus  ineo  /<?fr^,notat.Cum  ipi- 
tur  vfque  ad  trigefimumquarcum  dicm  produ&ns  fit  morbus ,  conclude- 
re  fas  eft>fuifTe  viribus  valentibus5qui  potuerit  obfiftere  morbo  tamgra* 
ni.  Hisprasmiffis  merito  dicit  fuiifefitibundum  &  infomnem  rexconci- 
tatiorienim  thoracismocu,fitis  cxcitatur,  &  ex  doloris  acerbitate,  vigi- 
lent  ncceile  eft.  In  antecedenti  >£groto  obfei  uabat  vrinas  ,  &  quia  erant 
boni  culoris ,  dicebat  propterea  conualui(Te,etfi  propter  tenuitatem  lon- 
gitudinem  demonftrarent.     Perinde  in  hoc  vrina:  erant  boni  coloris  fe- 
cundum  Galenum  falurem  portendentes,  longitudinem  tamcn,  cum  ef- 
fent  tenues,  nifi  dicamus  in  vrinarum  raultitudinc  eiTc  tenuitarem.    Ad- 
damus  quod  ex  vigiliis  improfpcra  fequitur  codio,  &  ob  id  dabatur  non 
obfcura  caufa  tenuiuti.  Verum  fciendum  cft  vrinas  in  moibis  pcdoris 

.  Mmm  maxi 


458     Comment.  in  Hiftonas  Epidem.Htpp: 

maximam  habere  vim  ad  praedicendam  mortem  ,  atit  periculum,non  ta" 
men  ad  prazdicandam  falutem  ,  &  ob  id  ,  quoad  morbum  pe&oris  nihil 
faciunt  ad  iudicium  ferendum.  Cur  ergo  Hippocrates  infpicit  ?  Eft  pra> 
ceptum  Galeni  non  afpernendum  •,  In  quouis  morbo  vrinarum  curam 
efle  habendam,quia  fi  in  tali  morbo  bonis  exiftentibus  nihil  afFerunt  bo- 
ni  per  fe,arferunc  per  accidens,quatenus  generis  venofi  ftatum  denotant 
non  timendum,  &  quo  fimplicioreft  morbus  ,  minus  periculum  ,  minus 
narura  laborante.  In  lib.^de  crif.  cap.$.  haec  habentur.  Non  tamen  &qu* 
omnium  fignorum  dignitas  efi  conslituenda  ,fed  in  morbis  c/uidem  thora- 
ci*  ,  atcjue  pulrnonis  pr&cipue  Jputamina  funt  animaduertenda  ,  nontarnen 
'vrinarum  contemplatio  efi  negligenda.%.  in  3.  epid.  comment.6.  Atqui 
vrinas  femper  memineris^vt  injpicias  in  ventris  ajfeclibttSythoracis,  pulmo- 
nis,  neruorum  :  namfi  bonaf*nt,  non  magnum  habent  momentum  ad  falu- 
tem  :  contra.fi  prau&>  amplificant  tgri  periculum.  Praeterea  hac  etiam  de 
caufa  infpiciendac  funt ,  quia  aliquando  foluitur  pleuritis  per  vrinam,  &: 
credo  voluifle  Hippocratem  nobis  fignificare  id  ,  in  lib.  7.  Coacar. 
text.66.h\s  verbis.  ln plcnriticisy  vrina  leuem  fuhfi  dentiam  fubrubram  ha- 
bensyfecurumiudicinmfignificat ,  quiaindicat  hocfieri  e  materia  fangui- 
nea  ,  &  per  vias  vrin*.  expurgari.  Vidi  ego  elapds  diebus  puerum  pleu- 
riticum,  multis  emiffis  vrinis,  in  quibus  multa  fubfidcbant  farinacea, in~ 
tegrcconualuifle,  is  ncpos  admodum  Reuerendi  Prarpofiti  S.Iuuentij;& 
Iuuentiuseft  ipfius  nomen.  Confirmat  dodtifllmus  Hollcrius  vidifle  (e 
pieuritidas  graues  folutas  efle  vrinis  multis  craflis ,  &  nigris ,  conuerfa 
deorfum  materia  ,  hocque  facilius  euenire  fcribit  in  pleuritide,  quam  \\\ 
peripncumonia  ,  quia  latcra  maiorem  habent  familiaritatem  cum  vcna 
magna,quam  pulmo.In  omnibus  igitur  morbis,eorum  minime  ad  genus 
venofum  fpe&annbns  vrinarum  habcnda  eft  confideratio. 

b  Scxto,  delirauit.  ]  Iftud  fymptoma  folum  erat  fignum  fufficiens  ad 
denotandam  morbi  vehementiam  ,  &  eiufdem  caufam.  Primum  ,  quia 
pleuritici  non  delirant,nifi  in  vchcmentiflimis  plcuritidibus.Ica  Galenus 
lib.i.de  dijfic.re/pirat.  cap.%.  Delirus  fexta.  Nonvt  acccjjiofita  natura  ani- 
mtnn  pr&ccllens  ,/ed  vt  affccltis  acccjfirius  adfortes  pleuritidas.  Llem  Ga- 
lenus  apci[c//£.4.  de  cattfis pulfitum  cap.Z.  dicir  ficridclirium,cum  caufa 
pcccanseft  biliofa.  Vcrum,cum  putris  humorfit  biliofus ,  vaporeshabet 
inmodum  fuliginis  acrcs :  qui  mordicant ,  crodunt  ,  irritantque  cere- 
brum:;taqucad  dclirium  pcrducit.  Sulere  plcuriticos  aliquando  dclirare, 
(quod  ctiam  fcpiflimc  vidimus )  idcm  Galcnus  fciibic  lib.$.  deloc.male 
ajfeclis.cdp.^.  Cum  igitur  delirauciit,  cx  hoc  vtiunquc  innotcfcit,vidcli- 
cct  grauiflimam  fuillc  plciuitidcm  ,  cV  a  bilc  pendenccm.  At  f\  dc.lii.nbar, 
quomodo  (cribit  Hippocrares  focibus  dolorera  non  fuiflc  rcmjflgm  :  de- 
lirantes  cnim  dolorcm  nonfcntiunt,vti  alias.viJimus.i.^//?/;^//?/;.rr.\7.6. 
Cunddcranda  cft  qualitas  doloris  ,  ncquc  cnim  fcmper  dclirdntes  funt 
dolom  cxj;crtcs,fcd  tunc  ita  cucnit  ,  quando  dclirium  cil  vclicmcmifli- 
mum,  !;!  rruiccm  modetacus  :  ac  fi  tcs  aliter  fc  habcat ,  poteft  nihilo- 
nn"nus  mcntC  vacillans  doloicm  pcrfcntirc  ,  quod  huic  acgrotanti  conti- 

giffe 


Tars  III.         jEgrotus  VIII.     459 

gifTe  eft  verifimile,  cum  ciicat  delirafTe,  &  nihilominus  dolorem  fotibus 
non  fiiifleremifllim.  Ergoadhuc  doloris  moleftiam  fentiebar^neque  hoc 
alw.ide  poterathabere,  quam  exaegrotantis  relatione,  &  permde  dicen- 
dum  eftde  refpiratione,  verifimile  fuifle  parumimmutaram,  quia  quem- 
admodum  pleuriticis  parua  eft,  &  crebra,  ita  deliramibus  magna  cft  &  & 
rara.  Si  igitur  pleuriticus  deliret,oportetconfundantur  ifta:  refpirationes, 
&magisadvnam  fpeciem  inclinent,  quam  ad  alteram  pro  magnitudine 
inflammationis  pleurae,aut  delirij.  Id  exprefse  fcribit  Galenus  lib.z.  de 
diffic.refpir.c.j.himc  in  modum.D  olorem  etenimfolum  in  aliqua  parte^uA 
circa  refpirationes  mouetur \faclumyparuam>  &  denfam  rejpirationem  vni- 
uerfarn  ejfcere  demonftrabatur.  Delirium  verb  folitm  contrariam  i/liipfiy 
raramfiiliceti&  magnam.Augmenturn  autem  caloris  jnagnam>&  denfam. 
Et  contrariam  ipfi  fiigiditatem  paruam,  &raram.  Subdit.  Si  igitur  afiolo 
delirio  refpirationis  ornatus ,  &  integritas  confunditur  ,  magnrn  ,  &  rariu 
erit  fpiritus  penitut.  Si  verb  afiolo  dolore  paruns ,  &  denfus.  Si  verb  ambo 
concurrant ,  &  dolor  vehementer  obtinuerit ,  obfcura  erit  omninb  alteratio 
ex  delirio.  Si  verb  moderatus  fuerit  dolor,  aut  plus  quidem  ex  dolore,  mi- 
nus  vero  ex  delirios  rejpirationem  alterari  continget  ,  aut  vice  verfa  ,  ant 
ACjualiter  iuxta  vtrumqneWxc  Gaienus.Ex  qu^bus  docemur  delirium  non 
polTe  demoliri  alrerationem  quas  fit  ex  dolore,praeterquam  quod, (i  ipfum 
valde  magnum,&  vehemens  fit,dolor  vcio  iit  paruns,  &obfcurus.  Si  ve- 
r6  dolorfit  fortis,perfecteeuincit  refpirationis  difHculratem ,  quae  ex  de- 
lirio  induceretur  ,  &  fic  de  fingulis.  Q^od  res  ita  fe  habet ,  crederem  ir\ 
hoc  segrotante  non  fuilfe  immutatam  lefpiraiionem  exdelirio  quia  do- 
lor  mihi  videbatur  lon^c  grauior,citm  fcribar. 

c  Fottbus  nihil  rernittebatur  ,  ]  Quod  fequitur  ad  fymptomatis  vehe- 
mentiam,  Galeno  confirmante  lib.  i.acut.  text.$$.  dum  inquit.  Vrgentis 
Autem  inflammationis  not&funt ,  dolor  affidum  ,  eo  quod  nnllo  paclo  a  cali- 
dis  fornentis  remittatur.  Qixare  hucufque  non  omnino  (alutem  permifif- 
fet  Medicus ,'  prasfertim  cum  exacerbari  affedfcum  in  fexta  fit  malum  ,  & 
maximc  periculofum  ,  vt  Hippocrates  docet  i  in  j.C 'oacar.text.ij.com- 
ment.i.  Ibi  fic  haber.  Quibus  pleuriticis  initio  quidern.  dolores  mollesfhnt, 
quinta  vero  ,  velfexta  exacerbantur  ad  duodecimum  diem  magis  perue- 
niunt  ,  &  rarbferuantur.  Hoc  ided  fit ,  quia  maximam  vim  habet  fextus 
dies  ad  malum  :  C\  enim  eo  die  aliquid  boni  appareat,  non  eft  fidendum, 
quia  eorum  fignorum  vis  eft  admodum  debilis  :  at  C\  mala  appareant  & 
lethalia  ,  ea  quidem  maxime  timenda  in  fexto  ,  quem  tyranno  aflimilari 
dixir  Galenus ,  &  prjefertim  cum  acccfli  >nes  parium  foleant  elTe  malignae 
in  febribus  prascipue  fym^tomaticis.  Sasuiebat  in  diesmorbus,  poftquam 
neque  feptima  dic  apparuit  aliquid  melius  ,  cum  dicat  magis  laborafle^ 
quod  intelligi  debet  de  omnibus  accidentibus  iam  enarratis.Non  eft  mi- 
rum  pleuriticis  feptima  exacerbari ,  cum  maximus  fitdies  in  his  morbis, 
prascipueque  fit  exacerbatio  in  his.quoniam  folet  pleuritis  a  bile,  motum 
humoris  fequi  ,  &  per  tertium  moueri  ,  quod  i.  Aphorifim.  comrnent.n. 
annotatur  Cit-At  morbo  lateralii&  phrenitidi  magmi  ex  parte  per  tertium 

M  m  rn     i  acceffionct 


4 60  Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

acceffones  fiunt ,  &  i.  decrifcap.-j.  Atque  omnino  ,  antequam  fecunda 
accellio  inuadar,quae  vt  plurimum  in  laterali  morbo  tertio  die  fir.  Quod 
poftca  dicit ,  cV  difficulter  fpirans  erat.  Galenus  vertit  fic  in  iam  citato 
lib.de  diffc.  rejpirat.  Et  difficultcr  fpirans  erat,eodem  videlicet  modo,ni- 
hil  remittente  difficili  fpiratione.  Quia  &  ipfa  vox  erat  indicat  fimiliter, 
vt  prins  ,  quod  monet  nos  Anaxionem  a  principio  ftatim  difficulter  fpi- 
raffe,fedHippocratem  tanquam  manifeftum  praetermififfe.  PeruenifTead 
fcptimam  cum  virtutisrobore,maximum,  &  qui  hanc  pertranfeunt,  ferc 
omncs  feruantur,cum  pleiifque  in  fcptimafiat  iudicium,&  vbi  iudicium, 
fimul  &  mors  ,  qui  autem  Iianc  pertranfeunt  cum  moderato  virium  ro- 
bore,nul!ocommiiroerrore  ,  fere  omnes  feruantur ,  quod  ccnties  obfer- 
uaui,poftquam  Medicinam  facio. 

d  Ottauo ,  fecui  venam.  ]  Nufquam  inuenietis  apud  practicantestam 
Gra?cos,  quam  Latinos  huiufmodi  fadtam  effein  pleuritide  curationem; 
pdftque  vix  tempeftiuc  curari  poffunt,quibu?;  tranfacla  eft  quarta.  Cnra- 
tio  potius  admiranda,quam  imitanda.  Etmiror  in  morbo  alioqui  acutif- 
fimo  rcmedinm  tam  neccffirium  ftiiffe  retardatum  ab  Hippocratc  :  nam 
fi  ipfe  tot  in  locis  in  acutis  ,  non  effe  differendam  cr.rationem  prarcipir, 
quomodo  hicaberrat  a  via  inter  medendum,dum  videtur  negligere,  quae 
magisneceffaria  effc  fcimus.  Qu6d  fi  dicamus  non  fuiffe  vocatum  tem- 
pcftiuc;  quomodoinquit  fotibus  nihil  fuiffc  remiffum  dolorem,  &  quo- 
modo  etiam  tam  exa&c  fymptomata  a  principio  inuadentia  recenfer. 
Enimvero  deceptum  effe  a  morbo  non.eft  dicendum  ,  quia  dccipiurit 
morbi  fimilcs,morbi  leues,  non  qui  ftatim  fe  fe  detegunt  euidenter.j  nc- 
quc  proptercamirum  fit  deceptum  aliquando  effe  Hippocratcm,  quia  ne 
homo,id  contingcre  potuit,  prasfertim  cum  id  fibi  cueniffe  teftetur.  lib.f. 
epid.  tcxt.iy.  Pulchcrrima  hxc  vcrba  addamus.  slutonomus  in  Ornilo  ex 
vulnere  capitis  mortuus  efl  decimafcxta  diey  aftate  media,  lapide  percttf 
fiu  ex  mannfccundum  commtffurasin  mcdio  fincipite .Hoc  me  latuit  feclio- 
ne  opiu  habere  ,  deceperunt  autern  me  fittura  ,  habentes  in  ipfsiaculi  Ixfio- 
ncm  :  poflea  enim  perfpicuum  fiehat.  Hanc  Hippocrates  animi  ingenuira- 
tem  tamopcre  extollit  doctiff.  Celfus  lib.S.  de  re  mcdica  cap.^.  harc  ha- 
bcns  vcrb^Afuturis  deccptumfe  cffe  Hippocrates  memoria  prorHditymore 
filicet  magiorum  virorum,  & fiduciam  magnarum  rcrum  habtntiu?n:nam 
leuia  xngenia^qma  nihil  habentynihil  fibi  dctrahunt.  Magno  ingeniojmd- 
tarjttz  nihiUminm  habituro  ,  conuenit  ctiam  ftmplcx  vcri  errorts  co?ifeffiot 
prjtcipnc^ne  in  cominiYicrioyCjuodvtilitatts  cattfa po$lcri<  trnditur,  nc  qui 
dccipiamur.cadcm  ratione  qua  rjitis  antc  dcceptm  cfl.  Ergo  ,  qucmndmo- 
dum  .  cptus  in  vno  ;   poruit  dccipi  &  in  altero.    V-cium  i\\ 

hoc  f'i:(Ic  dcccj)ru:n  non  cit  cudibilc,  cim  vnufqv.ifquc  vcl  mediccrircr 
cxcefcitarus  (katirri  mnbo  inua<!cnrc  iudicnfft,  non  nlitun  fuifli  affc- 
ftum,  f>.  Qu ->i H  ;'f  diflulit  rcmtJinm  ram  ncccf- 

unihil  alkid  rcfpondcrc  pollcm,  quatn  non  fi.iflc  vota- 
Lifi  vcnam,  aut  inffit  fcc.ui  :  i|  fc  envoi  fccat,  dum 
juipci  rclata,  aui  :.o  argjotantc,  aut  ab  adftantibus :  ftmt 

enim, 


Tars  111.       jEgrotus  VI 11.     461 

enim,  qui  tam  diligenter  aegrotantibus  afliftunt ,  ctiam  noftris  tcmpori- 
bus,vt  aegrotantfum  motus  in  fingnlas  horas  recenfcrc  exa&e  fciant :  pu- 
tarem  enim  ego  ridiculum  voluiue  Hippocratem  in  tam  graui ,  Sc  peri- 
culofo  morbo ,  cum  febre  acutiflima  ,  qux  ad  quoduis  celei e  prarfidium 
trahit  Medicos,tentare  prius  calidis  fomentis  cxperiri ,  idque  fpatio  duo- 
rura  dierum,cum  iam  inftaret  feptima.  Nonne  in  acutis,  tra&ans  de  cau- 
fis,inquit,fecandam  c(Te  venam  internam  brachij  dextri,  quia  citiflimea 
partibus  principibus  demit,in  fcbre  fynocha  nonncmittit  fanguinem,& 
ftatim  antequam  putrcdo  concipiatur  ?  ergo,fi  fe&io  vcnae  impedit  futu- 
ram  putredinem,quomodo  non  celerrimc  deueniemus  ad  fanguinis  mif- 
fionem  in  morbograui  afluxionependente,  quaeintcrcipiendo  impetum 
humorum  ,  diminuit  morbum.  Quare  non  aliud  efte  dicendum  ftatue- 
rem,quam  non  fuifle  tempeftiue  vocatum,  neque  antea  alium  Medicum, 
quia  nullo  modo  diftuliiTent  id  remedij  genus  ,  quod  noftristemporibus 
negiectum  a  primis  diebus  ,  neque  ampiius  poteftapte  admoucri ,  quia 
robur  morbi,vtplurimum  naruram  deprimit ,  quomodo  non  dcbebat  cife 
etiavn  Hippocratis  temporibus.  Quod  Medicus  poflit  fomentis  tentare, 
dolorem  lenire,primo  ,  vel  fecundo  die  a  morbo,  hoc  conccdi  poteft  ,  ac 
hoc  modo  rctardari,nequaquam.  Vtvt  fit ,  ofte^n  iit  fanatio  cum  ratione 
adhibicum  fuifle  remedmm,quia  ftatim  conquieuit  arTcctus ,  &  bene  no- 
tat  Galenus  pofuHIe  diem,  q«o  tn  pleuritide  fecuit  venam,  tanquani  no- 
uum,quia  fcrlicet  fitprom/raculo,  morbum,  alioqui  grauiflimum  ,  expe- 
6ta(fe  tcmpus  remedij  ,  Sc  potuitfe  etiam  tempeftiue  adhiberi ,  3c  cum 
aegrotantis  commodo.Hoc  quidem  debetis  obferuare  in  praxi,  operandi 
indicationem,  non  diebus  terminari ,  fed  indicaria  virtute  tanquamper- 
mittente  a  morbo,  a  fignis  ccudiraus,&  coctionis.  E<:cc  hic  fecat  venam, 
&  multum  fanguinis  extrahir ,  aducrfus  eorum  opinionem  qui  tranfa&is 
primis  diebus  fanguinis  miflionem  interdicebant.  Modo  igitur  adfit  vir- 
tus  ab  ea  noneft  fuperfedendum  ,.etiamfi  tranfacti  elTent  viginti  dies  a 
morbi  principio.Id  fuadet  G  ilenus  in  lib.de  curandi  ratione  pcr  fang.miff 
c.io.ibi  conceptis  veibis  legitur.  Verumyquoniam  quintumfkpediem,  aut 
fextum  ab  initio  expetlant  ypriufqua  nos  ad  curanduw  accerfanty  expediet 
nihilo  fecius  quoque  fanguinem  detrabere  ,  etiamfi  huiu6  auxilij  tempnsfit 
omiffum.  Quocunque  enim  die  mittendi  fanguinis  fcopos  in  laborante  in- 
ueneris  ,  in  eo  auxilium  illud  adhibito  ;  etiamfi  vel  vigcftmut  is  ab  initio 
extiterit.At  quinamfuerint  hifcopi  ?  Aforbus  ingens,roburque  viriumy  ex- 
cepta  atate  puerili>&  aere  nos  ambiente  valde  calido.  Sequitur  poftea,  8c 
addit.  Porro  autem  quontam  exoluitur  temporis  traclu  in  plerifijue  morbis 
virtus  ,  idcirco  &  mittendi  fanguinis  occafio  dierum  numero  deperditur, 
non  tanquamprimario  id  dies  ejficiant^ac  non  re  aliqua  intercedente,nempc 
virium  dijfolutione,.  Itaque  ,  (i  quando  vel  fecundo  die  a  principio  vires 
cxolui  videantur,a  vena  fccanda  abftinebimus.Sanguineigitur  milTbdo- 
lores  facti  funt  mitiores.  Quod  indicationes  habuerit  a  virture ,  oftendic 
cucntus,quia  fequutaeftconfereniia,&:  toleranria,  poftquam  &  febris,<3c" 
dolorcs  rcmifli  funt,  fignum,quodmatcria  continuo  fluens  reuahebatur, 

M  m  m     3  5c 


4  6  2.    Comment.  in  HiBorias  Epidem.  Hipp. 

&  inflammatio,  cum  affedHone  generis  venofi  aliquo  modo  conquiefce- 
bat:iudico  enim  ftbrem  non  tantum  fuifle  fymptomaticam,  fecl  etiam  eC- 
fentialem,  verum  generis  venofi  afFectioncm  non  fuiiFe  grauem  cum  in- 
tenfa  putredine,quia  vrinae  nihil  habebant,nifi  crudiratem,quod  ex  vri- 
narum  tenuitatc  percipiebarur.  Sndor  ille3qui  apparuit  in  vndecima,nori 
omnino  laudandus  ,  quia  debebat  excludi  a  bonis ;  tum  quia  erat  foluni 
circa  caput,tum  quia  erat  modicus ;  ramcn  id  fiebat  tantum  rationc  fu- 
liginum,  quse  a  parte  afFe&a  eleuabantur :  vbi  enim  fudor  ,  ibi  morbus  4. 
JLphorifm.  text.^%.  Sc  vbi  fir,  ibieuacuat  membrorum  patientium  humi- 
ditarem,  vt  Galenus  in  cornment.  At  cum  ifti  afFc&us  non  referuenturad 
vnicam  expulfionem  ,  &debeant  foiui  per  fputum  prascipue,  neque  tcm- 
peftiue  fuiiFentadhibita  remedia  magna,  nonpoterat  tamcitd  alleuari,& 
iudican\cV(  b  ld  addic, 

c  Tajfes  etiamnum  perdurabant. ]Vcvum  quemadmodum  o&auo  die 
crant  arida?,  vndecimo  aliquid  expuebatur ,  etfi  liquida ,  quae  adhuc  cru- 
dum  extitilFe  afFedtum  fignificabant ;  tamen  paulo  melior  erat  aegrotantis 
conditio  ,  fed  non  tuta  falus,  quia  naturam  denotabat  aliquo  modo  con- 
coquentem.  Id  docet  Galenus  lib.i.de  crifcap. i8.quo  111  loco,  poftquam 
nihil  expuerc  dixit  refpondere  vrinis  aquofis ,  quae  extreme  crnJae  funr. 
Subdir :  Ouodfi  ab  eo  cjuod  efi  nihil  expuere,ad  expuere  ,  verumlicjuida, 
&  omnino  crudafiat  tranfrnutatio  ,  lique t  quod  debitis  ,  &  occuita  eft  hu* 
iufmodi  permutatio  ,  &  nondum  eft  finitum  principium^uod  primnm  &gri- 
tudinis  tempm  dicitur  :  tamen  etiamfi  obfcurumfity  bonurn  cjuidfignificat, 
videturcjue  quidfimile  effe^ac  i/ludyquod  fcribitur  de  tienteria  ,  in  CjHa  mo- 
tHt  acidm  ,  bonum  efl  fignum  ,  quia  indicat  ab  omnimoda  inconcoclione 
verti  ad  aliquam  ,  fed  obfcuram  ,  &  debilem.  Scribit  ficHippocrates  <>. 
Aphor.text.  1 .  In  longis  Uuitatibm  inteftinorum  ,fi  ruilm  acidmfiat ,  qui 
prim  non  erat  ^fignum  bonum  ,  citm  tamen  rutlus  acidus  frigiditatem  ar- 
guat.  At ,  quia  fit  mutatio  in  melim  ,  ob  hocefi  minus  malum.  Sic  de  hoc 
aegrotante  dicetur  ;  &  fcribit ,  quae  a  pulmone  exibant  fuifie  liquidiora, 
quia  materia  in  pleura  contenta  rcfudet  oportet  in  pulmones,poftea  eua- 
cuetnr,  &  quia  nondum  co&a  erat,fed  fluxilis,  pnlmones  tranfmittebanr, 
qualemrecipiebant  ,quod  dcfcribitur  a  Galcno //£.2.^*  crifcap.  10.  hoc 
modo  :  Tuffiet  igitur  ftatim  homo  ,  non  tamen  omnino  ftatim  jpuet  ,fedfi- 
quidem  multum,  ac  craffurn  ab  infiammatione  defluxerit  ,  cum  tujfi  expuet: 
fi  vero  paucum>dr  tenue>  irritabitur  cjuidcm  neceffirio  ita,  vt  tuffis  mouea- 
tur,  non  tamen  expuet^  antecjuam  colletlitmfimul ,  ac  concotlu?n  ad  multi- 
tudinem^craffitudinemcjue  pcruenerity  Sed  hoc  qtiidcm  ipfius  difpofirio- 
nis  iudicium  cft,  non  aucem  mcmbri  patientis.  Nam  ,  cum  pars  cxqui- 
fitc  anguda  fucrit ,  &  vcluti  alligani  in  fcipfa  ,  vniucrfum  fluxum  cohi- 
buerit ,  tunc  facit  morbum  latcralcm,  qui  aptyfti,id  cft  finc  fputo  nomi- 
natur,fcd  aim  fatis  rclaxata  fucrit,atquc  ad  pulmoncm  dimifcrit,tunc  iftt 
magis  tuflTiunr,arquc  cxpuuc.  Hnc  igitui  formam  influnmationis,nonau- 
tcm  paticntcm  dcnotat  locum.Quare  cum  fputa  incipcrcnt  apparere,fed 
liqui.ii'jia,eratindicium  inflummationcm  rcmuti,&  mcmbranam  relaxa- 

d 


Tars  III       rjEgrotm  VIII.     463 

ri  aliquantulum,ita  vt  ab  ipfa  in  pulmones  aliquid  pofTetdeferri.  Adhuc 
autem  erant  parum  vtilia  fputa,fed  potius  fputamina  :  fputa  enim  dicun- 
tur  non  bona  duobus  modis.  Vno  modo,  cjuando  carent  co<5tione,alrero 
modo,quando  praeter  id,eriam  funt  praua,  Qualia  fint  habes  ex  Galeno 
lib.i.  de  crif.cap.$.  Quac  proprie  fputamina  dicuntur  ,  funt ,  quaecunque 
fubflaua,cV  fubrufa,&  fubcallida,&  fubfpumofa,&  tenuia  exiftunt,folam- 
que  crudicatem  indicant:quae  vero  flaua,rufafunt,praua.  Habes  haec  aper- 
tius  ex  Hippocrate  lib.i.prognofl.text.^.  ibi  verba  facit  de  qualitate  fpu- 
ti ,  de  facilitate  &  difficulcace  expnendi ,  &  multa  fcitu  digna  docentur. 
Verifimilc  tamen  eft,adhucmagis  fuilfeinfeftam^quiacum  materia  eflet 
tenuis,non  intcrcipiebatuia  fpiritu,&  eam  ob  rem  ,  fi  a  capite  ad  fubie- 
6las  partes  dcfluebar,tuflim  concitare  poterat ;  fi  a  pulmoneerat  ducen- 
da,non  commode  id  poteratprasftari,  cum  eflet  tenuis ,  &  ad  hunc  vfque 
diem  pocerat  ficca  pleuritis  nuncupari,etfi  proprie  dicumur  ficca?  pleuri- 
tidesillae ,  in  quibus  nihil  omnino  expuitur ,  quas  periculofiflimas  efle 
iam  teftatus  cftHippocrates  i.in  ^.Coacarum^text.io.commem.i.  Multi- 
plex  autem  eft  caufa  iftius  ficcitatis.  Facultatis  animalis,  &  mufculorum 
thoracis  infirmitas.  Doloris  vehementia;  humoris  contumacia;&  bron- 
chorum  obftru&io.  Illud  quidem  apertiflimum  eft,minus  malum  ,  C\  fta- 
tim  e  principio  non  expuant,  modo  raorbus  non  habeat  annexa  fympto- 
mata  grauiffima  :  at  fi  haec  fuperueniant,  nec  morbo  progrediente,vllum 
expe&orationis  principium  accidat,tunc  periculum  eft  euides,&difficile 
bene  foluitur,tum  fua  natura  ,  tum  cx  euentu.  Sua  natura,  quia  fuppref- 
fione  materiasmorbiHcae  cor  aliquando  non  mediocriter  patitur,  &  prar- 
focari  aegros  contingit.  Ex  euentu  vero,quia  impoflibile  eft,quin  huiuf- 
modi  pleuritis  fit  longa  ,  cVin  tantotemporis  interuallo  multaeueniunt 
mala ;  nam  ,  aut  aeger  delinquit ,  aut  adftantes  ,  aut  ab  aliquo  alio  error 
committitur.  At,vtcunque  fit,in  longitudine  virtus  fatifcir ,  quemadmo- 
dum  &  in  a!iis,&  propterea  meritocenfetur  pleuritis  fine  expe&oratione 
per  plures  dies,  periculofa.  Antequam  vlterius  progrediamur  aliud  eft  in.  ^ 
confideratione  ponendum,quid  videlicet  intclligat  Hippocrates,quando 
lib.jfecl.i.text.n.  comment. i.inqmt ,  Pleuritidesfine  diuulfione  ,  magis 
periculofa  funt  ijSyquA  cum  diuuljione.  Sunt  qui  textum  hunc  expendentes 
putant  per  diuulfionem  intelligere  Hippocratem  conuulfionem.  Vt  fen- 
fus  fit :  Pleuritis  cum  conuuljione  leuior  efl  eatfu&fine  conuulfione.  Vix  ta- 
men  credi  poteft  talem  efle  Hippocratis  fenfum,cum  vterque  morbus  fua 
natura  fit  lethalis  ,  fcorfim.  Multo  magis  f\  vniantur.  Neque  ego  poft- 
quam  Medicinam  facio  cum  tamen  quamplurimos  inuiferim  pleuriticos, 
aliquem  adhucvidi  conUulfum  ;  non  quia  hoc  fit  impoflibile  fieri ,  atta- 
mcn  huciifque  now-vidi.  Refpondent  igitur  fitefle  Hippocratem  intel- 
ligendum,  liimirum  conuulfionem  pleuritidi  coniun&am  diftrahere  ma- 
teriam,ac  auellcrc  a  loco  arTeclro  pleurae ,  &  eam  ob  rem  minus  cife  peri- 
culofasplcuritidescum  conuulfione,  quam  fineconuulfione.  Scd  quaefo 
videat  vnufquifque.quam  confonum  fit  hoc  affirmare,  cum  ipfa  commif- 
fio ,  etiam  cenfcri  debeat  pleuritidc  longe  grauior.  Sciendum  igitur  eft, 

nomen 


4^4    Comment.  in  HiFtorias  Epidem.Hipp. 

nomen  hoc  diuulfionis  aliquando  vfurpari  pro  vehemenci  motn  thora- 
cis,&  beneficio  mufculorum  excitato,&  hoc  fequitur  natura?  robur.  Ali- 
quando  fumicur  per  folutione  continui ,  a  caufa  pr«eter  naturam  inciden- 
re,frangence  ,  exedente,cx  tendente.  Hoc  euenic ,  quotiefcunque  thorax 
comundicur,  &  violcnter  comprimitur  ,|his  aurcm  afFedtibus  minimc 
thoracem  elTc  obnoxium  conftac,cum  oflibus,&  mufculis  abundct.  Ita- 
que  tantd  grauius  periculum  euenit  ex  deuulfionc  <mcL<r(xa  Graecis  di- 
<Shim,circa  thoraccm  ,  quanco  ipfius  a&io  ad  viram  ,  &:  morborum  pro- 
priorum  fanationem  eft  magis  necelTaria.  His  igitur  hunc  in  modum  fta- 
bilitis.In  loco  citato  o-Wcr^  non  fumicur  nifi  primo  modo  :  fcilicet  pro 
violentiori  moru  thoracis,vt  fenfus  fit.  Quiin  pleuritide  vehementer  ex- 
tujfiunt,  minui  habent penculum  ,  quarn  qui  modice.  Rario  huius  eft,quia 
in  vchementiori  thoracis  mutu  arguitur  virtutis  anirnalis  vis,  qua^motu 
vehcmenti  thoracem  concutit  ,  &  ad  expcctorationcm  ptoritat :  func 
enim  duse  primas  caufc  U\  ptctoris  moibis  cducendi  fputi  lib.i.  prognoft. 
text.^.  Vna  eft  humor  ipfe,  qui  in  pulmone  reperitur  :  proipfnis  cnim 
quaiitate  facilius,aut  difficilius  educitur,vc  clarum  cft.Veium,neque  haec 
adtio  fict  j  nifi  pars  qua?  humorem  continet  ad  expulfionem  moueatur; 
hinc  requiritur  facultatis  rcbur  thoracem  mouentis  ,  ad  hoc  vt  materia 
poflitexpectoran.  Quod  fi  minus  cuflianc ,  jndicarur  imbecilliras  facul- 
caris,&  ob  hoc  mulcos  mori  contingit,vt  in  dies  obieruamus,qui  vix  ex- 
tufliie  fentiuntur}neque  fputum  educunt,  auc  quia  dolor  ita  circa  thora- 
cem  vrgcac,  vt  non  poflint  attollcre,  quantum  faris  eft  ,  aut  propter  infi> 
gncm  facultatis  imbeciliitatcm  ,  &  propter  vtrumque  argroros  mori  con- 
tingit,quoniam  non  expectorata  materia  peccante  ,  defluit  ad  pulmonesj 
cofdcm  crodit  fua  acnmonia,auc  putrcfacit,aut  fufFocans  cclerrimam  in- 
fert  mortem.  Quemadmodum  in  phrenicidc  quics,  iam  fradcis  vitibus,  &C 
ad  pedcs  prolaplus  in  morbis,  funeftum  eft  fignum,  perinde  in  plcuntide 
ruffis  remiffio,  eV  minima  thoracis  motio  indicat  virtutcm  infiimam.  Ac 
vna  ialus  eft  vitum  robur,cuius  caufa,  vti  dictum  cft  ,  intus  recentama- 
tcria  celcrrime  fufFocanrur  ,  vcluti  vtplurimum  fenibus  euenit,  qui  in 
thotacis  morbis  facilius  ob  hoc  moriuntur  ,  quoniam  prac  virium  lan- 
guore  non  poflunc  fe  eximcrc  a  materia  peccante.  His  igi^ui  de  caufis, 
meliorem  cfTe  vcrfioncm  conftabit,  dicerc  fcilicet  per  diuulfionem  inccl- 
ligere  Hippocracrm,motum  choracis ,  non  conuulfionem  j  &  per  confe- 
qocns  minus  periclitari  ,  qui  in  thoracis  affe&ibus  vehementius  cxtuf- 
fiunt,  quam  qui  modicc. 

f  Dcdr/Jo  & fcptimo  cccpit  pauca,  &  cocla  expuere  ]  Emcuatio  falurr.- 
\\\  dicitur  illa,qux  moibum,auc tollic,aut  diminuH)  Ita  iprognoft.  tcxt.%. 
O.nnisfcreatio  mala  cjl ,  qna  non  fedat  dolorem  :  pcffima  autcm  cjua  nigra: 
qnt  vcro  fedift  doLorem ,  omrns  meiior  eft.  Harccrgo  euacuatio  longc  mc- 
liqi  crat  prima,quia  matcna  apparcbat  codca  ,  qnamtiis  cilcc  pauca  ,  fcd 
hgc  non  erat  mirum,  cinn  in  huiufmodi  morbis  non  fianr,  vt  in  alris  rc- 
pentlOS  crifti :  leuacui  tamci\cft,i<!cft,accidcntia  iam  cnarrata  remittc- 
bantnr,  cV,  fi  quid  aliud,  bonum  fignificat  argrutantis  ftuium  :  eft  facilicr 

rcfpiracio 


Tars    111.       ^Egrotm    VI II.     46$ 

rcfpiratio  poft  expnitionem :  tnnc  enim  fignum  eft  internam  inflamma- 
cionem  remitti  :  thoracem  non  aeque  a  materia  peccante  grauari,  veluti  e 
conucrfo,  quod  frequentiflimuin  in  morituris  eft  ,  f\  dolor  minuatur  -y  3c 
tamen  febris  ingrauefcat ,  cum  aliis  accidenubus:  tunc  deterrimus  eft 
aegrotantis  ftatus,vti  do<5hflimeannotat  Ccelius  Aurelianusverbafaciens 
de  pleuritide  cap.i$.  his  verbis.  Si  dolor  minuatur  c&teris  auUis^pernU 
ciofum  eft.  Propterea  minus  dubito  ego,quando  aegrorans  de  dolore  con- 
queritur,quam  quando  prarter  rationem  fedatur ,  &animaduertofebrem 
augmentum  fufcipere,  refpirationem  grauiorem  efle ,  vereortunc  fem- 
per,  ne  materia  ad  aliquana  nobiliorem  partem  feratur ,  cum  aegroti  per- 
nicie  ,  quoniam  tunc  poteft  delirium  inducere  ad  caput  tranfmifla  ,  vc 
Hippocrates  idem  5.  Coacar.fetl.i.  comment.x.  Lateris  dolor  inquit ,  in 
Jputobiliofo  citra  rationem  euanefcens*  infaniam  mouet.  Hoc  vifus  eft  con- 
firmalTe  6.  in  6.  epid.  text.i  1.  quando  ait :  Delirantibus  laterum  dolores 
ceffant :  quibufdam  vero  etiam  febres.  Id  eft  laterum  dolores  aliquando 
definuntin  phrenitidera  ,  vti  multoties  contingit,  quemadmodum/#/>r<* 
di6tum  eft. Sed  veniamus  ad  textum.  Euacuatio  illa  decimafcptima  facta, 
erat  ide6  minus  mala,quia  vbi  eft  coctio  aliqua,  etfi  leuis,ibi  eft  aliquod 
bonum  ,  &  hoc  denotat  in  melius  morbum  prqceflifle ,  cum  primo  eflent 
liquidiora,haecautem  codta.Sed  quod  fpeftatad  quantitatem,nonfrefpon- 
dentia  magnitudini  morbi ,  qua?  fcilicet  poiTent  omnino  affe&um  debeU 
lare  ;  verumtamen  iuuamentum  attulerunt,  quia  lcuatus  eft,ideft,minus 
eft  affli6tus,minus  a  morbo  moleftatus,  quae  verd  permanebant  in  parte, 
fouentes  inflammationem  fitim  concitabant.Hoc,vt  videmus,fu  in  plen- 
ritide,quando  materia  qua:  euacuatur  eft  biliofa,quoniam  inhumore  pla- 
cidiore  ,  tollitur  fitis ;  neque  enim  putandum  eft ,  tara  violentum  fuifle 
thoracis  moturn,vtobhocfitiret ,  cum  materia,quandocoquitur  ,  etiam 
facilius  educitur,cV  psr  confequcns  minorthoracis  impetus,  quod  verum 
eflet  non  fuifle  adhuc  bene  difpofitum  ,  fubdit.  A  pulmone psirum  bon& 
purgauones.  Eft  fortafle  ,  quia  pauca  expuerentur  ?  nequaquam  :  nam  eft 
mos  Hippocrans  aperte  loqui ,  &  dixit  iam  fuiile  pauca.  Piuo  egoquid 
aliud  inteljigere.lam  Hippocrates  lib.i.pregnoft.  text.45.  dixeratin  omni 
dolore,  qui  aftligat  cirea  pulmonem,  5c  coftas,  oportere  vr  cito  fcreetur: 
fi  enim  difficulter  id  fiat ,  parum  bona  fcreatio  cenferur  ;  8c  fic  percurric 
fcreationis  qualitates  fingillatim.Itaque  dum  dixit,  prius  pauca  fuifle  ex- 
creta  ,  fed  conco&a.  Addic  parum  bonas  fuiileex  pulmone  expurgatio- 
nes,vt  innueret  non  perfeuerafle  incceptam  euacuationem,  quia  cum  in- 
cccperit  illa  euacuatio  decimofeptimo  ,  id  fortaflc  euenit  deeimaodtaua, 
aut  decimanona  :  Nam  non  fac  eft  incipiant  aegrotantes  expuere ,  fed 
oportet  perfeuerent  expuitiones  ,  cum  faepius  vifi  fint  ahqui ,  qui  expue- 
bant,8c  cum  iuuamenco,quibus  fupprciTum  eft  fputum,  cum  pcrnicie ;  8c 
quae  fpes  concepta  erat  ex  fputo,eadem  eft  exeiufdcm  interccptione  fub- 
lata.  Aliquibus  etiam  repetit  fputum  ,  auc  alia  aliqua  euacuatio  fuperue- 
jnt,qua  feruari  folenr.Itaque  in  hoceranr  parum  bonre  purgationes,  quia 
miniraum  inpofterum   expuebat.  Qu6d  fi  nanua  vahda  non  tcntaftct 

N  11  n 


4 (5  6    Comment.  in  Hiflorias  Ej?idem.Hipf. 

noium  euacuationem,fortafse  effet  periclitatus,fed  exonerata  magis,in- 
furrexit  poftea  ad  reliqui  expulfionem,tum  per  partem  affe&am,  per  fpu- 
tum  fcilicet,&  per  cutim,erumpente  fudore. 

8  Vigefimo  igitur fudauit.  ]  Diximus  cumGaleno  terminum  pleuriti- 
dis  eiTe  diem  decimumquartum  ,  aut  ad  fummum  vigcfimum  ;  fed  quo- 
niam  tardius  apparuit  fputum  ,  diuturnioretiam  fuit  affectus,  tamen  na- 
tura  diei  omnino  oblita  ,  conata  eft  iudicationem  facere  per  fudorem 
materia:  fubtilioris.Euacuatio  in  pleuriridibus  maximc  conuenicns,  quai 
vim  morbi,  vtplurimum  extinguit  maioriex  parte  ,  potente  inpofternm 
natura  ,  quod  reliquum  eft  craffioris  materise  per  fputum  educere.  Nam 
per  fudorem  alleuatur  natura,  veluri  folet  in  aliis  inflammationibus  eue- 
nire,vt  $.de  crifcap.$,  legimus  fic.  Sudores  vero  omnibus  febribus propry 
funt>&  pracipuc  intendentibas  :  finiunt  autem  non  parumy&  efferuentes  in~ 
flammationes  9quando  ,ficuti  &  antea  diximus  vna  cum  coclionibus  eua- 
cuauerint.Ex  quibus  vlrimis  verbis  clareparet ,  cur  prsecipue  tam  iuueric 
fudor,cum  iam  apparuerint  co&iones,  vt  Hippocrates  notat.  luuit ,  non 
integre  iudicauit.  Crifis  bona,  etfi  non  perfe£ta,moibo  maiorcm  requi- 
rente  euacuationem  :  bene  quidem  a&um  eft  cum  aegrotante  ,  quando 
euacuationes,fi  non  iiberant,iuuant  tamen,quod  huic  contigit,cuma  iu- 
dicio  melius  habuerit,quia  fcilicet  morbi  vehementia  deferbuit.  Verum 
nundum  conquieuerant  omnia  ,  fed  pernecelTaria  erat  aliqua  alia  eua- 
cuatio  per  fudorem,qua;  morbi  vehementix  refponderet.  Sed  anrequam 
naturafinem  fuumconfequatur  ,  multum  agitetur  ncccffe  eft,  &  inde  re- 
perunt  accidenria  ,  quse  poftea  eo  facilius  conquiefcunt ,  quo  minor  eft 
humorum  copia.  Id  eueniffc  vigefimofeprimo  apparet ,  dum  febris  noua 
fuccenfa  eft,  vt  folet  fieri  in  humorum  reliquiis,  fed  id  commodi  habuit, 
qu6d  poruit  mareriam  in  partc  contenram  validc  euacuarc  ,  &  cnm 
agrotanris  commodo  :  nam  C\  mulra  cxcreaflet  fine  tufli  ,  nihil  iuuiffet 
excrcatio  illa  ,  fed  vt  denotct  matcriam  fuiile  euacuatam  a  parte  affecta, 
inquit, 

ll  Tufftit.multa  excreauit  concolla.  1  Id  eft  ,  excreauit  mulra  concodra* 
Sc  cum  tuffi ,  quia  nihil  a  partibus  fpiritalibus  euacuatur  ,nifi  cum  tufli, 
&  ob  hoc  commoda  fuit  euacuatio  ,  &  vtilis  ,  quam  fcquuta  funt  multa 
bona  :  nam  &  vrinar  coctionem  euidenrem  oftendcbanr ,  fignum  quod 
concurrcbam  fi mul  affedcioncs,  &  quod  non  quiefircntc  regrotante  ,  mi- 
nus  profpcrac  ficbant  coctiones,  &  ob  hoc  etiam  vrina:  cruditatcm  deno- 
tabant ,  praeter  id  quod  febris  erat  acutiffima  :  crant  igiturcodhr  vrina?, in 
quibus  mulra  fubfidcbaiu  alba  ,  dc  quibus  fermohem  hnbct  Hippocrarcs 
lib.i  prognoft.text.i6.d\ffast'  admodum.  RcnnOam  fuiffc  motbi  fxuitiem 
apparct  cx  co  quod  addit, 

1    Drfiit  fitirc  ,  dormittit.  ]   Effcctus  coctionis  ,  quo  tcmporc  omnia 

mitiori  fiunt.  Si  fcbrejti  confidcremuspcr  fc  ip(a  crat  maiori  cx  partc  fc- 

data  ,  fi  afFcctum  pai  ticularcm  ,  beprgnior  crat  faclrus  ,  quia  marcria  ,  vt 

cl  \  facilius  cducebarur,cum  minori  tlioracis  concuflionc  ,  &  cb  hoc 

ctiam  non  fuicbar  ,  tiun  ad  fitini  cor.ciumdam  nvn  parum  faciat  violen- 

tior 


Tars  111.         jEgrotw  VI 11     467 

tior  thoracis  motus,vt4.afc  loc.male  affctl.  cap.Z.  quod  ctiam  repetit  i.in 
6.epidem.comment.i^..his  veibis;///^  autem.  Parum  irritantes  tujfes  exci- 
tarl ,  non  fruftra  aducitnr  :  nam  vehementesfi  fiant  ypecloris,  pulmonifjuc 
partes  calefaciunt  ^atque  inde  febremfitimqueadaugenti&  fi pufilU  tujfes 
finty  &  per  longa  interualla  excitantur^tantijper  mcmbra  commouentydum 
in  ipfa  humiditas  alic/uadelabatur^atque  ita  euenit.neque  tujfis  vehementer 
agitare  ,  neque  febrem  accenderey  propter  qvtam  laborantes  mmus  fiticulofi 
reddentur.  Quire  cum  fpucafacilius  educcrentur  ,  minor  erat  thoracis 
commotio  ,  6c  per,  confequens  minor  ficis.  Er  quaracione  non  ficiebar, 
eadem  dormiebac ,  quoniam  caput  a  vaporibus  minus  infeftabacur  >  8c 
poteracfomnusconfiluri.Ec  tandem  dum  omnia  conquiefcunc,ajgrotan- 
tes  fomnum  capiunt ,  &"  firmantur  magis,  quo  fic,vt  roborata  natura  de- 
repente  infurgat  ad  rcliquiarum  expulfionem  ,  veluti  tandem  trigefi- 
moquarcocontigit,quo  die  fudore  per  totum  corpus  crumpentc  intotum 
eft  iudicacus. 

k  Trigefimoquarto  toto  fudauit  corpore.  ]  Nihil  a  vigefimofeptimo 
die,ad  hunc  vfque  apparnit,quod  obferuatione  opus  haberer,vt  credibile 
eft,  quia  non  fubticuirTct  Hippocrates.  Tandem  fenfim  craffiore  maceria 
expurgata,  cenuioris  reliquum  ad  cucim  detrufit,&  ita  fuit  iudicatus  om- 
nino.  Euacuatio  fa£h,vt  debebar.nam  toto  corpore  exibat,quod  eft  inter 
laudatas  fudoris  condniones,&  habuir  conditiones  requifitas,  cum  per- 
fe&e  folutus  fit  morbus,fi  quid  aliud  potuit  fudorem  adiuuare,fuir  fom- 
nus.  Auicenna  lib.i.Fen  2,  dotl.%.  cap.i$.  docet  quomodo  per  fomnum 
fudor  copiofius  erumpat  his  verbis.  Alimenti  halitus  ,  licet  nihilo  am- 
plior  ad  cutim  per  fomnum,quam  vigiliam  accedat,  tamen  in  vigilia  oc- 
currcns  rarae,&  calidas  cuti,infenfibiliter  perfpirat :  in  fomno  autem  pro- 
pter  cutis  denfitatem  recinecur,&  ob  hoc  concrefcit ,  &  in  fudorem  abir. 
Prascerea  halitus  copiofior  funditnr  a  vifceribus  ad  extimas  vfque  carnes 
dormienti,qnia  ampliusalimencum  dormienci  coquicur,  quam  vigilanti. 
Icem  vapor  corporis ,  fi  liberediftlatur  ^riullum  habens#mpedimencum> 
cuanefcit,fi  vero  impingic,&  detinerur  per  moram  abitin  fudorem,  quod 
facile  ex  cauitatibus  corporis  cognofcfpoceft  ,  quae  fudore  abundant,  vt 
funt  ala?,inguina  *,  quoniam  ex  cauitate  non  cito  effluat  vaporofus  hu- 
mor.  Ergo  quiefcenti  per  fomnum  halitus  ,  qui  non  diftlatur  ,  nec  motu 
corporis  diffipatur,immanat  factus  pro  vapore,  fudor.  Quibus  fic  ftanti- 
bus  non  eft  mirandum ,  fi  praeccdente  fomno  tam  copiose  fudauerit  hcc 
die,  quo  fudore  ita  fedata  funt  omnia  ,  vt  perfe&iffima  fit  fequura  crifis, 
quia  iam  prasceffcrant  ea  ,  quae  requiruntur  ad  perfectam  ,  &  integram 
crifim,de  quibus  Galenus  fermonem  habet  in  cap.nuper  citato,  de  crifin 
fine  capitis.  Quareconftat  nonobfcurc,quo  morbo  laborauerit  Anaxionj 
quam  caufam  habueric  fouenrem  \  quomodo  primis  dicbus  vacillarec  in- 
ter  fpem  ,  &  mecum ,  &  quomodo  eciam  praecer  fpcm,  &  expe&acioncm 
conualueric,&  fueric  iudicatus  integre  per  fudorcm  die  trigefimoquarto^ 
quidies  tamen,etfi,poft  vigefimum  porentiffime  uidicet,  raio  tamen  pcr 
fudorem,vti  nout  GzlQnus^.^phor.  comment.  ^Similcm  fcrehabui  ca- 

N  n  n     2  funa 


4^8    Comment.  in  LCiBorias  Epidem.Hipp. 

fum,dum  in  oppidoTrumclli  Medicinam  faciebara,cuiufdam  adolefcen* 
tis,qui  in  trigeiimaquarratandem  per  fudorem  fuit  iudicatus  poftmulta, 
&  fauiaaccidentia  :  fcilicet  deliria,dolores,febres  acutiflimas  ,  &tandem 
conualuit.  Agebat  annum  circiter  vigefimum.  Hoc  cxcepto,  neminern 
alium  vidi  ,  qui  attigerit  diem  decimumquartum  :  rariflime  enim  huiuf- 
modi  habebitis  pleuritidas.  Hactenus  igitur  dc  prxfenti  Hiftoria.Venia- 
mus  modo  ad  remedia. 

Curatio. 

QVod  fpe&at  ad  morbum,fine  dubio  debcbat  victus  ratio  efle  a  prin- 
cipio  tenuiflima.  Tranfa&a  feptima  poterat  cxhiberi  contufum  car- 
nis,oua  (oibilia,  &  idgenus  alia,quse  in  pauca  quantitatc  plurimum  nu- 
trirc  poilunt.  A  vino  ,  tanquam  m  huiufmodi  morbis  veneno,  debebat 
omnino  abftineri  ->  veluti  in  omnibus  inflammationibus  internis ,  fed 
praecipue  iri  hac  ,  in  qua  ita  ardenter  appetunt  vinum  ,  vt  vix  contincri 
po{fim,multique  pereunt,  propter  adftantium,&  prascipue  mulierum  in- 
dulgentiam.Ob  hocmonendi  funt  adolefcentes  benc  inhoc  fint  oculati, 
quia  minimurn  vini  in  huiufmodi  affe&ibus  mortem  afFert  ;  ita  autem 
appetere  vinum  crediderim  earatione,qua  dicimus  ,  omnc  fimile  appe- 
terc  fuum  fimilc.  Aqna  igitureft  eo  temporc  imperanda,  quse  conficiatur 
cum  feminibus  coriandiorum,  autcitri,  cum  modico  faccaro  ,  aut  his  fi- 
milibus  vti  cxpediebat.  Pro  cibopanis  tritus,  contufumcarnis  in  modica 
quantitate.Poftca  ftatim  ad  opportuna  medicamenta  erat  deueniendum. 
In  hac  ciuanda  inflammatione  duplex  oriebatur  indicatio  ,  vt  qnod  erac 
gcncratum  tollerctur ,  quod  in  gencratione  prohibevetur.  Ita  Galenus 
lib. i$.method.cap.i.  Phlegmones,iv\c\u\Ky  qu& in  generatione  eft>duplex  in- 
dicatio  oritur  ,  veluti  in  reliquis  omnibu*  rnorbis  ,  cjuicunque  in  gignendo 
adhucfunty  nec  dum  abfolutionem  funt  natli  ,  oUendimus.  Prohibctur  auod 
in  gcneratione  cftyreuulfione.  Tollctur^uod  ftuxnm cftycuacuatione.  Ena- 
cuabitur  autcm  dnplici  rnodo ,  vel  retrocedcns,  vel  perfentientem  particu- 
lam.Rctrocedet  autcmtvel  impulfuyvei  attratla,vcl  tranfmiffa^vei  vno  aii- 
quo  hornm  ?nodorumyvcl  omnibus.  Per  locum  vero  patientem  euacuabitur, 
partim  quidem  manifcfte ,  &  fenfibiliter  ,  partim  vero  in  vapores  tcnuata. 
Si  igitur  vniuerfum  corpus  plits  &cjuo  plcthoricum  fuerit ■,  per  paticntem  lo- 
cummiuime  vacuandum.  Namfi fcarificationibus,  aut  fcllionibtts  fcnfibi- 
titer  euacuabimus  ,  plus  ratione  excitati  doloris  attrahemtis  :fi  vcro  calc- 
facicntibus  difpergcre  tcntabimtu  ,  plm  erit  idrfttod  vi  caloris  ad  partcm 
attrahcturyCjuam  ditftcrfnm.  Quodfi  elaborabimus.vt  auod  ivfiuxit  retro- 
cedat>corpU3  plcnum  non  admittet.  Ad  hac  igitur  ambo  totum  corptu  ena- 
citare  oportctyaut  omnino  ad  contraria  locarctrahere  ,  cjttod  influxit ,  quo 
pcrfcElo  opereyprius  aparte  rcpcllendinn.cjiiam  dijpergendum.  llxc  habuic 
Galenus  lib.art.mcd.  cap.yj.  Dc  mcdicamcmis  rcpulloriis  nonagcmus, 
qtioniam  \\\  lioc  nfFcdtu  funt  vitanda3pvxcipiemc  Galcno  iib.i  i.  mcthod. 
cap.\j,\\\C\  parcius  vumur.  Parcius,  inquit  Galcnus  ad pcllns^  quam  ad 

ea* 


*Pdrs  111.       ALgrotut  VI 11.    469 

eayejl  vtendum  adfiringentibmy  quando  talla  ,  humores  ,  qui  phlegmonem 
wxcitant  inpulmonesy&  cory  nonnunquam  reprimunt.  Quare  ad  ea  eft  de- 
ueniendum,  quae  materiara  inparte  contentam  euacuanr.  Erunt  haicdu- 
plicia  ,  externa,&  interna.  Illafunt  fomentaex  rebus  calidis  temperate, 
vt  eft  fpongialateri  afFe&oadmota ,  calenti  oleo  femiplena.  Hsecex  Hip- 
pocratis  decreto  2.  acut.  cowment.i.  cutim  ipfam  ad  perfpirationem  ra- 
riorem  efficit ,  phlegmonifque  fanguinem,  tum  tenuat,tum  per  habiturn 
digerit  >  quas,  fi  fa&a  fuerint ,  non  folum  fanguinis  aliquid  euacuabiturj 
verum  quoque  &  alia?  partes,  quae  minus  diftenduntur,  mirius  exinde,& 
manfuctius  dolebant.  In  hunc  vfum  veniunt  oleum  amygdalinum  ,  vn- 
guentum  pectorale,  pinguedo  gallinae,  cum  croci  portione,cefypum  hu- 
midum,butyrum,&id  genus  aliacommendanturjpofteaadmouere  faccu- 
lum  exmilio.feminc  lini,furfure  triticeo,fem.aniforum,&  fimilibus,quse 
vim  habent  ficcantem.  Quibus ,  fi  dolor  non  cederet ,  non  erat  amplius 
dubitandum,an  mktcnduseiTec  fanguis ,  &  ad  fecundum  remedium  erat 
confugiendum,quia,quotiefcunque  dolor  anodynis  non  tollitur,  ad  cail- 
fam  reraouentia  eft  veniendum.  Neque  eorum  confilium  laudo ,  qui  pu- 
tant  maleagere  Medicos  ilios,  a  quibus  ftatim  inuadentc  morbo  fanguis 
extrahitur.Immolaudoconfilium,  cum  foleantifti  afFe&us  celerrimo  in-> 
digere  prse  fidio,  antequam  inualefcat  inflamma*tio ,  &  qui  id  remedij  ge- 
nusaprincipio  neglexerunt,praecipitcs  egerunrt  segrotantes.  Hocquidem 
poreft  retardari  in  \is  laterum  doloribus  ,  in  quibus  aut  nulla  aut  admo- 
dum  exigua  febris  eft,  dequibus  traftat  Aetius,  &  Galenus  pariter  in  lib. 
de  locjnale *fffclisyQp\\z\&\  dantindueias,&  fi  quomodocunque  fitdolor, 
f\  vehementius  affligat,  oportet  cito  fuccurrcre,  ne  concitetur  inflamma- 
tio  ,  &  vidc  fcmperin  qucuis  dolore  lateris  vehcmenti ,  iutos  eile  segro- 
tantes  celeri  fa&a  fanguinis  miffione  :  multos  morbi  leuitate  deceptosj 
poftea,aduenrantc  quarta  ita  fuilTe  afflictos ;  vt,  aur  obierint,aut  euiden- 
tiffime  fint  periclitati.  Qudd  fi  odauo  mifit  fanguinem  Hippocratesmon 
eft  imiranda  talis  curario>  fed  admiranda,&  fingulare  eft  exemplum,quod 
non  facit  fcientiam.  Quidquid  igitur  dicantalij ,  non  tantum  puto  male 
agere,  fed  oprime  confulere  fanitati  aegrotantium  eos ,  qui  in  his  cafibus, 
eadem  die,qua  inuaditmorbus,venam  foluunt.  Difputant  poftea  inter  fc 
viri  graujffimi ,  quaerentes ,  ex  qua  parte  haec  operatio  debeat  fieri ,  pro- 
pterea,quoniam  non  eft  tardandum  in  his  morbis,  vos  adolefcentes  con- 
fulo  ,  vt  dum  iftiinter  fe  digladiantur  ,  fanguinem  mittentes  quampri- 
mum  ex  parte  afFc&a  ,  ex  vena  interna  ,  praefto  fitis  imminenti  aegrotan- 
tium  ruinae :  ncque  enim  vocatur  Medicus  ftatim  ac  incipit  fluxio  ,  auc 
imminet,quo  tempore  poiTet  folui  vena  cx  oppofito,non  tamen  ex  afFe- 
dco  larere  negle&a.  Et  quoniam  faspiffime  obferuaui  ex  euacuatione  fe«* 
datum  efie  dolorem,aut  euidenter  diminutum  ,  vt  huic  etiam  contigille 
ex  texcu  apparct ,  redire  aurem  in  quarta  ,  &  paulo  ante ,  eam  ob  rem, 
oportet  vt  iuuenes  femper  fpectent  doloris  qualitatem  ,  etfi  iterum  au- 
gcri  animaducrtant,  ad  eandem  euacuationem/teueniant  exeodem  late- 
re,ex  eadem  vena,  quantitatem  fanguinis  extrahentes  pro  morbi  vrgen- 

N  n  n     3  tia, 


470    Comment.in  Htftorias  Epidem.Hipp. 

$ia,&  vimuis  robore,  nequc  pertimefcanr  repctitas  fanguinis  euacuatio- 
nes  in  his  cafibus,ter,quater,&  hoc  amplius  cxpedit  euacuare  in  veheme- 
tiflimis  doloribus,mod6  virtus  permittat.  Hocmodo  fitreuulfio,  &eua- 
cuatiomatcrias  facientis  mprbum  ,  &  fequemurconfilium  Galeni  lib.  de 
curandi  ratione  per  fanguinis  mijfionem  cap.16.  his  verbis  explicatum. 
Quin  &  pleuriticis  ,  qu&  e  diretlo  iaborantis  adhibita  efi  fanguinis  miffio, 
cUriffimamfepe  attulit  vtHitatem.  Subdit.  Qu&  verb  ex  oppofito  brachio9 
aut  omnino  obfcuram  ,  aut  certepofi  temporis  interttaHum.  Id  ailumpfic  ab 
Hippocrate  lib.+.  acut.text.^.  Quando  fcribcbat  fic.  Venambrachijin- 
ternamfecare  oportet,  qua  dolor  afficit  parte^  expedltque  fanguinem  extra- 
here>non  ad  coloris  mutationem  ,  nonad  animi  deliquium,fed  moderate>  vt 
poffititeratb  7nitti,qwa  ex  Aetij  fcnrentia  maior  fit  reuulfio,  cum  minori 
virium  difpendio.  Neque  attendendus  eft  locus  dolens  ,  fed  femper  fan- 
guis  eftextrahendus,fiue  infernam,fiue  fupernam  partem  occupet  dolor. 
Galenum  fequuti ,  qui  expendens  fentcntiam  Hippocratis  Ub.i.  acut. 
text.i  i.hunc  in  modum  habitam.5/  verb  eastfu&fub  fepto  tranfuerfo funt 
partes  dolor  infeFiatjnullumcjue  ad  clauiculam  fignumfecerit,  ventrem3vel 
nigroveratroyvel peplio  mollire  oportet.  Statim  mentcm  fuam  aperit,dum 
haec  profert  vtibz.Vbi  igitur^nonfoLum  acutusmorbtu  eflyvt pleuritis  ;  ve* 
rumi&  cumfebre  vehementijjima  ,  multb  magis  vitanda  eft  purgantis  me- 
dicamenti  adminifiratio  7  atque  per  fetlionem  ven&vacuandam  magisy 
ttiamfi  ad  hypochondrium  dolor finiatur.  Nempe,  etfr  minus  quidem  au- 
xilium  ,  quam  per  purgationem  fequatur ,  fecuriusramen  multo  exiftit. 
Immo  nullum  ex  eo ,  quod  per  venas  lc&ionem  fit ,  periculum  impendet> 
eo  difcrimen  maximum  fubeunte,quod  per  purgationem  tentatur.  Cum 
igitur  eiTet  morbus  acutiflimus,  finedubio  ,  praEtermiiTa  purgatione  ,  ad 
vena:  fe&ionem  erat  deueniendum.  Neque  vos  auertat  ab  hoc  rcmedij 
genere  pucrorum  aetas,  quos  teftari  poiTum,  curaiTe  me  tuto,  vena  fecta, 
quamuis  ex  iftis  aliqui  annum  tantum  quintum  attingerent ,  alij  vix  fe- 
ptimum.  Cum  enim  viderim  inaliquibus  non  fuiiTc  alleuatum  morbum, 
hirudinibusadmotis  brachiis,  periculumque  euidens  extitilTe  exvimor- 
bi,fecui  venam  ftatim  ,  &  omnes  hucufque  conualuerunt.  Hoc  quidem 
confiilo,vt  a  domcfticis  petatis  veniam,  quia  poteft  puer  mori  ex  vi  mor- 
bi,  non  ex  remedio  ,  &  fic  adfcribi  vobis,cum  Galenus  prohibeat  in  hu- 
iufmodi  pneris  venae  fcctionem.  Hoc  prjemiiTo  remedio,  fi  aluus  non  be- 
ne  fpontc  flucret ,  poterat  exhiberi  leue  aliquod  pharmacum  cx  manna 
ad  3.  iij.  diiToluta  cum  aqua  capill.  ven.  &  puluere  fem.  citri.  Aut  cum 
florc  caflia:  ad  ^.  ;.  ant  quid  fimile,  quod  mediocriter  aluum  Jaxare  pof- 
fcr :  ncquc  cnim  mediocnrer  laxaramaluum  fufpectam  habemus  in  pleu- 
riticis  Ub.$.  Coacarum  text.iy  dum  inquit.  ln  doloribns  pleuriticorum 
ztile  ifi  aluum  mollem  efft ,  dummodb  id  non  fiat  propter  alimenti  corrn- 
ptionemy  aut  propter  partiumprincipum  feUionem :  his  enim  modis  ,  mini- 
me  laudanda  efi  aluus  molHs^umfit  nontantum periculofa,fed  &  lethalis. 
Confiimatumab  Hippocrate  5.  Aphorifm.  text.16.  fic.  j4  morbo  lateralk 
hnbito,  alui  profiuuium  aduenicns ,  mainm.  Pcr  alui  profluuium  exponii 

Galenu$ 


Tars  111.        rj£grotus  VI 11.    471 

Calenus  aluum  turbatam  :  cft  autem  alui  turbatio  larga  per  aluum  eua- 
cuacio  ,  &  inquic  hoc  contingere  ,  quando  hepar  non  amplius  poteft  ad 
fc  trahere  ahmentum,  neque  conuerccre  in  fanguinem  ,  autquando  ali- 
mentum  eft  in  ventriculo  corruptum  propter  ipfius  irabecillicatcm  :  &, 
quamuis  dicat  in  leui  pleuritidc  poffe  alui  profluuium  iuuarc  ratione  eua- 
cuationis  >  prxfercim,  fimorbus  nullum  habeat  cimorer»  :  tamen  ,  fi  fic- 
rec  proptercaufas  iamdi&as ,  crederem  nihiiominusefferaaxime  perica- 
lofum  j  nifi  quis  adderec ,  effe  quando  hsec  fiunt ,  magnam  pieuritidem. 
Oportec  igitur  ,  vt  iuuct  alui  profluuium  in  plcuritidc,has  habeatcondi- 
tiones  ,  quas  &  in  aliis  morbis  requirimus:  videlicet ,  vc  Cigwz.  co&ionu 
excent,  tum  in  fputis,tum  in  vrinis :  prauerea  humor  noxius  expurgetur; 
&  ex  hac  euacuatione  seger  leuius  habeac,&  in  die  critico  fiat.His  exiftcn- 
tibuscondicionibus  profluuium  alui  non  folum  in  pleuritide,fcd  in  omni 
alio  morbo  crit  vtile,&  commodum.  Itaque  tunc  iudicabitur  fa&a  tranf- 
miflio  maceriaj  peccancis  ad  aluurn,qua  euacuacione  praeueniente,quem- 
admodum  impedicur  pleuritidis  gcneratio  ,  vt  Hippocrates  docet  lib.  de 
aereJocis}&  *quu,vbi  hsec  habet :  Non  enim  fieri  foteft,vt  pleuritides  & 
alij  morbi  vigeant ,  vbi  alui  ltcjttid£  exislunt.  Ita  etiam  lam  fa&am  tollit, 
natura  fibi  viam  parante,&  prsecipuc  tunc  iuuare  cenfecur  ,  cum  dolorad 
hypochondria  defle&it.Quod  fi  conditiones  di&ac  abfint,tunc  alui  motio 
in  pleuritide,autnullum  affert  iuuamentum,  quod  tamen  minus  incom- 
modum  ;  auc  non  tantiW  non  iuuac ,  verumetiam  grauiorem  redditaffe- 
<5cum,quod  &  in  lacerali  morbo  ,  &  aliis  peflimum  eft,  vt  fignum  ,  &  vt 
caufa.  Primo  modo ,  quia  denotat  affedhim  principi  vifccri ,  &parcibus 
co&ioni  dcferuientibus  communicari  j  &  ita  eorum  facultates  refolui. 
Sccundo  modo,quia  quotiefcunque  aluus  mouetur,crudo  exiftente  mor- 
bo,vtplurimum  vires  profternit,  &  nullum  aegrotanticommodum  affcrr. 
Scd  redeamus  ad  propofitum.Ego  in  hoc  cafu  effem  vfus  iam  dicto  me- 
dicamenco  ,  quo  placide  pocerac  aluus  moueri.  Poftea,  cumcufles  effent 
arida;,tentaffem  matejriam  incraflare  fyrupo  violaceo,de  endiuia,cum  de- 
co£hsendiuise,violarum,  capitum  papaueris  ,  &id  genns  aliis.  Laudant 
multi  in  his  cafibus  papauerem  crraticum  ,  nec  fine  ratione  ,  quia  habet 
virn  incraliantem  :  verum  non  illorum  recipio  opinionem,  qui  tantope- 
re  extollunt  in  morbi  progreffu  ad  expedlorationcm  ,  quia  incipiente 
morbo  ,  tufli  arida  exiftcnre  ,  ex  humoris  delabentiscenuicate  potcft  ad- 
mitti  :  ar  quando  expectorandum  eft,tunc  omnino  eftabeo  remedii  ge- 
ncre  fuperfedendum.In  principio  admittuntur  diacodion,diadragachanti 
morfuli,faccarum  violaceum.  His  vti  expediebar,donec  materiSredderc- 
tur  pauld  craflior  ,  quo  tempore  non  inutiliter  exhibitus  fuiflet  fyrupus 
dc  hquiritia  ,  capilli  vener.  oxymel.  iaccarinum  ,  &  quaecunque  fputum 
educcndi  vini  habebant,  citra  tamen  euidentem  calorem.  Commendant 
aliqui  pomum  fub  cineribus  coc~tum,faccaro  poftca  afperfum  ,  per  horas 
duas  antc  cibum  aflumptum.  Alij  in  vchementi  dolorc  ,  tanqnam  prx- 
ftantiflimum  remedium  proponunt  butyrum  cum  rnelle  rofaccofolunno 
«quis  portionibus  ad  §.  ^j.tcpidum  cxhibitum.  Ego  teftari  pofliim,  aliis 

non 


47^     Ccmment.  in  HiftoriM  EpiAem.  Hipp. 

non  ncgle&is  remediis  ,  faepiffime  vfura  fiii(Te  vrgente'  dolore  oleb  tX 

fem.  lini  puro  ad  |.  t»j«  cum  enidentiflimo  cegrotancium  commodo,  nec 

mihi  id  remedij  genns  vuquam  fuit  fufpedtum  ,  ctiam  cnm  valida  febre, 

vigente  dolore,  poft  iteratas  fanguinis  euacuationes,  &  qui  hocmedica- 

mentovtentur  tempeftiue,videbunt  admiranda,quantitatc  moderata  pro 

segrotantium  captu.  Multotics  exhibui  nulla  prxcefTa  alia  euacuauonc, 

tardius  vocatus,  vt  aliquid  agerem,non  quia  falutis  fpem  haberem,  &  ta- 

men  multoties  amanifefta  pemicie  a?grotantes  eripuit :  nam  ,  etfi  imbc- 

cilles  fint  aegrotames ;  tamen  ,  (\  non  iuuat  ,  neque  etiidcntcr  laefiffe 

cognoui.  Itaque  quantum  ego  cognoni ,  nunquam  me  fefellit  id  remedij 

genus.  Exterius  funt ,  qui  extollunt  medicamentum  quod  recipit  oua 

duo  ,  vel  plus :  euacuantur  prius  oua  ,  poftek  cortices  contundunt  dili- 

gcnter,quo  peracto,fumunt  ouorum  vitellos  cum  albumine,&  diligemif- 

fimc  agitant ,  poftca  raifcent  puluerem  corticis  ouorum  ,  &  addita  o!ei 

communis  portione,  madefaciunt  lanam  ,  &  parti  admouent    Hoc  re- 

medium  aliqui  habenr  pro  miraculo  j  verum  ego  non  tale  fum  expertus. 

Aetius  commendat,  vrgente  dolore ,  cucuibitulam  fcaiificatam  parte  af- 

fedta  applicitam  ,  ex  qua  putat  maximum  fequi  commodum  ,  vt  vnuf- 

quifque  videre  potcft.  Hsec,  &  multa  alia  apra<5ticantibus  habentur,quac 

vnufquifque  per  fe  videre  poteft,  &  propterca  ab  his  fuptrfedcndum  pu- 

to  ,  prxfertim  cum  nullum  efHcacius  remedium  cxiftimem  efte  ,  venae 

..fe6tionc,&  olco  dicto  tempeftiue  vtroque  remedio adminiftiato.  At  cum 

decimofeptimo  apparcrent  fputa  conco&a,  &  maior  portiomcdicamen- 

torum  expedtorantium  erat  exhibenda  ,  a  quibus  nunquam  abftinere  fas 

cft  y  quia ,  nifi  aliquid  humectans  femper  in  ore  teneant ,  difficilius  edu- 

citur  fputnm  ,  oreexficcato  :  eam  ob  rem  pracftat  humedtantibus  vtifas- 

pe  ,  &  parum.  Habendaeratratio  temporum  pro  inftituendo  vi£tu,quo- 

niam  morbo  eunte  in  iudicationem  ,  nccefle  erar  augere  alimentum, 

quod  Hippocrates  exprimit  his  vcibis  i.  acut.  text.i}.  Atfi  osmadefcat* 

augere  forbitionem  oportet  ,  quibus  verbis  innuit  humorum  coctioncm. 

Et  vcrba  Hippocratis  fic  habent.  At  fl  osmadcfiat,  &  qua  k  pulmone  ex- 

puunturtaiiafint ,  qualiaeffe  oportet  yforbitionis  cjuantitatem  ,  vt  dicam 

fummatim^augere  conuenit.  Nempe,  quaesitius  magifque  madefcunt ,  iu- 

dicarionis  denunciant  celcritatem  ,  quse  vero  tardius ,  minufque,tardio- 

rem  figniflcant  iudicationcm  ,  rcddirquc  rationem  Galenus  in  comment, 

cur  augere  forbitionem  oporteat,fubdens.  Ergo,  cjui  probe  expurgamiir^ 

bii  pttffanam  dare  tjuadrabit ,  twn  vt  virtutem  roboret  modo  ,  verum  (juo- 

que  cr  his  ,   (jua  per  tuffes  ex  pulwone  fiunt  humidorum  expuitionibm 

9p*m  ferat.  Et  Accius  Galenum  infequutus  addir.  Poft  hacetiam  non  co- 

lata  integra  ptiffana  exhihenda.  Nequc  improbaftcm  eo  tempore  contu- 

fa  carnisj&quxcunque  viitutem  polfunt  roborare,  pr*fcrtim,cum  mor- 

bus  cfTct  futurus  longus.In  medicamentis  oxymel.maximc  commendan- 

durn,ftruatis  conditionibus  ab  Hippocratc  tclictis  $.acut.  text.i^.  Multa 

alia  pn,b.intur,vcluti  confectio  ex  marrubio,iridc,quam  untopereextolr 

luGalenus  ad  probc  matijranda  ca,qu«func  iu  thorace,  tura  in  pulmona 

fnpcruaca 


<Pars  III.       jEgrotus  VIII.      473 

fuperuacanea  :  praeparat  enirn  ad  expuitionem,inquit  Galcnus.Eft  autcm 
iris  facuitatcm  habens  calidam  ,  &  liccam  ordine  fectincio  ,  &.  aliud  mc- 
dicamentum  pra?ftanrius  inueniri  non  poteft  ,  quod  poflit  lencos  thora- 
cis  humores  educcrcahlib.j-fimpl.  med.facult.  cap.n.  tamen  in  valida 
febre  haec  poterant  cffc  fufpe6ca,cum  habeamus  medicamenta,  qnae  fine 
euidenti  caliditate  eandcm  operam  pra^ftare  polTunt.  Ha?c  poteranc  ad- 
miniftrari,non  obliti  euacuationis  alui  ,  tempeftiuo  tcmpore.  Et  ne  e(fet 
altercandum  cum  iis  Medicis ,  qui  in  omnibus  moibis  indifcriminatim 
alexipharmaea  ponigunt.neque  harc  erant  prsetermittcnda ,  Hic  duo  ad- 
monenda  funt.  Vnum  eft  ,  vt  quammaxime  vitetis  vinum  ,  etiam  decli- 
nante  morbo,quoniam  farpiflime  recidiuanr,&  pcriclicancur  argrotantes, 
etfi  Hippocrates  yacut.comment.i.  videatur  ncn  denegare  inhuiufmodi 
morbis,fic  fcribfns.  Ferum,vt  vno  abfoluarn  verbo,  vinum  dulce  in  acutis 
worbis  ad  expuitionemjum  propter  ditt*s>operationesjumproptercommH~ 
nem  omniumvinoYum  rationem^ua  vires  roborat,  idoneum  exisliti&  ma~ 
xime  iis  ,qui  qu&uis  humida,  qii&  tum  in  thorace,  tum  in  pulmone  continen* 
tur  expuunt.  Ipfe  eft  incelligendus  in  vlcima  morbi  dcclinatione ,  fedata 
febre,  a?g;otante  nihilominus  expuence  ',  quo  tempore  poteft  concedi,  id 
ramen  maxima  cum  cautione  faciendum  ,  &  potius  peccent  iuuenes  ,  fe- 
riusexhibendo,  quam  celeritisconcedendo.  Alterum  diligenteranimad- 
uertant ,  ne,quod  fa^pius  contingit,eifdem  eueniat,videlicec  non  pcrmit- 
tant  pleuriticos  adftringentibus  vti ,  quia  peftifera  func ,  etiam  morbo 
declmante ,  neque  hoc  eft  meum  ,  verum  Hippocratis  prseceptum  de- 
fumptum  ad  veibum  ex  1 .  lib.  acut.  text.ij.  Quare^cjui  lenticulam  aceto 
confcEiam,  morbo  pleuritico  iam  declinato,  vt  nihil  aliud  ,  quam  cotlorum 
expuitionem  defideraret ,  exhibuit.  Is  non  immerito  languenti  ipfi,  quife* 
cjuemi  notle  fuffocatus  eft  ,  mortis  caufa  vifm  eftfuijfe.  Et  tamcn  mulieres 
non  rar6,vt  gratificentur  a?grorantibus,aut  granatum,  aut  quid  aliud  ad- 
mittunt ,  cum  nonleui  sgrotantium  damno.  His  omnibusin  htincmo- 
dtim  pra?ftitis  cum  Dei  Opt,  Kiax.  gratia  iam  eiTct  integre  reftitutus,  ne- 
queob  hoc  reliqnum  curationiscrac  negligendum,fed  nullo  impediente, 
ad  purgans  medicamentum  confugiendum  :  ita  Aetio  fuadente  hunc  in 
modum. Profellu  autem  exhis  confecjuente>etiamcumfubfcripta  j4fclepia- 
d&  hiera  purgabis^uo  omres  morbi  rclicjui*  expurgentur :  cjuaeni?n  inmor- 
bis  relinejuuntur9recidiu*6  facere  confueuerunt>  &  non pura corpora  ,  quo 
plus  nutries>eomagis  Udes.  Haec  Aetius.  Nos  potuiftemus  exhibere  blan- 
dum  aliquod  medicamentum,veluti  ex  fyrupo  violaceo  folutiuo,manna:, 
vtriufque  ad  g.^.tf.diiToluta  cum  deco6tione  p«£fcorali ,  vel  his  fjmilibus, 
ex  mannafyrtiporofaceo  foltientc  vtriufquead  §.6.1enit.§.j.eodem  mo- 
do  dilTbluto  mcdicamento,&  tandcm  pracfcriptain  pofterum  conuenien- 
ti  vi&us  ratione>vtcc!erius  polTct  reftitui  finendus  erat.  Et  de  hoc  segro* 
untc  fatis. 


O  00  APPQ 


474    Comrnent.  in  Hiftorias  Efidem.Hipp. 


APPflZTOS   ENAT0  2. 


N   A€J)ipoig  H&- 


^GROTVS       IX. 

Bderi  Hero- 

pytho  caputdole- 

bat^nec  decumbe- 

bafr>  quod  tandem 

^govcv  v&pov  xcLT*KAid-n.u)i<l  7t?\n~     fecit pattlo poji.  Hic  adfuperio- 

tnov.  $  a$co  dyooyiic.  7wpi?$  %7\g&t    -  rem  viam  habitabaticaptus  eji 

KeJjjo~d)<hc)  i&i$£i£*v*  ?  ^ar'  ^-     febre  ardente  ,  ejr  acuta.   Pri- 

%tc_  y  TKT&M^ktoJioav.  Jl^cJchc.       mo,vomuit  multa  biliofa  ,fiti- 

<&Q7hr\  Jb<T<podtv\.  §£$  As7t7a,  ytk-       bundtts  ,  implacidus  multumy 

^owct.  cvajjco^tbtci  (AZTiupov^Tt  fiy       a  vrina  tenues  ,  nigrx  >fujpen- 

on  J£  £.  vwfQ.  S7nmvct)g.  7wgiTo\      fiones  fublimcs  interdum  ,  in- 

cLxholi  dtkclcvc  <&ctpo£ujjQ$j®s .       tcrdtim  ?ion.  b  Nociem  habuit 

Tzt/A^TctdTct^coq.^^^icf^^Kci-       laboriojam.  Fcbris  alias  aliter 

(p&oic.  oi  TWpifoi  QjtyTWQv.  «££       accedebat^fedfere  inordinate. 

%\&TU)T&v.K)<&o}&&<&cipiKpx-       c  Ad  diem  quartumdecimum 

cre,  ^  vxg  i-to^jolc.  /j!>  2^  pivvfj     furditas,  fcbres  creuerunt.  Vri- 

il/.oppclynTt    czraAj.    <&    Kcifivo{      n&  c&dem  fuerunt.  Vigefimo^ 

k£}Kov.  q  Kcipcooig  bulw  ^,  y\ojo[j       multum  delirauit ,  itemquefe- 

e/g.  ol TwpiloifyujifhoKOLf.  r]fjicppct-      qucnttbm  diebusA  £luadragc- 

-yj  tus  m$bm4  ,  7w>cvet  (£  KUT      Jimo,  multtim  ex  naribtis  fluxit 

oA/jpv.  «srS<  '^tIl/j  g tcq  piotjuop-      fanguinis  ,  menteque  conttitit 

potyjaj  6t7ri7icwo-ctvTO.  \<%i'd  ^  cA-      magis :  furdm  qutdemyfed per~ 

£/£  iJiwn  IfcUfhj  ^  oi  7wpuo\  im-      inde  fuit.fcbres  fucrmit  remif- 

t\.ov.  h  7K~/i\(i)  3  faovto  u&povy ifi-      ff.Proximhs diebtss  crcbro  Jan- 

voi  r  x&tu  tzowtuv.  fcujvim-fifi  3      guis  cx  naribtts  ,  &  paulatim 

krii  nvptTXc.  if)  U*$H\  (£  tIjj       erupit.^Ad diemjexage//mum, 

KciQGDJiv  7izfotw\v\  TcwTvt  p.  vQii-      narium  quidcm  ftbstitit  prs- 

votf   £  KVpiQ-iv  ,  t  q  tfjiz*}  vrel      Jhtnium  ,feddcxtcracoxcm\tx 

itoia, ,  ptciQc  li)  thc  Ttivaq.  r,Jii  q       adtnodum  dolcbat ,  fcbrc(qu<LJ 

<sre4  liw  cyJom&lw  ,  ^iajicfhxA       tncrcucrunt.    Haud  multo  pojl 

partcs  mfe/iores  o?nnes  dolc- 
bant .:  ficbat  autcm  ,  vt  vcl fcbres  maiorcs  cffcut  ,  maiorquc^j 
Jurdttas ,  vclh*  qttidemrcmtttcrcntur^  allcu.u  crttirnuc^  verum 

partcs 


Tars  III.  ALgrotut  IX.      475 

j£  arculm.  jryjuiXtm  j)  «VSv.  £&t  partes inferiores ad  coxendices 

t\  $  &>%&o*  £  77keix$  vzw&toiat  fit&  vehementius  dolerent.Iam 

e^S   KctriSajw.    ol  <affyjhyipoi  vero  circa  diem^  oclogefmum 

n  nelxi;  ntreut.  <st%*  3  mztosIu),  cunfifaremij]afunt)%nihi/t/i- 

Y3i\'w  <woXhot<ji  %QK&<fiQ-w  im(&-  men deHitit.  Etenim  vrin*  bo- 

&t/Gv.  <&  %et  %%ovev  cht  ohly>p  ni  coloris  ,  ejr  copiofiores  fubfi- 

isroTb.cl  toicwtol.  <£  7mhsv  Jbcnv-  dentids habentes  exierunt)hde- 

TZ&cJAa  ,  $  rm&vx.  r  3  tfAKa/j  /iriaque  imminuta  funt.    Ad 

pus&vH.vyffwo/\gv,o'jTt7wp$TQi  diem   centefimum   Mum  fuit 

Q^iXi7rov ,  ^  v\  yxipcooiq  ittcwuvl-  turbdta  multvs  biliofis ,  dura* 

tq.  cV  ijcc&TQsri ,  rihkco$  ottei$Yi.  bdnt^ue  ta-lia  multa  diu^dein- 

kuvct@^.  de  dyfenterica  cum  do/ore.  Re- 

liqua  leuiafuerunt.  Infummft 
febres  eumre/ic^uerunt ,  difcefito[uefurditas.  Centefimo  eji  abfo- 
lute  iudicatus. 


COMMENTARIVS. 

PHl^  A  eft  ventriculi  cum  capite  communio,  vt  quotiefcumque  vna 
(£§vfc&!  pars  afficiatur  ,  alteranon  fit  fine  euidenti  larfione  ,  quod  alias 
^jLdgQ  di&um  eft.  Hinc  fiunc  vomitus  bilio(i,arTecl:o  cerebro  &  vulne- 
raro,vci  cx  Aphorifm.  elicitur ,  Sc  multa  alia  mala  accidunt  ,  quse  in  dies 
experimur  ,  nam  ifbe  partcs  mutuas  fibi  dant  operas  ,quia  Isefo  capite3 
ventriculus  :  lcefo  ventriculo  caput  padcur.  Huius  rci  nobis  non  obfcu- 
ram  fidem  facit  hsec  Hiftoria,dum  segrorancem  repraefencac  capice  priu% 
dolentem,  &  multo  ante,quam  ex  febre  decumbcre  fueric  coa&us :  dum 
enim  vencriculus  bile  cfte  aftluens ,  quomodo  non  poterat  capite  dolere, 
cum  vapores  adillud  tranfmittantur  re<5ca  ,  &  etiamfi  Hippocrates  nort 
refcrat  qualitatem  doloris,  explicat  tamen  Galenns  multis  in /<?ai,vcluti 
i.ad  Glaucc.if.8c  clarius  lib.$.de  locis  male  affttlis  c. 9, ,his  verbis.  Porrd 
ea  corpora  fuapte  natura  idoneafunt,vt  ipfis  caput  impleaturjn  quibm  va- 
foroftu  caiidufcjue  jpiritm  generatur  ,  aut  cjuibus  biliofa  excrememainore 
ventricuii  cumuiantur.Subdh.Atque JpiritM  dolores  inducunt  tenfiuostful 
idcircd  fic  vocatifunt ,  quia  extenfionisfenfum  inducunt.  Biliofa  excre- 
menta  dolore  mordaci  afficiunt.  Ex  quibus  colligimus  quam  facile  fueric 
•huic  aegrotanti  dulere  capitc  &  quali  dolore  infeftaretur.  Huic  fiproui- 
fum  fuiiTec  aliquo  medicamento  euacnante  cum  victu  conuenicnci,  for- 
tafsepraeacniiTec  imminenci  morbo,antcquam  humor  magis  indies  con- 
geftus  nutredinem  fufciperet ,  febremque  accenderet,  vt  contigitpoftek. 
Hoc  exemplo  poteft  vnufquifque  ,  quando  minus  bene  habent  fibiipfis 

O  0  o     2  confiilere> 


47 &  Comment.inHiftorias  Epidem.Hipp. 

confulere  ,  faltem  vi&us  ratione  ,  quia  fi  ea  eft  corporis  difpofitio  ,  qux 
victus  ratione  non  poflit  omnino  emendari,iuuantur  tamen  non  parum. 
Ecce  hic  segrotans,  cum  capite  corpilfet  dolere  ,  &  diu  ,  prauc  eife  intus 
difpofitum  demonftrabatur:  eftenim  dolor  capitis  perfeuerans  ex  fignis 
futuras  aegritudinis ,  vt  fuperius  demonftrauimus  cnm  Galeno  ,  neque 
potuit  euitare  ,  quin  inciderit  in  morbum  prauas  corporis  difpofitioni 
xqualem ,  in  febrem  fcilicet  ardentem,&  acutam,qui  morbi,  vt  alias  de- 
monftrauimus,ex  bile  originem  trahunt.Cum  enim  humor  e6  creuit  ma- 
litiauvt  eidem  natura  non  poflit  dominari,aut  expellantur  necefie  eft,aut 
detenri  putrefcant ,  vt  mod6  contigiile  certum  cft.  Vertim  antequam 
vherius  progrediamur,  videamus,  cur  Hippocrates  dicat  incidifTe  in  fe- 
brem  ardentem,&  acutam,nondixit  in  febrem  acutam,&  ardentem,quia 
fic,auci;o  morbo,  poteft  fieri  ardens :  At  quando  eft  ardens  verc,cft  etiam 
acuta.Ego  cxiftimo,ita  cfle  loquutum  Hippocratem,vt  innucrer  grauifTi- 
nium  quide  fuifle  afFeclum,addendo  acutam^olmt  demonftrare  extitiiTe 
vereardentem.Ad  quid  cnim  hoc  adderc?fortafTe  vt  excludat  a  tertianis, 
fed  ad  quid  hoc  addere  ,  dum  ipfe  fcrmonem  habet  tantum  de  morbis 
acutiflimis  5c  malignis?Itaquecrediderim  egoid  addidiffe,vt  demoftraret 
fuifTe  diflimilem  ab  aliis,quae  in  hac  conftitutione  vagabantur.  Hx  non 
admodum  erant  acutae ,  neque  aderant  vigilia?  graues,  neque  multa  fitis. 
Vcrba  Galcni  text.^  Febriu  ardemiuyCjua,  vigcbamh<tc  erat  natura.Initio 
foporofi,faftidiofi,  inhorrefcebant  .¥  ebris  non  acuta^neque  magnopere  erant 
fitibunditnecjue  deliri.Qmhns  conftat  euidenter  non  eodem  modo  labo- 
raflc  ,  quo  alij  confueuerc  in  hac  conftirutione  ,  &  ob  id  vtitur  hoc  lo- 
quendi  modo.Perindedephrcnitide  fermonem  habensJnquit.A^c/^r*- 
niticorum  infaniuit  cjuifpiam^uod  vfu  venit  altjsy&  tame  phrenitici  dicun- 
tur  ex  continuato  ,  &  minime  inter?nittente  delirio.  At  illud  fciendum  eft, 
nominc  phrenitidis  omnc  delirij  genus  intclligere  Hippocratem,quomo- 
docunquc  fiati&  ob  hoc,vult  dicere  in  textu.  Nec  phreniticorum  infani- 
*it  quifpia,  vidclicet  inaliis,qui  vigilcs>&  loquaccs,&  inquicti,&  ape-rtc 
delirantcs  erant ,  fcd  cum  graui  ac  lenta  in  (omnum  dclatione  ,  grauiter 
pciibant.  Galcnnus  incom.vcfcu  illud  accidcns  in  multam  humiditatcm, 
dum  air.  Vei  u?n  hic  flatui  cum  multa  humiditate  caput  rcpleret,foporofnm 
nut  omnibut^aut  plcrifjuey  vtcunque  laborarcntyfymptoma  attulit  fub  mor- 
bi  inuafone,  vbi praui  humores  nondum  co  dcucncram  acredinis  vt  vigilias 
vchemcntes,deliriayphrenite?nntuc  concitare poJJlnt.Hoc  dtbci  a  nobis  ma- 
ximc  in  moibis  obfcniari.  His  iic  ftannbus,  vri  dictum  eft  ,  vt  probarct 
diucriiinudi •  a^iotafle  hunc  argrotantcm  ,  dicit  laboiaflc  fcbrc  aulcr.tc, 
&  acma.  Qu«YJ  vcrum  fu  ,  pcrpcndcntibus  nobis  accidcntia  nqtum  hcr. 
Primnm  ,  cx  vomitu  ,  qucm  habuir,pcccans  cauia  irmotcfcir,  dum  multa 
biliofa  vomuiflc  dicit.  Inutilis  cuacuano  ,.  quod  ccgn.ofcittu  ^b  cft;  cTu, 
poft  vomirum  ingraucfccntc  motbo,iignum,quod  pciflmaerat  argrotantis 
conditio,cum  vidcrim  aliquando  vomiio  fupct  ucnicnrc  fn  ftbrtu  princi- 
}  io  dimiiura  cfTc  fcbrcnumulta  materja  pcr  os  cuicuara.  At  c  um  vomitus 
fut  m  moib^rum  pcit^cipiif»ai|C  quia  totum  coipus  iil  piauis  humonbus 

icphtum, 


Tars  111.       j£grotHS  IX.      477 

rcpletum  ,  aut  quia  ingcns  adfit  cacochymia  in  gcncrc  venofo,  aut  quia 

maxima  extet  copia,vel  humorum  malitia.  Aliquando  etiam  contingit  id 

fieri  a  ventriculo  copia  repleto  ,  aut  mala  qualitatc  infeftato  ,  aut  quia 

khorquidam  tenuis  aliqua  parte  principe  circumpofita  refudet ,  Vti  a 

iecore.  In  hoc  scgrotante  fine  dubio  a  parte  principe  tranfmittebatur  ad 

os  ventriculi:foiet  enim  natuiitalis  humor  prx  leuitate  fluitare,&  ad  os 

ventriculi  regurgitare,  vc  Galcnus  inlib.$.  prognoft.  comrnent.  30.  verura 

etiam  portio  non  afpernenda ,  ad  venas  detrudebaturftalis  erat  prana 

corporis  difpofitio,&  venarum  )  vt  infigni  contra&a  putrcdine  febris  ftc 

concitata  maximamam  febres  huiufmodifiunt,cum  venac  temporeaeftiuo 

exficcatae,acres  &  biliofas  humiditates,  quac  tenues  funt  ,traxerint,quas 

lX"r*f  vocant,  fcribit  Hippocrates  i.in  i.epidem.  comment.io-  Hunc  in 

modum  affe<Sto,non  immerko  fitis  erat  infefta,quia  huius  eratcaufaeui- 

dens,&  quomodonon  poterat  in  tanta  humorum  prauirate.os  ventriculi 

infeftantium  effe  rnukum  imphcidus.  Tres  habet  caufas  ifta  in  fcbribus 

implaciditas.  Vnaeft  ,  quando  humores  mouentur  ad  partes  fuperiorcs, 

fiue  crftice,  fiue  fymptomaticc,  quod  Galenus  innuit  lib.$.  prorrbet.com- 

rnent.d$.  Texrus  fichabet.  Infaftidiofts  quibufdam  vigilanti/s  parotides 

maximc.Ga\cn\is.Si  igitur^uA  Hippocrates  nosdocuit  ante  contemplatusy 

fore  (peraueris  ,  deinde  Agrum  velutiex  ciborum*repletione  faftiditurn  vi- 

deris ,  parotidas  excitandas  expecla.   Alij  legunr.  Deinde  Agrum  ,  veluti 

ex  ciborum  repletione ftflidiofumy&  vigilem  videris.parotidas  excitandas 

expetla.    Et  quia  plurunum  refeic  praruidere  humorum  motum  ad  fu- 

perna,addam  feqnentia  verba,quibus  futuras  parotidas  denotat  fic.  Signa 

autemper  quxparotides  fore  /perauerisyfunt  h&c.Vrimumfane  abfccffunm 

omnium  commune  ftgnum  eft ,  quod  diutius  trahenti  euenit  agro  *,  deinde  fi 

morbus  defesfuerit,  &  deorfnm  vergat ,  vel  calidus,  &  furfnm  repat,  vel 

ceruicis  ,  capitiftjue grauitatesfuerint,  &  dolores,&  faciei  rubores.  Nam 

per  hoc  ,ft parotidasfore  ante  fperaueris  ,  certiorpr&notio  erit ,  cum  quA  in 

ditlione  relatafunt  apparuerint.  Confirmati»  eodem  lib.text.ys.Secimda. 

caufa  impiaciditatis,  quando  virtus  a  corporeopprimitur  ,  &  ficaffe&i 

nullam  quietem  inneniunt ,  modo  hunc,  modo  illum  fitum  qtiaerenres, 

tuncque  vnaquasquc  forma  aggrauat  eos.  Id  contingit  in  interna  inflam- 

matione,  aut  faltem  in  prascordiorum  aeftu.  Tertia  caufa  ,  cum  os  venrris 

rcpletum  eft  prauis  humoribus.Sic  affc&i,aliquando  naufea  fegni  tentan- 

turjqua»  irritat ,  fed  nihil  exccrnit  \  aliquando  autem  euomunt  \  vtrique 

non  bene  habenr ,  dcrerius  autem  priorcs  dicebat  Galenus  2.  prorrhet* 

comment.44..  Dc  cadem  rc  Galenus  eft  eloquutus ,  etfi  non  tam  diffusc  7. 

Affkoritm.text.f6.  Quomodo  igitur  non  poffet  non  elTe  implacidus  ven- 

triculo  tam  praue  affecto ,  conftat  iam.  Genus  venofum  dererrime  fe  ha- 

•builTe  confirmat  vrinarum  qualitas. 

a  VrinAnigYtbitcnues.~\  Dum Hippocrates  fcribit  laborafie  febre  ar- 
denre,&  acuta,  magnitudinem  morbi  aperit :  malitiam  ex  fuperuenicnti- 
bus  :  fcilicct  vriuis  n/gris.  FuilTc  tenues  nihil  mali :  nam  feqiiebanttiL* 
inoibiccmpus,principium,in  quo  cruditas  i  neque  mortem  poierant  mi- 

O  0  0     3  naii, 


478    Comment.  In  Hiftorm  Epidem.  Hippl 

nari,quantum  in  fe  crat ,  fed,quod  magis  erat,  morbo  diuturnitatem.  At 
nigras  extitifie,  hoc  non  e~nK  de  nihilo  ,  de  quibus  non  eft  diiferendum, 
cum  in  fuperioribus  fit  actum.  Sat  eft  dicere,  non  parum  periclitatum  in 
tam  piauacorporis  difpofitione,vtinde  optime ,  dicat  do&iif.  Vallefius» 
nullum  efle  tam  grauem  morbum  ,  quin  aliquis  aliquando  conualefcar, 
nec  ram  leucm,  quinaliquisaliquando  moriatur. 

Sujpetifiones  e^ant fubdmej  aiiquando^ali^uando  non.  Hoc  referendum 
erat  in  motum  fcbris,quam  per  tertium  motameiTe,cft  verifimile,  cum  a, 
bilis  pra^dominio  penderet ,  &  hoc  etiam  videntur  fignificare  vetba  illa. 
Febrisaltas  aliter  accedebat>fed  fere  inordinate  \  ]  Ncqueego  intelli- 
gerem  illud  inordinate ,  quia  moueretur  veluti  fcbres  a  vanis  humoribus 
pendentesjfcd  exponcrem,aliquando  citius,aliquaudo  tardius  inualuiiTe, 
quia  fic  fert  natura  morbi ,  vt  qtto  magis  progteditur  ,  eo  magis  ,  5c 
citius  augcatur,  ck  inualcfcat ,  quod  intelligit  quando  fcnbit  alias  aliter 
acce(Tiire,td  eft,modo  maiorcs,mod6  minoies  extitille  :  Quoigitur  tem- 
porc  febris  erat  validior,materia  facilius  a  vi  caloris  veucbatur  in  flatus, 
quo  tempore  fufpenfiones  reddunrur  clatx  :  neque  enim  erfi  caufa  eflec 
bilis,propterea  carent  flatibus  aegrotantes ,  cum  id  non  neget  Hippocra- 
te  5.  'Aphorifm.  text.ji.  dum  fcribir.  Qui  regio  morbo  laborant>non  mul- 
tum  vemofifunt :  neque  adderet  nonmuUum*  fi  non  efle  ventofos,  cxidi- 
maret:  fed  addit ,  non  muUum  ,  quia  refpectiue  ad  materiam  pituitofam, 
non  dicuntur  ventofi  ;  fieri  tamen  non  poteft,quinin  putrefcendo,  cum 
flt  humida,  aliquos  flatus  emittat,  tenuiores  tamen,quam  al  j  humores, 
dc  eam  ob  rem  prae  fui  tcnuitate  facile  feruntur  ad  ima  ,  &  hoc  obferua- 
tur  in  diesin  fcbnbus  ardentiffimis  ,adeife  nebulam,  quae  in  moiborum 
principiis  fupcrna  perit  ,  propter  flatus ,  vti  alias  cum  Galeno  dcmon- 
ftrauimus  inprogncft.  vt  hoc  pro  impoflibili  non  Cn  ponendum,  cum  ex- 
perientia  quotidiana  id  confirmet  magis.  Aliquando  vero  fufpenfiones 
non  erant  fublimes,quia  dum  ceffabatcbullitiojnontantopere  cleuaban- 
tur  n\uus3cx:  ob  hoc  co  tempore,  ncque  tanta  fufpenfionum  eleuatio,do- 
nec  denuo  acccffio  inuadercr. 

b  Noclem  habuit  laboriofam  ]  Id  eft,  quando  fufpenfiones  erant  elatae 
no&em  habebat  laboriofam,  &  ratio  cft,  quia  eo  tempore  febris  acceflio 
crat ,  quo  tcmpore  non  poflunt  aegrotantes  non  nifi  noctcs  ducere  labo- 
riofas ,  &  praecipue  in  ranta  humorum  copia  ,  a  qua  os  ventriculi  affligc- 
batur:  nam  illud  multum  implacidiu  non  cft  intelligcndum  de  vno  die 
fcd  de  pluribus  diebus,  vt  vcrifimilc  eft,  &  hinc  colligas  licet,  inordina- 
tum  ctiam  fcbris  motum ,  cura  paticntc  ventriculo  nulltis  fcruetur  accef- 
fionumordo  ,  vt  cl.irum  cft  ,  cucrtitur  enim  naturae  ordo  a  fymptomatis 
grauitatc,qnod  aliquando  ad  fc  ita  trahit  curationem,  vt  Medicus  de  nul- 
lo  magis  fir  follicitus  tantifpcr,  dum  conquieucrit  :  tunc  enim  ,  ncc  dor- 
nnunr,neccibumalfumunt,  nccminimum  quiefcunt :  fymptoma  fcmpcr 
pcrtimcfccndum  ,  fcd  muho  magis  in  fcbribus  huiufmodi.  Prstcrea  ma- 
gna  ci  at  uatur.x  oppreffio,vt  vomitus  dcnotat,neque  propterea  tunc  fer- 
uatur  anatuuordo  >  cum  opprcffa  tentct  omnibus  modis  fe  eximcrea 

farcina* 


Pars  111.        JBgrotm  IX.     479 

farcina,quantum  in  fe  eft,&,  quemadmodum  dick  Galenus  pulfus  in  ag- 
grauatione  proprerea  cognofci  ,  quia  funt  inordinati ,  &  inaequales  ,  ita 
eciam  poteft  natura  oppreifa  a  farcina,nuila  humornm  varkrate ,  aut  mi- 
nima  exiftente  inordinate  mouere ,  prxfertim  cum  vtrunque  exiftir ,  Cci' 
licet  copia,&  malitia,vt  in  hoc  cernimus,&  hoc  eft,  quod  non  dicit  fuifle 
inordinatas,fedfere,  quafi  velic  innuere  feruafle,  vt  dicebam  ,  quendam 
motum  non  omnino  determinatum  ,  vt  folet  fieiiin  morbis  acutis ,  qui 
vrplurimum  per  rertium  mouentur. 

c   Ad  diem  decimum^uartnm  furditat  ]  Multoties  obferuaui,vrinis  ad 

tenuitatem  mutaiis,  non  raro  delirafTe  aegrotantes  >  non  quia  vrinae  indi- 

cent  fupra  genus  venofum  ,  Ced  quia  conie&ura  quadam  airequimur  ele- 

uari  vaporesad  caput  ,  a  quibus  incalefcit ,  &  deliria  fiunt,  de  qua  re  fa- 

tis  in  fuperioribus  ,  &  prarcipue  id  folet  contingere  quando  vrina  habet 

fufpenfiones  elatas :  nam  Hippocrates  fcribit.  Sujpenfiones  elata  ,  haud 

multopoft  delirauit.  Hoc  idem  contigit  huic  aegrotanti ,  qui  furdus  fa« 

dfcus  eft  deciraaquarta  die  cum  iifdem  vrinis.  Quis  non  dixilTet  grauiill- 

mum  fuilTe  argrorantis  ftatum  ,  cum  ante  decimamquartam  malc,  deter- 

rime  decimaquarta  fe  haberet  ?  folent  enim  huiufmodi  morbi  aut  in  ma- 

lum  finirc,  aut  integre  iudicari.  In  hoc  non  erat  expe&andum  iudicium 

bonum,  cum  omnia  ad  perniciem  renderent ,  v*ti  ex  antecedentibus ,  & 

fubfequentibus  conftat :  cuni  enim  morbi  ingrauefcunt ,  quo  tempore 

effet  videndum  ahquid  boni,nefcio  quomodo  pofTetMedicus,  quidboni 

inpofterum  expe&are.  Sed  minus  malum  efter  furditatem  fuperuenifte 

eo  die  ,  nifi\quantum  ars  Medica  docet ,  longe  deteriora  expe&arentur. 

Habemus  in  Coacar.  lib.i.  fecl.i.  comment.i.  text.y.  In  acuta  febre  aures 

obfurdefcere  furiofum  \  etfi,neque  hoc  fit  ex  certioribus  fignis,  cum  mul- 

toties  contingat  videre  segrotantes,  qui  furdi  facti  funt,neque  tamen  de- 

lirant,aiiquando  muitps  furiofos,&phreneticos,  qui  tamen  antea  defur- 

ditate  non  funt  conquefti:  attamen  fufpe&a  res  eft,  cum  ferri  humores 

ad  caput  fit  iudicium  ;  prsefertim,fi  fintbiliofi,  vt  in  hoc3&  eo  magis  iif- 

dem  manentibus  vrinis  renuibus  ,  &  nigris  ,  in  quonatura^  motu  febiis 

increuit,  vt  folet  fieri  in  naturaevalidioribus  motibus,fiue  criticis ,  fiue 

fympromaticis.Modo  erat  fine  dubio  motus  fymptomaticus,cum  naturas 

detrimento.Nam  dum  materia  pcccans  ad  partemprincipem  fertur,non 

poteft  fieri,  nifi  cum  euidenti  periculo  ,  cum  partium  principum  Ixfiones 

fcmper  fint  magni  faciendae  :  &  tanto  magis  fibilis  furfum  in  caput  ver- 

fa,non  vacueturaliquo  modo,fed  ibi  ferueat ,  tunc  breui  infania  denun- 

riatur.  Ec  hocattendcre  debccis  diligentiffime,quia  nobis  faciet,  &  ad 

praefagium,&  ad  curationem,&  maxime,quando  videtis  eadem  perfeuc- 

rare,nequc  minimum  minui,vcluti  nunc  apparet :  nam  ,  Ci  quid  noui  ex- 

titiffet,fignirica(fet  Hippocrates,  vt  fui  moris  eft.  Ob  hoc  a  decimaquarra 

tranfit  ad  vigefimam  ,  quo  die  fcribit  multum  delirafte ,  &  etiam  fequen- 

t:bus  diebus.Non  femper  eodem  moclo,  &  aeque  ciro  laeduntur  argrotan- 

tcs,quia  fenfim  caufas  inualcfcunr,&  partes  magis  refiftunr  :  verum  quo 

diutius  rcilftuntjfi  concidant,m-auis  malum,  Hic  argrotans  debebfcc  dcli- 

rare 


480    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp\ 

rare  ih  decimaquarra,pra?ceffis  vrinis,quales  defcribir,  verum  fuperuenrt 
tantum  furditas,nondum  ea  impertita  larfione,ex  quadelirare  poflet.  Ac 
quemadmodum  diftulit ,  multo  maiorem  larfionem  eft  expertus  ,  ciira 
dicat  multum  delirafle  ,  quia  diutius  perfcuerauit  humorum  impetusad 
caputjita  vt  validiffimum  fit  concitatum  delirium  ;  non  tantum,quia  de- 
lirauerit  eo  die  ;  verum ,  quia  caufa  erat  ita  fixa  ,  &  foucbatur ,  vt  &  fe- 
quentibusdiebus  perdurauerir,id  cft,vfque  ad  quadragefimum  diem.  Ira- 
que  videmus  magnam  extiriffe  caufam,quae  magnum  inuexerit  delirium, 
ic  ranropere  durans.  Quod  fi  quis  vefttum  huiulmodi  aegroranrcm  cu- 
raflet :  cnimver6,non  paruum  nobis  negotium  impofuilTct  ,  dum  quibus 
diebus  eiat  aliquid  expe&andum  ad  falutem  ,  iifdem  apparerent  ad  per- 
niciem,  ita,  vt  videretur  omnino  mors  expe&anda  ,  tum  ratione  faeuitiac 
morbi,  tum  ratione  longitudinis  :  inucnire  enim  argrotantem  ,  qui  ram 
valenter  grauiffimi  morbi  fa?uiriem  fuftineat ,  quis  non  iudicabit  fuiiTc 
hnnc  firmiffimis  viribus,  prreferrim  ,  ciim  quo  dic  potuifler  expe&ari  iu- 
dicium  cum  morte  ,  eodem  die,  praeter  fpem,  Sc  expe&ationem  crifis  fu- 
peruenit  pofl  tor  hbores  perpelTos ;  nam  fubdit. 

d  Ouadragefmo  die  multum  e  naribm  fanguinis  fluxit]  Sanguistri- 
bus  modis  fluitrvel  enim  ftillat,vcl  paulatim,&  interuallis  ;  vel  erumpit. 
Stillare  fangBinem  femper  malum,vti  aliascomprobatum  eft.  Per  inter- 
ualla  fluere,  &  paulatim,  non  omnino  malum  y  erumpcrc  autem  bonum 
quidem,fed  neque  fimpliciter  bonum,nifi  quibufdam  perpenfis ,  &  dili- 
genrer  confidcraris.  Hoc  quidem  inconfeiTb  eft,  familiarem  etfe  ha> 
morrhagiam  fcbribus  incendcntibus ,  &  lnflamrnarionibus,  pranerquam 
pulmonis.Cur  finr  inutiles,harc  redditur  ratio.Vna  eft,quia  humor  mor- 
bum  faciens  a  fanguine  facpius  diuerfus  eft.  Altera  ,  quia  vix  critice  ad 
nares  propclli  poteft  ,  cum  nulla  via  fubfit  fatis  commoda  a  pulmonein 
venas  narium  ,  cam  ob  rem  fufpe&am  efTe  harmorrhagiam  in  pulmonis 
afFe&ibus  putant ;  quia,fi  fiat,mflgnum  elTe  morbum  volunt,  ln  quo  per 
fympathiam  cor  ita  ferueat ,  &  aduratur ,  vt  vniuerfus  fanguis  in  venofb 
genere  iam  cxaeftuct ,  atque  afFe&io  calidiffima  ad  cercbrum  perueniat. 
Alij  dicunr  ,  pulmonibns  inflammatis  non  ita  conuenire  ,  vt  quac  non 
rcfpondeat  venis  ,  quai  c  vcna  caaa  difpcrguntur.  Hoc  confirmatur  Ga- 
leni  au&oritate  defumpta  fx  lib.^.de  crif  cap.$.  vbi  lcgimus.  Non 
tamen  lethargns  ,  &  peripneumoniafluxumftnguinis  amant.  Quod  per- 
jndceft  ,  ac  fi  diccret  minusiuuantur ,  quam  motbi  rccenfiti  in  illocap. 
S^d  redeamusad  propofitum.  Iam  multis  in  locis  diximus  cum  Hippo- 
cutc,&  Galcnoardentes  fcbrcs  fanguinis  fluxu  curari,idquc  in  Coacis  in 
lib.+.  /r.w.45.  nis  v<-'rbis  legitur.  slcuti  morbi  iudicantur Janguinc  flucntc 
ex  naribm  die  critico>  &  fudore  multo.i.  in  1 .  epid.  tcxt.79.  &  in  hislorin 
Metonis  ,  idctiam  apertiiTimc  colligitur.  Atnon  fcmpcr  id  commodurn 
cuulcns  fcquitur :  vidi  cnim  farpius  in  acutis  febribus  factas  elTe  huiuf- 
modi  niotiones  cum  detrimento  cuidenti  argrotantis  ;  &  memini  intcr 
crtcra  cuiufdam  adolefccntis  viginti  annorum,  cui  ita  impetuosc  crupir, 
vt  difficile  potuerit  fifti.  Paucis  intcrpofitis  dicbus  impctuofius  rcpctcns, 

nunquaw 


Tars  llt.         jEgrotus  IX.      48* 

nnnqnam  potuit  intcrcipi ,  quantumuis  multa  fuerim  adminiftrata  ,  8c 
iam  mors  erat  prae  foribus  :  dixerunt  poftea  curatum  fuiife  nobis  abfen- 
tibus  a  quodam  railicc  ,  vcrum  tamcn  ad  cam  deuenit  maciem,  &  viriura 
proftrationem,vt  non  nifi  longo  cempore  potuerit  reftitui ,  idque  in  atiis 
obferuaui.Ob  hoc  cum  fanguis  erumpit,nonob  hocconualiturumxgro- 
tantem  fperabitis  ;  nifi  diligenuus  acgrotantis  ftatum  expendatis.  Opor- 
tec  igitur  vt  cuacuatio  illa  fiat  tempeftiue  ,  vidclicet ,  natin  die  critico, 
per  recl:itudinem,&  morbum  aut  tollat,aut  diminuat,  quod  facile  fequi- 
tur,fi  praegreflis  fignis  coc~tionisappareat,aut  manifeftis,aut  perfe&is,  fi 
fecus  fiant ,  non  omnino  bonae ;  immo,  dicit  Hollerius  do&iif  vidiile  fe 
haemorrhagias,quas  vix  adhibitis  remediis  cohiberi  potuerint,etfi  fierent 
in  die  critico,6Y  tamen  parum  falutares,  non  remiira  fcbrc,  neque  capitis 
affe&ione,cfuod  &  cgo  non  femel  obferuaui :  nam  iftas  haemorrhagiae  die 
critico  fadtss  ,  tribus  modis  inutiies.  Primo ,  quia  fit  largior  ,  quam  par 
eft ;  fecundo,quia  non  finiat  febrem  ;  tertio,quia  grauia  inducat  fympto- 
mara,  quod  lethaleeft.  Scribit  etiam  vidiiTe  fediepari  motashauTioirha- 
gias  a  quibus  conualuerunt  aegri/ed  faepius  redeunte  morbo,  &  fubinde 
recurrentibus  grauiflimis  fymptomatibus  cum  non  ob  curo  asgroti  pe- 
riculo.  Ad  hoc  igitur  vt  iuuent,  oportct  adfint  conditiones  recenfitas,ve- 
luti  &  de  aliis  euacuationibus  ftatui  potefV  Et  ad  fummum  attendite 
euentum,  &  efFe&um  euacuationis  :  nam  crifis  vel  eft  ad  bonum ,  vcl  eft 
ad  malum  Ad  bonum,vel  perfe6ta,quia  fcilicet  integre  iudicat.  Imperfe- 
&a,quia  diminuat,non  tollat  morbum.  Ad  malum,quando  poft  tentatatn 
crifim  ,  omnia  in  deterius  labuntur.  Itaque  hicaegrotans  minus  malam 
habuit  hsemorrhagiam,  c6m  ab  euacuatione  leuius  habuerit  :  fed  mirum 
rantopere  expectafle,cu-m  vtplurimum  fiantante  decimamquartam  diem, 
quo  tempore  videtur  fanguis  magis  feruere  ,  poftautem  hunc  diem  om- 
nia  mitiora  redduntur  ,  &  potius  abfceflibus  fiunt  obnoxij ,  quamcrifi- 
bus ,  quia  ex  Galeni  mente  morbi  acuti  vere  iudicantur  ,  morbi  autem, 
cum  longirudinem  habent,  abfceflibus  foluuntur  ,  &  in  hisenumerari 
acutos  ex  decidentia  crediderim  :  ©porcet  igitur  fuifle  robuftiflimis  vi- 
ribus,&  habitu  fanguineo,qui  in  quadragefima,  quo  tempore  ex  morbo, 
praefertim  grauiflimo  plurimum  fanguinis  confumitur ,  adhuc  multum 
fluxerit  fapguinis  cum  aegroranris  commodo  :  fi  enim  fcnex  extitiflet, 
vix  credibile  eft,potuilTe  a  tam  graui  morbo  euadere  ,  qui  cuiufque  iuuc- 
nis,&  forriflimis  vinbus ,  falutem  reddidiflet  ambiguam.  Quare  ,  bene 
actum  eft  cum  hoc  aegrotante,  qui  poft  euacuationem  leuiits  habuit,non 
eft  tamen  perfe&e  iudicatus ,  quia  non  omnia  erant ,  quse  ad  perfedtam 
crifim  reqniruntur  :  nam  etfi  nihiidicat  de  vrinis,crcdendum  tameneft, 
non  fuiiTe  vfquequaque  co&as,  quin  magis  eflent  concoquendas.  Quod 
ftuditas  ad  proportionem  cuacuationis  fuerit  dirainuta  ,.  non  eft  mirum, 
quiaduas  pcculiares  rcquirit  cuacuationes,vt  ex  Coacu  habetur*  fcilicec 
alui  fluorem,&  fanguinis  cx  naribus  euacuationem,  quod  repetit  Hippo- 
cratcs  4f.Aphor\fm%text.(>o.  quo  in  loco  docemur,  non  quamcunque  fur- 
duatera  tollipcr  fanguinis  fluxum  c  naribus,fed  tantum,quae  infcbribus 

Ppp  eft 


4$t     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

eft  momentanea,vt  Galenus  his  verbis  confirmat.  Et  di&um  eftnunc  ab 
ipfo  hoc  idem  ,  &  praeterea  dc  profluuio  fanguinis  e  naribus  :  etenim  fic 
hoc  foluit  furditatem,  eam  videlicet,  quse  in.febribus  eft  abfque  vlla  pra- 
pria  ,  atque  prsecipua  auditus  inftrumentilsefione.  Nihil  autem  mirum, 
C\  cum  euacuantur,ac  tranfrnitruntur  noxij  humores,morbi  cetfant.Qua- 
Te,qux  iam  alcas  iccere  radices,has  incurabiles  funt,aut  faltem  non  pof- 
funt  tollt  euacuatione  fanguinis.  Fuit  igitur  hxc  euacuatio  ,  <Sc  capiti,  3c 
vniuerfo  corporiapprime  vtilis,  Sc  quod  magis  finnura  fecit  iudicium, 
fuit  illa  euacuationis  perfeuerantia  ,  cum  fequentibus  dicbus  eruperir. 
Itaque  fuit  copiofaprimo,fuit  largior  fequcntibusdiebus;  nam  etfi  pau- 
latim  fluerer,  id  tamen  fiebat  crebro.  Larga  euacuatio  dicitur  tribus  mo- 
dis ,  aut  quia  confcrtim  fiat,  &  fit  mulca.  Aut  quia,  etfi  affatim  non  fiar, 
tamen  perfeueret  longo  tempore,vteuacuatiofequentium  dierum.  Ter- 
tio  mododicitur  larga  cuacuacio,quando  vtroque  modo  fic.  Id  probabat 
Galenus  exemplo  pluuise  i.in  i.epid.  comment .1 .fic  fcribens :  Tribw  mo- 
dis  pluuu  multa  fiunt  Jnterim  ob  ipfum  imbrem  confertim  decidentem.  In- 
terim  diuturnitate  temporis  ,  licet  guttatim  tantum  infinguiis  diehns  dccU 
dat.  Interdum  ambobns  coniunllis.  Harcconuenientior  pocerat  fieri  eua- 
cuatio  ,  cum  hanc  poflimus  nuncupare  egrcgiam  ,  cum  Galeno  i.  acut. 
comment.i.  quando  dicebat.  Magni  morbi  quaerunr ,  quse  fe  iudicent 
egregia.  Sunt  antem  ha?c,vena?  fe£tio  ,  &  purgatio.  Et  i,  Aphorifm.  com- 
#7W.20.appcllat  magna  prxfidia.  Tentandum,  inquit ,afferr e  maiora  prt- 
fidia  :  funt  autem  h<tc  maxime  quidemven&  fefiio  ,  &  purgatio  nonnun- 
quam\  ita  vt  vidcatur  prccfcrre  purgationi  fanguinis  miflionem.  V  nirn 
autem  facta  abarte,ana  naturafit  potior,crederem  ego  fine  dnbiofa<5tam 
a  natura  ,  cum  illa  dicatur  morborum  medicatrix  ,  <k  Medicus  in  tancum 
opererur,in  quantum  naturce  mocum  fpe&at,  cum  multoties  totum  opus 
naturx  relinquere  fu  coactus.  Maximae  quidem  fuht  euacuationcs ,  qua* 
natura  operante  fiunt,quia  ipfa  tempeftiue  agit,  &  cum  zgrotamis  com- 
modo,c\:  multac  fiunt  ad  mclius  mutaciones  tunc,  nobis  minime  animad- 
'ucrtcntibus,nequc  perarcem  expe&antibusmifi  aliter  fiat  laceflita.Euen- 
tus  comprobatrem  perindeefle,  cum  in  hoc  *egrotante  conata  fit  natura 
mulcis  modis  a  itiorbo  vindicare,  primo,  euacuationibus  conucnientif- 
fimis  fcilicet  5  per  fanguincm  c  naribus ,  poftea  etiam  pcr  depofitionem 
mareria*  peccantis  ad  infernas  partes,  veluti  ipfe  notat  contigilfefcxage- 
fimo  dic,qund  ipfe  his  cxplicac  vcrbis, 

c  Ad  ftx.igcfimum  diem  ,  nariurn  quidem  fubftitit  profluuiuml  Dixi- 
tmw  rVibus  modis  fanguinemflucrc  in  morbisrvcl  enim  crumpit,vcl  pau- 
latimA';  •  inrcrualla  fluic ,  vcl  ftillar.  In  hor  a?grotantc  duobus  primis 
modis  ftdfa ii ft cuacuatio.quia  ptimomultum  fluxn,pofka,fpatio  Vigimi 
dicrum  perdurauir,fcd  leuior  cratcuacuatio.  Tnndcm,  ciun  vcntum  eflit 
ad  dfern  fcxagcfimam,  noti  dcftitit  naturaab  mccepto  opcre,  ctiamfi  <\i- 
aerfd  rnodo  ,  vtilitcr  tamcn  ,  dcporienre  natnra  rnateriarn  pcccantcm  ad 
infcnus  paircscnius  depofitibliia  non  obfcurum  erat  fignum  cox.r  do- 
lot :  vbi  cnim  d^lor ,  lbi  fluxio ,  Sf  quoniam  iftac  dcpofitipncs  non  fiunr, 

nifi 


Tars    III.       JZgrotus    IX.\    483 

nifi  cum  maximo  narurse  conatu,  ob  id  folent  febres  magis  inualefcere. 
O  ms  naturaj  mirandum  ,  qua?  omni  conatu  tentauit  feeximeieab  hu- 
moium  noxiorumraoleftia.Quanti  fint  aeftimandse  ifta?  depofitiones,iam 
fupra  viiimus.  Facile  fuftinenc  parces  hunc  humorum  delapfum,  vci  Ga- 
ienus  confirmac  $.prorrhet.text.n.dum  fcribic  :  Dolores  fi  ad  infernas  di- 
tabunturpartesfacile  abhis  perferunturyimelligenubus  nobis  demaximc 
longinquis,fitque  haecmotio,  vtplurimum  cum  aegrotantium  commodo, 
qu»d  vifus  eft  confirmaiTe  Galenus  in  lib.\.  Coacarum  text.y  fic.  In  lon- 
gis  febribus.vei  tubercula>vel  labares  in  articulis  fiunty&fi  fiunt>  non  inu- 
tile.  In  hoc  fuiire  cum  aegroti  alieuatione  oftendic  euentus  ,  etfi  non  po- 
tuerjt  fequi  iudicium  perfe£cum  ,  deficientibus  iis ,  quae  ad  taleiudicium 
requiruntur,proprerea  fa£ta  quidem  eft  depofitio  in  die  critico,&  procul 
a  fede  affe&a,  cV  detrufa  eft  etiam  materia  ad  partem,  quse  totius  materiaa 
poterat  efTe  capax  :  at  deerat  praecipuum  requifitum  :  fcilicet  cocSciojcre- 
dibile  ramen  eft,fuiile  aliquod  euidens  fignura  co£bionis ,  etfi  non  perfe- 
&um.  Hinceuenit  ,vtquando  multaeftmatcria,  non  acque  facile  poffic 
munus  fuum  explere,&  aliquando  videatur  fuo  motu  fruftrari,  vti  mod6 
apparet  non  obfcure  ,  quando  apparet ,  aliquando  valentius  natura  ope- 
rante,&  materiam  ad  infernas  partes  detrudente  ,  fadlam  e(Tc  depofitio- 
nem  cum  aegrotantis  commodo,quia  tunc  alleuabatur  febris  >  verum  ,  fi 
celTtbat  a  rootu,materia  in  venis  exiftens  feruentior  reddebatur;  &  inde 
maior  ad  partes  fupernas  tranfmiffio ,  vnde  furditas  increfcebat»  Quare 
hoc  venit  animaduertendum  a  nobis  in  praxi,  vt  naturae  meturn  atten- 
datis,&  quantum  fieri  poteft,  caueatis,  ne  humores  impetum  habeant  ad 
principes  partes.Potuitmagis  natura  in  expcllendo,  dum  maiore  conatu 
eft  aggrcfla  euincere  ,  &  debellare  morbificam  caufam  ,  eanderaque  ad 
longinquas  partes  detrudere,  qui  motus ,  etfi  non  fuitperfe&us  ,  tamen 
alleuarionem  attulifte  tandem,  demonftrat  octogefirausdies ,  in  quo  in- 
<juic  ,  cuntlafunt  remiffa*  Et  quis  veftium  non  exiftimafiet  vacillalTe  ad 
hunc  vfque  diem  inter  fpem,  &  metum  xcum  tam  grauia  fit  palTus  fym- 
ptomara,&  tamen  neque  omnind  etiam 

f   Otlogefimo  die  ]  omnino  fublata,  cum  addat; 

g  Nihil  tamen  /ubslitijfe.  ]  Id  eft  ,  nuUum  accidentium  integrc  con- 
quieuMfe.  Ex  hoc  coniicere  pofFumus ,  non  defuiffe  materiam  craffam: 
nam  morbi  proroganrur ,  vel  proprer  arredtioncm  partis  principiscuratu 
difficilis  ,  aut  propter  humores  crafTos,  incocT:6fque,aut  propter  aliquod 
commifTum  :  inquit  Galenus  $p'<'ognoft  comment.i$.  Subdit  :  Si  nec  ajfe- 
ilafuerit  pars  ,  aut  nulla  alia  caufu^aut  &gri  com?nittentis  ,  aut  curantium 
eum.aut  propter  exteriorem  caufam^v.gjernpusjerram  ,  conditionem  ,  do- 
micilium  praunm^confii^laiionem^foticituAinem^ano^oyem :  reflat ,  vt  humo- 
ribus  crudis^ac  coneoBu  difficilioribm  prorogetur.  Hos  igitnr  affolet  natura 
inpartem  quandam  igvobiliorem  expellere^cjuoties  per  exretionem  pellere 
extracorpwnori  queat.  quod  idem  repetit  lib.  de  caufis  morborum  capt6. 
QuYI  aucem  f  lerit  immunis  a  principis  vifcens  laciione  ,  non  omnino 
ncgandum  ,  C\  voraitum  principio  morbi  fa&um  aticndamus :  at  negari 

P  p  p     2  non> 


48 4    Comment.  in  ITiftorias  Epidem.Hipp. 

non  poteft  ,  quin  fub  dominio  quodam  fucrit  humor  craflus  :  in  longis 
cnira  morbis  hunc  defiderari  vix  crcdibile.  Maximam,&  ingentem  fuiire 
humorum  copiam  ex  iteratis  naturae  motibus  coniiciatis  licet.  Primo 
cuim  tentauit  crifim  per  harmorrhagiam  :  fecundcper  abfceiTum  partium 
infernarum  ,  neque  hx  fuere  fufficientes  ad  perfedWm  iudicium.  Mod6 
aliam  tentauit  per  vrinas,  quod  indicat  per  verba  illa,habuifle  copiofio- 
res  vrinas ,  cum  copiofioribus  fubfidentiis :  nam  denotat  decubitum  hu- 
monim  ad  vias  vrinae,  &  fuit  in  caufa,vt  non  fit  firmatusabfceflus  in  ar- 
ticulis ,  qui  propter  ipforum  amplitudinem  facilc  patiuntur  abfceflus  ,  & 
facilc  recipiunt  fluentcs  humorcs  ex  Galcno  1.  prognoft.  text.6j.  cuius 
occafione  fit ,  vt  in  partibus  illis  proptcr  aptitudinem  ,  quam  habentad 
recipicndum  humorem  ,  ita  firmetur  etiam  vt  asgrotantes  facileclaudi- 
centjvelutidenotatur  a  Galeno 4  Aphor .comment .$1 .  &  magis  confirma- 
tur  in  loconuper  citato  prognoft.Uic  antcm  curnihil  horum  pafliis  >  quia 
matura  detrufit  materiam,quse  abfceflum  in  iis  partibus  facere  poterat,ad 
viasvrina?,&eftillud  quod  Galenus  fcribit  in  Ucofuprk  citato  $prognoft. 
quando  ait :  Porrb  id  ipfum  ,  quod  per  cotlionem  medeatur  ,  excretio  qut- 
dam  cft,qu£  ex  vrina  magna  ex  parte  ,  rarb  per  aluum  efficidtur.  Euacua- 
tio  maxime  conueniens  ,  fi  credendum  Hippocrati  dicenti  4.  Aphorifm. 
text.j^.  Quihns  fperatur  abfceffum  futurum  ad  articulosjiberat  ab  abfcef- 
fu  vrina  multa,crajf*>&  alba  facla.qualis  in  laffitudinariisfebribus  quarf 
die  fieri  incipit  cjuibufdam.  Si  verb  etiam  ex  naribns  fluxerit fanguisybreui 
admodumfolutiofit.  Addit  Galenus.  DiSiurn  eft  a  me  etiam  prius  ,  qubd 
abfcejfusfuerit  ad  articulos  tjsrfui  in  his  laborem pajfi  funt>&  quibus  Cjuouis 
rnodo  in  morbis  articuli  lajffunt ,  &  prAterea  in  cjuibufcunque  crafforum 
humormn  multitudo  longo  tempore  perdurauerit.  Si  itaque  natura  valuerit 
per  vrinam  expurgare  corpus  ,  afger  ab  abfceflu  liberatur  ,  humorem  ad 
articulos  decubiturum  per  vcficam  cuacuans.  Requirit  autem  ha?c  eua- 
cuatio  multos  dies,&  propterea  non  cft  mirum, fi  nondum  liberatum  vi- 
dcmus,  fed  quidem  fubleuatum  ab  accidentibus,  &  ratioerar,quod  tanta 
crat  cfTerucfccntia,vt  nihilominus  tenuiorismateriajportio  ad  caputelc- 
uaretur,  cum  adhuc  deliraret  aliquantulum ,  quod  indicat  per  particulam 
illam, 

k  Dellriafunt  imminuta.}  Nam,cfl quidcm  fublatus  hnmorum  afcen- 
dcntium  fomes  ,  fed  non  omnino ,  vtdclirium  omninopotuerit  aufcrri. 
Scd,  nequc  his  cuacuationibus  contenra  natura,aliam  dcnuo  tcntauit,& 
largiiTimam  per  aluum  ,  qtia?  non  tantum  anteccntefinuim  diem  fupcr- 
ucnir,  fed  ctiam  vfquc  ccntcfimum  diem  pcrdurauir.  Qoa:  CHacuaban- 
tur  craiu  biliofa  multa  ,  &  diu  durabanr  ,  id  cfr  ,  non  rantiim  cuacuabat 
nuilta, fcd  ctiam  harclarg.icuacuatio  pcrmultosdics  perfcucrabar,&:  quod 
maximum  cfl  \\\  tam  diutumo  moibo  ,  non  potuit  illa  humt  rum  mala 
qualitai  demulceri,vt  dcnotat  dolor  in  txcrcnuntorum  tranfitu  affligcns 
ita,  vt  dixenr  HippocfttCI  pofl  mulcurn  tcmpus  fnillc  cuacuata  dviente- 
ricacumdulonvjuia  tandem  biliofacxcrcmeutain  tranfitu  vcljicant  par- 
tcs  pcr  quai  tranfcunt ,  ita  vt  ramcnta  cxccrnantur  ,  vt  Galcnus  notat 

lib.C. 


Tars  III.       JEgrotw  IX.      485 

Kb.6.de  Uc.male  affetlis.cap.i.  Etenhn  protinm ,  inquit,  ipfim  initio  bilis 
mordax  fecernitur ,  quam  deinde  internorum  abrafiones  fecjuuntur  ,  poftea 
faulum  cruorisfimut  excerni  videtur,  quando  videlicet  affcclus  ipfe  dyfen- 
teria  efi.  Itaque  non  c(Tet  mirum  fuilTe  cxcreta  ramenta  poft  tantam  bi- 
lioforum  humorum  cuacuationem.  Verum  crcdercm  cgo  Hippocratem 
ita  e(Tc  loquutum,  vt  demonftraret  non  fuilTcdyfcnteriam  hepaticam,  in 
qua  nullus  cxtat  dolor,  fedrinceftinalem  ,  quas  dolorofaeft ;  fed  ob  id  ad- 
diditledyfenterica  cum  dolore,  vt  demonftraret  tamferuidam  fuifle  ma- 
teriam,  quas  inteftina  vellicans,  dolorofum  inducebat  affe&um,  vti  mul- 
toties  obferuauimus  fa&um  ctiam  in  tcrtianis,  in  quibus  aluo  mota  bilit 
cxccrnebatur,quo  tempore  pcrinde erat occurrendumjac fi  afFe&us  fuifTet 
dyfentericus  vere,neque  mirum  hxc  fieri,  ctim  bijiofi  kumotes  non  pof- 
fintfuamacrimoniam  deponere,quam  habentnaturalem,  vti  fxpeetiam 
vidimus  fa<5fcum  in  vrinarum  cmiflione  ,  quando  fcilicet  fiunt  abfcefTus 
pererTluxionem,vt  Hippocrates  docet  1.  in  i.epid.text.%.  dum  ait  :ftran- 
guriofa.non  nephritica,kd  his  alia  pro  aliis.  In  cuiuscomment.  hjcc  funt.2:* 
perfedem  excretionesfiunt  prauafkpius ,  cum  liber  quidem  ab  ajfetlu  ven- 
terfity  per  eum  tamen  purgetur  toturn  corptu :  at  abfceffus  in  illofit  ab  efflu- 
xione  aiiqua  :  nam  vult  Htppocrates  ipfe  decumbendo  ,  &  etiam  tffinendo 
fieri abfceftiim.lt a  etiamper  renes  nonnuncfuamy&  veficam  nullo  illos  labo- 
rantes  fito  affetlu  ,  repurgatum  totum  corpns.  Per  veficasn  expurgata  eft 
fnareria  Pychioni.  Fuit  hsc  euacuatio  tam  larga  ,  vt  potuerit  tandem  in 
tam  diutinno,ac  vaiido  natura?  coiifl.&u,  qui  fine  dtibio  arubigunm  red- 
didiftet  Mcdicum  ,  totam  materiam  peccaiKem  ica  cuincere  ,  vt  fenfim  a 
corpore  detmbaucnt  omnine*  &  tam  perfccte\  vc  ineegrum  fit  fequutum 
iudicium  centefimodie,quod  denotatperverbum  i\lud,abfolute.  Neque 
illud  addidifle  :  Febris  ardens,  vult  dicere  ad  hunc  vfque  diem  fuifTe  fe- 
brcm  ardentem  ,  &  non  immerito  cxiftimat  Galenus  fuiffc  ab  aliquo  ad- 
ditam  hanc  particulam  :  nifi  dicamus  voluilTe  addere  ,  non  quia  nobis 
veram  fignificct  ardentem  ,  (cd  vt  oftenderet  ,  quam  fuerit  femperfla- 
grans  haec  aegroti  difpofitio,cum  etiam  vfquc  ad  centefimum  biliofa  fue- 
rint  euacuata,&  admodum  mordacia.Cafus  memoriatcnendus,  &maxi- 
mcobferuandus :  nam,etfi  exeuacuationibus  videretur  alleuari ,  quis  af- 
firmaifetconualirurum  ,  cum  praefcrtim  aliquando  crifes  interttubentur, 
aut  quia  natura  in  via  dehciat,aut  quia  aegrotans  in  diuturno  morbo  de- 
linquat ,  aut  adftantes  pecccnt :  quotics  enim  Medicus  fruftratur  fua  fpe, 
&  fuaopinione,his  de  caufis,&  ob  id  antequam  iudicium  feratur,maxima 
cautio  adhibenda  eft,  pra?fcrtim  in  morbo  tanrchronico,  tamgraui,cum 
lethalibus  a  principio  fignis ,  cum  tot ,  &  tam  variis  fymptomatibus,  Sc 
cuacuationibus ,  qua?  corpus  opprimi  a  farcina  euidentiflime  fuadebant. 
Quomodo  igitur  contialuit  ?  Refpondct  Galenus  in  comment.liis  vcrbis: 
Vir  hic  memoratu  dignusycjui  morburn grauemyvirium  robore  excepit^aiio- 
(jui  tanto  morbo  futurus  impar.  Subdit.  Et  omnino  pulfibus  eius  inerat 
roburfimulcjue  0'reiicjua  omniafecundum  naturam  conftabantilam  etiam 
rtffiratio  videtur,dr  appetitus  laborantifuijfe  incttlpatus,  qu&  magnifunt% 

Ppp      3  vt 


486    Comment.in Hiftorias  Epidem.Hipp. 

vt  illeair ,  adfalutemponderis.  Vcrba  magni  momenti ,  ex  quibtts  elicit 
Galenus  folutionis  grauiffimi  morbi  caufam  ,  etfi  Hlppocrares  in  textu 
nihil  dicat.Veiba  ha?c  funt  attendenda,  quia  m  morbis  confideratur  vi- 
talis  facultas,tanquam  prsecipuum  falutis  mftrumentum.  Proprerea  itb.de 
curandi  ratione  perfanguinis  mijftonem  cap.i$.  dicebat.  Pnlfui  vehementi 
cum  ajuabilitate  tancjuam  virturn  robuslarnrn  ftgno  fides  habenda  efi^ex 
abundanti  autemmagno.  Eft  aurem  Gaieno  pulfus  vehrmcus,qui  tadluro 
fubueirir ,  ideft,  qui  valde  ,  &  cum  renifu  pulfar ,  vt  ipfe  ait  lib.^.de  dif- 
fic.  pulptum,  cap.y  cuius  caufmi  efficientem  ,  conftituitfaculratis  robur. 
Itaque  faculratis  vitalis  cura  habenda  eft  \\\  omnibus  morbis  :  hasc  enim 
in  morbis  omnibusducit  familiam;&  hacdecaufii  idem  Galenus  diccbar. 
Maxima  qnidem  in  omnibus  febricitamibus  figna  in  pul/tbus  ,  &  vrinis 
confiftnnt.  Sed  8c  refpiratio  poteft  plurimum  ad  falutem  ,  ad  quod  refpi- 
ciens  Hippocrares  1  progn.  text.xG.  Cic  fcnbcbat :  S pir  ationis  ficilitatem 
txiftimare  oportet^per  quam  magnam  vim  h*bere  ad  fMutem  in  ornni  mor- 
bo  acnto  ,  fm  cnmfebre  infefiat,&  quadragtfimo  die  iudicetur,  PrastereSfc 
erat  appetitus  inculpatus ,  quod  eft  optimum,ita  docenre  Hippocrare.  /;i 
quouis  morbo ,  bene  fe  habere  ad  oblata  bonum  ,  c&ntrarium  vero  malum: 
Indicar  hoc  facultatcm  naturalem  ,  qua  cibos  appetimns  ,  bene  valercj 
verum  hoc  fignum  non  fimpliciter  bonum  ccnferur ,  fed  aliis  bonis  con- 
currentibus.  Hascigirur  funr,  quaemaximum  habere  momentum  ad  falu- 
tem  vult  Galenus ,  &  his  exiftentibus  impoffibile  eft ,  quin  adfit  viriur» 
robur.Cur  igitur  in  tam  graui  morbo  conualuerii,conftatfatis,  Mod6  vc- 
2iiarnus  ad  curationem. 

Curafio. 

CHronici  morbi  maiorem  expofcunt  diligentiam ,  quam  brcnes,  quia 
non  rard  interturbanrur  curariones,oberrata,quacin  iis  folentcom- 
mitti  ;  pracfertim,cum  narura  varias  fa?piffime  faciat  mutationes.Quare, 
qui  aegrotum  tam  grauiter  afFcdhim  vidifletcumaccidentibus  ab  Hippo- 
crate  reccnfitis,  ftatim  finedubiorefrigerante  vi&us  ratione  inftituta,ea- 
demqucimmutata  promorbi  iongitudinejdecreuifTet  fanguinem  mitrere: 
ita  enim  demulceri  poruiffet  fitis  illa  infefta  :extra&o  tamcn  ex  brachio 
dexrro  ex  vcna  inrema  quam  euacuarionem  iterare  erat  pernecelTarium, 
pratfcitim  cum  virtutem  haberet  validiffimam  ,  quae  etiam  largiffimam 
fuftinuiilet  euacuarionem.  Ncquc  mihi  fecifTet  negotium  vomitus  illc 
bihofus  j  pendens  ab  aeftuantc  hcparis  difpofitionc  ,  ad  vcnrriculum  bilc 
rc£urgir:tnrc  :  ira  cr.im  dcferuefccntc  inccndio,  prouifum  c(Ict,quantum 
per  aricm  Medicam  licer.  Quod  fi  vomitus  fuillcr  adco  infcftus ,  vr  eo 
reirnoie  non  daretur  locus  mcdicamcntis  pcr  osnflumptis ,  tuncpoterat 
ini;ci  clyftcr  ad  cnacuandum,  flc  rcucUcndum  marcriam  a  vcntriculo ,  Zc 
eriam  poniiflei  Mcdicus  vomitum  adiuuare  in  diminura  naturieeuacua- 
tionc  cum  lcniot  ibus,vc!uti  aqua  hordci  rcpida  cum  oxymclitc,recipien- 
doaqux  tb.  cum   §.  j\   oxymcluis  ,  paulo  plus ,  aut  minus  pro  argroti 

caprj.. 


Pars  111.        'JEgrotut  IX.      487 

captu.Quo  quiefcente  exhibuiflem  foluens  medicamentum,fed  blandum, 
quo  in  dics  vcimur  fine  aegrotantium  detrimento  ,  vt  ex  fyrupo  rofaceo 
ad  §.  iij.  cum  §.;.  diacat.  diflblutis  cum  aqua  boraginis  ,  &  pulu.  fero, 
citri  ad  9.6.  Nec  raihi  fuiflet  fufpedtum  medicamentum  ex  manna  para- 
tum,modo  fieret  decodcumcum  foliis  abfinthij,  quidquid  alij  dicant,vel 
cum  fem.anif.  coriandrorum  ,  aut  citri,&  a:ftiuo  tempore ,  cum  portione 
pulpae  tamarindorum ,  veluti  ad  3.  ij.  aut  cum  fero  la&is  fecundum  ar- 
tem  facco.  Pofteaerac  infiftendum  medicamentis  deobftruentibus  citra 
calorem,omniaquc  cichoreacea  in  hunc  vfum  veniebant,  cum  fyrup.ace- 
tofo  fimplici,de  fucco  acetofae,lupulorum  ,  de  limonibus.  Neque  in  his 
cafibus  fufpe&i  funt  fyrupi,  quia  fua-dulccdine  vertumur  in  bilem  ,  qu^a 
faspiffime  habebitis  ianguentes,quihis  magis  dele£cantur,alij  magisfuc- 
cis  depuratis,alij  deco6cis,alij  ftillatitiis  medicatis ,  quorum  guftui  fas  eft 
gratificari.Alexipharmaea  vtilia.Reuulfiones,non  fineeuidenti  sgrotan- 
tis  detrimento  fuiflent  prauermifla?,  &  iis  fingulo  mane ,  &  vefpere  erat 
infiftendum  ,  prsefertim  ctim  vrin*e  a  principio  cuidentem  capitis  laefio- 
nem  minarentur,  &  multo  magis  die  decimoquarto  ,  aucta  eo  die  capicis 
larfione.Poft  quem  diem  iteraflem  medicamentum  non  validum,fcd  fuif- 
femcontentus  §.;.  lenitiui  dicti  ad  leniendam  aluum>&  addidiflem  oxy- 
-mclitis  portionem  in  fyrupo.Tranfa<5ta  vigefima  C\  per  delirium  licuifTer, 
iteraflem  leniens  ex  manna,  ad  ■§.  iii/,  difibluta  cum  aqua  rutse  caprarise 
6c  pulu.  fem.  citri ,  ad  hoc  vt  reuelleretur  matetia  ad  caput  captum  ha- 
bens,quo  peradco  non  eflem  veritus  iterato  fanguinem  extrahere,  fi  non 
exaliaparte  ,  faltem  ex  venis  fedis.  Quod  C\  delirium  fuiflet  contujnax 
cum  oxyrrhodinisjtum  veficantibus  vfus  eflem  partibus  inferioribus.Sunt 
qui  fufpecta  habeant,quia  cantharis  exulceret  veficam  intus  aflumptajita- 
que  verentur,ne  qua  pollet  proprletate,eadem  afficiat  veficam  exterius  ad- 
motum  medicamentum.  Ego  teftari  poflum  ,  me  millies  vfum  efle  hoc 
medicamento  extcrius ,  neque  obferuafle  hanc,  quam  aliqui  fomnianc, 
noxam.  Quadragefima ,  cum  fanguis  enaribus  erumpcret ,  nihil  reliqtii 
erat,  ni C\  vc  Medicus  eflet  fpe&ator ,  cV  infpiceret  natura?  motum  ,  quor- 
fum  euadecet.Naturabene  operante,aliud  nonerat  moliendum ,  cum  vi- 
deretefle  factam  euacuationem  cum  mor,bi  alleuatione  ,  Ccd  folum  alte- 
rantibus  vti ,  &  tercioquoque  die,aluo  minus  mota  ,  clyfterem  iniicere, 
sicque  procedendum  erat,  aut  infufionibus  in  fyrupo  fa&is  ex  rhabar. 
opt.  per  interualla  exhiberi ,  etfi  neceflitas  vrgeret ,  repetendo  medica- 
menrum  di&um,aut  parumdiflimile.Cum  ad  fexagefimum.effet  ventum, 
&  fanguis  cflet  iam  interceptus,  verum  ad  partcs  infcrnas  inclinaret  na- 
tura,erat  motus  illeadiuuandus,  fed  blandioribus  remediis,  vt  fri&ioni- 
bus  leuioiibus,  manibusoleo  liliaceo,  vel  chamemaelino  inundis  $  &ita 
ducere ,  qu6  natura  vergebat :  fed  quia  nihilominus  perfeuerabant  acci- 
dentia,  alias  aliter  auuta,  opersepretium  erat  animaduertere,an  expedirec 
iterato  euacuare ;  &  C\c  fenfim  alterare ,  &  fenfim  euacuare  ,  quam  eua- 
cuationem  per  cpicrafim  factam  curat  Galcnus  lib.9.  cqp.  10.  nam  in 
•moibis  longis  indigcimis  euacuatione  )  vetum  virtus  aljquandp  repu- 

gnar, 


488     Comment.  in  Hiftoriat  Epidem.Hipp. 

gnar5fi  non  prxfens,falcem  futura,  ob  hoc  oporret  vtrunque  reipicere:c¥ 
vtriufque  curam  habcre.  Verba  Galeni.  Si  igitur  ,  cum  viribtu  imbecillis 
corruptela  incidit  ,vtique  quod  affiEttu  remedium  efl,  id  cum  virtutis  cuflo~ 
diapugnat.  Siquidem  affeflm  vacuandttm  ejjeprxcipirjdque  vel  venain- 
cifa^vel  pnrgatione.  Harurn  autem  neutram  ferrent  imbecilU  vires.  Out- 
viam  io-itur  in  omnibu*  eiufmodi  rcpugnantijs  incerta  fttccurrendi  ratio  efl, 
alias  infanabilis  omnino  affc&M  relinquetur^  aliks  /patio,  &  dgret  idquefi 
magnum  nailw fit  Afedicum,fanari  poterit.  Oportet  namque ,vbi  indica- 
tiones  itafibi  aduerfantnr^T  paulatim  quod  efl  vitiofum  vacuarei&  pau- 
latim  inuicem  quod  falubre  efl pro  eo  reponere.  Subdir.  Vocant  Aiedici 
tiufmodivitiofi  fitcci  curationemyGi:xcc,  ifiKfttrtv.  Cum  vcr6  matena  ad 
vias  vrinae  deriuaretur,  vt  excopiofionbus  fubfidentiis  demonftrabatur, 
erat  iis  infiftendum,qua?  raanu  tenerent  naturse  motum,  (cd  iis,qua?  citra 
euidentcm  calorem  opus  huc  perficcre  poiTent ,  &  ita  progredi  pro  hu- 
morum  inclinatione  i  fed  inprimis  virrutis  non  obliti,  quae  totis  viribus 
erat  feruanda  j  etfi  robur  adeffet ,  exhibitis  contufo  carnis  ,  aqua  carnis, 
duis  foibilibus  ,  ftillatitiis  ,  &  iis ,  quibus  paflim  Medici  vti  confueueie. 
Tandemcum  centcfimum  attingeret  diem  ,  &  aluus  elTet  turbata  multis 
biliofis ,  &  mordacibus ,  nihil  aliud  poterat  Medicus  cogrtare  pro  a?gro- 
tantis  faJute^videns  adefle  copiam  adhuc  cum  virtutis  robore  ,  quam  rc- 
frigerare  interius,&  exterius.  Inrerius,exhibito  fero  la&is  cum  portione 
fyrupi  rof.  folur.  ira  enim  peccanrem  materiam  euacuafler,  &  per  confe- 
quens  refrigeraflet :  Exterius ,  clyfteribus  ex  la&e,  aqua  hordei,pritrana, 
iure,cum  foccaro  rubeo,  &  vitcllis  onorum.  Neque  aliud  erat  agendurr», 
quam  attemperando  curationem  perficerc,  cumnatura  ipfa  perfc&e  eui- 
ccrit  morbum,&integre  iudicaucrit.  Hinc  videam  illi,qui,cum  morbus 
tranfcendit  dccimamquarram  ,  conqucruntur  de  morbi  diururnirare  ,  & 
aur  accufant  Medicum,  aur  ftipcndium  diminuunt  ,  quod  frcquenriflimc 
conringir,aut  randem  expe&ant  vfque  ad  flnem  morbi ,  quo  finito,  om- 
nin6  obliuifcuntnr  ipfi  quantum  curanti  Mcdico  debeant.  Hoc  fcitote 
iuuenes-  in  his,aut  fimilibus  morbis  caure  agendum  in  vidus  ratione^n- 
te  oculos  habcntes  Hippocratis  di&um  in  Aphorifm.text.-j.  quod  fic  ha- 
bet.fiH.i.  Ou£  longo  tcmpore  extenuantur  corpora  lente  reficere  oportet: 
qu±  verb  breuiybreuiter.Him\s  rei  reddens  rationcm  Galenus  in  comment. 
zn.Qu*  enimpanco  tempore  extenuata  funt  corporay  ob  humornmy  &  Jpiri- 
tnum  euacnationem  ,  non  exfolidorum  colliquatione  id  perpeffafitnt  \  qui 
vei  6  longo  tempore  extenttatifnntyii*  carnes  liqnefiunty  graciles  etiam  rcd- 
duntur  alit  partes,per  qua*  cotlioin  animalib$uy&  dislrtbutio,  &  fanguifi- 
catio  ,  &  nntrttio  perficitnr.  Ouare  tantnm  non  poterit  concoqni  alimen- 
$nmy  qnanto indiget  corpus.  Quam  ob  caufiim  taliacorpora  ,  longiori  tcm- 
fore  reficere  oportet  ,  atqne  tenuiter  ,  quodlente  nominauit.  In  quibns  au- 
temfoli  humorcs,& [piritus  fnnt  euacuati9in  iU  celeriter,ac  pleniuscontin- 
git  rcfiere  ,  cum  fidnciam  nobis  prdsiet  folidarum  pariiurn  robur.  Hax 
Gilcnus.  Quibiw  nos  docct ,  quomodo  in  morbis  longis  fir  proceden- 
duin.  Quod  6c  vus  obfcruarc  dcbctis ,  &  ctiam  qacmocia  tencre  hanc 

Hiftoriam, 


Tars  III.        JEgrotus  X.        489 

Hiftotiam,  <\\\x  ob  oculos  ponic  cafum  non  vulgarem ,  &  aegrotum,  qui 
per  erifim  integieeft;  iudicacus  amorbo,  cui  per  Galenididta  conueniifec 
magis  per  abfccflum  folutio.  Ac  ha?c  facis. 


APPH2T02    AEXATOS. 

N  A€J)ipoig  N/X9- 
<h{AQV  c\  dQ^oJi- 

QTCt)V  ly  7T0TZe)V  ,  7rup 

'khg&tv.  ^ftpVV  ©-' 
3  4e?  daaJ\i$.7t,  KapSfyKywt.  Ji- 
^aiJng.  yKalcxyct  imKajuSrti.  £g& 
hiwfot ,  f/Ahaxa.  0  ,  0  Tivpirs  7tu- 
pCe)£'MJdy.  (£)gjl\ui)  J\)C,.  doze)J)i<;. *- 
oTfiv    ditoiphdy.   vtfMCrt    %oXa>J\ct 

£cL!$U.  tf  ££  OfAQiCt.  VUKTZt  cft'  MOt/« 


^Egrotvs    X. 

Bder^e  Nicode- 
mum  ex  venere^ 
&  potu  corripuit 
ignis.  Initio ,  *r/*f 
faftidiofus  ,  e?*  a  w  */  dolebat> 
b  ^ra*  fiticulofus :  lingua  exu- 
fia  :  vrina  tenues,  nigra. c  Po- 
firidie  febris  accefiit^  horrebat, 
fafiidiofus  erat ,  non  dormiuit^ 
vomuit  biliofafiaua :  vrin&fi- 
miles.  NocJem  quietam  duxit, 


pas&vn  3  luS.  <«&*  j?a/«  JucTfjt^q^      dormiuit.  Tertio  diefunt  cun- 
7rdXiv  \jzff<Ju<T$)oe{.  vvxfik  Jttttso-      c~ta  relaxata ,  cjr  remifiio  fuit: 


VO)*).  -KTCLpTn  ply&  ,  7tVpilp$  <ZtT%~ 

7\vg.  Txovoifsroun&ViXgptenTct.  cv- 

ajfOdpHMffi.     <&CLpiKp%Q~l    7T0fit\cL.    £\ 

paszvw.    «',  tol  aTKci  jrwuiJ)uH& 


fub  Solis  occafum  rurfus  gra- 
uius  habuit.Nox  laboriefafuit. 
Jguarto  ,  rigor  ,  febris  multa^ 
omniadolebant  :  vrina  tenues 


e&cwm.  /,  <&  tuc.  iiiofjfyjcit,  cvyictm?  cum  fufpenfionibus.  ^  Sexto> 
pcotnovoi.  ricxsov  3  r®a»T%c,.  o\  q  multum  delirauit.  Septimus 
<&cLpo£vcrpt,ot  <£  ol  ttovoi  thtbco  2^  dies  leuisfuit.  Octauo^aliafue- 
TgAi©^  cv  ^nnoiv  na-ctv  fj^T^c^/.  runt  omnia  remiffa.  Decimo^ 
MSSn  ipncn  XdL^v ,  7[ux©J  «#,  proximifque  diebus  tenuerunt 
Keipfyjov  *'  K*Qiszt7o.1J)>a)tt  tso\-  illum  quidem  dolores  ,  cdterum 
}&.  iJofyv  d7wp(&>  fyjtc&i*  JziKns  omncs  illileuiores.  Huic  acccf~ 
3  5mAtv  tdtppictv&n.  £  ol  ajuTi  <&ro-  fiones ,  <^°  dolores  pracipue  die- 
vo/.  (petKfj.  Ji«lci.o7U4K&itsrape-  bus paribus femper incefferunt . 
Kfj*cn.  kJI>  xgwi  mKv ,  XdjHBp,      Vigefimo^lbam  vrinamreddi-> 

dit,qu<z  craffa  erat  ,fed c  repo- 
fita  ,  non  refidcbat :  multum  fudauit ,  vifusfebre  liber  ef/c\  Ve- 
fiere  redijt  calor  ,  tjdemque  dolores  ,  horror  ,  fitis  ,  aliquantufum 
Mlirauit.  VigefimoquartO)  multam  vrinam-i&  albam  reddidit,  in 

Q^q  qua 


49°  Comment.inUiftorias  Epidem.Hipp. 

vtz7<klw  \jzFo&i(7iv  %yov.  'iJpctxrz  qua  multa  fubfidebant :  fudor 
<&o7kc$  d*p(tq$  Ji  cAtf.  U7ivf>(&>  ei  toto  corpore  copiofus  ,  cali- 
vnet&i.  dm  emmmit  ,fme  febre  iudi* 

catw  eji. 


COMMENTARIVS. 

(sE^K  Vlta  feqai  corpori  detrimenta  ex  praua  victus  ratione  iam  ex 
flrogli  antedictis  conftat  fatis.  Quomodo  afficiantur  corpora,&  con- 
K^SMl  tabefcant  ficpe  ex  veneris  viu,pr^fertim  immoderato,quotidiana 
teftatur  cxperientiajcum  habeamus  noftris  temporibus  iuucnes,qui,cum 
vix  pubefcere  incipiant,  huic  rei  non  mediucriter  indulgent  5  quofit,  vt 
non  animaduertentes  ,  quibus  dent,  ex  breui  voluptate,  longius  doleant, 
cum  morbum  Gallicum  incurrant  ex  immodico  concubitu  ,  vti  notat 
Schenchius  infuis  obferuationibus.  Hoc  >  dum  expendit  doctifli  Vallefius, 
inquit,  Vix  eft  vllum  morbi  genustfiiod  non poffit  venus  nimiafacere :  nam 
malignas  fuccorum  putrefcentia*  faciti&  omniurn  partium  principum  debi- 
litatem  ,  &  neruos  emollit ,  &  fluxiones  commouet ,  &  cruditatibus  replet. 
Vtuntur  vero  nimio  vino  ,  qui  &  nirnia  venere  ,  &  eam  etiam  ob  caufam 
multo  plus  ea  mala  incarrunt.  Vt  vero  vtantur  eucnittfuia  ij  maxtme  fnnt 
veneri  dediti^ui  &Baccho>fed  &  qui  veneri  indulgent,fenticntes  fefe  de- 
bilitari^vinum^vt  debilitatis  remedium  4ppetunt>euemtqueillisjv.ulto  Itdi 
7nagis,cjuia  vinum  ipfurn  caput  &  neruos  tentat>&  fluxiones  commottet^& 
incoclurn  cruditates  auget  fi  tamen  coqni poteft  jalcfacitfebrefque  excitat: 
fitcjue  vt  venere  calorem  naturalem  minuente  ,  &  vino  prater  naturalem 
augentcfebresfiant  malignx.  Ha&enus  Vallcfius.  Quas  vcrba  volui  rcfer- 
rc,quia  digria  funr,qua2  attendantur.Febrcs  ex  nimio  vencris  vfu  accendi 
etiam  tcftatur  Auiccnna  lib.y  Fen  lo.tratl.i.cap.i  i.inquiens  :  Et  ejuan- 
doque  accidunt  ei  febres  acuta  adurentes.  Tcftari  poiliim  vidiile  mc 
multos,  qui  cinflimc  ex  immodcrato  coitu  obierunt.  Eundem  euentnm 
habuit  quida  clapfis  dicbus,  qui  cum  hufc  rei  nimis  liberaliter  indulfiilet, 
ipfo  refcrentc  ,  dcrcpente  maligne  acgrotauit,  vt  nontctigerit  fcptimam. 
Cum  igirur  rcs  ita  habeat ,  non  finccaufa  febrc  corrcptus  cft  hic  a?gro- 
tans.  Neqyc  pct  febrem  ,  Jcucmfcbrcm  mrelligitc,  quia  fcquciuiaacci- 
dcnria  dcmonftranc  fuille  vchcmcntcm  :  ar  ta!is  cft  Hippocratis  mos,vt 
veiicmcntem  fcbrcm  aliqnando  ,  appcllct  fcbrcm  finc  adchtd.  .  AffirmaC 
h   _  Galenui  ^.Aphor.comm.i^.  Habei  I  Itppocraees  (ic  i  Sikfebrt  b*bit$ 

lolhnn  po  UC)  titm  potcft  dcttorarc .ftne  vllo  tnmorejcthale  cft   Ga- 

leni  s  inc.§niment.4ich  intelligi  dc  vchernenti  fcbrc,lus  verbis :  Verumf 
proptcr  t  1  m  /i<  t  it.itcm  id  accidal ,  &  t  ollnm  euerti^&vixfoffe  de- 

prdLcipuc  cum  vebemens  eftfi  bru  :  vt  vcrba  iila 
( Si  u  fcb,  c  h.dito.;Pr£tcrca  febrej  uon  in  omnibits  4  \  ttalitct  accenduntrrr: 


nam 


Tars  11 1.       ALgrotus  X.       491 

nam  aliquA  a  principio  videntur  manui  mites  ,  poftea  fenfim  imrefcunt^ 
quod  Hippocrates  annotat  i.in  G.epidcm.text.iy. dum  ait :  Febrium  quU 
dem  ali&  mordacesfunt  manui ,  alU  mites :  alia  non  mordaces  quidem  ,fed 
poftea  infurgentes :  qttod  inde  euenit  propter fiibieblam  materiam.  Qudd 
poftea  ex  nimio  vini  potu  febres  accendantur,  clarius  eft  quam  vt  maio- 
re  indigeat  probatione. 

a  Cor  dolebat.  ]  Merito  fi  cor  dolebat,  erat  faftidiofus ;  nam  nullum 
accidens  eft  magis  infeftum,  quamillud,  quod  infequitur  oris  ventriculi 
arTe6tionem,qu£e  eo  magis  molefta  foleteftet,  quo  pars  exquifitiore  fenfu 
eft  prasdita,  vti  faepiusdi&umcft.  Symptoma  admodum  familiare  iis,qui 
propter  ingluuiem  cruditates  generant :  eft  enim  multorum  confuetum 
poftlargaseuacuationes,largius  etiam  nutriri,neicientes  ventriculi  actio- 
nem  labefa&atam  ;  8c  praefertim  ob  nimiam  venerem  ,  quo  tempore  fi 
quae  alia  pars,ventriculus  lasditurnon  modice,Galeno  tefte  i.in$.epidem. 
comment. i.dum  CctibiuOuamquam  venm^vt  vacuatione plenum fieri  non 
permittat  corpus  ,  tribuamus  fiane  hoc  illis,  flomachum  certe  labefatlat  non 
mediocriter  ,  cum  eum  veneris  abftinentia ,  etfi  corpusimpleat ,  confirmet9 
vt  quodmaxime.  Nefcientesdico,  minus  concoquere  tunc  poft  largas 
euacuationcs  ,  cuius  occafione  prouentus  cruditatum  fieri  folet. 

b  Erat  fiticulofius.  ]  Hoc  denotat  febrem  a  principio  fuifte  ex  vehe- 
mentioribus,cum  ftatim  a  principio  inuadente  febrefitiret,fed  multo  ma- 
gis  id  confirmabat  linguae  ariditas,  cum  fieri  accidentia  vehemcntiflima, 
ftatim  morbo  incipiente,eiufdem  vehementiam  detegat,dum  circa  prin- 
cipia  foleant  elTe  omnia  mitiora.  Qudd  fi  in  principio  euidentia  interni 
incendij  apparebant  figna,  quid  erat  futurum  morbo  audto.  Et  hoc  no- 
tate  vos  cum  Medicinam  facietis.  Ha?c  pariter  manifeftabant  peccantem 
caufam,bilcm  fcilicet,vti  etiamapertius  conftabit  exfequentibus.  Quod 
autem  vrinas  habuerit  tenues,non  qnidnouum  in  moibi  principio,  quo 
tempore  omnia  funt  cruda  :  fuifTe  autem  nigras  pcffimum  erat.fi  de  vere 
nigris  intelligit ,  qnando  has  funt  exitiales  admodum  :  verum  tam  cito 
vix  credibile  eiret,potuiiTe  aegrotantem  fuftinere  morbum  vfque  ad  vige- 
fimumquartum  ,  6c  poftea  reftitui  omnino.  Ergo  non  ex  vi  morbi  tales 
fuifle  verifimilius  eft,fed  exdepofitione  feri  fanguinis  propter  emulgen- 
tium  dilatationem  a  vehemenriori  calore  fadtam. 

c  P  oflridie  febris  accefllt.l  Morbi  acuri,vrplurimum  mouentur  per  im- 
pares,rard  autem  dicbus  paribus>ita  in  hacconftiturione,cWtf  lib.  quiin- 
fcribitur  ,  Breuis  denotatio  dogmatum  Hippocratisyin  vltimis  verbis.  Cur 
autem  fiat,vt  aliquando  moibi  per  pares  moueantur ,  docet  Galenus  $.in 
i.epid.comment.  1  $.quo  in  loco  ait ,  aliquando  naturamirritari  ad  excrc- 
tionem^  quemadmodum  irritaturjta  cogitur  peruertere  ordinem.  Id  lon- 
gc  clarius  habeturex  GAzwo  lib.i.de  diebus  decret.cap.i.  Ibi  inquit ,  na- 
ruram  femper  fuos  fcruare  ordines,  &  in  his  fuas  tenrarcmotioncs  :  per- 
uerti  autem  hanc  inordinatam  periodum  ,  quia  irritetur.  Veiba  G  \leni 
funt  :  Expedit  autem  Medicurn ,  qui  Hippocratis  arte  digrius  fnturin  eft9 
fi  qnid  aliud ,  hoc  certe  perfuafurn  haheat^experientiam  iudicare%  naturam 

Qjj  q     1  rem 


492,    Comment.  in  Hifiorias  Epidem.  Hipp. 

rem  cjuandam  effe  ordinatam  ,  &  cum  materiam  fuperanerh  iproportioni- 
bus  qitibufdam  definitis  ,  &periodis  ordinatis  ?notiones  ipfins  fteri.  Subdit: 
At,qu<zpr<tter  rationcm  incidnnt  aliquando  ,  ordinemque  confundunt,tunc 
ipfi  obueniunt^cum  non  plane  materiam  ?Aceritfed  impeditur  ab  ea^probi- 
beturque fuis proportionibtts  moueri.  Hoc  idcm  confirmatur  lib.^.de  diebm 
decret.  cap.S.  quo  in  loco  videtur  tribuere  multum  Lunae  in  his  mutatio- 
nibus.  Cumres  itafe  habeat,quando  Hippocrates  fcribit\P oftridie  febris 
accejfit  ,vulc  ciicere  febrem  habuiffe  acceffioncm  dicbus  paribus.  Hoc 
tempore  commota  materia  fiunt  horrorcs  quidam  ,  &  prascipuc,  fi  mate- 
ria  habcat  aliquam  adiunctam  malitiam,quae  os  ventriculi  infeftet,cuius 
caula  etiam  rigent  aegrotantes  propter  partis  neruofa?  cxquifitiffimum 
fenfum  ,  quod  accidens  aliquando  reputatur  inter  figna  futuri  vomitus, 
prsefertim  biliofi  ,  vti  Galenus  ftatuit  inlib.prognoft.  Sc  qua  ratione  tunc 
horrent,rigcnt ;  aut ,  vt  alij  rencbricofam  vertiginem  patiuntur  ,  eadcm 
ratione  non  dormiunt,quiaid  fuanatura  fertbilis,&  faftidium  patiuntur, 
*veilicante  os  ventris  bile.Quod  eftent  haec  antefignanavomitus  euentus 
dcmonftrar,  cum  haud  multo  poft  euomucrit  biliofa  flaua,  poftquam  ni- 
hilominus  vrinsc  non  funtimmutatae,  fed  erant  fimiles.  At  quid  mirum? 
neque  enim  tam  cit6  poteft  contracla  in  renibus  intemperies  fedari. 
Non  fcribit  iuc  an  fubftantia,  an  fedimcnto  ,  an  vtroque  eftet  nigra,quia 
plurimum  rcfert  hoc  fcire  ad  praefagium  fcrendnm,  vti  alias  vidimus,ob 
id  puto,quia  non  crant  tales  ex  vi  morbi,fed  ob  caufam  dictam.  An  mo- 
d6  dentur  vrinse  nigrae,&  tenues  fimul,demonftrauimus  in  Hiftoria  vxo- 
ris  Epicratiscum  Galcno  in  lib.de  vrinis  cap.io.  Nodtcm  poftca  duxiife 
quictam,&  dormiuifte  ,  non  quia  efiet  fublata  vigiliarum  caufa,fed  quia 
erat  nox  prarcedens  dicm  imparem  ,  qui  in  hoc  aegrotante  erat  placidior: 
probant  hoc  fequcntia,  cum  die  tcrtio  cuncta  fint  relaxata.  Perdurauic 
hx-c  quics  vfque  ad  tempus  vefpertinum  ,  qua  hora  coepcrunt  moleftare 
confucta  fymptomata  ;  cVfic  nodtcm  tranfegit  molcftam  :  nox  enim  gra- 
uis  antc  acccifioncm  ,  quam  rigor  diei  quarti  manifi  ftat,  cui  fcrnpcr  cui- 
dcns  altcntio  folct  fequi  in  febribus  ,  hinc  maior  fcbris  ;  ncqucmirnm, 
cum  (1  debcbat  propcrare  ad  augmentum  ,  necelTari6  debercntomnia  in- 
grauclccrc  ,  &  quoniam  in  febribus  corpus  vnuicrfum  concucirur ,  fed 
prafcipuc  mufculi,ita,  inquit ,  omnia  dolebant,quar  folent  prarcipuc  pati 
in  fcbrc,hinc  cucnit,vt  in  validilTimis  fcbribus  vix  moueri  poffint  »gro- 
t&ntes  :  vel  dicamutjoniriia  doluide  cx  iis  partibus,  quar  folcnr  non  diffi- 
cilcpati,vt  0«  ventriculi:capur,  quo  1  v.ri/imilc  cft  antea  dolui(Tc,tum  cx 
v!  fcbris,tum  ctiam,  quia  baud  multo  p6ft  Icluium  etat  (bperuemurum, 
ntur  vrinaifim  fufpen  fi  ©nes,  vti  nlias diclum  eftiaddamus  & 
rencs,i»«Mi  tanturn  proptee  caufam  extcmarn  >  fed  etiara  ptopret  vim  fe- 
bi  is,vr  in  dics  vidermis. 

4  S(.\!o,wit!'.um  dfHrauit  ]  I  1  prae M\\iV<  t  Medicus  videns  rcpcntinas 
vrinarnm  fulpenfiones  &  ctfi  non  fi  rium  ,  vti  fuperius  vidimus. 

Mkum  fi  tvr.i')iiic  usiilc-diL-salnjui  !  attuliflet  vriiitatistpractennin^qufii- 
tum  unquam  quiaioiun,  vi  impaiun,  vcluiiicniimumetiam  fuilfcair. 

Quod 


Tars  111.       JZgrotut  X.        493 

Quod  o£tauo  omnia  fucrint  mitiora.refcramus  id  in  depofitionem 
humorum,quae  incipiebat  fieri  ad  partcs  ignobiles,vt  quarto  die  demon- 
ftrabat,quo  omnia  dolebant,perfeuerabat  naturain  opere,verum  non  ita 
perfecte,vt  aileuatio  effet  euidcns ,  quoniam  in  materia  cruda  requirituc 
virtus  valida  ,  &  maior  ipfius  vis  ,  quo  temporc  ctiam  folent  accidenria 
ingrauefcere  ,  quod  quotidie  in  praxi  obferuatur.  Diebus  elapfis  curaui- 
mus  roatronam  huius  ciuitatis  ,  quse  cum  acutiffime  febriret ,  derepenre 
eft  fa&a  veluti  immobilis,toto  corpore  eadem  dolente  ,  cum  capitis  eni- 
denti  afTe&ione  aprincipio,  &  tamen  qu6  minus  mouebatur,  id  eft,  qud 
magis  dolcbatcorpus,minus  a  febre  diuexabatur ,  idque  fa&um  eft  vrina 
cruda  exiftcnte,  hincque  apparet  non  obfcure  abfceiTus  partium  infema- 
rum  ficri  cum  aegrotantis  commodo.  Ad  hoc  credendum  de  prasfenti 
segrotante  moueor,quoniam  conftat  euidentiffime  ,  partibus  iftis  dolen- 
tibus  ,  meliorem  fa&am  fuilTe  jegrotantis  difpofitionern  :  demonftrat 
euentus  ,  cum  poft  hancdepolitionem  humorum  ,  omnia  melius  habue- 
rint,&  perduraukhaecalleuatio,quia  eciam  decimo  dic,  8c  aliis  fequenti- 
bus  diebus  ,  non  seque  grauiter  fuit  afthetus  :  nam  dolores  infeftabanc 
quidem  ;  verum  leuius,&  id  prouenire  poterar,quia  mareria  ad  mufculos 
tranfmilFamaiorcexparte  refolueretur,  perfeuerabant  nihilominus  dolo- 
res,  quia  continua  erat  ad  eam  partem  fluxio.  fet  hinc  videte  ,  quantum 
poffic  humorum  depofitio  ad  ignobiles  partcs  ,  qux  facit ,  vt  aegrotans* 
ctiam  crudo  morbo  alleuetur  enidenter  ,  &c  hoc  faris  eft,  etfi  non  integre 
iudicet,  cum  natura  irapofterum  quod  reliquum  eft  commodius  euincar, 
autdiminura  materia  craffiore,nouam  fibiadinuenit  viam  ,  qua  integram 
morbi  folutioncm  afFcrat,vt  modo  apparet,dum  referens  ,  quae  vigefima 
euenere,dicit  albam  vrinam  reddidilfe.  De  vrina  alba  fermonem  habens 
Galcnus  lih.de  vrlnis  cap .5  Xcnbu  >Multahanc  vrinamfignificarefipr&ter 
idrfuodfit  alba.fit  etiam  tenuis  :  nam  h&c  minime  cotla  efl  ,  ey  propterea, 
aut  denotat  imbecillitatem  virtutis,  quod  contingit  infenibus  ,  &  etiam  in 
morbis  chronicis,in  quibus  vtpturimum  h<z  vrina  apparent ,  veluti  etiam  in 
alicjuibusrfui  naiurafunt  irnbecip.  Aliquando  infequuntur  renum  obftru- 
cl:ionem,vt  m  nephricitis,de  quibus  loquens  Galenus  in  lib.  de  locis  ma- 
le  ^#£f,dicebat  vrinas  ejfe  a  principio,veluti  ferum  /<*##.  Aliquando  dc- 
monftrantefte  hepatis  obftru&ionem.  Saepe  maximum  portundunt  ma- 
lum  ;  quia,  C\  ita  cernantnr  \n  febre  ardentc,  capitis  affecTionem  minan- 
tur  ,  vti  in  fuperioribus  di&um  eft.  Etfi  iam  ipfis  delirantibus  tales  ap- 
pareant  ,  mortem  prsenuntiant  ,  cum  natura  tantopere  afflicta  non  poffic 
tempus  eocTionis  expectare.  Si  igitur  vrina  ,  quam  cmifit  hic  aegro- 
tans  talis  fuilfetex  caufa  proxime  dicta  maximum  extitiifet  malum  ;  pra> 
fertim  ,  cum  vigefiroa  apparueritj  at  quia  fuit  craiTa  ,  ob  hocaliquo  mo- 
do  codioncm  fignificabat,etfi  non  perfe£tam,quod  indicat  per  illampar- 
ticulam. 

c  Rcpofna  non  refidcbat  ]  &  fortaiTe  fuit  vrina  (atis  copiofa,  qua  po- 
tucrint  humores  deriuari  dolores  facientes.At  tanta  erat  humornm  quan- 
titas,vtnondum  potuerit  iiuegrum  iudicium  faccre,nifi  nouatentata  via 

Qjq     3  per 


494    Cornment.  in  HiftortM  Epidem.Hippl 

per  cutim  ,  quando  fcribic  fudaiTe  multum.  Natura  nullam  prsetermittiE 
2<ftionem,qua  poflit  fe  a  moleftia  eximere,&  fatis  eft,quando  euacuatio- 
nes  aliqua  ex  parte  iuuant  j  deterrim#,quae,cum  largx  funt,  nullo  modo 
iuuant,  vt  funt  illce  cuiufdam  iuuenis  ,  quem  modo  prac  manibus  habeo. 
Hic  largam  habuit  per  aluum  euacuationem  :  multas  vrinas  emittit  ;  fu- 
dat,cV  tamen  nullae  iftarum  diminuunt  febrem,fed  in  dies  magis  inualef- 
cit  cum  linguae  ariditate  perfeuerante  ,  &  iam  agitur  vigefimuso&auus 
dies.  Huic  non  poteft  nifi  malum  jfieiri  praefagium  ,  &  moriturum  breui. 
Aliter  res  euenit  huic  aegrotanti ,  qui  fi  non  inregre  eft  liberatus  ,  faltem 
iutus  eft  non  parum  ,  cum  febris  ab  idis  euacuationibus  ita  fucrit  dimi- 
nuta,vt  vidcretur  a febre  liber.  Benc  dicit,vifus  eft,  quia  in  cruda  materia 
fedantur,  &  diminuuntut  morbi ,  non  integre  iudicantur.  Euacuationes 
diftx  folent  corpus  commodc  purgare  ,  inquit  Galenus  lib.  10.  defimpU 
med.facult.  cap.19.  verum  hoc  non  seque  facilc  fit,nifi  materia  co&a ,  8c 
propterea  in  fedatione  febris,cruda  exiftente  matei  ia,nouam  expc&antes 
febris  fuccenfionem,  non  errabitis  j  nifi  denuo  fcquatur  euacuatio  aliqua 
infignis,quae  fidum  faciatiudicium.  Probat  hic  cafus ,  dum  videmus  pa- 
rum  perduralTe  illam  alleuationem,vefperi  noua  fuccenfa  febre  cum  om- 
nibus  iam  recenfitis  accidentibusiHtec  timorem  incutere  non  debebanr, 
iam  vifis  fignis  manifefta?  co&ionis ;  verum  oftendit  nobis  hoc  ,  cauen- 
dum  clTe  a  mutatione  vidhis  ,  dumvidemus  aegrorantes  melius  haberc, 
quia  paruus  error  interturbat  naturse  motum,quae  cum  valida  cft,omnes 
fuos  adhibet  conatus,  vt  asgrotantem  vindiceta  moleftia.  Recidiuae  func 
iimiles  prioribus  morbis,  &  ob  id  repetita  febre  omnia  accidentia  priora 
rediere  ,  &  perfenerauit  illa  naturar  pngna  vfque  ad  diem  vigefimum- 
quartum  ,  quo  dic  duas  euacuationes  eft  molita  :  per  vrinam  vnam  ,  per 
(udurem  alteram  ,  amba?  conuenientes  ,  fed  per  fudorem  vtilior,vti  cele- 
rius  iudicans ,  &  in  die  pari ,  quia  acccfliones  habebat  per  pares,  eft  hic 
dies  decrerorius  eortim  morborum  ,  qui  paribus  mouentur ,  Galcno  di^ 
ccnte  lib.i.de  diebtu  decret.cap.6.¥uh  fudor  iudicans  robur  vututis,cum 
etTet  multus,&:  calidus,ck  omnind  iudicans ,  cum  toto  corporc  emanaue- 
rit,&ob  hoc  etiam  fine  fcbrc  eft  iudicatus,id  eft  intcgre,&  fine  recidiua. 
Ncque  miror  iudicatum  fuillc  pcr  fudorem  ,  quia  iam  praxeiTerant  aliae 
cuacuationes  per  vomitum,per  vias  vrince,  vt  inde  maiorc  parte  dtmpta 
&  medicamentis  ctiam,vti  credibilc  cft,  tandem  reliquiisartennatis,non 
iricommodepotucrunt  dcmandari  ad  cutim,&  per  fudorcm  iudicari;prse- 
fcrtim,u\m  ad  partes  infimas  maior  craflloris  marerise  pars  dctrudcrctur, 
vn  dolores  oftcndcbant.  Quid  igirur  mirandum  C\  porius  per  (udorcm, 
quam  pcr  aliam  cuacuationcm  cft  fohirus  moibus  :  fi  cnim  Anaxion 
Uigefimaquaru  pcr  fudorcm  intcgium  habuit  iinlicium  ,  quanto  magis 
(imaquarra  idcm  poteraceuenirein  pari  virtutisroborcj  heque  pro- 
pccrca  rcfeienduni  cft  hoc  in  mulcam  potionem  ,  quar  poteiat  antea  per 
vnn.is  excerni  ,  fcd  in  robut  vimuis  viam  (ibi  pcr  cam  partem  tcntantis 
humorum  pcccamium  :  fi  cnim  propter  nimiam  pptioncm  id  fuifict,  cx- 
tuiilet  inutiliseuacuatio,  nondccrctoria.  Ergo  diccndum  cftfuiilc  hu- 

mores 


Tars   III.      \&grotus   X.      495 

motes  peccantes ,  qui  per  hanc  viam  funt  euacuati ,  a  qua  folutio  morbi 
integra  eft  fa&a,vt  ex  textu  elicimus. 

Curatio. 

ETfi  videamus  hunc  argrotantem  integre  fuitTe  iudicatum,ex  quo  pof- 
fumuselicere  robuftas  habuifte  vires  ,  tamen  a  principioquiuis  du- 
bius  de  ipfius  faluteextitifler,  accidentia  perpendens,  &  propterea,  &ll 
morbus  vt  talis  proportionata  requirebat  prsefidia  ;  tamen  res  non  po- 
terat  determinari  ,  nifi  a  Medico  curanre ,  pulfum  eo  tempore  tangente. 
Veriim  cum  huiufmodi  cafus  eueniunt,caute  fine  dubio  agendum  :  labe- 
fa&atur  enim  victus  ex  immodica ,  &  immoderata  venere,  cuius  occafio- 
ne  dicebat  H.ppocrates.  Omnia  w^Vr/^.Itaque,ciim  appareret  ex  fafti- 
dio ,  congeriem  prauoruin  humorum  in  ventriculo  extitiiTe  ,  crediderim 
ego,  cum  ipfius  maximo  iuuamento  potuifie  Medicum  exhibere  aliquod 
lcue  euacuans  r  ita  cnim  fortafTe  praeueniftet  vomitioni  fequenti  die  fa- 
ctce,i  ique  ex  §.  iiij.  mannae  diiTolutas  cum  fru<5tibus,&  floribus  cordiali- 
bus,&  pulu.  feui.citri,aut  cum  deco&ione  tamarindorum,  vel  exhibendo 
cafiam  ad  §. ;.  awt  etiam  diacat.  optimc  leformatumper  horas  duas  ante 
cibum.  Hoc  pera&to  ftarim  erat  firmandus  venifriculus,qui,  vt  inquit  Ga- 
lenus  6.  de  fanitate  tuenda  cap.14.  refoiuitur  non  parum  in  veneris  vfu. 
Ad  hoc  prseftandum  expediebat  fouere  aut  abfinthio  pontico  cum  oleo 
abfinthij,aut  menthas,  &  fimiiibus.  Hoc  ptra&o  ego  non  fuitTem  veritus 
deuenireadvenae  fedtionem.  Primum,quia  non  dicit  vfum  fuilTe  immo- 
dice  vencre,quia  fe  explicat  Hippocrates  ,  vt  infrk  apparebit :  itaque  po- 
tuit  ea  e(Tc  difpofitio  corporis,  qua  in  leui  caufa  validam  fit  expertus  of- 
fenfam.  Prarterea  ,  neque  credendum  eft  ad  id  efie  redaclum  ,  vt  morbo 
grauiflimo  exiftente  elfet  fuperfedendum  atali  remedio,  poftquam  gra- 
uiter  affecT:us,conuaIuit  omnino.Quareego  fanguinem  extrahi  iuflifrem, 
&  quemadmodum  hsec  euacuatio  eft  in  manu  Medici,  non  eiTem  vcritus 
iterato  mittere  ,  parce  femper  ,  vt  pofiet  efte  locus  nouis  euacuationibus 
per  fanguinem,  virtute  attenta.  Expediebat  poftea  infiftere  refrigeranti- 
bus  fyrupis ,  &  maleficas  qualitati  obfiftentibus ,  non  praetermiflis  alexi- 
pharmacis.Tranfacla  decimaquarta,erat  perheceflarium  aliquid  exhiberc 
quod  materiam  minueretjin  quem  vfum  fuifler  fyrupns  rofaceus  ad  §./^. 
vel  paulo  plus,  cum  §.;.  lenitiui.  Hoc  peradto  erat  neceftarium  deco- 
ftum  prasparare  quod  citra  calorem  duceret  ad  vias  vrinae :  fic  enim  efle- 
mus  imitati  motum  naturas  duccntis  ad  eas  partes  ,  quia  eadem  curatio- 
ne  tenratns  cfTet  fudor ;  &  ficeadem  curationc  duabus  euacuationibus 
eiTet  fatisfa&um  cumaegrotantis  commodo,  &  comagis  ,  qu6d  illae  eua- 
cuationes  fiebanc  cum  vtilitate.  Infiftere  reuulfionibus  expediebat,oxyr- 
rhodinis  ad  auertendam  materiam  a  capite.Integre  foluto  morbo  ad  reli- 
quias  tollendas  erat  veniendnmmeque  aliud  praeparaflem  foluens,  quam 
iam  praffcriptum.Poftea  inccrius  erat  roborandus  ventriculus  internis,& 
cxcernis.  IlLud  ,  quod  primo  erat  facicndum  confiftit  in  victus  ratione 

prarfciibenda, 


49 6    Commentan  HiFtoriM  Epidem.Hipp. 

pr3-fcribenda,qti-e  debebat  e(Te  optirni  fucci,  &  facilis  digeftionis,  ne  ag- 
grauaret  ventriculum,qualia  funt  ona  foibilia,  ftillatitia,fuccus  carnis,& 
fimilia.  Animaduertentes ,  vt  faltem  per  decem  dics  optima  vreretur  vi- 
cT:us  ratione  ,  ne  imbeciliitas  ventriculi  nouam  congeriem  humorum 
coaceruans  ,  nouam  generaret  febrem  ,  6c  longc  deteriorem.  Et  haec 
ha&cnus. 


^s^^s^^^^^^^^^^^^^^^^^ 


APP-QSTO:-.    ENAEKAT02. 


N  Sacxco  yvujvj  Jb- 


Iw.  <fc  ctcmJhs.  ook<(  3  7i?\vuiov  t 

Tlvt&Jx  ,  oRn  &  Ajh'#    rij  <z&€onry       da  ,  &  fajtidicja.    Habttabat 


^E  G  R  O  T  V  S     XI. 

N   Thafo  mulier 
morcja    injomnit 

t  A   eft  fatfn  ->&  Cl^° 

$£.}iJr   abftinuit  ,    cutus 

erat  occafo  mceror ,  a   nec  ta- 

men  dccnbuit^  cratque  fitibun- 


Gvc?kc)y  Jb&vLihy  TWDinoi  Mrfov. 
fu^cpi^  cmcttjLLQi  fsroTkot.  %oTi  q  <%_- 
7\t7rotiv  o/  cwxo-fAQt  ol  <aro?i\ot ,  7rn6- 
fSA.^U.     '<OP0(Wtv-3'(/.  <Gro?kc)  <z&o- 

ro),  ^yjL^t  y  %ujvt%iif.  Jdj7if>yi 


hac  propcfitos  Pyladd  in  cam- 
fcftribm.  Primo  die  >  b  ri;r# 
mttiumnoffu  ,  timores ,  verba 
multa  3  mcejiitia  , c  leuisjebri- 
ctila:  d  mane^  multd  conuulfio- 
nes  :ficubi  multd  il!&  conuut- 


2-1^6  t  c^Triv.  «c/«v  vhoivcItj.  7W-      fioncs  dcfinercnt^  delirabat^  & 
ftvc.  c£vTtc®-\  tfiTYi  ot  p.  atrctcr-       loqucbatur  contumaater  :  mul 


{io\  dmAi7rov.  Kcemgi.  y  (£  ko& 
(pogy  ,  j£  zraA<v  typoic.  mijidjt, 
xctTi%ty  cisx  qfwjctfo.  <&afi\ej4 
<sroMa.  7Wfi?q  c£vc.  ig  wktu  •} 
tcwtIlu  lcfytori ,  <&o)h.cj  SipLid  cfi 
qKh  cL7TVpQs%  vnvajcri.  <mcu)-ri  kcl- 
7.  0/.  cj}>&3ti.  >K%4  q  tIuj  t%itIuj 
r,,uipluu  ,  3ga  LLrt&v*  ,  Mtt/cl.  cV- 
ajoipv/Lyi    2  c^7  czr^ Al)  cfoyfvfav. 


tos  delores  ,  magnos  ,  nfidubf* 
que  habebat.  c  Altero  dicj 
eadem  pcrm/tnferunt ,  f  /?w- 

acutn.  Tcrtio^conuulfiones  con- 
quieuerunt ,  hfopor,  &  infom- 
num  i?iclinatio  ,  rurstifquc^J 
vtfrilij  cxcttauerunt  eam->  con- 
tincre  fe  non  potuit ,  multum 


dcltraiiit  ,  /r £;  i/    acuta  :  Jub 

y.Gcicmfidormultus  toto  corporc,& ca/idw prorupttjibcra^ 

rc  domiiHtt  ,planc  mcntc  conjlttit ,  iudicata  cfl.  Circa  ter- 

iinm  dtcm  vrinx  ntgrx ,  &  tcnues.     Sujfrcnfioncs  multum  erant 


rotwtda* 


Pars  111.        jEgrotus  XI.      497 

)i%  IJpvro.  <s&4  3  iteiovt  yuvctf-      rotund&^non  fubfidebmt.  \  Snb 
K&a  vs-Q/kel  KUTiSn.  iudicium  menfes   copiofi  funt 

profuf. 


COMMENTARIVS. 

fffi  I  rcs  fuiflec  cum  iis,  qui  facile  credunt  mulieres  fic  affe&as  efli 
fe^  fafcinatas,  ftatim  fuiflet  veniendum  ad  eos,  qui  huic  rei  incum- 
|#  bunt,quorum  copia  magna  eft.  Vet um  finamus  iftos ,  &  venia- 
mu*  ad  textum.  Hippocrates  nobis  ob  oculos  ponit  caufam ,  proptec 
quam  mulier  hase  elTet  infomnis,&  alimentum  non  afTumeret,quia  dicir, 
cuius  erat  occafio  mceror  ,  quafi  vclit  ab  oculos  ponere  multa  incom- 
moda  afferre  mceftitiam.  Diebus  elapfis  Religioia  quaedam  in  vno  ex 
coenobiis  iftius  ciuitatis  inccepit  abfurda  loqui,&mcefta  efTe  j  tandem  in 
maniam  inciditderepente.  Inuifit  vnus  ex  his,  qui  dc  Moniacis  incum- 
bunt,&  ftatim  a  fpiritibus  malignis  infeftatam,cert6  afKrmabat:ego  verd 
alitcr  fentiebam,ad  caufas  antecedentes  animum  conuertens;  neque  fru- 
ftratus  fum  meaopinione.  Erat  hascreligiofa  boni  habitus,  cV  fanguinea, 
cVfolebat  fuis  temporibus  expurgari  commode ,  dum  per  setatem  licuir. 
Iam  petuenerat  ad  annum  circiter  quinquagefimum,quo  tempore,etiam 
in  fanguineis  folet  cofueta  euacuatio  naruraliter  fuppi  imijverum  mune- 
ris  fui  non  omnino  oblita  natura,  ftaturis  quibufdam  temporibus  aliquam 
molitur  euacuationem,&  praefertim  inftante  confuetae  purgationis  horaj 
Itaqua?  aiiquac  patiuntnr  hasmorrhagiam  ,  aliae  hsemorrhoidas  ,  alise  pu- 
ftulas,eryfipelata  &  id  genus  alia.Huic  igitumatura  tranfmittebat  mate- 
riam  ad  caput ,  fed  detrudebatur  ad  fuperficiem  ,  &  fiebat  eryfipelas  non 
afpernendum,quo  fedato  meliuspoftca  habebat,neque  de  aliquo  amplius 
conquerebatur.  Vt  folet  aliquando  ,  non  aeque  bene  difpofito  corpore, 
facTra  eft  confueta  humorum  noxiorum  depcfitio  ad  caput  ,  fed  non 
ad  extimas  partes  ,  intus  retento  humore  ,  in  tam  grane  delirium  deci- 
dic ,  vt  hancaudiremus  plus  iufto  loquenrem  ,  impndentem,  cum  tamcn 
nihil  in  ea  antca  poflet  defiderari,qucd  faceret  ad  fingularem  modeftiam, 
Curata  eft  medicamentis  opportums  ,  fanguineex  pede  miflb,  poftek  ex 
brachio,  aliquibus  aflumptis  intemis  medicamenris,  quantum  peripfam 
licuir.Vifaeft  melius  habuifle  j  verum  pcrdurabat  affedtio.  Tandem  pau- 
cis  interpofitis  diebus,caput  valde  vehcmcnterintumuit ;  eryfipelascon- 
fuetum  erupit  in  capite,  quo  tandern  refoluto ,  ita  integrc  conualun  ,  vt 
omnia  etiam  hoc  tempore  exerceat  ,  qua?  ad  modeftjflimam  Religiofam 
fpedhnt.Adhuc  vmir,neque  amplius  aliquid  eft  palfa,  nifi  !euem  capitis 
dolorem  ,  cui  occurro  fccla  ex  pede  vena.  Quue  fanata  eft  ,  citra  eorum 
auxilium  ,  qui  quofcunque  morbos  a  oaufa  occulra  fieri  ailerunt ,  quibus 
<tiam  aliquiex  Medicis  noftiae  ciuitaus  unnuuiic.  Hequc  nego  ahg^uaiif 

Rrt  do  ' 


49  8    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

do  id  cotingere, fed  nego  tam  frequenter  euenire,vt  ifte  falso  fupponunt. 
Ar  qux  caufa  fuit  tanti  mali.  Certc  fupprelTio  menfium,&  perinde  huic, 
de  qua  eft  fermo ,  contigit,  quse  propter  piascedentem  menfium  fuppref- 
fionem  inaffe&uum  genus  decidit,de  quo  loquuurH<ppocrates;iemque 
ita  fuiffe  oftendic  fanacio,vt  apparebit  infra.  Hoc  quidcm  euidenter  con- 
ftat,  grauiffime  fuiffe  afflidam  ,  cum  grauiffimis  fymptomatibus  ,  neque 
fortalle  conualituram  ,  nifi  natura  valida  potuiffet  cito  per  fudorem  par- 
tem  materias  dcmere-,  quas  euacuatio  neque  erat  fufficiens ,  nifi  conue- 
nientior  fuperueniffer  per  vcerum.  Qu6d  autem  caufa  febris ,  cV  aliorum 
accidcntium  fuerit  confueta  euacuatio  retenta  ,  timor  ille  ,  mceftitia  ,  & 
alia  fidem  faciunt  :  cum  enim  fanguis  ille  vtplurimum  fit  melancholi- 
cus,retentus,neceffe  eftrecurrat  ad  aliquam  partem,&  in  his  cafibus  fere 
femper  hepar,  &  vencriculus  primac  func  parces  ,  quse  moleftiam  perfen- 
tiunt,hincque  euenit,vt  huiufmodi  mulicYes  fian-t  morofae,  id  eft,faftidio- 
fx  ,  inquictae ,  etfi  eciam  natura  fua  tales  mu ,  vtplurimum  :  eft  veibum 
Grajcum,quod  fignificat  ftultum,dementem,  qui  omnino  mente  eftalie- 
natus,quod  legiturapud  Galenum  lib.^.prorrhet.comment.do.  his  verbis. 
Qha  {xupariv ,  id  eft  fatttitatem  menti  inducunt.  Fit  igitur  ,  vt  quae  mcero- 
rc  quafi  vacillent  mente,  &  in  hoc  affectu  etiam  confentit  os  vcntriculi, 
quo  fit  vt  facillime  appctentia  fubuertatur ,  &  vigiliae  infeftent,  quorum 
caufa  cft  moeror.Scimus  mcerores  effc  paffiones  vehementiffimas,  a  qui- 
bus  corpora  contabefcunt ,  propterea  non  eft  qnid  nouum  ,  &  hanc  cx 
mcerore  talia  effe  paffam  ,  qualia  defcribuntur  abHippocratc,  &  co  ma- 
gis  ,  quod  iti  mocroribus  talibus  folet  ad  ventriculum  confluerc  biliofa 
quasdam  fuperfluitas ,  dicente  Hippocrate  6.  Aphorifrn.  commcnt.50.  &c 
ctiam  fortaffc  clarius  hoc  idem  repetit  Galenus  iib.i.  de  Hippocratis  & 
Platonis placitis  cap.8.himc\n  modum.5*  cjuidem^  mceror}&  veheme??- 
tior exercitatio  facit ,  vt  flaua  bilis  in  vcntriculum  confiuat  ,  a  qua  poftek 
irritati,  &  morfi  homines  cordis  dolore  iaborant.  Addir.  Cur  veri  idjiat, 
hic  non  eft  expiicandi  locm  ,fcdfatis  ,  cjuod  quidcm  ad  pr&ftns  ncgotium 
jpeblat,  hoc  fity  cu?n  oHenderimns  cordis  dolorem,  veiuti  ctiam  morfumtfui 
in  mocroribus  fcntiturjion  effe  cordis,  quod  eft  vifctts^fcd  orificij  vcntris  af- 
fctlionem.  Hic  rcpcrir,  quod  fiacpius  dictum  cft  ,  intclligcre  os  ventriculi, 
quando  air.  (  Cor  dolcbat )  Cur  igitur  firiant  fic  affe£t.j,clarc  pater. 

a  Nec  J.ccubuit  ]  Qui3  nondum  humores  c6  creucrant  ,  vt  putredi- 
nemingcnrcm  concipcrcnt ,  ex  qua  fcbris  origincm  traheret  :  nam  me- 
lancholia  fcbris  cft  cxpcrs  ,  quandoquidcm  humor  non  putret ,  aur  plus 
Jcfcit.nec  cxuritur.  Vcrum  ,  curn  nulla  fit  caufa  ram  lcuis, 
qo*  non  cuidcntcm  infcrat  corpori  noxanv,fi  perduret*ob  id  non  cft  mi- 
him,(i  haec  tandcm  cx  morrore  ita  fuerit  arfccia  ,  vt  ctiam  febris  fir  con- 
\,9C  quo  die  fcbricitauit,co  dcm  diccirca  initium  noclis  timorcs,ver- 
ba  multa  :  cffe&ua  humoris  mclanchulici ,  quod  ipfc  fignificat  pct  illam 
particulam. 

b   Circa  initiu?»  ,  :  nr.m  t imcrcsfiunt  \n  nu  lancholicis :  multa 

vciba,in^raucfcciuc.icccirionc,pollca, maftitia  dcclinantc,cadem  fcbris 

acccfTionc: 


Pars  III.       JEgrotut  X  L     499 

acceflione  :  etfi  in  melancholicis  apparenthuiufmodi  varietates  acciden- 
tium,vt  fcilicet  aiiquando  ioquantur,aliquando  taciturni  fianr,pro  ratio- 
ne  caufas,&:  temporis  ipfius  generationis,quod  diebus  elapfis  in  quodam 
obfcruaui  mercatore,  qui  cum  res  haberet  fuas  minus  profperas,ex  mce- 
rore  contabefcens,aliquando  lugebat,aliqnando  clamabat,  aliquando  ita 
erat  taciturnus,vt  pcr  horas  ne  vcrbnm  eraitteret ,  pcffimo  tandem  fato 
fun&us,  cum  feipfum  propriis  manibus  occiderit.Rem  melancholicis  ita 
euenire  vifus  eft  Aetius  eite  teftatus  lib.i.ferm.i.cap.^.  dum  hccc  ad  ver- 
bum  habet.  Cognofcere  autem  oportet  quod  duplex  eft  melancholi<&  jpe- 
cies.Quidam  enirn  ex  natura>&  temperatura  abinitio  atrambiiem  habent. 
Quidarn  vero.  ex  mala  dUtapofteaid  temperamentum  accjmfiuerunt.  Et 
eji  jpecies  h&c  fegnis3&  ex  vflis  femper.  Qui  vero  ex  flauA  bilis  fuperajfa- 
tione  in  delirium  incidufityaudacioresy  &  iracundiores  aliisfunt>&  percuf- 
fbres,&  omnia  horrendafacientes,  &  maxime  tempore^uo  bilis  fuperaffa- 
tur  Qho  vero  tempore  ipfa  erit  extinc~la,trifhs3mwsli,&  timidi  funt .Qui- 
bus  verbis  colligere  polfumus  fuiflc  flauam  bilem  fuperaflatam,  vti  etiam 
magis  meo  iudicio  ex  fequentibus  conftat. 

c  Leuis  febricula]NeCcio  quo  modo  poiTet  tffe  aded  leui*  febris  ha?c, 
vt  appellet  febriculam;etfifoleat  humormelancholicus  difficile  accendi, 
verum  in  hac  abundabat  humor,qui  fua  natura  facilius  poterat  inflamari: 
nam,fi  credendum  eft  Galeno,timores  a  maxime  acri,&:  deufta  bile  fiunr, 
quandoquide  dum  animalis  fpiritus  fimul  cum  cerebri  fubftantia  nigrore 
inficitur,fit,vt  fpeciem  quamlibet  cxternam  horride  recipiat,&:  cum  mce- 
rore  ,  non  fecus  ,  quam  fi  trifte  eifet,quod  recipitur,quafi  animus  e  puro 
aetherc,puro,fpleJid6que  fpiritu  gaudeat;impuro,&  tenebricofo  laedatur: 
terrentur  prupceea  melancholici,vt  in  tencbris  pueri,quod  arrae  bilis  ca- 
lor  mentis  fedem  tenebris"fimilem  reddes,metum  fine  occafione  incutiar, 
ait  Iacotius.  Quod  autem  timores,vti  di&um  eft,fiant  a  maxime  acn,  & 
deufta  bile  ,  Galcnus  apertiflime  dicit  i.in  i.epid.com.jfAum  fcribit  fic. 
Tirnores  vero  magnopere  acris.&deufldbilisflauafymptomataJunt.Subdti. 
CognatA  iam  timoribm  funt  mceslitid  ,  &  tamenfic  affelios  appellat  melan- 
cholicosy6.j4ph.text,i$.Si  timoryQr  rnceslitia  longo  tepore  perdurat^melan- 
cholicum  tale  eft.  S\  igitur  humor  talis  potcrat  febrem  fouere,  quomodo 
appellat  febriculam  \  ntfi  dicamus  talem  fuifie  adta£tum,autfebriculam, 
quia  circa  principiaomnia  funt  imbccilliora.Quid  fidiceremus  laborafle 
febre  contmente,&  ca  fpecic,  quae  femper  augctnr,de  qua  Galenus  lib.y. 
method.  cap.$o.  nam  primo  die  nuncupat  leuem  febrem  ,  pofte«t  magis 
acutamjtandein  acutam.  Rcm  itaefte  videtur  Galenusconfirmare  i.  in6. 
epid.comment.z.lbi  docet  veuas  vreri  ingentiflimas  eife,facileqne  fan^ui- 
ncrepleri  ex  recenta  purgatione,fiue  a  partu,  fiuc  cx  alia  occaiione,  Hic 
diutius  retentus,fi  febrcm  excitet,illa  ex  fynochornm  genere  rft.  Gnleni 
verba  haec  funt.  Inter  omnes  corporis  partes,plurimd53grandiffiwdfque  ve- 
TiM  vteri  habent,  cnmque  eos->aut  menjes,  aut  a  partu  purgamenta Jupreffa^ 
AUt  phlegmone  alicjua  vtcunque  orta  male  accipiunt,  ipfos  fanguine  repleri 
jiccejp  eftrfuo  deinde putrefcemePfi febris  excitetur,  inter  fynochorum  fpe~ 

R  r  r     1  eies 


I 


500     Comment.in  UiBorias  Epidem.  Hipf. 

cies  ipfam  connumerari  opus  efl  ;  nam  idgenus  febrium  ex  putrido  fangui* 
ne  accendi  oflenfnm  efi  -y  H&  vero  calentium  vaporum  vim  haudquaquam 
parttam  in  caput  ftbmittunt.  Hxc  Galenus.Quibus  poftc  nos  ccnclndere 
videtur  febrem  fuiire,qualem  iam  defcripfimus,praefercim  etiam  folucio- 
nis  modo  confiderato  :  folet  enim  fynodus  raro  fieri  ,  fed  fi  fiat  quarto 
die  finit,  Galeno  tcfte  lit.fi  de  crif  cap.4.  appellatque  febres  peracutas. 
Verba  Galeni  fic  habent.  Et  ita  raro  accidit,  vt  in  quarto  die  fiat  crifis>vt 
videatur  bis  tantum  Archigenes  in  toto  tempore  vitd/udL  id  obferuaffe ,  ego 
vero  ad  hanc  horam  femel  folum.  Et  caufa  eft  ,  quemadmoduw  diximus  in 
lib.de  diebus  decret3vt  crifis  ficpius  ex  quarto  dte  ad  tertium  ,  &  ad  quin- 
tumtranfmtttetur.  Nam  rnorbus  ,  quitamfubito  crifim  habrtyomnino  per- 
acutus  <?/?.Subdit.  In  omnibus  autemmorbis  peracutis  necejfarium  efl  febres 
z>el  ejfe  fynochosyvel  continuas  ouidc?n  ,  fed  qu<£  per  tertium  exacerbantur. 
Synochi  quidem  raro  eueniunt ,  &  vbi  nullusfit  error  ,  in  quarto  finiuntur 
percrifim  ,  natura  propriis  circuitibus  ad  crifim  perueniente.  Sed  venia- 
mus  ad  tcxtum  ,  &  dicamus  appeilare  leuem  febrem  refpe&iue  ad 
alios  dics. 

d  Mane  connulfiones  mult*.]  Illad  in  confeiTo  eft,  nos  nullum  pofle 
arTefhim  excogitare,  quem  non  faciat  menfinm  rcrentio  ,  &  ob  id  eciam 
conuulfiones  poiTunt  fuperuenire  :  eft  enim  vterus  pars  neruofa,  cui  om- 
nes  ncruofac  partes  confentiunt,  earum  nequc  facilis  conuulfio  eft  ratio- 
ne  vteri  arTe6tionis,quia  etfi  pars  dicatur  neruofa  ,  habet  tamen  exiguos* 
admodum,quod  idem  Galenus  confirmar  1 .  in  6.  epid.ccmment .fiupra  ci- 
tato  his  veibis.  Atqui  in  vteru?n  nerui  quidam  plane  inficruntur  :  alioqui 
enim  quomodo  fentiret  f fied  admodum pttfilli  funt  ifli  ,fi  curn  me?nbri  ma- 
gnitudine  comparenturjottiufque  rei  occafione  parum  eftfamiliaris  conuul- 
fioyVteri  vitHs^  etfi  ftaty  accid.it  magis  repleto  capite  fuliginofis  excremen- 
tis,  quam  ratione  vteri.  Itaque,  fi  in  hyftericis  paffiombus  conuelluntur 
nmlieres  &  dclirant  aliquando ,  eft  ,  quia  communicat  vrerus  arTecTioncs 
cariti ,  ipfo  fcilicet  rcplero  fnliginofis  excrementis  malis ,  quam  ,  vt  di- 
drum  cft,  neruorum  vteri  racione,&in  hac  uiem  accidiife  eft  verifimile, 
cum  vidcamus  fcruatum  c(fc  motum  quendam  hnmorum  inordinatum, 
vt  ipfis  \\\  capite  detentis  ,  &  accenfis  delirium  concitarctnr ,  rranfmiffis 
veto  ad  ncruos,  concitarerur  conuulfio,  quod  idem  accidilfc  narrat  Hip- 
pocraics  mulicii  Zizici ,  qua:  paiitcr  conuullacft  cum  delirio,  dc  qua  di- 
ccbat  Galcnus  fic.  In  confpicttoporrb  cft  ^zitioft s  hnmoribus  ad  caput  ftib- 
latts  ,  deliiium  furiofnm  cxtitiffe  ,  fimulque  conuulftoncs  confcqtattas  cffe. 
I  habuit  furiofum  dclirium,canfa  validiorc  cxiftcnrc,cx  quo  ncn  otn- 
nino  rutns  ctat  diccndus  ftatus  ipfms  ,  c\'  bot  confirtttat  Galcnus  iib.i. 
prorrhct.text .r>.(ic.  Ex  co?npefitofnodettoquc  hominc  fnox  rc/J>o> ■fiojnahi. 
Gilentu  ALilum  cjfi\inqnit^n?nne  illud,qitod  ftt  p) xtn  nntur.i?/?  propri*m\ 
qui.t  prata •: /i  bdktrt  dit  itur.  Cni  cniin  propria  natn>  *  co??ipofitd  cft}  is  non 
,  um  in  ompofittis  dcfipit ,pcrniciofi?n  bdktrt  affttionctn  dc?nonftrat> 
fcd  etia?n  ,  &  cum  fcrocitate  rejpondi  >n  prtft  ad  phi  enitidem  accffit  ,  & 
fic  e  connerfo.  IJanc  candcm  fcntcntiam  habcmus  Ctiam  lib.i.  Coacarntn 

comment. 


Tars  III.       jEgrotus  X  L      501 

comment.i.  fic  fcriptam.  ModeUi  hominis  audax  re/ponfio3  mala>  &  con- 
tinetur  haec  fententia  fub  illo  gencrali  axiomatc.  Qu&  natura  fimillima9 
maxime falutaria ,  dijfimillima  maxime  lethalia,  His  igitur  fic  exiftenti- 
bas,non  immerito  dolebat,&:  affiduos  dolores  patiebatur :  cum  enim  pa- 
teretur  non  mediocriter  mufculofum  genus,  non  potcrat  non  nifi  dolere 
vniuerfum  corpus.Ha^c  habuit  primo  die,quas  cum  magna  e(Tent,&gra- 
uia ,  quis  non  dubitaflet  de  ipfius  falutc  ,  prjefertim  cum  perfeuerarenc 
mala  hsec  ?  Nam  dicit 

c  Altero  die  eadem  permanferuntyfbmnum  non  cepit,  febris  magis  acu* 
ta  ]  Increuit  morbus  ,  quia  febris  inualuit ,  Sc  erat  deterior  segrotantis 
conditio  ,  &  vt  demonftret  quanti  femper  fecerit  vigilias  iuges  in  asgro- 
tantibus  Hippocrates ,  etfi  dixerit  eadem  omnia  permanfiiTe,  taraen  vo- 
luitaddere: 

f  Somnum  non  cepit  ]  vt  indicaret  graucm  ipfius  arTe&ionem  ;  nam, 
non  dormire  segrotantes  indie,noneftmagnum  :  fed  nunquamdormire» 
cft  maximum,quia  accenduntur  magis  humores,  quibus  accen{is,castera 
accidentia  redduntur  fceuiora,&  febres  etiam  acutiores  fiunr,&  in  omni- 
bus  iftis  hiftoriis  videmus,  quanti  fecerit  femper  vigilias,nifi  dicamus  id 
fuilTereferendum  in  au&ionem  febris,quando  inquir, 

8  Febris  magis  acuta]  Auc  dicamus  fuilTe  fai  caufa  dolores  illos  ,  vt 
vigilaret.  Ica  habemus  tn  Coacis.  Pejfmum  autem  efl  non  dormire  necjue 
die^necjue  notle :  aut  enirn  pr&  dolore ,  &  afflitlione  vigitauerit,  am  abhoc 
figno  delirabit  lib.j.  Coacarum.  text.55.  Dolor  enim  ,  &  labortum  animi> 
tum  corporis  vigilias  concitant.  Quare  perpetuae  vigilias  peflimse  funt,vt 
caufa,&  vc  fignum,Primo  modo,quia  corpus  in  tali  afFe&ione  exficcatur, 
bilis  coaceruatur,  vires  exoluuntur ,  aiimentum  non  tantum  non  conco- 
quitur,fed  crudius  relinquitur,  quamfit  ingeftum,  confirmatum  ab  Hip- 
pocrate,&  Galeno  i.acut.comment.$f.  Secundo  modo,  quia  denorat  do- 
lorem,autdelirium.Neque  crederem  caufam  fuiffe  melancholiam  tot  vi- 
giliarum,fed  quidem  &  fcbrem,  &  accidentia,  quas  fomnum  arcerc  po- 
terant :  nam  in  delirio  abfunt  fomni  caulae  naturales ,  bona  fcilicet  cere- 
bri  temperies,&  fuauis  euaporatio.Si  ex  dolorecft,hic  infequitur,aut  in^ 
cendium,aut  internam  inftamroationem,aut  quid  fimilc.Sequitur  modo, 
&  recenfet  quae  tcrtiadie  euenere,&  ait  conquieuifte  conuulfiones, 

*  Soporofam  fuiffe  ,  &  in  fomnum  inclinationern  habuiffe  ]  Si  fpecle- 
mus  aegrotantis  ftatum,  prima  facie  videtur  fufpe&a  res,  quando  excali- 
do  morbojtranfirum  facitin  frigidum,vti  deHermocrate  dicebatur,quo- 
■niam  videtur  eo  tempore  adco  virtus  proftrata  ,  vt  mortem  habeant  C\c 
aflfecti  pras  foribus.Si  fiat  propter  depofitionem  materiae  ad  capur,malum 
eft,fed  cum  virtute  valida,non  tantoperc  perniciofum,  quia  poteft  mate- 
■ria  illa  euinci  a  natura,&  fuperari,  &  ita  aegtotans  rcftituatur,  Veiiim  in 
hac  aegrotante  putarem  ego  fuifte  fomnum  verum ,  defatigata  natura  a  vi 
morbi  :  cum  enim  hucufque  fomnum  capcre  non  potuiiTet ,  conuulfio- 
nibus,  &  deliriis  tentata  ,  ipfisvigiliarum  caufis  fcdatis,  conuulfionibus 
videlicct,fomnum  capere  poterat  non  difficili  negotio,aut  faltcm  in  fom- 

R  r  r     5  num 


jo  i     Comment.  in  ETiFtorias  Epidem.Hipp. 

nunj  inclinare.Id  in  dies  obferuamns  in  iis,  qni  longis  tentati  vigiliis  :  fi 

vigdiarum  caufa  recedat ,   ftatim  veluti  renati  dormiunt  ,  quo  tempore 

quies  accidentium  perfeuerat.  Verum  in  hac  a?grotante,cum  haud  multo 

poftnatura  effic  crifim  molitura  ,  parum  durauitquies  illa ,  &c  iterum  in- 

ualefcente  febre  cum  delirio  non  poterat  non  nifi  vigilare.  Accidentia 

qnae  folent  crifcs  prxcedere  fiueperfe&as,fiue  imperfe&asmam  non  po- 

teft  natura  a  corpore  peccanrem  materiam  deturbare  ,  nifi  cum  validifll- 

mo  conatu ,  quod  Galenus  confirmat  pulcherrime  lib.$.  de  crif.  cap.i.  Sc 

ponam  veiba,vt  facilius  acquiefcant  ij,qui  Galenum  legere  grauantur,vc 

quamplurimi  ex  noftris  difcipulis  faciunt.   Ibi  Galenus  demonftrat  quo- 

modo  fit  fidendutn  cnfibus,  &  air,eo  tempore  fidem  habendam  ,  quando 

fit  cum  enidentibus  excretionibus,fecus  malc  agiturcum  a?grotante,quia 

malignius  materiaretrocedit ,  incipit  autem  fic.  Antecedk  autem  huiufi- 

modi  excretiones  ,  &  abficcffui  non  rnediocris  perturbaiio  in  corpore  <zgro- 

tantis.Nam>&  difficiles  toleranti*i&  vigili<t,&  deliria,&  grauesfiomnii& 

dtfficilts  nnhelitu6,&  verttgines  tenebricofit,  &  difficiles  fienfus,  dolores  ca- 

pitis,to!ii,  ftomachi ,  &  muttorum  aliorum  rnembrorum  :  nonnullis  verb  au  • 

rium fonitus  ,  &  vani  ante  oculos  apparent  fplendores  ,  &  lachrym<t  inuo- 

luntaridL  cffiuunt,  vrin£  retinentur^  iabrum  agitatur  ,  aut  altquid  aliud  tre- 

TnulumfityobliuiO)  &  prtfientium  ignorantia,  &  vehemens  accidit  rigor,  & 

plurimum  acceffio  confuetam  antictpat  horam,  &  multut  <eftui,fitifi^ue  into- 

lerabilu fecjuitur  \  clamantfiaiiunt  ,ficuti  furentes  ,necjue  poffunt  in  eodem 

recumbere  fitu.  Subdit-  Dtinde  repente  multus  fiudor  erumpit>aut  vomitus 

alicjttis  nonpaucut  infecjuitur  ,  aut  venter  fiubitb  foluitur  ,  aut  abundansfit 

fangninis  ftuxui,aut  h&c  omniafimul  contingunt ,  vnde  nonparuus  inuadit 

timor  infpicicntcs.  Et  tjuifpiamhomo  vulgarid^cumislis  adtffet ,  ipfiare co- 

gente  ita  pronunciauit ,  qnbd  iudicium  tunc  de  vita  agrotantis  ageretur* 

Xslecfue  enim  Aiedicorum  alicjuis  primus  inuenit  id  nomen,fied  omninb  ne- 

ceffarium  fuit3vt  qni  prtficns  effet  conturbaretur ,  &  exclamaret,  &  crtfim, 

id  eft  indicium  rem  ipfiarn  nominaret.  Decet  antern  Medicum  generofum> 

necjiie  turbari ,  nequefhturum  cuentum  ignorare,  Ha&enus  Galcnus  Quae 

vciba  volui  rcfcrre  ad  vnguem  ,  quia  (unt  digna  attentionc.  Ex  quibus 

colligimus  euidenteriftius  xgrotantis  turbationem  criticam  fuillemequc 

mirandum  inuaiida  virtute  ha:c  fieri,  quia  non  fine  caufa  djcebat  Hippo- 

crarcs  fell.i.  Aphorifrn.  text.iy.  Acutorum  morborttmnon  ornnino  certa 

funt  pr<tnunciationesfialutis3  aut  mortts.  Quiahoc fit propter fiubitam  mu- 

tationem.  Iftnd antemfit ,  inquit  Galcnus  ,  propterfubitam  iniudicatione 

pcrmHtAtioncmrfu&naturam  humorumfiecjniturrnorbifitorum.lLt  quia  non- 

nunquam  hnmor  noxius  ex  vno  loco  transfertur  ad  altcrum:moi.bi  enim 

magni  non  cxpcttant  fuxfolutionis  tcmpus  longum  ,  (cd  aut  in  Ixnuvn, 

autin  maluin  cclerrimc  foluantur  nccciTc  cft,  quia  diutius  non  poreft  na- 

tnia  pcrfciie  vimmorbi.  Itaquc  non  eft  cur  cutiose  quarramus  an  criti- 

cus  hiericmotos,necne  \  nonne  contulit  fudor,  qui  prorupic:  nonne  bo- 

•i.ibuit  condirioncs ,  quia  multus  erat :  nullum  cnim  paucum  criti- 

cum  :  uonnc  toto  corporc  :  nonnc  calidus :  crgo  lubuic  conditiones  re- 

cjuifitas,-. 


Tars  111.       ALgrotus  XI.      503 

quifitas,vt  ex  prognofticis  alias  vidimus.Sed  &  euentu  :  quid  aliud  dicen- 
dumjquam.fuifle  optimum,cum  febrem  fuftu!erit,&  delirium,&  meritd, 
quia  etiam  in  tertio  erupit  die  :  Hic  laudatur  ab  Hippocrate.  Sndores 
bonifunt,fi  tertiofiant  die.$.  Aphorifm.  text.$6.  In  cuins  comment.  habe- 
mus  Galeni  fententiam  fic.  ludicatoriafigna  ,  ac  cafm  in  diebmiudicato- 
riis  incipiant. Poftea.  Nunc  veroa  tertio  incipity  qui  anticipat  qnartnmm 
brenioris  temporis  morbis  :  &  poft  hunc  quintum  fcripfit  vno  die  quarto 
tardiorem.  Iudicia  autemin  morbis  acutis  potius  diebmimparibm  fiunt% 
quia  mouentur  diebm  imparibm.  Si  vero,  inquit  Galenus,  omnino  Hippo- 
crates  illum  praterijt,  id  eft  quartum  diem  ,  ob  hanc  caufam  ipfum  exiftimo 
isludfeciffi  ,  quoniam  morbi plurimiperacuti ,  qui  cumfudoreiudicantur% 
tertio  ,  &  qninto  magis  ,  quam  quarto  iudicium  fufcipiunt.  Rariores  enim 
funt,qui  quarto  die  iudicantur9  atquehoca  mefuit  inuentum  per  experien- 
tiam  ,  cum  ob  hoc  ipfnm  valde  admodum  inquirerem  ,  qua  de  caufa  dies 
quartmfaiffetabHlppocrateinAphor.  pr&termiffus.  Hoc  autem  videtur 
accidere>  quoniam  morbiperacnti  primamftatim  acceffionem  vehementiffi- 
rnam  habent>&  reliquas  illis  proportionales per  diem  tertium.  Verum,  di- 
cet  quifpiam,  Quomodo  cam  integre  potuit  iudicari ,  cum  vrinis  prauis. 
Res  videturetfe  admodum  difficilis  ,  tamen  cr^dendum  eft  Hippocrati. 
Std  tamen,et(l  vrinse  eflent  in  iudicio ,  qualesdefcribuntur ,  non  fuit  id 
impedimento,quo  minus  firmum  fieret  iudicium;  quoniam  dum  Hippo- 
crates  ait,tertio  die  iam  difta  habuifle,  nodle  poftea  fudafle,  &  iudicatum 
fui(Te,tamen  addit.  Circa  diem  tertiumivrin<&  nigr&i&  tenues ,  vt  denota- 
ret  hanc  per  fudorem  euacuationem  fuifle  quidem  vtilem  5  verum  non 
futuram  fufKcientcm  ,  cum  nulla  crifis  detur  perfedta  tn  crudo  morbo, 
nifi  noua  fuperueniflet  euacuatio  magis  conueniens ,  qua  adnenieme  po- 
tuit  perinde  fieri  fidum  iudicium  ,  ac  fadcum  apparcc  in  fcquenti  aegro- 
tante ,  quae  ( quod  eft  maximum )  liberata  eft  per  fudorem  fexto  die  inte- 
gre,quod  tamen  non  extitiiret,nifi  fuperueniilent  menfes,  vtvidsbimus. 
In  hac,vc  fignificecmodum  integrae  folutionis,addit. 

1  Mcnfes  fub  iudicium  copiofi  funt  profufi.  ]  Quafi  dicat,  vrinis  crudis 
exiftentibus  recidiuaflet  fine  dubio,  nifi  conuenientior  apparuiflet  eua- 
cuatio,acuius  fuppreffione  trahebat  originemorbus,&oftendit  euentns, 
fignum  ,  quod  fuit  quammaxime  conueniens  :  nam  fi  illud  ,  quo  ablato, 
ceflat  morbus  ,  dicitur  ipfius  caufa  :  fine  dubio  dicemus  menfium  fup- 
prcffibnem  fuiflc  omnium  malorum  caufam,  quiaipfis  erumpentibus  fta- 
tim  fedata  funt  omnia,neque  fi  alitereflet  fa£cum,potuiflec  tam  celeritec 
fedari  affedus  ifte  ,  vt  ex  fymptomatibus  eius  conftare  poteft.  Sudor  in 
menfium  fupprefione  muitum  commodi  prseftat ,  &obferuaui  faepiffimc 
integve  iudicatas  xgrorantes,  quibus  erant  retenta  purgamenta.  Non  fe- 
mel  vidi  exonerara  natura"  per  fudorem  ,  fequutam  efle  euacilationem 
per  vterum  ;  &  ita  inregrum  fa£tum  efle  iudicium.  Quid  igitur  diccmus 
de  vrinisnigris.In  hoc  cafu,nihil  periculi  minabantur :  nam  in  menfium 
fuppreffione  familiares  funt  tales  vrinar.irrnno  vosadolefcemes,cum  tales 
vidcbitis  in  mulieribus,  ftatim  interroga.tc,  quomodo  fe  habeant  puiga- 

k  tioncs 


504    Comrnent.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

tiones  vteri,  quiainuenietis  facile  talium  vrinarum  caufam,cum  aut  fin 
fupprefli  menfes  ,  aut  fint  erupturi :  neque  enim  fiunt  propter  ardorem, 
neque  propter  extinc"tionem,fedquia  tinguntur  humoremelancholico,& 
hoc  habetis  probatum  a  Galeno  in  cowment .(\uar\do  ait:  Vrw&  verb  color 
nihil  attulit  periculofi  3  etiamfi  cffet  niger  ,  cjubd  retenti  menfes  cffentme- 
lancholici  magis.    Vidi  ego  in  quadam  muliere  Btixiana  huiufmodi  vri- 
nam.  Huic  erant  retenti  menfes  iampridem  ex  magna  defatigatione,  ex 
vchcmentibus  motibus,mcerore  ,  propter  detentum  intracarceres  mari- 
tum  :  tandcm  fcbiicitans  decubuit  ,  &  ftatim  vrinas  habuit  nigras,  quas 
dum  infpexi ,  non  parum  vcrcbar  de  sgrotantis  falute ,  cum  non  leuiter 
febiiret,foporofa  ellcr,  capitedoleret  :  tamen  remelius  expenfa,interro- 
gaui  quomodofe  habeiet  vterina  euacuatio,&apertiflime  conftabateua- 
cuationis  vterinse  retcntkmem  omnium  acciientium  fui/re  originem, 
nequeme  mea  fefellit  opinio,cum  fedta  venaex  infernis  partibus  omnia 
citiflime  conquieuetint,  &  conualuerit  inregrc,  quaeomnia  eo  animofius 
funt  pra:ftita  ,  quia  non  eram  oblirus  eorum,  quat  a  Galeno  ponuntur  ad 
hanc  rem  fpe&antia  lib.6  de  loc.maie  ajfi-clis  cap.$.  Qu6d  fi  Galenus  tra- 
«ftasde  menfiumfupprefIione,de^juefyiTmtomatibus  hanc  fupprcflionem 
confequentibus,huiceuacuationes  mtdcn  d\ch9lib.de  ven&feblione  aduer- 
siis  Ernfftratumcap.^.  profedto  fumma  cum  ratione  fuit  ,  reftituta  hasc 
mulierfluxismcnfibus,&  copiosc.  Et  fi  virgo  illa,qn«e  in  veftibulotem- 
pli  a?grotabat  ,  iudicara  eft  fanguine  ex  naribus  fluente,  cui  tamcn  5c 
menfes  erant  fupprefli,  quanto  magis  debebat  ha:c  curari  j  nam,  vti  alias 
di&um  cft,  natura  cfformauit  vterum  hac  ratione,vt  excrementa  a  mulie- 
ribus  coaceruata  per  hanc  partem  cuacuarentur.  Verba  Galeni ,  qua?  lib. 
l.  de  femine  cap.  5.  habentur,  ha?c  funr.  Cumprima  foetur  &  conftitutio  hu~ 
Tnidior ,  &  frigidior  extiterit  ,  principium  formationis  eft  ferins  ,  &  finis 
adeo  tardus^atque  imbccillitfubfequitur,  vt  mernbra  genitaliaforas  proten- 
dere  non  valeat.  Vnde  effcElurn  eft  vt  h<£c>  cum  in  ipjis ,  vtpote  extremis  in 
formatione  partibus  natura  defecerit  ,  ornnium  infirrnijfima  euaferit :  alibi 
autem  a  nobis  demonftratum  cft,  qnidcjuid  ex  alimento.fiue  bono,fue  malo 
fuperuacanenm  eft,  id  a  validioribus  membris  ,ad  infirmiorafolere  dcpeili. 
Vnde  fcemina  ,  cjuia  imbecillius  animal  eft  ,  excrementa  muita   abundare, 
cjnia  vtrb  omnium  infirrnijfirnas  habet genitaies  partes,  in  eas  redundantem 
fanguinemferri.  Htec  Galenus.     Ex  quibus  apcrtiffimc  videmus  quanti 
fit  detrimenti,  &  quanti  commodi  cxcrementorum  euacuatio  ,  autreren- 
ii'> ,  &  vt  rcm  concludamus,accedendum  eft  ad  Galcnnm  ,  &ita  cum  ipfb 
rem  rerminare.  Eacn  dixir  cuacuarioncm  omnia  piaedicta  accidcnria  fana- 
re,  &  cx  Hippocrarc  habcmus  fuppreffionera  mcnfium  ,  fanguine  i  nari- 
bus  fluente,iuuari.  Rcliquum  mudo  cft,vt  huius  rci  hiftoriamarFeramus, 
qua  probetur  rem  ita  efle»vti  dictum  cft ,  videliccr ,  (knguinem  c  naribus 
fiucntcm  his  fupprcffionibus  cemmo.him  prxftarc.  Er,vt  cpidcm.  hbros 
pra:termittamus,l<  girnt  lib.de  voiAfitlione aduerfit<Ey«fifir<tt<£cs,rch  icn- 
te  Galenu,non  vnica  hfftoria ,&:  mtichir  in  Medieos  illos,quoi  Rc-mx  in- 
Ucnit,omnin6  vcna:  fcdionis  inimicos,qui  nc  mulicrculx  ctiam  fupptcf- 

fis- 


Tars    III.       AZgrotus    XI.      505 

fis  menfibus,&  grauiter  affcds  ,  voluerim  venam  fecare  j  ex  quo  tamen 

fadfcura  eft,vt  pectoris  apercovafe,fanguinem  expuerit,&tandemobierir. 

Qud  ir|  loco  multos  cafus  recenfer  eorum  ,  qui  peffimtim  habuerunc 

cuentum  ex  vense  fectionis  intermiffione ,  &  poft  multa  alterius  mulieris 

ponit  euentum  (lc  :  Nos  etiarn  infequuta  eji  mulier  numero  quarta,  quam 

illi  ven&feclionis  hoftes  ,  mensJrua  purgationis  nonparuo  tempore  graua- 

tam,eodempaclo  ad  interitumfere  protraxerant.  Namprimis  tribus  die- 

bus  ipfam  in  inedia  conferuahant  ,  fehre  enim  continua  lahorabat :  quarta 

verb  tuce  pauxiHum  quidforbitionis  exhibentes ,  quintamfine  cibis  tranfi- 

gere  iujferunt  ,  in  cjua  illa  grauijfime  exacerhata  defipiens  profiliebat ,  & 

clamore  iam  extrafores  ab  illafublato,  vix  tandem  ah  his,  qui  eb  confluxe- 

rantyretmeri  potuh.  Verum  hanc  natura  copiofofanguine  ex  naribus  ferua- 

uit,&  dabaturoccafioy  quanonfine  admiratione  difcere  pot£ramus,  quan- 

tam  habeat  facultatem  ad  huiufmodi  facultatum  medelarn  fanguinis  Jub- 

traftio.  Subdit  ftatim.  Mox  enimpoft  fanguinis  e  naribm  ernptionem,  mu- 

lier  ab  omnibus  fymptomatibus  libera  euafit.  Hacc  de  fanguine  e  naribus 

fluente,fuppreffis  menfibus.De  euacuatione  poftea  ab  vtero  fac~fca,non  eft 

dubium  citiffime,&  tutiffime  curare,fi  fponte  a  natura,fed  etiamfiab  ar- 

te  fiat ,  fectis  fcilicet  inferioribus  vcnis  :  narrat  enim  Galenus  fe  curafle 

mulierem  ,  cui  fpatio  o£k>  menfium  intercept*a  erat  naturalis  euacuatio, 

cuius  occafione  ad  extremam  vfque  maciem  deuenerat.  Hac  euacuatione 

ex  infernis  fcilicet  integre  priftinus  eft  reftitutus  habitus  3.  in  6.  epid. 

comment.iy.Atcjui.xncpxxx,  ego  cuidarn  muliercuU  iam  ollo  menfium Jpatio 

purgationis  menftrutt  fupprejfwne  laboranti,  extenuatijfima  cum  ejfet,  haud 

exiguo  detratlo  fanguine  ,  breuifimo  tempore  proprium  habitum  reslitur, 

ficut  &  alias  non  paacas  eodern  modo  ad  fanitatem  reftitui  :fed  ,  quod  illi 

mulieri  accidit  (  neque  enim  erat  ignobilis  )  fuit  valde  celebre.  Ipfi  aui- 

dem  ,  refciffa  vena,  &  Medicis  ex  eo  remedio  futuram  vttlitatemfirmiter 

polliceri  verentibusy  quin  etiam  nonnulli  mihi  aduerfari  audebanty  nonfo- 

lum  propter  mulieris  maciem,fed  etiarn  propter  inappetentiamex  ven&fe- 

Uione  fequuturam  noxam  affrmantes.  Paulo  infra.  In  muliere  fane,quam 

memoraui ,   primo  die  fanguinis  fefjuilibrarn  detraxi  ,  rurfum poftero  die 

libram  vnam.  Tertio  vero  non  multb  plus  femilihra  :  erant  enim  otlo  vn» 

W<e.Haud  multo  poft.///#  igitur  &  ego  recenfebofophislis,vt  valeant,nun- 

cians  ,  quoniamfcilicet  ipfius  vena  eminebant  fanguinis  plena  ,  colore  lini- 

doyremiffo  autemvafculo,\iquida  pici  &  colore,  &  crajfuudinefimilisjan- 

guis  emanabat.  Obidipfum  fane  rnultb  magis  vifus  eft  largiter  euacuandus. 

Ecce  ,  quomodoreftkuta  fic  ha?c  mulier ,  etfi  fuerit  permultum  tempus 

cmaciata :  refpicere  enim  oportet  ad  moi  bunr,  &  ad  morbi  occafionem: 

nam  etiamfi  fiant  hydropcs,  fiant  tremores,  &  alij  morbi  frigidi ,  neque 

'  propterca  fuperfedendum  eft  a  venae  fcctione,  quamuis  hoc  videatur  ad- 

uerf^ri  Galeno  fcribenti,  Sanguinis  mijftonem  in  rnorbis  ftigidis  ad  cxtre- 

mum  ducere3periculumjib.$.  deloc.  male  affitlis  ,  cap.^.  Quod  euidenter 

repetit  ctiam  lib.  de  curandi  ratione  perfang.  mijfionem  :  tamen,quotief- 

cunque  occafio  morbi  cft  aliqua  confticta  euacuatio  >  non  practem)ittitur 

Sss  huiufmodi 


5  o  6    Comment.  tn  Hiftorias  Epidem.  Hipf. 

huiufmodi  medicamentum,dummodo  id  virtus  admittat,  quod  verum  fic 

apertiflime  confitetur  Galenus  iib.  addutlo  de  ven<e  fecc  .aduerfus  Erafi- 

firatum>Cc  curafle  fpafmum  ,  hydropera  ex  retentis  ha?morrhoidibus  fa- 

cTum,vena  fccTa  in  pede.  In  hdncque  modum  crudiuit  me  tum  longa  ex- 

perientia,tum  ratioipfa,quas  mihi  fuggcffic,vtoccafionem  ipfam,eiufque 

momentum  fic  inueftigarem.  Quod  dicit  de  harmorrhoidibus ,  dicTura 

putes  de  euacuatione  mulierura :  rautuo  enim  fibi  refpondent  in  acciden- 

tibus,  difFcrunt  tantum,  quod  euacuatio  raulierum  diciturnaturalis,  illa 

autem  prarternaturalis  lib.^.defympt.canfis.c.i.Et  quemadmodum  exfup- 

preflione  fanguinis  hsemorrhoidalis  fiunt  hydropes,  ita  etiam  ex  vterina 

cuacnatione,  quos  affecTusnihilominus  curat  cuacuationeperfanguinis 

miflionera  lib.4.  acut.  text.m.  Verum  id  in  primis  actendcre  debet ,  an 

fcihcec  afFe&io  fit  inueterata,necne,  3c  qux  fpecics  hydropis  fit  facTamc- 

que  enim  quamuis  fpecicm  ,  ncque  quocunquc  temporc  fanari  has  con- 

tingit ;  cum,excepto  hydropc  anafarca  ,  ali*  fpecies  non  curcntur  hac 

cuacuatione:  neque  etiam,fi  inuetcratus  fithicafTecTus,curari  poteft,iam 

validiori  hepatis  contracTa  intemperic  frigida.  Verba  Galeni  id  confir- 

mantiahnnc  in  modum  fe  habent.iV empe  hicfolus  cum  incipityegetinter- 

dum  ven&feElionet  cumftilicct  ex  retentione  vel  h&morrhoidi* ,  vel  mulie- 

brium,vel  cx  cjnapiamy  esui.  ita plethorica  fit caufa  incceperit.  Tympaniarn 

ver6,c\:  afcicem  nullus  per  fanguinis  miflionem  fanarc  eftaufus.  Tremo- 

rcs  cadcm  cuacuatione  curalTe  fcimus  Hippocratem,  qui  lib.i.epid.fecl.^. 

f *•*■*. 5. narrat  hiftoriam  Srymargi  famula?.  Hsec  habuit  tremores ,  fluente 

autem  fanguineex  vena  tali,curata  eft.  Stymargi  famuia,  inquhyldumea 

crat>cumpeperiffet  fiiiam,os  vteri  contortum  efii&  in  coxim,&  crus  doior. 

Liberata  eftiuxtataiumfetla  venayetiamfi  tremores  fecundum  corpus  ea?n 

tenebant.  Subdir.  Sed  ad  occafionem  oportet  venire  ,  &  ad  occafionis  ini- 

tium.  Huius  hiffconae  raeminit  ctiam  iib.  de  vcn&fell.  aduerfm  Erafiftra- 

tumcap.$.  &  iib.de  rigore  ,  &  tremore  5  quo  m  loco  harcaddit  Galenus. 

Aduiieris  mcminitrfuod  a  partu  celebri  illa purgatione  fecundarum  puer- 

ferijt  vacuata  non  cffet,deinde  tremor  oboriretur.  Hancjnquitfanauifan- 

guin:  ex  talo  detralh>  \  etfi  tremores  totum  corpns  occuparent.   Ouid  iam 

aliud  hic  obfcure  fubindicat,  quam  ejuod  aiiksfanguinem  nonmifijfet.  Fri- 

gidum  enim  afftttumtremorem  effe  crediturfanguinem  vero  caiidum.  Nott 

igitur  aufut  effet  cjui/Jnamfanguinem  euacuare  in  ajfctlu,  cjuicaieficri  defi- 

derat.Ego  t  amcn  jncprii  ^aufns  fumy&  rationem  docetfic.Sed  ad  caufa?n>C7t 

ad  tanja  occafionem  veniendum.ld  ejttod  infeslabat,  &  infcslantis  caufam 

noui.  £stiod  itfeftabat  fanguinis  copia  erat.  Caufa ,  ipfius  vtdud  ad  ccxai 

imiiinatio yroptcr  cjuod  rnidier purgata  tion  crat.  Sanguis  igitur^cjuctn  va- 

luantm  cffc  oportcbat  non  inanituiyfed  in  corpore  oberratis  ,  naturdpondtu 

erat.Vnde  tremorts  caufxm  inteiligens ,/anguinis  copiam  :  occafioncm  vcro 

cmtfi^vulud  ajftllum.  Dcinde  copia  cjuidem  vacuationem  indicante  :  parte 

autem ajfeil ayiocumy pcr  cjuem  vacnarc  couutniibat  :  ambo  hdc coniungens, 

fkntltinu  dctraciioncm  moiitus  eft  cx  taio,  hanc  cjuidevi  ,  cjuoniamfangni- 

nem  vactiarc  voitbat :  ex  talo  autc?n>  quoniatn  vttrm  <'\fiigcbatiir.  HacTc-» 

nus 


Tars  1 1 1.        ALgrotns  XL      507 

nus  Galenns.  Quibus  omnibus  apparet  >  quanti  ponderis  fit  in  morbis 
pendentibus  aconfueta  euacuatione,fuperuenire  eandem,&  quam  facile 
lubleuentur  aegrotanres  pranerexpe&arionem.Id  tn  dies  obferuamus  :  & 
idem  licet  ih  hac  muliere  obferuare,  qu;e  tam  grauirer  affecta  ,  nihilomi- 
nus  integie  fueritiudicata,fuperueniente  per  vrerum  euacuationc:  neque 
eftcur  dubitemus  dc  recidiua,quando  fuperueniunt  euacuarioncs,a  qua- 
rum  fuppreiTione  omnia  pendebant  fymptomata  ,  &obid  neque  putan- 
dum  hanc  mulierem  recidmaiTe,etfi  tamcito  conualuerit ,  quia  fuperue- 
nit  euacuatiomatcriae,cuius  retcntio  erat  caufamorbi.  Itaque  non  dubi- 
tandum,quin  integre  conualuerir,&  fine  recidiua  ,  vti  di&um  eft.  Q^od 
fpe&atad  haemorrhoidas.Vidi  ego  hominem  de  vrinac  fuppreflione  con- 
querentem  permultos  dies  j  Medicifque  omnia  tentantibus,  vteandem 
prouocarent  fruftrati  funt  fuo  fine  tanrifper  ,  dum  hirudines  venis  fedis 
funt  applicitse  :  erant  enim  adeo  repletas  vt  compreffionem  facerentcol- 
lo  vefica?,&obid  vrinaintercipiebatur,quibus  apertis  ftatim  magnavri- 
T\x  copia  eftluxit,&  fanatus  eft,&  hac  dc  caufa  fempcrinterrogare  opor- 
tet  cegroranrem,  an  aliqua  fit  retenta  confueta  euacuatio,  quia  tunc  om- 
nes  conringentcs  morbi ,  vrplurimum  originem  trahunt.  Experiebatur 
hoc  alter,qui  iam  erat  aetatis  prcrae&ae,cum  cap^it  doleret,tam  familiarem 
habebat  infernamillam  euacuationem ,  vt  efflneret  fanguis  cx  illis  parti- 
bus  fimpliei  re  profpera  confricatis  partibus;  &  fic  feruatus  erat  a  Mc- 
dicorum  manibusad  illum  vfque  diem,  cum  tamen  attingerct  ferc  o6to- 
gefimum  annum.  Hoc  inter  canera  obferuaui  ego  in  muliere  iftiusciui- 
tatis.  Iam  tranfac~U  erant  dies  decem ,  &  amplius  a  partu.  Suppreffi  funt 
menfes :  tam  impetuosc  humores  delati  funt  ad  fupemas  partes ,  vt  non 
nifi  re&a  ceruice  refpirare  poiTer,otrhopncea  laborans.Accerfirus,cum  fe- 
ieomniaaccidenria  in  enixis  habeant,  caufam  aut  omnind  fuppreftam, 
aut  deficientem  vteri  euacuationem,ftatim  interrogata  rouliere,  cognoui 
fupprelTa  fuilTe  purgamcnta.  Iraque  mirum  di&u  ,  quam  celerrimc  fitia- 
nata,cum  tamcn  videretur  mortem  habereprac  foribns,fanguine  cx  pede 
miflb  ,  &  iteraro  eadcm  hora  ex  alrero  ,  &  ad  hoc  me  cogebat  velox  ac- 
cidentium  remiffio ,  dum  fanguis  fluebat :  fenfim  enim  alleuabatur ,  & 
ego  animofius  extrahens  fanguinem,antequam  difcederem  conualuit  in* 
tegre ,  non  amplius  impofterurn  de  accidentibus  conquefta.  Verum  quid 
moror  inhis  rccenfendis.In  dies  hzc,&  grauiora  apparent,  &  ex  aliis  ob- 
feruata  habemus.  His  fic  ftantibus,  quid  mirandurn,fi  tam  cit6  conualuit 
haec  dc  qua  cft  fermo>  Yt  vidimus. 

Curatto. 

CVratio  fine  dubio  debebat  dirigiad  illud,vnde  omnia  originem  dti- 
cebant,  itaque  ftatim  eratfecanda  vena  ex  vtroque  pcde,  &  melius 
fuiftet,fi  ftatim,acincoepitconqueridc  morbo,foluta  fuiiietvenajfortalTe 
ciriuserupiflenc  menfes,&  praeueniffcnt  futuro  moibomam^w/»/*- 
Ra  tenent^nttfafta  prohibtnt>dicil  Hippocrates  3.1»  6.epid,text.4o.  De* 

S  s  s     x  cubitus 


508     Comment.  in  Hiftorids  Epidem.Htpf. 

cubitus  quidem,  in  quibus  fa&a  tollit ,  hacc  ante  fadta  prohibet.Galenus 
in  comment.  hxc  habet :  Vult  Hippocrates  dicere.Abfcefftu  in  quibtu  mor- 
bis  fatli  eos  difcutere  queunt  ,fi  prtuertant>  ijdem  ,  ne  fiant  impedimento 
fitnt.  Vel  omniatfu*.  pofl  aliqua  torta  liberant ,  eademfi  anteuertunt ,  fieri 
prohibent.  Iraque  in  principio  fa&a  euacuatio  ex  pede  poterat  euocarc 
menfes  ,  &  fic  prseferuareab  iis,qu£  eft  paffa  >  &  di&um  Hippocratis  fa- 
cit  ad  prognofim,&  ad  curationem.  Ad  prognofim,  cum  fiunt  fponte  ifti 
abfceflfusjftx  euacuationes.Ad  curationem,cumaMedico  tentantunnam 
fsepifllme  conringit ,  vt  ab  arte  fiant  prsecautionis  gratra ,  veluri  quando 
hasmorrhoidas  euocamus,aur  podagrara  tentamus  in  iis  fcilicet,  qui  tali 
ciucuationi  funt  obnoxij  :  neque  enim  pro quouis  morbo,  quiuis  abfcef- 
fus  procurandus  eft,fed  pro  quocunque  is  ,  qui  talimoibo  foleat  vtiliter 
fuccedere.  Veluti  Ci  quis  capitis  arTcdtione  laboraret,  fuperueniret  autem 
podagra,cum  argvotantis  commodo.  Si  poftea  contingat  confuetis  tcm- 
poribus  retardar;  podagram,  caput  autcm  eo  tempore  iterum  laedi :  tunc 
bene  attum  crit  cum  segrotante  ,  Ci  tenrct  Medicus  podagram  mouere, 
aut  frictionibus,aut  cucurbitulis,  nifi  ,  vt  aliquando  contingit  a  natura  id 
fiat,&  quod  dicitur  de  podagta  ,  de  aliis  cuacuationibus  intelligas  licct. 
Sed  veniamus  ad  curationem.  Ego  fi  hanc  mulierem  inuifilTem  ,  afTe- 
dtimque,vri  videmus,reperi(Tem  ,non  pctuifTemnon  crcdere  fanguinem 
melancholicum  factum  crafliorcm  vteri  vafa  obftruxifTe,sicque  impediri 
mcnfes  ,  quominus  commode  fluercnt,  credidifsemque  poruiiTe  cundcm 
humorem  in  toto  abundare.  Itaque  pr&MnilTa  fanguinis  miflione  ex  infer- 
nis  partibus,recenti  exiftentc  euacuationis  retentione,expurga(rcm  poft- 
ca  corpus  lcnialiquo  pharmaco,inter  castera  fumus  terra*,mel  rofaceum 
folut.cx  vfu  fuilTent ,  lenitiuum,&  id  genus  alia,quo  praeftito  inftituiffcm 
rocdicamcnta  dcobftruentia,  eo  modo.  ^.  fyrupum  depomis  ,  defumo 
terr* ,  capill.ven.  &  huiufmodi  alia  :  complicata  enim  febre  ,  mitius  erat 
agendum  ,facla  decoftione  ex gramine  y  pentaphyllofumariaycichorea^bo" 
ragine^radicibtu  petrofclini,  &  ali/s ,  cjua  immutantur pofteapro  vrgentia. 
His  peraliquor  dicsafTumptis  potuifletexhiberimcdicamenrum  purgans 
huiulmodi.  ^£.  Agarici  retl.trochif  x.ij»  infufisfcundum  artem  in/imili 
quamitate  acjudfumari^.Facla  exprejjione  addi poterant  mcllis  roffoL^  iij. 
lenit.  $>).&  fiat potio.  Hoc  aurcm  cxhibuilTem  fedaro  morbo  ,  &  finira 
menftruali  cuacuarionc.Quod  fi  conuulfio  vrgcrcr>&  pcrfeueralTet,inun- 
gcnda  crat  fpina  olco  vulpino,cum  olco  amygdalino  ,  aur  fimilibus.  Ale- 
xipharmac.i  crant  vrilia  ,  quia  etiam  mccftitia:  prouiderc  potcianr.  Epi- 
tnemata  ,  reuoHiones  primis  remporibui  cranr  pcrncccflari.T,  fed  potius 
panibiH  infernis  oxyrrbodina.  Modo  crat  infpiciendui  nacurss  mochis; 
&  C\  cx  prxTcripro  nacursc  fuiiTcr  purgata,aliud  ,  quoad  (anguinis  cuacua- 
tioium,  non  crar  molicndum  :  fin  minus.  adiuuanda  crat  cuacuatio  illa 
faoguine  a  pedemiuo.  Si  vcuVjuoniam  dicit  fuiilc  copiofo$,plus  quare 
-  flet  flLixiifcnt  ,  fiftcndi  crant  rcmcdiis  ad  hoc  prsftandum  opportu- 
nit.  Commenuatuc  lemedium  hunc  in  modum  paratum,  Prirnum  aflu- 
munt  tuuuicm  pingucm,ab  inuilinis,e\:  fscibus  rcpurgatum.  Dcpluroa- 

tum 


*Pars  111.       ALgrotu*  X II.     509 

tam  lauant  in  vino  rubco  conftringente,&  aqua  rofacca.  Deinde  ponunt 
maftichis^.j.  &  in  ventre  ponunt,  quem  fuunt ,  ne  labatur,atque  inter 
ailandum  loco  butyri,aceto  rofacco  afpergunt :  pinguedinem  aeflucntem 
colligunt ,  &  vfui  referuant.  Poftquam  perfe&e  aBatus  eft,in  ollam  no- 
uam  coniiciunt ,  obturant  diligentifllme  &in  furnura  calidum  ponunr, 
vt  poflit  perfecte  ita  exficcari ,  vt  puluis  fiat  minutiflimus ,  carne  fimul 
cum  oflibus  contufis.  Sumunt  hunc  puluerem  ad  cochlear  vnum  ,  modi 
cum  aqua  piantaginis,modd  cum  alio  decodto  adftringente.  Poftea  pin- 
guedinem  colle&am  euftodiunt ,  &  imum  ventrem  inungunt,  pe&inem, 
inguina  ,  &  regionem  renum  quotidie.  Ponitur  hoc  remedium,tanquam 
arcanum  ad  fiftendos  menfes  irnmodicefluentes.  Valet  ad  diarrhoeam, 
ventris  diuturna  profluuia  :  omnem  humiditatem  confumit ,  album  ,  8c 
rubrum  fluxum  menfium  reftringit :  fedat  matricis  dolorem.  Hoc  etiam 
remedium  commendatur.^.O/J/ara  humanorum  $.)./kmatur  cum  vino  ru- 
brojpttio  nouem  dierum.  Dicunt  fuifle  matronam  quandam,quae  longifli- 
tno  tempore  hoc  morbo  laborauir,neque  vnquam  potuit  rcftitui  nifi  hoc 
medicamento.  Hoc  tameneft  certiflimum  minime  efle  vtendum  his  rae- 
dicamentis,nifi  morbus  fiat  ex  imbecillitate  retentricis ,  &  ob  hoc  caute 
agendum  in  fiftendis  his  euacuationibus  ,  quia  intempeftiua  fuppreflio 
aliquando  hydropem  facit:  nam  fi  a  quantitate,  euacuandum  ,  fi  a  mala 
qnalitate  corrigendum:fi  commoda  fiat  euacuatio  attendere  naturaemo- 
tum.  Inter  caeteraoptima  vi&us  ratio,  quae ,  quemadmodum  debet  effe 
boni  fucci  in  omnibus,in  hac  debebat  e/Te  tenuiflima:poterat  cnim  breui- 
tas  morbi  eandem  permittere  ,  cum  in  talibus  virtus  non  multum  foieat 
profterni,nifi  aliquse  finttam  vehementeseuacuationes,  qua;  nos  ad  ple- 
niorem  vi&ura  trahant.  Sed  de  hac  a?grotante  fatis. 


APPH2T02   AHAEKATOS, 


iEGROTVS     XI L 


N  KetQjtosYi ,  <isrctp- 
Jim  7Tvp$rs.  «Aa- 
£e  v.  tccui  azo  J\)$.  6£v$ . 

A^V7TV@^.  Ji^d- 


Irginem  quan- 
dam  Lariff&febris 
cepit  ardens ,  & 
acuta  ,  infomnis> 
fitibunda  erat :  lingua  fuligi- 


J\\t .  ^Aaaja    XiyvvodJtic, .  fypvi 

*&*>  ->  ivfeoct  (tyj,  hvnf%  Ji.  Jd>-  nofa ,  &  arida :  <t>rin&  boni  co- 
•re f>y  cRniivtoe.  u%  vnmtn.  r(U-  lorvs^tjr  tenues  ifecundus^fuit 
i\\  frolt^i  cftSjASiy  'iaii  whUe^  dies*  laboriofus,  nondormiuit. 
CJttr^pa.  £  jue.  i7TDf^peic  Jirii  Tertio ,  aluus  multa  reddidit 
a^uei  coloris  ^praximifc^ue  dicbus  talia   b    commcde. 


S  ss      3 


QuartOi 

vrina 


5  r  o     Cornment.  in  IfiFtorias  Epidem.Hipp. 

TiewTzt  dJ (pop a>g.  TiTaifTYi ,  «ftffl*  vrina  tenuis ,  ejr  pauca ,  habe- 

hi7Jfcv   chly>v .  3%tv  cvcuddpKfw  bat  fujpenftones   elatas  ,  «<?# 

fieTitofQv.  *x  'itytjlo.  r&cipUpxcnv  fubftdebant  ,fub  noftem  deli- 

i$  vvk&l.  sr'j  24^  p/v^V  Xcwpov  ip*  rauit.  Sexto,  ex  naribus  largi* 

pvn  <sr*Au.  (ptifytcru.  '\Jptoin  m\-  ter  multum  fluxit  ,  inhorruit, 

/a)  dipuqS  c/>'  iitat.  cL7wffi>  cneji-  ac  mox  fudauit  toto  corpore^j 

&y*  C¥  ^Tcioi  mtpCfoiai ,  Kj  v\<h  multum  ,  ejr  caltdum  ,  fine  fe- 

TtkKtif^cov  ,  ^ta;cwx«a  MtTiGn  bre  iudicata  eft.  Dumfebrici- 

rji  <&e?Tcv.  <srapjiv&'  $  lw.  taret  ,  ejr  iam  effet  iudicata* 

lw  j  oA&  rnxvrq  doziJbs.  <pe*-  menfes  tuncilliprimum  prcue* 

7Ut>J\)c.  ipdiQ@>*  <&€scm>7rx. .  bfjL-  nerunt  ,  quiffe    virgo    erat. 

UPT&v  cJtwn.  Kapn€ctetMi.  t&ju-  Perfetuo     atttem    faHidiofa 

i ;r  *X  \Jzzi5Pi4iv  >  *^'  c*e&i/.  erat ,  ejr  horrebat  ^facics   ru- 

ol  7Tovoi  C¥  "^vrioTv.  bicunda  erat ,  oculi  de[ebanty 

caput  graue  erat.   c   Huic  ncn 
repetijtyfed  iudicata  eft.  Dolores  diebus  paribtts. 

COMMENTARIVS. 

WifTffi  A  m  antea  di&um  eft,virgines,quo  tempore  inftant  menfcs  gra- 
gj^l^  uiflima  pati  fymptomata.  Experientia  quotidiana  id  confirmar, 
ttSS^  &  hac  de  caufa  potuit  &  hax  acgrotans  grauiora  fuftinerc  ,  cum 
eidcm  inftarent,  nequepoiTenterumpere.  Narrat  vir  quidam  prxftantif- 
fimus,  vidifTe  fe  virginemnobilem,  quae  variis  fymptomatibus  obnoxia 
eft  facta  y  nimirum,cumantea  rofeo  genarum,&  labiorum  colore  floruifc 
fet,  fa&a  eft  exanguis,  cordis  tremore  laborans :  pulfabant  temporum  ar- 
teriae,&fifcalasalcendcrec6tingeret,dyfpnocacorripiebatur.  Stomachus 
omnia  alimcnta  faftidicbat ,  &  prarcipuc  carnem.  Crura  praecipuc  circa 
talos ad  nodem  cedemate  tumefccbant. Accidentia  virginibus  familiaria, 
viro  iam  maturis.  Nam  tunc  fanguis  menftruus  ad  matricis  loculos  ,  & 
vcnas  ab  hcpatc  fluit.  Hic,cum  ob  illarum  angufta  ofcula,  quz  nondum 
patucrunt,  vifcofis  quoquc,  &crudis  humoribus  obftrudta  ,  &  etiam  ob 
fanguiniscraffiticm  crumpcrc  non  poffit,  rurfus  per  venac  caua?,maiori£ 
que  attcriae  propagines,ad  cor,hepar,djaphragma,&:  praecordiorum  venas 
rcgurgitat :  capiti  paritcr  magna  copia  impcrtitur ;  &  ita  circa  vifcera 
accidcntia  grauia  parit ,  dyfpnocam  ,  trcmorcm  cordis ,  hcpatis  infla- 
tioncm,  ftomachi  faftidium  ,  cardialgiam  :  Fit  etiam  ,  vteadem  ratiorc 
cpilcpticar  cuadant,  &  dclirantcs.  His  igitur  mcdetur  venae  fcdtio,  fcd  fa- 
ciliusjcV  fecurius  curantur,  f\  viro  copulcntur,  inqnit  Hippocrates  lib.  de 
morlis  vbginHm.  his  verbis  :  Principiumjit  mibi  compofitionis  eorum,quA 
ptrpftua  fiint  in  arte  mcdica  :  non  enim  foffibilc  efi  morborum  naturam 


Pars  III.       JEgrotut  XII.      511 

cognofiere ,  fiquidem  artis  eft  inuenire\  nifi  qttis  nouerit  naturam  in  diuifi- 
biti^ex  qua  in  principio  dificretifitnt :  primum  de  morbo  fiacro  appellato,& 
de  attonitisfiue  fyderatisy&  de  timoribus,  ex  quibus  adeo  fortiter  homines 
pauent  ,  vt  delirent ,  &  dtmones  quofdam  videre  fe  putent ,  ipfis  infeftosy 
quandocftte  nofle  ,  quandoque  interdiu ,  aliqnando  vero  vtroque  tcrnpore% 
Poftea  ab  huiufimodi  JpeUris  multi  iamfe ftrangulauerunt,plures  autem  mu- 
lieres,quam  viri :  eft  enim  mutiebris  natura  animi  magis  abietli  ,  ac  immU 
nuti.  C&terum  virgines  nobiles ,  &  maturs,  viro  hoc  magis  patiuntur ,  vnk 
cum  menfium  defcenfu  ,  antea  non  valde  hinc  ajflibla:  poftea  enim  fianguis 
in  vteros  confluity  velut  effiuxurus.  Ouum  igitur  ofculum  exittu  non  fuerit 
apertum  ,  fianguis  autem  ampiius  influxerit ,  propter  cibos ,  &  corporis 
augmentum,  tuncfianguis  non  habens  ejfluxum,  pr<t  muttitudine  adcor  refi- 
lit>&  ad  fieptumtranfiterfkm.Cum  igiturh&c  repletafuerint,corfatuumfit, 
deinde  ex  fatuitate  torpedospoftea  extorpedine  deliriu  apprehendit^uem- 
admodum  citm  aliquo  longo  tempore  defidente  ,  fanguis  ex  cexis ,  acfe- 
moribus  deprejfus  intibias,  ac  pedes  torporem  inducit.A  torpore  autempe- 
des  ad  iter  faciendu  impotentes  fiunt,donec  fanguis  adfeipfum  reuertatnr. 
Reuertitur  autem  ceterrime\quumfteterit  in  aquafrigida3qu£  vltra  malleo- 
lof  madefaciat.  Atque  hic  quidem  torpor  facile  cedit :  cito  enim  propter 
venarum  reUitudinem  refluit.  Et  locus  corports  non  eft  periculofus.  Atex 
corde  ,  &  fiepto  tranfiucrfb  tarde  refluit :  vena  enim  obiiqutfunt ,  &  loctts 
pericutofius,&  ad  delirium>  &  infianiamparatus.  Quum  enim  h&partes  re- 
pletafuerint3&  horror  cumfebre  vigeat*  erroneatfebres  appellant.  Hisfic 
habentibta  ,  qua  acuta  quidem  inflammatione  infanit,  qu&putredine  vero 
clamatypra  caliginofitate  autem  timet,  ac  formidat,  pra  comprejfienever* 
circa  cor>ftrangulationes  parat :  pra  fanguinis  autem  maiitia^animus  mce  * 
rens,ac  anxius  malum  attrahit.  Sed  &  alium  horribiliter  compellat ,  &  in 
puteosprofitireyac  incidere  iubet>&  ftranguiari,tanquam  meliorafint  h<zc, 
&  omnem  vita  vtUitatemexcedcntia.Aliquando  vero  fine  fteHris^aephan- 
tafmatis  voiuptas  quadam  adeft ,  ex  qua  mortem  ,  velut  bonum  quoddam 
amat.Voftquam  autem  refipuit  homojnulieres,  tum  alia  multa,  tumpretio- 
fijfimas  muiieru  veftes  Diana  confiecrans  a  Vatibus  id  iubentibus  decipitur. 
His  omnibus  pracmiffis>ftatim  additcurationem,ficfubdens.  Caterum  cu- 
ratio  ,  vt  hinc  tiberentur,  eft  fianguinis  detratlio,fi  nihilfuerit>  quodimpe- 
diat.Ego  vero  iubeo  virgines ,  quum  huiufimodi patiuntur ,  quam  citiffimc 
viro  cohabitare  :  fi  enim  conceperintjana fiunt,  Si  vero  huiufmodinon  af- 
fuerint  ipfisfimul  cumpubertate,  haudpauio  poft  corripientur  ,fi  viro  non 
nupferim.  At  vero  ex  mutieribus  viro  iuntlis  [ieriles  magis  h&c  patiuntur. 
Placuit  vcrbaHippocratisaddere,  quas  totum  librum  de  virginummor- 
bis  continent,  vt  vnufquifque  videat,  quid  fuper  hac  re  fcripferit  Hippo- 
crates ,  &  quomodo  afficiantur  virgines  ,  &  quibus  remediis  fuccurren- 
Jum  fir.  Veriffima  efie  haec  ,  c\v.x  ab  Hippocratc  fcribuntur  comprobac 
quotidiana  experientia  ,  &  ego  Nobiliffimam  iuuenem  habui  pra  mani- 
bus,iftius  ciuitatis,qu«e  aliquando  dicebat  fe  videre  fenem  monftruofum, 
aliquando  lapidem  in  candem  iacicntcm,aliquando  dcofculantem,  ita  vc 

propter 


5 1 1     Commentin  Uiitorias  Epidem.  Hipp. 

propter  multa,qnae  patiebanturcoacti  fint  ipfius  domeftici  tradere  in  ma- 
nns  eorum,qui  effafcinatas  curant,  &  hanc  tali  afFedt-ione  e(Te  correptam 
afficmate  tenebant.  Nefcio  quo  cafu  ,  cum  iuuenis  cuiufdam  iftius  ci- 
uitatis  amore  detineretur,  infciisfuis  nupfitcum  hoc  ,  &  ftarim  viro  co- 
habitans  ab  omnibus  affectibus  eft  fanata  ,  neqne  amplius  inpofterum  de 
aliquo  fymptomate  eft  conquefta.  Habet  modo  filios ,  &  marito  otbata, 
vidua  manet.Sit  hoc  tanquam  exemplnm  multocum,qii£  pofTent  adduci, 
quaeobferuaui,dumMedicinam  facio.Confiderent  igituriuuenesfympto- 
mata,&  caufas,vt  praefto  fint  accidentibus  virginum,  quae  etfi  videantur 
grauia  ,  minimo  negotio  tolluntuc ,  vt  Hippocrates  docet ,  &  obferuaui 
mulcoties.His  fic  habitis,non  eft,quoi  aliquis  miretnr  ,  tam  grauiter  eftc 
conflictatam  hanc  virginem,cum  peruenillet  adaetatem  pubertatis,neque 
tamen  adhnc  ernpilTent  mcnfes. 

Huic  fatla  eflfebru  ardens>& acnta.T  ^lciu  fuilTe  ex  accidentibus  con- 
ftat,cum  infomnis,fitibunda  fucrit,linguamadmodum  exuftam  habuerir. 
Haec  accidenria  cum  inueneritis  in  febce,in  qua  nulla  fit  immodica  eua- 
cuatio,fine  dubiofufpicari  debetis  de  graui  morbo,&  prseferum,fi  ftatim 
inuadente  moibo  grauia  ha?c  accidentiaappareanr.vis  enim  cauf<e  srgui- 
tur,quae  non  aliae(Tepoteft,vtplurimum,quam  materiae  biliofas  exccllens 
putredo.  Neque  nouum  hxc  fieri;  quia  ,  cum  inftaret  tempus  menftruaj 
put gationis ,  neque  pollit  illa  materia  euacuari ,  corpus  plethoricum  red- 
debatur  ,  sicque  a  vaporibus  aduftis  lasfis  partibus  fuperioribus,antedic1:a 
eueniebat.Verum,etfi  morbus  elTet  grauis,  tamen  ncque  erat  defperanda 
falus ;  primum,  quia  vrinoe  fuerunt  boni  coloris,fi  tamen  eft  credendum 
vrinis  boni  coloris  in  principio;  nam  Galenus  in  i.prorrhet.  text.iy  di- 
cebat.ZTr  vrind  coclamaU,  &  ratio  eft  *,  quia,  quemadmodum  vrinae  cru- 
ditas  initio  parum  terrerc  foler,  ita  parua  fides  pratftatur  vrinis,  quac  ini- 
tio  moibi  co£ta?apparent,etfi  in  hac  non  dicat  fuiiTe  codhs,  fed  boni  co- 
loris,vt  innuet  et,non  tantam  fuiiTe  humorum  malitiam,  qua:  vrinas  red- 
deret  colore  peflimas  ,  veluti  non  rato  vidimus  eueniiTe.  Itaque  ex  hoc 
figno  nonerat  virginis  defperanda  falus ,  cum  Galenus  non  parum  fidat 
buno  vrinarum  colori  perfeueranti.  Sed  &erat  iuuenis,  maximum  in  re 
modica  remedium  ,  in  quibus  fit  ad  mclius  mutatio  praeter  expe&atio- 
ncm.Quantum  in  fe  erat,debcbat  ratione  vrinarum  diuturnior  efTe  mor- 
bus  i  veium  cum  naturam  habemus  adminiculantem,paucafufficiunt  re- 
mcdia  ,  &  qui  morbi  cxfui  natura  dcbcant  prorogari  ,  iidem  nobis  non 
tnimaduertibus  foluuntur  in  bonum.Et  quis  cft  ex  Medicis,qui  magna,6c 
fa.ua  accidcntia  infpiciens  a  principio  ,  non  dubitaflet  degrauiori  affe- 
clti,  prarfcrtim  cum  &  fccundo  die  ingrauefccrcnt  magis  ,  quodintciligo 
per  vcibum  illud. 

*  Laborioftu.  ]  Sed  neque  hoc  comentus,  vt  morbigrauitatcm  deno- 
taret ;  crfi  dixcrit  ab  initio  fiiiffe  infomnem ,  tamcn  voluit  aJdcre  ,  Ncn 
dormiuitjii  fciaris  ciTc  graue  fymptoma  hoc  in  omnibus  moibis,vtialia$ 
didtnm  cft.  Scd  mcruo  dics  fccundus  fuit  laboriofus,  ciim  clTct  par  dies, 
in  quo  motbus  fuas  vchcmentias  habcbat.  Allcuau  vidctur  ten io  dic  pcr 

euacuauoncra 


Tars  III.        j£grotus  XII.     513 

cuationem  factam  multi  aquei  colorrs ,  &  perfcnerauic  fequentibus  die- 
bus.  Ha?c  denotabant  cruditatem ;  verum,  quoniam  non  rard  iuuantur 
£egrotantes,vtcaufa  falcein,proprerea  additcommode  fuiiTe  reddita  ;  non 
rationequalitatis  ,  Ced  ratione  quantitatis :  fnit  enim  in  caufa  ,  vt  copia 
demeretur,  &crudiratisremedium  eft  alui  fluxus ,  vti  iam  alias  dictura  a 
Galeno,&  repetit  7. methodtcap.ii.de  quemadmodum  in  euacuationibus 
attenditur  conferentia  ,  &  tolerantia  ;  ita  in  hac  erat  hoc  attendendum; 
quod,vt  puto,exprimit  per  verbum  iliud. 

b   Commode]Qmz  fcilicet  iuuabatmam  dicere  fui(Tecommodam,quia 
fine  doIore,abfonum  eft,quoniamilIud  refpicit  qualitatem  humoristan- 
tum,&  poteft  euacuatio  non  dolorofa  virtutem  deprimere.  Itaque  como- 
de,quia  cum  iuuamento  aegrotanris.Dicebat  Galenus  loco  nuper  addullo. 
Sunt  quibta  diarrheea  ,  &  cholcr&fiunt>  cjua  omnemcorporis  redundantiam 
tollunt.  Et  lib.i.de  alit.facult.capq.zw.  Neque  enimper  aiuumaliquid  ex- 
creueramuirfuod  vnicum  in  cruditatibuseft  remedium.  Hoc  quidem  cre- 
d:bileerat,non  potuiffe  hanc  euacuationem  clTe  pro  ratione  morbi,  cum 
potentior,  &  conuenientior  requireretur ,  potuit  tamen  reddcre  facilio- 
rem  euacuationem  per  vterum,tollendo  farcinam,cum  eilent  mulra,qua? 
euacuabantnr:  dicoautem  requiri  conuenientiorem,per  vterum  fciliccr, 
quae  folct  retardari,tnteftinis  copia  repletis,  vti  in  vterinis  doloribus  ap- 
paret.  Hasccum  non  fieret,perfeucrabat  afTe&io,  non  fublata  morbi  prae- 
cipua  caufa,&  inualefcebar,  cum  qnarta  die  emiferit  vrinam  tenuem  ,  & 
paucam.Hoc  potuit  habereduplicem  caufam.Vnaerateuacuatioaluijvbi 
enim  multa  alui  excrementa ,  pauca  vrina,  &  tenuis,maiore  copiadclata 
ad  aluum.  Altcra  caufa  eft,  quia  humores  ferebantur  ad  fupernas  partes, 
hinc  tenuitas  vrinae,humoribus  biliofis  ad  fupcrna  elatis.Pauca,quia  par- 
uum  eft,  quod  irritat.  Quod  in  malis  cenferi  poterat ,  erat  illa  fufpenfia 
clata,non  fubfidens,ex  quibus  euidenter  fufpicio  delirij  oriebatur,de  qua 
re  in  antecedentibus  fatis  :  nequeerra(Ter,dum  haudmulto  poft  dclirafle 
ponit.  Symptoma  mulicribus  etiamfamiliare  admodum  :  neque  tam  fa- 
cile  fuiftet  fedatum  delirium  ;  nifi  prameniftet  fanguinis  euacuatio  e  na- 
ribus,eaque  copiofajetfi  in  die  erat  infido  :  nam  quintum  pra?termittit,vt 
nihil  nouiafFerentem,praefertim  cum  motbus  mouererur  per  pares;&  hac 
de  caufa  etiam  die  pari  tentauir  iudicium  :  ver&m  hoc  quidem  memoria 
dignum  eft,fa£r.um  efle  tutum  iudicium  in  hocdie;  quando  ,  Galeno  di- 
ccntc^aut  nullum  folet  fieri  tali  die^aut  non  nifl  infidum  :  8c  taraen  fcribic 
hanc  aegroranrem  fuiltc  finerecidiua.  Qu6d  efTcc  larga  euacuatio,feque- 
batur  morbi  crnditatem,cum  robore  naturse.At  quod  fada  fit  fine  recidi- 
ua  ,  non  eft  de  nihilo  ,  quia  obferuabitis  fieri  qnidem  haemorrhagias  dic 
pari,a  quibus  iudicabuntur  aegrotantes ;  fed  tamen  fazpius  redeunte  mor- 
•  bo,&  recurrcntibns  periculofis  fymptomaribus.  Hoc  idem  ,  &  praefenri 
aegrotanti  conrigifTet ,  nifi  ftatim  conata  cfTcc  natnra  matcriam  peccan- 
tem  perpartes  diuerfas  euacuare,euacuationibus  cffatu  dignis :  &  ex  hoc 
arguerc  pofTumus  narurx  mulras  ,  &  infigues  tenrantis  euacuationcs  ro- 
Jiur.Num  poft  fanguinis  eruprionem  :  pcr  iudorera  nouamfccit  expulfio- 

T  t t  nem^ 


514     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

nem  ;  necaliud  fa\tjnhorrttiJfe,n\Ci  velle  pramunciare  nouam  humorum 
expnlfionem  ,  quas  commoda  adraodum  fuic ,  cum  toto  corporc  erupit 
calidus,&  nuiltus.  Quare  metitd,  cum  per  tot  partes  deturbaretur  a  cor- 
pore  materia  peccans,  &  cum  tanto  segrotantis  commodo,  dicit  fine  re- 
cidiua  fuiiTe  iudicatam  ;  etfi  male  admodum  haberet,cum  perpetuo  eflet 
faftidiofa ,  horreret ,  faciem  haberet  rubicundam  :  hinc  &  copiam  fa- 
cies  j  &  malitiam  humorum,  horror  ,  &  faftidium  denotabant,  quamuis 
in  hacvirgine  fine  dubio  infequerenturretardatam  mefium  eruptionem. 
Confirmat  hoc  Galenus  lib  de  vcti&fett.  aduerftu  Erafslratum  ,  &  lib.f. 
de  ioc.maie  affiHis  cap.$.  lbi  habetur  :  Pwdibla  accidentiafequi  menfium 
fitpprejfionemi&  ob  hoc  interrcgand&funt  mulieres ,  an  pervterum  expur» 
gentur  jiecne tftiia  nihii  horum  foiet  accidere  bene  expurgatis.  Poftca  con- 
cludit  his  vtxbis.Igitur^uibus  menslruorum  cohibctur  purgatio  ,  ijs  huiuf- 
modi  pierumque  etteniunt  accidentia.  Quod  idem  1.  in  6.  epid.  comment.i. 
legitur.  Addit  in  vltimis  verbis. 

c  Huic  non  repetijt.  ]  Scd  cur  integre  iudicata  eft  fexto  die,  quod  in- 
frequens  eft  admodum,quia  connaturalis  euacuatio  fuperuenir,a  qua  om- 
nia  antedidta  accidentia  pendebant :  nam  fubdit.  Dumfebricitaret  >  & 
ejfet  iudicatatmenfes  illiprimum  proueniffetfttippe  virgo  erat.lzm  ex  men- 
te  Galeni  fa?piiis  vidimus  diem  fextum  femperdfe  infidum,  &  nunquam 
integrum  afferre  iudicium.  Vr  igitur  demonftret ,  &  hoc  facilc  potuifle 
euenirc  in  praefentia  ,  addit  ftatim  prouenilfe  menfes  ,  quia  maximi  fnic 
iuuamenti ,  &  Galcnus  in  comment.  hxc  fubne&ir.  At  mirum  non  retier- 
tijfcy  ciimfextns  dies  non  iudicet  vnquam  fideliter.  Quare  nouum  hoc,  & 
rarum  iliiaccidiffe  iudicauir,  cumfcripfir.  Huic  non  repetijt ,  fed  iudicata 
eft,tanquam  oporrui(Tet  repeterc.  At  veio  caufam  etiam,  cur  non  redierit 
fcripfit.addendo.  Dum  fcbricitareti& iudicata  cjfet.menfes primum  fluxe- 
runt.  Nam  euacuationis  perfeueratio  ,  dicbus  poft  iudicium  fatis  erat,vt 
firmum  feruaretur  iudicium  ,  quod  dic  fcxro  prasccflTerar  per  fanguinis 
eruptionem,&  fudores,  maxime  quod  nulla  effet  pars  princeps  affe&a  in- 
flimmatione,neque  maligna  humorum  abundantia.Ex  hoc  clicite,qnan- 
tum  poflit  naturalis  illa  euacuatio  ad  fublcuandas  mulieres,  cum  tanram 
habcat  vim,vt  firmet  iudicinm  m  fcxto  die  factum.  Si  fecus  fadhim  efter, 
rccidiuaffet  finc  dubio ;  etfi  tres  antca  euacuationes  fit  molita.  Vnam  per 
aluum,&  copiofam.Hanc  dicit  Galcnus  a  natura  fuiiTe  fadtam,&  non  cx- 
titilfc  vt  moibifympcoma./>/d//«w  ergo  erat^ino^xx^folam  rerjttiri  euacua- 
tionemyejuam  natura  tertio  die  incccpit  .confummauit  fexto.  Nam  per  nattt- 
ram  ,  non  vt  morbijymptoma  ventris  cttacttationem  accidijfe  ipfc  diincide 
hts  verbis  indicattit.Secundo  aintts  multa  rcddidit^aquei  coior/s,  proximlf- 
qtte  ditbus  taliacommode.  Commodc  ,  qnia  a  pnncipio  quidcm  incccpit, 
nulla  cxiftenrc  coctionc  ;  fcd  modctatc'  fiftl  1  ft  ,  cum  zgrotantis  com- 
modo  :  cft  cnim  quxuis  cuacuatio  maximc  commcndanda  ,  qiur.  iuuar, 
pcflima,(]ux  ,  aut  nihil  iuuat  ,  quod  ramcn  minus  malum,aut  prrrter  id, 
quo  J  non  iuuat,morbum,  &  fymptomara  auger,  &  pr.rcipuc,  {]  adfir  affc- 
ciio  capicis,thjraris,in  inccrnis  inflainmationibus,  vt  fignum,&  vtcnnfii. 

Vt 


Tars  III.        JEgrotus  XII.      515 

Vc  fignum,quia  indicium  eft  afFectum  communicari  hepati,  &  vctrricu- 
lo,eoiiimque  faculcatem  alteratricema&attra£t,riccrn  collabi.Caufa  vei6, 
quia  omnis  fympcomacicus  fluxits  vires  diiToluit,  frequencia  dcfurgendi, 
rcfolutis  fpiricibus  ,  &  ob  hoc  vos  diligencer  obferuabitis  euacuaciones, 
quorfumeuadant,priufquam  iudicium  feratis.Haeceuacuatio  non  fuic  ex 
immodicis,  etfi  perfeuerauic  j  &  ex  co  cognofcimus  eiTe  euacuacam  ma* 
teriae  peccantis  partem,cum  iuuamentum  fequutum  fit,  cuius  caufaHip- 
pocrates  addit :  Commode  fuperuenit  pariter  altera  euacuatio  per  nares> 
de  qua,6V  ipfius  conditionibus  iam  alias  didtum  eft.Tertia  fuit  percutim, 
fudore  erupto.  Et  tandem  adinuenit  natura  viam  ,  farcina  iam  per  alias 
antegreilas  euacuationes  dempra,quafidumfieretiudicium,&  feruaretur 
tale  ,  per  vternm  dico  ,  quae  merito  praeualuit  aliis  omnibus  ,  praefertim, 
cum  perfeuerauerit  poft  iudicium.  An  fextus  dies  fideliter  iudicet  fua 
natura,  nouit  Dromeadai  vxor,  quae  fudore  fexto  die  erupto  obiit,vt  non 
immerito  de  die  fexto  ita  fcntiat  Galenus  i.  de  diebus  decret,  cap.z.  ln 
feptimo  nc  memorariomncs  adhucpoffim.  In  fexto  iudicantur,fedcum 
difficilibus  fymptoraatis,cum  periculo  non  mediocri ,  adhucabfquefide, 
impcrfecte^obfcurc,  fine  notis,  &  ad  perniciem,&  eodemlib.  cap.^t  Mihi 
quidem  in  mentem  venit  feptimi  diei  naturam  Regiaffimilare  ,  fexti  ve- 
ro  Tyranno.  Ille  fiquidem  clementior ,  tanqua*m  bonus  aliquis  princeps 
iis.quos  iudicat,velfupplicij  partem  adimit,vel  illuftrat  viftoriam.  Hic  c 
contrario,velpemicie  illius,quem  iudicandum  accepit  gaudet ,  vel  falute 
dolet,quaeritque  vbi  animum  expleat,&  male  aegrum,  qui  in  ipfum  inci- 
dit  tra&et ,  &  longa  punitione  exercear.  Quomado  igitnr  fuerit  iudi- 
cata  haec  virgo  ,  &  quot  palTa  fit  >  iam  conftat.  Reftat  vc  de  curatione 
aliqua  dicamus. 

Curatio. 

Vlderur  in  hac  ,  natura  praefcribere  curationem  :  nam  dum  farcina 
premeretur,&  elTent  fluxuri  menfes,  non  potuitmunere  fuo  fungi, 
nifi  pluribuspraegreffis  euacuationibus  ,  quibus  factis  ,  tandem  perfecit 
opus ,  menfibus  erumpentibus.  Ex  hoc  ego  fi  virginem  ficafFectam  prae 
manibus  habuiffem ,  prius  ex  brachio  fanguinem  extraxilfcm  ,  vt  copia 
demcretur,  exhibito  leniente,  fyrupis  modice  deobftruentibus  exhibitis, 
&  purgante  praemilTo  poft  fyruporum  alTumptionem  ,  exagarico  ,mclle 
rofaceo,&  id  genus  aliis.  Tandem  obferualTem  motum  naturae.  Si  men- 
fes  inccepiiTent  fluere  ,  ego  fpectaffem  per  diem  faltem  quorfum  naturae 
naotus  euaderet  ,  &  C\  ex  praefcripto  naturae  fierent ,  quid  aliud  ,  quam 
attenderemotum  naturae,  &  eiTe  fimplicem  fpedtatorem :  hoc  autem  co- 
gnofcitur  ex  euentu  ,  quia  neque  Medicus  debet  iis  omnino  fidem  prae- 
ftare  ,  quoniam  decipiuntur ,  aut  prae  pudore  vcranon  farentur.  Itaque 
f\  videt  virginem  bene  in  dies  fe  habere  ,  quicfcere  ,  bene  fe  habere  ad 
oblata ,  &  morbi  faeuitiam  in  dics  tolli ,  bene  actum  eft  tunc  cum  aegro- 
tante  ,  quoniam  euacuatio  bcne  fuccedit :  fin  minus ,  videat  aliquid 

T  1 1     2  rema 


5 1 6     CommcntJn  Efifforias  Epidem.  tlipp. 

remanere  ex  prioribus  accidentibus ,  autfenfim  fedari  ,  tunc  poteft  efla 

natura:  adiutor ,  <St  fanguinem  ex  vrroque  pede  euacuare  pro  segiotae  ha- 

bitu  :  nequc  parce  vnquam  ,  quia  in  illaaciate  abundat  fanguis,  non  quia 

plus  generetur  ,  fed  quia  minus  confumatur ,  vc    Galenus  3.  siphorifm. 

comment.ij. quod  eft  in  caufa,vt  familiaris  fit  euacuatio  per  nares.  Quod 

fi  nullo  modo  erupiirent,ego  ftatim  poft  vniuerfales  euacuationes  di&as 

fanguinem  mififtem  cx  vtroque  pede,  prarfertim  non  fedatis,expurgatio- 

neperac~ta,accidentibus,ipfa  conquerente  de  capitisdoiore,de  vaporibus 

afcendentibus ,  facie  rubedinem  per  incerualla  habente ,  tunc  animose  ad 

id  remedii  genus  deucniirem,  &  obftruentibus  moderarc  agennbus  elfcra 

vfus,ad  faciliorem  naturas  motum.  Hoc  tamen  obfcruato  ,quod  ex  virgi- 

nibus,vt  de  aliis  dici  poteft,alias  aliis  pubcfcut  citius,aut  tardius.Snnt  quae 

nunquam  expurgantur  toto  vitar  curfu,qua2  tamenconcipiunt.  Egobinas 

cognoui  fcecundas  admodum  ,  cum  tamen  menfes  nunquam  habuiiTenr, 

quod  ex  aliis  colligimus  etiam.    Rarum  hoc ,  &c  infrequens ,  non  tamen 

impoffibile  :  oportet  enim  in  his  eife  fanguinem  menftruum  ,  verum 

propter  meatuum  anguftiam  ,  non  poife  ferri  ad  vterom  ,  aur  faltem  pro- 

pter  paucitatem  non  irritare  naturam,rantum  tamcn  eife,  qui  poflit  fuffi- 

cere  ad  coceptum,6Vfcetus  nutritionem  Erat  in  oppido  Salarum  vna,qu*e 

nunquam  expurgata  eft  toto  vitae  curfu,  &  tamen  hlios  edidit,  fed  vtplu- 

rimum  difficultei  adeo  periebat ,  vt  cogerentur  fcetum  ferro  extrahere, 

&  tandem  malo  fato  functa  eft  ,  quia  in  partu  obiit  miferrimc  :  habuic 

Itamcn  filios  fupeiftites,  quos  ego  cognoui.  Idem  Schenchius  confhmac 

in  fuU  obferuationibtts.    Quemadmodum  inueniuntur  quae  nunquam 

expurgantur  \  ita  etiam  funt  quae  prseuertunt  tempus  ,  fi  credendum  eft 

Au&oribus.  Saxonia  refcrt  vidifle  fe  Venetiis  puellam,  quac  annum  quin- 

tum  agcns,fingulo  mcnfe  expurgabatur ,  modicc  tamcn.    Vidi  mulieres 

xtatc  proucdtas ,  quibus  iam  ftatutum  tempus  purgationis  pranerierar, 

cilm  annum  fere  fexagcfimum  haberent,  &  tamcn  fingulo  menfe  expur- 

gabantur,  mm  euidenti  commodo,  ctfi  videretur  euacuatio  folito  minor, 

cratneccllaria  fanguinis  miflio  ex  infemis  partibus.    Rara  tamen  func 

haec  :  Frccjuentiffiuium  incipcre  virgines   cxpurgari  circa  pubertatcm, 

cuius  cum  non  fit  ccrtus  terminus>alia?  aliis  citius,alia:  cardius  pubcfcunr. 

Aliquando  incipiom  cxpurgari  ,  Scpcftca  non  amplius  vident  per  mcn- 

fcs,perannum,citra  nocumcntum  ,  quia  nondum  bcne  aiTuera  natura  cft 

ad  illam  ciucuationcm.  Quarc  ,  quaudo  virgines  afficiuntur ,  vt  di<ftum 

cft,ftatim  occurrcre  cxpcJit  euacu.uionibus  pec  infcrna,&  omni  ope  niti 

oportct,  vr  cuoccntur  facilius  :  Ci  vcro  rcs  cft  cum  rufticis   virginibus, 

non  adto  frtqucncia  funr  accidencia,quia  Ipfx  fuo  laborc  abfnmunt  ma- 

gnam  humorum  copiam,cVob  id  ctfi  minus  expurgerit(Jt,non  sequc  rcd- 

dunrur  obnoxiar  huiufmo  li  accidcntibus.  En  hunc  vlum  multa  vi-niunr, 

quac  Faciunr  ad  mcnfium  ctwcationem.  Vcluti  hoc  ,  ^  fol.  melijft^pirn- 

pindU,  f.ibiiu  an.tn.j.croci  tH  fol .  ^  tf.  vini  albi  ib./7f.  hifiituLintitr  ornni.x 

}  crljorM  i\.&  fi.tt  deftili.itio  vitreis  or?*nis  vfqtte  ad  tb.  dti.u.   Exhibent 

5  vj.provice.  Aiij  ptobant  mcJicamcntum  huiufmodi,  If  .Thcri*ca  *n- 

liqttdL 


Pars  111.        'JEgrotus  XI 11.    517 

tlcjui,  3 .  j.  croci  g;  i^fumamur  cum  § .  ij.  aqu*  artemijia per/eM  dies ex- 
hibito  medicametito,pr*miJfis  iotionibm  partium  infernarum  ex  decotlo.faU 
uU,  artemifiAy  radicibus  ebuli,  fambuci  ,  &  huiufmodi  alijs^uibm  ebullitu 
f.q.  vini  albi  optimi  ad  tertias  ^paretur  iotio9  qua  cox* ,  &  inforna.  txartes 
abluantur ,  &  fricemur.  Exhibenc  aiij  Crocigrana  duo  ,  aqu&  pimpineU& 
%Ji/.  cum  ^.ij.faccari optimi.  Vel  aloes  lotd^.  ij.fiant pilulatriginta cum 
fucco  fabina ,  &  dentur  tres  pro  vice  ante  cibum  horas  tres  ,  vel  quatuor. 
Mulca,&  varia  praefcribuncurremedia  a  pra&icancibus ,  quae  pro  tempo- 
re,&  vrgencia  func  moderanda  :  ob-ftat  enim  aliquando  febris,  cuius  ma- 
xima  eli  habenda  cuftodia.Et  h*c  fufficiant,donec  meliora  habeamus. 


APPri£T02     *i(i0K*jJiKal®'.  iEGROTVS      XIII. 


no#ww©-'  c?  a€- 

Jihpoutv  ,  cpdvru- 
Jlw  vmpipifo^gp- 
wv  tsrvAuuj.hS  3  w 
yjL?$j[rihwy')gQt'.  £  <sfzi  Yinugfyj* 
vw^C  bJiwn  y  feovov  <Grts\wj  ra 


P  OLLONI  V  S 
Abder*  morbum 
reclw  diu  fuBi~ 
nebat:  magna  au- 
tem  illi  erant  vifcera^ac  a  cir- 
ca  iecur  confuetus  dolor  b  mul* 


pe<7rtfo.  £j  J^VTt  £  iKT*eP<hs  to  tempore  confequebatur :  & 
Sj&tuo;  cpuacihs.  zp*W  &  ^ro-  fane  tunc  etiam  morbus  eum  re- 
AdG'*a.  Qay*v  j  £  nciv  <**&&-  gius  cepit  ,  euafit%flatuofus,ac 
npov  (2o<{ov ,  kd*pM&vfri  cfMK^i  c  albidm.CumaquambibtJfet^ 
V„<®e<prv ;  KetltKJuBq.  yitefy  3  ejr  edijfet  intempeftiuius  bubu- 
%p*<nitAfj&  ipdvlai  jl,  cSvolai,  iam^eum  parutts  calor  inuafit, 
m/^oiaxv^  ajyeiotai  <£ ptiXeiotai,  <&  a  decubuit.  Demde,  cum  latfc 
Jfyirf/  kock^  9«W  aj  0^aj  vf„s  fuijfet  crudo  ,  cotto%  co- 
wyiXaj.  oh%  3S  mp*ro\  avctpa-  piofo,caprinoy  &  ouino ,  viftu- 
%w$vacu>.  Y3iXiv\  rl  r  <&&wvi-  que  maloymnia  multum  offen- 
2§iv  iw ,  xJi v  JiiJhtcev  *£iov  Ap-  fafunt :  nam  febres  exacerba- 
y*.  *&  T2  UtHa  &  ixlyt  JtyH.  t*funt->venter  nihil  effatu  di- 
VTTvot  obc^  wjw.  ippvtmKStK*-  gnum  ingeftorum  reddidit  : 
w.  'zsr^J  Ji\p@j.  tM>K?™J^$.  vrin*  tenues  redditd ,  &fau- 
\3zo%vJpix    J\£t2    iTrapw  ^wj      c& : fomnumnon  capebat^  in~ 

flatio  mala,  magnafitis  ,fopo- 
rofus  erat  ,  f   dextri  hypochondrjj  eleuatio  cum  dolore  ,  ex- 

T 1 1      x  trem* 


5 1 8     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

iJwjtu  ajtfia,  <gtc*Jtp%  xssn^v-  trem&  partes  vndique  fubfri- 

£££.    «jUfltQp    mtmtofQm  AjJSu  gid<e ,  parum  delirabat  ,  cm- 

rsrouiiuv  cn    Myn.    TmoitpioiTQ.  niumobliuifcebatur  ,qu&  locu- 

<5&<  3  TiasctfioKcuJif&Tlw ,  a<p'  /#;   ^/  5  ?w#/^   mouebatur. 

%$  piyorat  A7Ti^ifiJLoui^m  >KctTi-  S  -^  d/Vw  decimumquartum 

aklSyi.  k)  c%t(jicuiyi.  /3o!y,  Ta^;£>j.  ^^  ^  r/gor*'  incaluiffet ,  <sfec#- 

^i^p/  /tcMo/.  j£  777xA/v  'iJpvm.  <&  buity  &  infanijt :  clamor^per- 

7»  kg>{j&  tumikcwtu  ist&owh&u  turbatio  ,  multa  verba  fa  rur- 

p(p-$  tcwtu  ,  X9/Aw  Tix&x&ehig,  fusfudor,  ac  tum  denique  fo~ 

<aro7^oi(ji ,  %>?\dJ\<Tiv ,  da^Toscnv,  por  incefit.    Poflea  aluus  tur- 

uvLoicnv.  S^fAAhounct  <rjuuKZp>te-  bata  multis  btliofis^merisy  cru- 

mfd.  tcMm  Jutrpo&tn*  tu  r  $&%*'  ^i*  :  vrina  nigra ,  paucx  ,  te- 

fY\y&T&v  t&Qikfacoq.  yi  $>  jLuAcwct  nues :  multum  implaadus  erat: 

<t  o-fjjKpd  ,  <t  \coJ\cl.  \  Az-sr^  Jt)  deiecliones  varia  erant  5  nam 

ooKjt ,  <&  JuKvciAa.  ?£?  3  XZ2**s  erant  velnigrx  ^paucx  ,  viru- 

iJcftii    ^  *yt/\&KTuJ\a.  JiJbvctf.  /ent£  3  velpingues  ,  crudA  ,  & 

V6&  3  eiwshu  ti&ptIw  %l&  ttu-  mordaces  :  tandem  etiam  lacTi 

fY\y>e}vc, ,  tu  p.  ctfltet  StW  t  cwtuv.  fimiles  reddere  vifus  efl.  Ad 

G(MKpd  '^KcfthVQYicnv.  oS%  h '^  Kct-  diem  vigefimumquartum    le- 

TiKhidV)  vJivbg  i(JLvrt&n,  7fuKiv  3  uius  habuit  :  aztero   nihil  efl 

tu;v  vrapivoj.cogpvTo  t&eutTu  c&i  immutatum    ,    aliquantulum 

V  x^?ov-  1S&*  0  T%irm$lu>  7WfiTo%  mentis  erat  compos^  ex  quo  au- 

igvq.  $fex*?*U&&  ^3^*  M7rfctt  tem  decubuit^  meminit  nullius^ 

*E&ytop@s.  ctxpia  \^uxpci,ct(pco-  rurfumjjubito  defifuit ,  k  om- 

f@«.  T%iwrf  Ti&pTH  ct7rid-cm.  nia  in  peius  vergebant.    Ad 

TbTioo  2^  reAe©> ,  c^  sT  (£  tyco  dicm  quartum  ,  &  trigefimum 

olJu ,  X9J/U»  tu&x*1^'  ^Z?  M~  °fy*-  Hutc  femfer  •>  pofquam 

7tfciy  (juiXcwu.  K&tJ&T&J^s.ct^u-  homincm  ego  vidi  ,aluus  fuit 

nv@*.  ctKpia  -\v%pd.  ^jtKnp^*  turbata.  Vrind  tenues  ,  &  ni- 

%l&  Tite@s.  <Pfwnm.  gr&  >  foporofus  ipfe  ,  &  in- 

Jomnis ,  extrema  partes  frigi- 
dxydclirusperpetuo.  phreniticus. 


COM 


ParsIII.       r&grotM  Xlll.     519 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  IV  S. 

(sf^JSJ  IfcerafeciindumGalenu»mdicunturcor,iecur3Iien,pulmo,renes, 
(<^jp9  vt  ipfe  vult  lib.  3.  de  Mim.facHlt.  cap.11. &  multis  alis  in  locis. 
j§|2jkfcl§  Magna  efle  vifccra  ,  duobus  modis  intelligimus  ,  vel  quia  ita 
natura  fint  efformata,  vel  quia  morbofam  habeant  difpofitionem.  Prirao 
modo,  (i  a  principio  ortus  talia  fuerint,  fiunt  autem  huiufmodi,quando 
locus  in  quo  contincntur  etiam  magnus  eft,cuius  occafione  diicebat  Ga* 
lenus  i.acHt.comment.$i.    Magnns  venter  vifcera  confirmat  ,  & fiabilit ; 
&dc  corde  fcribebat  Galenus  lib.6.art:med.  cap.19.  Ibi  figna  calidioris 
cordis  referens ,  inter  alia  ponit  thoracis  latitudinem.  De  capite  verba 
faciens  fi  tale  fit  propter  bonam  cerebri  conftitutionem  ,  &  ob  infitac 
virtutis  robur,quac  multam^&  bonam  efformauerit,eueniat,bonum  eft  fi- 
gnum.Ad  fummum  calida  iunt  femper  frigidis  maiora,&  etiam  falubrio- 
ra,quia  calidi  eft  dilatare,&  femper  magis  fuit  natutae  familiaris.  Hoc  fic 
ftante,non  eft  dicendum  Apollonium  magna  habuifle  vifcera  propterop- 
timam  conformationcm  ,  fed  proptet  partium^  internarum  affe&ionem: 
intelligo  nunc  hepatis ,  &  lienis  prascipue  ,  obftru&ionem  iam  diu  con- 
tractam.Conie&o  hoccx  dolore,quem  dicit  habuiflecircaiecur :  nam,ex 
Galeno  4.  Aphorifm.  comment.  66.  Dolores  vifcerum  quatuor  de  caufis 
fiunt ,  vel  ob  inflammationem ,  vel  ob  eryfipelas,  vel  fortem  obftru&io- 
nem  ,  vel  abfceffum  aliquem  :  a  nullaaurem  iftarum  caufarum  doluifle 
credidetim,  quamab  obftru&ione,  quia  Ci  ab  inflammatione,aut  eryfipe- 
late  extitiffet  febris,cum  morbus  effet  talis,  vt  re&us  ambularet,  nulla  fe- 
bre  adhuc  fuccenfa,fcd  tatum  affe&userat  vifcerum  magnitudo,&hepa- 
tis  dolor.  Potuiffet  quis  fufpicari  potius  de  abfceflu>quod  faepiflime  con- 
tingit  ,  &  ego  etiam  faepius  vidi  fa&os  abfceflus  per  congeftionem  in 
pec\ore  ,  circa  hepar ,  &  alias  pattes ,  qui  per  menfes  durabanc  ,  aliis  ad 
annos  funt  produ&i ,  &  tandem  ipfis  fuppuratis,alijconualuere,alii  verd 
funt  periclitati.  Nobilis  quidam  ex  Strigarollis  carri,  dolore  infeftabatur 
circa  pe&us,  fed  leni,  qui  alias  violentius  affligebat,alias  mitius.  Perdu- 
rauit  fpatio  trium  annorum  ,  tandem  fuppuratus  eft  ,  cVcouualuit  :  viuic 
adhuc.    Vetum  ,  cum    Hippocrates  fcribat  vifcera,  &  non  vifcus,  neque 
aliud  addat  quam  dolorem,effem  huius  opinionis  intelligere  obftru&io- 
nem  vtriufque  vifcetis  ,  fed  prxcipue  hepatis ,  dum  ait :  Confuetm  circa 
iecur  dolor :  quafi  innuat  prauam   hnius  cegrotantis  difpofitionem  ,  qui 
-hepar  iampridem  male  affe&um  habebat,  &  obftru&um  ,  quod  magni 
facerc  expedit ,  cum  fit  pars  (anguificatrix  ,  &  ex  ipfins  affe&ione  mulra 
mala  contingant,  improfpcra  fcquinafanguificationc,foletque  obftru&o 
vifcere  hoc  grauitas  quaedam  perfentiri ,  etiam  flawofo  fpiritu  exiftentc, 
tcnfiuus  excitatur  dolor,  vti  Galenus  lib.$.de  loc.  rnaVe  affetlis.cap.j.  air, 
nequc  tunc  vdiementiam  habcnt,ex  cuius  vi  virtus  poflit  profterni  ,  vt 
idem   Galcnus  ^oh^t-j.uiphonfm.comment.^iSic.    Dolepquidem  etiam 

hepar 


510     Comment.  in  Hifiorias  Epidem.Hipp. 

hepar  propter  obftruElionem ,  verum  mediocriter,  &  cum  quodam  ponderis 
fenfu  potiusy  cjuam  vehementis  doloris.  Dolor  autem  vehemens propter  fla- 
tuofum  fpiritum  vel  inflammationem  ,  rnaximamfcilicet  ,  aut  fuppuratam 
accidit.   Atetiamfi  Hippocrates  dicat. 

a  Circa  iecur  ]  exiftimandum  eft  iecur  ab  affe£hi  minimc  fuiffe  im- 
mune  ,  quia  dicic  vifcera  fuiire  magna :  praeterea  rantam  habcntinter 
fe  communicantiam  iftas  partes ;  vt  vna  affecta  ,  altera  non  poflit  effe  a 
lacfione  immunis  ,  quod  denotat  Galenus  lib.-L.de  aliment.facult.cap  16. 
fuit  tamen  facta  mentio  folius  iecoris,  tanquam  partis,de  qua  multo  fol- 
lic^tus  eft  Medicus  ,  &  putaffem  ego  vtranque  partem  fuiile  lasfam  gib- 
bam  ,  &  cauam  in  tam  infigni  hepatis  affe&ione ,  cum  vcraque  pars  ma- 
ximc  obftructionibus  fit  obnoxia  propter  venarum  exiguitaum ,  &  me- 
rito  dicir. 

b   Multo  tempore  ]  ,  quia  obftru&iones  funt  morbi  !ongi,  neque  adeo 
infeftant  aegrotantes  ,  vr  cogantur  decumbere  ftatim>quod  in  dies  expe- 
ricntia  demonftrat,&qualitas  etiam  humorum  obftiudtiones  facientium 
infirmat ,  qui  cum  fint  crafli ,  &  glutinofi  ,  longo  rempoce  indigcnt ,  vc 
calefieri  poffint.  Hoc  probat  Galcnus  lib.^.de Jympt.  caufs  cap.i.  Ar  ob- 
ftruuntur  quidem  craffis ,  &  glutinofisfuccis  ,  quod  idem  repetit  %.meth. 
tap.Af.  Generantur  humores  dicti  vrplurimum  ab  ingiuuie  ,intempeftiuo 
rnotu,de  quibus  mr\fupra  di&um  eft :  cx  his  enimintempeftiuc  admini- 
ftratis  folent  facilc  humores  ctudi  generari ,  veluti  etiamab  immodica 
quantitate ,  &  huiufmodi  aliis.   Verum  praerermittamus  alias  caufas ,  cV 
dicamus  harum  obftrudtionum  generationem  orrum  habuiffeab  intem- 
perata  vi&us  ratione,incibomalaj  qualitatis,  qua  vfum  fuiffeetiam  ante 
morbum  eft  verifimile  ,  cum  ab  hac  non  potuerit  abftinere  iam  ipfo 
aegrotante,&quodmaius  eft,etiam  in  quantitate  :  nam  faepiflimc  euenir, 
vt  alimentum  prauum  fua  natma  ,  nihil  afferat  incommodi ,  fi  moderate 
fumatur ,  propserea  vulgatum  eftillud  :  Qjtantitas,  nonqnaiitat :  Nocu- 
mentaab  Hippocraterecenfita  potuitafferrc  caro  bubula  ,  cum  fit  dnrac 
digcftionis,  &  difficilis  coctionis,  &  ad  generandas  vifcerum  obftrudtio- 
nesmaximcaccommodata,vt  Galenus  ait  ^.in6.epidem.comment.^.mm 
etfi  valeter  nutrire  videatur,fanguinem  nihilominus  generar,  quam  con- 
oeniat  crafliorem  lib.^.de  aiit.facult.p. l.Et  Hippocrates  fateturidem,fic 
fcribcns.  BubuUetenim  carncs  melancholica generant  pathemata.  Nempe 
harum  natura  infuperabilis  eft,nec  quiuis  ventriculus  eai  concoquere  potcft, 
lib.4.  acut.  te.xt  98.  Galcnus  in  comment.  Natura  enim  infuperabilis  efty 
Cjuam  nttilus  fupc;  auit>  licnemquefacilc  ex  iftitis  carnis  eju  inturnefctre  af- 
flrmat  ferique  prauos  habitus,quos  >ta.yt£ieiv  appclLtnt  Gr&a  :  Prarterea  la- 
&c  ctiam  cft  vfus  ,  &  mulro  ,  &:  quamuis  lac  caprinum  fit  mcdiocris  fnb- 
ftanti.x,  vt  ait  Galenus,  lib.^.  de  fanitate  tnenda.  Z,*f  lnquit  aflnatenur, 
ferosumc/ue  rft  \  capra  mediocrisjubslantia.  Itaque  hoc  nutrict  magis,  vbi 
nutruione  cft  opiu  :  iliud  omnino  tutius  cft.  Nam  ,  ii  cum  pane  foluro 
fumatnr,  tumcitius  fubducitur  ,  tumminimc  eil  flatultntum  ,  fed  nec  in 
vcncrc  cogitur,  pouilinuHn  fi  prius  falis  ahquid  ,  &  mellis  immiferis. 

Ouillum^ 


\ 


Tars  111.       JEgrotm  X  111.    511 

Ouillum  &ipfum  craffum  eft,dicit  Galenus  lib.de  bonitatei&  vitiofucco- 

rum  ,  cap.^.  praefertim  Ci  coctum  fic :  hoc  cnim  fiue  dubio  fucci  nimis 

eft  crafli,  vc  eodem  loco  habemus.  Itaque  fi  fua  natura  inflat  hypochon- 

dria,quantomagis  id  efEciet  in  iis,  qui  natura  habent  hypochondria  ma- 

le  afFecta  ,  cuiuscaufa  id  interdicebatHippocrates  f .  Aphorifm.  text.64. 

in  cuius  comment.  habet  Galenus  ad  verbum  fic.  Vbi  enimin  iis^ui  inte- 

gra  fanitatefruitntury  videmus  hoc  capiti  dolorem  afferre,  &  hypochondria 

inflare,  non  eft  adrnirabile  colligere  quodijs ,  qui  iam  capnt  dolent ,  velfuf 

penfi  habent  hypochondrta3fit  inimiciffimum.  Multa  habemus  de  lacte  ad 

ad  hoc  facientia  in  loco  nuper  adduEio  defanitate  tuenda,8c  lib.$.de  alim. 

facnlt.  cap.\$.  Quibus  omnibus  conftat ,  quomodo  iure  grauiterfueric 

affectus  hic  segrotans,cum  &  aliis  intemperantibus  id  in  dics  contingere 

conftet,derident  tamen  Medicos,fi  quando  bene  fuccedat :  verum  enim- 

vero  maximacautio  eft  adhibenda ,  quando  non  fecundum  naturalem 

ftatum  habemus.Ecce  ictericus  factus  eft,<Scaddit  Hippocrates,euasitquc 

flituofus,Sc  albidus.Erat  flatuofus,quia  non  vcntilato  calore,ipfo  in  ma- 

teriam  cralTam  agente,  non  poterant  non  nifi  eleuari  flatus,  &  ego  mul- 

tos  vidi  idtericos  magna  flatuum  copia  infeftatos  ^nequccnim  fimpliei- 

ter  intelligimus  textum  Hippocratis  ex  ^.Aphorifrn.textqi.  defumptum, 

etfi  ipfe  moderetur  didtum ,  addens  hoc  >  (  non  admodum )  quo  modo  lo- 

quendi  non  excludit  flatus  j  quorum  neque  omnino  fujflet  expers ,  fi  a. 

bile  folum  id  euenifTet ;  nam  dum  putrefcit,  in  illa  ebullicionc  nen  pof- 

funt  non  nifi  flatus  excitari,cum  actu  fit  humida  ,  quod  apperet  in  emif- 

fione  excrementorum,qu£  etfi  biliofa  fint,tamen  fa:pifHme  cum  ftrcpitu 

emittuntur,vti  in  dies  apparer.  Fuit  malum  apparere  icterum  ante  fepti- 

mum  dicm>dequa  reiamdictum  eft  in  anteccdentibust  $unt  autem  qua-' 

tuor  caufas  icteri  fymptomatici.  Motus  morbi  ,  materia  adhuc  cruda  exi- 

ftente  ,  Phlegmon  iecoris ,  fcyrrhus  ,  obftructio.  Has  caufas  ponunt  le- 

thales  ,  obftructione  excepta;  fi  tamen  fimplex  fit,  &  nulla  alia  grauioc 

fuccedac  affectio,  vt  huic  contigiife  eft  certum,  qui  auriginofus  factus  eft 

ex  vifcerum  obftructione,citra  febrem,quo  i  etiam  multis  aliis  euenit,qui 

ex  leui  occafione  propter  meatuum  anguftiam  ,  obftructionibus  detciui 

fiunt  icterici ,  &  fola  multocies  natura:  ope  fubleuantur ,  veriim  fi  adfic 

praua  corporis  difpofitio,  grauiora  fuccedant  eft  neceffe  ,  vt  mod6  appa- 

ret,cum  haud  multopoftpefllme  viuens,fuccenfafit  febris,qualis  defcri- 

bitur;  &  ob  hoc  lethalis,  praefertimcumex  Dioclis  fencentia,  referente 

Celfo  lib.$.dere  Medicacap.i^.Si  poftfebrern  oritur.prodeft  :fi  poft  hunc 

febris,  hominem  tollit :  etfi  multa  fint  diligenrer  obferuanda  ,  etiam  puft 

fcbrcm,6cmulra  concurrant  fit  necefTe,vt  iuuet,  vti  in  fuperioribus  cum 

Galeno  cft  demonftratnm.  Sed  &  multo  erat  periculofius  hypochondriis 

tenfis  cxiftentibus :  nam  periculofum  cft  poft  auviginem  febrem  oriri, 

vtique  fi  praecordia  dextra  partc  dura  permanfcrint ,  ac  dolennbus  his 

taua  :  nec  minus  periculi  eft  ,  fi  vel  prius  orta  fcbris ,  ex  fe  prodcns  vi- 

titim  hepatis,vel  lienis  vtrimque  permancat  iam  ictcro  facto.  Eft  duplex 

icterus,  vnus  ab  hepace  ,  &  alcer  alicne  originem  trahit :  In  lienis  affe- 

V  u  u  ftione 


yiL      Comment,  m  Hi/iorias  Epidem*  Hipp. 

ct:one  cclor  eorum  ad  nigredinem  tendir :  in  hepatis  Jxfionc  ad  citri- 
nitatem  lib.z.  de  namralibus  facuit.  cap.y.  Dtim  igitut  Hippocrates  dicic 
factum  in  lctericum  album  ,  non  vult  fignificare  fuifte  hydropicum,  & 
laboraffe  leucophUgmatia,fcd  vult  nobis  innuere  i&erumortum  habuif- 
fe  ab  hepatis  obftmetione  :  hanc  enim  ideritiam  Arseteus  albidam  ap- 
pellat,  dum  recenfenscaufam  vtriufque  icteri  ,  inquit.  Quicunque  iUero 
nigro  laborantjn  hU  atercolor.  Pofteafubdit.  Atin  albidiore  arcjuato  co- 
lor  cflcx  viridi,  &  albo  temperatus  :  per  albidiorem  arquatum,  inteiligic 
idfcerum  ab  hcpate  prouenienrem  ad  differentiam  nigri.Neque  propterea 
nego,quod  pro  vero  ponit  Araeteus  ,  cx  multo  magis  experientia  confir- 
mat,poffe  i&erosin  hydropem  incidere,aut  cachexiam:(ed  tamen  id  fiet, 
quando  diuturnus  admodum  eft  affectus.j  neque  fi  iam  hoc  moibo  fuif- 
fet  correptus,  tam  euidenter  febricitalfet ,  quia  in  tanta  humorum  frigi- 
dorum  congcrie  rebrcs  accenfa:  videntur  ad  tadfcum  lcues  ,  etfi  facilius 
intereant  ex  virtutis  imbecillitate  ,  non  potente  diu  natura  morbi  vim 
fufferre.  Ego  igitur  verbum  iilud 

c  Albidum  1  ita  interpretarer.  Solenr,  qui  obftructiones  patiuntur  ex 
leui  occafione  febrire ,  fed  muh6  magis  id  accidit  iis  ,  qui  intemperantes 
funt,ncque  morbum  attendunr,  ita  vt,cum  hic  eo  modoeilct  affcdtus,  vc 
refert  Hippocrates,&  nihilominus  prauc  viueret,mirum  fuiiler,!!  leuiter 
aigrotalfct.Vidcbirur  fortafse  minimum  erratum  aquam  affumpfiffc,dum 
magna  habcbat  vifcera:  vetum  quiduis  minimnm,  maximum  cft,  in  pra- 
ua  corporis  difpofuione,veluti  funt  ij,qui  vifcera  habcnt  obftructa,auget 
cnim  cacochymiam, fi  credendum  eft  Galeno  3.  acut.  text.40.  Comedit 
bubulam  intempeftiuius.  Per  hoc  denotat  Hippocratcs  quam  erraucrir, 
-affumcns  eo  wntoore  bubulam  :  nam  dum  obftruclionibus  magnis  la- 
boraffet  intempcftiuias  bubulam  affumpfit,quia  requirebantur  alimenta 
facilis  alrerarionis ,  &  1(011  craffa,  obftruentia  magis  j  quo  faffcum  eft,  vt 
aucto  vifcerum  affecfcu,putrcdine  concirara  paruuscalorinuaferitjverum, 
ncquc  tam  paruus  ,  quin  fuerir  coacfcus  uccumbcrc.  Ad  id  tandcm  rcdi- 
guntur  intcmpcrantcs,vt  parua  negligentes,deteriora  cxperianrur,a  qui- 
bus  fc  eximcrc  vtplurimum  ncqucant.  Quando  vifccra  funt  obftructa,  dc 
diu  durac  affcctio,non  eft  mirum,fi  tandem  fic  affecti  febrc  corripiantur, 
cV  fianr  eriam  aliquando  inflammationcs  \  quia,  cum  propter  obfttucl:io- 
rcm  alimcmumnon  diftribuarur,  &  fiat  collectio  plenitudinis  in  venis 
mcfarxi,  &  (imatum  partium  iecoris,  periculum  eft,  ne  fi  diurius  moram 
trahaut,i!;ffiumicntur,autputrefiant}aut  vtnimque  fuccedat  lib.de  bomta* 
te.CT  initfr  fucorum.cap.i .Vcrka  Galcni  fic  habent.  lecoris porro  obflru* 
(~lior.es  cotnitatur  disiributionis  impcdimcmnm  ,  ac  plcnitudints  colldiio 
in  mefanci  yfiwarurnque partinm  vjfccru  vcms.  Quo  cafu  pcriculum  iit 
iuifus,nc,  auc  inH  unni.uio  confcquatur  partium,  vbi  collcctio  fadfca  fue- 
rit,aut  rcdundautium  humoi  um  ipforum  purrcdo  :  quandoquidcm  al- 
tcrutram  (equi  ncccdc  cll  crudus,  craf.oique  humorcs,  vr,aur  in  iangui- 
ncm  conucrtaatgt  c  >nco£fci,  aut  putrcfcanr,  ficur  reliquis  omnibuf  quo- 
que  acciJit,quxcunqae  huris  calcnnbas  diutiui  morara  crahunr. 

<*  Dcctiluit. 


Tars  III.       jEgrotus  XIV.    513 

d  Decubuit.  ]  Parum  erac  decubuifle,cum  modica  febre,  qaam  natura 

fortafle  fuperaflet,  nifi  nouo  errore  commiflo  eundem  exacerbafllt  affe- 

ftum,  quod  aperte  videtur  confirmare  Hippocrates  ,  dum  ait ,  polrquam 

fignificat    deliquille  in  vfu  lactis  ,  quod  perniciofum  eft  in  his  niorbis, 

&  prasfertim  cum  eo  etiam  immodice  fit  vfus  ,  in  calorc  imbecillo  par- 

tium  concoqucntium,addit,  vicluquema!o,quafi  concludat,  quodcunque 

deli6tum  commififle  in  vi&us  ratione,  5c  ob  id  iure  febres  fuifle  exacer* 

batas,&  fymptomata  deterrima  reddita,  fed  &  multo  facilius  ,  quiaalnus 

eft  omnino  fupprefla  :  nam  in  cruditatum  abundantia,nildeterius,  quam 

aluum  plus  iufto  fupprimi,cum  enim  cruditates  fint  morborum  omnium 

capuc,vt  doccc  Galenus  his  verbis. Quandojie  quiffiam  agrotaturm  omni- 

no  fit  ,  qui  ne  quando  cruditatibm  laboret ,  curarn gcfftrit Jib \  de  bonitate, 

&  initiofkccorum  cap.$.  fi  e<z  retineantur  in  corporeynulla  non  incommoda 

impertiunt  corporifaciie  autem  efl  aluum  fiupprimi  tacle  cotlo  ingeslo,  fed 

&  multo  frequentim  obflruEln  vifieribm  ,  verum  cum  hac  dtslinclione. 

vtrumfint  obftrutla  ven&  vificeris,  an  veficafellea  ,  cjuoniam  plurimum  re- 

fert :  nam  in  hspatis  obfiruclione  excrementa  fiunt  chylofa>fiibtiliaY&  plu- 

rima,cjuia  alimentum  non  potefl  deferri  ad  hepar,  quo  non  exislente,  neque 

etiam  potefl  atimentum  verti  infiangmnem,  &  ob  idycum  iam  in  ventricu- 

lo  fuerit  elaboratumydelatum  ad  intefiina,apparet  chylofum  excrementum: 

fiubtiie  ,  quia  hurnor  ferofim  nonpotefl  ad  hepar  ferrihepatis  venis  obslru- 

clis.  Plurima  funt,  quia,  cum  non  fiat  feparatio  excrementorum  a  bono, 

fimul  omnia  per  inteftinaeuacuantur.Veiba  Auicenna2,quse  dcfumuntur 

ex  lib.^.Fen  i^.tratl.i.  cap,$.  vbitradit  figna  obftru&ioms  hepatis  hunc 

in  modum.  Et  illay  ejuA  eft  ex  eo,quodexpeliitm\  eft^vt  fit  egeslio  fubtiiis9 

chytofa,plurima  :  fiubtilis  {jitidem>  quoniam  aquofitas  cholericanon  inuenit 

viam  ad  hepar  ,  fied  chylofia  ,  quoyiiam  hepatts  operatio  non  pr&ualet  in 

ipfoita,vt  conuertatur  ipfitm  a  fua  chylofitate  adfanguinern.  Multa  veror 

quoniam  iUiyruim  eflproprietas  ,  ?Jt  in  egefiione f&x  expellatur,  iam  addi- 

tum  eft  illudyCuim  proprietas  eflyvt  penetret  adhepar,  &  conuertatur  plu- 

rimum  eim  infianguinem  ,  &  feparetur  plurimurn  eim  aquofi:as  fatlumy& 

fepareturparseim  choLrafacha,  &  pars  eimfat^iamelamhoiia^  &  hoc  to- 

tum  additur  ad  illud  ,   cuim  proprietas  efl  ,  vt  egrediatur  faflum  egefiioy 

quzre  muttiplitatur  eim  nocumentum.  Hx'c  omnia  Aniccnna  defumpfit 

a  G.tlcno  8.  method.  cap.-j.  in  quo  capi:e  poft  mulra,  hcecad  verbara  le- 

gmuur,  rractans  de  hepatc.  Eft  igitur  h<zc  ipfim  facultas  principaliff\ma> 

&  fere  prima,concoquere  videtU  cr,  &  permutare  ,  ac  altcrare,  atqtte  affi- 

mllare  fibi  conueniens  alimentum ,  quam  alterationem  vocamus  ,  cjtt<z  vero 

iuxtdL  hanc  alterationem  remavent  excrementa  ,  eapcr  atiam  facultatem, 

quam  excretiuam^  expulforiam  nominamus>exptllunmr  Ofienfum autem 

•  efl  ,  quhd  h&  farultates  omnes  in  omnibus  fiunt  partib>4s  corporis  per  omne 

vitAiempus.  Omnes  enimfamiliare  fibi  attrahxnt ,  &  atienum  cxccrnunt, 

attratlumqHe  temporis  proceffu  altcrart  ,   qno  tempore  etiam  retinent ,  & 

conslriigtint.   Vocatur  aiuem  aheratio   ipfia   zfcjttequo  ad  fitnilitudinem 

fartks  ,  qui&nmritur^ranjmutatur^concottio^  vbi  vero  tarn partiapponitur, 

V  w  u     z  nutritio,. 


514    Comment.inHiFtoriasEpidcm.Hipp. 

nutritio.  Tandcm  fubdit.  Curn  igiturheparpr*  imbecillitate  ex  ventre  ,  & 
inteslinis  alimentum  trahere  non  poteft,licjuidai&  nondum  iufto  modo  ex- 
ficcata  per  fedem  excemuntur  ,  etfi  quidem  venterfimui  cum  hoc  vifcere 
fuerit  imbecillus.ac  non  probe  concoquens,  crudaifiverb  validus,  concoEU 
yuidem,fid  liquida,propterea  ejttbd  nu/ia3attt  omnino  modica  digeslio  ,  ac 
dittribuiio adhepar  eft  fatla.  Harc,  &  alia  fcribit  Galenus  loco  addu&o, 
qux  digna  funt  memoria.Quibus  fic  ftantibus,non  eft  dicendum  obftru- 
dionem  fui(Tc  in  venis  hepatis,  Ccd  in  fubftrata  vefica,quam  felleam  ap- 
pellaut :  cum  igitur  bile  repleatur,bilem  in  fe  rcceptam  ad  inteftina  poft- 
cadetrudir,  quando  fc  grauari  fenfit,  hincque  fit,  vt  excrcmenta  reddan- 
rur  ,  quia  bilis  ad  inteftina  defcendcns  irritat  facultatem  expultricem. 
Quod  (i  obftruatur,&  bilis  ad  inteftina  non  deferatur,necefTari6  regurgi- 
tat,&  fimul  cum  fanguine  mifta  per  vniuerfum  corpus  defertur,  hincque 
morbus  icterus  dictus,  quolaborauit  segrotansifte  :  tuncnihilcxcernunc 
fic  affe£ti,aut  non  nifi  parum  3c  cum  maxima  difficultatcjck  ratio  eft,quia 
bilis  cura  non  poilitad  intcftina  defcendcre,  non  irritat  eorum  expultri- 
cem  facultatem,&  ob  id  remanet,veluri  mortua,&  quomagis  retinentur 
cxcrementa,eo  magis  indurantur  ,  sique  cmitti  contingat  ,  illa  aut  funt 
aiba,aut  cineriria,quoniam  bile  non  tinguntur,qualia  potuerunt  eiTe,qu# 
reddebat  Apollonius.  Hac  de  caufa  colicam  affe&ionem  fieri  contingir, 
vt  pulcherrimc  annotat  Auicenna  lib.2,.  Fen  lytrall.i.cap^.  his  verbis. 
Et  cjuandoque fit  propter  reliquas  caufiis  oppilationis  ,  &  illa3qu&  eft  in  co- 
licafit.propterea  qubd  humor  vifcofm glntinat faciem  meatnstfuare  chole- 
ra  noneffunditur  ad  inteslinai&  htc  eft  illaycuim  caufa  eft  colicajmmb  fiunt 
ambtt  eiux  caufie,  communtcantes  in  caufa  vna>&  eft  oppilatio  prdterita^tidt 
peruenit  ad  meatumfellis^ante^uam  accideret  coiica,&  prohibuit  choieram 
effnndi  adinteslina^  &  abinere  eaipoftquam  ergohtc  fuit  prohibita ,  ad  hoc 
vt  ejfundcretur  ad  inteslina.non  fuerunt  abluta,  &  muitiplicauerunthumi- 
ditates,  &  commoiterunt  colicam  ,  &  accidit ,  vt  cholera  redderet  ad  cor- 
J>U4y(juare cornmouit  iEleritiam.  Res  a  nullis,qu6d  fciam,prim6obferuata, 
quam  ab  Auicenna,cjuod  fa?pitlimc  fiat  colicus  dolor  obfttu&o  intcftino 
duuJeno,per  quod  bilis  peruenit  ad  intcftina.  Ob  candem  caufam  vrinse 
crant  paucavcnucs :  erant  paucee  ,  quia  obftru&io  gibba?  partis  erat  eui- 
dens,ncque  humores  adhuc  potcrant  ira  attcnuari ,  vt  ad  vias  vrin.r  pof- 
fcnt  ferri  :  tam  cnim  erant  cralla,&  vifcida,vt  fi  morbus  fuilfcr  falutatis, 
longifTimo  rcmporis  intcruallo  id  potuilfct  aiTequi,6\:  fi  qux  matcria  pcr- 
tranhbar,illa  crar  admodum  tenuis,  quia  craflTor  non  potcrai  cxitum  ha- 
berc.  Ita^nc  &  alui ,  6V  vcficx  cxcrcmcnta  delidcrabaimir  cum  maximo 
argrotanns  incommodo;  namdnm  nihil  ,  aut  minimnm  cxccrncrcr,  ad- 
cllcrautcm  cxcrcmcntorum  copia  non  obfcura  ,  acccndcrc  ntur  crat  ne- 
ccfliiium  ,  &  vcntriculum  giauarent  ,  liinc  vigilia? :  ncquc  cnim  potcrat 
capur  cllc  a  molcftia  libcrum  in  tanta  ad  fupcras  partes  vapoium  tianf- 
miflione,  &  notarc  Hippocraretn  non  dicere:  vigilem  fuitfc  :  5c  hac  ra- 
tioncquia  marcria  incui  cxiftcnsfuis  vaporibus  potius  poterat  fomni  in- 
cliuatiuncm  fuceic  :  attamcn  luiu  tanra  cft  humoium  copia  granans, 

ctiamli 


Tars  11!.        jEgrotns  XIII.   ^ 

eriamfi  fomnum  non  capere  dicantur,  neque  camen  vigiliis  tam  euiden- 
tcr  capiuntur,  vt  vere  vigilcs  vocentur,fed  inter  fomnum,&  vigiliam  fint, 
veluti  vnufquifque  expcritur,cui  contingat  vefperrino  tempore  plus  ali- 
menti  aflumere,  quam  a  ventriculo  commode  poffit  concoqui,  tunc  dor- 
miunt  quidem,fed  tota  no&e  nouum  quaerentes  fitum,quodammodo  non 
dormiunt :  quando  enim  fymptoma  a  bile  oritur,videbitis  Hippocratem 
dicentem.  Virgil  erat,vigilabat>&  quidfirnile.  Quod  eiTent  flatus  expli- 
cat  per  illam  particulara. 

c  Inflatio  mala  ]  Non  itaaccipercm,vt  fignifieet  tumorcm,veIuti  ali- 
quando  fumitur  ab  Hippocrate  ^.Aphorifm.  comment.^.  quando  ait  Ga- 
lenus  in  comment.  Prifci  etenimper  inflationem ,  Gntce  Sifnftct ,  &  tumo- 
rem  ideminteUigebant.  Neque  noslatct  tnplicem  efle  tumorum  differen- 
tiam  ?  vel  enim  funt  cum  dolore  ,  quos  iuniore$  inflammationes  norai- 
nant :  vel  abfque  dolore  ,  &  duri,qaos  Grxci  fcirrhos  vocant :  vel  fine 
dolore,&  molles,  cfitos  iidem  Grjecicedemata,  id  eft  inflationespeculia- 
riter  appellant,  &  proptcrea  ab  antiquo  vfu  rcceflerunt ,  vt  qui  non  om- 
nia  praeter  naturam  incrcnaenta  fub  vocabulo  inflationis  complfictantur. 
Ego  igitur  hac  tn  parre  non  fumerem  pro  aliquo  ex  tumoribus  a  Gale- 
no  defcriptis  ,  fed  pro  flatuum  copia  infigni.  His  abundafTe  eft  credibilc 
propter  prauam  vidtus  rationem,  qua  vfus  crat,&  praefertim ,  cum  lac  ex 
fui  natura  fir  flatuofum,  &  pauciflimi  finr,  quibus  in  flatus  non  verratur 
dieebat  Galenus  in  loco  fupra  addutto  de  alit.facult.  Itaque  crediderim 
poflTe  nos  vertere  inflationem  pro  copia  flatuum,quse  merito  dicitur  ma- 
la  ,  quoniam  C\  retineantur,incommoda  multa  pariunt,idque  pro  ratione 
fuccorum,aquibus  originem  trahuntmam  aliquando  flatus  eft  valde  fri- 
gidus,&  craflitiem  habens,  a  quo  non  mediocriter  dolent  inteftina  :  Ali- 
qaando  autem  pras  fui  acredine  mordens,do!orem  inducit  vehementem: 
Aliquando  autem  nullaeft  manifefta  qualitate  donarus ,  Ced  fola  diften- 
fione  lasdens.  Huic  originem  traxilTe  ex  materia  crafla  verifimile  eft  ,  fi 
caufam  antecedentem  refpiciamus;  verumetiam  aliquid  fuiiTe  acredinis 
ab  efFccl:u,&confequentibus  apparer,cttm  biliofa  adeflent ,  vt  videbimus 
infra.  At,  vtcunque  elTet  finedtsbio  erat  malainflatio  ,  quia  exitum  non 
habebat :  HincHippocrates  in  lib.i.  Coacarum  text.6.  comment.i.  Infe- 
bribns  flatulentut  ventermalo  eftfiquidem  inclufns  flatm  non  excidit.  Eft 
flatuum  retentio  mala,vt  fignum,  &  vtcaufa.  Primo  modo,  quia  fuperna- 
partes,vtplurimum  giauirer  affliguntur ,  venter  lseditur,cV  praetcrca  ma- 
teria  intus  exiftentediutiits,calorem  concipiens,  internas  inducit  intcm- 
peries.Secundo  modo,quia  (Tgnum  eft  obftructionis  meatuum,cxpultricis 
infirmirarem,aur  intclrinorum  caloris  natiui  exrin&ionevquod  eft  admo- 
dum  petniciofum,verum  in  hoca?grotante  factafuilTe  hancmalam  iv.ftt- 
tionem  acaloreincraiTos  humores  agente,  cuios  caufa  eriam  magna  fitis 
vrgebat,fymptoma  infequens  dolores,vt  notiflimum  cftrleuis  enim  dolor 
pcrfeuerans ,  magnam  porcft  inducerc  firim,  vti  conftat  experientia,cum 
biliofa  quasdam  fuperfluitas  ad  os  ventriculi  confluar,cuius  caufa  fitiunr. 
Verum, fi  iuflammauone  hepatis  laborabat,quod  dcnotant  veiba  illa, 

V  u  u     3  *  Hypo 


5 )  6    Comment.  tn  Hi/lorias  Epidem.  Hipfi 

f  Hypochondrij  dextri  eleuatio  cum  dolore  ]  quoroodo  erat  foporo- 
fus ,  fi  inflammationem  habebat  in  hypochondrio  dextro,  quod  innuic 
per  vetba  pradentia  ,  &  quomodamagna  fitis.  Nulli  dubium  qu6d  ob- 
ftructiones  fiunt  vtplurimum  a  materia  crafla  obftruente  ,  cuius  caufa 
tandem  partis  calore  non  ventilato  efferuefcit  pars  ,  &  inflammatur 
cum  igirur  incipit  tbullitio  illa,  calor  agens  in  materiam  craffam,  tranf- 
mittit  vapores  ad  caput ;  &  fic  perinde  in  fomnum  inclinantyac  pueri  in 
acceffionum  principiis ,  qui  inuaJente  febre  dormiunt  propter  exceiTum 
humiditatis,  hinc  fopor,  Ccd  attenuata  materia,  haud  multo  poft  accendi- 
tur  caput ,  tk  delirant ,  6V  praefertim  grauiore  exiftente  inflammatione, 
quod  cognofcitur  ex  pedum  refrigeratione  :  nam  in  paruis  ,  extrema 
non  refrigerantur,fed  potius  vtuntur;  verum  in  magnis,quia  intus  exar-r 
dcCcit  corpus,extrema  refrigerantur,quoniam  calor  ritu  cucurbirula?  tra- 
hit ,  &  etiam  eadem  ratione  magna  fitis ,  vigente  inflammatione  ,  &  eo 
tempore  mirum  ,  fi  non  delirent ,  grauiflime  capite  affc&o.  Hic  parum 
delirabat ,  nondum  ita  materia  acri  fa£ta  ,  quae  violenrius  cerebri  mem- 
branas  vellicarer.  Omninm  obliuifci  in  morbis,  videtur  frigiditatem  de- 
notare  :  nam  obliuio  fit  a  frigidirate lib.i.dejympt.  caufissap.-j.Fatuitas^ 
obliuio  ex  fr-igiditate.  At,  fi  dicat  quifpiam,  obliuionem  in  motbis  acutis 
faetam  fequi  intenfum  calorem ,  id  quidem  erit  concedendum  per  fe,  fed 
per  accidens  infequitur  rcfrigerationem  ,  quatenus  aliquando  euenit ,  vt 
prxternaturalis  calor ,  deftruens  calorem  natiuum  induens  frigidirarem, 
vt  la&;  conringit ,  quod  a  fole  acefcit.  Eft  aurem  perniciohffimum  Ci^ 
gnum,vt  fcribirur  in  bac  fetlione  text.$7-(\uando  harc  haber.  Obltuio  ma- 
nifcfla  ej},& monfirata  frecjuenter  eflsde  exitialibm  eJfe,quod  repetit  lib.i, 
prorrhet.text.18.in  quo  fic  habet.fr/tf*  extretio  in  non  recordantibm per- 
niciefa.  Vbi  Galenus.  Perniciofum  eftfignumtfuia  etiam  pertft  natu/ alium 
funilionum  intelletlus  ,  quod  idem  habemus  in  Coacis  lib.i.  text.6.  com- 
ment.  i.vbi  fic  legimus.Cfctf/  rigore  non  agnofcere  famiUares^malum  :  ma- 
lurn  cjuocjite  obliuio.N^m  cum  rigot  fiat  natura  tcntanre  aliquam  euacua- 
tioncm,fi  nihil  contingat  iftorum,  6V  argrorans  fiat  obliuiofus  ,  indicium 
cft  naturam  pugna?  ,&  caufr  morbificx  fuccumbere  ,  quo  tcropore  &  ce- 
rcbrum  rcftigeratur,calore  propvio,  &  infuo  refoluro,  fimul  cum  torius 
corpork  calorc.  Iraquc  ipfius  adtiones  Leduntur ,  memoiia  imprimi.s,& 
imaginatio.  IJcm  connngit  criam  deliranribus  quidem  ;  fcdillud  fym- 
|  a  fcqnitnr  runc  calidam  tcmpcricm,&  ficcam  cerebri,&  ifti  ita  riunc 
|  irirmim  nu.bilirarcm,  ck  exhalationumacnmoniam,animo  ve- 

Vci  uivj  hi  a-i  fe  redcunr,remotis  impcdimentis.  Cerebrum 

n,fi  eo  modor<  fiigcrcrur,vix,aur  nc  vix  quidem  reftitui  ^ottft,  cuua 

i?m  conftet  imnudic.ibilc  c(Ic  vititim,  C\  motbo  calido,  HROfbui  fiigidus 

!      ■     :     in  1 .  1 7on  hct  tf.xt.^o.  Ignorantia  curn  rigorcss  obiiui*, 

io  tmnfitiuum  ab  ca  tjUdfymptotnatiCM  cfl  ,  ;  efriget  mione  3  indi- 

[0  1  cuim  non  agnoicaut  familiarcs ,  nccjrc  t  L&oruoi  rccordcn- 

ercbri  rcfri  ne  enafci  id  conftat^  pat<itqut  vtru»qp«  per  ft 

tmcfle  i)  mrtuma^  Ci  ainbo  fimul  funt,  getrnuaii  ptatttMitt*  Cum 

jgitui 


Tars    111.       'JEgrotut    XIII.    517 

igitur  duplicide  caufafiat  obliuio,quid  dicemus  de  hac  obliuione?  Cre- 
diderim  ego  non  elTe  fa&am  a  refrigeratione,quia  fcilicet  extinctus  fue- 
tit  calor  natiuus,  quia  non  tandiu  perduraflet :  crgo  in  hanc  propendc- 
rem  fententiam,ide6  obliuiofum  fuifle,  quia  vacillabat  mente,  neque  ea 
refrigeratio  dicenda  erat  rigor,  quamuis  fumtretur  lato  modo,  quoniam 
noneratfrincipiumacceflionis,  fed  infeqnebatur,  vti  di&um  eft,vim  in- 
flammationis.  Quod  verum  fit,fubdit,  mente  fuiflemotum  ,  quafi  velic 
innuere  ,  etfi  fa&afit  antea  extremorum  refrigeratio  ,  poftea  obliuio, 
non  propterea  extin&um  calorem  putes  ,  quia  non  tandiu  fupernixiifet3 
fed  id  ideo  fa&um,  quia  non  erat  apud  fe,&  hoc  eft  delirantibus  familia- 
re,non  recordari  eorum,qua?  loquuntur,  vti  conftat  Medicinam  facien- 
tibus,  &  a  Galeno  habetur  apertifllmis  verbis  Ub.i,  de  motumufcuiorum 
cap.6.  fic.  Principiumautem  inueniendi  eahoc  faciemta  ,  multos  videli- 
cet  homines  interdum  atliones  quafdam  egijfe  ,  quarum  paulo  poft  penitm 
funt  obliti  :  vt ,  qui  per  metum  ,  aut  ebrietatern  ,  aut  aliquid  aliud generis 
eiufdem  egeruntjiihil  arnplim  eorum>  qu&  egerunt,  dum  in  illis  conftitutio- 
nibm  erantjrecordantur.  Caufaautem^vt  mihividetur  eft,quod  non  intenti 
atlinnibm  tota  mente  fuerint.  Pars  enim  anim&  imagtnatiua^  qu&cunque  ea 
fitth&c  eadem  &  recordari  videtur,Si  itaque  infignes  imprejfiones  rerum  in 
imaginationibm  acceperityconferuat  perpetuo\atque  id  quidemeft  memoria 
tenere  :  ftn  vero  obfcurai,  &  penitm  fuperficiariMjion  conferuat>&  hoc  eft 
cbliuifci :  Subdir.  Et  ob  hanc  caufam,  in  curujra,  ebrietatibm>timortbtut 
phrenitidibm  ,  &  omnino  in  vehementibm  animi  affetlibm  ,  nullim  eorum, 
quA  egerintjmpofterum  amplim  meminerunt.  Poftea.  Nam^qui  mente  er~ 
rantyloquuntur^vadunt,  &  omnes  motvu  voluntarios  obeunt :  fed,ne  hi  qui- 
dem,  cumad  ingeniumredierint,  amplim  meminerum,  qu&egerint.  Ergo 
fuit  obliuiofus,quia  mente  mouebatur.vt  ait  Hippocrates. 

g  Ad  diem  decimumquartnm  ]  Nefcio  ,  quomodo  dicat  Hippocrates 
hnnc  segrotantem  die  decimoquai  to  decubuille  ,  quafi  ante  hunc  diem 
re&us  eifct.  Verum  ego  fic  refponderem.  Adhuc  non  peruenerat  ad  eum 
diem  ,  in  quo  magna  falutis  fpes  poteft  fubefte  ,  quod  fpecTat  ad  morbos 
acutos.  Itaque,cum  eo  die  riguerit ,  fine  dubio  fperafiet  Medicus  potuifte. 
fequi  rigorem  aliquam  infignem,&  commodam  euacuationem  ,  quxetfi 
diceretur  fymptomatiea  ,  proprerea  non  impediebat  id  ,  quin  fequeretur 
aliqua  morbi  alleuatio,vt  inde  fpes  melioris  conciperetur.  At  cura  fuper- 
uenerit  rigor  in  die  decretorio  ,  cVfubfequura  fit  euacuatio  per  aluum, 
quam  perdurafTe  a  decimaquarta  die  antea  fcribit,&  ab  haceuacuatione, 
non  tanrum  non  fuerit  alleuatus ,  fed  potius  apparuerint  omnia  co&ioni 
contraria,&  funefta,tunc  quidemmeritopoterat  dicerc  Medicus,verede- 
cubuilTe  cum  nonamplius  furrecturus  eiTet.  Confirmat  hoc  Hippocra- 
tes  \Aphorifm.  text.46.  hunc  in  modum  fcribens.  Sirigoraccidat3  tgro 
tamdebilifebre  non  deficienteJethale.Ei  notanda  particula  illa  :  dgro  iam 
dcbili :  quia  fi  non  fiat  euacuatio  ,  malum  ,  fi  fiat,peflimum  ,  cum  omnis 
euacuatio  in  virtute  languida  fit  pelTima.Febris,an  defecerit  ex  textu  eli- 
cimus,quando  increuit  morbus,cum  grauioribus  accidentibus,poftquam 

infaniit, 


52.8    Comrnent.in  HiBorias  Epidem.Hipp. 

infaniit,&  hoc  denotat  illam  obliuionem,  vt  diximus ,  originem  traxific 
ex  delirio,&  vt  oftendat  grauitatemdelirij*,  addit,pertnrbatum  fuiiFe,cla- 
mafTe.  Omnia  hacc  capitis  auctam  affectionem  clarc  demonftrabant ,  & 
Galenus  i.acut.comment.45 .inquit.  Perturbatio  periculofffima  eft^uando 
tiutla  posleafubfequitur  euacuatio ,quia  folent  h&cpr&cederc  crifes:at  quan- 
do  erat  expetlanda  crifis,  omnibw  adperniciem  tendentibits.  Quod  C\  fu- 
dor  erupit,procul  dubio,aut  fuit  frigidus,aut  peflimse  conditionis,&  for- 
tafTeerat  paucus,ob  hocque  damnandus :  fcribit  enim  fimpliciter. 

h  Riirfm  fudor^  ]  Fortafse  etiam  circa  caput,iam  virtutcdebilitata,  & 
ob  hanc  rem  foporofus  factus:  eft  enim  in  imbecillitate  varius  quidem 
naturae  motus,  quo  tempore  infurgit  ad  pugnam  peccantis  materiar,  ali- 
quando  delirant,furgunt,clamant  ;  verum,cum  diutius  impetumfuftine- 
re  nonpoflit  natura,interquiefcunt  accidentia,ipfa  cedentc,  &  tunc  fiunt 
veluti  foporofi,quo  tempore  facpiflimc  concipitur  fpes  melioris  conditio- 
nis,fed  falfa.Si  aliud  debebatcapitis  affectionem  alleuare,  erataluimotio 
&  larga,id  autem  euenit,quando  fuccedir  natura  operante,non  eo  modo, 
quo  nunc,irritata :  nam  non  fuit  fignum  roboris  ipfius ,  fed  euidentis  dc- 
prcflionis ,  cum  pernicics  «groti  eo  magis  manifeftaretur  ,  qu6  largior 
cuacuatio  apparebat :  nequc  mirum  id  ita  fuifte  fadt.um,interna  exiftenrc 
inflammatione,  quia  aut  fuppuratio  fuccedit,  aut  virtutis  cafus :  praetcreifc 
alimenticorruptionem,  co&ionis,&diftributionis  defcctum  ,  veletiam, 
quod  peflimum  eft,facultatis  hepaticae  refoliuionem  oftendit,  cum  adhuc 
cirent  cruda,praeter  id,multa,copiam,mera,  flagrantem  inrernam  difpofi- 
tionem  dcnotantia.Si  quid  aliud  naturalis  facultatis  difpofitionem  deno- 
tare  potcrat,erat  excrementorum  varietas,quac,  etfivarictatem  humorum 
demonftraret ,  fimul  etiam  imbecillitatis  facultatis  fignnm  poterat  efle; 
verum  illud  erat  dererius  excemi  cxcrementa  tam  maligna  ,  ex  quibus 
vnufquifque  potcratargnere  prauam  corporis  difpofitionem  ,  &  dclete- 
riam  humorum  qualitarem  tam  pcr  aluum  ,  quam  per  vias  vrinae  exeun- 
tium*  vrinae  enim  erant  nigtae ,  tenues,  de  quibus  excrementis  vtriufque 
partis  iam  alias  fumus  eloquuti  in  fupericribus.  Hoc  crit  fatis  diccre  ab 
huiufmodi  excremenris  pofle  nos  facile  cheucnire  in  cognitionem  hepar 
vtraquc  partc  malc  fuifle  affe&um  ,  fcilicct  parte  caua  ,  &  parte  gibba. 
Auiccnna //£.$.  Fen  14.  tracl.$.  cap.i.  vult  partis  gibbas  atfedioncm  elTe 
deteriorem.quam  partis  caua*,dum  inquit.  Et  apoftcma  quidcm  ,  cjuodefi 
in glbbofitate^deterim  cft  apoftemate^uod  eft  apud  concauitatem  j  Vci  11  m 
fcirc  oporrct  ab  vtraque  partc  impcnderc  peiiculum  :  at  quemadmodum 
inrcr  catcras  facul-rarcs  vitalis  cft  prarcipu.t  ;  ira  qui  morbi  fpectant,  ad 
facultatcm  viralem,ij  funt  dctcriorcs  :  modo.non  immcrito  dicunr  gibbae 
lafioncm  cllc  pcriculofiorcm  ,  quia  caua  affcctus  facir ,  vt  agrorans  fit 
inappcrcns,naufcabundus,euomat  bilcm,  fixiat  quammaximc  :  (cd  gibbac 
inflammaiio  ,  de  hac  nunc  intclligo  ,  dolorcm  maiorcm  fncit  inrcr  fpi- 
rtttdfttn  :  ralis  cft  magis  molcfta  ,  6V  dolor  ad  iugulum  protcnditur.  Harc 
accidcnria  communicanrur  vitali  faculrati ,  &  ob  id  purant  grauiorcm 
cfli  afFcctioncm  gibbar  partis ,  quamconcaua: :  vos  vciu  vrramqu*  affc- 

&ioncn* 


ParsIIL       ^Egrotm  XUI.     519 

dVonem  plurimi  facice,etiamfi  vere,  ratione  facultatis  magis  timenda  fit 
gibbae ,  quam  caua?  inflammatio.  Sed  veniamus  ad  textum.  Erat  in  hoc 
«grotance  afFedta  pars  gibba,&  pars  caua  :  neque  dicat  quis  potuifle  ex- 
crementa  haecdemandari  ad  hepar  fine  partis  principistefione,  quia  hoe 
concedimus  :  neque  enim  neceflarium  cft,vt  materia  feratur  ad  aliquam 
partem,tanquam  adterminum  ad  quem,  fed  farpiffime  vniuerfumcorpus 
expurgatur  per  illara  partem,fine  illius  partis  noxa :  at  in  hoc  aegrotante 
non  eadem  erac  ratio  ,  fed  concurrebat  noxa  partis  principis ,  vt  iam  ex 
ta&u  conftare  porerar,&  ex  accidcntibus,cum  appareret  manifefte  vtram- 
que  partem  munere  fuo  minus  bene  fungi ,  cum  vtraqueexcrementa  ef- 
fenc  cruda.Vtinas  crant  tenues :  Alui  excrementa  eranr  cruda.Hoc  perti- 
netad  facultatem  naturalem,qua»  prsecipue  rcfidecin  hepate,&  cum  pars 
gibba  per  vrinas,caua  per  aluum  foleat  purgari,  vtrumque  extitit  in  hac 
euacuacione  :  praecerea  fuic  peffima  in  hepatis  inflammationealuum  mo- 
ueri,non  quia  non  poffit  iuuare,fi  fieret  apparecibus  fignis  co&ionis,  fed 
quia  in  principio  deterrima  eft :  ita  Galenus  lib.i.  prorrhet  commem.58. 
docet,fic  (cribens.  Nempe  aluus  in  quouis  morbo  profluens  fine  quidem 
coctionis  fignis,  quae  farpius  audiuiftis  ,  nihil  iuuat :  fi  ver6  implacidius 
operatafuerit,  praeter  id,quod  nihil  iuuat,  noxam  etiam  attulit.  Cum  his 
vero  iuuac,magifque  fi  contriftans  humor  vacuetur,  atque  adhuc  magis, 
fi  aeger  poft  euacuationem  fit  placidior,  certiufque,  cum  in  dieiudicato- 
rio  apparuerit  quippiam  ,  qu6d  per  indiccm  fignificatum  fuerit.  His  fic 
exiftentibus,  eft  cerciflimum  hanc  euacuationem  fuifle  non  tantum  inu- 
tilera,quia  nihil  iuuerit  >  verum,&  perniciofam,  cum  noxam  euidentem 
attulerit,  cum  poft  euacuationcm  fuerit  implacidus  j  &  addit  mulium  ,  vt 
denotet  efTectum  euacuationis :  At  quomodo  poterant  aeruginofa,  pin- 
guia,nigra,  virulenta  iuuare,crudo  morbo  exiftente  ,  de  qua  re  alias  cuni 
Hippocrate,&  Galeno  di&um  eft.  Nec  fufficit  dixifle  calia  fuilTe,  qualia 
defcripfic ,  fed  etiara  addit. 

*  Tandem  UEiiJimiles  reddere  viftu  efl  ]  Hoc  eft  in  conipicuo  cxcre- 
menta  aliquando  reddi,  qualia  func  edulia,quibus  vtimur ,  quo  exiftente 
poflemus  dicere,quia  ladte  vfus  fit  mulco,caliaemifi(Teexcremenca,quern- 
admodum  vidi  multos,longo  vfu  pti(Tanse,alba  habuifle  excrementa  :  ita 
canes  cx  oflium  efu  alba  emittunt  excrementa,  quod  tamcn,neque  fem- 
per  verum  eft,fed  hepate  adtuante,&  in  febricitantibus  infantibus  (xpiC- 
fimc,  quar  per  aluum  excernuntur,  alias  flaua,  alias  viridia,  &  tamen  folo 
ladte  vefcuntur.Ego  ver6,non  propterea  alba  fuifle  excrementa  dicerem, 
quia  raulto  ladte  fuerit  vfus :  cur  enim  talia  non  erant  a  principio.  Pra> 
terea>,  cur  in  tam  seftuanti  difpofitione  non  eft  corruptum  lac,  &  verfum 
in  bilem,quod  familiariffiraum  eft,  pratfertim  in  iis,  qui  obftructionibus 
laborant,&  aliquem  habent  calorem  in  hepate:cur  priusfucrunt  biliofa?, 
poftea  nigrac ,  deinde  virulentae ,  &  tandem  laclicae  excrctiones.  Sed  mo- 
dumloquendiHippocratis  diligenterobferuarem.  Ad  quid  addere,poft- 
quam  enarrauit  quahtacera  excrementorum  ,  (Tandem  Utli  Jlmiles) 
Multum  apud  me  vaknt  verba  ilia,&  vult  dicere  quid  fimile.  S\  vis  co- 

Xxx  gnoicere 


5jo     Comment.  in  Hiftorias  Efidem.Hipp. 

gnofcere  quantus  efletaeftusinternus  ,  obferua  excrcmenta  ,  quae  prim& 

facrunt  biliofa.  Hxc  non  omnino  improbanda.  Poftea  apparuere  dete- 

riora  ,  &  maiorcm  calorem  indicantia  ,  cum  eflent  nigra  :  fed  peiora  in 

dies:  neque  enim  eodem  die  tam  varia  fuerunt,quse  exccrnebantur>cum 

hoca  decimoquarto  ad  vigefimumquartum  euenerit ,  quo  intermedio 

tempore  fa&a  funt  aeruginofa,  quas  quantopere  erant  improbanda,  cer- 

tum  eft  omnibus  Medicinam  proficentibus :  nam  in  morbis  ,  quo  plura, 

&  lethalia  figna  coeunt,  e6  certius  mortis  pnefagium  eft  ,  vti  exHippo- 

crate  habetur  in  lib.i.Coacarum.  text.16.his  verbis.  Signis  lethalibus  iam 

editis,tremores  paruiy&  vornitm  aruginofus.  Poft  hsec  tandem  fadte  func 

lacfteaj  excrcriones,  non  ob  alimencum  ,  fed  propter  vehementiorem  ca- 

lorem,au&a  internainflammationc,ckbile  ad  caput  delata.Haec  raliafie- 

t\  confueuerunt ,  aut  propter  obftru&ionem  veficse  felleae,  vt  vult  Gale- 

Xiwsjib.i.prognoft.comment.io.  Candiday\v\Q^\x.yhaudquaquamdecHmbere 

croceam  de  iecore  biiemin  ventris  fedcs  fignificat.  Aut  propter  delatio- 

nem  bilis  ad  fupernas  parccs ,  aut  propter  edulia  ,  &  huic  propter  fecun- 

dam  caufam  fa£ta  funt  talia  ,  vt  Archecrati  contigiflfe  narrat  Hippocra* 

tes  idib.prorrhet.text.il,.  Ibi  Hippocrates  fic  habet.  Vhreniticis  alba  de- 

ieclio  malttmjVt  Archecrati:  an&  in  his  veternuts  fiat  f  Rigor  in  his  pejfi- 

mus.  Addam  libentiffime  verba  Galeni ,  ne  adolefcentes  longius  petant. 

Ouod  albd  deiec~lionesy&  ob  clborum  colorem  fiantJHquido  conftatividimu* 

fiquidem  eosy  cjtti  lac  folum  ingefferunt ,  vel  panem  purum  ,  velchondrurny 

v-el  lupinos,  vel  tale  cjuippiam,  deiefiionem  habere  albam  yfi  hiscomparen* 

tur,qui  lenticulam  cderunt,  vel  brajficam,  vel  decoftum  leporinum  fangtti- 

nem.  At  certe  i/s,  qui  alba  ingejfcrunt  edulia  ,  flauabilis  quidpiam  adue- 

niens  deieftionem  colorat ,  ita  vt  ingeftis  pallidior  effciatur.  Cum  igitttr 

Afedicum  cjuempiam  audieris  dicentemyalbas  effe  morbo  regio  deiccliones, 

ejttod  ad  naturales  eas  comparet^conferatcjue^quodque  ad  collationem  harum 

fermofit  ipfi  oportct.  Atcjtte,  quo  modo  plericjue  alij  Aiedici  deiecliones  in 

morbo  regio  aibas  ficri  dixerunt  \  ita  ,  &  nunc  in  phreneticis  dixit :  quafi 

eat  prorfttsflaua  carere  bile  dtxerit.    Fit  aittem  id  ,  curn  ca  non  amplius  in 

vcntrem  confluat  ,  ftd  vna  cum  fanguine  ,  cjui  in  vniuerfumcorpus  dislri- 

buitur  fitrfum  fcrtur :  idcjue  vel  propter  adftriclionem  cjuandam  eius  ,  ejtti 

bilem  in  ventrem  defert  ,  canalis  ,  veluti  in  morbo  regio  laborantibus  vfu 

cuenit,vcl  propter  vehementcm  ardoremy  cjtti  in  fuperioribus  iecinoris  par- 

tibtts  exiftens  ,  fangttinem  vna  cum  bile  furfum  rapit.  H.wftcnus  G.denus. 

Qn  bus  npertiffimc  conftaic  crcdo  ,  cur  randem  cxcrcmenta  in  Apollo- 

nio  f.icra  fucriiu  la<ftca  ;  cum  cnim  vchcmentifTimo  dclirio  cflct  corrc- 

ptus.fictcc  Aiucmtquia  inflammatio  cxratct  inrcrna,vt  vciba  Hippocratis 

dcnonnr,  quando  antcdcxrimam  dicit,  tWypochondrtj  dextri  clctt.itio  tum 

dolox  fcfiiid  mirnm  ,  furfum  repcntcbilc  ralia  facta  ciIc,pr.T(cnim  ,  ctim 

f>crfcner -llcr  crinm  fcquenribus  (iicbus  :  nam  ctfi  dicar  vigcfimoquarto 
tb  Hflc  I  I  >c  l^on  potcrat  fucm  falutis  arTcrre  ,  fcd  crar  quies  qux- 
datn  naou.r  non  porcntis  amplius  inlurrcic  aducifus  cnufa m  moibifi- 
cam^uia  niluiominus  antcdicla  craiu  cadcm.  I  lic  poicft  adaptari  tcxrus 

Coaiarum 


Tars  III.        JEgrotus  XIII.      531 

Coacarum  lib.i.  text.n.  qui  Cic  legir.  Morbi  infgnis  malis  leuati ,  &  in 
bonis  non  remijfi  difficiles  funt :  nam  vifus  quidem  eft  alleuacus  ,  quia  le- 
uius  haberet,&raliquantulummentis  erat  compos  ,  veiutu  illud  erat  ma- 
ximum,  nunquam  ad  fe  ita  venifle,  vt  recordaretur  eorum ,  quas  agcbat, 
ilgnum  qudd  ingens  ,  &  firmata  eratccrebri  affcclrio  ,  quam  decct  peni- 
mefcere  :  5c  vos  in  asgrotantium  alleuatione  ,  longe  abelTe  debetis  ab 
opinione  vulgi  ,  qui  vnius  horae  alleuamentum  exiftimat  meliotem 
segroti  conditionem  ,  hincque  concipit  fpcm  falutis  :  propterea  dcbetis 
omnia  diligentiflime  expendere,  &  animaduertere ,  an  per  feucret  alleua- 
tio  illa  per  tres  dies,  &  hoc  amplius ,  pro  tempore  morbi ,  ne  coac*U  fitis 
eadcm  die  de  eodem  morbo,&pius  aliter  fentire.  Ecce ,  quomodo  parutn 
durauicilla  alleuatio,quia  erat  infida  ,  neque  erat  morbi  ratione  ,  fed  na- 
turas  depreflione,quia  fubditjrurfumdefipuiiTe  fubito,quafi  velit  innuere 
minimum  temporis  pcrdurafle  illamalleuationem,  fed  repetitis  acciden- 
tibus,virtutis  proftratione  exiftente,merit6fubne£Ht. 

k  Ornnia  in  peius  vertebant  ]  quia  non  amplius  diflblutus  naturalis 
calor  poterat  teftitui,  fcd  omnino  refoluto,  nihil  aliud  erat  reliqui ,  nifi 
vt  deplorata  falute  peflimo  fungeretur  fato  ,  &  vitacaderet ,  quod  pofl 
mulca  perpcfla  conrigit  die  trigefimoquarro ,  quia  natura  robufta  omnes 
caufae  morbificae  conatus,quantum  in  fe  eft,fuftinet,fed  tandem  continuc* 
cau<a  pugnante,neque  vnquam  conquiefcente,  fuccumbat  eft  necefle,  6c 
pradertim  animali  facultate  tam  grautrer  Iaefa  ,  naturali  raale  affccta ,  vt 
ex  continua  euacuatione  alui  conftat.  Parum  refert  hic  quaetere,an  Hip- 
pocrates  fuerit  tempeftiue  vocatus,  necne  :  refert  quidem  vos  monere,vt 
cum  venietis  ad  aegrotantem  ,  antequam  manus  admoueatis ,  virrutem 
cxpendatis,non  tantum  piaefentem,  fed  &  futuram,  &  ita  ad  curationem 
vos  accingatiSjfi  validam  habebitis  :  fin  minus,&  ita  fit  eflentialiter,non 
peraggrauationem,  praedi&o  euentu  ,  facite  quod  per  virtutem  licebir, 
&  vtmagis  exiftimationi  veftrae  confulatis ,  feniores  confulite  Medicos: 
inualuit  enim  vfus  noftcis  temporibus  ,  vt  Ci  aegrotans  poft  grauem  pu- 
gnam  conualefcar ,  hoc  femper  feqnatur  alicuius  Sandi  interceflione, 
quod  quidem  credibile  cft:nam  veluti  Devs  Opt.in  homines  femper,aut 
faepiflime  animaduertit  propterpeccata,ita  faepe  euitent  mortem  interce- 
dentibus  San&is :  veriim  hoc  indignum  eft,  &  graue.  Si  morirur  aegro- 
tans,  Medico  femper  mortem  adfcnbere  immediate  ,  neque  amplius  di- 
cunt  Dcum  Opr.  Max.  noluifle  eifdem  vitam  concedere  •>  Ced  tunc  Medi- 
cus  in  aliquo  Hefecit.  Vos  igitur  ftaum  inuifenres  aegrotanres  iubcte ,  vt 
confiteantur  peccata,quia  placata  diuina  ita,  morbi  non  ita  faeutunt,  &  fi 
permittente  Deo  id  fiac,vt  ab  omni  culpa  vos  vindicetis,  fentores,vtdixi, 
vocados  curate,  neqtte  corum  firis,qui  ahorum  a&iones  damnantes  nihii 
boni  putanr,nifi  quod  ipfi  faciunr.  Modefte  igirur  agite,&  diuinam  pro- 
uidcnriam  cxorate  ,  vt  vobifcum  femper  fit  in  curationibu3 ,  neque  vn- 
quam  tribuite  vobis  felices  curationum  euentus  ,  quta  omnia  defuper 
veniunt,cx:  muk6  magis,  cum  moibos  habcbitis  contumaces,  vt  erathic 
i^poilonij. 

X  x  x     x  Cttratfo 


53 1    Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipf. 

Curatio. 

IN  huius  argroti  curatione  duo  erant  fpeftanda  ,morbus  prarfens  ,& 
morbusimminens  :  verum,fi  quis  praefentem  morbum,  videlicet  vifce- 
rum  obftru&ionem  curaflet,  finc  dubio  futurum  prohibuiflet ,  neqne  in 
febrem  incidiflet.  At  eft  hominum  quoddam  genus  ,  qui  quo  magis  in 
victu  dclinquunr,  co  magis  fc  ia&ant,  Medicum  veluti  negligcntes  ,  ipfi 
autem  facpillime  luunt  pcenas.  In  huiufmodi  igitur  cafibus  illud  impri- 
mis  ftudcre  oportet  ,  vt  caueant  ab  erratis  ,  quia  funt  irrita  omnia  ,  nifi 
habeamus  aegrotantem  obfequcntem  :  Cm  minus ,  melius  eft  curationem 
non  tentare  ,  quam  cum  dignitatis  dctrimento  eandem  aggredi.  Ergo 
fupponentibus  nobis  potuiflc  curari  hunc  cegrotantem  ,  erant  ncceflariar 
euacuationes  per  medicamenta  ,  vt  congeftae  cruditates  poflent  a  cor- 
pore  tolli,  ad  quod  opus  perficicndum  exhibuiflera  medicamentum  eiuf- 
modi ,  1/L.  fyrup.  de  cich.Guglielmi^cnm  rhabar.  completi ,  mellis  roffolut. 
ana  %).fi.diacat.^.).cum  aqua  capill.venfalla  potione.  Poft  hoc,parafiem 
medicamcntum  alterans  tale,  OjCfyrup.de  cich.Gugliclmifimpl.oxym.fim> 
ex  melle  Hifpano  ana.  §.  ;.  decotlsonis  foliorum  agrimon.  bethonica,  capill, 
ven.boraginis^radscum  afftaragorum>paJfularumyhordei,fem.coriandro  um 
^MjSs.mifcc.  In  talibus  cnimcafibus  maiore  fyrupi  quantitatc  eft  opus, 
quia  morbus  eft  contumax.  Interim  interrogaflcm  ggrotantem  ,  an  eflec 
afluetus  euacuationi  hxmorrhoi Jum,  quam  ftatim  tentaiTem,  fi  habuiflec 
familiarem.  Vidi  alfquando  fadfcos  homines  ictericos  ex  retcnta  hac  eua- 
cuatione.  Quod  fi  in  hoc  non  erat  hsec  caufa  ,  non  fuiflem  veritus  ex 
brachio  fanguinem  extrahere:  hocenim  modo  curat  obftructiones  Ga- 
Itnus  S.meth.cap.^..  Aliquoj  fyrupisaflumptis,  &  fanguine  iterato  miflb, 
purgansexhibuiflem  ex  \.itj.  mellu  roffoiuentis  ,  &  §.;.  dsacat.  dijfolmo 
medicamento  ctim  infufione  %.if.  rhabar.  opt.  in  aqua  agrim .  fatla.  pra?ftac 
enim  in  huiufmodi  obftructionibus  placidioiibus  vti  medicamcntis, 
quia  aliquando  agirata  violcntius  matcria  fcbres  accenduntur ,  &  ob  id 
vidi  cgo  melius  ,  &  tutius  fuifle  actum  ,  fi  dum  vigct  obftru&io  ,  fenfim 
deoblhucndo  procedamus  ,  fi  tamcn  iis  temporibus  aluusplus  iufto  (it 
a  dftricta.  Hoc  pra:ftito ,  quia  materia  non  poreft  tam  facilc  educi,  opcrac- 
prctium  fuiflet,alterantibus  denuo  vti ;  &  fic  fenfim  alrerando,&  fenfim 
cuacuandocurationcm  contnmaciflimjeobftruc^ionis  tentarc.  Itaquc  irc- 
raflcm  fyrstpos  ex  duabtis  racidibus  >fyrupum  de  agrimonio  ,  cttm  decoUo 
agrimonij  pentaphylliyradicibus  afyaragorum,  petrofclini  ,graminisyfolio- 
riun  cetrath.  radium  capparum  ,  cu?n  portione  tamarifci  ,  &  fraxini  ,  & 
ficpoflharc,  rcpctitoplacidomcdicamcnto,dcucniflem  poilcaad  ca,  qnac 
intcrius  alliimpta,&  cxccrius  admota,  difficilcs  obftrudcioncs  rollerc  (unt 
apra.  Huiufmodi  coinmcndatur.  1/L.chalybis  \.Vtij.  molatttr  fuperpor- 
phyrite  fttbtilijfime  cum  aceto  ,  dcsndc  fsccetur  adfolem,  aut  igncm  \  C"  fic 
ffpttes  itcretstr.  Poftca  1£,  limaturd.fic  prAparate.  i.if.  cinnamomi,  nsicu 
conditd  an  z.iij.rhabar.^  ij.  Jpuicrum  M  omatici  rc/ati  5.  ///.  mellis  optimi, 

faccari 


Pars  III.        r&grotH5  XIII.     535 

faccari  albiffimi  ana  fb.  j.  mifcey&  lemo  ignefiat  elefluarium.  Sumatur  ad 
5.n\  &  exerceat  corpus  pofl  ajfumptum  medicamentum,&  ficfequatur  per 
dies  triginta ,  &  hoc  amplius.  Inter  caetera  commendatur  $/>*>«*  tartari 
legitime  paratus  ad  3.  ;.  vel  eiufdem  liquor  ad  3.;.  cum  aqua  chelidontA, 
velfumaria.  Itcm  %£.  conferuA  cetracb.  |.y.  trochifc.  de  capparibtu  5.;. 
fbecierum  diarrhodon  Abbatis^fpec.diagaiangA  an.  3;.n\  limatura  chalybis 
macerata  in  aceto,&  tenmjfime  trita  ^.iif./eminumportulatA  5.  j.  tumfy- 
rupo  acetoftfimpl.fiat  elecluarium  ifumaturad  auellana  quantitaiem%fu~ 
perbibendo  aaua  portulatA>aut  tamarifci  parum.Neque  hoc  vinum  irapro- 
batur.  ^C.  Vini  albi  tb.  x.  aqua  cetrach.  tb.  i/.  radicum  ajparagorum, 
filicis,capparum  an.  \>).fol.  cichor.  cetrach.  agrim.ana  M.j.  ellebori  nigri 
5. ij.  epitbini,  cyperi  §,;.  cinnamomi ,  maceris  fingulorum  3.  i/.  bulliant  in 
duplici  vafe  vfque  ad  confumptionem  >fextApartis,  deindeper  noEkem  ma- 
cerenturi&  fatla  diligenti  expreffione%&  colatura>ponatur  vinum  in  phia- 
la  vitrea  ,  &  addatur  chalybis  prAparati  tb. ;.  poflea  diligenter  vas  cbtu- 
retur,  &  in  ftuffa  fumaria  per  decem  dies  teneatur  yquotidie  vasdiligenter 
femper  quaJfando.Vfus  huius  vini  eft>vtfingulo  mane  ^vj.vel  vij.pro  Agro- 
tantis  captufumantur.  Hunc  in  modum  ctiam  medicamentum  praspara- 
tum  laudatur.  lf>.  rafura  chalybis  pfAparati  g.#.  dlarrhodon  Aboatis  j^.fl. 
agarici  recent.  trochif  rhabar.  an  3.  ij.fyrupi  de  corticibus  citri  ,  quantum 
fatis,  & fiat  elclluarium.  Huius  capiat  in  mane  per  aliquot  dies  3.;.  vfque 
ad  ^.tf.  &  fuperbibat  bauffum  vini generofi  albi.  Vel  ^C.  chalybis  prapa- 
rati  cum  aceto  ,ammoniaci  an.^  G.pulueris  cetrach.tamarifiian3.if.  rba- 
bar.opt.%  ;.  cum  aceto  fcilliticoy  fiant  pilulAoUo  pro  duabus  vicibus  ,  &fic 
per  quindecim  dies.  Neque  improbatur  vfus  terebintbinA  lotA  cum  vino 
^.j.fi.Jaccari  opt.puluerizat^.G.  fiant  pulula.Accipias  $.j.fingulisyvel  al- 
ternis  diebus.  Hsec,&  alia  interna  medicamenta  proponuntur,quae  vnuf- 
quifquehabere  potefta  psadUcantibus.  Exterius  hepati  proficuum  fuiflet 
emplaftrum  ex  meliloto.  Aut  Tfi.farinA.fem.  liniyflorum  chamAmelipulue» 
rizati,farinA  hordei  an.^.iiif.cum  oieo  abfinthijy  rofarum,JpicA  q.ffiat  em- 
plaftrum  ,  &  hepati  tumefatto  admoueatur.  Lieni  conuenijfet  ceratum  ex 
ammoniacoyex gumma  clemi.  Vnctiones  ex  oleo  amyg.amararum  exvrina 
pueri  cumfucco  cucurbitA  filueftris .  Aquafabrorum.  Haec  ita  iuuat ,  vt  di- 
cant  aliqui  vfu  capparum  ,  &  potione  aquae ,  fn  qua  faber  ferrarius  faspe 
candcns  ferrum  cxtinguit  per  aiinunv,  contumaciflimos  lienis  tumores 
fuifle  liquatos  ,  &  integre  folutos.  Haec,  &  alia  poterant  fieri  antequam 
febris  acccnderetur ,  qua  curatione  fortaffe  ,  &  bona  vic"his  ratione  pro- 
hibui(Tet,quo  minus  fuifTetfuccenfa  fcbris,qualis  defcribitur.  Febremo- 
d6  fuccenfa,quam  celerrime  erat  fubueniendum  iis,pracfidiis,  quaemultis 
profuidc  vidimus ,  efseutque  referandi  vias  obftru&as  vim  habentia,ve- 
rum  rcfpicercnt  acuticm  febris.  Itaque  in  confimilibus  cafibus  ftatim 
confugiflem  ad  venas  fectioncm  ,  extracto  fanguine  pro  virtutis  robore, 
&  morbi  magnitudine,  quo  pr&ftiro ;  nifi  aluus  probe  iret ,  propinaftem 
medicamentum  ex  manna,&:  lcnitiuo,  autdiacatholiconc,  dilloluta  cum 
aqua  agrim.  in  qua  decoxerint  folia  abfinthij,  &  puluis  fcm.  citri.  Poftea 

X  x  x     3  deueniifem 


55  4     CommentAn  Htftorias  Epidem.Hipf. 

dcueni(Tem  ad  deobftruentia  :  hor«m  enim  opus  eft  anguftiores  vias  ex* 

pedire,abftergere,  il  quid  glutinofi  vafi  inhxferit  ,  humorumque  craffi- 

tiem  extenuare,&  incidere,vt  Galenus  de  bonitatey&  vitiofHccorum.  Ve- 

rum  ,  quoniam ,  eodem  dtcente  ,  frequens  coi  vm  vfns  faijguinem  reddit 

ferofum,  aut  atrabiliarium  ;  quia,  praster  id,quod  attenuant,&  incidunr, 

etiam  vchemewcr  calefaciunt  ,  a  quorum  calore  tantum  abcft  vc  humo- 

res  attenuemmsvt  potius  craffiores  fiant,&  pattesfolidiores  exficcentur* 

proptcica  ab  his  erit  abftinendum,&  ratione  obftru&ionis,  &  ratione  fe- 

bris  vehementis,&  potius  ex  vfuerit  oxymel  ,  quod  rantopere  commen- 

dat  in  huinfmodi  cafibus,nullo  impediente  Htiic  addiJiflem  fyrupumde 

cndiuia,qu£  cantopere  hepati  proficua  efi\fyiupum  de  agrimonio,qin  in 

arTedtibushepatisconducit  maximc  ,  iecorisoblrru&ioncs  expurgat ,  8c 

firmat  vifcus,diccbat  Galenus  lib.ydefimpl.medicfacult.cap.p-toprio.EH- 

patoriumjnciui^hcrba  <f/?,  tenniHm  partiumy  incidendi,  extergendicjue  fa~ 

cultatemycitramamfeftam  caliditatem  obtinet ,  qnocirca ifcoris  obftrutlio- 

nes  expnrgat3ineft  itidem  ei,  &  adFlntlio  qu&dam  ,  per  quam  robur  vifceri 

^^V.Vfusprsetereafuiirem  fyrupode  acetof.citri,de  acetofa,  acet.fimpl. 

concinnata  decoctione  ex  acetofa,endiuia,boragine,  ex  gramine,nna  ca- 

praria  ;  aut,fi  vifcera  erant  tam  magna,  ne  incidetet  ln  hydropem  ex  ni- 

mia  potione,  poterant  exhiberi  fyrupi  fine  aquis:exhibito  cochleari  vno, 

aut  altero  pailularum,  ipfis  prius  mundatis  ab  acinis  :  funt  enim  vifceri- 

bus  quammaxime  famiriarcs,  C\  credendum  Galeno  lib.8.  de  comp.medic. 

fecundum  locos.cap.j.  Ca*terum  vua  palTa  contemptilis  videri  poffit ,  ob 

familiarem  eius  vfum  :  at  vero  hoc  ipfum  eam  facit  vtiliorem  :  nam  cum 

familiaris  nobis  fit,in  tantum  adftringens  eft,quantum  optis  habet  vifctis 

afFc&um.Habet  aurem,&  vimconcocloriam  crudorum  humorumJ&  vim 

ccctcendi  maligna,fitqueipfa  haud  facile  putredini  obnoxia,6\:  vltrahaec 

fecundum  totam  fubftantiam  vifceri  ipfi  eft  familiaris ,  &  profpera.  His 

praetciea  addercm,<Sc  radices  graminis,  petrofelini,  folia  pentaphylli,nec 

improbaiTcm  fcordiu.Scmina  quatuor  maiora  frigida,fem.citri,flore6cor- 

diales,  ck  id  genus  alia,  qua?  citra  calorem  vias  poffint  apctire :  nam,  ne- 

que  rationefebiis  valentcr  calida  conucniiTent  ,  &  quia  ante  decimam- 

quaitam  diem  aluus  videbatur  adftricla,  vfus  fuiiTcm  cmollientibus  cly- 

ftctibus  ,  tte  quoniam  ex  longa,  &  diutuma  obftru&ione  ,  tandem  febris 

fuic  concitata  cum  hypochondrij  dcxtri  inflammatione,eam  ob  rcm  leni- 

rc  hcpar  cxpedicbat  etiam  exterius.  Solemus  vti  familiarirer  fucco  ci- 

chorij ,  oleo  rofaceo  ,  cum  portioneomphacij ,  quod  magis  Galeno  arri- 

dct,quani  acctum,quia  fciltLCt  minus  efficax  fit,&  mordax,  &  proptctck 

ctiam  hypochondriis  xftuantibus  magis  commodum  lib.+.  defimpl.med. 

farnlt.  cap.n.  vbi  ha?c  habcntur.  Etinim  ad  hypochondria  ardentia pra- 

ftantius  cft  fuccus  omphacy,  quamaceti,  cjuodnec  violentumynec  firientem 

h.ihcat  fr\giditatcmy  nec  eam  mordaci  admiftamcaliditati.  Licncm  inun- 

xlTmmcdica.ncntis  iamdictis,oleis  calcnubus,diama!mclino,abfiml?Jj, 

capparum.  Oleutn  aUfij.rhi)  fir  ex  abfinthio  Pontico,  quiahoc  pHSftu  ci, 

qaodin  nolttis  rc^toiiibus  nafcitur>  &  proptcrca  cft  admodum  vtile, 

cjuoniara 


Tars  III.       'JEgrotus  XIII.     535 

quoniam  habet  maximam  adftringendi  vim,vt  Galenus  1 3.  method.cjij. 
&  lib.  11. method.cap.16.  Ibi  ita  fcribitur.A7 'os,  fi minima Jujpbcio fitjecur, 
ventriculum ,  laborare,  abfinthium  protinm  oleo  incoquemus>  ac  eas  parti- 
culas  perfundemns.    Cum  autem  duplex  in  omni  abfinthio  facultas ,  &c 
qualitas  fit,vtique  in  Pontico  adftringendi  facultas  non  parua  eft.  In  re- 
liquis  omnibus  amara  quidem  qualitas  vehementiflima,  adftri&io  verd, 
quam  faltem  guftu  agnofcas,autplancobfcura,aut  prorfusnulla  fentitur, 
proinde  Ponticura  ad  iecinoris,&  ventris  phlcgmonas  eligi  praeftat.  Hoc 
pera£fco,vigiliis  erat  prouidendum  omni  genere  reuellentium,&:  maxiroe 
(unt  attendendse  in  morbis  vigiliae ,  erirque  adhibendum  omne  genus 
reuulfionum  ,  quia  hac  curatione  fuiflet  facile  prouifura  imminentibus 
rnalis,nimirum  infania?,qua?  poft  decimamquartamdiem  eft  fa&a.  Si  hi- 
rudines  venis  ani  fuiiTent  applicatar,  fortafTe  bene  eflet  confultum  argra- 
tanti ;  quia,quammaxime  rerrahit  hasc  euacuatio  a  capitc.Inftandum  erat 
alexipharmacis  iam  faspius  di<5tis.  Vosdebetis  his  vti ,  fi  diuites  curate 
contingat,  cum  vtplurimum  multa  cupiant  proponi  remedia,  idque  aut 
quia  diuitiis  affluunt ,  aut  quia  exiftimant  ex  his  maximum  fe  perceptu- 
ros  commodum,  &  ob  id,ne  hxc  prastermittatis ;  nam  fi  contingat  aliur» 
Medicum  vocari  ad  curationem,  &  proponat,  ipsifque  exhibitis,  cafu  na- 
tura  aliquam  moliatur  euacuationem  ,  fine  dubio  morbi  alleuatio  adue- 
nienti  Medko  tribuetur.Proponite  igitur  omnia  remedia,  vt  multiiro  fe- 
ci#e  videaminijverum  in  operando  cauti  eritis,ne  praecipitanter  his  vta- 
mini.  Sunt,qui  ad  fydera  extollant  fmaragdum  in  arTe&ibus  OLphis.  E<?q 
quidem  non  damnoiat  neque  cum  iis  conuenio,  qui  tantopereextollunt; 
verum  neque  id  negligite,ne  quid  peccafle  videamini.Fruftra  haec  omnia 
fuiflent  propofira,nifiin  primis  attenderetur  vi-ctus  ratio,qua:  tenuis  efle 
debebat,  vt  poflent  humores  facientes  obftru&iones  diflipari.  Attenua* 
*t0,fcribit  Galenus  $.//*  G.epidem.  comment.zy.  eft  corporis  euacuatio.Hxc 
fic  multis  modis,fed  praecipue  diasta,  vt  lib.  de  articulis  habemus,  quo  in 
loco  fic  legimus.  Quando  vero  Medicus  deditaopera  attenuare  ,  ac gra* 
cile  corpns  reddere  vult ,  prirnum  id  inedia  coercet.  Verum,  quoniam  no- 
ftri  temporis  homines  non  pollunt  tantam  ferreinediam  ,  cum  tempore 
fanicacis  admodum  fint  intemperantes,propterea  ctiam  tempore  aegritu- 
dinis  feruandam  praecipit  Galcnus  multis  in  locis ,  &  i.in  (y.epidem.  com* 
ment.16.  Inter  caetera  eddia  ,  praefercnda  erat  ptiflana  ,  dummodobene 
fit  pr<eparata,  vti  alias  didtum  eft.  Hanc  exhibet  Galenus  8.  met hod.  & 
dixi  ,  dummodo  fit  bene  praeparata  ,  quia  hordeum  ,  pcrinde  ac  fabx  eft 
flatuoUim  ,  fed  in  hocdiffert ,  qudd  hx  quantumuis  decoquantur ,  nun- 
quam  flacuofuatem  dcponunr,hordeum  autem  probedeco&um  ,  eandem 
deponir  omnino  ,  Galeno  tcfra.lib.acut.comment.iZ.  Ptijfanam,  inquir, 
fiplurimum  incoxeris,  cibnm  haudquaquamftatuofum  efficies.  Et  nos  qui- 
dern  fabaceum  ,  ita  Gixcc  dicunt  ,  neque  fi  tribus  coxeris  diebus  flatu 
yiduum,o'batumquc  reddideris,  maximamque  habet  vim,detergendi,  & 
infarcta  rcfcrandi  ,  vt  loco  citato  manifeftiflime  apparet ,  Ccd  apertiflime 
prac  caueris   confirmat  Galenus  optimam  efle  ptiflanam  in  fcbribns  ar- 

dentibus, 


536     Comment.  inHiftorias  Epidem.Hipp. 

dentibus ,  &  vbi  fitis  ingens  adeft ,  &c  obflru&iones  vchementes ,  lib.  de 
ptt [ffana.cap.^. in  hunc  modum  fcribens.  Vt  rnrfum  hacin  re  ptijfana  reli- 
quis fuperior  exifiat  ,  quod  nullam  dum  manditur  parit  infnauitatem.  Ha- 
bet  quinetiam  lubricitatemeius  praecipueque  cremor,fed  qua:  in  tranfitu 
non  adhcereat  membris.  Oua  efTent  ex  vfu  in  his  cafibus  ,  &  quaecunque 
funt  optimi  :ucci  edulia.  De  ouis  fcribit  Galenus  lib.de  remcd.factle  pa- 
rabilibus  cap.\$.  haberemaximam  vim  humectandi ,  dc  etiam  aliquam 
vim  incidendi,  etfi  modicam,  vtlib.  deptijfana  cap.6.  Ibificlegitur.  At- 
qui  prdter  hanc ,  aliornm  eft  nullum  ex  his,  qu&fiue  medicamentayfine  vt 
alimenta  offerantur  ,  cjuod  vtraqut  htc  poffdeat  3fed  aut  parnm  incidens 
abnnde  humeclabit,  &  nutriet^  qnemadmodnm  panis,  alicayoua>  &  pifics. 
Ergo  aliquo  modo  oua  incjdunt.  Verum  in  hoc  aegrotante  fortafle  mi- 
nus  probarentur .,  cum  crafia  ede  dicat  Galenus  ?nnltu  in  locis,  Vbi  vero 
adfunt  obftru&iones  infignes,huiufmodi  edulia  funt  vitanda.  Qu6d  finc 
craffi  fucci  aperte  confitetnr  Galenus  lib.4.  acut.  0«#rnquit,  &  chondrus 
crajfi  funt  fucci ,  &  boni,&  hnmorum  acrimoniam  infrenant  y  quod  pariter 
habctur  lib.i.acut.cap.6.8c  lib.f.defanitate  tuenda,Hoc  m  loco  ob  id  ab- 
ftinendum  a  multo  ouorum  efu,quia  crafli  funt  admodum  fucci,&  lenti. 
Verum  minimo  negotio  tollitur  haec  controuerfia  ,  cum  ibi  non  fermo- 
nem  habeat  de  recentibus,fed  vetuftis,harc  autemin  vfum  medicum  non 
vcniunt ,  recentia  autem  fic  a  Galeno  commendantur.  Ouarecentiave- 
teribus plurimum  prtftant,  cjuippe  optima/hnt,  vetuftiffima  antem pejfma. 
Lege  capur.De  iifdem  fermonem  habens  Auicenna  hsec  fcribit  lib.de  vi- 
ribus  cordis.  traQ.i.  capite  de  ouis.  Ouafangninem generant  fnbtilem ,  & 
clarnWycito  in  fanguinem  c onuertuntur J&minime  funt  excrementofajmtl- 
ligit  atitem  prarcipue  oua  gallinatnm,  quod  etiam  apud  eundem  legimus 
lib.  1  .Fen  i.dotlr.i.Gc.  Exemplumjpijfi  multi  nntrimenti  eft  onum  elixuTn, 
caro  vaccina.  Exemplum  fubtdis  mnlti  nntrimenti,boni  chymi,  onornm  vi- 
telli,&  vinnm,&  acjna  camis.Ex  quibus  verbis  eriam  poteft  elici,quomo- 
do  fit  intelligendus  Galenus,quandofcribit  ouaejfe  craJf/ncciyScde  qui- 
bus  intelligatur.Quare  porcrant  animose  dari,cum  nutnanr,humedtenr, 
refrigerent,&  fint  boni  fucci,neque  craffi  :  pr«cipue  vitelli,  intelligenti- 
bus  nobis  de  ouis  recentibus  forbilibus,aut  tremulis.  Poft  hacc,  &  aqua 
carnis,  &  quaecunqne  optimi  funt  fucci  in  his  cafibus  funt  eligenda.  Ve- 
rum,  ciimmagis  alimentis  ,  qnam  medicamentis  efTet  infiftendum,rebus 
ad  pcmicicm  in  dies  tendcntibus  ,  ob  hoc  non  cft  ,  quod  dicamus  quo- 
modo  eflet  fuccurrendum  capitisarTedtibus,  quomodo  efTer  fupprimcnda 
aluus  plus  iufto  flucns  ,  cum  eflet  potiiis  colliquatio,  &  ob  hanccaufam 
crat  anima  componenda  ,  vr  Chriftianum  dccet ,  &  huic  rei  prxcipuc  in- 
cumbcndum.  Skquc  lausDco. 


i 


A?Pfi 


Tars  III.       jEgroiu*  XIV.     557 


APPX22T02TfOJcye*(#fiftWo$.  iEGROTVS      XIV. 


N  Kv^Ikco  yuuucu- 

Kt  dvjttTiftClC.  TIKX- 

<rn  JtJuLtx; ,  <£  e/5- 
<&kv\o~zL crrij  (&  *  to- 

I7ffi\d*  7JVftTo\  (peAK&J)lC  >  c£vq. 
KiPahqc  (£  ^aj^Ma  BctpQs  LUT 
oJwutj;.  a,2gt/7rv@»  o!c\  "^qz^-  n" 
ycoTzt,  q  <£  <ntv&&)7JV)  ,  ^  tf  <zir</- 
dvyfyn  Scp  teiffu,  £  ct^oct.  eflf- 
\[/ai/ta.  etoZt)J\ic,  q?  <zffdKu.  wXw 
7Tt7jKcLVil^)COi  Tiz,yt%dJ)is.  (Q.  7nk- 
KlV   £lUUlSU$W.     ZHTtf     \c     VVKJU 

7n>?&d  7m$i\iyt.  kJiv  &K0tui\<jy. 
<&%i  3  hJiyJiTiw  iScrzt  y  cJ%ifA,ow:\ 
Ttj  Tmhtv  KctTivo\.  vgp  Luhcutet, 
te7rj£  ,  ^  7nx,Mv  Sfe\&TZ)\(& ^ 
\\cufjdJict.  (&  Y9i\'m  <&G?V\.oi<n ) 
Mnfoi(n.  TttgctjfCdJim.  /c/J,',  cwcter- 

Uo)  VFQTkOt.  GLKfl*  ^V^gCt.  £J\l\J 
\t\  KctfivOsl.     £*&  clukTi).  /<T  ,  cl@Ct)- 

y©*.  /£',  ctmd-cwi.  (ppivlrtc. 
plimfapuit : d  vrina  refiiterunt 


V  l  1  E  R  Cyzict\ 
qua  gcmelLu  filias 
difficulter  pepe- 
rerat  ,  &  miniis 
ejjet  purgata  ,prjmo  dieinfe- 
brem  incjdit  horridam>  &  acu~ 
tam :  a  capitis,  &  colli  fuberat 
dolorifica  grauitas.  Infomnis 
initio  ,  tacjja ,  tetrica  ,  nec  ad 
animi  &quitatem  potuit  per- 
duci :  b  yrina  tenues  ^fiticulo- 
fa  ^faftidiofafdpenumero :  al* 
um  inconfianter  turbata  ,  rur- 
fumj^  conBitit.  Sexto  die  fub 
noclem  multum  delirauit ,  non 
dormiuit.  Sub  vndecimum  in~ 
fanijt^  rurfm  admentemre~ 
dijt  :  vrind  nigr£  ,  &  tenuesy 
deinde  ahquanto  poft  oleefa  : 
alum  multa,  tenuja,  &  turba- 
ta  excreuit.  Jjhartodecimo 
c  multct  conuulfiones  :  cxire* 
m<z  partes  frigtdd  ,  nihilam- 
yperijt.  Vhrenitis. 


COMMENTARIVS. 


Irarur  aliqnando  vulgns ,  (i  mulicrem  binos  cnixam  fcetns  vi- 
leattfed  multo  mag^S  id  eucivt,(iSchciHhij  obferuationcs  lcg>t, 
^^l^i  qui  rcfert  multa,qua8  vnuraquemque  trahciuin  acimiratiouem, 
(1  iiiiao  pro  veris  onnn  i  funt  habcnda.  Ho£  quidcm  ccrtum  crit,  |>o(Te 
.tnulicrera  &C  quatuor  ederc  foetus ,  dc  hoc  mcis  tcmpovibus  eft  ubfeiua- 

Y  y  y  tura 


5$8     Comment.  in  Htfrortas  Epidem.Hippl 

tum  in  muliere  oppidi  Gambaranas  ,  qua*  quatuor  emifit,  crcs  viuos,  & 
baptizatos  ,  qui  pcr  menfem  vixerunt,quartus  autem,  mulierc  iam  imbe- 
cilla  exiftente  intra  vcerum  decentus  cum  raatre  fuffocatus  eft.  Binos  edi 
non  eft  rarum  ,  eofque  fuperftites,  vc  in  dies  apparec,  cum  ad  fenedtucem 
mulcosperueniire  confpiciamus.  Vltra  hunc  numerum  non  funt  fuperfti- 
tes ,  qu6d  fciam  ,  neque  quod  legerim  hucufque.  Quomodo  autcm  fiac 
hxc  mulciplicatio  fcetuum,  non  adeo  certum,  cum  diuerfae  fint  authoruni 
opiniones.  Alij  dicunt  id  euenire  propter  fcecunditatem  feminis ,  quod 
fciliccty  quemadmodum  granum  rricici ,  alicuiufvc  alterius  feminis  plu- 
res  videmus  plantas  producere  ;  ita  6c  in  femine  humano  contingac, 
quotiefcunque  ferciliflimum  eft.  Alij  referunt  in  vterum  j  quoniam  curo 
recipic  femen,volunc  generari  fcetus,  aut  in  finiftram,  aut  dextram,prouc 
rccipitur,  aut  duos  fi  in  vtramque  recipiatur.  Sunt  qui  tribuant  multa  re- 
ceptacula  diftin&a  vtero  ,  quod  fi  in  duo  ,  aut  rria  receptacula  incidar, 
duos  ,  aut  rrcs  generari  infantes  ,  quam  fententiam  confutat  Ariftot.//£. 
^.de generatione  animalium  cap.4..  qui  fic  ad  verbum  fcribit :  Semen  igi- 
tur  trahi  a  locis  vteri  ,  atque  ob  eam  rem  multa generari  pro  nnmero  loco- 
rnm  ,  &  acetabulorum ,  qua  vmim  nonfunt,opinari3  nihii  rationis  eft,  farpc 
cnim  eodem  in  locogemini  confiftunt  ,ingenere  etiam  multipari ,  cum 
plenus  fcetuum  vterus  fuerit,deinde  alius  ab  alio  iacere  ccrnuntur,  quod 
ex  dilfe&ionibus  patet.  Et  idem  Avi&  fettAo.problcm.prob.$o.  dicit  om- 
nino  e(Te  contra  naturse  legem,  &  ob  id  minus  feruari,quam  in  aliis  ani- 
malibus.  Cur  ,  inquit ,  in  animalium  cAterorum genere  feruari  &que  gemU 
ni poffunt tfuamcjuam  fex*u  fttnt  vtriufque^  inhominum  autem  non  poffunt? 
KcCp.quod  homini  maxima  partm  geminatio  contrafiu  natura  legem  acci- 
dit  :fingtdos  parere fancitum  eft ,  cumingeminis  ipfis  marem,  acf<x.minam 
creari  ornnino  natura  recufat.  Ergo ,  quod  maximc  contra  nacurae  legem 
eft,id  &  imbecillum  efle  ratio  poftulat.Alij  poftea  dicunt  fieri  propter  fc- 
minis  abuudantiam,  quod  dura  diftinguitur,  duos,  trefvegcnerari  infan- 
tes  volunt.  Huius  opinionis  ftlit  Auicenna  lib.$.Fen  21.  trail.i.cap.ij. 
quando  ita  fcribit  :  Et  catifii  cjuidem  in  geminis  eft  fpermati*  multitudo, 
ita  vt  non  fpargatur  ad  duos  ventres  matricis  Jparfione  replente  totum 
fecundumfingularitatem.  Ec  eodem  loco  tracl.  1.  verba  faciens  de  gemi- 
nii.  C*«/2r,inquir,  eorum  eft  multitudo  fpermatis  ,  &  diuifioipfius  in  duoy 
&  fcribit,ctiam  rato  efld  fuperftites  ;  addcns  :&  incolumitas  cjuidem  duo- 
ruvi  fH\ornmyetiam geminorum^non  eft  plurima,fieric/ue  vno  coituynon  plu- 
ribus  affirmat.  Galcnus  pariterfccl.  cjuinta  Aphorifm.  lib.  finit.  Medica 
infiripio  ,  hxc  ad  vcibum  Icgunrur  :  Gignitur  mas,  vt  nonnulli  opinantur, 
poftejitam  cx  dcxtra  partc  fcmen  fucrit  ia  vterum  conitclnm  :  fan/>;u,  cum 
exfiniftra.  Sunt  qui  cxiltimcnt  a  fcminis  pcculiari  remperatura  id  cue- 
nirc.  Sunt  qui  rcfcrant  il*  fupcrfa-tarionem.  In  toropinionibus  non 
vnq-ic  certum  eft » cui  roa£is  fit  adhjcrcnduro,  Verim  fi  crcdendum 
lcno  in  14.  lib.de  vfu  partium  cap.  4.  diccnti  vterum  plurcs  finus 
lnbere,crcden ium  c\  ir  cti.im  fcqui  hoc  fcminis  abun  ■  lantiam.vr  Auiccn- 
na  vult  ,  &  ufctc  Thcodorus    Gaza  fuper  cxp:'.iione  probUmatis  iS. 

lib.  1  o. 


Tars  111.       JEgrotPM  X IV.     539 

lib.io.  Itaque  videcuv  ha?c  opinio  magis  commnnis ,  cui  adhibenda  eric 
fides ,  donec  meliorem  caufam  excogiretis.  Vccunque  fic ,  fiue  vnicus  fic 
fcecus ,  fiue  plures,  hoc  prarcipuum  eft,  C\  mulier  fine  difficultate  pariar, 
quod  faspifllme  obferuaui,  Sc  diebus  elapfis,enamin  nobili  muliere,quge 
geminos  edidic  fcecus  fine  dolore  fere  ,  &  fuperuiuunt  adhuc  ,  erant  au- 
tem  mafculi,quod  maxime  facic  ad  facihorem  parcum.  Aliae  ica  difficulter 
pariunr,  vt  aut  periclitentur,  aut  faltem  mulrum  pariantur.  Id  autem  tri- 
bus  de  caufis  euenit  ,  Galeno  annuencc  lib.  finit.  Medica  inficripto.  Auc 
enim  fic  ratione  muiieris  ,auc  racione  fcecus,aut  ratione  exteriorum.  Ra- 
tione  mulieris,duplici  de  canfa  \  auc  quia  maxime  animi  mcerore  detinea- 
tur  ,  ldque  aut  propter  zelotypiam  ,  quod  frequenciflimum  eft  ,  aut  quia 
mcereat  obalias  caufas.  Secundomodo  ,  quia  aliquo  fic  detentamorbo, 
non  admodum  profperafanitare  fruatur  ,  aut  quia  anguftis  fit  meatibus, 
aut  propter  nimiam  pinguedinem,  aur  qtiia  fit  primipara,aut  vterum  ha- 
beat  affe&um.Ad  hanc  rem  fpectantia  videbis  Petrum  Foreftum  Ub.iS.de 
mHlierummorbis  ,  obferuatione  70.pag.44,  infihol.  Ratione  poftea  fcerus, 
quia  in  vtero  fit  mortuus,  vel  fit  geminus,  aut  monftruofus.  Ratione  ex- 
teriorum,  quando  fciliceteft  vehementifllmum  frigus,aut  calor  immodi- 
cus ,  refolutis  fpiritibus.  Id  autem  praecipue  hfcbetur  ex  Aerio  lib  4fierm. 
4.  cap.  12.  vbi  tractat  de  caufis  difficilis  partus.  Quod  fi  difficiles  partus 
fiunt,  quando  geminati  funt  fcecus,non  fine  caufa  haec  difficulter  peperir, 
cum  fceminae  ellent,  quas  difficilius  egrediunrur,  quia  funt  debiliores,  & 
per  confequens  etiam  difficiliores ,  &  periculofiores  fceminarum  parrus, 
quam  mafculorum  ,  vti  alias  vidimus  ,  &  in  dies  obferuamus,  &  in  duo- 
bus  fiue  dubio  maior  naturae  vis  requiritur ,  quam  in  vno  ,  vti  omnibus 
facile  conftat.  Forta(Te,etfi  id  non  dicat  Hippocrates,tempeftiue  non  fue- 
runt  editi.  At ,  vtcunque  fit,  naturaliter  res  ita  efTe  debet ,  quamuis  in  ali- 
quibus  aliter  apparear  ,  vc  videmus  in  vxore  ferui  cuiufdam  iftius  ciuita- 
tis  ,  quae  per  aliquot  annos  vtero  gerens  ,'prope  tempus  partus  geftat  fce- 
tum  mortuum.  Ad  dics  fex  ,  o&o  ,  ei  fcetet  os,&alia  quse  id  indicant  ex- 
tant  euidenter,  poftea  feliciteremittit ,  neque  impoftcrum  aliud  patitur, 
nifi  virtutis  imbecillitatem  ,  quam  reparare  optimis  eduliis  cft  neceiTa- 
rium.  Anno  1634,  binos  mortuos  eft  enixa,&  haud  multo  p6ft  furrexit  c 
le£to,anno  fequenti  mafculumparturiit  mortuum  fine  noxa.  Verumvi- 
debitis  hoc  infrequens ,  &  rarum  ,  quoniam  C\  naturaliter,  &tcmpeftiue 
parturientes  patiuntur,  quantomagis  abortientes  ,  Ccd  veniamus  adhanc 
mulierem.  Haec  difficulter  peperir,credo  ,  quia  geminatum  habcbat  fce- 
tum.Graue  difficilcparere,fedgraurus  fupprimi  a\partu  puerperia.  Nequ« 
eft  quo  iquis  dicatnon  e(Ie  ranropere  ncceflariam  largam  euacuationem 
in  gcmmato  parru,  quia  fcilicet  mulrum  fauguinis  a  duobus  abfumarur: 
poreft  quidem  tenuior,cVpurior,  qui  facit  pro  fcetuum  nutritionc  cunfu- 
mi,deteriore  relicl:o,&  cgo  eflem  huius  opinionis,  faluo  meliori  confilio, 
dcrerioiem  tunc  eflc  fanguincm  ,quam  in  fimplici  partu,quia  minus  re- 
linquatur  boni  •,  &  ideo  magis  finfle  neceflariam  a  partn  ,  quae  C\  rctinea- 
tur^noneft  nouum  mulieies  lethaliicr  affici,quiaita  quotidiana  compro- 

Y  y  y     1  bat 


540      Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Htpp. 

bac  experientia.  Obiit  mod6  inuenis,  quae  a  partu  nihil  omniro  purgata 

eft,quarco  die,  etti  ftatim  adhibira  fint  conuenientia  medicamenta  ,  con- 

currente  voto  Excellentiflimi  Doctoris  a  S.Petro.Neque  vnicum  poffem 

afferre  exemplum,  nifi  notifTimum  effet  id,etiam  idiotis,  grauiffimcfcili- 

cct  affici  mulietcs  ,  quac  a  partu  non  euacuantur.  Caufa:  fuppreffionis 

menfium  tot  funt ,  vt  bic  non  fit  locus  reccnfendi ,  cum  vnufquifque  pec 

fc  videre  poffit  apud  Actium  lib.^.ferm.^.  cap.51.  &  apud  multos  etiam 

probatiiTimos  au6tores.  Hjec,cum  itaeuenerint,non  mirum,  fi  ita  lethali- 

ter  eft  affe£ta  ,  idque  ex  horrore  cognolcebatur :  eft  enim  horror  enixis 

admodum  familiaris,quando  fcilicet  partus  non  faciles  funt  :  cum  enim 

vterus  fit  neruofus,  horrent  facile,&  propter  fangninis  prauitatem  in  fe- 

bres  incidunt  mali  moris,alia?  citiu$,alia!  tardius  pro  corporis  difpofitio- 

ne,quam  prauiflimam  habuiffe  ex  hoc  poffumus  cognofcere,  quia  vix  eft 

enixa  fcetus ,  quod  ftatim  in  febrem  ab  Hippocrate  defcriptam  inciditi 

cum  accidentibus  enarratis,nimirum. 

a  Statim  capitt6y&  collifitherat  dolorific -a grauit ai .  ]  Maximus  eft  vte- 
ri  confenfus  cum  capitfi',  &  eam  ob  rem  ha?c,  aliaque  fiunt  accidentia,& 
ob  id  fa&a  eft  infomnis ,  propter  capitis  confenfum  a  matcria  illa  adufta 
affectura  ,  veluti  pariter  Fuiffe  tacitam,tetricam  ,  nec  potuiffe  ,  ad  animi 
arquitatcm  perduci.Sequuntur  haec  cffedum  humoris  mclancholici,quod 
ctiam  vidimus  in  hiftoria  mulieris  morofie,  nec  ad  animi  arquiratcm  po- 
tcrat  perduci,quoniam  non  ceffabat  caufa,fi  cnim  mcnfes  fluxiffcnt,om- 
nia  fuiffcnt  fedata. 

b  Vrin&  tenucs  ]  Quaxunque  accidentia  erant,  vnicam  habebanr  cau- 
fam,menfium  retentioncm,&:  quia  veluti  percolabantur  humores,  eranc 
yrina?  tenuesanorbo  etiam  crudo  exiftcnte,nifi  dicamus  fuiffe  dclirij  an- 
tefignanas,de  quibus  alias:&  cum  ebullitio  maxima  effet  in  parnbus  in- 
ternis,eam  ob  rem  fiti  infeftabaturffaftidiofa  vero  ucpcnumero,elatis  va- 
poribus  illis  tctricis  ados  venuiculi.  Intcr  ca?rcra,quod  huicmulieri  fuic 
infeftum,crat  aiui  motio.  Euacuarioin  cnixis  detcrrima,cv  tanra  crat  hu- 
morum  malitia  ,  cui  non  poterat  nacura  dominari ,  vt  aliquando  vehc- 
incnrioi\&  largior  effu  euacuatio,aliquando  viderctur 'fupprclla,  fcd  eia- 
tis  vaporibus  ad  capuc  concirabacur  cLlitium,  &  praccipue  fupprcffa  cua- 
cuationc,maiotc  vaporum  copia  caput  infcftantc  :  obferuamus  enim  na- 
tur.ira  uv)ucrc  ,  &  ccncare  fc  cxiraerc  a  raoleftia  huraorum  pcccantium: 
vciuncum  natura  grauacur,  inordinatc  raouct ,  alias  CXpsllcnte,  ahas  a 
f.ucina  obrUta,nequc  potente,  aut  ad  alias  partcs  inclinanrc  ,  eV  co  tcra- 
pore  videmus  ,  C\  natura  moderctur  humoribus  inurilern  fifti  euacuatio- 
nem,cum  vcro  irricacur,  denuo  redit  euacuatio  ,  maligna  raateria  ftimu- 
I  uuc,&  ob  id  vidccut  incoi.ftur>  n.uuia*  raotus,  &  idto  ctiara  hcbat  fa- 
ib  ciimncio.iKti)  feroper,  quja  illa  vaporura  tianfmimo  non  erat 

a  1  os  vcnrrtculi  perpetua.  Verum  attcnditc  diligcntcj;  >  aluo  mota  in  fe- 
bribus  malignis,  quo;  (um  cua-lat  euacuatio,  quia  nunquam  ferc  fuppri- 
njicui  ftuim  cum  argrotamif  covmnodo,quiti  I  i  natura»  motu  pcr 

patccra  conueniciucitHrccurra;  ftaiimad  aliquam  nobiliorcmjV.ti  apparej 

in 


Tars    III.       JZgrotHt   XIV.    541 

in  hac,cui  cum  ftatim  fupprefTa  fuerit  aluus  rurbata,  id  eft  largiter  fluens, 

caput  euidenter  fufcepit  partem  humorum  afcendentium,  &  pro  fui  qua- 

litate,etiam  fymptoma  induxerunt  intalibus  febribus  minime  afpernen- 

dum,  deiirium  fcilicet,  &  vehemens,  infequens  peccantis  humoris  effer- 

uefcentiam,&  merito  additur^  notlem^non  in  nottefz&fnb  nottemt<\m* 

circa  vefpcras  humor  melancholicus  efFeratur,et/i  etiamTubfequente  dit 

deteriore  ,  nox  folet  e(Te  grauior :  per  impares  enim  mouebacur.  ScA  ad 

quid  adderenon  d-ormiuit :  nonnedelirans,vigilabat.Verumdiligentiam 

Hippocraris  admirari  expedit  in  obferuandis  fymptomatibus.  Duplici  dc 

caufa  hoc  additur,  vt  fcilicct  denotet  perduraife  tota  nodfce  valide,neque 

fuiiFe  ex  iis  deliriis,in  quibns  in  fomnum  fir  inclinatio,&d  fui (Tef uriofuin 

delirium.  Itaque  addit  hoc,  vt  &  vim,  &  perfeucrantiam  delirij  denoter, 

quod  magis  confirmat  modus  loquendi  Hippocratis  ,  dum  vndecimurti 

memorans,  ait  infaniuifle,  quod  perinde  eft  acfi  diceret  dclirium  perfe- 

uerauit  vfque  ad  vndecimum,neque  fedata  eft  capitis  intemperiesjverum 

aucta,cum  in  infaniam  inciderit,  neque  mirumid  euenifte  :  nam  obferua*- 

bitis  vos  in  praxi,quod  maxime  attenderc  debetis :  cum  morbicaufa  non 

tollitur,  8c  vehcmentia  morbi  conquiefcir ,  recurret  haudmulco  poft,  Sc 

grauius  affliget  :  infanire  autem  mulieres  ex  menfium  retentionfcadca 

eft  familiare,  vt  quid  aliud,  multo  magis  a  partu,  retentis  puerpetiis ,  vti 

iam  faspius  vklimus.  Quod  fi  rurfus  ad  mcntemrediit,  qua*  c[aufa  erat  al« 

leuationis  repenrinae  in  tam  graui  morbo ,  aut  igitur  natura?  oppreffio, 

aut  minor  accefTio,quo  tempore  minor  vaporum  copia  fertur  ad  fupemas 

partes,6V  minus  fa?duntur,donec  vis  motbi  repetat,&  inualefcat.  Hoc  in 

dies  obferuamus  inmorbis,  aliquos  ad  tempns  deiirare  grauiter,conquie- 

fcere  aliquado,natura  minus  pugnante.  Aut  dicamus,rediifle  ad  mentem, 

non  quia  eftet  melior  segrotantis  conditio  ,  quam  non  promittebant  vri- 

nasnigrsejtcnueSiOleofae.  Hse,vt  vidimus,fiunt  quideranigraein  menfium 

fuppreflione  aliquan^o  cricicc  j  verum  in  hac  crat  omnino  fymptoma- 

tica  euacuatio,  ingentifTimum  infequensincendium  ,  &  cb  hoc  omnino 

improbanda  *,  fed  quoniam  aluo  iterum  mota  ,  reuulfio  fit  a  capite  facta, 

etfi  curo  euidenti  virrutis  detrimenro.Prim6,quiaerat  colliquatio:fecun<- 

do,quia  in  enixa,deterrimaeft  euacuatio,cum  requiratur  per  vterum  non 

per  aluum,  Sc  experientia  docet  fere  omnes  periclitari  mulieres ,  quibus 

ftarim  largirer  aluus  fluir,aut  quibus  a  Medico  mcdicamentum  propina- 

tur  foluens.  Repugnat  ratio  ,  experientia\]ue  longa  mihi  hoc  fit  certiffi- 

mum,propterca  cauete  filij  a  foluentibus  in  enixis  in  primis  dicbus,quid- 

quid  alij  fenriant,clyftercs  adminiftratc  :  nam  obferuate  hiftorias ,  Inbe- 

bicis  mulicres  enixas  morcuas  omnes,  quibus  aluus  largiter  eft  mota,&  (1 

aliqua?  fcruatuur ,  iis  non  ita  violentaeft  euacuatio  ,  quin  neceflaria  per 

vterum  perfeuerer.  Hxc  igirur  prauo  eft  fundta  fato ,  quia  aluus  immo- 

dicc  fl.ixit,fupprcflis  menfibus.Er  tandem,fi  fcptimodie  malc.Vndccimo 

peflrnc  :  quidaliudquam  in  dccimaquarta  iudicium,illudquecum  morto 

expcc1:it'c,&  rccenfcns  ea,qtix  hoc  dieeueneie  ,  fubdir, 

■  Alnit&conuttljiones,  ]  Vxoi  Philini  ctiam  cx  rctcnta  a  partu  purga- 

Y  y  y      3  tione 


54*    Comrnentin  Hiftoria*  Epidem.  Hipp. 

tione  conuulfa  obiit.Quo  in  loco  fuitdi&um  pcr  vteri  inflammationem, 
confentiente  fcilicet  neruorum  principio,  cerebro,  vt  etiam  in  hoc  com- 
ment.  nocat  Galentis  his  verbis.  Verum  etiatn  propter  difficiUm  enixum 
inflammato  vteroftbris  efi  aufba.  In  confpicuo  porro  eft  vitiofis  humori- 
bus  ad  caput  fublatis  delirium  furiofum  extitifle ,  fimulque  conuulfiones 
confequutas  efle.  Adduximus  eo  loco  Galeni  ati&onrattm  defumptam 
cx lib .3.  prorrhet xomment .17 '.  Vbi  Galenus  fcribit  fieri  aliquando  in  ma- 
gnis  vteri  mflammationibus  conuulfiones  ,  &  quando  fiunt,c(ie  pericu- 
lofas  Veiba  Galeni  haec  funt.  Sed^quoniam  &  inmagnis  vtcri  inflammA* 
tionibus  conhulfiones^  interdum  affidcnt>  ab  his  nunc  ditlasfeparautt,  ad-u- 
ciens  ditlioni  dvvpairfuod  fine  febre  efi.  Subdir.  Nernpe^qttod  magna*  in- 
fiammationes  febres  confetjuantur  ,  neminem  latet.  At  nonfdpius  fiunt  ex 
vteri  iaflammatione  conuulfiones  fifiunt,pericnlofkfunt.At  non  pericuiofi, 
fed  dr  Uthaies  fuerunt  in  hismulieribus.  Cum  antem  efftnt  muitt  conuuU 
fi 'onc s ,cjitA  familiariffimA funt  fuppreffioni  mtrfiumjvt  ditlum  efitnon  efi  mi- 
rum  partes  extremas  fatlas  fuijfe  frigidatjum  cjttia  virtm  erat  iam  ad  ex- 
tremum  ,  (fr  caior  non  diffundebatur  ad  inferna*  partes  ,  tum  etiarn  ,  cjuia 
conuulfogenere  neruofoyc  ontrahitur  calory&  fertur  ad  mediAd  corpotis  par- 
tes,extrem£  autern  reddunturfrigidxi&  exangues,  recurrente  calo/c  ad  in- 
timu,vti  f&pius  alias  efi  ditlum, 

d   Vrin&refitterunt  ]  Ditlurn  efl  ab  Hivvocrate  j.  Aphtrifm.  text.fi* 

Rcclointeflino  aut  vtero  inflammationem  patiente  ,  vri<<t  jnllii  idutm  ad- 

uenire.In rctlo  quidem  intefiino  ,  fjr  vtero  per  compatie-<di  ?  anoncrn  VrficA 

patiente,  in  renibus  autem  purulentis.  pure  per  vcfic^m  tnacuato  Hoi  igi- 

turfui  acredinc  mordens  veficam  excitat  ad  exrrttionem.  Jn  vteri  autem, 

&  retli  inteslini  inflamrnatione  y?/tcir,itati<  ratione pati  vrficam  efi  ntcefi 

faritimyVt  qu&  &  intemperaturam  participet,  &  inflammationem,  &  ob  id 

prematttr  ,  atcjtte  angnflctur  a  tumoribus  prAter  naturam  ,  cjui  in  illis  exi- 

fiunt.  Hxc  Galcnus.  Quibus  vidctur  poflc  concludi  fnbftitilfe  vrinam  in 

hoc  jc^rotante  propter  inflammarioncm  vteri.Vcrum,cum  &  aliis  de  cau- 

fis  poiTit  vrina  mpprimi  in  his  fcbribus,  proptercacrcdcrem  non  rarione 

infljmmarionis,fccialtcrinscaufaHd  fymptoma  eucniflc.Scribit  Galenus 

\ib.Med\c.infiripto  cap.i  3.  Vrind  retentionem proptcr  multas  canfas  fieri, 

nimirnrn  ,  propter  nimiam  mflammationem  ,  propter  niyniam  rcpletionem, 

proptcr  imbccittitatemfropter  grumos  fangutnis  ,  aut  craffttiem  vrinarum, 

I  cnam  haberur    lib.6.  de  ioc.  male  affittts  cap.4.  &  W.3.  defympt. 

caufis  cap.i.   Qu  bus  fic  ftannbus  cicdeicm  non  fuiflc  fupprcffas  vrinas 

aha  dc  caufa  qnam  pr(;ptcr  imbecilliiatcm  facultatis  cxpultricis  ,  cmo- 

MetltC  natura.  H*>c  fymptoma  ftquirur  cxncmam  iiiftiumcnti  rcfrigera- 

ii<  nem,Ttluri  di6tameft£c  habet  pertcolutn  euidens  >  ctei  fit  admcdum 

pcmiciofum/iict  nrc  Galcno  1.  prorrhet.tcxi.i6.  fic.  Vrinarum  in  morbis 
acutis intcrceptiones  ex  rtfrigcratione  pcff.niA.  Jn  comment.  Galcnus  1  cfcrt 
incaufim  di^t.im,vc!  in  U  nfus  pnuarioncm  ,  ob  nrffigCTatuni  ipfius  ncr- 
uutn.non  fcmiewt,<jtt«  conrtiftant.  Perinde  h  €f*cuJnterctpt4c*mri* 

gorc  vrina^praua,  Addamus  ^C  fuppiiuii  yiiiiam  ciiucc  ,  quaiado  fcilicct 

Daiuia 


Tars  III.        &groiiu  XIV.    543 

natura  haud  multo  poft  eft  aliquam  euacuationcm  mohtura,  verum,tunc 
prazcedunt  quac  falutarem  fuppreffionem  praemonftranr.  In  hacmulierc 
non  eft  ambigendum  propter  quid  fit  interccpta  vrina  ,  dura  videmus 
Hippocratem  ita  elTe  loquutum./^Wtf*  reftiterunt.  Perijt.  Quid  fimiieha- 
becur  ijn  ^.epidemJn  hiftoria  illius  anginofo.  Ibi  Hippocrates  fcribit/aW 
fuiffe  mortuam  ,  quiafuppreftk  fuerint  euacuationes.  His  addit  Gaienus. 
Nam  ideo  putare  effe  wulierem  defun&am,  quod  fupprejfa  eram  deietlio- 
nesyridiculum  fit :  neque  enim  ob fupprcffionem  perift ',  caterum  illl  contigit 
propterea  fupprimi  deietliones ,  qubd  naturales  funEtiones  extingtierentur. 
Neqne  verd,quia  frigida  erant>&  liuida  partes  extrema>ideb  obifttfed  qubd 
moreretur  faftum  eftyvt  HU  morerentur.Verinde  huic.Non  ideo  periit,quia 
vrinse  reftiterunt,fed  ideo  reftiterunt  vrinas ,  quia  demortua  iara  eflct  fa- 
cultasjitaetiam  deext.remorumrefrigcratione.Rem  itaeffe  euentuspro- 
bat,quando,  vti  dfclrum  eft,ftatim  obiifte  fcribit  a  fuppreffione  vrinarum. 
Phrenitis.  ]  Vera  phrenitis  ex  conrinuatodeliriocognofcitur,  hoc  au- 
tem  cum  fuerit  intcrpolatum  ,  intelligemus  de  validodelirio.  Quantus 
igitur  eflet  arTe&us  conftat ,  quomodo  ex  retentione  mcndum  iaboraue- 
rir,  ex  textu  apparet.  Quem  euentum  habuerit  lcgenti  fit  notum.  Nihil 
aliud  eft  reliqui ,  nifi  vt  opportunam  curatic*nem  inftituamus  pro  fimili- 
bus  cafibus. 

Curatio. 

ENimuero  in  huiufmodi  cafibus ,  non  minor  efTe  dcbet  diligentia  in 
prseferibenda  vi&us  rarione,quam  in  inueniendis  mcdicamentis  op- 
portunis ,  cum  foleant  efle  mulieres  Medicis  non  parum  moleftas,  quia 
fcilicet  multum  efte  nutriendas  puerperas  velint ,  &  maxime  fi  geminus 
fit  fcetus,  ciim  tamen  minus  fint  alendae,  &  longeminus,  fi  ex  partu  fint 
euidenter  debilitatae ,  cum  non  poffit  co  tempore  natura  alimenri  qnan- 
titarem  euincere  :  minimo  enim  eft  contenta  fomitc  ,  modo  tempeftiue 
detur,&  fit  boni  fucci ,  faspius  iterato  :  qui  enim  vberius  alere  in  virtute 
imbecilla  aufi  funt,aegrotantes  quam  eclerri.me  prsecipites  egerunt ,  pras- 
cipue  mulieres  poft  partum  ,  quo  tempore  excrementofae  funt  quamma- 
ximc,exhibitoque  alimento  >  quod  grauet  non  coctum  ,  corrumpitur,  & 
alit  cacochymiam,sicque  non  raro  mortiscaufa  fuit,  quod  pluriesobfer- 
uauimus.Ergomulierum  querimoniis  negle&is,  vi&us  admodum  tenuis 
crat  imperandus  ,  cuiufmodi  fuiftcnt  oua  in  iureoj;timo  difioluta  ,  cum 
mucilagine  melonum,fiappetant  illam.  Contufum  carnis  ad  ^Jiif.  quod 
quinquc  horaru  fpatio  poreft  iterari,aur  exhibito  fuccocarnis  ailatx,aut 
fimili  aliquo,femper  virtutispraefentis,&  futurae  memores,&  fic  fucccffi- 
ucquatuor  horarum  fpario  aliquid  aliuddando.  Vefpertino  tempore  pa- 
nis  tritus  cum  ouis.  Pti(Tana,&  alia  id  genus  in  vfum  venire  poterant.  In- 
terpolatis  horis  ,  non  fuiflet  inutile  ftillatitium  carnis  exhibere ,  repleto 
pullo  cx  foliis  rutae  caprariac,  acetofx  ,  fcorzonerae,  graminis  ,  hordei  fe- 
minibus,foliis  auri,margaritis  in  facco  limonum  diiTolutis.  Hac,  aut  non 

diffimili 


544    Comment.  in  IfiFtorias  Epidem.Hipp. 

diffimilivictus  ratione  inftituta,expedicbat  fine  mora  deuenire  ad  reme- 
diaopportuna,  quae  &  mouere  rnenfes  poflent ,  vias  rcferando  ,  &  calo- 
rem  Rbriiem  atcemperarc.  Incer  casteta  ,  cicra  controuerfiam  ad  fiingui- 
nis  euacuationem  erat  veniendum  expede,  qnx  poterat  iterari  bis ,  ter, 
tk  quacer  moibo  non  remittence  fieuiciam  ,  viitutc  permittente,  neque 
funt  p.irciu  'encium  moibi  negligcndi,  quamuis  fint  leuiffimi :  nam, fi  eft 
omniutn  afFjctuum  caufa  menfium  recentio,  fine  dubio  huic  euacuatio^ 
ni  primo  ,  cV  principaliter  eft  infiftendum  ,  aliis  non  negle&is  malis  ,  fi 
exrract-j  fanguine  pro  morbi  ratione,  &  virtutis  robore,  nihilominusac- 
cidentia  pcifeueralient,  his  incumbendum.  Itaquetolli  grauitatem  ,  eifi 
infeqneterur  praccipue  vteri  afKctum,  potuiiTet  demulceie  ,  oleum  lilio- 
rum  a!borum,adeps  gallinae,  butyrum,  cauentibm  n<  bis  ab  iis,  qua?  acu- 
tum  habent  odorem,quia  capiti  officiunt,  ftaamque&  cordi  cpithema- 
ta  iuuiirent  ,  vt  minus  vaporum  tetricorum  icciperet ,  &  intenus  cx  vfa 
fuilfent  alexipharmaca  fiepius  di&a.  Vcntriculo  prouideri  poterat  oleis 
ex  maftiche  ,  menta,  aut  puluere  eorun  iem  cerato  fadto.  Ad  vigihas  de- 
mulcendas  propofuiftem  lac  pro  oxytthodiuo  ,  mulkbre  fcilicet  rccens 
mulctum.  Ab  aliis  remedij  foporiferis  in  menfium  defcchi  quanrum 
poiTum  abftineo,  neque  per  os  exkibco,  nifi  vi  quadam  vgiliarum  gra- 
uiras  ad  id  remcdiis  genus  me  trahat  >  &  prius  excemis  cxpei  tis,quod  vos 
obfcruare  debctis,  cum  valenter  incrafTent,  &  fuppreffioni  officiant.  Ad 
ficim  arccndam  pocerant  prxfcribi  morfuli  cx  feminibus  melonum  con- 
tufis  ,  cucumeris ,  pfilij  ,  <3c  modica  ponionc  hordei ;  &  fic  cum  faccaro 
dilToluco  in  aqua  endiuije  fccundum  arccm  concinnacis  morfulis  ,  quo- 
rum  vnum  in  ore  tcncrcr.  Manus  Chrifti3&:  tandem  permitterevt  bibac 
aquam  acctofae  cum  acctofitatc  citri  ,  cuirante  ipfa  mulierum  garrulita- 
icm,  quia  cum  fua  naciua  fint  loquaccs ,  fiti  nonobfcnram  praebenr  cau- 
fam.  Et  qiu  niam  fol-ent  mulicrcs  pati  haemorrhoidas  tcmpore  partus, 
qua  de  caufa  aluus  adflringirur  plus  iufto  ,  cV  etiam  dolct  ventcr.  Huic 
duplicitcr  poiTumus  fuccuircrc  ,  fiipcrius  cxhibiris  ,  &infcr:us  inudtis, 
Piimo  modo,olco  amyg.dulcium  recenter  fac~t.o,nmygdalis  non  vctuftis, 
iifdcm  cxcorticatis,  &  finc  ignc  cxtra&o  oleo.  Hoc  vtor  ad  £.  iiij.  vcl  v. 
lcnir  aluum  placjdc  ,  &  dolores  quos  patiuntur  enixae  demuLet.  Verum 
huc  facio  in  iis,  quibus  clyftercs  iniici  non  poftunt  :  at  C\  admittant ,  tu- 
tius  agimm.Vror  fclici  fucccifu  dyftcie  in  huiufmodi  cafu,^.  Juru  car- 
iam  vt!ufti(]h/i*  ebnllitd  cumfoliis  maluarum,  cr  fcm.nnif^.viij.  bn- 
tyri  -  iiij.  Unitini  t  j.  attt  5  vj.faccari  rubri  X^.vj.  cr  Jic  concinno  mcdica- 
vunihin^\<y\  lcnii  commodc,  Cx'  citra  dolorcm  cuacuat.  Vos  monco,  5c 
h  >c  u't.nditc.  In  clyftcnbus  mulicrnm  cauctc  a  mellc,  a  rcbus  di.lcibus, 
fcd  |  :  ■ncnixis.quia  ^  aliqux  fuftincnt  finc  noxa,qnam  plurimis 

fiunt  tomun  \ ,  quae  non  lcuc  daiimcnrum  afkrunr,  6V  cgo  animaduuti 
f  luncs  cx  clyftcribus  obiillc  mulcics,vtinam  cV  vos  non  vidcacis,fi  con- 
filium  mvmii  coiucmPi.uis.  prxtcrca  iubcte,  vt  in  lcclo  rcddani  cxcrc- 
mcnta5quia  runus  agctis,fi  ppftca  propter  paitus  difii.iiltartm,criris  coa- 
cli  mcuicamciuii  vti  ad  faciliuiiduaj  partuuii  In  hunc  vfutn  mtita  vc- 

nii:^ 


Tars  III        j&grotu*  XIV.      545 

nire  animaduerto,  quae  a  pra&icantibus  habenrur  ,  &  inter  canera,  quae 
video  probari  eft  puluis  fatlus  ex  trochifc.  de  myrrha  ad  9.  ij.  &  cinna- 
momo  ad  d.j.  datus  cum  vino  nonfebricntibus,  vel  cum  decotlione  artemi- 
fi<&,fi  fbris  obftet.  Alij  exhibent/#cf*»i  atbi  d.i/.  vei  $.j.  cum  aqua  lilio- 
rum  alborum.  Mirandum,inquiunt,  medicamentum  ad  facilitandum  par- 
tum,quodconn"citur  exborace  onicinarum.  Datur  puluis  ad  9.;.  cum  de- 
cocto  matricarias ,  vel  fabinas.  Quod  fi  fecundina  retineatur  poftpar- 
tum,a  cuius  retentione ,  non  tantum  grauiter  afKciuntur ,  fed  celerrime 
moriuntur ,  nifi  virtutis  robur  tempus  expe&et  euacuationis  per  vte- 
rum,  vt  contigit  modo  in  iuuene  quadam  ,  cui  fecundina  putrefa&a  eft, 
&  fenfim  euacuata  per  vterum,  &  feruata  eft;  veriim  rariflime  videbitis 
fic  cuenire ,  fcepiflime  mori ,  neque  expedare  quartum  diem.  Ad  harum 
expulfionem  id  praecipue  commendatur  ,  quod  ex  dictamo  Cretenfi  fic 
ad  3.;.  cum  iure  cicerum  rubeorum  ,  quo  vfus  fum  in  recenfita  muliere, 
nequc  id  mihi  eflet  fufpectum  medicamentum  etiam  febrientibus  mu- 
lieribus,cum  expediat  celerrimcfuccurrere,  quia  fymptomatum  magni- 
tudo  vix  cxpe&at  remedia.Tefticuli  equi  in  furno  exficcati ,  &  in  pulue- 
rem  reda&i  maxime  profunr,  fi  iftius  pulueris  exhibeatur  tantum  ,  quan- 
tum  tribus  digitis  capi  poteft,iterat6quepollitnt  exhiberi  cum  iure.  Prse- 
tereaaccipiunt  fuccinialbi,&  fimiaccipitris  albi  3.f$.cum  vino  exhibent, 
autcumaquacapill.  veneris,hoc  tamen  femper  obferuantes,  quidmagis 
vrgeat  an  vis  febris,an  alia  annexa.  Et  tandcm  ,  cum  aluus  eft  vehemcn- 
tius  mota  ,  pofTunt  iniici  clyfteres  lauatiui  di&i ,  &  femper  atcendere  in 
priucipio  ,  an  aluus  tam  larga  fit ,  quae  conuenientem  euacuationem  im- 
pediar.  Ob  hoc  in  enixis  promptieritis  ,  tempeftiue  vocati ,  ad  euacua- 
tiones,  quia  fsepiflime  aduenit  fymptoma  conuenientem  operationem 
impedicns.  Conuulfionibus  fuifTet  prouifum  fpinam  fouentibus  nobiY 
oleo  ex  vitcllo  ouorum  ,  ex  lumbricis ,  ex  vulpe  cum  modica  portione 
olei  ex  fpica,nifi  tamen  fuiilet  ex  iis,  quae  odores  habent  infeftos.  Extre- 
mae  partes  erant  fouendae  faspius  linteolo  calefacto,vt  calor  foueri  poiTer> 
non  defiftentibusa  deco&o  aperitiuo  citra  calorem.  Neque,etfi  videa- 
mus  res  in  deterius  ruere,  funt  praetermittenda  remedia ,  quia  aliquando 
praeter  fpem  fiunr  ad  melius  mutationes  ,  &  tandem  qui  cum  ratione 
curauit ,  debito  fatisfecir.  Qu6d  fi  tandem  deplorata  res  fit ,  Presby- 
teris  committenda  >  vt  poftquam  corpus  non  poteft  feruari ,  animae  cura 
habeatur. 


Z  z  z  APPfi 


546    Comment.  in  Hittorias  Epidem.Hipf. 


A?Pn2T02  mvnK&JttceilQ*. 

N   Gao-O)  AicLhxXg 
ywucuKCL    ti    ylclti-. 

*</r  cfhri  %  aW&,^- 

f>i?$       <PetXA>J\iq , 
^  G&Li&?b.l]o.    <&  ^fc  TgAg©*  Cttt 

myoazt  ,  'v\y\?\g.$cL.  ivfaiv.  'iyhu- 

$iV,    iT%l%0?\9yi.    JttKpUCL.  <&  7TUL- 

A/y  5*Aa>$.  onc  zuoiLLaTo.  ^d  xsi- 

AWS  ipidl<TLtQl.    ^Jiv  <hYt{.  /UAKpJ 

xzzvjuufMiiajovTaVy  ,   %imm.  £&. 

Xl7f[oL)  TfJUKPp.   TJUpifol  TX&C.  %£- 

&t  M^foi.    ct^icov  ^vfyc..  CWI| 

7SZ)}h.CL  <&Ofi?,i,)4.  Ttj  TnLXlV  UpUJJ- 
S>1    OVyio~VL.      TiC\5CLpi0HCuJ\^.T^ 

f&v&Lip  ^cLjiv  L>Jkyx  2l&  ^sW,  tremarum  frigus.    Nono  AicJ 

%  ipxhiv  @£?%jwm&.  iTffaqcpjJi-  multum  delirabat  ,  rurfum  ad 

KPTy  ,  ~X7Td  *BiXlnc.  i^idio-fjyt,  tzl-  mentem  redijt ,  tacita.  £>uar- 

£P/Ci)J\\c.   %7t{tix  olutu  tzl  7rom  todecimo  Jfiritus    rarut ,  ma- 

J\y\.  iJlv  uiwitzlIo.  cucu^tuc  gnusper  interua/ia  ,  rurstifque 

£#  'sWrav.  J)ipmjtl@s  vs&tzl-  brcutjpira.    c    Scptimodccimo^ 


JEgkot  \  s    XV. 

N  Thafo  DealcU 
vxorcm  ,  qu*  in 
Lio  habitabat  cx 
mcerorefebrid  hou 
ridacorripuit.  a  Abinttto  co- 
cperiebatur,  ejr  pcrpetuo^fem- 
per  tactta  vit/os  ftragu/i  ca- 
ptabat^vel/cbatque ,  &  fcalpe- 
bat  5  b  plorabat ,  moxque  ride- 
bat , c  non  dcrmicbat^aluus  ir- 
ritabaturyfcd  nihil  defcendit> 
admonita  paululum  bibebat : 
vrinx  tcnues^&paucA  non  ha- 
bcntes  fubfdcntiam.  a  Fcbres 
ad  manum  tenues^partium  cx- 


tnc  Kctp^cLXin.    eiK9$Y,  /\9*y>i  ttcA- 
/&\.  ;£  ynxA/v  \Jp\w^m  clP&y®*. 

&PCt.%J7rVG@J.   KCt\  CLTTtd-OUtiV.  lw 
TCLUli)     2^        Tt\iQ^    ,    i&vdj{l& 

-    1  \'  1  '         Cx.  '  ' 

^qctfOV    (JM^a.  CLV  CLjOJYT&C    <&OU)TUL> 

':.    dti    G$kMqt}h.\1o.     v\    ?^y>i 
7TC?Ko\    ,    Jl    Q-qcoozt     rM*&    Ti?.iQ^. 

<Ppivmc. 


aluus  trritata^  turbata  deiccit. 
Pofica  ipft  petus  pertra?tft- 
bant  iprerfus  mcntc  falfacfl^ 
nihilfapicbaty  f  cutis  dijtcnta^ 
cjr  artda  fuit.  Vi^cfmo  mul- 
tum  cfl  locuta,rcdijtgf  ad  mcn- 
tem  ,  muta  ,  brcuifpira.  Primo- 
vigcftmo,  dcfuv.tta  cft.  5  Huic 


crat  Jfirttus  rartt^  (?  magnni 
prrprtuo.  Nihi! fitirbat,fcmpcr  coopcricbatur>  aut  multttm  icque- 
batur^Ut  taubat pcrpcttio.  Vhrcmtis. 


dOM 


Tars  111.       ALgrottts  XV.     547 


COMMENTARIVS. 

J3ESSB  OE  r  o  r  e  s  func  animi  pafliones  ,  dicebar  Galenns  lib  de  co- 
iB^rlS & nofcendis  ,  curandtfcjue  animi  morbis  cap.$.  5c  in  lib.artu  Med. 
§^^y  cap.$.8>c  tam  vehementes  funt  animi  pafliones,vt  muhicx  moe- 
rore  obierint,teftatum  k  Galeno  lib.ii.meth.cap.f  .quietiam  ItbcHo  de  par- 
u&piU  tudo  cap.i.  conceptis  verbis  fcribit :  Nulla  eft  tam  vehemens  affe- 
tlio  corporistfua  anima  affefliones  vincat.  Hinc  videmus  multos  fibiipfis 
vim  intuliffe,&  mortem  dediffe,alios  deliros  factos  ,  alios  alia  paffos ,  &C 
eam  ob  rem  vnufquifque  cauere  debet,ne  cum  incceperit  a  caufa  extcrna 
mocftus  effe,diutius  perfeueret ;  fed,qnantum  in  fe  eft,  depellat  ab  animo 
caufam  mceroris  ,  quia  prauiflimos  effe&us  pariunt  in  humaniscorpori- 
bus  >  8c  praxipue  in  iis,  qui  habitu  funt  melancholico  ,  fed  multo  magis 
in  iis  quibus  aliqua  fupprimitur  euacuatio  naturalis.  In  hac  non  admo- 
dum  certum  eft  ,quam  caufam  habuerit  mceror  ;  folent  autem  mulieres, 
quemadmodum  minus  patiuntur  ex  retentione  feminis  ,  cum  viro  func 
copulatae ,  magis  afKci  ex  zelotypia  ,  cum  ab  hac  caufa  fuffocatio  $  &  alia 
gtauia  accidentia  fuperuenire  confueuerint ,  quando  &  melancholia  ita 
vexantur ,  vc  nihil  fir,quod  eas  ab  affe&u  vindicare  poflic,donec  tollarur 
cau!a.  Multas  ego  mulieres  cognoui  grauiter  lasfas  :  attamen  ,  cum  tam 
peflimefe  habeat  h<ec  mulier;  &:  n*  ex  mcerore  haec  ,  &"  grauiora  contin- 
ganc;  camcn  putarem  ego,&  libentiflimereferrem  in  diminutam,aut  fup- 
preffun  menfium  euacuationem.  Vtcunque  effet ,  ade6  fuit  cxficcatum 
corpus ,  vt  febris  fueiit  fuccenfa  cum  horrore  :  neque  enim  humor  me- 
lancholicus  um  celeri  motu  mouetur,vc  rigorem  verum  inducere  poflit, 
proprium  fymptoma  lmmoris  biliofi.  Aut  dicamus  horruiffe,quia€in  tan- 
to  mcerore,eriam  vterus  traheretur  in  confenfum  ,  &  vt  eft  pars  neruofa, 
horrorcm  faceret. 

a  Ab  initio  cooperiebatur ,  &  perpetuo.]  Porerat  hoc  effe  propter  hor- 
rorem,fed  multo  magis  erat  indicium  delirij,cum  id  faceret  perpetn6,ita 
norac  Galenus  in  comment.  dum  aic  :  Et  cooperiri  ,  eft  proprium  vtrifcjue> 
id  eft  phreniticis.&  rnelancholicisy^uotiefcuncjue  mens  vacillat,  multa  irna- 
ginantur^uA  nonfnnt.Ex.2it  tamen  euidens  mclancholicaseffe<5tus,vt  eriam 
fequenria  euidentius  denotant ,  vt  fuiffe  tacitam  ,  quod  fimulad  melan- 
tholicos  fpe&at ,  &  in  fcbnbus  peflimum  ,  vt  ex  Coacis  habemus  com- 
ment.i.lib.i,  his  vcibis  :  In  febribm  rnentis  emotiones,  taciturn&jn  eo,cjui 
Voce  priuatt44  non  eft,perniciofa  fu*it.  Cum  enim  dger  ,  cjui  rtatura  tacitur- 
rrns  non  eft  ,  tacettnondum  prog^ejfo  morbo,necjuc  fatla  phrenitide,  huic  vc~ 
ternus  cjuidam  rnarcor>  atcjue  infomnum  properfio  acccjfit>aut  melaniholiA 
primipium.  [n  hac  iam  erai  factum  delinum  ,  cum  aMat,  villos  ftiaguli 
capraffc.  Hoc  eft  inter  cxitialia  (igna  ex  Hippocratis  decreto  i.prognoft, 
text.i$.$c  ajgrotantem  ad  phrenitidcm  properare,&  hac  de  caufa  propter 
fcilicet  immincns  malum  lethale,  quia  fi  ita  cilct  fimpliciter ,  &  Galenus 

Zzz     x  eo 


548    Co?nmentjn UiFtorias  Epidem.Hipp. 

eo morbo  obiiffet  tunc ,  cum  feftucas  carpebat  acute  laborans ,  ipfo  de  fe 
referente  fic  ^.iib.de  locis  male  afflHis  cap.i.  Cumenim  per  aflatem  arden- 
tefebre  laborarem,&  fcjiucas  atro  colore  ex  cubili  eminere>&  floccos  fimi- 
liter  in  vettibus  effe  putarem^uos  auferretentansjiihilquefub  digitis  edu- 
tlum  inueniens ,accuratius ,vehementiufcjue  id  efjicere  fum  conatus.  Audicns 
itacjue  duos  ex  amicis^ui  tum  aderam^  dicentes:Videfne  hunc  floccos  euel- 
lere,&  fcftucas  colligere  f  Statim  intellexi  idipfu?n  ,  cjuod  diccbant  mefe- 
eiffe.  Curn  verbfic  animo  conslarem  ,  vt  rationalis  in  mefacultas  vigeret, 
rettcjnquam  dicitis,proinde  ne  me  phrenitis  arripiat  auxilio  eflote  ErgO 
neque  hoc  fignum  eft  a?grorantem  phrenkicum  cfle  ,  Ccd  pcriculum  iru- 
minere,  cum  Galenus  poftca  idoneis  capiti  irrigationibus  fa&is  ad  men- 
tem  redierit ,  &  conualuerit.  Quod  Sc  probari  poteft  andtoritatedefum- 
pta  ex  f.de  locis  male  affttlis  cap.^.vbi  conceptis  veibis  legitur  :  Cum  vc- 
rb  iam  proxime  ad  phrenitidem  accedunt ,  oculi  eim  vehernenter  euadunt 
fcjuallidi,atcjue  ex attero  ipfbrum  acris  lachrymaeffunditur^ac  deinde  Uppi- 
tudoinnatat ,  &  ven*  ipforum  fanghine  plena  videntw,  &  fanguis  jiillat  e 
naribus.  Ouo  tempore  nihil,  quod  exatlc  ad  prudentiam  pertiueat ,  nfpon- 
dent  ,&  floccos  auellunt>&  feflucas  carpunt. 

b  Plorabatjnoxque  ridebat.]  Ifti  varij  motus  in  argrotantibus,  multi- 
plicitatem  materia:  oftendunc  :nam  vt  in  febribus  hxc  materia  celenus, 
illa  tatdiusputridum  calorem  concipit,  ita  hic  humor  citius ,  aut  tardius 
in  atram  bilem  ,  &  melancholiam  dcgcnerare  folet,  Et ,  cum  pars  mate- 
riaeferueat,  atque  vratur  ,  alia  aucem  iam  vfta  fit.  Illa  rifum  ,  audaciam; 
hxc  autem  pauorem,  lachrymas  facit,  &  alia  id  genu*.  H  >c  vei6  impri- 
mis  confiderare  oportet,quomodo  lachryma:  illa:  effluant.Nam  fi  lachry- 
mse  habcantcaufam  euidentem,velutidolorem,aut  aliam  aliquam  animi 
aftldtionem,  illa:  nihil  mali  denunciant,  neque  fufpedta?  funt ;  quoniam 
dicnnrur  quodammodo  voluntaria: :  Ci  vero  nobis  inuitis  fiant ;  etfi  vi- 
deanrur  cx  oculis  immediatc  cfflnere  ,  neque  aliquam  capitis ,  auc  totius 
affc&ionem  prarmonftrare  ;  tamenpofiunt  hx,&:  capitis,  cVtorius  corpo- 
ris  ftatum  patcfaccre  :  C\  enim  fiant ,  vt  contingic  in  inflammarionibus 
ocu!orum,aut  quia  dcftillatio  aliqua  ad  oculos  prjecipitetjtunc  func  qui- 
dcm  pra:ter  naturam  ,  Sc  oculorum  arguunt  affcdtiones ,  auttotius  cor- 
pm  is  ,  qnando  fcilicet  a  toto  ad  caput  miteria  fertur  ,  &  per  oculos  ef- 
fl  lit  :  tamcn  co  tcmpore  non  funt  prorftn  mortiferar,  fcd  aliquando  non 
multum  arfcrunt  incommodi.  Expcdit  tnnc  confiderare  tempus,  in  quo 
fiunt  :  fi  tempo'ecoftiunis  ,  futuram  poiTunt  praedicere  crifim.  Si  aliis 
tcmpnribm^puirunc  fequi  nimiam  vini  pot.uioncrmviolentum  vomitum, 
qnu  tcmporc  oculi  (blent  inflammari  aliquando  j  quia,quemadmodum  iti 
vomiru  vrnrriculus  cunctntur ,  ira  maximc  rcplctur  capnt.  Ar  (1  con- 
ficii,mm  <  b  II  1  19  taofih  ,  fcd  ob  cxoiuiioncm  .  &  cxtincl:ioncm 
f.icultaris  rcrcnrricis  ii>forum  oculorum  ,  tiwc  nOfi  eft  rcmcdio  locus  ,  Sc 
ur  cx  cauitatc,tV  cxrennatiun'  oni!oinm  ,  velitri  h.ibcmus 
■    fl .ccmmcnt.xo.    "'-:j..'  r< -wt.Koir.fi.  ck  apertc 

admodum  i.in  i.tPtd,  cotnmcnt.So.  fic  :  D*ifau  inftbribth  acutis  ,  arcjtie 

adeb 


Pars  111.        JEgrotm  XV.      549 

adeo  ardentibus  fpontaned,  erumpunt  lachrymAihis  eft.Jiquidem  cdtera  non 
Jint  exitidia  ,  narium  frofluuium  cxpettandum.  Qui  incommode  habent 
hit  non  fanguinu  eruptionemjed  portendunt  mortem.  Verum  hic  fcire  dci» 
betis,  dicere  Hippocratem  plorafte ,  non  lachrymas  erupiffe ,  hoc  aucem 
indicabat  imaginationem  fuiffe  deprauatam  ,  vt  inde  melancholicum 
quidpiam  obueniens  ploraret ,  nihilominus  prauum  erat ,  indicans  affe- 
<5tionem  partis  principis. 

c  Non  dormiebat  ]  Sc  quomodo  porerat  fic  affe&a  dormire  :  ex  his 
cnim,qua?  patiebatur  poterat  vnufqnifque  coniicere  vigilcm  fuiffe  :  hinc 
diciatis  volo  ,  quanti  femper  fecerit  vigilias  Hippocrates  >  vtnunquam 
obliuifcaturhuius  fymptomatis ,  vtcorpus  fenfim  coliiquantcs ,  fi  perfe- 
uerent.  Dicit  aluum  fuiiTe  irriratam,  &  bene  dicit  fuiffe  irritatam,quia  (i 
fuifletmota,maxima  reuulfio  extitiilet  a  capitejvcrum  dum  mens  eft  lae- 
fa,non  poteft  facultas  ftingi  munere  fuo,  cum  nonfentiat  indigentia,ne- 
que  folent  euacuari  muitum  per  infernas  partes,nifi  fitcolliquatio,aqua 
cirius  refoluitur  virtus :  vidi  non  raroinie&os  clyfteres,&  validiores,  ni- 
hilominus  fruftra  ,  humoribus  impetuose  ad  fupernas  motis  ,  qui  non 
asque  facile  retrahuntur,  &  ob  td  etiam  eo  temporeneceflaria  nonappe- 
tunt,  neque  comedunt ,  nequebibunt,  indefit ,  vt  Galenus  i.prorrhet. 
text.\6.  nuncupet  pauco  vtcntes  potu  fic.  Prorfus  item  @pa%y<&'oTz>t  fiinc 
phrenitici  /ideOiy  bibendi  defiderium  his  exiguum  eft  propter  meatis 
segrotarionem,quod  repetic  lib.i,de  difficult.rejpirationis^cap.i  2.  Qua  ra- 
tione  ainus  irrirabatur,  eadem  ratipneSc  veficas  excrementa  paucaeranr, 
paucoexiftente  irritamenro,bilead  caput  delata,  vndefiebant  fubftantia 
tenues ,  &  fine  refidentia  ,  aut  dicamus  cum  Galeno  lib.x.  in  1.  epidem. 
rales  fuiiTe  vrinas,quia  a  fcbre  ardenteeftet  toftus  omnise^  fanguine  ho- 
mor,aut  vrina?  inftrumenta  iam  eiTent  demortuameque  enim  ea  erat  con- 
ditio  ,  qufn  &  hoc  vereri  poilemus :  dicere  enim  id  fa&um  ,  quia  parum 
biberet ,  non  vfquequaque  in  segrotante  conuenit ;  nam  habebitis  mul- 
tum  bibenres,&  parum  meientes,  quia  febris  abfumit,  &  proprer  obftru- 
ctionem  difficilis  fic  humorum  tranfirus.  Alios  aiuem  minimum  biben- 
tes,&  muhum  meien:es,quando  mdra  extat  ferofa  humidiras,quae  intra 
vafa  non  poreft  detinen.  Verum  in  hac  id  contigiiTe  affirmandum  ,  qnia 
deliraret :  vidimusenimmultos,  qui  petita  matula,eaque  ipfis  dara,  non 
latn  lotium  effunderent  ,  fed  matulam  in  manibus  otiose  detinerenr. 
Alios,qui  exurgerentquidern,tanquam  ventris  onus  dcpofituri,poftquam 
vero  deicendiflenr,penitusobliuifcercntur,  atque  nihil  efficcrent ,  donec 
a  prasfenribus  admonerentur.  Quibus  omnibus  concludendum  eft  a  de- 
lirio  potius  omnia  prouenifTe. 

d  Febrcjad  rnanum  tenues.  ]  Eft  hoc  pulchrc  diclum  ,  quafi  moneat 
nos  Hippocrares,vt  exa&eattendamus  fymptomata,qux  C\  maligna  funr, 
tunc  non  eft  fidendurn  pariiittti  fcbtis,  quoniam  intus  peccatum  cll;& 
cbferuatc  diligenterin  pcftilenti,in  malignaconftitutione  non  habebitis 
calorem  mordacem,&  hoc  cft  malignc  afficere,  quemadmodum  fi  homo 
inimicus  nos  blandc  alloquatur  ,  inius  autem  hnbeat  virus.  Itaque  vulc 

Zzz     3  dicere 


55  o     Comment.  in  Hiftorias  Epidem.Hipp. 

dicere  Hippocrates  fic.Febres  admanumtenues,  quafi  febrili  calore  non 
labotaret :  ac  quomodo  cognofcemus  prauam  efte  argrotantis  conditio- 
nem  ?  certe  ex  antedi£fcis,&  ex  fequentibus,videlicet  addit  ftatim  pattium 
extremarum  frigus,intus  asftuanre  calore,neque  pro  ratione  febris  ad  cx- 
timasexpanfo.  At  diccc  quis,fi  calor  videbaturmitis,  faltcm  pulfus  exta- 
bant  frequentesadmodum,vt  inde  audto  vfu,  velocius  mouerentur.  Ne- 
que  hoc  eft  neceftario,quia  in  humorum  malitia,deprefta  natura,non  tan- 
tum  calor  videbirur  mitis  j  fed  &  pulfus  etiam  fatis  quieti ,  &  tunc  cum 
grauibus  accidentibus  cauete,  ne  vos  tenuitas  febris  decipiat,  aegrotante 
haud  multo  p6ft  emorience.Scrib;t  Hippocrates  in  Coacis.Moerores  cum 
fiientioy&  auerfuiones  homlnnm  leuiter  eos  interficiunt3<\mCi  velit  innue- 
re  mitiorem  videri  ftatum  argrotanris  eo  tempore  ,  cum  tamen  intema 
difpoiitio  fic  praua  :  neque  tunc  febres  funt  leuesex  propria  natura  ,  fed 
cx  naturse  oppreflione,ob  id  referrem  ego  in  auatem  diftulifie  morccm  ad 
vigefimam,non  in  leuem  febrem.vt  ait  Galenus/ff  comment.dwm  ita  ha- 
ber.  .Sednunc  cjuidew hac  febricitans acme  ad  dtem  vigcfimumprimum  fc 
fuslinuit^fortajfe  ,  cjuia  rnodice  febricitaret.  De  his  febnbusloquutiis  eft 
Galenus  lib.i.de  differ.ftbr.cap.i.  quando  fcribit.  Febrium  alias  ejfema- 
rtui  mordaces>alias  mitesyalioi  non  mordacts  quidem  ,fedpoft  infurgentes; 
^ilias  vero  acutas  yfed  cjha  manui  fuccumbant ,  qualem  fuifte  hanc  credi- 
derim  ;  defumpfit  veto  hanc  febrium  diuifionem  ab  Hippocratc  i.  in  6. 
epidem.  Quare  quantopere  fidendum  eftet  huic  febri  patet.  Neque  quis 
fubiiciat,quod  a  multis  fieri  obferuaui,non  apparuifle  exanthemata:ergo 
febris  non  erat  mali  moris,quoniam  fuperuenientia  non  funt  eadem.  Eft 
quidem  verum  dicere.  Sunt  exanthemata  in  febre  acnta  :  ergo  &  eft  mali 
rnoris  :  fed  non  e  conueifo,  quia  varia  funt  fuperuenientia ,  vti  apertiffi- 
mum  eft  ,  &  ex  Galeno  in  lib.  de  crif.  habetur.  Memini  vidifle  praeter 
alios,quos  poftem  vobis  rccenfcre,  iuuenem  filium  Illuftriflimi  Comitis 
Arcimbaldi ,  qui  cum  hyemali  tempore  ceciderit  in  aquam  e  natiicula, 
quam  confcenderat ,  vt  animum  vcnatione  reciearet,  detinuit  hic  per 
mulras  horas  veftimenta  aqua  frigida  plena.  Itaque  paucis  interpofitis 
dicbus,mcatuum  ingenti  conftipatione  fa£fca,quam  prohibuiiTet,fi  ftatim 
fanguis  fuiffct  extra&us  ,  incidit  in  febrem  mali  moris ,  quae  ita  mitis  vi- 
dcbatur ,  vt  &  codcip  in  viinis  apparerer,  neque  exanthemata  erupctinr, 
neque  vnquam  deli'ium  pafluseft,vt  mirareturSiluaticus  do&iiT.eo  tem- 
pore  in  hocalmo  Tycinenfi  Gymnado  Medicinam  ordinauam  primo 
h  co  profitcns  cum  ftipcndio  mille  (cutorum,quomodo  fcilicet,  xftuantc 
intus  corporc,vnnx  nihilominus  eftcnt  tam  boni  coloris,quce  tamen  fo- 
lcut  in  iis  cafibin  variari.  Vctum  ,  talcs  fiunt  cum  putrcdo  eft  circa  cor, 
aut  vinus  ita  languct ,  vt  non  aggrediatur  codcioncm,  quo  tcmporc  non 
cft  mirum  non  fieri  in  gencfC  vcuofo  cbulhtioncm  ,  &  pcr  confcquens 
vrinas  apparcrc  buni  coloris,  &  xgrotantis  conditioncm  fatis  bonam, 
cuni  qua  tamcn  acgrotantcm  cclenimc  dc  mcdio  tollit,vt  rcccnfito  eue- 
cimoquarto  a  moibi  principio.  Quarc  non  cft  mirum, fi  in  hac 
rioii  fiat  mcniio,ncqucde  vrinarum  prauitatc,ncqnc  dc  cxanthematibus, 

ccm 


ParsIII.       JZgrotus  XV.       551 

cum  finehis  non  definat  nihilominus  effe  febris  malimoris.Qu.6d  febris 
effec  magni  momenti,ex  iis  eikirur,quae  rcfcrt  concigiffe  in  nona,quade- 
lirauic,&  muitum,rursumque  dicit  rediilTc  ad  mentem,&  tacicam  fuiffe.Si 
fcbris  erac  micis,quomodo  accidencia  eranc  faeuiffima?Latet  hic  anguis  in 
hcrba,vc  vulgo  dicitur,&  ob  hoc  omnia  diligenter  perpedere  par  erat  ab 
initio,ne  fcbris  lenitas  deciperet.Etenimvero,fi  vrinas  tantum  infpexiffe- 
mus,hcC  neque  erant  bonac,neque  malae,folam  cruditatem  denotantes.  Si 
febrem,mitis  ad  ta&um  apparebat:fi  ex  magnitudine  fymptomatu^elicituc 
morbi  magnimdo,quis  non  iudicaffec  talcm?Vidi  nonraro,&  credo  om- 
nes  medicinam  proficentes  obferiiaffejfaepiffime  morbos  incipere  fenfim, 
qui  videntur  non  effe,poftea  ftatim  inualuifle:vrinasfuiffecommutatas,& 
lethalia  figna  apparuiffe.Hac  de  caufa  debent  adolefcentes  diligenter  per- 
pendere,an  omniainuicem  fibirefpondeant:  C\  quis  enim  sgrotet,  fitiar, 
noctu  vigilet,inquietus  fitjtamen  febris  videatur  leuis,maiuspericulum, 
quia  eft  ex  iis,quae  conclufas  dicutur,non  appareces,quod  frequentiffimum 
eft  in  febribusmalignis:  ideo  enim  dicutur  malignae,quia  intus  latitat  ma- 
licia  humorum,  veluti  fant  homines  quidam  noftri  temporis,quorum  fa- 
ciem  C\  fpe6tes,videntur  effe  quantiuis  pretij,opera  fallunt,&  Deus  nos  li- 
berecab  iftorum  manibus ,  fic  febres  huiufmc/di  ,  &  ne  longius  peramus 
exemplum,ecce  mulicrhaecin  nonadiemuhu  delirauic,cum  tamen  vfqne 
ad  nonam  mitius  affligeret,&  mirum  in  feptrmanihil  noui  eueniflejk  di- 
ftuliffe  augmecum  vfque  ad  nonam:Aterat  fpecies  qua*dam  humo.ris,qui 
vcluti  tardius,  acrius  affligere  folet,  nimirum  meiancholkus :  funt  enim 
periculofi  admodum  morbi  illi,  qui  ab  humore  melancholico  ortum  du- 
cunt,auc  ratione  longitudinis ,  aut  ratione  fymptomatum  ,  quiaefferatur 
muItum.Neque  proprerea  melior  erat  iftius  aegrotantis  conditio,quia  ad 
mentem  redierit :  nam  dicit  fuiffe  tacitamjita  vt  varietas  humorum,fym- 
ptomatum  varietarem  faceret  :  nimirum  mota  bile  fufcirabatur  vehe- 
mens  delirium  ,  &intenfi  ue  tale  ,  Ccd  ipfo  humore  facile  refoluro,vifa  eft 
rediiffe  ad  mentem,  fed  erat  tacita  adhuc  remanente  terreo.  Verum  illud 
in  re  Me  dica  obferuatote  :  videlicet ,  cum  quibus  diebus  morbus  deberet 
remitti,  grauior  aegiorantis  fit  ftatus  ,  male  efta&um  cnm  ipfo  :eftenim 
fignum  virtutem  cedere,&  per  confequensmorbumeundo  acquirere  vi- 
res.H«ec  habuit  nouam,non  bonam.Hic  dies  eft  contemplabilis,&  quid- 
quid  alij  fentiant,qui  nolunt  elle  nec  iudicatoriam,  necindicatoriam,iu- 
dicat  faepiffimc,fi  non  vc  decimaquarca,  tamen  &  id  efficir,  hocnon  ne- 
gantcGaleno  lib.  i.  de  dicbus  decret.  cap.%.  dum  ait.  Concidunt  eis  nonus, 
qnintus ,  &  tertitu  :  Subdit.  Plurimos  ,  quidem  nonrn  iudicat.  Nefcio  an 
clarius  dici  poffic.  Pranerea  idcm  Galenus  lib.$.  de  diebus  decret.  cap.%. 
.Sic  fcribit.  Iam  verb  &  nonus  inter  duos  decretorios  feptimum ,  &  vndeci- 
mu?n  medius  ,  vel  nonfalhtm  infeptimo  die  iudicium ,  vel  vndecimo  fu- 
turum  ipfefibi  vindicat :  fiigitur  crifis  qu&futura  eft  vndecimo>aliquando 
fit  nono  die  :  ergo  inter  iudicatorios  cft  deputandus.  Hippocraccs  3.  lib. 
prognoft.comrnent.il.  ad  veibum  haber.  Sed  quia  hic nequaquam  decreto- 
rius  eft^adnonnm^ant  vndecimum  denenit  iudicatio.  Hic  fine  dubio,  dum 

demonftrat 


55 i     Comment.  in  HifloricU  Epidem.  Hipp. 

demonftrat  diem-decimum  non  efte  decretorium  ,  dicit  nonum  talem 
efti.  Quid  plura.  Wi^oaziesfecl.^.Aphorifin.text. 36.  nonne  proptere^ 
fudores  eife  bonos  dicit  nono  die  ,  quia  hi  fudores  indicant  moibos.  Ex 
his  conftat  apertifTIme  nonum  diemelic  cxiudicatoriis.  Eft&  indicato- 
ria,  quia  fi  non  iudicat ,  faltem  iudicat  quid  futnium  fit  in  fubfequenti- 
bus  pro  ipfnis  difpofitione.  Ad  rem  igitur  venientes  dicimus  non  nifi 
fuiife  male  ominandum  ,  cum  decimaquarta  dic  fuerit  deterior  huius 
a?grotantis  conditio  :  nam  eodie  deterrimahabuitaccidcntia,  ciim  (piri* 
tus  cidem  fuerit  rarus,&  magnus.  Tria  funt,vtialias  di&um  eft,quse  ma- 
gnum  habent  momentum  ad  falutem.  Pulfus  conftans ,  refpiratio  libera, 
&appetentia  inculpata.  Crederem  ego  ,  neutrum  iftorum  adfuifte.  Noa 
tefpiratio  libera,quia  decimaquarta  habuit  magnam  ,  &  raram  per  imer- 
uallum.  Sunt  qui  difputanc  fuper  modo  loquendi  Hippocratis,  veium  Ci- 
nite  hos  difputare  ,  dum  vos  ei  quod  magis  vrget  incumbatis  ;  &  cemim 
habebitis  idem  effe  fpiritum  rarum,ac  per  interuallum  fac~tum,nifi  adda- 
tis  perma^num  interuailum,quod  Galenus  in  comment.  euidenter  decla- 
rat,dum  ait :  Spiritm  rarvu  yquod  eftperinde  ,  ac  per  interuallurn.  Subditr 
Atque  fane  videtur  deinceps  idern  dixiffe.  Forteergo  ;  aut,vt  raritas  aug- 
mcntum  indicaret  per  interuallum  addidit  ,  ac  fi  dixiftec  per  magnum 
adrnodum  interuallum  ;  eft  enim  interdum  confuetum  ,  vt  magnum  re- 
linqimur,folumquevfurpeturper  interuallum,idautem  nonfcmper  erar, 
fed  modo  habebat  rarum,  mod6  breuifpirans  erat.  Docuit  iam  Galenus 
in  fuperioribus  breuifpiros  fieri  argrorantes  a  frigiditate  natiui  caloris. 
Itaque,etiamfi  haberet  fpiritum  magnum  ,  &  rarum,quotiefcunquevin- 
ceret  natiui  caloris  frigidiras,  erat  breuifpira,id  eft,habebat  fpiritum  ra- 
rum ,  &  paruum  ,  fed  vtcunque  eiTec ,  fpirationem  non  habebac  liberam. 
Neque  dicerem  potuifte  bene  fe  habere  ad  oblata.  Primum,quiamoeror, 
fi  quid  aliud  appetentiam  deiicit,etfi  non  febricitcnt  homines ;  fed  mul* 
to  magis  febre  fuperueniente  ,  quae  fua  natura  partes  codtioni  deftinaras 
labefadtat  non  leuiter  ,  &mult6magis  malignitate  pracfente.  Prsererea, 
qua  ratione  parum  bibcbat,eademraticne  parum  comedcbat.  Ergo  ,  ne- 
que  ad  cibum  bene  fc  haberc  poterat  :  fed  neque  pulfum  conftantem 
fuiire  cft  credendum,  cum  practer  extremorum  refrigerationem,quas  vir- 
tutem  opprimit,fuerit  paritcr  breuifpira  ,quo  temporecalorem  extingui 
ccitum  cft  :  neque  co  tcmpore  poteft  eife  virtutis  robur.  Quod  fi  aegcr  in 
fupcrioribus  rcccnficusab  Hippocratc,grauiflime  afFcclus,fuperauir  mor- 
bum  praetcr  cxpettauoncm  ,quia  tria  illa  habebat  antcdidta  ,merito  hic, 
cui  omnia  hacc  dccranr,debebat  mori,praefertim  cum  in  dics  ingrauefcc- 
rct  magismorbus :  nam  fubdit  Hippocrarcs, 

c  Decimofeptimo  aluu4  irritatajurbat*  deiecit]  Fuerit  modo  hac  di« 
irritata,  quia  naturatentaret  ali<]uam  cuacuationem  moliri,  vt  fc  a  farci- 
na  eximcrcr,  vtifolet  ficqucntiiTime  in  diebus  dccrctoriis,aur  fueric  irri- 
tataartc,  quia  fcilicct  inicctus  fit  clyfter ,  quod  verifimile  cft  ,  fi  aluus 
liuicta  :  illud  crat  ccrtum  dciecifle ,  (cd  pauca  ,  &  erant  turbata  : 
nam  qucmadmodum  adcrat  matcriabiliofa,  ita  lrmabat  prae  fui  aciedi- 

Bfc 


Tars  /'//.         JEgrotus  XF,      555 

ne  ,  &  qii£  excernebanrur  eranr  turbata,  id  eft  ,  verterem  ego  ,  aliquem 
dolorem  afTerebant  fedi ,  ve!  inteftinis ,  itafumerem  ego,  &  fi  apud  Ga- 
lenum  turbari  aluum  idem  fit  ac  moueri  ,  ac  fequi  euacuationem,  qr.ia 
modus  loquendi  Hippocratis  eft  diuerfus ,  cum  aiuus  irritata  ,  deiecic 
turbata  :  iftud  verbum  turbata  aliud  fignificat  hoc  inloco,vt  dixi.  Itaque 
tencabat  natura, fed  non  poterat  perficere  maligne  habens.  Et,  qucd  ma- 
ximum  eft,potus  pertraniibant.  Hicactendue  Hippocratis  d:&um,quia 
rem  magni  momenti  fignificat :  nam  ad  quid  dicere,  pertranfibant ,  non- 
ne,&  aliis  pertranfeunt  ?  verum  fic  fcribit,vt  fignificct  refolutionem  vir- 
tutis  retenciu^.  V.tlt  igitur  dicere  ,  peruanfilfe  potum  ,  cum  biberet,vt 
videretur  in  puteum  defceniere  ,  quod  fymproma  etiam  a  vulgo  obfer- 
uatur ,  &  hibecur  vniuerfalirer  pro  funefto  figno.  Prouenit  hoc  aduplici 
caufi,vel  a  flatibus,vela  ficcitate.  A  flntibus,  etiam  fanis  contingere  po- 
teft  ,  &  fi  in  aegcfs  propter  hoc  fiat ,  non  admodum  eft  periculofum.  Ar> 
fl  fiat  a  ficcitatelethale  eft  Cine  dubio,tum  ex  Coacisytum  ex  epidem.  Ex 
Coacist<]uia.  lib.i.text.iS.comment.i-  haec  habentur  :  Quibm  interbiben- 
dum  flrepitm  auditur  ,  &  murmur  quoddam  fit  in  ficcis  ,  &  qui  Agre  de- 
glutiunt  tujficulofo  Jpiritu  ,  lethale  in  acutis  ,  quibm  refrigeratio  accidit. 
H iiic  aegrotanti  accidit  acute  laboranti,&  refrigeratae,  cum  haud  muho 
poft  fada  fir  mura ,  &  breuifpira.  Ergo  in  hac  erat  hoc  fignum  letha- 
le.  Rem  ita  eife  confirmanc  hiftoriae  ex  j.epidem.  text.6.  defumptae.  De 
Cydis  filio  ita  fcribitur.  Et  cum  biberet  defcendentis  in  ventrem  ,  &  pe* 
&JS  ,  fonitus  ,  qualis  &  Cartadi.  Legitur  autem  ha?c  Hiftoria  eodemlib. 
text.i  1.  Propinqua  iam  morteunquit  H;ppocrares,exigui  fudores,multi, 
&  cum  b;berec,fonirus  in  thoracem ,  &  ventrem  defcendentH,ambo  ob- 
ierunt.  Habet  doct.flimus  Vallefius  in  comment.ad  hiftoria?n,  fic  \Hocfi- 
gnum  vidi  ego  inmultis  moribundis  ^atque^haud  fcioy  an  viderimin  vlio  eo- 
rurn  qui  fuperuixerint  >  certe  in  vno  tantum  eorum  ,  qm  acute  dgrotarent, 
&  id  accidens  acuta  febri  fuperueniffet.  Redditqne  huius  fymptomatis 
caufam.  Caufam  verb  tffe  cenfeo  eim  accidentis,  qubd  corrupt is  iarn  facul- 
tatibns  naturalibHs  ,pondere ,  &  propria  fluxilitate  feratur  ,  veluti  inde 
mortuum  corpui  ,  atque  obidfonitum  edat.  Accedit  etiam  fonirus  edendi 
alia  de  caufa  ,  qu6d  moribunda  corpora  flatum  iam  admittunt  inrra  na- 
turales  cauicatesr  qaf  ingreflu  humoris,  qui  non  fugitur  paularim  a  naru- 
rahbusinftrumentis,  fed  nropria  naruraincidic,verberacus  edit  fbnitum. 
Hasob  caufisego  hoc  fignum  inpeflimis  pono.  Itaque  dicerem  ego  fic. 
In  monbundis  adfunt  flatus  propter  imbeculitatem  caloris  ,  Ced  &  adeft 
rcfolutio  parcium  :  ac  non  in  omnibus  id  contirgic.  Quare  fi  quis  aane 
laborans  cum  hoc  figno  conualefcet ,  illud  fignum  fier  a  flaribus  tanrum, 
non  a  refolutione  ,  &  ficcitace  ,quo  tcmpore  fine  dubio  irreparabilis  eft 
morbus ,  quia  tunc  exficcarus  eft  eciam  cefophagus  ,  qui  fuo  munere  non 
amplius  f.ingitur,  &  ^b  idmnlcis  in  locis  Coacarum  teponicur  intcrfu- 
nelh  figna,  vc  nonimmerit6,&  huic  idemcontigerit, cui  omniacuiden- 
tcr  ten  iebant  ad  perniciem.cum  mhrlominus  dclirarer,&:  nugrretur  mul- 
to  magis  delirium,  audla  cercbri  inccmperie,c^  ica  crat  dclinum  audum, 

Aaaa  vu 


554  Comment.  in  Htftorias  Epidem.Hipf. 

vc  nihil  omnino  faperet,  id  eft,vt  omnino  mente  eflet  capta  ,  ita  vt  nihil 
omnino  ailumeret :  nam  multos  videmus  ,  qtii  etfi  delirent ,  tamen  quod 
porrigicur  afflimunt :  obferuabitis  enim  aliquando  delirantes  auidead- 
modum  conuerrere  fe  ad  porre&um  cibum  ,  vt  porngenti  obuiam  ore 
eant  :  c  ft  quidem  hoc  maium  ,  verum  multos  feruatos  vi  dtbitis :  At  nihil 
omnino  affiimere  dererrimum  eft,  &  illud  quod  obferuatur  ab  Hippocra- 
tein  Coacis  lib.$.text.i$.comMent.i.c{uando  ait :  Deliria  circa  necejfariay 
pejfima.  Quji  ex  his  exacerbantur  ,  lethaliafunt  :  nam  cum  quis  delirat 
malum  quidcm,  quia  partium  principum  lasfionem  denotat,  fed  delirare, 
circa  neccfTiria  ,ita  vt  omnino  refpuanr,quae  virtutem  poffunt  fuftinere, 
illud  eftpeffimum  vt  fignum,&  vtcaufa.  Primo  modo,quia  grauiter  lae- 
fam  elTe  mentem  fignificat ,  &  omnes  principcs  facultates,quae  qu6  plu- 
resLxias  funt ,  e6  maius  periculum  denunciant.  Secundo  modo,quiacum 
rcs  vitse  neceffarias  non  admittat ,  non  tantum  caufis  moib-ficis  oppri- 
muntur,fed  eorum  ctiam  egeftate,&  indigcntia  refoiuuntur,  fine  quibus 
vita  conferuari  non  poteft.  Quarc  in  vniuerfum  periculi  vis  in  his  pen- 
det  cxhumoris  malignirate,facultatum  plurium  grauiore  offenfione,  ce- 
rebrimaiore  alterarione  ,  &  rerum  vitae  neceffariarum  negligentia.  Et 
qu6  magis  exacerbantur  haec  dicta,eo  perniciofius  habent :  nam  grauium 
fignorum  perfeucrantia,&  exacerbatio  fatifcentem  naturam,  &  morbum 
ingrauefcentem  oftendunr  ,  vnde  magis  confirmatur  mortis  praelagium. 
Quibus  fic  ftantibus  non  fine  caufa  fubdic  Hfppocrares. 

f  Cutis  diftenta,&  aridafuit.  ]  Nonne  habuit  euidenrem  canfam,eum 
cV  adureretur  a  febre  ,  &  exffccaretur  ab  alimenti  defcctu  ;  fcabra  enim, 
6c  exardefcente  cute,ficcum,calidumque  morbum  efle  colligimus,con(c- 
quiturque  hoc  non  tantum  incendium, vt  in  hac,  fed  etiam  aliquando  vi- 
fcerum  marcidam  quandam  difpofitipnem,&  quamuis  vigcfimo  die,poft- 
quam  multum  cftloquuca,quod  perfeuerantiam  delirij  manifeftabat ,  re- 
dicrit  ad  mentem.  Hoc  non  fuitex  bonis,fed  non  raio  morri  propinquis 
euenire  confueuir,vt  notat  docliffimus  Vallefius  :  multi  cnim,antcquam 
moriantur ,  videntur  melius  habcrc  ,  &  non  femcl  obfcruaui  ego  ,  mul- 
tos  deluantcs  haud  multo  antemortem  ,  rediifle  apud  fc,vt  Dei  Optimi 
Maxitni  bcncficio,  potuerint  commodius  animam  difponere  ,  mifericor- 
diam  pcccatorum  fuorum  eflicaciter  petentes,quodab  omnibus  exoptan- 
dum  cft.  Quod  autem  cffct  infida  alleuatio  ,  &  potius  cxtrcma  virtutis 
imbccillitas ,  non  amplius  pugnantis  aducrluscaufam  motbificam  ,  con- 
ftat  cx  fcqncnt  bus,  cum  vix  ad  mcnrcm  redierir ,  quod  paucis  inrerpofi- 
tis  hoiis  voceoo  amifir ,  cV  factaeft  breuifpira.  Ncquc  hic  pluiibus  opus 
eft  ,  ad  probainlum  ,an  id  proueniai  propter  affc&ionem  taniuin ■mufcii- 
lorum  voci  infcruicntium  ,an  proprer  extrcmam  viitutis  proftiationem, 
cum  euenrus  cornprobei  recn  ita  fuiffc  ,  eadem  die  fcquenti  dccedcnte, 
fcilicct  vigefirnoprirno^non  potente  naturaampliiis  vimmorbi  fuftinere, 
Ex  quibus  colligimus  ,an  fit  fi  lendum  iis  frbiibns ,  qtue  ctim  miiiffimae 
ncui  eflc  »annexa  camen  habcnt  grauiffima  accidentia  ,  vt  banc  fc- 
brcm  fuidc  facilc  conftabit  cui.uic.  Iiaquc  tandcm  mifcirirnc  confumpta 

obiit, 


^Pars  III.       JZgrotM  XV.        555 

obiit,  non  tantopereprodu&ura  vitam  ,  nifi  firmas  habu/iTcr  vires.  Harc 
hiftoria  vultomnes  oculatos.Ted  prse  cseteris  iuuenes,  qui  de  hoc  debenc 
e(Te  folliciti ,  quo  fibiipfis  a  primis  diebus  famam  parent.  Tandem,vt  fui 
moris  eft,Hippocrates  reeenfer,qua?  per  totum  morbum  pa(L  eft,vt  vnuf- 
quifquc  videat,quam  graui  morbo  tentaretur,&  quomodo  non  poftec  ab 
hoc  morbo  euadere. 

g  Huic  erat  fpiritm  magnus^  rarm  perpetuo.  Nihilfentiebat^fimper 
cooperiebatur.  Aut  multumlocjHebatur  ,  aut  tacebat perpetuo.  Phrenitis.] 
Non  erat  fpiritus  rarus,&  magnus  perpetuo ,  fed  vtplurimum  ,  aliter  non 
fuiifet  breuifpira,verum  eft,qu6d  cum  deliraret ,  quibusfpiritustalis  eft, 
poiTumus  dicere  femper  habuiffe  ,  quia  femper  delirauerit.  Quod  fi  fuic 
breuifpira  ,  illud  erat ,  aliquando  deficiente  natura,  fed  tamen  eadem  in- 
furgente  ,  iterum  fpiritus  talis  reddebatur.  Eft  autem  hsec  vox  ambigua: 
nam  in  longum,latum  ,  &  profundum,  multathoracis  difteutio  magnura 
fpiritum  facit,  dicitur  etiam  talis,  quia  plurimum  fpiritus  femel  trahitur, 
plurimum  femel  excluditur,  id  quod  phreniticis,&aliis  dclirantibus  con- 
tingit  :  verum  hoc  non  frequenter  faciunt,fcd  interpolate  ,  quandofcili- 
cet  mens  eft  occupata  in  alicuius  rei  infpectione,  vt  fsepiflime  contingit 
iis,  qui  aliqua  re  dele&antur,  qui  toto  eo  tenfpore  fere  fpiritum  retincnt, 
poftea  cogente  neceflirate  refpirationis,multum  trahunt  fpiritus,&  etiara 
excludunt  vnica  vice.  In  febricitantibus  cum  jdelirio ,  quia  aeftuant  thora- 
cis  partes  ,refpiratio  illa  perpetuo  magnaeft  ,  &  ita  fingulis  motionibus 
plurimum  thorax  diftenditur.  Dicitur  magna  refpiratio  ,  quia  femel  mul- 
tum,&longiore  motione  efflatur :  magnaetiam  ,  quia  thoraxampliatur, 
atque  diftenditur.  Et  tandemdiciturmagna,quia  longioribns  interuallis 
redditur.  Concludamus,vt  finemimponamus,omnc  vitium  refpirationis 
delirio  copulatum  efte  leihale.  Quod  poftea  nihil  fentiret  erat  ex  perni- 
ciofis,&  denotabat  nihil  amplius  deefte  ad  omnem  ruinam  ;  femper  coo- 
periri  cetebri  afFectionem  fignificabat  cx  melancholia  ,  perinde  &  cfle 
loquutam.  Poftea  fuiile  tacitam  ,  erfectus  eratmelancholici  humoris,qui 
alias  alirer  infurgebat. 

Phrenitis.  Non  fimplicirer  phrenitica  fuir,  fed  miftam  habuic  affe&io- 
ncmexbiliofo,&  melancholico  humore,  alias  altero  pra^ualentc.  Vt  \\xc 
apertiora  fiant,ponamus,  quae  fuper  hac  Hiftoria  habet  Galenus  lib.z.  de 
diffcult.  rejpirat.  cap.%.  vbi  ad  verbum  hxc  leguntur  fuper  expofitionc 
iftius  hiftoriae  fic  :  In  ipfa  autem  Dealcis  vxore  ,  vtplurimum  ejuidem  de- 
iirium  exuperatjraro  vero  exuperatur  :  vei  um  verba  paulo  antea,  cjuando 
exponebam  ,  cjuidfigmficet  :  per  tempus  3adfcripfi  Nunc  affetliones  ipfas 
fugnantes  referam  ',  fec/uuturtts  &  hic  fermones  ab  Hippocrate  prolatos, 
Nnlla  itaque  dolorofa  «frEHo  huic  muliercuU  accidijfe  videtur  ,  pr&ualuit 
autem  perfrigeratio  ,  marcefcente  inftta  caliditate  :  ex  eo  enim  ,  cjrtod  efl 
firipturn  de  ipfa.  Febres  ad  mamtm  tenues  ,  extremarurn  frigiditas.  HoC 
cficnditnr,&  ex  eo^cjuod  peromnem  merbum  contegebatur  ait.  Quin  &  eX 
mcerore  initium  fumpfi ffe  ,  his  confentit.  lnejttit  enirnfcbris  cum  horrore  ex 
rncerore  corripuit.    Sed  &  ipfafcbris  cumhorrore  iuxta  eandem  caufam 

A  a  a  a     z  fatta 


556     Comment.in  HtHorUs  Epidem.Hipp. 

fatla  eft.  Etfane  etiamhoc^  quod potus  ventrem penetrent,  ac  percurranty 
neqtte  pamo  ternpore  confiftemes  ,  maximum  fignum  eft  innatam  calidita- 
tem  extinUam  effe.  Qitin  &  cutis  arida  mhil  aliud  eft  ,  quam  reficcata. 
Deperit  autem  vna  cum  eiufmodi  ficcitatibtu  innatm  calor.  At  verb^uod 
h*c  omnia  in  ipfafaclafint,  ipfa  ditlionumfequeia  oslendit.  Decimajepti- 
ma  enimjnquitjrritationesa  ventre  turbulent£,poftea  vero  ipfi  potus  per- 
currebant.neque  confislcbant^omnino  nihii  fentiebat.cutis  ariddt,  circunten- 
Jio.Rationabiiiter  igitur  per  omnem  morbum  magnus&  rarus  Jpiritus  pr<t* 
uaiuit  >  intercedebat  autcm  aiiquando  etiam  breuis  ,  ad  perftigerationes 
confequens.Mentionem  autcmfacia?n  etiam  nunc  ipfius  diclionis.veiut  an* 
tea  iarn  adfcripfi.  Decimaquarta  Jpiritus  rarus,  &  magnus  per  temptu  ,  & 
rurfus  breuijpira.  Vigcfima  fermones  multi,rurfusfedata  eft,taciturna*bre- 
uifpWa.  Vigefimapriwa  mortua  eft  ,  huic  adfinem  fpiritus  rarus  ,  magntu. 
Hic  igitur  deiiriumperfrigerationcmfuperabat,  &  propterea  rarb  tjuidem 
treuijpira,  per  omnem  autem  morbum  longijpiraferuata  eft.  Hxc  Galenus 
locofupra  addntlo.  Ex  quibus  elickur  paucifllnais  vcrbis  fere  torus ,pne- 
fencis  Hiicoria:  fenfus.  Reliquum  modo  eft,  vt  aliquaaddamus  ad  cura- 
tioncm  fpe&antia, 

Curafio. 

1N  hac  curatione  facienda ,  illud  primum  ante  oculos  crat  ponendum, 
an  vere  mcerorproueniilct  ex  menfmm  rctentione,an  ex  alia  caufa.  Si 
nullus  erat  defedtus  in  puerperio,fiue  in  menfibus ,  flnc  dubio  partes  fu- 
pcmaeerant  euacuandae ,  fanguinc  ex  brachiis  animose  detradto  :  verum 
illud  addere  oportet,quod  vos  animaduertere  debetis ,  non  omnino  cilc 
crcdendum  mulieribus,  quia  multotics  ipfa?  negant  cfle  defcdrum  ,  &  ta- 
mcn  rc  vera  cft.In  plechorica  igitur  mulicrc  non  mediocris  efl  fufficiens 
cuacuatio,  quoniam  ucpiflimc  tenuiori  cuacuaro,  rclinquitur  craflior  ,& 
terreus,a  quo  mclancholici  producunrur  crrcchis.  Prxrerea  nequc  pccca- 
tumerit  finguinem  fcmpcr  in  mulicrc  extrahcre  ex  infernis  partibus, 
quiaetfi  fint,  hoc  fuppofito  ,  cuacuata?  pro  indigentia  ;  tamcn  reucllitur 
fanguis  ille  ab  vtcro  ,  Sc  prohibetur  vaporum  tctricorum  tranfmiflio  ad 
fupcrnas  partcs.  Quod  ii  mulicr  afFeftai  fit  cxeis,  quibus  iam  naturaliter 
proptcr  xtatcm  rctinctur euacuatio,  nmlto  rtiagis  ad  hanc  cuacuarioncm 
cft  cori&igicn  lum,  <S:  iinc  tirnore  ;  &  obfcruabitis  maximum  fcqui  iuua- 
mcntum, quoJ  tcftutum  clfe  Oubaiium  aliasa  meclidhim  cft.In  hacfgitur 
quomjJ  >curtque  cflctad  riuiorcm  curationem  folai  vcnas  infernas  cu- 
rj,itcrato  fangiiinc  miili>,infpcc1\i  fangninis  qiulirarc,  vt  fl  ivr 

seflueret ,  c»pio(ifti  extrahen  rac  t\  Galeni  docutnento  tn 

mmJIIuo  adftri<  1 1  cxiftenu  bat  clvllcnbus 

vti.  Scoj|  |  ikc  c\\\x  flattis  difcutianfj  &c 

I  a  dulcibns.qua!  cx  mcllc  confninutur.  M  noncftpcr- 

iit  ab  Hs,  qn« 
cx  mcllc conficiuatui :  vuum  vrplunmum  tnfcita  muliarib^us funt ,  quac 


cx 


TarsIII.       JEgrotu*  XVI.     557 

ex  melle  conftant :  ver  poterat  pra»fcribi  medicamentum  blandum,  quod 
reciperet  lenitiui  ad  l.j.diaphcen.g.*/.  pulu.  f.  cxrri  9.;.  cum  faccaro  fa&is 
bolis.  Vel  ix\  potione  vti  manna  ad  ^.iV^.diflbluta  cum  decoctofem.citri, 
&  abfinthij,  ad  hoc  vt  fieret  amara  ,  &  hoc  coramode  poterat  euacuare, 
8c  blande,quod  attendendum  eft  in  humoremelancholico.  Neque  inuti- 
leextitiiret  infufum  fena?,cui  diflblutum  fuiflet  mel  rofaceum  folutiuum* 
ic  fyrupus  de  furno  terrae.  Quoniam  vero  citiflime  ad  alterantia  erat  ve- 
niendum  ,  ob  id  ex  vfu  fuiflent  fic  parati ,  qui  reciperent  fumum  terra^ 
cichorium,oxymelitis  portionem  cum  aquis  refrigeramibus,deobftruen« 
tibus  citra  calorem  ,  &  obfiftentibus  maleficse  qualitati ,  aut  deco&is  ex 
iifdem,qua?  fine  dubio,vt  minus  grata,funt  magis  efficacia,  &  vtilia.  Ad 
reuellentium  genera  erat  deueniendum  ,  quoretraherentur  a  capite  hu- 
mores,  fi  fieri  pofTet ,  nunquam  prxtermiffis  alexipharmacis  interius  af- 
fumptis,exterius  cordi  adhibitis.  Capiti  perfufionesvtiles,oxyrrhodina. 
Vigiliis ,  etfi  multa  veniant  in  vfum  ,  pvx  caeteris  mihi  arridet  papaueris 
fyrupusiexterius  vnguentum  populeonis.  Sunt,  qui  vrgente  delirio  ,  ve- 
nam  frontis  fecant :  medicamentum  vtile  tempeftiue  adhibitum,  fcilicct 
euacuato  bene  corpore  ,  &  nondelata  materia  ab  infernis  pawibus,  quia 
tunc  plus  attrahimus,&  hac  de  caufa  magna  ddhibenda  cautjo  eft,veluti 
etiam  in  applicatione  pulli  columbini,  vel  gallinacei,  velcatuli,  futurae 
coronali  admotis.  Hoc  medicamentum  ,  quemadmodum  commendatur 
cum  ratione,  quia  diffipat  materiam  iacaput  delatam,  &  firmius  reddit: 
ita  etfi  intempeftiuc  applicetur,  non  parum  nocet  in  augenda  capitis  in^ 
temperie  ,  &  pfaeferara  m  muliere,  quia  aliquando  ;  ck  fiepiffime  foueri 
poteft  afFectio  ab  vtero  ,  quo  tempore  cauti  fint  Medici  expedit ,  affe- 
6fcuum  caufas  expendentes :  loquor  vobifcum  adolefcentes  ,  vt  fcilicec 
morbi  originem  attendatis  ,  Sc  terminum  ad  cjuem  expendatis ,  6V  non 
/lmpliciter  terminum  a  ^«(7.1nterca:teradebebatis  ciTe  folliciti  de  victus 
ratione,&  ftatim  pra-parare,  qua?  hume&antem  haberent  vim,quoniam, 
vt  vidiftis  in  Hiftoria,vniucrfum  corpus  exficcabatur,&  omnem  adhibere 
diligemiam,  vt  aliraentum  aflumeret ,  quod  quemadmodum  eft  necefla- 
rium,  ita  quam  difficile.  In  hunc  vfum  veniunt  quas  in  modica  quantita- 
te  plurimum  rftitrinnt,de  quibus  in  aliis.Si  mhil  obftitilTet,  tranfacra  de- 
cimaquarta  potuiflet  praeparari  aliquod  leue  medicamentum  purgans  ex 
f  umo  terracjcum  dccoctione  fenar  ad  $.y.  ad  euacuandam  materiam  adu- 
/tam,&:  melanchoIicam,cum  portione  fyrupi  rofati  folut.  infpe&a  femper 
virtute,  quam  Ci  fufpe&am  habebitis,  vfus  clyfteris  crit  tutior,  prafertim 
cum  his  commodc  euacuetur  corpus ,  vtmultis  contingit.  Ventriculum 
fouereexpediebar,quod  femperin  febribus  facite.Etquando  curarionem 
inftituitismulieribus ,  bene,&  diligenter  pcrpendite,  an  vcntriculus  fic 
irabecillus  ex  fe,an  perconfenfum  ab  vtero,  quod  frcquentiffiraum  cft: 
fruftra  enim  runc  vcntriculo  fubuenimus ,  nifi  habeatur  ratio  termini  a 
7*l0,videlic€t  vteri.  Mulra  in  hunc  vfum  veniunt ,  veluticonfcrua  abfin- 
thij,diacuminum,aromaucum  rou\ceum,dianhodon  Abbatis.  Morfuli  cx 
floubus  citri,  nux  myriftica  ,  &  morfuli  hunc  in  modum  concinnati, 

Aaaa     3  OJL.Galang^ 


558      Comment.  in  Hiftorias  Epidem.  Hipp. 

2L  galang^macis  ana  3.  fi.  cinnamomi  eletli  ^.i/.caryophyliond.j.rarda- 

momi>nucis  mofcat£g .  viij.peilicularum  flomachorum  gallrnarttm  infufartim 

in  vino  maluaticoy&  exficcatorum  $.j.faccari ad pondtts  omnium>&  fecun- 

dwn  artcmfiant  morfuli>vel  vtatur  in  puluere  ,  ajpcrgendo  fercuia.   Aliud 

commendatur  in  hunc  modum.  '^C.Jpecierum  diagalang£y  Jpecierum  are- 

maticirofatian.  5.  j.Jpccierum  diacaryophyllati  3  &  diarrhodon  dbbatis 

ana  3  ;.  pulueris  ftomachorum  gallinarum  pr&paratorum  3.  j.  cum  pasla 

aconiorum  fiat  elecluarium.  Verum  in  huiufmodi  febcibus  cauere  opoitet 

ab  his  tantifper,dum  fint  ab  ea  immunes.Exterius  hoc,vel  fimile  prarpa- 

iztur. ^C.gr anorum  lauri  nigelU,rut£  ana  ^.ij.co^uantur  in  vino  aromatico 

vehcmenter,&  colctur,deinde cocjuatur  cttm  olco  communi,  ad  confumptie- 

nem  vmi  integram,  ita  vt  remaneat  folurn  oleum  ,  &  ex  eofiat  inuntlio.  Si 

magis  placet  ceratum.  l/L.Bdcllij^ammomaci  ana£jy.cer£,  refina,  lauda- 

ni  ana  Z.G.caryophyllonfquinanti,  baccarum  lauri yc ardamomi  ana  $.J.fiat 

fecundum  artem  ceratum  ,  &  ori  ventricuii  adrnoueatur.  Nec  improbatur 

in  ventriculi  imbccillicate  huiufmodi  morfulus.  Ofi.  fpecierum  diagalan- 

gd  $.j.fi,Jpecierum plirifarcoticon  -z^A.rofarum^fpodij  ana  d.j.G.cumfaccaro 

dijfoluto  in  aquis  abfinthij,  &  maioran£,  fiat  confetlio.  Ha?c  ,  &  alia  roulta 

a  pra&icantibus  habentur,  veluti  ceratum  expulu.  mafiichisfiorum  lam- 

brufcA ,  &  cum  modicopul.  nucis  mofcatd  ,  cera  &  refina  parare  ceratum. 

At  certe  credo  ego,  parum  ,  aut  nihil  poiTe  iuuari  mulicres  ,  qua>  ex  con- 

fenfu  vteri  fit  afficiuntur,  dc  ob  id  eam  partem  tunc  refpicere  expedit,cx- 

tracto  fanguine ,  fi  vitio  menfium  fiat  affe&io.  Si  propier  flatus  ab  imbe- 

cillitare  vteri  genitos  :  Cerata  ex  caragna  ,  tacca  nacca,  galbana  fupra  vm- 

bilicum  pofitis  his:difcutiunt  enim  flatus,&  roborant  vrerum.  Si  tandem 

haec  fiant  in  muliere  fterili,omnia  irrita  func,nifi  concipiat.  Hoc  non  fe- 

melvidi,&  modo  habeo  prac  manibus  nobilem  mulierem,quaehabitu  eft 

fanguineo5&  in  victus  ratione  fatis  libcralis.Fa<5ta  cft  melancholica,quia 

non  concipit ,  &  tamen  domeftici  ipfius  non  aliud  fibi  ipfis  perfuadent, 

quam  iuuenem  hanc  effe  da:moniacam  ,  &  habenr ,  qui  hanc  opinionem 

confirment,&  tamen  adhucnihil  iuuamenti  attulerunt,  neque  iropofte- 

rum  fcntict  ex  his  commodum  ,  nifi  concipere  contingat  ,  quod  non  eft 

difficile  vtrifque  iuuenibus  exiftcntibus.  Erat  hic  in  ciuitarc  Papiae  mu- 

Vier  nobilis,quaenunquam  concepit,  nifi  poft  decimumoctauum  annum 

a  fponfalibus,  &  fcptcm  filios  cdidit ,  cumfinguloannopoftca  vtcro  gc- 

ftarct  ,&  fana  fadta  eft  omnino  cnm  antea  morbofam  haberct  faniratem. 

Obfcruatc  vos  harc  in  curationc  ftcrilium  ,  nc  ex  leui  mulicnim  affedio- 

nc  conucniatis  cum  vulgi  opinionc  ,  purantes  qui  morbi  funt  naturales, 

tofdcm  incognium,  habcrc  caufam.  Et  hax  fatis. 


APPC 


Tars  III. 


JEgrotm  XVI.     559 

\tr    ^Ls    >U    \V    "$*    *!*"    *!*"    >J/ 


APPnST02^tf/(A^7©^.  iEGROTVS      XIV. 


N  MgA/£o/«  vibulc- 
dQ&JiorodV    ^oA- 


DOLES  CENS 

M<zlibe&   ex  ni- 

mio  potu  ,  &  ve- 

nere  diu  calefa- 

ffus  a  decubuit  ,  horrebat ,  & 

erat faftidiofus ,  infomnis  ,  nec 

fttiebat.  Aluwprimo  die  mul~ 

ta  ftercora  deiecit ,  cum  multa 


dlf/b&vdilc,  ,  KCtTZKhl&H.  ty&KCd- 

J\)t,  ^  ,  ^  deuJ\\c.  luu.  dy^VTCv©*. 
K)  ich^oq.  *$7ii:^  K9/A/«5  ti}  <&£&- 
rri .  Trofact,  i&wzgLVCL  J)r\Ad^ ,  <rtw 

&&tpp6a  f&oMu).  Kj  Ss  t7T0$/uc.  offuftone.    Sequentibus  diebus 

vJkrix^oa  ttq^ol  Jir{ ,  Sgp  Mw-  multa  di/uta ,  tju<e  bilem  refe- 

<#,  ohiyt ,  a^ooL.  ttvJj^  "^guov^  rebant^:  vrina  tenues ,  pauc£y 

lAyLj^^ovx%\^ycv£pteiv&-  decolores.  b  Spiritus  rarus^ 

aic.  vzm?&7mp(&.<fr^{jLMiis  £S%  magnus  per  interuallum.  Hy- 

d(A,q>QTipcoV)  KctpJitic  mzxUbc,  $$&  pochondrij  contentio  fubmollisy 

Tihi(&  £wui%y<;.  Spncnv  IhcuiJic.  ex  vtrifque  oblonga  :  c  perpe* 

7rag'iy^iSo~iv  d<c$z{itcv$.  Yscfjuic,  ti  tuacordis  palpitatk  :  d  reddi- 

iy  viou%)c.  Jipng,  Kctptpateov  k#j  dit  vrinam  o/eofam.  Decimo, 

rf^TsS^ov.e^^j^S  rzroA»  delirauit  modice,  modeftufque^ 

/\2,  <&  teTiId,  n  ^A&fcAa,  Afsr^c.  &  tacitus  erat  ,  cutis  arida,  & 

ic?\7rciv&7m&£vLu^^.7mptKp%&yi.  diftenta.  DeiecJiones  velmul- 


ta ,  &  tenues ,  vel  bi/iofe  ,  & 
pingues.  Jguartodecimo ,  deji- 
puit ,  cuntia  exacerbata  funt^ 
mu/tum  de/irauit.  Pigeftmo, 
infaniuit^fefe  iaEtauit^nuttam 

'vrinam  reddidit,modicum potionis  continebat.    FigeftmocjuartOy 

obijt.  Phrenitis. 


ftc?Aa  Trapthtytfj.  k  ,  c^t^v», 

/3hf1?pi<TU9$.   £JlV    £p{    [MK^qL  7T0- 
<PfiVlTlC. 


COMMENTARIVS. 

W$b  Onq.verimvr  non  raro  ,  nbftris  tcmporibus  non  a?que  viram 
!ljy|gg  prorogari ,  ac  piasterius  >  quafi  pro  cerro  habearmis ,  fic  ferre  prac- 
fcns  tcmpus,vt  vcluti  omnia  o^rta  occidunt ,  &  aucl:a  fencfcunt,  ita  id  ci- 

tius 


560    Comment.  in  Efi&orias  EpidemJJipp^ 

tius  eueniat ,  quia  fenfim  ad  nihilumrcdigatur  mundus  ,  &  ideo  corpora 
imbecilliora  nafcantur,quam  vetuftis  illis  temporibus ,  hincqueceletius 
vitam  finiant ,  vix  ad  mediocrcm  aetarem  peruenientes.  At  nonne  patec 
euidcnter  vanum  efte  in  hoc  refcrre  culpam  ?  cum  nos  nobifmetipfis  ui- 
dicia  faciamus,praua  vtentes  victus  ratione,quae  fanitatis  caput  eit.  Bonc 
Dcus !  fi  vix  attingunt  pubertatcm,quod  cum  mulienbus  copulari  appe- 
tunt  ,&  ita  cxoptant,  vt  venere  immodicc  vtentes  p!urimi,fenfim  eorum 
copora  cwlliqnari  animaduertamus.  Aliis  mi&us  fanguinis  fuperuenit: 
cacharri  ad  mortem  concomitantes.Podagrar  continuo  arnigenres,iieque 
ob  hoc  virae  unuatio  in  melius,cum  vidcamus  podagricps  vino,&  venere 

iufto  deditos,  ita  vt  omnem  adh'beant  curam,  vrpraua  vj&usracio- 
ne  ,  fibiipfis  infelicitarem  v>  quadam  comparent.  Qu,bns  fic  ftantibus, 
&  venlfiims  ,  fequitur  neceiTaiio  ,  vr  ex  piaepropero  coitu  nonraiuum 
corpora  gignentium  ,  quae  nondum  ad  perfe&um  augmauum  peruene- 
rant,valde  vehementer  debilitentur  ?  verumctiam,  quod  magis  cft,proles 
reddatur  imbecillior,  &  hac  de  caufa  breuiorem  vuam  viuunt  ,  cum  m 
his  imperfc£ta  fiat  coctio  :  a&ioncs  nvn  fint  firma*  ,  facultas  animalis 
languefcar,  &  tandem  fiant  fenes  ,  &"  morbofi  anre  fenedhucm.  Hoc  cft 
breuiratis  vitar  caufa.  Ob  moderatam  vidtus  rationem,quam  vtpluiimum 
veteres  feruabant,tutius  validiore  mcdicamento  purgab;iiuur  ,  dicit  Ga- 
lenusitf  lib.i.de  fratlttris ,vbi  proponens  helleborum  album  pro  mcdica- 
rnento  ,  non  difficile  purgatos  hoc  validiflimo  remedio,quia  erant  irj  vi- 
dtu  temperantes.  Videte  modo  iuuenes  noftri  temporis  ,  qnod  nihil  me- 
diocreefruiunt.  Modo  inualuitvfus ,  quo  multi  incaute perirountur* di- 
cam  melius ,  abufus ,  vt  quacunque  hora,  aflumant  pulucrem  hyofciami 
Peruuiani  ,  di&i  vulgo  Tabacco.  Quantum  autem  huius  medicamcnti 
abufus  noceat,  expcriuntur  multi,  vcluti  &  largior  potio  aqujeardentis. 
Verum  finamus  hos  in  peccato  fuo  mon,poftquam  medelam  adhiberc  eft 
impoflibile,&  vcniamus  ad  huncadolefcentem,qui  &  ipfe  poteft  incautis 
iuuenibiis  vtilitatcm  ufTerre, fi  bene  animaduertant,  quae  dc  ipfo  fcribun- 
tur.  Appcllat  igirur  Hippocratcs  hunc  adolcfccntem  duabus  crcdo  de 
eaufis.  Primo,vtdenotet  quam  intempeftiue  dcliqucrit  in  vcnere,pra?fer- 
tim  immoderatc  cadern  vtcns.  Secundo  vero  ,  vt  ob  oculos  ponat  vim 
morbi  ex  quo  fublatus  eft,&  citiflimc.  Hoc  quidcm  ccrtiflimum  eft  faci- 
lc  fcbribus  acutis  corripi  iuuencs  ;  vcrum  magis  refiftetc  ,  quam  fenes: 
quo  \  fi  corum  virtus  ccncidat,mult6  grauior  caufa  arguiturjquia,quem- 
a  Imodum  magna  cAufa  exiftimatur ,  quae  vchcmentem  imprimit  calorcm 
ii)  fcnc  ,  ita  maxima  qua:  iuucncm  cito  dcprimic :  oportet  cnim  prauam 
inucniar,&  roalignam  humorum  difpofirioncm,  aut  partcs  intcrnas  cor- 
pus  gubernantcs,ita  praue  afFeftas,&  dcbilirat.ns,vt  morbificae  caula:  fuc- 
cumborc  fit  coa&a.  I  luic  ccttc  f\  ipfius  vitam  intimius  cxaminemus,non 
fuii  diflicilc  rnori ,  Hum  tot  erroribui  commiflis  in  vino  ,  &  venetc  crac 
paratus  iam  ad  qu.ilicumquc  aducnicntcm  caufim.F.iculras  animalis  finc 

-  malc  babebat,nam  vinum  parccs  ncruo&i  fcric,  neruosrcfoluincft 
cnun  lcuis  cpilcpfia.  Naturalis  non  pocciat  fungi  muncrc  fuo  >  quia,  vti 

alias 


Tars  lll        jEgrotus  XVI       561 

aliaseft  d:&.im,haec  rcfolnit  ventriculum  \  quofir,  vr  non  probafequuta 
coctione,incomn.v>da  fequantur,de  quibus  experientia  eft  tcftis  :  au&o- 
rirares  Galeni  conficmant ,  quod  in  hoc  etiam  conftat  ex  alui  excremen- 
tis  ,  &:  quomodo  vitalis  non  concurrebat  in  tanra  fpirituum  refolutione. 
Itaque  non  eftmirandum,  fi  omnibus  facultatibus  ad  perniciem  concur- 
renribus  tam  citd  conciderit  adolefcentis  virtus.  Addamus  poftea  perfe- 
uerantiam  in  erratis :  nam  cV  hoc  multos  praecipites  agit ,  qni  etfi  mi- 
nus  bene  habeant ;  tamen  negligunt ,  neque  dcfiftunt  peccare  in  vi- 
ftttj  quo  fit  ,  vt  tandem  grauiore  fa&o  morbo  prsecipitcnt.  Hic,non 
ftatim  decubuit ,  etfi  non  bene  haberet ,  quod  detrimentum  attulit  non 
afpernendum  ,  ham  fi  non  neglexilTet  leuitatem  morbi ,  non  ita  graui- 
ter  fuillet  afFe&us :  verum,&:  veneri,  &  vino  nihilominus  induJgens  ,  8c 
praue  viuens ,  lethaliter  eft  afFe&us ,  deteriore  putredine  genita.  Indicat 
hoc,modus  loquendi  Hippocratis  dum  ait,  poftquam 

*  Decubuit,harrebat :  ]  Nam  horror  malitiam  indicat  hnmorum  :  ne- 
que  enim  putandum  eft  fuiiTe  initium  acceflionis  ,  fed  vellicato  ore  ven- 
triculi  ex  abundantia  prauorum  humorum  id  fymptoma  fiebat  :  &  hoc 
mulco  magis  raanifeftat  fuiiTe  faftidiofum,&  infomnem,cum  neque  dor- 
miantasgrotantes  quibus  os  ventriculi  eft  matleafFe&um,  vtputo  vnnm- 
quemque  experiri.Sed  cur  non  fitiebat,fi  crat  infomnis,cum  vigiliae  fiant 
a  bile,quas  fitim  indticic.  Propter  quid  aegrotanrcs  non  fitiant  iam  in  fu- 
perioribus  di&um  eft  faspius :  verum  in  hoc  non  extitifle  fitim  credide- 
rim  euenille,neque  a  delirio,ncque  a  refolutione  virtutis,  neque  a  deftil- 
Jatione  a  capite  dccumbente  ,  fed  a  copia  cruditatum  in  ventriculo  exi- 
ftentium,qu«econtinuoori  humidum  fuppeditabant :  nam  cum  ventricu- 
lum  ex  commifliserratis  euidenrer  labefactatum  haberet,  vt  verifimilc 
eft  ,  repletum  quammaximc  fuilTe  non  eft  inconueniens  dicere  :  neque 
quia  antea  multum  potafTet,  &  praecipuc  vinum ,  potuit  fiti  carere  j  quo- 
niam  multomagis  accenduntur,cV  eo  magis,  cum  venere  immodice  efTet 
vfus,quaecorpus  exficcat  non  parum.  Aliudigitur  non  potuit  elTe,quarn 
copia  crudorum  humorum  in  ventriculo  exiftentium.  Hoc  ita  elTe,  con- 
firmat  euacuatio  per  alunm  fa6fca,quas  erat,w«/r^,copiam  indicantia  ,  fed 
primo  erant  folum  flercoracea  ex  voracitate  genita  ;  verum  cum  multA 
offufi 'one ,dicerem,cum  mulra  obfcurirate,veluti  folentelTe,qua?  adufta  ex- 
cernuntur  ,  vergentia  ad  nigrum  ,  aduftionem  denotantia,  &  ha?c  primo 
die,neque  mirum  talia  apparuiiTe  ,  quia  nondumerat  aluus  mota,  fed  fo- 
lent  prima  excrementa  elTe  femper  duriora  :  vcrum  ,  (\  ahtt  motio  perfe- 
uerat,fine  dubio  liquidioraapparenr,tum  quia  cruda,tum  quia  minus  re- 
tenta,  non  polTunt  a  calore  indurari.  Pcrfeuerauir  euacuacio  alui ,  criam 
fcquentitus  dicbus,verum  alia  non  recenfer,quia  nihil  habuit  norationc 
dignum  ,  non  praetermifit  tamen  recenfere  excrcmcncorum  qualitarem, 
ex  quibus  elicitur  internarum  partium  difpofitio  :  nam  fnilTe  impofte- 
rum  cruda  ,  quae  excemebantur ,  fignificabant  ventrem  inferiorem  non 
bene  habere  :  dum  bilem  repracfentabant  incendium  inrernum  ,  &  non 
dicir,vi  folet :  biliofa}  fcd  bilem  reprtfentantia ,  vt  fciatis  fuilTemifta  bi- 

B  b  b  b  liofa 


56 l    Comment.  in  HiftortM  Epidem.  Hipp. 

liofacum  crudis  humoribusjfed  pra2ualuiiTebiliofa,dum  ait,repra?fentaf- 
fe  bileio.  Erac  hasc  euacuatio  non  omnino  damnanda  a  principio,  nid 
eusntus  alitcr  fuafiiTet,cum  in  cruditatum  copia  appetenda  fit  alui  motio, 
fubhta  per  hanc  humorum  rcdundantia  :  fed  ,  cum  nihil  iuuaretur ,  erat 
deterior ,  quam  fi  non  eflec  fa&a  ,  &  prxfertim  interna  inflammationc 
exiitente,quotemporedanaturaluimotio  ab  Hippocrate  i.in  i.prorrhet. 
text.i%.in  cuius  comment.  haec  habet  Gfclenus.  In  hepatis  auidem  inflam- 
matione  vitiofum  effe  fyrnptomatice  erumpentem  aluum  ,  in  aiio  verb  cjuo- 
dam  bonumVerum  in  omnibm  &  bonum  ,  &  malumfit  cum  propriis  limi- 
tationibiu  :  funt  autem  b&.  Si  ab  euacuatione  <zger  meiiks  habeat.  Quod  (i 
in  Coacis  vidctur  contrarium  fcntire  ,  dum  inquit.  Quibus  extumefcunt 
hypochondria^alui  adflriElio  mala,  maxime  ijs  ,  qui  longo  morbo  contabef- 
cunty  &  quibusventer foiutus  efl.  Inteliigcnda  ,  &  conciiianda  contradi- 
€tio  fic.  Aiui  adftri&io  aliquando  fequitur  hepatis  inflammationem  cur» 
robufto  vifcere,tunc  minus  malum,  i\  aluos  adftnngatur  ,  8c  eo  tcmporc 
reddantur  excremcnta,qualia  in  prorrheticis  abHippocrate  defcribuntur, 
fcilicct  fimilia  excrementis  caprarum,  qnx  propterea  appellabat  Galenus 
in  loco  addutlo  ouHpco^iA  y  in  fpiras  circundudta.  Aliquando  infequitur 
hepatis  robufti  inflammationcm.  Si  ver6  hepar  fit  imbeciilum,tunc  inu- 
tile  eftaluum  fifti,  prscfertim,  (1  humorum  extet  corruptio  ,  quia  retenra 
haec  capur  afficere  polliint,  &  alias  partes  cum  aegrotantis  detrimento.  In 
hoc  aluus  non  erat  mota  operante  natura  ,  fed  potiiis  propter  colliqua- 
tionem.cV  ingentcm  humorumcorruptionem  ,  quo  fir  ctiam,  vt  nihil  fit 
intusargrotans ,  vc  euentus  confirmat.  Vrinx  re(pondebant ,  cum  eflent 
tenuesjfed  quomodo  poteranc  non  eiTe  talcs,crudo  exiftente  morbo,aluo 
mota,  quo  fiebat,vt  diuerfa  materia  adaluum  ,  vrina  efler  pauca.  lam  ex 
Hippocrate  in  AphorifmA'\c\\c\vr\us  paucammiftionem  ciTe  aluo  mota,  Sc 
fic  c  conuerfo.Quod  fccibic  fuilFe  decolores,vulc  dicere  fuilTeaqueas,non 
tantum  fubftantia  ,  (cd  &  colore. 

**  Spiritus  eratrarmy&  magnus  per  interttalla.  ]  Iam  dictum  elr,  qnid 
fic  fpiritus  rarus  &  magnus.Per  fcquentia  verba  intclligit  hcpaiis  inflan  - 
mationcm,  ncque  proptcrea  variata  eft  refpiratio.quoniam  inflammatio 
non  ade6  crat  vehcmcns  ,  quia  fi  fuiilet  validior  dclirio  ,  non  habuiilet 
fpiritum  qualcm  defcnbir,  vt  in  textu  Hippocratcs  ponit  ,  vcrba  Galeni 
defumpta  cx  iib.i.  de  difjic.  refjnrationis  cap.S.  fic  habent.  At  vc*o  difien- 
tioncm  circaileum  cxvtrifcjue  lateribm  fortajfis putaucrit ,ah 'qvis  pantu?n9 
ejrdcnfumffiiitum  efficcre.Vcrum  pcr  eay<ju<£  de  ipfaftrifJit,ratiohabiiiter 
cflendit  ipfam  a  deiirio  effe  viliam :  neque  cnim  fimpiicitcr  dixit.Erat  an- 
ttm  \  irca  titum  dislcwiojed  appofnit  .Submolln-.oftendcns  /<Hod  noh  fiiair, 
cum  mmm*  turnore.  Afofie  enim^uod  hoc  loco  Hippocrates  KtLTctpov  dixit% 
p0C$mmfifttifi  ar.  Fx  coverhy  cjuod  Monga  dixit ,  contrarium  csicndiryeiy 
<]:ti  l  ipfc  dixir  feipe  ,  ilco  rcuulfb.  Cum  aim  a  fcpto  tranfucrfo  tenditury 
tum  qnidem  reu< ll.titr \ac  totum  occultatnr  ad  thoraccm  trallitm:cum  vcro 
'  jn.i  fita  parriiula  ,  titnc  fane  oblon*a  ipfa  tcnfio  apparet.  Nontfl 
foii  wuMdftttfimm,  tjHcd  ipjnm  oLcuitet.ztln:  in  thoraicfunt  tum  t  o- 

fl*> 


Pars  11/.        JEgrotus  XVI.      565 

fl&  fpuri&jum  ipfumpeclus.  Nonfolum  igitur  ex  his  palam  efl^uod  parua 
emnino  fuerit  affdtlto  circaileum  ad  difficilis  fpirationis generationem  ,fed 
&  ex  eo  ,  quod  Hippocrates  de  ipfius  doiore  nihil  adfcripft :  non  tacitur- 
nus.  Si  quidem  dolorofum  fuijfet ,cum  hic  ipfi  mosfit,  vt  nihil  huiufmodi  re- 
rum  negligenter  pr&tercat.  Si  cjuidem  igitur  h&c  ipfa  omnino  crant  parua: 
neque  enim  tumor  aliquis  magnm  erat  in  ipfo  ,  neque  dolor  ,  neque  feptum 
tranfuerfum  premebatfed  fecundum  ventrem  totum  extendebatur ,  delirio 
vero  contra  nihil  decrat.quo  minm^&  maximum,  &  grauiffimum  effet ;  pr$ 
ratione  vtique  ab  ipfo  penitus  fuperata  efl  affeHio  circa  ileum  ,  &  ob  id  per 
omnem  morbum  rejpiratio  magna  &  rarafit  facla  &  propterea  Hippocra- 
tesvtriufque fimal  meminit,  nempe  &  fpeciei  diffcultatis  refpirationisy  & 
affetlm  circa  ileum.  Habet  autem  ditlio  hoc  modo.  Spiritus  rarus  ,  magnus 
per  interuallum.  lliy  diftentio  fubmollis.  Vt  ne  quis negiigenter  pr&tereat 
fermonem  ,fed  ex  ordine  confequentes  inter  fe  duas  leggns  affettiones,  con~ 
trariam  diffcilis  jpirationis  fpeciem  operari  folitas  ,  confideret  caufam  cur 
perfecle  quidem  fuperet  deiirium  ,  vincatur  autem  diftentio  circa  ileum. 
Hactenus  Galenus.  Ex  quibus  euidentiffimc  apparet  longe  grauiorem 
fuiire  affectionem  capitis,  quam  affe&ionem  hypochondriorum,  ob  hoc 
habuiffe  fpiritum,qualem  defcripfit.  * 

c  Perpetua  cordis  palpitatio  ]  Habeo  in  ccenobio  quodam  iftius  ci- 
uiratis  Monialem  palpitatione  cordis  iaborantem  perpetua  ,  qua:  adhuc 
viuit,cum  iam  agaturannus  quintus,  &  fortaffe  amplius>ex  quo  segrotat, 
&  aliquando  ita  augetur  affe&io  ,  vt  videatur  mors  pra»  foribus.  Ceflac 
acceffio  ;  verum  non  ceffat  continua  affe&io ,  &  mirum  dictu,  quomodo 
fentiatur  cor  velociffime  moueri ,  praecipue  in  acceffione.  Huic  falutaris 
eft  venas  fe&io  ex  pede,ad  £%i/.ve\iif.  ex  quo  conieci  habere  fomitem  ab 
vtero :  etfi  iam  credibile  fit  factum  effe  affe&um  per  eflentiam  ex  longo 
vfu,humore  in  pericardioexiftente^cum  aileuetur  quidem,non  tamenin- 
tegre  curetur.  Galenus  dicit,palpitationem  cordispatientes,non  pertran- 
fire  quinquagefimum  annum  ,  &  videntur  veluti  colliquari ,  vt  de  fimia 
refert  Ub.$.  de  locis  male  affetlis  cap.i.  quse  ex  palpitatione  cordis  ema- 
ciata  obiit,repleta  ambiente  cor  tunica  humoris  multitudine,  qua?,ne  at- 
tolleretur  impediebat.  Non  diffimilem  cafum  recenfet  Schenchius  ex 
menteTrincauellij.  Ibi  dicit  vidiffe  fe  iuuenem  facram  ,  Sc  Religiofam, 
quse  cum  vehementem  pateretur  cordis  palpitationem,interdum  in  fyn- 
copem,  interdum  verd  confentiente  cerebro  cum  corde ,  in  morbum  co- 
mirialem  &  vehementem  cadebat ,  a  qua  nunquam  ir.tegre  curari  pote- 
rat ,  &  in  aerate  iuuenili  tandem  mortua  eft.  Eundem  finem  habituram 
hanc  Religiofam  pro  certo  habeo,  quia  ad  id  eft  reda&a ;  vt ,  cum  e  ledo 
.  furgitjlinquat  animo,&  fxpiffime  in  eo  flt,  vt  fpiritum  emittat.  Ad  fum- 
mum  grauiffimus  eft  affc&us ,  &  quammaximepcriculofus,quia  pars  af- 
fe&a,vt  prae  caereris  principatum  habens,  non  din  noxam  ,  etfi  lcucm  fu- 
ftinere  potcft.ltacjue  fi  hicveram  habebatpalpitationcm,  noneft  mirdrrt 
fi  tam  citojfebricitans  obierit^cV  potuic  origincm  trahere  a  vencre,  potr3 
6c  excandefcentia.  Anmodo  intelligac  veram  cordis  palpitationcm,  aa 

B  b  b  b     i  oris 


5 64    Commmt.m  Htftorias  Epidem. Hipp. 

oris  ventriculi  laeficnem,quod  cor  abufiue  nuncuparur ,  nondurn  certum 
eft  :  nam  ventriculus  palpitat,non  rationefuiipfius,  fed  propter  arteriam 
magnam,qu.T  a  corde  portenditur  in  longum  ventriculi,  cuius  caufa  tan- 
toperecompatitur  corin  vcntriculi  oris  la^fione,&  ego  inmultis  perfen- 
fi  hunc  motum,  qui  io  aliquibus  tam  euidens  eft ,  vt  fi  tangamus  os  ven- 
triculi,  manus  eleuetur.  Itaque  poflemus  intelligere  fuiire  oris  ventriculi 
palpitationem,arteria  magnapulfante  propter  auctum  calorem,qui  refri- 
gerio  indiget :  nam  admoto  oleo  rofaceo,perfentit  commodum  argrotans 
iam  di&a.Si  Galenum  legamus,  ipfe  vertit  per  cordis  palpitationem,  hy- 
pochondriorum  palpitationcm  j  fed  per  hypochondrium  fimpliciter  iu- 
telligimus  vcntriculum  ,  hcpar,  lienem,  &  feprum  tranfuerfum  ,  &  ob  id 
ctiam  potuiflet  intelligi  per  hypochondrium  os  ventriculi  ,  quatenus  in 
hac  partecontinetur:  fed  fi  intelligamus  hypochondrium  fine  alio  addi- 
to,femper  Galenus  intelligit  dextrum  hypochondrium,in  quo  continetur 
hepar :  neque  hucufque  quod  legcrim  animaduerti  Galenum  per  cordis 
palpitationem  inteliexiile  hypochondriorum  palpitationem,  nifi  hoc  lo- 
co.  Quod  fi  Galeni  verfionem  fequamur,vtdecet,neiurare  in  verba  prae- 
ceptoris  videamur,(ine  dubio,  perpetuailla  cordis  palpitatio  indicat  hy- 
pochondrij  dextri  inflammationem,  quam  tamcn  lcuem  fuifle  verifimile 
eft,cum  dicat  fuiile  contentionem  fubmollem  :  neque  enim  erat  tanta  in- 
flammatio,  qu«e  tumorcm  faceret  euidentem  ,  5c  dolorem.  Aut  dicamus 
illam  hypochondrij  perpetuam  palpitationem  potuifle  euidens  minari 
delirium,vt  ex  i.prognoft.  text.1%.  habetur.  Si  vero  pulfus  in  hypochon- 
drio  infir,  pertuibationem  fignificat ,  aut  delirium,  in  quem  fenfum  non 
elTet  inutile  accipere  hac  in  parte,  cum  delira.uerit.  Galenus  in  comment. 
fcribir  per  pulfum  apud  aliquos  legi  palpitationem  ,  vttale  accidcns  ilc 
propter  fpiritum  flatuofum.  Apud  aiicjuos  Itgitur  pulfvts ,  vtfignificet  in- 
flammationem^aut  motummagn&  arterid^ui  innotefcit ,  inquit,  antcquam 
tangatur  ,  interdum  xgro  duntaxat  :  aiiquando  etiarn  dcforis  intuentibus. 
Verum,vtcunquc  e(let,hoc  non  erat  fignum  bonum  ,  quia  artcria  maior, 
reponitur  iiucr  partes  principaliiTImas ,  veluti  e(t  vcnter,  iecur ,  feptum 
tranfuerfum  ,  cV  proptcrea  quxcunque  harum  partium  arTcdiones  ,  funt 
maximetimcndae,vt  non  immeritodicat  Galcnus  fignificare  pcrturbatio- 
ncm,aut  dclirium.Pertuibationcm,quia  in  huiufmodi  cadbus  pertiuban- 
tur  ctiam  Mc<lici  cx  fupcrucnientc  accidcntc.  Dclirium  vcr6  compaticn- 
tc  ccrcbro.Itaquc,vtcunque  lcgatur,  indicabatur  grauis  affectio,  quia  de- 
bcnt  cllc  pattcs.qu.r  neccilarix  funt  ad  vitam,  immunes  ab  omni  aftectu, 
Vti  multu  in  iocis  notat  Galcnus. 

d  Rcddidit  viinam  oicoftm  ]  ,  au&o  motbo  ,  magis  a-ftuantibus  in~ 
tctnis  partibns  ,  dc  quibus  vrinis  iam  (atis  alias  didhim  c(t  cum  Galcno 
in  prognoJl.Wlud  vci  o.quo i  additur, 

■  Deiirauit  moditc,  ]  non  eit  intclljgendum  dc  lcuidclirio  :  nam  iu- 
uenem  cflc  t.tdturnum,&  moddlum  maximuni  cft,  quia  ( ft  maximus  rc- 
CcflilJ  a  n.uutali  it.UU,eV  hoc  habcturcx  GalCnO  Hb.iprorrbct.tcxt.y.Ex 
modcjlo,  inquu  ,  &  cornprfto  homitic  ferox  rcfyonfio  ma[a  \  ita  e  conucrfo\ 

proptcrca 


Tars   III.       ^Egrotus   XVI.     565 

propterea  (ci\h\x%Neque  enlm  alterius  rei  gratia  in  decimd  diei  enarratio* 
ne,  ea  qu&  ad  mores  adoleficentis  pertinent  adficripfit :  vt  vero  ,  ne  putare- 
mns>  propterea  quod  fcripfit^delirauit  fienfimfimptex  quoddam,  &  vulga- 
re  ejfe  deliriumtob  idfiane  infert.Erat  autcmmoderattis>&  taciturnus ,  per 
qu<t  omnia  vehementiam  deliri/  indicauit.  Ego  propterea  dicerem  idca 
vifum  fuitfe  vehementiffime  delirafTe  ,  cum  omnino  elTet  a  feipfo  diffi- 
milis,&  cum  foleant  adolefcentes  elTe  viuacioresfua  natura  vtplurimum, 
fi  in  morbis  finc  taciturni  ,  etiamfi  videatur  leue  delirium  quoad  a6fcio- 
ne.s>dicitur  tamen  vehemens ,  quo  ad  rece(T«m,  &  confuetudinem  ,  quia 
non  funt  foliti  e(Te  aded  modefti  iuuenes  teniporc  fanitatis.  Addamus, 
quod  ,  etfi  ob  morbi  vim  debuifTet;  valide  dclirare  ,  tamen  virtus  antea 
aded  cx  venere  immodica  ,  &  potu  erat  debiiitata,  vt  vehementius  mo- 
ueri  ad-uerfus  caufam  morbificam  non  poflet  :  praeterca  etiam  ,  nequc 
caput  tantopere  poterat  affici  larga  per  aluum  fadta  euacuatione ,  etiamfi 
elTet  colliquatio  potius  \  tamen  tunc  dicitur  grauiffimum  delirium,quod- 
cunqae  etiam  leue,quando  aluo  mota  fit,quo  tempore  propter  reuulfio- 
nem  deberetelTe  caput  immune  ab  omni  affectu,  &  hac  ratione  leue  de* 
lirium,  eft  graue  in  aluo  motamon  aeque  in  aluo  adftri<5ta,cum  eo  tempo- 
re  non  difficile  eleuentur  vapores  ad  caput*  cum  aliam  non  habeant 
viam.  Nequc  mirandum  cutim  habuifle  aridam  in  tam  larga  euacuatione 
de  quzfupra  cum  Galeno  didtum  eft,  in  antecedenti  HiFtoria. 

Erant  deieclionesmultx,  ]  non  tancum  ob  copiam  ,  fed  potius  propter 
refolutionem  facultatis  retentricis,f*/z#*7,quiapr;ctermoibi  cruditatem, 
tales  folent  efTe  in  largioribus  euacuationibus  >  biliofk ,  magis  asftuante 
corpore,quiain  principio  dicebat,  repraefentafTe  bilem  ;  pingues,prox)tei: 
colliquationem.Euacuationes  omnino  inutiles,cum  nonadeffet  ncccon- 
ferentia ,  nec  tolerantia  ,  poftquam  hac  prascefla  euacuatione  in  deterius 
labcbatur,  vt  demonftrat  aegrotantis  ftatus  in  dic  decimoquarto,  quo  dic 
omnia  apparebant  co&ioni  contraria  ,  dum  ipfe  Hippocrates  ait  omnia 
antedi&a  fuifte  deteriora,&,quod  magis  eft,  afTe&io  capitis  inualefcebar, 
dumait  multum  deliralTe.  Hoc  prae  cetcris  exprimic ,  vt  fciatis  non  efTe 
parui  momenti ,  partis  principis  infignem  lasfionem.  Neque  alleuatio  fe- 
quentibus  diebus,fed  interius  torrebatur,&  in  dies  grauias  habebat,duro 
vigcfimo  die  aucta  eft  affe&io  capitis,  quas  a  primo  apparebat  leuis,  tan- 
dem  inuaiuit  ita  ,  vt  infaniuerit.  Si  apparuiflent  figna  coctionis  antea, 
haec  omnia  fuiffent  indicia  crifis  bonse,verum  quia  nullu  fignum  bonum, 
propterea  iadicium  erar  ad  mortem.  Supprimi  vrinam,  aliquando  crifim 
denotat,aliquando  praenunciat  haud  multo  p6ft  futurammortem,  veluti 
cum  adfuntfigna  cxitialia,  vti  in  prazfentia,  in  qno  omnia  euidentcr  ten- 
debant  ad  mortem  ccrtam :  nequc  cnim  erat  inflammatio  qua?  impedi- 
ret  vrinar  tranfitum.  Ergo  erat  aut  propter  delirium  ,  aut  propter  refo- 
lutioncm  facultatis  ,  &  aliam  non  putarem  fuifTe  :  de  his  loquitiu  Gale- 
nus  inlib.i.de  locis  male  affeUis  c.\.  Recenfebo  cafum  memoria  dignum* 
etfi  non  pertineat  ad  prarfentem  Hiftoriam.  Vir  quidam  Montanus  plu- 
limam  cicerum  copiam  ingurgiuuit ;  erant  quidcm  co&a  ,  fcd  fine  iure 

Bbbb     3  alTumpfir. 


$66    Comment.  in  Hiftoria*  Epidem.Hipp. 

alTumpfit.Faclrurn  eft,  vt  replcto  ventriculo  fint  tranfmifll  ad  inteftinum 
redtum  ,  ibique  congeftis  ,  &  inteftino  replero  ,  tantam  inceftino  facie- 
banr  compreflionem,  vtveficam  obturando  ,  fcilicet  ipfiuscollura  ,  fup- 
preiTa  fic  omnino  vrina  ,  ira  vt  doleret  accrbe  ,  &:  conquererctur  vehc- 
mcnciflime.  Icacjue  inucnta  caufa ,  non  potuimus  non  nifi  ridere  ,  com- 
pacientesramen,  &ftatim  inie&is  clyfteribus  emollientibus,euacuatoex 
parteinteftino  emific  vrinam  ,  &  iteratis  fanacus  cft  omnino,  &  fequenti 
die  difceflic  a  xenodochio.  Vos  iuuenes  animaduertite  fupprimi  eriam 
omnino  vrinam  a  replerione  venarum  haemorrhoidalium,  piopcerea  in 
huiufmodi  cafibus  non  eft  abs  re  incerrogare  ,  an  fint  alTueti  huiufmodi 
cuacuationi,  Veniamnis  ad  cexcum.  Dicit 

£  Mo&knm  potioms  continebat.  ]  Videbicisfsepiflimc  a?grotantes,  qui 
ad  exrremum  funt  reda6ri,fenfim  nucrhi,  &  etiamfi  exhibeantur  alimen- 
ta  facilisdiftribucionis,&:  in  modica  quanritate,  ramen  illud  aut  difficiie 
degluciunt ,  aut  alTumprum  icerum  reddunt ,  quia  faculcas  attractrix  non 
amplius  fuo  munere  fungatur.  Quando  ad  id  funt  segrorances  reda&i, 
non  difficile  eft  prasfagire  quid  fit  futuffum  de  illo  segrotance.  Quod  li 
vigefimo  die  hxc  omnia  hebanr ,  non  pocerat  amplius  vitam  prorogare, 
&  eam  ob  rem  concludit  meriro  vigefimoquarco  die  obufle.  Ea  enira 
erar  capiris  afTj&io  ,  vr  non  poflera  vircute  diutius  fuftineri.  Capicis  af- 
fe&ionis  grauicatem  fignificat  per  veibum  illud,  Vbreniti*. 

Curatio. 

S\  in  manus  mulierum  incidiffet  aegrotans  hic  ,  fine  dubio,  qu6  raaior 
crat  dcbilicas ,  e6  maiorem  exhibuiiTent  alimoniam  ,  Sc  citiflime  fuf- 
focafTcnt,vt  folent,  etiam  Medicis  vcplurimum  nefcientibus.  Erac  ma- 
xima  adhibcnda  cautio  ,  cum  ex  venerc  immodica  debilitacus,  miciflimc* 
cllet  perrra<5tandus,&:  prjecipue  quod  fpe&atad  venre  fe&ionem.  Dcbecis 
in  his  cafibus  diligenter  virtutem  examinare,  &  benc  perpendcre,  an  ex- 
pcdiat  ad  id  rcmcdij  gcnus  dcuenirc  :  nam  fi  morbum,  &  artatem  fpe- 
(ftemus,  nihil  erat ,  quod  retardaret :  reftabat  tantum,  vt  vircus  prxfens, 
&  fucnra  expendcretur,6\:  ira  deliberare.  Icaque  C\  cgo  huiufmodi  cafum 
pr«  manibus  haberem  ,  pulfu  explorato ,  fi  validum  inuenircm  in  iuucne 
non  vercrerfanguinem  mitterc  ,  inmorbovrgentc  \  quia  fi  elTet  tertiana, 
ant  morbus  non  valdc  vchementer  vrgens,  priiis  reficerem  virtutem  per 
dkfSj  poftca  fi  ciTcm  coa<ftus,fanguinem  extraherem.  At  in  morbo 
urc  ,  vcluti  in  rali  fcbre,  in  angina,  plcuritidc,  &  id  genus  aliis,  nifi 
onintfib  dcpreiTam  habcrcm  vimucm  ,  non  perrimefcercm  rcmedium, 
hd  tamcnlcuitcrpcrtraclucm,^  ita,(i  morbns  rcquirercteuacuanonem, 
vt  dico,fo!um  vt  vnum  dctrahercm,vt  itcrau>  pollet  mitti,infpcLto  argro- 
tantis  ftatu  :  diligentcs  tamcn  cllotc  ,  &  accurati,  benc  perpcnfa  virtute. 
Vnum  ciat  ,  quod  ctiam  potcrar  prohibcrc  ,  quominus  fanguis  cxrrahc- 
rcrur,vidclicct  alui  motio  ,  qrifa  cx  Hippocratis  dccrcto  iiucrdicitur  fui- 
-  miffio  aluo  flucnte  ^Jib.acnr.  commcnt.iij.  &  i.  lib.  ad  Qiancum. 

Hanc 


Tars  111.       jEgrotm  XVI     567 

Hanc  Hippocratis  ,  &  Galeni  fcntentiam  feruant  aliqui ,  ranquam  axio« 
ma  in  re  Medica,exiftimantes  nullo  modo  aluo  fluente  fanguine  clTe  mijr- 
tendum.  Vcrum  limitanda  eft  propofitio  hscc  cum  codcm  Hippocrate  Sc 
Galeno  ,  qui  non  omnino  interdicit  cuacuationem  fanguinis  aluo  fluen* 
te  ,  aliquibus  prxmiflis.  Habet  Hippocrates  lib.^.prorrhet.  commem.49. 
Oua  ex  narihtts  cumfurditate,  &  ignauitate,  parua  efl  fiillatio  fanguinu \ 
dijflcile  quippiam  habet.  Vomitu*  his  confert,ventrifque  perturbatio.  Hunc 
cextum  dum  expoivir  Galenus,  harc  addit :  Diflintlio  autem  eft  quibufdam 
morbiprincipio.fi  vires  valentes,vel  fanguinu redundantiam  habeant3vet 
pituita3vel  aiterutrius  bilu.  Nam3  fi  valenter  excernant  ,fanguinifqne 
redundantiam  habeant ,  quodfeblione  ven& ,  non  vomitu ,  vel  ventris  per- 
turbatione  indigeant ,  neminem  latet.  His  verbis  videtur  limitare  fenten- 
tiam  Acutorum,  &  i.ad  Glauc.Vt  rcdius  id  intelligatis,fcire  dcbetiseua- 
cuationem  per  aluumaliquandofequi  hepatis  cfTeruefcentiam,aliquando 
autem  imbccillitatem.Sia  prima  pendeat  caufa,debet  Medicus  artendere 
quodnam  commodum  fequatur  ex  euacuatione  itla,  fi  morbus  fenu*m  di- 
minuitur ,  &  randem  aufertur  ,  quid  aliud  quam  natiite  curanti  gratias 
agere  :  ac  fi  primo  die  ,  vel  altero  fluenre  aluo  ,  nihiiominus  erTeruefcac 
corpus  ex  hepatis  incendio,cum  pulfurvalid6,fine  dubio  nulla  interpofi- 
ta  mora,  antequam  virtus  deprimarur  debetis  fanguinem  mittere  ,  eriara 
fluente  aluo  ,  quia  &  reuellimus,  &  iecorls  acftuantem  difpofitionern 
cmendamus  ,  &  teftari  polTum  mc  faepius  hoc  medendi  modo  elTe  vfum 
cum  fclici  fucceftli.  Vcrum  neque  detrahere  expcdir,  quantum  praefens 
tnorbus  exigit,futuram  virtutem  attendentes  ,  fed  fenfim  ,  &  paulatim 
euacuare.Hoc  Ci  obferuabitis,etiam  fluentealuofanguinem  aliquem  mif- 
fiife,non  propterea  peccatum  e(Te}cofifiteri  eritis  coa&i ,  quodcolligitur 
cx  Hippocrate  &c  Vallefio  y.epid.hiftoriajext.+iJn  hifloria  Onefianaciis. 
Nifi  res  fit  cum  illis  j£fculapiis,  qui  nunquam  peccant  in  medendo,im- 
m6  ipfis  exceptis,  alij  omnes  Medici  aberrant  a  via.  Inuenietis  quofdam, 
qui  dicunt,fi  ego  non  eram  vocatus  ftatim,  non  erat  remedio  locus.  Alij 
vero  habent  peculiare  remedium,quo  omnes  fine  dubio  morbi  cuincun- 
tur.Vos  vero  vnam  aegroti  fatutem  attendite,&  Deus  Opt.  Max.confulet 
vobis  largiter  ,  eriam  non  animaduertentibus.  Ego  quidem  in  iis  ,  qui 
fluore  alui  tentantur,non  tam  timide  venam  foluendam  curo  ,  modo  in 
principio  fim  vocatus,  fi  robur  vifccrisadfircnm  calore.  At  cauete,fi  alui 
fluor  abimbecillieate  origincm  ducar,aut  paitis  principis,  aut  ventriculi, 
velinteftinorum.Eo  temporc,etfi  morbis  requirat,  contraindicantiaiunc 
cuidentia.  Si  ver6  non  ,  poteft  ,  &:  tuto  fanguis  mitti.  Perinde  fit  in  dy* 
fcntericis  afFe&ionibus,in  quibus  aliquando  fanguis  mittitur ,  Sc  praefer- 
tim,quando  fanguis  copiose  excernitur,  &  medicamenra  foluentia  dan- 
tur ,  vt  quotidiana  teftatur  experientia ,  Sc  etiam  cogitur  Medicus  ad  ea 
deucnire,ne  materia  furfum  tapta  ,  grauiora  inducat  fymptomata  ,  quod 
non  raro  obferuatum  eft,  tormina  fa&a  ,  deliria  concitata,  ncque  fedata, 
«pioufuue  clyfteribus  ,  aut  aliis  medicamentis  materia  ad  aluum  cftdc- 
lata  ;  8c  v-os-id  obfcruabitrs  diligcntcr,qr,ia  crit  cum  veftro  commodo,6c 


aeeroti 


568     Cbmment .  in  Hiftoriat  Epidem.  Hipp. 

segroti  vcilitate.  Hjecquae  di&a  funt  hucufque,nefcio  anadaptari  poffint 
huic  aegrotanti,  cai  fine  dubio  partes  co&ioni  deftinatas  erant  labefa&a- 
ta?,&obid,prim6  erat  raborandus  ventriculus,ne  tantopere  relaxaretur: 
neque  enim  iftius  segrorantis  euacuatio  erat  ex  feruore,  fcd  ex  imbecillx- 
tate.  Venrriculum  igitur  foueri  iuiTiftem  opportunis  remediis ,  &  hepar, 
▼t  commodius  munere  fuo  fungi  polTenr.  In  hunc  vfum  veniunt  multa 
externa,&  inccrna.  Externa,vt  emnlaftrtim  de  crufta  panis,  oleum  e  nuce 
mofcata,&  id  genus  alia.  Interna  ruillent  ex  vfu,  quae  polTent  fimul  ven- 
triculum  roborando  etiam  virtutem  fuftinere  ,  in  quem  vfum  piobantur 
morfuli  hunc  in  modum  concinnati.  1JL.  pulpA  turturis  ajjk,phafiani,tur- 
dorum  ,  aut  perdicum  pro  diuitibm  ,  aut  carnis  vituli  pro  pauperibu4yana 
^.iij.Nucieorurn piftaccorum  pineorumfeminum  peponum  ana  ^A.fandali 
rubriy  coratli  rubri  ana  3.  (s.faccari  opt.  ft>.  fi.   acju&florum  citri  tj.f  dif- 
foluatur  ftccarumy&  fecundum  artem  fiant  morfuli  ,  cjuibus  mane  ,  &fero 
potuijfet  vti per  horam  ante  cibum.Qnbd  Ci  his  peractis  minus  vifas  elTenc 
partesroboratacneque  proptcreaad  languiniseu.icuationem  deuenilTem, 
nifi  fuiiTcc  extracxiis  cx  venis  hxmorrho i  Jalibus,quia  in  virtute-imbecilla 
tutius  agimus  fanguinem  mittentes  ex  infcrioribus  venis.  Syrupus  pote- 
rat  parari  qui  rcfifteret  maleficar  qualitati ,  &  attempcraret :  verum  fuif- 
fet  tutior  curatio  per  ftillatitium  paratum  in  hunc  modum.  ^.  cichorea- 
cea  cumpul.  margaritarumdijfoluto  fucco  limonrtm,cumfolijs  auri ,  &  om- 
nibtu  his  repleto  pullo  extraxijfem  acjuam  vitreis  organis  ,  &  aromatizato, 
dediffem  §.  iiij.  curn  |.  ;.  fucci  cichorij  depur.  &  tamundem  acetofitatis 
citri.  Quibus  fic  peradis  ,  neque  praetcrmifiilem  clyfteres  abluentes  ex 
lac~ce  chalybeato,  ex  aqua  hordei,  &  fimilibus.  Hypochondrium  fouilTem 
oleo  rofacco,fucco  cichorij,  cum  modica  portione  aceti  ;  fic  enim  proui- 
fum  fuiflcthypochondriorum  palpitationi,  faepius  etiameadem  fouendo 
iis  medicamentis ,  quse  polTent  maccriam  flatuofam  refoluere  ,  &  eadera 
roborare,vt  fouendo  hypochondria  decocto  ex  fem.aniforura,  abfinthio, 
floribus  chamxmeli,ancrhi,  cum  oleo  abfinthij,  &  chamatmeli.   Si  veio 
aderaccordis  palpitatio,  praeter  epithcma,  quod  fit  cx  fpccicbns  cordiali- 
bus,&  aqua  meliillr.  Hocetiam  commendatur,  quod  ^.  olei  nenupharis 
titrinA  ^.  y.  pul.florum  nenupharis  5.  ij.  Sandalorum^corallorum  rub.fem. 
acetofi  ana  3.j.  margarit.lign'%  alo'es>offis  decorde  cerui.ana  d.&.camphord 
g./j/.    certalbd   lotA  acjua  nenupharis  citrin*.  cj.  f.  puluerizentur  pulue- 
ri^anda  ,  &  fiat  vnguentum   rnolle  ,  cjuo   inungatur  tota  regio   cordis. 
Qu 3  tcmporc  ctiam  fic  palpitac  cor,  commendatur  cucurbitula  c  dircdbo 
cui  dis  pcr  horam  admota  ,  cV  quammaximc  laudanr ,  vcluti  non  mcdio- 
cris  vtiliratis.  Rcuulfioncs  ad  arcendam  capitis  arfe&ioncm  ,  de  quibus 
iam  alias.  Ncque  eft  quod  proponamus  vena?  fcctioncm  infrontc,  quia 
hxc  cuacuatio  commendatur,quando  arTcdtio  firmata  eft  ifl  capitc,  nnlla 
cxiftcntc  a  partibus  (ubie&is  cuaporationc.  Etiam  oxyrrhodina  capiti 
a  Imora  cx  vfu  fuiflciir  ad  rcprimendos  vapores  >  &  niii  aluus  immodicc 
fl  ixiflat;  vcficantia  poterant  admoucri.  Et  tandem  conuenienti  vic*cu  in- 
ftnutofincm  imponcmus  huic  Hiftori*.  Imprirais  cura,cftet  cutisarida 

viclu5 


Tars  111    JEgtotm  XVI:      569 

vi&us  humidusconueniebattum  ratione  febris ,  tum  ratione  ficcitatrs. 
Icaque  comufa  carnis,aut  pulli  gailinacei,aut  perdicum  poterant  exhibe- 
ri  :  fuccusfarris  ,  oua  recentia  forbilia  ,  fuccus  carnis  aflae ,  acjua  carnis. 
Pe&us  inungi  poteracoleis  amyg.  dul.  &  liliorum  alborum  ad  rcmoran- 
dam  ficcitatem.  Et  tandem  cum  res  ad  euidentem  perniciem  deuenifler, 
&non  eflet  remedio  Iocus,animamdebebat  componere,vt  quemcunquc 
Chriftianum  decet,&  poftquam  corpus  erat  reda&um  ad  extremum,  fal- 
tem  cauere  ,  ne  animas  detrimentum  faceret.  H^c  fint  di&a  fatis  pto  ex- 
pofitione  hiftoriarum  prima?  ,  8c  ttxux  conftitutionis,  quae  a  Galeno  po- 
nuntur,donec  meliora  inueniamus.  Ec  fit  laus  Deo. 


F  I  N  I  s. 


Cccc 


CON 


CONSPECTVS 

RERVM     ET     VERBORVM, 
quas  in  his  Commentariis  continentur. 


^iBortiens  inflamma- 
!$r£  ta,venarum  inferiorum 
^sM^s^  fectione  iuuada.  pag.8o 
Abortui  inftante  partu  lcui  ex  cau- 

fa  oriri  poteft.  91 

Abortus  caufae  tam  interna?,quam 

extcrnxcnumerantur.  337.338 
Abortus  an  in  mafculo  periculo- 

fior,quam  foemina.  337 

Abfcefks  cum  aftluxionemeliores, 

quam  cum  decubitu.  56 

Eorum  varise  fpecies.  ibid. 

Abfcetfus  in  partibus  fuperioribus 

melius  fuppurantur  quam  in  in- 

ferioribus.  57 

Abfccllus  morbo  minores   praui. 

Abfcciliis  ij  funt  qui  fiunt  perex- 
pofitioncm  ,  &c  per  cxactionem 
materis.  116 

Abfccllus  qui  ad  primas  iudicatio- 
ncs  non  foluunt,longuudincm 
morbi  dcnotant.  160 

Qui  boni  dicantur.  261 

ln  AbfcciTibus  piiufquam  mors, 
aut  falill  prxdicctur ,  quid  ad- 
uertcmium.  380 

Abfccffus  lcucs  non  curant  graucs 
moibos.  Atrcndcndum  quibus 
ip  r-iubus  h.int.  3S4 

AblVtrfti  quibttl  moibis  funilia- 
u:.  448 


AbfceiTus  pec  depofitionem  qui. 

ibid. 
AbfcelTus  in  quibus  morbis  fa&i 

eos  non  difcutiunt ,  fi  pramer- 

tant  iidemme  fiant,  impediunt. 

;o8 
Abfnthi/  Pontici  vfus ,  laudatur 

quod  in   Afia  &   Cappadocia. 

61 
Abfinthij  cuiuflibet  facultates  & 

qualitates.  535 

Accejfionum  in  principiis  a  vi&u 

penitus    abftinendum  ,  &c  quo 

tempore  fiant.  188 

Accefliones  quibusde  caufis  inor- 

dinatc  fiunt.  382 

Accidentium  in  reditu  inordinato 

quid  obferuandum.  77 

Accidcntia  aflidcntia  qure  dican- 

tur,qux  fuperuenientia.         90 
Accidcntia  praua  &  lethalia  mor- 

tem  inferunr.  35^ 

Vide  Symptoma, 
Accidentia  crifcs  pr^cedentia.  Vide 

Crifs. 
AccipitriszXhx  fimus  cui  vfui.     4j 
Aceti  aqua  mixti  vis  rcfrigcratiua 

in  fcbribus  ardcntibus.  44 

Acidum    eructantcs  raio  latcrali 

moibo  corripiunrur.  455 

Acutum  inmorbis  quid.  6 

Adolefentum    carpitur  intempe- 

rantia    in    vcneic    cxercenda. 

4^0 

Ado 


Contyeciw  Remm^  Verborum. 


AdolefcentuUcplhus  inftant  men- 
fes  ,  quot  affe&ibus  obnoxia?. 
442 
Exemplis  probatur.     510.  jii. 

Viro  iungendx.  ibid. 

Quas  eo  cempore  mutationcs. 

445 
A  venas  fcctione  earum  inchoa- 

da  curatio.  449 

\ALgris  plurima  alimenta  propo- 

nenda  ,  &  in  iis  aliquando  a  re- 

6to  deuiandum.  248 

j£ger  poteft  efTe  fine  fcbre,tripl  ici 

de  caufa.  285 

ifLgri  ad   extremum    rcda&i  cur 

non  nutriantur.  566 

uEgrorum  natura  ,  &  confuetudo 

maximeconfideranda.  76 

iEgroti  falus  nnnquam  defperan- 

da,cum  monflra  fiant  in  Medi- 

cina.  196 

./Egrotamium  falus  nunquam  nec 

praecipitanda   nec   deiperanda. 

95 
Aer  quid  corporis  famtati,&  a?gti- 

tudini  conferr.  44 

Qua  arre  ad  fiigidum  reduca- 

tur.  ibid. 

Aer  quam  corporibus  noftris  infe- 

rat  alcerationem.  391 

jfiruginofui  vomitus  in  c&pitis  do- 

lore    phrenitidem  praenuntiar. 

13.  Vide  Vomitm. 
.iEriiginofus  humor  vndecumque 

excernarur    moibum    calidum 

indicar.  Vnde  generetur  &  cur 

latitet.  413 

•ALrugo  ,  fiue  humor  arroginofus 

Cum  febie>&  contmlfione,  infa- 

niam  comitmir.Vide  Vomiius. 
'i^ftai  nubilofa  candida  &  atra. 

2.2.4 
Agarici  infufio  inaffcctibus  vreri 

commendatur»  no 


Agrimonij  fucCus  cui  vfui.     4S.49 
Aiienatio  mentis    cur  in   fopore 

conuulfionem  afferar.  276 

Vide  Delirium.  Coma  vigil. 
Alimenta  varia  argcisproponenda. 

248 
Alimenta  vitiofa  quantum  corpo- 

ra  noftra  vitient ,  &  qux  talia 

di  cantur.  392 

Ordo  in  eis  fumendis  requi fi- 

tus.  ibid. 

Alleuatio  finc  fignis  mortem  indi- 

cat.  10 

Infida  fine  rations.      143.241. 
242 

Quid  ratio  appellanda.        382 

Vide  Morbns. 
Alleuationis  euidentia  figna.  268 
Alterkntia   medicamenta    vt  va- 

rianda.  1 24.125 

Alterantia  corpus  humanum  fuse 

defcripta.  39i.&feqq. 

Alui  fluxus  a  partu  pfo  vteri  eua- 

cuatione  quam  periculofus.   71 
Aluus  quibus  ex  caufis  adftringi- 

rur.  *  222 

Aluo   fluente  faneuis  tuto  mitti 

poteft.  326.567 

Alui  profluuium  in  morbis  nihil 

iuuans,malum,fi  ver6  malum  & 

iymptomataauget,lethale.  377. 

379 
Aluus  mota  in  acutis  cur  damno- 

fior  quam  adftri&a.  379 

Aluus  mora  in  enixis ,  &  perfeue- 

rans,rar6  commoda.  3 SS 

Alui  tuibatio,&  cuacuatio,  idem 

funar.  471 

Amara  femper  in  medicamentis 

mifccnda.  107 

Arnor  vires  refoluit  ,  &  animum 

quntir.  398 

Augbi&  nomine  omnes    guttuns 

arRctus  difficilem  refpiiatione 

ccmirantes  intelliguntur.     304 
Cccc     2  Plure* 


ConFpeftu*  Rerum] 


Plures  eius  fpecies.  ibid. 

Quaenarn  celerius  inrerficir.305 


Angina  inter  morbos  acucos  cen- 

fenda.  305 

Eius  caufa  fluxio  eft.  ibid. 

Ex    humoribus  biliofis  oritur. 
306 
Angina?  omnia  accidenria  &  figna 

peffima  enumerantur.  3  10 

Anginasacceptiones.  315 

Eius  curatio  inftituitur  ,  quam- 
uis  fit  ab  Hippocrate  defpe- 
rata.ibid.&  316.317.&  feqq. 

Quid  fi  in  muliere  menftruara, 

aut     viro    hxmorrhoidibus 

obnoxio.  317 

Anginae  fpecies  a  Galeno  receptae. 

310 
Angina   primas  fpeciei  hominem 

quarto  ad  fummum  tollit.    429 
Anginofis  curadis  quas  victus  ratio 

feruanda.  319 

Anginofi   cur    morte  imminente 

excrementareddant.  333 

Anlmdt,  a?gri  Medico  in  primis  co- 

fulendum.  340 

Animi   paflioncs  cx  Galcno  enu- 

merantur  ,  &  quomodo  corpus 

alterenr.  398 

Animi  arTVctiones  corporis  quam 

vchcmcntiflimas  excedunt.  547 
Ani  dolor  incipieme  fcbre  quid 

dcnotat.  193 

Amhrax  tnmor   cx   fanguine  ad 

atrambilcm  vcrgcntecum  pu- 

ftulis  nigtis.  151 

Eius  curatio.  155 

Anxij  qui  dicantur,  6V  vndc  fiant. 

Afw./stcum  cxolutione  u'  finc  0:0- 
luticne  quid  indicct.14.37.38j. 

407 

Aphoni*t  c\\m  firfgnltu  pcfflma.^54 
'  oni  quatuoi  modis  fiunt.  lbid. 


Apopletticus  qui  ?  &  quidcohuul- 

fio  Apopleclica.  200 

Apoflema,  quod  cft  in  gibbofitatc 

dererius  eft,quam  quod  in  con- 

cauitate.  528 

Appetemia  inculpata  magni  eftad 

falutem  momenti.  J52 

Appetitus  ciborum  inculpacus  bo- 

ni  ominis.  119 

Appetitus  in  agris  cur  deperditur, 

&  quid  indicer.  243 

Inculpatus   magni  ad  falutem 

ponderis.  244 

^u^dulcis  vis  refrigeratiua  ia 

febnbus  ardentibus.  44 

Aqua  hordei  febris  ignem  extin- 

guit,fola,vel  conferuis  rofarum, 

&c.mixta.  45 

Aquce  potus  in  morbis  acutis  nui- 

lius  vtilitatis.  129 

Aqua?  co&u  optima:  ventrem  fol- 

uunt ,  crudx  veto  &  codtu  non 

bonasconftringunt.  ibid. 

Aqua  quomodo  aluum  moueat.ib. 

Plurimafubitd  eftiutiua  ,pauca 
autem  caliditate  excitat.  130 

AmarefcitjcV  fit  biliofa.      ibid. 

Fcbrem  fynocham  fanar.  ibid. 
Aqua  camis  qua  arte  rire  parattda. 

302 

Eft  optimi  fncci.  536 

Aquae  vrilitas  Sc  proprietas  calidis 

naturis  vino  lunge  vtilior.    u£- 

ftuatcs  refrigerac.  Appctcntiam 

cxcitat.  35>4 

Qux  infcrt  incommoda.    ibid. 

Simplcx  non    intcr  nutrientia 

rcponcnda.  ibid. 

Aqux  ardcntis   vfus  cum  tabacco 

caipirur.  569 

Aqua  fctraria    licnis    tumoribus 

opiruiatfcr.  533 

Afnrides  vcrmium  genus  ,  vndc 

iu  cinfbi.  190 

Afiiiem  fanguiuis  niiflionc  nnllus 

fana 


&  Verhorum* 


fanaueric'  jo6 

AraJleis ,  faftidiofi >  duplici  modo 

fiunr.  4°J 

Athietarum  ccKpora  citra  laffitu- 

dinem  laboiibus  aftueta.  311 
Attenuatio  eft  corporis  enacuacio, 

quibus  modis  facienda.  535 
Att onitus  q^ii  dicatur.  joo 

Vidc  Afoplexia,  ApopleSiicus. 
Aurum   an  virtutem  fuam  rebus 

xmpertiat  quibus  incoquitur,86 

Vhtute  pollet  adftri&iua,.  ibid. 
Autumni   a   vere   temperamenti 

differentia.  316 

Autumnales  anginas  periculofio- 

res.  ibid.V  idc  Angina. 

B. 

BAlani  vfus  qui  ab  Hlppocrate 
praefcribatur.  12. 

Balnei  commoda,  incommoda,  6>C 

vfus.  Vidc  remiffiue.  399 

Bezoartica  vtplurimum  fufpedfca. 

47.338 

Ideoque  minus  curandum.  388 
Bibendum  intercum  ftrepitus  au- 

ditur,quid  portendat.  JJ3 

Bilis  Sc  pituita  fimul  quomodo 

putredinem  concipiant.  16 
Bilis  prxdominium  ex  lumborum 

dolore  cognofcitur.  ibid. 

Bilis  offufa  quae.  72 

Bilis  mota  rigores,&  febres,poftea 

vero  fudores,  vomitus ,  aut  per 

aluum  enacuationes  excitat.  97 
Bilis  atrse  generatio  duplex.  9 
Bilis  atra  f\  fupra,  vel  infra  exieric 

inmorbis  quibuilibet  incipien- 

tibusJethale.Et  qnam  interprc- 

tationem  patiatur  illud  axioma. 

1 17. 1 18  214 
Bilis  aira  in  quo  a  fucco  melacho- 

lico  diffcrr.  194 

Bilis  fyncei\x  nomine  quid  veniar. 

222 


Bilis  fitim  concitar.  334 

Bilis  ex  vigiliis  generatur.       176 
Bilis  furfum  recurrens  ftomachum 

ferit,&:  caput  implet.  313 

Bilisflaua  fupra  modu  afTara  quid 

indicet.  412.415 

Bilis  vomitus  vnde  fir.  414 

Raro  exquifita  vomirur.    ibid. 
Biliofa  deie&io  ineute  morbo  quid 

indicat,6c  quid  declinante.  406 
Bimeftres  grauidas  vena  ex  pedc 

fe&a  fine  abortu  curatu.       iof 

Vidc  FmtuSyPartus.Enixa. 
Breuijpirijx  natiui  caloris  frigidi- 

tarefiunr.  403J/2 

Vide  Spiritus. 
Bubonum  differentia  duplex,  alij  k 

caufa  manifefta,  alij  ab  occulta. 

Qrf  faciant  ad  pracfagiumPi^o. 

Qui  dicantur  critici  &  fympto- 

matici,vnde  fiat,quidve  por- 

tendanr.  ibid.&2<?i 

Bubula  caro  melancholicos  gene- 

rat  affectus ,  cuius  ventriculo 

infuperabilis  eft.  520 


CAdauera  tepida  cur  aliquan- 
do  repente  excernatur.333 

Caloris  qualitas  febrium  putrida- 
rum  indicia  prasbec  23.24 

Canis  rabidi  morfus  ad  quartum 
vfque  annum  in  iuuenc  latitans 
fine  noxa.  150 

Item  in  puero  ad  feptimum.  ib. 

Cantaridum  vfus  comendatur.487 

Caput  neruorum  principium.  72 
Eius  cum  vtero  confenfus.  ibid. 

Capitis  dolor  vehemens  &  conti- 
nuus  cu  febre  &  exitiofis  fignis, 
lethalis  ,  aliquando  delirium  &c 
conuulfionem  excirar.  231 
Quando  peftifer  haberur.  ibid. 

Capitisdolor  quibus  tcperatur.24^ 
C  ccc     3  Cnnitis 


Contye&us  Remm, 


Capitis  grauitas  diutarna,  &:  tem- 
poiis  dextri  dolor  motbum  pa- 
ratum  denotant.  255 

Et  profluuium  fanguinis.     436 

Capitis  imbecillitas  &  conftitutia, 
.quomodo  aJ  tabificam  confti- 
tutionemconferat.  300 

Capitis  cum  ventriculoconfenfus. 

475 

Quibws  corporibus  facilc  im- 

pleatur.  ibid. 

Carbonis  fiue  anthracis  defcriptio. 

Curatioeadem.  \$$ 

Caibones  folo  butyro  foti  cutatu 

faciliores.  157 

Emoliientibus    medicamentis, 
cVemplaftris  fanandi.    lbid. 

In  qua  vulgi  imperitia  oftendi- 

tur.  15(3.157 

Carmelitani  cuiufdam  pfeudofra- 

trisfrausdetectain  curanda  pe- 

ftilentia.  156 

Caufu*  fine  fanguinis  aut  fudoris 

eruptionc  definens ,  fufpectus. 

10 
Cauforum  rigores  funefti  cum  ru- 

tila  eft  cum  fudorc  facies.    283 
Caufus  qui  ?  &  qui  fimplex  &  cx- 

quifitus  dicendus.  360 

Cetebncum  ventriculoconfenfus. 

174 
Cerebri  frigus  &  facultatis  imbc- 

cilliras  fomnos  inducit  coma- 

tofos.  239 

Cercbrum  qnalibet  rxcaufacon- 

cufTum  nuuos  facir.  1S2 

Cibut  .xgiotaiuibus  quo  tempore 

miniftrandus.  188 

Cibum  rcnuciuium  conditioncs. 

119 
Cibos  non  nppctcre  ,  ncc  potum 

facultatis   tinoiicntis    fignum. 

vi 

Prarfcrtim  fiidfiat  arcfolutjo- 


ne.  i48 

Cibuspaucutfine  lajfitudine,&Jiti+ 
quid  fonet  apud  Hippocratem. 
281 

Cibos  vel  non  appetentes,  vel  ob- 
latos  refpuentcs  qui ,  &  vndei 
292. 
Vide  Inappetentia. 

Ciborum  horrore  teneri  quantum 
malum  ,  6V  quotuplex  horum 
segrotantium  genus.  364 

Huius  horroris   caufae    varia?. 

Cibus  &  potus  funt  corporis  alte- 

rantia.  39I 

Parce  famenda  vt  in  aliti  fub- 

ftantiam  conuettantur.  ibid. 

Sint  optimi  fucci.  ibid. 

Quando  intempcftiue  fumi  di- 

cuntur.  392 

Ciborum  in  fiunptione  quomodo 

peccetur,&  qui  feruandusordo. 

^  392-393 
Clyfter  quando  venx  fe&ioni  pras- 

mittendus.  18 

CoEiiom  dcferuietium  partiumin- 

temperics  qua  arte  tollatur.  61 
Co&ionis  dirTerentia  triplex.  3  14 
Cottioncs  cur  celere  iudicium,  3c 

fecuram  fecuritatem  promittuc. 

116 
Colicus  dolor  qui  a  voluulo  difFe- 

rat.  335 

Colicus  dolor  fit  obftru&o  intefti- 

no  duodcno  per  quod  bilis  ad 

inteftinaperucnir.  524 

Colitquatio  i:i  cuaruationibus  fc- 

biis  pcftilcntis  fymptoma.  154. 

2^,2 
Colliquationes  quomodo    fiunr. 

Aliud  cft  carncm,aliud  adipcm 
colliquedcre.  ibid. 

Colli  doloribus  olcum  liliorum  al- 
boi um  conunodum.  48 

Colli 


&  Verhomm. 


Colli  dolor  Sc  manus  tremulse  ce- 

rebri  arTedtum  oftendunt.  200 
Collum  a  febre  peruerti ,  &  vix 

pofle  deuor4re,lethale.  490 
Color  phceniccus  qui  dicatur  ,  & 

quibns  contingat.  444 

ColumelU  reuulfio  quibus  ex  caufis 

fiar.  102 

Coma  vigil  in  morbo  calido  fufpe- 

£tum  facit  argrotum.  267 

Coma  vigil  quid  ,  &  vnde  oritur. 

37,159 

In  quo  dimdet  a  defipientia. 

ibid. 

Conceptus  mulieris  ex  eius  vrinis 

colligi  nequit.  202 

Concolla  an  eraffiora  &  validiora 

fint  necelTc  fit.  164 

Concuffionis    acceptiones    varise. 

282 
Concutl    &  tremcre    difcrepant. 

ibid. 
Conferentia  &  tolerantia  in  omni- 

bus  morbis  fpe&anda.  8 

ConfenfuA  vntts  ,  conjpiratio  vna3 

confentientia  omnia,  117 

Confuetudo  quantum  poflit.      311 

prseter  Confuetudinem  aliquid 

facere  fpecies  eft  delirij.         75 

Maxime  confideranda  in  argro. 
7G 
Confnhationum  Medicarum  com- 

pendiofior  methodus.  J7 

Conuulfones  in  vteri  affc&ibus  ra- 

rae,alioqui  pcriculofa?.  73 

Conuulfioni  muliebri  qnibus  fuc- 

curratur.  86 

Conuulfiones  ex  ficcitatepeflimaj. 

146.419 
Conuulfio  in  febrecum  manuum, 

pedumque  doloribus,  maligna. 

116 
Conuulfio  ex  vulnere  lethalis,  pro- 

pofuio  non  fimpliciter  fumen- 

da,  19$ 


Conuulfiones  ob  ficcitatem  pr#- 
fente  delirio  capitis  multa  aqiu 
calida\  dulci  &  temperata  abhi- 
tione  curandae.  ijf 

Conuulfio   phrenitico  frequens. 

Caufas    habet  repletionem  &c 

euacuationem.  418 

Quae  ex  inflammatione,  fiunt  L 

repletione.  419 

Conuulfiones   fiunt    cx  vigiliis. 
ibid.&  420 
Nunquam  fanabiles.  421 

Cooperiri  phreniticis  5c  melan- 
cholicis  proprium.  ^47 

Corporum  difle&io  facienda  ad 
Medicorurn  tum  vtilitatem,tura 
honorem,  &  quibus  in  cafibus. 

Corptfs  humanum  natura?  vene- 
nataj  humores  iix  fe  procreare 
poteft.  154 

Corpus  tribus  facultatibus  guber- 
natur,  quarum  vna  lasfa  caetcras 
corruunt.  276 

Corpus  humanum  ciiifque  fingul^ 
partes  facultatibus  quatuor  co- 
feruantur.  425 

Corpora  longo  tempore  extenua- 
ta  ,  longo  tempore  reficienda, 
quae  ver6breui3item.    126.488 

Crifes  eo  meliores  quo  aegrotan- 
tem  reddunt  fine  noxa.        1 34 

Crifis  femper  habere  debct  figna 
quae  fe  prsemonftrenti&  quo  fic 
euafura  oftendant.  264 

Crifis  quando  dicitur  mala.     40 1 

Crifis  dirTcrentia  triplex  ,  bona 
quippe  ,  imperfccta,  &  mala. 
407 

Perfecta  11011  eft  de  paribus  diQ^ 
bus.  403.408 

Crifisintegra  quac.  439 

Crifes  fiue  pcrfe&as  ,  fiue  imper- 
fe&as  quae  pracccdant  acciden- 
tia.  502 

Crudl 


Jndex  Rerum, 


Crttditates  in  morbis  neque  mor- 
tem  neque  falutem  pollicentur. 

Crudirates    moiborum    omninm 

capur.  513 

Cruda,  &c  inco&a  in  prauos  ab- 

fcciTus  conuerfa  ,  quid  porten- 

dunt.  160 

Crurum  dolor,&  praecipue  in  eni- 

xiSjvnJe?  100 

Cucurbitularum  Vtiliras  ,  8c  qua 

cautione  applicandae.  49 

Curationis  fumma  ,  cftmorbi  co- 

gnitio.  6 

Curatio  tribus    modis  perficitur, 

diana,  pharmacia ,  &  chirurgia, 

41 

Cutis  fcabra  &  exardefcens  cali- 

dum  morbumindicar.  554 

Cynanche  anginae  fpecies.         305 


D. 


DEcimufcjuartHi  dies  vim  ma- 
ximam  habet  in  re  Medi- 
ca.  286 

Dccotlum  ad  menfes  euocandos. 

Dcglutiendi  difficultas  in  angina 
quid  indicer.  3  10 

Deiecliones  ver/icolores  multas  af- 
fcctioncs  adeiTenVnificant.   25 

Deiecliones  mere  biJiofi  quid 
porrendanr.  29 

Dciccliones   fyncerae  qikT  dican- 

wri  154.406 

Ec  qnomodu  ,  fi  (anguinem  cx- 

cipins  ,  afTc&um  fignificenr, 

&  inccndium.  30 

Deie&iones  pingaej  nigre  liuida?, 
&  morofxjcrli.ilcs.    ■  161 

Widc  Euacuatio. 

Dcic&ioncs  nignt  &  liuidaevndc 
cotoramuc  2rr 

Simftci  funt  iudicij.  ibid.eV:  256 


Deiectio  pauca  quibus  modis  eue- 
nit.  291 

Delirantium  verba  ,  rifus  ,  cantus, 
ab  imaginatione  deprauata.  28. 

Delirantes  admoniti  nihil  excer- 

nentes ,  aut  excra  ordinem  in 

periculo  funt.  74 

Delirantes  cur  difficile  refpiranr. 

182 

Eorum  proprium  eft  ,  non  ta- 

mcn  feparabile.  »83 

Delirare  quid.  54 

Quid    fuperueniente     fudore. 
ibid. 
Delirantes  ad  exrremum  reda&i 

curad  mentem  rcdeunt.      244 
Deiirium  ab  humorum  bilioforum 

pracdominio  fsepe  orcum  haber. 

9 
Deiirium  quibus  remedils  rollen- 

dum.  20 

Iifdem    aliquando    ac  vigiliac. 
ibid. 
Delirium  cur  fub  no&em  moue- 

tur.  95 

Delirium  fractis  viribus  peffimu. 

276 

Si  a  caufi  externa,  non  admo- 

dum  lethale.  ibid. 

Delirium  pcrpetuum   phrenitidis 

fignum.  411 

Deliria  circa  neceflaria  peffima, 

quas  ver6  ex  his  cxerccbantur 

lethalia  funt.  554 

Dclirio  vena   frontis  tempcftiue 

fcfta  maximo  remedio  cft.  557 
Deliri  polfunt  dolorcm  perfcmi- 

rc.  45& 

Dcfipientid  cum  rifu  cur  di&ac  fe, 

curiorcs,quam  quac  cum  ftudio. 

Si  virnu/s    imbccillitas   adfir, 
pcilima?.  ibid. 

Defipicmia  in  quo  diffidec  a  co- 

UiiUC 


©>  Vcrhomm. 


matevigili.  239 

Defipientia  £V  connulfio  a  proflu- 

uio  fanguinis  peffima.  411 

Vide  Conuuljio. 
DiftUUtionibm  obnoxij  etiam  in 

leuibus  morbis  difficile  curan- 

tur.  102 

Deftillatio  provt  varie  diffluit  va- 

rios  effeclus  parir.  ibid. 

Deftillationes  qux  dicantur  mali- 

gnae,quae  calida?.  ibid. 


Dolor  qui  exteriusnonremittitur, 

plenitudinem  arguit.  416 

Dolor  abfque  iudicatione  folutus, 

inutilis.  417 

Dolores  cum  grauitate  mulutudi- 

nem  oftendunt,  252 

non  Dormire  nec  die,  nec  no&e, 

peffimum.  120 

Vide  VigilU. 
Dulcia  iecocis  8c  lienis  inflamma- 

tionibus  noxia.  2.1 


X°J 


Deftillatio  falfa  prse  omnibusac-       Dyfenteria  dolorofa  vn&uofis  per 

tendenda.  103 

Quae  ex  ea  oriantur  mala.  ibid. 
Dextra  pars  corporis  an  finiftra 

paralyfimagis  obnoxia.        101 
Di&t*  finis  in  curatione.  41 

Diacca  in  omnibus  Medicis  inftru- 

mentis  putiffima.  390 

Omnibus  medicamentis  viam 

facit.  Eftbafis  &fundamen- 

tum  fanitatis.  390 

Dies    computationis     in     enixa 

segrotante ,  quando  inchoandi, 

'     an  a  febre,an  a  partu.  70 

Dies  fextus  infidus  morborum  iu- 

dicio.  181. 182. 

Tyranno  affimilatur,  vt  fepti- 

mus  regi.  rSi.jij 

Dies  pares  quando    cricici  funr, 

ante  decimumquarcum  pericu- 

lofi.  403 

N^n  funt  tuti  iudioj.  408 

Dies  in  moibis  cur  dicantur  Iudi- 

catorij.Jmpares,  Contemplabi- 

les,Legicimi.  241 

Dighv  triginra  d''cs   fenfu  carcn- 

tes  ,  vn&o  dorfi  inicio  ,  curati. 

208 
Di/pofttiones    variae    diuturniores 

funr,quam  vnius  modi.         264 
Diuitibus  cuundis  omnia  rcme- 

dia  proponenda.  535* 

Diuuljionis  varia  acceptio.     463, 

464 


clyfteres  inie&is  fedatur. 
E. 

ELephantiaJis  cur  dictaphceni- 
ceus  morbus.  444 

EnixA  a  partu  laborantes,&  minus 
putgatae,qua  arte  cra&andae.S^. 
&  ftq. 

Iis  poft  fanguinis  a  partibus  in- 

ferioribus    miffionem  ,  qui 

clyfter  conueniat.  84 

Enixae  grauiter  affectae  quantam 

Medici    diligentiam    exiganc. 

99 

Nobiles  quibus  curanda?.    ioj. 
106 
Enixis  asgris  vi&us  renuitas  quid 

profic.  107.108 

Enixae    a  partu    bene   expurgncae 

vix  ih  graues  affectus  incidunc. 

*.7l 

Enixae  morbo  acuto  afFectas  peri- 
clitantur.  374 

Vide  Grauida, 

Epidernion  libri  primi  ab  Hippo- 

crate  confoipti,  in  procern.   p.2 

Quintam    cx  eorum   Jeclione 

adolefcences  Medici  vulira- 

remcarpanr.  ibid. 

Erajiftratai  vcnae  fectio:  i  inimi- 
ci  ,  inquos  Galcnus  inuehitur. 

D  d  d  d  Etyft 


Confpeffm  Kerum: 


EryfipeLu  fntro  (1  foraserumpar, 

bonum.  308 

Euacuatio  intempeftiua  quse  dica- 

rur.  6.324 

Enacuatio  in  principio  facta  quid 

denoter.  7 

in  Euacuationibus  conferentia  & 

tolerantia  fpectanda.  8 

Symptomaticas    aliquando  iu- 

uanr.  ibid. 

Euacuationes  non  ficrijonge  me- 

lius  quam  imperfecte  fieri.     1 1 
in  Euacuationibus  expulfionis  ra- 

rio  confideranda.  33 

Euacuariones  decretorise  non  de- 

benr  elTc  exiguac.  36 

In  iis  quid  commodi ,  cx  qucr- 

fum  cuadant,  priufquam  iu- 

dicium  feratur  attcndeJum. 

ibid. 

Eu.icuatio  a  partu  quandiu  durarc 

debet  in  mafculis  ,  &  focminis. 

Euacuationcs  per  aluum  in  enixis 
a  partu  laborantibus  minus  tu- 
tar.  83 

ELiacuatiolaudanda  rationediei  6c 
vtilitatis.  97 

Euacuatio  per  aluum  ,  hsemorrha- 
giam,fu  !ores,aut  vrinas,  perfe- 
ucrantc  morbo.humorcm  mor- 
bi  caufam  non  euacuari  mdicat, 
&  morbi  lon<*itudincm.       1 18 

Euacuationcs  violcntae  citocxol- 
uunr.  154 

Euacuationes  nifl  morbo*  propor- 

tionatx  vel  nort  iuuanr,vel  tar- 

1 3  o.  1 3 1 

fones  quae  mccpra  iiiti 

rrcratae  fananr,  1 54 

E  »3  mal*  malarum  func 

a  difpofitiomim.  261 

In  1 

<  •  .    .  .:  111.1- 

.  ...t.  ibiJ. 


Efttcuatio  pauca  tribus  modis  fir. 

200 
Euacuario  ner  aluum  in  enixis  qui- 

bus  modis  improbanda.       338 
Euacttatfoues  quo   die  fiant  mul- 

rnm  importar.  349 

Eiracuationes  frigorc  induranrur, 

&  fupprimuntur,  373 

Euacuationes    pingues   timendae, 

vnde  fiant.  362 

Euacuatio     immodica     virtutem 

proftcrnit,  &  malignitatcm  de- 

notar.  41  j  416 

Euacuationis  faluraris  figna.    464 
Euacuatio  larga  tnbus  modis  fir. 

482 
Euacuationis  ex  confucta?  fuppref- 

fione  ,  morbi  ,  eadem  fuperue- 

niente  curati.  507 

Euacuatio  nihil  iuuans  pcffima. 

Eupatorij  faculras,&  vfus.         49 

Exanthematam  expulfio  quid  pro- 

fir.  38 

Eorum  diucrfum  genus  expli- 

catur.  ibid. 

Exanrhcmata  aliquando  moibuni 

puercdunt  ,   aliquando  fubfe- 

quunrur   ,    &  quiJ  vtrumque 

porrendat.  38 

Quid  ii  paruaerumpant.ibiJ.c^ 

39 
Exanrhcmata  in  febre  acuta  eam 
mali  moris  efHciunr.  jyo 

Excrcmcnta  vehui  caprarum  ,  hc- 

patis  cunffobore  reuum  dcno- 

tanr,liquiJa  vcio,aut  imbccilli- 

tem  ,  aut  bilis  ilimulantis  co- 

pj  :1U.  5)6 

Exnemcntorum   rctcnticnis  cati- 

fr.  222 

Qj.vcuk  fncommoda.        223 

.  menta  <  0   ibufta  difficile  1  \- 

.  nunuirmili  at  rc.  23C 

Cur  appcllantut  in  fpiras  cir- 

ciunducla. 


£$  Verlorum. 


cumducln.  236 

Excrementa  dum  ad  crifim  icur, 

fpillaii  oporter.  240 

Excrementa   fpumofa  quibus  ex 

caufisfiunt.  2j; 

Excrementa  meraca  qua?  ,  Sc  quid 

denotenr.  285 

Excicmenta  pauca  Sc  compacta  in 

ingeci  humorum  cruditace  red- 

dica  quid  denotanr.  40; 

Excrecionum  nigrarum  tria  gene- 

-■ra,fanguinis  crafli,  melancholi- 

ci  humoris,&  atrae  bilis.       194 
Excretiones  omnes  morbo  mino- 

res  prauae.  213 

Excreciones  liuidae,cruencae,  fceci- 

dx  Sc  biliofae,malae  fi  non  bene 

excernancur,  Sc  quodnam  illius 

bonae  excrecionis  fignum.    116 
Excrerio  pauca  Sc  fyncera  nun- 

quam  criticaeiTe  poceft.      22,2 
Excretio  pauca  in  aegris  quid  pra- 

uicatis  habear.  ii.&2j8 

Excreciones  pingues  vnde  fiant. 

161 

In  quibus  lethales.  ibid. 

Excretiones  la&ee;  vndefianc.j2p. 

Vidc  Euacuatio. 
Excretorum  &  retentorum  vis  al- 

teraciua  explicatur.  397 

Exercitatio  ance  cibos  vt  faniraci 

cungrua,fic  a  cibis  obnoxia  eft, 

Exercicatio  intempeftiua  quae  di^ 

catur.  396 

Quodnam  eius  commodu  tem- 

pus.  ibid.&  397 

Extrancum    in  omnibus  entibus 
duplex.  426 

Extremorum  refrigcratio  quadiu 
pliciter  contingir.  3*0 

In  forti  vcntris  dulore  pefTima. 

ibid.&  309 
Eft    deprcila:    naturae  certifli- 


mum  fignum.  401 

In  morbis  acutis  periculofiffi- 

jna.  5j 

In  aliis  cafibus  minime.     ibid. 

Eius  caufae,&  quid  indicet.ibid. 

&  13  6C294 

Excrema  liuida  &  frigida  quomo- 

do  fiunt.  144  257 

Extremorum  cita  in  frigus  &  ca- 

lorem  tranfmutatio  mala,    577 


F. 


F^wcum  pudore  rutila  in  fe- 
bribus  quidindicer.       283 
FacultM  in  aegro,cibis,potionibus 

&  vfu  rerum  non  naturalium 

feruatur.  41-42 

Faculcatis  emorientis  fignum  ,  ci- 

bos  non  appetere.  243 

Facultates  quatuor  corporis  con- 

feruacrices,attratrix ,  retencrix, 

concoctrix,&  expulcrix.     397. 

425 
Farnes  vbi  non  laborandum.    312 
Farina  pars  craffior  quae  dicatur. 

40 

Quae  vrinae  fedimento  inuehi- 

tur,quid  indicet.  ibid. 

Faftidij  caufae  duae,aggrauatio  vir- 

tucis,&oris  vencriculi  laefio. 

151. 225.415 
Faucium  dolor  &  robur  ab  acri 

deftiliatione.  296.307 

F  abricit  antibns  victus  racio  prae- 

fcnbicur.  287 

FebricnU    quare  fic  appellentur. 

368 
Febris  ardens  cxqui/ica  quae?  360 

Ancadem  quae  acuta.  476 

Fcbnbus  ardcntibus  ftiUa  fangui- 

nis  c  naribus  periculufiflimurn 

fignum,  11 

Febie  ardenti  Jaboranres  cum  ari- 

da  tufli ,  cur  non  admodum  Ci^ 
D  d  d  d     2.  tiank 


Confye&tu  Rerum, 


fitiant.  235 

in  Febre  ardente  aluus  valde  folu- 

ta,lethale  fignum.  361 

in  Febribus  ardentibus  delirio  fol- 

uitur  tremor.  ibid.&  204 

Qu  -d  impropried  i&um.    ibid. 

Huius  caulas  excutiuntur.  ibid. 
F-btis  continua?  accidentia.  jo 
Febres  errantes  quae  dicantur  ,  &c 

cur.  11 2.1 16 

Ab  humorum  qualicate  pen- 
dent.  112 

Pi\Tcipue  melancholica.  1 1 3 
Febris  fynocha  largo  aqua?  poru 

fanatur.  130 

Febres  horrida?  vnde  ortum  ha- 

bent.  41  j 

Febris  cum  horrore  a  biliofo  &  pi- 

tuitofo  fucco  ,  Cmc  horrore  au- 

tem  a  biliofo  lenciore  emanar. 

174 
Febris  omnis  acuta  putrida ,  non  e 

conuerfo.  16 

Febriuro  pucridarum  curatio.  ibid. 
Fcbris  partim  cit  in  generatione, 

partim  in  re  genira.  ibid.&  17 
Febris  acuta  in  quo  a  diaria  difcre- 

pat.  6 

Fcbris  rfa/f4,modu<.  loquendi  Hip- 

pocratis  aJ  moibi  intenfionem 

aehoundam,  190 

Ftuies  acutiffimc;  fi  faiutarcs,quar- 

to  dic  finiu«t,(i  kthales  codem 

intcrimunr.  429 

Febiis   quomodo  inualcfccntibus 

dolonbus  concitatur.  416 

Fcbrcs  lcthalcs,  &  dirfitilis  iudicij 

qur  dicantur.  3  24 

Tibrcs    (]uo<[HomoAo  itttermifirini 

ftricttlum     abtffc    firnificant , 
m     patiatui    cxpofiuoncm. 

»41 

.  *  qcue  ncc  criticis  dicbus,ncc 
1  1  fignii  loiuuntur ,  icciii- 
oan  241 


Febres  vchementer  neruos  exten- 
dunt  &  conuellnnt.  276 

Fcbris  ad  accenfionem  duo  requi- 
fita,inflammatio  icilicet,&  cor- 
dis  vicinia.  452 

Fcbres  quartana?  hyberna»  aliqua- 
do  in  morbos  acutos  degene- 
rant.  98 

Fcbris  paruitati  non  fidendum,  fi 
fymptomata  grauia  fint.     549. 

Febres  cur  dictae  ad  manum  te- 
nues.  ibid.&  550 

Cur  mordaces.  ibid. 

Cur  malignae  di&x.  551 

Febres  malipniffimas  cum  pericu- 
lofiffimis  fignis  quarto  ,  aut  c\- 
tius  perimunt.  139 

Fcbres  humida?  quae  dicantur.ibid. 
Earumcaufatriplex.  141 

Fcbrium  tria  prima  genera,diaria- 

rum,heclicarum,ck  acutarum.  23 

Putridarum    indicia    a  quibus 

defumunrur.  ibid.cV  24 

Febres    putridae  a  caufis  externis 

mediate  mou?ii  pofTunt,&  cau- 

fis  internis  orrum  praebcre.    24 

A  bile  fimul  &  pituita  oriuntur. 

26* 

Flatiu  in  corpore  vndc  fiaiit.    40  j 

Flatuum  varix  diftcrentiae  &  crTe- 
ctus.  525 

Eorum  rfetcnrio  mala.  ibid. 

Florentini  cuiufbm  fraus  in  cu- 
randa  pcfte,  dctccta.  156 

Fiuxionis  cuii.fl.bet  caufa  dupk-x. 

Fluxionum  a  capire  d  ffcrr nna  au- 

plex  exphcatur.  505  506 

Fccticla  omr.ia  poflftfM  ,  &  corru- 

ptionco'  iii.  162. 

Fmmina  difEctlloris  partus,  quam 

mafculns.  91 

Fccmm.T  ibottus  in  cr.ixa,an  pcri- 

culofior  quain  maiculi.  337 
Fmuum 


&  Verhorum. 


Fostuum  &  fru&uurn  comparatio 
non  inelegans.  337 

Fcetus  poft  decem  menfes  non 
egec  matris  alimento,  ante  vero 
indiget.  2 10.2  11 

Foetuum  multiplicatio  quomodo 
fiar,an  vreri  receptaculis,an  fe- 
minis  abundantia,vel  tcmpera- 
turas  tribuenda.  538 

Fcetum  mortuum  oris  fceror  ma- 
tris  inftante  partu  denotat.  /34 

Fomentationes  in  enixis  menfes 
proiiocanres,quae.  84 

Frifiiones  laflGuudinem  fedantes, 
quae.  125 

Frigm  calfdjs,&  ficcismorbis  fuc- 
celens  infanabtfe.  239 

Figus  vrens  &  mordax  quodrii- 
catur.  284 

Frigufeuacuationes  fupprimit.373 
G. 
v4/<f«/fanitas  ex  vi&us  ratio» 
ne.  323 

GangrdWA  Sc  carbunculi  caufa.  1  j 3 

Genitaliitm  cum  thorace  commu- 
nio.  210 

Graueolentia  deie&ionis  putredi- 
nis  indicium  eft.  214 

Gramda  quarto  menfe  vfque  ad 

feptimum  purgandae.  205 

Valentes  praecipuc.  206 

in  Grauidis  leuis  purgatio  magis 
timenda,  quam  larga  fanguinis 
miffio.  207 

Grauidae  a  febribus  correptae  fine 
manifefta  caufa  ,  difficulter  pa- 
riunc ,  8c  abortum  facientes  pe- 
riclitantur.  199 

Grauitas  non  minus  ab  imbecilli- 
tare,quavn  a  copia  prouenit.  ib. 

Grauicas,  humorum  copiam  dcno- 
tar.  252 

Gttrgulionis  defcriptio  ,  nomina, 
v(us,tnmor,tetra&io.  296 

Marcor.  297 


H. 


H 


ss£morrhagU  finiftr*  figna. 
136 

Hoemorrhagiae    in  materia  cruda 

iuuanr,  255 

Haemorrhagiam  capiris  grauitas  Sc 

fincipiris  dolor  indicar.        436 

Naturalis  eft  quaefanitatis  tem- 

pore  iriitatur.  ibid. 

Symptomatica  quae  afFc&u  he- 

patis ,  lienis,  aut  capms,alia 

vi  fcbrilis  caloris,  qux  cnti- 

ca  dicirur  imperfe&e.    ibid. 

&431 

Haemorrhagia  ne  fiat  in  motbis 
longis ,  cum  nimia  corporis  re- 
frigerarione.  438 

Haemorrhagiae  in  febribus  incen- 

denribus  6c  inflammationibus 

cur  inutiles.  480 

Etiamfi  die  critico  contingant. 

481 

Hepate  impenfius  calido  bilis  af- 
fluit.  96 

Hepatis  dolor  propterobftru&io- 
nem  mediocris ,  ob  inflamma- 
tiortem  vero,  aut  flatuofum  fpi- 
ritnm  vehemens.  520 

Hippocrates  in  Epidemicis  libris 
confcribendis ,  non  D»>cl:or,fed 
dilisentiflimus  moiborum  ex- 
plorator.  inprocem.p.1.2 

Hippocratis  fenrentiae  non  ita  fu- 
menda?,  vt  fimpliciter  verae  pu- 
tandae  fint.  198 

Hippocratis  dictio  tanqnam  vox 
Dei.  346 

Hippocrares  ipfe  crrorem  funm  in 
curando  fateri  non  dedignarur. 

Homo  vno  cVeodcm  temporeduo- 

bns  trhSufve  morbis  infcftatur, 

quornm  altcr  inchoat  ,alter  au- 

gerur,aher  inclinat.       2  2  j. 294 

D  d  d  d     5  Hordenm 


ConFpecias  Rerum) 


Hordetm  ptillunje  conficienda? 
lauclatius.  43-5  35 

Herror  a  prauis  humoribus  per 
cutirn  currennbus  oritur.     173 

H;rror  in  principio  maloium  in- 
gentem  humorum  putredinem 
denunciat.  307 

Medius  eft  inter  rigorem  &  refri- 
gcrationem.  308 

Quando  fir.  ibid. 

Horror    qui  a    rigore   difcrepet. 

35o 
Horrores  mulieribus  ob  vteri  ner- 

uos  familiare:.  446 

Horror  malitiam  humorum  deno- 

tat.  561 

Humor  quiuis  fyncerus  ,  fanguine 

excepto,  affectionem  fignificar, 

&a  flammido  calore  gencratur. 

Hiimor  atrabilarius  deficicnte  So- 

le  mouetur.  143 

Vide  MeUncholla. 
Humorum  malignitatis  caufa  non 

(tatim  generatur.  149 

Humores  venenati  in  corpore  gi- 

gnuntur.  ij4 

Humoris    pituitofi  proprium  ac- 

cefliones     facere     per    parcs. 

224 
Humorum  dcfluxus  fi  a  nobiliori- 

bus  ad  ignobiliorcs  partcs  fiat 

aeerotantis  commodum.      166 
Humorum  crudiras  in  corporcre- 

tenta  in  quid  mutatur  ,  &  qui 

officiu.  405 

Humorum  in  ingenti  malitia  8< 

guanticaco    a   quo   inchotfida 

euacuatio.  409 

Humoium  clmrucciones  vndc 

ncranrur.  510 

I  confumptionc 

orrida  funcftus.  239 

Hy  Irops  anaitcoa  vrerini  euacua- 

.':  fuiiatui^nonalia:  ciusfpc- 


cies.  50  C 

Hypochondriortm  affc&iones  qua  - 

ti  facienda%  27 

Hypochondrij    palpicario    inter- 

nam  inflammationem  denotat. 

Hypochondrioiu  conftitutio  qua- 
ti  ponderis.  54 

Hypochondrij  dextri  ob  inflam- 
mationem  hepatis  dolor  vehc- 
mentiflimus.  144 

Hypothondiia  in  omnibus  mor- 
bis  accurace  pertradtanda  ad 
curationem.  146 

Hypochondrium  reuclli  qui  dica- 

tur,&  quando.  174 

Quos  afxectus  caufctur  ha?c  re- 

uulfio.  ibid. 

Hypochondrium,  fine  addito  dcx- 
trum  incelligitur  ab  Hippocra- 
te.  201 

Hypochondrij  inclinatio  ,  &c  con- 
tentio  tribus  modis  fit.        274 

Hypochondrij  dcxtri  reuulfio  im- 
md  tra&io  ,  5c  vchemcns  de- 
preflio  inter  fe  dirTerunr.    ibid. 

Hypochondriorum  partcs  cnumc- 
rantur.  330 

Hypochondrioru  ardotibus  qui- 
bus  fuccurrcndum.  534 

Hypochondriotum  palpitatione 
quid  intelligatur.  564 

Hyfterica  paflio  <k  vcerina  eadem. 
jio 


1 


I. 


Cterm  ante  fcptimum  dicm  ma- 
lus.  236 

Quibus  dicbus  dccrctoriis  iu- 
ciicialis.  ibid„ 

Viulc  ortum  habcr.  ibid. 

\\>(i  fcptimum  pciiculo   vacar» 

Quod  fi  fcxto  cucniar.       ibid> 
Icterus 


«£$*  Verhorum* 


I&erus  quibus  medicamcntis  ram 
internis  quam  externis  tollen- 
dus.  247 

Icteri  fymptomatici  caufie  qua- 
tuor.  511 

Lethales,  cbftru&ione  fimplici 
excepta.  ibid. 

Icterus  alter  eft  ab  hepate ,  alter  a 
liene.  ibid. 

Qui  colore  diftinguuntur.  522 


gnis  fucc.isinfeftatur.      142 

Implaciditatis  in  febribus  caufa 

triplex.  477 

ImpotentU    praner    rationem  ,  3c 

nullavaforum  euacuatione,ma- 

\x.  114. iiy 

Impotentia  per  refolurionem  vel 

per  oppreffionem  fir  a  maligni- 

tate  vel  copia  motbi.  276 

Vide  Imbecillitas. 


Icterus  arquatus  qui,&  quando  in       Inappetentia  in  moibis  pefllma. 


hydropem  incidit.  ibid. 

lecoris  virtures  quatuor  ,  quarum 
vna  deperdita  peric  ciborum 
apperitus.  2.92. 

Iecoris  obftru&ionibus  quibus 
opitulandum.  534 

Jgnis  pro  fcbre  folemnis  eft  Me- 
dicorum  appeilatio.  112 

Ignorantia  cum  arrogantia  fignum 
indelebile.  388 

Ileus  dolor  in  quo  a  volaulo  dif- 

fentiar.  335 

Quid  in  eius  curatione  cucur- 

bituia  ventri  admota  confe- 

rar.  ibid. 

Ilei  fiue  voluuli  definitio,acciden- 
ria.  328 

Caufa?.  329 

Cum  eo  non  conucnit  febris.ib. 
Non  fn  cb  veficas  repletionem, 

33° 
Vide  Voluulm. 

ImbeciUitas  in  ardentibus  febri- 

bus  incipicntibus  admodum  le- 

thalis.  276 

Si  aducniat  delirium,  facultatis 

animalis  \xfx  indicium  eft. 

ibid. 

Impares  tutioris  iudicij.    407.408 

Vidc  Dies. 

Jmplaciditas    in   febricitantibus 

qmd  dcnorat.  141 

A  flaua  bile  acri  Sc  dccocta  fir, 

quando  os  vcntriculi  a  rnali* 


243 

Quid   portendar ,  £V  quibus  ex 

caufis  oriatur.      ibid.&  248 

Inappetentia  tabidorum  propria. 

292 

Ex  affli&a  vcntris  facultate  ci~ 

bos  appetcnte  prouenir.    Ec 

iecoris  latfione.  ibid. 

Eft  fymptoma  aut  oppreffi  auc 

repleti  ventriculi.  297 

Quoc  modis  fiar.  ibid. 

Inappetentiae  tot  caufie  quoc  fa- 

mis.  3  65 

Inflam?natio  poft  abortum  vena- 

rum  inferiorum  fe&ionem  exi- 

gir.  80 

Inflammariones  circa  pe6tus  deli- 

rium  facile  caufanrur.  2 1 3 

Inflationis  nomine    quid  vcniar. 

Vide  Tmnor. 
Ingluuies  crudicatnm  parens.  491 
Inminum  tumor  in  febribus  lon- 

o 

gum  morbum  fignificac.       260 
Infania  aduftam  maleficam  mate- 

riam  denotar ,  addicque  aliquid 

ad  delirium.  153 

Infania  excufTa  febre  acuta  adue- 

niente  recidiuar.  16$ 

Eiusferiras  oftendirur.       ibid. 
Infania  &  phrenitis  in  quo  diftin- 

gnunrur.  4111412 

Vide  Phrenitis. 
Intempcrantes}  &  gulcfi  nec  veme 

ft&iyne 


ConFfyecttts  Rcrum] 


.    fec*Hone,n6cpurgatione  iuuari 

po{Tunr,&  qua  ratione.        28  c 
Inremperantes    vix  curabiles  ,  8c 

quidintemperantiae  nomen  in- 

cludar.  391 

Jntempeftiuum  cftquod    noxium 

nonrollir.  313.314 

Inrempeftiue  ali  quid  fieri  \n  mor- 

bis  quid?  6 

Jnteftini  t  e  n  u i  o  r i s  m  0  r b i  s   x??^A~ 

4©->cra{Iioris  ^ss;.  318 

Si  prior  afficitur  cibus ,  fi  infe- 
rior  ftercus  per  os  redditur. 
ibid.&  319 
Inreftinorum  a  ventriculo  defcen- 

fus,&  quo  ordinc.  331 

Inteftina  dicuntur  aliquando  ven- 

triculi.  ibid. 

Gracilia  quibus  affectibus  fub- 

iaceanr.  ibid. 

Jrati  &  iracundi  in  quo  differant. 

386 
Jitdicatoriorum  non  iudicantium 

quaedam  lethalia  ,  quaedam  dif- 

fialis  iudicij.  284 

Iudicatorij  dies  cur  ita  dicantur. 

241 

Vidc  Dies. 
Jitdi<  atut  r/?,quid  fonet  apud  H'p- 

pocratem.  123 


LAbij    uimore  intra  tres  dies 
adulefcens  nccarur.  168.168 
Labia  curn  in  f^bribus  vlccrantur, 

quid  ominanJum.  2S3 

Labia  mufculis   oeto  mouentur. 

282 
Libn  infetioris  tremor  vomitum 

acnum  humorumfuuuu  often- 

dit.  lbid. 

Cur   &c  fputo   plenum    tenui. 

a>id, 

Labofibui  afTucti  infucus  robu- 


ftiores.  322 

Lachrym*    inuoluntari«  quandcr 

iethales.  48 

Ex  cauicate  ,  &  extenuatione 
oculorum    cognofcuntur. 
ibid. 
Lachryma:  voluntariae  in  fcbribus 

acutis  quid  portendunt.        549 
Latlis  caprini  ,  afinini  &  ouflii 

temperamentum.  520 

La&ea  excrementa  vndc  fiunt.  1 19. 

53° 
LdLitis   appellatione  quid  intelli- 

gendum.  30 

Laryngis  mufculi   proprij  duode- 

cim  ,  vel    communitet  o&o. 

Lajfitudinis    caufae     explicantur, 
114 

Quje  ex    humorum    qnalitate 
peccante  periculofas.      ibid.  dc 

Frictionibus  tollnntur.         12C 
Laflitudo  olTearia  quae  dicatur,  & 

qui  ea  laborenr.  162. 

Lallicudo  duplex  a  caufa  intema, 

&  a  caufa  cxterna  ,  vtraque  ex- 

plicatur.  311 

Internaalia  vlcerofa,  tenfiua,&: 

inflummatoria.  321 

Lateris  dolor  in  fputo  biliofo  ci- 

tra  rationem  ccfTans  infaniam 

mouct.  465 

Vide  Plcuritis. 
Lienis    ad  recipiendas    fluxiones 

aptitudo.  53 

Liepis  rumores   etiam  contuma- 

c>(Iimi   cappatum  vfu  ,  &  aquae 

ferraris  potione  curantur.  553 
Lien  fluxiombus  obnoxius.   Male 

arT.chis     vonnrioncs     excitaf. 

440 

lVr  aluum  purgatur.  44° 

Licni    affwdto  quibus   fuccuncn- 

dum.  60 

Lingtt* 


&  Vevlovum. 


L\ngu&  ariditas  vnde  oriatur.  i6t. 
231.232 

Eius  eadem  cunica,quae  venrri- 

culi.  i'*i 

Cur  aiiquando  in  fcbribus  ar- 

dentibus  nullaficlinguasari- 

dicas.  ibid. 

Linguaeaduftio  quibus  demulcen- 

da,&  detergenda.  246 

Lingua  inflammationibus ,  &  tu- 

moribus  obnoxia.  307 

Exemplum  prodigiofi  in  lingua 

tumoris.  ibid. 

Lingua?  cmnores  inangina  repen- 

te  euanefcentes  &  dolores  fine 

y     ratione  conquiefcentes,lethaIes 

funt.  312 

Liuefcere  in  morbis  cur  deterius 

quam  nigrefcere.  15 

Cur  accidens  illud  femper  ma- 

lum,&  quomodo  cognofci- 

turcriricum  elFe,&  fympto- 

maticum.  ibid. 

LiuoryC\ue  linidus  color  extinctio- 

nem  partis  emortuae  fignificat. 

In  febribus  mortem   propin- 

quara.  256.309 

In  cxtremis  lethale  fignum.ibid. 

&257.&33 

Loquela  a  voce  difFerr,  &  fit  a  lin- 

gua.  40^ 

Z^wmultum  phreniticornm  eft, 

vt  racere  melancholicorum.  75. 

76.298 

Lumbricorum  variac  fpecies  afli- 

gnantur  ,  &  quae  ex  iis  inccm- 

moda.  190. 191 

Melius  C\  vini  expellantur,quam 

mortui.  ibid. 

•  Lumborum  appellatione  quid  ve- 

niat.  118 

Lumborum  mufculi  vt  diftribuun- 

tnr.  69 

Lumbi  dolenres  bilis  mordacita- 

tem  indicant.  26 


Lumborum  dolor  fiue  caufa  eui- 
dente  faspius  impetens  ,  mali- 
gnum  morbum  portendit.     199 

Lumborum  dolor  fit  ob  magnam 
venam  fuccis  agitatis  plenam. 
160 

Lumborum  intenfus  calor  quibus 
rctunditur.  48.146 

Lun<ean  aliquid  in  morborum mu- 
tationibus  tribuendum.       492 

M. 

Muilarum    rubor    peripneu- 
moniam  fignificat.     211 

Non  femper.  213 

Mammarum  gracilitas  repenrina 

in  praegnantibus  aborfjm  fignr- 

ficat',  propter  venarum  quarun- 

dam  vteri  cum  iis  communio- 

nem.  210 

Marnu  dextra  cur  potius  in  lin* 

guas  paralyfi  fit  affedta ,  quam 

finiftra.  201 

Manus  tremulae,  &  colli  dolor  ce- 

rebri    affe&ionem    indicanr. 

200 
Manuum    tremularum    curatio* 

218 

Vide  Tremor. 
Margaritarum  Oriental ium  pnl- 

uis  cui  vfui.  48.86 

Mafculiin  parruabortiens  mulier 

an  maius  periculum  ineatquam 

fcemina?.  337 

Matricis  dolor  qua  arte  fedatur. 

509 

Vidc  Vteriu. 
Maxilia  detradtio  in  acutis  mor- 

bis  non  negligenda.  384 

Medicamentum    eporum   quibus 

ex  caufis  nihitaliquando  prufi- 

ciat.  61 

Mcdici  adolefcentes  in  euoluen- 

disEpidemion  libris  quantieftc 
E  c  e  c  dcbeant» 


Conlpc&pu  Rerurn, 


debeant.  in  procem.  5 

In  eorum  gratiam  opus  iflud 

exaratum.  21 

Medicus  a  principio  morbi  Chri- 

ftianum  de  falute  fua  monear. 

Medicus  naturae  &  virtuti  aegroti 
infcruir.  41 

Eius  in  curatione  duplex  finis. 

ibid. 
Quid  ei  iti  confultationibus  ob- 

feruandum.  5 

In  diuitibuscurandisqualis  efle 

debeat.  47 

Vrinarum  obferuantiflimus e(Te 

debec  ,  in  acutis  prxcipuc. 

7$ 

Medici  ofHcium  non  fanare  ,  fed 

nihil  quod  ad  fanitatem  faciat 

omittere.  87 

In  enixis  grauiter  laborantibus 

curandh  quanta    requiritur 

eius  diligcntia.  99 

Medici  feniorcs  iuuenes  profiliis 
habeanr.  109 

Mcdicos  non  pudeat  errorem  fuu 

aliquando  fateri ,  Hippocratis 

cxemplo.  145 

it^ros  farpiflimcinuifant  ad  fui 

commcndationcm.  185 

MeJici  fanguinis  miflloni  vrcro 
gerentium  pra^entcs  fint ,  ne 
quid   ipfii    ctroris    imputctur. 

147 
Mj  Hcus  qualisaudiat  apud  impe- 

rium  plcbccuUm.  207 

lici  «  fttciurn  moibos  non  fo- 

y  mpromara  ,  fcd  <Sc  co- 

rum  magnitu.dmcm  pcrj 

ic  ,  vt  pi  c jmicnicuubus 

Occurra  ,  i^G 

.  i  fui  in  primis  1. 

fic.  ju  nuruianda 
alh  jji 


MelanchoitA  affe&us  varij.     498. 

499 

Eius  fpecies  duplex  ,alianatu- 

ralis,aliaex  mala  dana.    499. 

Febris  vtplurimum  eftexpers, 

ibid. 

MelanchelicHt  humor  cur  fub  no- 

ctem  mouetur.  9^ 

MelU  qua;   potus  fpecies  ,  eius 

vfus,&  qua  arte  paranda.     434 

Mevfis  tertius  in  grauidis  quan- 

do  iniuriis  magis  rcfiftir.     106 

Menfium  in  foppreflione  a  partu 

cum  vehementi  febre  vnde  ve- 

na  fecanda.  78.79 

Qua^  indc  mulieribus  acciden- 

tia.  6$.66yi 

Eorum  fuppreflionis  caufse  tam 

inrerna:  quam  extetnse.  373 

Intemae  ad  tria  capita  reuocan- 
tur,virtutem,  mcmbrum  ,  & 
humorcs.  ibid. 

Mcnfium  in  fuppreflione  mitren- 
dus  fanguis  ,  contra  Eraflfti.i- 
tarorum  fenrentiam>in  quos  in- 
uchitur  Galenus.   '  /oj 

Meniium  paucuas  omnium  afte- 
ctuum  cauu.  210 

Qjua  artc  fiflcndi.  5C8.509 

Mcnfes  a  quarco  ad  ftprimum  ab- 
ornbus  nvniis  ubnoxij.         341 

Mcnfes  inftances  quas  virginibus 
pariant  fymptomara.  510 

Varia  huius  rci  cxcmpla.    j  1 1 . 

Mcnfcs  quibus  nunqnam  flm.c  c, 

quibus  antc  &po(lpixfcripinni 

rcmpns.  p6 

Quae    ad  corum  cuocruionc-m 

faciunr.  ibid  &  517 

Me/rftrH*  quqnocdo  p!us  iufto 
fiuanc  y  &  quomodo   minus. 

444 

nftruorum  cx  wtciuipnc ,  ant 

pauci 


Of  Verhorum. 


paucitare,qti&  incommoda.  6$* 

&  feqq. 
Menftruis  deficientibus  fi  fanguis 

e  naribus  effluatjbonum.     375 
Mens  quando  tcntari,l;edivrc  dici- 

tur.  272 

Mente  conftare,  &  ad  oblata  bene 

ie  habere  in  morbis  optimum. 

244 
Meri  appellationc  apud  Hippo- 

cratem  quid  veniat.  1 1 

Mitta  nec  fentientibus  #gris  ,  lc- 

thalia.  352 

Miferere  w«,curatio.  334 

Vide  P^oIuuIh*. 
Modefii  hominis  audax  refponfio 

mala.  501 

Moerores  cordis  dolorem  pariunc. 

498 
Mcerores  cum  (ilentio  ,  &  homi- 

num  auerfacione  leuiter  interfi- 

ciunt.  550 

Mceror  eft  animi  paflio  ,  ex  qua 

quidam  obeunt.  547 

Appetentiamdeiicit.  552 

Moeftitia  melancholicus  affe&us 

eft.  298 

Morborum    cognitio    ex'Epide- 

mion  iibris  maxime  dcpromen- 

da.  in  procem.  .    2.&  3 

Morborum  idea  quadiligentia  cx- 

ploranda.  5 

Quibus  ex  capitibus.  6 

Morbi  acuti  qui  dicantur.       ibid. 
in  Morbis  quas  prasrer  rationem 

eueniunt,  iniidi  iudicij,  nec  fta- 

bilia.  9 

Morbus  fimplex  vt  facile  eninci- 

tur,fic  complicatus  difficillime. 

2.5 
Morbus  a  cibo  incrementum  acci- 
pit.  ^  41 

Sux  affl&ionis  indicat  auxilia. 

4* 

Morbis  magnis  mag.na  remedia,  id 


efttempeftiu3,&  quae  fidum  fa- 
ciant  iudicinm.  73 

Morbo  in  quolibet  tria  fpectanda, 
vires,  morbus ,  &:  longitudo,vc 
certum  feratur  iudicium.       78 

Morbi  qui  per  pares  habent  iudi- 
cationes ,  foient  per  pares  iudi- 
care.  ibid. 

Morbus  nullus  adco  grauis  quin 
aliquis  euadar,  neque  tamieuis 
quin  aliquis  quandoque  mo- 
riatur.  91 

Morbus  acutus  an  detur  fine  fe- 
bre.  5)8 

Morbus  a  varia  caufa  pendens  bre- 

ui  folui  nequit,  cit6  tamen  ho- 

minem  tollere.  99 

Dubios  reddit  feniores  Medi- 

6os.  ibid. 

Morbi  a  cralTa  materia  diuturni. 
ibid. 

Morbi  ad  decimumquartum  crudi, 
non  quadragefimo  citius  iudi- 
cantur.  123 

Morbi  diuturni  multis  erratis 
obnoxij.  ibid. 

in  Morbis  chronicis  vt  medica- 
menta  varianda.  125 

Morbus  quinto  dic  folutus  inter 

peracutos  reponi  poteft.       135 

In  eo   tenuifllmo  vithi  vten- 

dum.  ibid. 

Morbi  acuti  fanguine  e  naribus  dio 
critico  fluente,  &  multo  fudore 
iudicantur.  140 

Morbi  lethales  initio  interquie- 
fcunt.  ibid. 

Moibi  qui  tn  malis  fignis  leuan- 
tur,in  bonis  vcio non  remittunt 
difficiles.  143.241 

Morbi  non  periculofi  ob  dcbctum 
in  viclus  rationc,diuturni  fiunr, 
&    qui   periculofi    ,    lethalcs, 

Moibortim  in  mitiis  bilis  atra  vel 
E  c  e  c     2  fupra 


ConFpe&us  Remm] 


fupra,  vel  infra  exiens ,  lethale. 

214 

Quod  dichim  conciliatur.  nc 

Morbi  qui  pcr  pares  mouentur 
diururniorcs.  224 

Et  difficilioris  iudicij.  403.408 
Cui  fic  moueantur.  49 1 

Morbi  complicati  cur  qnidam 
euincuntur  aliis  crudis  cxiftcn- 
tibus.  225* 

Morbus    regius    ante    fcptimum 

diem  vnde  otitur.  23(3 

Quid  fi  fexto  cueniat.  237 

Antc    fcptimum    cum    rigore 

morbtrm  foluit.  238 

Si  abfque  rigorc  prxter  tempo- 

ris  occafionem  ,  peftiferum. 

ibid. 

Morbi  acuti  per  pares  mutantur. 

Moibi  acuti  non  omncs  intra  vi- 
gefimum  finiuntur,  fcd  ad  vigc- 
limum  fcptimum  vfque  finiun- 
tur.  24y 

Morbi  leues  magnifaciendi ,  pra> 
fcrtim  in  inordinate  viucntibus. 

Morbificas  caufa?  generatio  paula- 

tim  fit ,  imprcffio  autem  mor- 

bi  iu  punCto  indiuifibili,      253 

Morbi  magni   magnas  rcquirunc 

cuacuaciones  vt  fidum  fiat  iudi- 

cium.  267 

rbi    qui    primo    quaternario 

blandc  mouentur ,  ad  dccimum 

leptimam   peraeniunt ,  qui  fc- 

lo  ad  vigefimum.  287 

Morbi  acati  ,  vcl  cxnclc  ,  vd  non 

(imum  ,  ilii  nd 

rtum    iudicafitur, 

172 

ictiti  Item  in  cx 
diuifi  ,  hi  ad 
mnm  ,  illi  ad  quartum  finianr, 
it 


Morborum  acutorum  natnra  du- 

plex.  30J 

Morbi  acuti  funt  qui  febres  ha- 

bcnt  continuas.  374 

in  Moibis  longis  vberius  alcndum 

inprincipio.  386 

Morbus  quot  modis  dicitur  ma- 

gnus.  386 

Morbi  qui  ad  malum  tendunt  ,&c 

fine  crifi  cedunt,vel  mala,breui 

pernicicm  inferunt.  401 

Acutorum  incertus  cxitus.  402 
Moiborum    acutorum    terminus 

eft  decimusquartus.  412 

Motbi  in  inirio  vehementes  auc 

cit6  occidunt ,  aut  citd  foluun- 

tur.  427 

Morbi    nunquam    paruifaciendi, 

ct fi  leues  ,   &  cx   caufa  lcui. 

4;o 

Quod    excmplo    confirmatur. 
ibid. 
Morbi  acuti   fanguinis  c  naribus 

fluxn  dic  ci  itico  &  multo  fudo- 

re  iudicantur.  480 

Quod  fccus  aliquando  cuenit. 
rbid. 
Morbi  chronici    maiorcm    cxpo- 

fcunt  diligentiam  quam  brcues. 

486 
Morbi  in  fignis  malis  leuati,  &  in 

bonis   non  rcmifli  ,  difticiles. 

Morbi  ab  humore  mclancholico 
periculofi.  551 

Morbus  cura  deberet  remitti»fi  in- 
graucfcat>pemiciofus.        ibid. 

Ainribundi  cur  fpcm  mtliork  va- 
luudiirsprabcnnr.  ;8j 

J\lv  1  mcnfinm  fupprcffio- 

nciriiabilis  roiilo  fanguinc  cu- 
rara.  497-498 

Mors  rcpentina  c\:  inopir.:ita,vuI- 

a  h<  mini   1  tantum  cit  admi- 

rationi.  1 S3 

Eius 


&  Verhorum* 


Eius  exempla  quaedam  afferun- 

tur.  184 

Motm  infoliti  quantum  corpora 

afficianr.  31239J 

Mouendum  in  principio  ,  praece- 

ptum  Hippocratis,quando  prae- 

cipuc  obferuandum.  409 

Muliebrium     doloribus    quibus 

fuccurrendum.  86 

Muliebria  quae  dicantur.  68 

Vide  Menftrua,  Menfes>  Eua- 
cuatio. 
Mulleres    a   partu  nonpurgata?, 

quibus  morbis  obnoxia?.  64. 6j. 

66.67 

Vnde  phlebotomandae ,  Sc  qui- 

bus  enocandi  menfes.        80 

Mulieres  inftante  partu  facile  com- 

mouencur  3c  abortiunr.         92 
MuUeres  qnibus  morbis  obnoxiar, 

func  mundanarum  calamitatum 

fcopula.  372 

Mutatio  naturae  autconfuetudinis 

periculofa.  76 

Murationes  ad  vigefimum  vfque 

polTunt  c(Tc  vehementes ,  poft 

qnem  langucrc  incipiunr.    123 
Mutationes  morborum  acucorum 

fiunc  per  pares.  242 

Vidc  Morbus. 
Mutitates  cum  exolutione  pefli- 

mx.  37 

Viile  Aphonia. 
MiiH  fiuni  a  concuflione  cerebri. 

402- 
McUi  facti  in  delirio  pereunt.  417 


N, 


NAtura  quando  imitanda.    20 
Natura?  func  morborum  me- 
dicae.  41 

Nutura  in  a?gris  maxime  obferuan- 
da,cuiusconfueciidinis  mutatio 
repentinapcnculofa.  76 


Natura  morboram  medicatrix.  87 

Natura  depreffa  extremorum  rc« 
frigeratione  cognofcitur.     401 

Natura  etiam  fymptematicc  agens 
iuuari  potcft.  l}6>*}7 

Natura  motus  fuos  a  die  decreto- 
rio  ad  aherum  decretorium  in- 
cipit,  &  perfeuerac  vt  finem  af- 
(equatur.  20  j 

Naturae  incoquendo  vis.  216 

Naufeabundi  qui,&  vnde  ?       40  j 

Neruiin  vehementiflimis  phreni- 
tidibus  contrahuntur  ex  ficcita- 
te,vt  lora  prope  ignem.       420 

Ntgredo  in  deie&ionibus  fponte 
venientibus  fiue  cum  febre,fiue 
fine  febre  peflima?.  214 

Vide  Deieblio>Excretio. 

Nigrefcere  in  morbis  ambignum 
fymptoma,  liuefcere  vei6  (em- 
per  malum.  ij 

Nonus  dies  eft  iudicatorius.  j $  1 
Coincidit  cum  tertio,&  quinto. 
ibid.     Vide  Crifls, 

O. 

OBUuio  m  movbis  frigidita- 
tem  denotat.  526* 

Obiiuio  cum  ignorantia  &  rigore 
pcfllmar  ji6 

Eius  caufa  dupiex.  527 

Obmutefcere  cum  exolutione  pef- 
fimum.  401 

Obftruclio  habet  e(Te  in  fieri,&  fa- 
dl;o  effejquibus  ei  prscfidiis  me- 
dendum.  17 

Quibus  vena?  fcctio  requiratur. 
ibid. 
Obftructionum   generatio  vnde  ? 

Obftrudcionum  caufa?.  516 

Obfurditatis  cau  fa.  1  o  1 

Occafio  quid  fonet  apud  Hippo- 

ciatem.  2*52 

E  e  e  e     3  OtU 


Confye&nt  Rerum] 


Otiautu    dics  in  crifi  refpondet 

fexto.  36 

Otlogeftmus  dies  interdecretorios 

ccnfetur  aGaleno.  112 

VideDies. 
Oculi  pcruerfio  aliquando  crifim 

figruncat.  343 

Oculorum  dolor  a  cerebri  flatibus 

oriri  poteft.  268 

Odor  omnis  fubputris  &fcetidu's 

ijP  vomitione,malus.  214 

Oedema  in  hypochondrio  durum 

&  dolenspeilinmm.  146 

ViJc  TttmoryInflammatio. 
Oedemata  quae  ablcetfum  faciunr. 

OrU  tortura  fit  mufculis  ipfum 
mouentibus  conuulfionc  ,  vel 
paralyfi  affc&is  ,  &  quid  inter 
vtrumque  affedtum  difcriminis. 

OJfittm  humanorum  puluis  cui 
vfui.  509 

Oflocopus  ,  laflitudinis  fpecies  of- 
fium  dolorem  caufans.  312 

Otta  forbilia  recentia  rcfrigerant. 

44 
Oua  tremula  ad  nutriendum  per- 

commoda.      Non    inuetcrata. 

108 

Non  adftringunr.  ibi4. 

Fluxiones  ventris  cxficcant  m 

aceto  codfca.  ibid. 

Quando  funt  crafli  fucci.   ibid. 

6e  109 
Iis  in  ftbribns  vrcndum.    ibid. 
Oua  quac  iocidam  &  crafli  fint 
iucci,qus  laudub;lia.  536 


P. 


Pdlpitatio\x\&z  Gt,  ff 

.i:ur  aliquando  pro  mo- 
tu  .11  tcriarum. 

Palfitatio  m  bypochonirio  dcli- 


rium  indicat.  ibid. 

Quid  crfvyfjtQt  SC  <Tsax[JLQS.      ibid. 
Palpitatio  vere  didfca  ,  nec  deli- 

riwm  ,  nec  infaniam  comiraturv 

ibid. 
Palpitatio   ventris  in  febre  infa- 

niam  facir.  268 

Palpirationis   acceptio  multiplex. 

ibid. 

Vnde  originem  ducir.         ibid. 
Pafpitatione  totius  corporis  quid 

caufctur  ,  &  in  quo  a  trcmore 

difcrepet.  418 

Palpitationis  cordis  perpctua?  exe- 

pla.  56$ 

Panis   fruftum    in   aqua  madefa- 

ctum  ,  &  vino  refperfum  ,  ons 

ventriculi  voraitu  doiorem  fa- 

war.  J42 

Paptdarum  eruptioni  qua  arte  pro- 

fpiciendum.  49 

Pares  vel  imparcs.  Vide  Dies. 
Paribus  exacerbata  ,  paiibus  iudi- 

cantnr.  1^9 

Paracynanche     angin»      fpecics. 

305 
Parotides  non  velocirer  curanda?, 

per  fcctionem,  vcl  phaimacum 

acre  earum  abfccfius  rumpen- 

dus.  1 70 

Stinr  de    generc  inflammatio- 

num,nectamen  vt  fic  curan- 

da\  ibid. 

Parotides,  fiuc  fccundum  aures  tu» 

mores  cum  dolorc  lethales  funr. 

166 

Quomodo  folnanrur.  167 

Qux  in  iis  victus  ratio  feruanda. 

16S.16.; 

Qux  curatio.  17O 

Partts    principcs      in     principio 

morbi   \x\x  ,  ^grotantis  j  cuii- 

cicm  indicanr.  3S6 

P.irtm  oufttuot  fccruum  comin- 

£it,fcd  raicsduoium  frcqucntcr 

& 


i 


&  Verbomrn. 


&  felicieuentu.  538 

Partus  filiae  deterior  quam  mafcu- 

li.  $47.371 

Peripneumonia  ex  malarum  rubore 

iudicatur.  211 

Eft  inflammatio  pulmonis  cum 
febrc  acuta.  ibid. 

Eius  figna.  ibid. 

Perniciofa  fine   ratione  leuantia, 

aut  difficile  iudicium  aut  mor- 

tem  portendunt.  381 

Perfica  cur  prima  menfa  fumenda. 

Perturbatio  periculofiffima  fi  nul- 

la  fequatur  euacuatio.  528 

Pejfariorum  vfus  ad  menfes  euo- 

candos.  84 

Ex  quibus  parantur.  ibid. 

Peftis  tempus  calarnitofum.      ijj 

Cui  vix   remedia  reperiuntur, 
iS6 

Blandiora     magis     probantur. 
ibid&  157 
Phlegmones  generatio  dup!ex,eiuf- 

que  curatio.  468  469 

tomfaos  Grascc  quid  fonet,6c  vnde 

phceniccus    color   cV  morbus. 

444 
Phreniticorum  amentiis  8c  vigiliis 

qua  ope  obfiftendum.  19 

Phrenitici  cur  rarius  bibentes  di^ 

cU  133134 

Phrcniticorum    relapfus    infania; 

reliquiis  tribucndus.  16$ 

Phrenitici  etfi  jion  fentiant,fui  ta- 

mcn  morbi  augrnentum  patiun- 

tur.  416 

Phrenitici  ex   nimia    ficcitate  vc 

lora  prope  ignem  conuelluntur, 

iu  tremorem  definunt.  Nerno- 

rum  inficmitaccs  diu  patiuntur. 

420 

Iisfpiritus  rarus  &magnusin- 
eft  per  fe  ,  per  accidcns  au- 
tcm  immutatur.  411 


Phreniticis  quae  vidus  *atio  pra- 

fcribenda.  412 

An  iis  fangu;s  mittendus.    42$ 

Qujbus  remediis  curandi.  ibid* 

^414 

Phrenitidis  nomine  omne  delirij 

genus  intclligendum.    410.47» 

Acutiffimse  exemplum.       ibid, 

Eius  definitio  ,  &imminentis 

figna.  4ii.;4§ 

Phrenitis  qua?  fit  a  fepto  tranfuer- 
fo,nori  proprie  phreniris,fpira- 
tionc  &  delirio  diftinguitur, 
411 

Phrenitidis  caufa  biliofus  humoc 
cum  vomitu  virulento.        412 

Phrenitidis  malignse  figna  prasci- 
pua  ,  filentium  ,  vocis  lasfio,  8c 
humorum  malitia.  417 

Tremor.  418 

Conuulfio.  ibid. 

Phthifisquid  ,  &  qui  ca  corripian- 
tur.  298 

Phthifis  difFerentiac  tres  ,  &  quae- 
nam  periculofiores.  299 

Triplex  eft  ad  eam  pracparatio. 
ibid.&  300  ' 

PiluU  aluo  (bluenda:  conualcfcen- 
tibus  commodae.  6$ 

Pinguedines  aranearum  telis  fimi- 
les  vrinis  fupernatantes  dam- 
nancte  ,  5c  confumptionem  fi- 
gnant.        *  179 

Piperis  longi,&  albi  facultas  ven- 
triculiroboratiua.  126 

Pituita  quomodo  incendium  ac- 
cendir.  30 

Pituitae  tres  fpccics,  acida,  dulcis, 
falfa.  102 

Et  vnde  oriantur.  296 

Vide  Deflillatio. 

Pleurhici  venae  fcdione  tutius 
purgantur  quam  purgationc. 
61 

Plcuritici  uatura  fua  non  deli- 

rant. 


Contyettus  Uerum] 


rant.  458 

Plcuritides  mifTo  c  talo  fanguine 
curatar.  82 

Pleuritidis  lcgitimae  &  fpuria»  clif- 
ferentia  ,  &  quid  exquifita  & 
propria.  452 

Eius caufa?  fpuria*.         453.454 
A  fanguine  pendens  mitiffima. 

ibid. 
Raro  fit  a  pituita.  ibid. 

Pleuritis  in  parte  dextra  minus 
periculofa  quam  finiftra.      455 

Pleuritidcs  fanguineae  &  biliofas 
nona  vtplurimum,  aut  vndeci- 
ma  iudicantur.  456 

Imbecillis  viribus  lethales.ibid. 

Pleuritidis  ficca:  caufa  multiplex. 

Pleuritis  cum  conuulfione  leuior, 
qnam  fine  ea.  ibid. 

Pleuiitidis  tcrminus  ad  fummum 
vigefimus.  466 

Pluuia  tribus  modis  multa  fit. 
481 

Podagra  a  pollice  incipir.  151 

Podagrae  Veneris  vfu  gcneramur. 

399 
Pocula  multa  neruis  nocenr,&  ce- 

rcbro.  273 

Vidc  Vinum. 
Potatio  nimia  vini  ,  non  aquac  in- 

tclligcnda.  283 

Potus    largior    poft   laffitudinem 

morbos  grauiffimos  parit.     24. 

Potui  pcr  narcs  cffhienti  itl  Angi- 
\v  -lis,qux  rcmcdia.  318 

Potus  ncccffiras  cxplicanu' ,  ciiif- 
quc     parcitas     commcndatur. 

343 
Potum  ranuim  qnibus  motbiscx- 

liibcb.it  Hippocrarcs.  434 

PrddiEiio  cncntus  morborum  qua- 

tum  Medicd  extollat.in  pcoucm. 


Ec  ab  Hippocrate  commende- 
tur.  ibid. 

Pr&fagium  priufquam  certum  fe- 
rarur ,  tria  fpedtanda  ,  morbus, 
segri  vires,  &  morbi  longitudo. 
180 

PrincipijiLCccptio  in  morbis.    214 

Principium  in  morbis  quid  fouct. 
7 

Triplex   a  Galeno    explieatur. 
ibid. 

TlfGtpArii  ,  occafio,caufa  manifcfta, 
idem  fonant.  253 

Proprij  acccptio  duplex  ,  fciliccc 
quod  rem  necellario  fignificat, 
&c  fequitur ,  &c  formale  eft  ;  & 
aliud  quod  neceffario  rem  fi- 
gnificat ,  non  tamen  neceiTario 
fequitur ,  &  eft  aecidenrarium. 
182 

PtiJJam  excellentia.  42 

Quaarte  paranda.      ibid.&  43 

Optimas  &  non  flatulenta:  vfus 

commendatur.  5  35 

Pubertatis  nullus  certus  conftitui- 
rur  terminus.  443 

Puerorum  corpora  cur  ad  variolas 
magis  difpofita,  quam  aliorum. 

34 
Pucris  ante  decimumquartum  an- 

num  cur  non  mittendusfanguis 

442.443 
Puerpcris  vidus  ratio  inftituitur, 

&  a  vino  abftinenria  impera- 

tur ,  contra  muliercularum  im- 

peritiam.  1S5 

Vide  Etiixa. 
Pulmo  fcnfus  cxpers.  21 1 

1'ulmo  quid  ad  tabificam  cohftitu- 

tioncm  confcrat.  300 

a  Pulmonc  purgationes  parum  bo- 

n.r.  465 

cx  Pulfus  tadlu  mcdicamenta  in- 

ftitucnda.  114 

Pulfusnatiui  notitia  morbos  apc- 

rit. 


&  VerborUml 


nc.  u/ 

Pulfus    in  hypochondrio  pertur- 

bationem  &  deiirium  indicac. 

268 

Vidc  Palptatfo. 
Pulfus  vehemens  a  Galetio  qui  di- 

catur,eiufque  caufa.  486 

Pulfus  conftantia  quanti  ad  falu- 

tem  ponderis.  552 

Ppiluis  alexipharmacus  ad  menfes 

euocandos.  8/ 

Pnrgatio  non  nifi  morbis  iam  co- 

ctis  debetur,  17 

Purgatio  vtcro  gerentium  a  quar- 

to  ad  feptimum  facienda,&  qua 

ratione.  342 

Purgationes  cur    fitim    inferant. 

Ptitredo  femper  eft  in  fieri.         jj 
Putridse  febres.Vide  Febris. 
PptftttUrHm  nigrarum  in  anthrace 

malignitas.  152.153 

Puftulas  aliae  nigra2,vlcerofa*,ficcce, 

furfuraceac,fcabiofas  ,  liuidae,le- 

profaj.  38 

Vide  Exanthema. 

QVadragefimus  dies  morbo- 
rum  longorum  princi- 
pium.  270.3(35.366.382 

Morborum  iudicia  ditfbluit.  1 23 

Qjartana  laborantes  ab  erratis 
diligentiffime  caueant.  5)8 

Vide  Febris. 

Qnarta  dies  in  morbis  feptimam 
indicat ,  caque  a  Medicis  maxi- 
meobferuanda.  5>.m 

Raro  iudicar..  439 

Quies  pituitofos  fuccos  generat,vc 
biliofos  labor  nimius.  i^ 

Quies  morbis  quando  infida. 
241 

Qu.es  quas  corpori  humano  vti- 


litates  Sc  incommocfa  afferat* 
195  •}& 

R. 

REcidhu  fimiles  fiiint  priori- 
bus  morbis.  286 

Recidiua  in  quibus  pertimefcen- 
da.  365 

Eius  caufa  duplex  ,  interna  ,  8c 
externa,vtraquc  duplex.  367. 
&241 
Refrigeratto     inualeiccnte    febre 
continua  tempore  acceffionis, 
peffima.  404 

Religiefa  quaedam  vteri  fuppref- 
fione  laborans,&  velut  fafcina- 
ra  credita ,  fanguinis  miffioni- 
busturatur.  497 

Remijfio  morbi  praeter  rationem 
eueniens  infida,naturam  extin- 
6tam ,  &  prope  enedtam  indi- 
cans.  10 

Renum  colliquatio  vrinis  oleofis 
oftenditur.  362 

Rejpiratio  eft  facultatis  animalis 
opus,cur  in  ea  deficiant  qui  de- 
lirant.  1 82 

Refpiratio  &  appetitus  inculpatus 
magni  ad  falucem  momenti.244 
Refpiratio  libera  quid  ad  falutem 
faciat.  552 

Rigor  ab  humorum  frigidorum 
copia  in  otiofa  vita  a  balneis 
poft  cibum  euenir.  9  1 

Cur  febrem  antecedat  ,  &  in 
quibus.  ibid, 

Rigor  enixis  valde  familiaris  ob 
vterum  neruofum.  173 

Qtzomodo  fic  in  febribus  con- 
tinnis.  ibicL 

Rigor  fcbres  ardentes  foluit.    176 
Non  tamen  merc  fympcomati- 
cus ,  qui  quatuor  modis  no- 
cere  folct.  ibid. 

Ffft  Rigo 


ConTfte&HS  Rerum 


Rigorem  femper  euacuatio  fequi- 

tur,fi  tempeftiuus.  191 

Excepto  in  humoribas  tennibus 

a  capire  ad  partes  fubic&as 

defluencibus.  294 

Rigor  criplcx,cricicus,  periodicus, 

6c  fympromaticus.  347 

Ab  eo  fcbris  accenditur.      348 

Inutilis  eft  malignitatis  augme- 

tum.  ibid. 

Rigor  motus  eft  naturas  tentantis 

noxiaexpellere.  349 

Si  fiat  in  febre  ardenti  folutio 

expe&anda.  ibid. 

Hunc  fequitureuacuatio.  ibid. 

Si  «egro  debili  contingat  febre 

nondcficicnte,  lcthale.    349 

Rigoris  ab    horrore    diffetentia. 

35° 
ex  Rigore  perfrigeratio  non  reca- 

lefcens  malum.  351 

Rigores  cotinui  in  acutis  prauum, 

vnde  perniciofi  fiant.  ibid. 

Rigor  quando  naturar  conatus  ir- 

ritos  indicat ,  5c  quibus  modis 

nocet.  400 

Rotunditas  fpurorum  vnde?         1 1 

Vide  Sputum. 
Rutlus  acidus  \\\  longis  intcftino- 

rum  lxuitatibus  bonus,  etfi  fri- 

gusdenocet,  461 

Ruftici  quibus  rcmediis  curandi. 

87. 


S. 


SAlm  ggrorum  vcl  in  Ieuibus 
moibis  non    tcmcrc   polli- 
ccnda.  401 

SanRorum  intcrccflloni  quid  Co^ 
lcat  vulgus  in  morborum  fclici 
fucceftu  tribucre.  m  i 

SgngidmU  fluor  quarto  die  diflici- 
lis  cft  iudicj.  1 3 1 

Nifi  bonura  aliquod  Ggnusn  in« 


cidac,  quinto  ver6  periculo- 

fus.  131 

Sanguinis    fluor  febribus  incen- 

dentibus  quammaximc  conue- 

niens.  ibid. 

Sanguinem  c  dire&o  non  profun- 

dentes,prauum.  136 

Sanguis  (yncerus  qui  dicatur.  222 
Sanguis   e  nanbus  per  dire&um 

prcfluens,  lienis  ,  &  hcpatis  in- 

flammationes  foluit ,  fecus  ma- 

lum.  437 

Sanguis  triplici  modo  fluit,vel  ftil- 

lac,  vel  paulatim,&  intcruallis, 

vcl  erumpic  quod  melius.   480. 

482 
S  aniraris  fundamcnium  diarta^o 
Sanare  non  ofEcium  Medici.     Sy 
ScapuU    prominentcs  in  morem 

alarum  tabidos  denotant.     298 
Screatio  quae  probanda,aut  impro- 

banda.  464 

Vide  Sputum. 
Secundinis  retentis  quibus  reme- 

diis  fuccurrendum.  545 

Sedimentum   rubeura   a  fanguine 

inco6to,falutarcm  moibum,  fed 

diuturnum  notat.  235 

Vide  Vrina. 
Senes  dcctep\{\  cur  acria  a  dulcibr.s 

non  difcernant  ,  nec  ab  aciibus 

orTcndantur.  3 1 

Senes  labonbus  aiTueri,  iuuenibus 

infuctis  validius  agunt.        321 
Septimus  dics  vt  rex  optimus  iudi- 

cia  magis  fida  quam  prarcedcn- 

tes  promittit.  $6- 2x3 -45  9 

a  Scptimo  ad  vndecimuro»infidum 

iudicium.  205 

Seri  lattis  vis  rcfrigcratiua.        46 
Sctum  bilis  fttra  cwm  aquofii  cx- 

crcmcntis  vrinas  nigras  gcnc- 

rar.  9 

Scxtus   dics  moiboium  tyrannus 

di&us.  $6>4f9 


Cf  Verhorum. 


InflJus.  203 

Siiemium  delirantium  p  effimum. 

417 
Slgnum  bonum    quo   diutius  ,  eo 

melius  >  malum  ver6  e  contra. 

i6j 

Ec  quas  Msdici  circa  figna  requi- 
ratur  diligentia.  ibid, 

Vide  Symptoma. 
Signum  bonum  tnultis  tnalis  pr&- 

ponderat ,  de  quibus  morbis  id 

intelligendum.  401 

Simillima  naturae  falutaria  ,  diffi- 

miliima  maxime  lechalia.      76. 

501 
Singultus  a  vomitu  fit  ob  ventri- 

culi   inflammationem  ,  eftque 

ftomachi  conuulfio.       3 5 3.354 

Aphonia^cum  eo  peffimae.  ibid, 
Sitire    nullo  modo  asgrotan:em, 

intus    autem  conclufum  ardo- 

rem  fasuire,  delirium  portendit. 

^  39-*34 
Sitis  caufa  duplex,  penuriahumo- 

ris,&  copia  caioris.  3 

Sitis  phreniticorum  qua  arte  ex- 

tinguenda.  19.20 

Sitis  in  acuto  morbo  praeter  ratio- 

nem  foluta  malum.  39.244 


«grotantibus.  144 

Somnns  comatofus  qni  dicatur.  37 

Et  vnde.  229 

Somni    profundi  nec  tuibulenti 

fanitatis  indices.  101 

Vndefiant,  &  quid  portendant. 
407 
Somnus  qua  arte  exterius  conci- 

liatur.  ,  185 

Somnus  laborem  faciens  malus, 

quid    per  ipfum  natura  foleat 

operari.  192 

Soranus  quibus  commode  conci- 

liatur.  247 

Odoramentis ,  &  leni  ftrepitn. 

278 
Somni  quibus  de  caufis  mali  di- 

cantur.  367 

Somnl  vtilitates.  394 

Incommoda.  39  $ 

Soporis  &  placidae  quietis  appel- 

tione  quid  veniat.  100 

Sopor  quando  peffimus  dicendus. 

i5G 
Sopor   fomnolentus  qui  dicatur. 

369 
Spafmatis  varia  acceptio.         464 
Spiratio  offendens    qux  dicatur. 

*74 


Non  femper  inde  male  ominan-       Spirationis  facilitas  in  xgris  qua?. 


dum.  40 

Sitis  &  vigilias  paffionis  fignifica- 

tiua.  90 

Sitis  in  acutis  nulla  ,  peffimum  Ci^ 

gnum.  291 

Praecipue  dcftillatione  acri  de- 

labente.  291 

Sitis  cum  interna  inflammatione, 

cur  nulla  aliquando  reperiatur. 

189 
Smaragdus  capitis  affe&ibus  vti- 

fis.  3^7-535 

Soii  in  melius  mytatio  in  morbis 

longisoptima.  367 

Solis  occafus    detciioi    dici  pars 


486 

Spirittu  magnus  &  rarus  dclirium 

&  conuulfionem  fignificat ,  trl- 

buque  de  caufis  fit.         16.182 

Spiritns  fublimis  qui.  309 

Quid  comraunc  habet  cum  fpi- 

ritu  magno,  denfo ,  &  prom- 

pto.  ibid. 

An  magnejrcfpirationi?  vel  par- 

nae  &  dcnfae  nomine  donan- 

dus.  310 

Spiritus  breuis  appellatione  qnid 

vcniati&r  vnde  brcuifpiri.     403 

Spiritus  exilis  fk  imrninutus  ,  qui. 

406 

Ffff    2.  Spin 


Contye&m  Rerum] 


Spiritus  rams  Idem  eft  ac  fpiritus 
per  inrerualhun.  552 

Spumain  deie&ionibus  quomodo 
calorem  indicec  vel  frigidita- 
tem.  16 

Sp  Hmo/um  c\uid,$cvndc  excremen- 
ta  i\t  dicla.  ijj 

Spmi  rotundiras  qu6  referenda, 
eiiifque  caufa  materialis  &  effi- 
ciens.  11.11 

Spurum  nignitn  &  rotudum  phre- 
niticum  fignum ,  eius  caufie  ex- 
plicanrur.  193 

Cur  difficilis  expeclcrationis. 

ibid. 
Delirium  fignificat.  ibid. 

Sputa  fanguinca  non  improban- 
tur ,  &  in  quibus  affe£tibus  fic 
appareant.  223 

Spurum  fcetidum  in  phrhifi  ob- 
feruandum.  162. 

Spura  in  morbis  thoracis  acpul 
monis  animaducrtcnda. 
Non  bona  duobus  mo 

cunrur.  465 

Sterctu  caninis  folisofHbus  nutri- 
ti,cui  vfui.  319 

StilU  fanguinis  e  naribus  vcl  na- 
turx  infiimiratcm,vel  fanguinis 
craQiricm,  vcl  partium  denfita- 
tem,  vel  omnia  fimul  fignificat. 
10 
Eius  prauiras  oftendirur.        1 1 

Stilla  c  natibus   malum    fignum, 
prarcipuc  fiquarrodic  fiar.  259 
Eo   pcior  ,   quo  fxpius    redir. 
ibid. 

Siilla  c  naribus  malignarum  fc- 
briiim  comci,  363 

StiiatUitmtcftietnns  guftui  gra- 
rifliimun.  47 

«S>/7/.frrlanguincm  fcmpcr  malum. 

Stranjraria  diururna  &cum  J<lo- 
r<    miracortmi  rcpurgari    116 


acpul- 
idis  cft- 


Eiuscuratio.  228 

StrangwiofHi  arTc&US  qui  dica- 
tur.  226 

Sudor  febribus  intendentibus  con- 
uenientifEmus.  6 

Sudor  bonus  quidicatur.  7 

Sudores  minus  mali  qui  morbo- 
rum  naturxcongruunr.      ibid. 
Peflimi  Ci  abfque  co&ionis  Ci^ 
gnis.  ibid. 

Sudores  quirfam  ob  exokitioncm, 
quidam  ob  inflammationem,  7 
Sudores  frigidi  cum  acuta  febre, 
mortis  prcenuncij.  14.J  5- 

Sudores  boni  funr  in  febribus ,  fi 
diebus  imparibus  a  tcrtio  ad 
vndecimum  erumpanr.  97 

Sudor  pcrpetuus  cum  febre,  mor- 
bum  non  foluens ,  moibi  mali- 
tiam  arguit.  139 

Si  cum  febribus  acuris  mulrus 
fiat,inutilis.  ibid. 

Sudor  in  fanis  quid  dcnotet ,  Sc 
quid  in  a?gris.  176 

Eft  eiufdem  natnra:  cum  vrina, 
fcd  cius  matcria  magis  ela- 
borara.  ibid. 

Si  perfomnil  mulrus  fiar,copio- 
fiore  cibo  corpus  vri  figni- 
ficar,fi  cibumnon  afTunun- 
ti,euacuatione  indigere.  177 
Sudor   periodicus  qui  &  quotu- 
plex.  ibid. 

Sudor  criricus  in  febre  conrinua 
quomodo  dignofcarur.        ibid. 
Sympromancus  duplcx  &  vrcr- 
quc  lcrhalis,aut  difficilis  iu- 
dici).  ihid. 

Sudorei  irigidi  cum  ncura  fcbrc 
mortcm  >  cum  mitiori  ,  morbi 
longituiincm  rignincant.  177. 
178 
Sudoics  C\  fcbris  initio  ;  fc  dicbus 
imparibus,  boni;  «iias  laboum, 
longicudincm  &  recidioam  ^- 

gnifi 


&  Verbomm. 


*59 

ibid. 


♦nificaitt* 

Quod  conciliatur.. 
Sudor  in  morbis  acutis  optimus, 

fi  fiac  die  decretorio,  &  febrem 

fedat,fi  toto  corpore.  269 

Sudoris  opcimi  indicia  cerciffima, 

289 
Sudor  &  vrina  differunc  tantuni 
daborationc.  288 

Sudor  triplici  nomine  peffimus. 
348 

Qui  tantura  capuc  &  collum 
occupac  in  malis  poncndus. 
ibid. 
Sudor  fngidus  in  febre  acuta  le- 
thalis.  3jo 

Sudor  circa  frontem  modicus  itx 
acutis  damnatur.  404 

Sudor  cum  febre  acuta  peftifcr, 
prsecipueque  (1  immodicus.  41  j 
Si  cum  euacuacionibus  ,  iuuat. 
ibid. 
Sudor  in  menfium   fuppreffione 
commodus.  503 

«SV^^aromaturnenfeseuocac.  84 
In  f*:bricitatuihus  ,  Sc  acutis 
morbis  non  probamur.  ibid. 
in  Suppreffione  menfium  vena  e  fa- 
phena,aut  poplite  fecanda.  79 
Vide  Menfes. 
Supprcffio  intempeftiua  hydro- 
pem  facic.  $c<) 

Suppuratio  non  eft  indicium  ro- 
boris  naturae  vincentis  ,  nec  in- 
confonum  cum  humorum  co- 
ctionc  obirc  acgrotantem.  293 
Sivdefcere  in  febre  acuta  furio- 
fum.  161 

Surditas  in  febribus  aluum  fiftit, 
temporaria  fcilicer,alioquin  le- 
thalis.  53 

Surditas  in  acutis  &  tuibulentis 
tnala.  54 

Supcrueniemibus  biliofis  deie- 
ttionibus  ceflat.  ibid. 


Surditas  aife&um  cerebrum  indi- 

cat.  160 

Eius  caufac  variae.  ibid. 

Surditas  in  febribus  aluum  fiftic, 

&  inferiorum    locorum  dolo- 

rem  foluir.  16$ 

Improbatur  vulgataopinio#iur- 

ditatcm  in  febribus  bonum 

clTe  fignum.  ibid. 

Surditas  vtcumque  fic,femper  ma- 

la.  232 

Triplex  eft ,  inueterata  ,  firma- 

ta,&  teraporariar  ibid. 

&274 

In  acuta  febre  furdefccre>furio- 
fum.  232 

Vana    muliercularum    opinio, 

furditatem  in  aegrotantibus 

*bonam.  ibid. 

Quando  fic  ab  humore  biliofo, 

velpicuitofo.      ibid.&23  3 

Surditas  cum  vrinse  rubrae  appa- 

rentjdelirij  fignum  eft.        235 
Surditas    quibus  remediis  etiara 

inueterata  curatur.  278 

Surditas  cum  vifus  obfcuritate  in 

febre  ardente  fupcrueniens  ve- 

hementem  infaniam    denotat, 

nifi  e  naribus  large  fanguis  ef- 

fluar.  446 

Surditas  quaenam  in  febribus  per 

fangninis  fluxum  toliatur.  481. 

482 

Vide  Febris. 
Suffenfionum  albaru  vitium  often- 

ditur.  11 

Sufpcnfiones  rotundae    in  vrinis 

vnde?  14J 

Sufpenfiones    nubiloiae   mediant 

inter  bonas  8c  malas.  214 

Vidc  Vrina. 
Sycamina  primis  menfis  apponen- 

da.  392 

Symptomat*    moibornm     idearu 

apcrinnr.  6 


Ffff 


Sympto 


ConFpeftits  Rerum] 


gis  nnmoclica.  399 

Quos  morbos  ingcncrer.    ibid. 

Venere  ex  nimia  quar  incomma- 

da.  490 

Huius  rei  exemplum.         ibid. 

Inadblefcentibus.  560 

Veiiere  ex  immodicadebilirati  mi- 

tiffime  pertractandi.  5(3(3 

Vermes  triplicis  generis,  lati,rotu- 

di,cvafcaridcs.  15)0 

Omnes  ex  putredine  &  calore 

oriuntur.  191 

Vermibus     excernendis   remedia 

percommoda.  196 

Veternum  quid,&  qui  dicantur  ve- 

remon*.  156 

Vitttu  rationis  in  curatione  'prx- 

ftantia.  41 

Qua*  tenenda  vt  a  rccidiua  ca- 

ueatur.  61 

Vi&us  ratio  quantum  ad  progi- 

gnendos  ,  cV  propellendos  affe- 

ctus  poffit.  187 

Non  eft  immutanda  ante  exa- 

d:am     corporis    cuacuatio- 

nem  ,  &  morbi  folutionem. 

187 

Vi&us  delicta  morbos  fine  peri- 

culo,  peiiculofos,  Sc  aliquando 

lethales  efficiunr.  187 

In  moiborum  ctiam  leuiorum 

initiis    cautc     obfcruanda. 

Vi&us  in  ratione  duo  fcruanda, 

cibi  &  potus  parcitas.  281 

Nec  vfquc  ad  defatigationcm  &c 

fiiim    corpus    mouendum. 

281 

Vi&us  ratio  praccipuc  morbos  cn- 

rar.  287.566 

1    uftca  alia  prxfcribuntur.  ibid. 

Fiigidus  cV  humidus  vichis  fe- 

bricitantibus  omnibus  con- 

ucnir.  Ibid. 

Eft  fanitatis  caput,  vt  $c  impro- 


ba  morborum.  323 

'Vidut,  hyftericis  ,  fine  vterinis  do- 

loribus  magis  obnoxias.       1 1  o. 

111 
VigiliA  phrenitidis  caufas  &  figna 

comitantur.  12.13 

Vigiliis  confumpti  qua  arte  refti- 

tuendi.  19 

Vigilia?   &  turbationes  aegrotan- 

tiura  funtphrenitic#.        28.31 

Perpetuac  peffimae,  quia  co&io- 

nem  prohibent,&  cerebrum 

lcedunr.  ibid.&joi 

Vigilia:  vrgentes  maxime  obfer- 

uandse.  120.549 

Vigiliac  in  febricitantibus  fignum 

grauiffimum,  in  fanis  non  leue, 

141 
Vigilise&biliofus  humor  fibi  mir- 

tuam  opem  prreftanr.  176 

Vigiliae  a  biliofis  humoribus  con- 

citantur.  ^33 

Qux  mala  inferanr.  ibid. 

Vigilia   cum  furditate  in  capitix 

doloribus  ,  infaniam  oftendit. 

275 
Vigilia:  in  morbis  acutis  duplici 

ratione  praua?.  326 

Vigilias  quanti  faciat  Hippocrates 
in  morbis  acutis.  363 

Vigiliarum  commoda  ,  &  incom- 
moda.  39J 

Villos  ftraguli,fiue  fcftucas  carpere 
phrenitidis  proximx  argumen- 
rum.  548 

Vide  Threnitis. 

Vinum  fh  febribus  an  conceden- 
dum5&  quicl  cius  loco.  1 10 
Pcriculofum  cft.  1S1 

Quando  cxhibendum.  272.175 

Vinum  frigida  tempcratum  difTo- 
huiones  ex  ma^nis  cuacuario- 
nibus  curat.  Quid  tamcn  in  eo 
aduertcndum.  142 

Vinum  intcmncranter  potum  quos 

aftc 


yVer 


affeclus  inuehit.'  27/ 

Vinura  mulcum  raerum  tennem  8c 

exflatibus  genicum  voluulum 

curat.  (J3° 

Vinum  aqua  temperatum  magnis 

diflolutionibus   concedendum^ 

334 
Vini    proprietaces    &  commoda 

moderatefumpti  explicantur,& 

incommoda.  188.393 

Vinum  pleuriticis  prohibendum. 

468 
Vinum  in  acutis  ad  expiationem 

quando  iuuat.  473 

Vinum  nimium    cum  immodica 
i    Venere  quid  efEciat.  490 

Vinum  neruos  ferit ,  eftque  brcuis 

epilepfia.  272. 273.560 

Virium  imbecillitas  duplex,ve4  per 

fc ,  vel  per  accidens  ,  vtraque 

explicatur.  21  r 

Vires  validae  quid  poffint  ad  mor- 

boru  maliciara  euincendam.269 
Virtus  asgroci  quomodo  valida  eo- 

gnofcatur.  114 

Virrus  imbecilta  cu  tenuibus  vri- 

nis,periculum.  214 

Vifcera  iuxca  Galenum  quse  dican- 

tur.  519 

Qux  uia^u-^  falubriora.ibid. 
Vifcerum  dolores  quatuuj.  av  w*u- 

fis  fiumv  ibid. 

Vit*  noftris  temporibus  curbre- 

uiorquam  veteribus.     5  $9.5  60 
VoIhhIhs  grauis  &  periculofus  affe- 

c~tus  a  quo  pauciflimi  euadunt. 

328 

Vnde  C\c  di&us.  ibid. 

Ad  inteftina  ram  crafla  quam 

tenuia  fpc&ac.  ibid. 

Volnuli  definitio  &  accidentia.3 18 

Caufar.  3  29 

Voluulus  vrinae  ftillicidio  fuperue- 

niens  feptimo  interimir.      330 
Voluulujtcnuis  yinofrigido  raero 


foruml 

vfque  ad  fomnnm  foftiitur.ibicJ. 
Nullas  dac  inducias.  ibid. 

Eft  inteftinorum  inflammatio. 

33J 
Quibus  curandus.         3  34. 3  3/ 

Voluuius,vulg6  Mlferere  mei>  in 

quo  a  colico  dolore  difcrepec. 

Vomitvu  in  principio  morborum 
quid  indicenc.  7 

Vomicus  icruginofus  in  capitis  do- 
lare   phrenitidcm  praenunciat. 

Voraitum  virulentum  ,  cur  ftatira 

in  quibufda  mors  fequatur.  117 

Frequens  eft  in  febribus  adu- 

renribus.  1 1 7 

Vomitus  a  fomno  prscer  naturam 
eiV,  &  crudo  morbo  lethalis» 
roi.194 

Vomitu  ex  biliofo  pauco  quae  in- 

commoda.  157 

Triaex  eo  portenduntur,morbi 

celeritas,infania,&  mors.25  8 

Vomitus  aeruginofi  iudicium.ibid. 

Vomitus  fubputridi  &  fcetofi,  ma- 
\u  262 

Vomitus  arruginofus  in  capitis  do- 

loribus,infaniam  denotat.    275 

A  fy^paKtua  quam  haber  cum 

cerebro,euenir.  ibid. 

Vomitus  biliofi  male  segrotantcs 
habent ,  &  praecipue  fi  fuperui- 
gilauerint.  351 

Vomitus  biliofus  &  virulentus 
breuimortcm  indicat.  412 

Vocis  prinatio  in  aegris  quibus  ex 

caufis  fiat.  14 

Quid  portendar.  ibid. 

Neiuorum  principfj  laefionem 

indicar.  37 

Vocis  defcdus  e6  periculofior, 
quo  a  laefo  principio  eft.      200 

Vox  vnde  cfficitur,ciufque  inftru- 

menta.  $07.402 

G  g  g  g  Vocis 


Confpetfus  Rerutn, 


Vocisfefio  in  delirio  peflima.417 
Vrinarum  nigredo  vnde.  8 

Vrinx    nigra:     quomodocumque 

fjant^exiriofse  &  lethales.         9 
Vrinae  fine  ratione  meliores  ap- 

parentes   mortem  portendunr. 

10 
Vrinx  cruditas  &  debilis  coclio 

putridarum    febrium    indicia. 

Vrinx  quibus  tii  morbis  nigra?  ap- 
parenr,&  quam  ob  caufam.  16 
Non  funt  delirij  praenuncix.  3 1 

Vrinarum  tuibidarum  triplexdif- 

fettmu.  17 

Nigrefcentes    delirij     nuncix, 

decolores,  &  fublime  peten- 

tes  phreniticas.  28 

Vrina*  albae ,  &  perfpicuae  ia  phre- 
niricis  quid  indicent.  31 

Vrinarura  ex  refrigerarione  fup- 

prefliones  peflirax,prxfertim  fi 

fudor  frigidus  fubfequatur.    3 2 

Cur  etiam  aluo  largiter  fluente 

fianfci  ibid. 

Vrinae  fedimenta  veluti  farina 
craflier,  longas  «gritudines  dc- 
notant.  40 

Vrinas  rctentio  in  non  recordanti- 
bus  pemiciola.  ^ 

Vrinae  nigrae  &  tenues  an  dentur. 

5>4 

Dcterrimae  funr.  ibid. 

Vrinxclara:  in  enixis  nonomnino 

probanrur.  99 

C^uidindicent.  ibiu. 

Vrinx  fubrubrx  laudabiles.      120 

Earura  diifcrcmia  triplex.  ibid. 

&  121 
Prxrubrx  vndc  fianr.  ibid. 

Subrubixcum  leliraenro  fub- 

rubro  diuturnura    murbum 

dcnotant.  ni 

[fl  ruo  a  prxrubris  diftinguan- 

tur.  lbid. 


Vrina  optima,fi  fedimentam  caR- 
didurn  &  laeue.  12  f 

Vrinarum  bonus  color  in  hurao- 

rum  copia  laborantibus  maxi- 

mum  fignum.  16$ 

Earum  fufpenfiones  clatse  deli- 

rium  comitantur.  ibid. 

Vrinae  an  amittant  craflitudinera 
codione.  164.16/ 

Tutius  cft  ex  tenuibus  craiTas  red- 

di,quam  ex  craflSs  tenues.  ibid. 

Albx  per  accidens  ad  praenotio- 

nem  faciunt.  16 f 

Tcnues  non  funt  prorfus  inco- 

6be,cur  ergo  crudx.       ibid. 

Vrjnae  ad  inftar  iumentorum  per- 
turbarae ,  capitis  dolorera  nun- 
cianr.  175 

Vrinae  quomodo  poflint  cfle  te- 
nues  &:  oleofx  ,  &  colliquatio- 
nem  fignificent.  179 

Vrinx  fubrubrc^ac  fedimentum  fi- 

-    mile  ,  diuturnum  fed  falutarem 

morbura  indkanr.  188 

Rubrar  &  fubrubras  ,  &  praeru- 

biaedtrTerentia.  189 

CtafTx  &  turbidaecaputaffectu, 

&  dclirium  praenunciant.ib. 

in  Vrinis  nullum   cft  conccptus 

iudicium.      t  *oi 

vrmaium  tenuitas ,  &colornon 

bonus  non  repugnant.  ibid. 
Vrinx  fufpenfiones,alba  >atra  ,  & 

nubilofa.  224 

Vrina  cft  ferum  fanguinis,fiue  hu- 

rnorum  in  vcnis  contcntornm. 

Rubra  falutaxem  morbura  $  fej 

dinturnum  indicat.         235- 

Tuibida  &  craflior  ambigua  eft. 

240 

Vrinx  tenucs  cum  fufpenfionibus 

variis  ,  nihil  criticum  nec  falu- 

tare  indicanr.  2/4 

Viinarum  tenuitas  tribas  modii 

fit, 


&  Verhomm. 


fic.  ibid. 

Crafliores  fubfidentia*  in  vrinis 

polentse  fimiles  longu  mor- 

bum  indicant.  254 

Vrinse  genitura:  fimilesvndefiant? 

Vrina  a  fudore  tantum  elaboratio- 

nedifcrepat.  288 

Vrinse  in  ventris,thoracis,pulmo- 

num  ,  neruoriimque  affe&ibus 

infpicienda:.  532.333 

Vrinae  aquofae  extremam  crudita- 

tem  indicantes  peflimae.      378  . 

Sunc   diuturni  morbi  nuncia?. 
ibid. 

Earum  mulciplicitas  &  caufae 

explicantur.         ibid.&  379 

Vrina  vnde  fit  alba ,  &  oleofa  ,  & 

quidvtraqueindicet.  361 

Oleofa  triplex  cft  ,  elcochroa, 

elaeophanes  &  elaeodes.  362 

Vrinarura  nigrarutn  caufas  varia% 

400 

Quomodo  dignofcantur.  ibid. 
6V401 
Vrinse  in  morbis  omnibus  infpi- 

ciendae.  4j8 

Vrinse  phrenitica»  quae?  416 

Vrinx  albae  quid  portendant.  493 
Vcinac  fuppreffio  aliquando  crifim 

denotac   ,   aliquando   roouem 

proximaiw.  56/ 


Fit  etiam  a  repletione  venarun% 

haemorrhoidalium.         566 

Vters  gerenttbm  familiaris  praua 

vi&us  ratio.  90 

Vterogerentes  acuto  morbo  labo- 

rare ,  cur  lethale  cenfeatur.  198, 

373-374 
Vterini  dolores  in  enixis  vndeco- 

citantur.  339 

Vteri  venae  magnar  admodum  ad 
fanguinis  raenftruae  receptacu- 
lum.  69 

Vterus  pars  neruofa,  &  conuulfio- 
nibus  minus  obnoxia » alioqui 
fi  fiant,periculof«.  72 

Ec  maxime  fi  vtin*  turbida^ 

Vcero  inflammato  an  menfes  pro- 

uoc*andi.  8j 

Vceri  cum  fincipite  communican- 

tia.  209 

Vceri!vapores  ad  caput  quanta  pa- 

rit  accidentia.  37/ 

Vteri  vense  grandifllma?.         499 

Eius  vcro  nerui  pufilli.       /00 


Z. 


ZElotypU    furfocationem  & 
multa  alia  grauia  mulieri- 
bus  infert  accidemia»         547 


F  l  N  1  l 


1 


"V   %