Mesnevi serif serhi - A.Avni KONUK

Mevlana Celaleddln Rumi

Mesnevi-i §erif §erhi
-9-

Terciime ve §erh
AHMED AVNI KONUK

Bu Cildi Yayina Hazirlayanlar

Prof. Dr. Mehmet Demirci - Suleyman Gokbulut
Prof. Dr. Mustafa Tahrali

Yayin Koordinatorii
Prof. Dr. Mustafa Tahrali

AHMED AVNl KONUK

Mesnevi-i §erif §erhi'nin Dokuzuncu Cild Fihristi

-Mesnevi V. Cildinin ilk Yansi-

Takdim 11

V. Cild Mesnevt-i §erifin DIBACESt 13

JJi jt'j^i jj\ 'ja 'iZj !uJ ayet-i kerimesinin tefsiri 27

-u-ij <.\~ j jrl j*p j tU-i i^, j jrl j\£l\ hadis-i serifinin sebeb-i vttrudu 38

Mustafa (a.s.)in misafire oda kapisini acmasi ilh :. 46

Mustafa (a.s.)in hanesine misafirin riicu' etmesi sebebi ilh 52

Mustafa (a.s.)in o Arab misafiri ok§amasi ilh 67

Onun beyamndadir ki, namaz ve orug ve butun zahiri hayiriar batinT olan nur

iizerine sahidliklerdir 73

Suyun biitiin murdarliklan temizlemesi ve Hak Teala'nin tekrar suyu

murdarliktan temizlemesi 78

Bulamk olduktan sonra suyun Hak Teala (c.c.)den istianesi 84

Harici olan fiil ve kavlin zamire ve dahili olan nura sehadet vermesi 92

Onun beyamndadir ki, o nur kendisini arifin sirnnin iginden halayik uzre arifin

fiili ve kavli olmaksizin kavl ve fiil ile zahir olandan ziyade izhar eder 94

Mustafa (a.s.)in kendi misafirine sehadet arzetmesi 101

Onun beyamdir ki, bir nur ki canin gidasidir, evliyanin cisminin gidasi olur.

Nihayet o dahi ruha yar olur. Nitekim ^-k ^> J^A ^ buyrulur 107

o

MESNEVf-i §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ehl-i tenin ruhun gidasmi inkan ve hasis gida uzerine onlann titremesi 113

Munacat 114

Levh-i mahfiuzun ve her bir kimsenin akhnin o levhden idrakinin temsili. Akil
Cebrail misalidir ve onun tefekkiir ile levhden onun ma'lumu olan bir gayb
tararina nazan. Tefekkurde maagimn keyfiyyetini dusiinmekte ve her gunku
islerden srynlmakta ve necat bulmakta Cebrail'in levhe nazan ve onun

levhden anlamasi gibidir 118

Muhtelif revi§lerin ve tiirlu tiirlu himmetlerin karanlik vaktinde, namaz vaktinde
kibleyi arayicilann aramasimn ihtilafma ve denizin dibinde dalgiclann

aramasina temsili 124

"Ya hasreta ale'l-Md" ayet-i kerimesinin tefsiri 129

Fereciye evvelden fereci ismini koymus. olmalannin sebeb-i beyanindadir 132

Tavusun sifati ve onun tab'i ve Ibrahim (a.s.)in onu oldurmesinin sebebi 146

Onun beyanindadir ki, Hakk'in lutfunu herkes bilir ve Hakk'm kahnni da herkes
bilir; ve hep Hakk'in kahnndan kagicidirlar ve O'nun liitfuna yapi§icidirlar.
• Fakat Hak Teala kahirlan lutfunda gizledi ve liituflan da kahirda gizledi.

Aksine ve telbis ve mekrullah idi ilh 154

Akillann tefavutu asl-i fitratta oldugu beyanindadir ilh 166

A'rabinin hikayesidir ki, onun kopegi aghktan oluyor idi. Halbuki onun

dagarcigi ekmek dolu idi; ve kopek uzerine nevha ederdi ve §iir sbylerdi ilh. .. 1 72
Onun beyanindadir ki, hicbir kdtii goz adam i<jin kendinin makbulii olan gozii
kadar miihlik degildir. Meger ki nur-i Hak ile onun gozii miibeddel olmu§
ola ve onun kendiligi kendiliksiz olrau§ ola. Nitekim "Benim ile i§itir ve

benim ile gorur" buyrulmu§tur 178

^jCaj jijijJ ij>r ^.JJi >&. ojj ayet-i kerimesinin tefsiri 181

bir hakimin kissasidir ki, bir tavus gordii, kendinin guzel kanadini gagasi ile
kopanr idi ve atar idi ve kendi vuciidunu kel ve firkin yapar idi. Taacciibden
dolayi tavusa sordu ki: "Sana esef gelmiyor mu?" "Geliyor ama benim
indimde can kanattan daha azizdir ve bu benim canimin dugmanidir!" dedi ... 192
Onun beyanindadir ki, sara ye nefs-i mutmainnenin sadeligi fikirierden
mu§evve§ olur. Nitekim aynanin yiizune bir §ey yazarsin yahud

naksedersin, egerci onu silesin leke ve noksanhk kalir 199

Resul (a.s.)in "La rahbaniyete fi'1-islam" kavlinin beyanindadir 207

Onun beyanindadir ki, a§ikin amelinin Hak canibinden sevabi dahi Hak'tir 212

Resul (a.s.)in J\ J^j J\ j^SLl \ y . jir oi ou u jj oy. oi Ji } VI oL. j, ou u

tjjzJ J2J \j=r\t oir oi j J^pI kavlinin tefsiri 218

o

AHMED AVNl K.ONUK

Onun beyamndadir ki, akil ve ruh Babil kuyusundaki Harut ve Marut gibi

su ve camur iginde mahbusturlar 222

saile tavusun cevab soylemesi 228

Onun beyamndadir ki, hunerler ve zektlikler ve diinya mah tavusun kanatlan

gibi canm dusmamdir 230

kendinden gecmislerin sifati hakkindadir ki, kendi §errinden ve kendi
hiinerinden emin olmuslardir. Zira Hakk'in bekasinda fanidirler. Yildizlar
gibi giindiiz giinesin nurunda famdirler ve raniye afet korkusu ve

tehlikesi olmaz 238

Onun beyamndadir ki, Allah'in masivasi her seyi yiyicidir ve yenilmistir. bir kus

gibi ki, gekirgenin saydini kasdetti ve cekirgenin saydiyla me§gal oldu ilh. .. 252
Haiti (a.s.)in kargayi oldurmesinin sebebidir ki, o muridde miihlik olan sifat-i

mezmumeden hangi sifatin kahnna isaret idi? 265

Nebi (a.s.) buyurdu ki: "Uc kimseye merhamet edin! Birisi kavmin azizidir ki,
zelil oldu. Diger, kavmin zenginidir ki fakir oldu; ve diger dahi kendisiyle

cahillerin istihza ettigi bir alimdir." 284

Ahu yavrusunun eseklerin ahinnda mahbus olmasi kissasidir ilh 287

Sultan Mahmud Harezmsah (r.a.)in hikayesidir ki, hep rafizi olan Sebzvar
sehrini cenk ile zabtetti. Eman-i can istediler. Dedi: "0 vakit eman veririm ki,

bu §ehirden benim 6nume Ebu Bekir adli bir kimse getiriniz!" 290

Ahu kissasinin bakiyyesi 308

^»Upj; ^r* j$&. oil- ^ji. '£~> J) ^\ ayet-i kerimesinin tefsiri 316

Onun beyamndadir ki, Haiti (a.s.)in horozu oldurmesi, miirtdin batimnda olan
sifat-i mezmume-i miihlikeden hangi sifatin kam' ve kahnna isaret idi? 319

ayetlerinin tefsiri 328

Oj^J. "j* "j^\ '^> oujuii ijLi'j ijiT'^JUi ui 'jjiiC jLi ayet-i kertmesinin tefstri 331

Varhk aleminin misali yok gdruniicudur; ve yokluk aleminin misali var

goruniicudur 348

jJi . . . o-. oji j *~ jx j j* yj Ji« jji y j j* ju V hadis-i sertfinin tefsiri 354

"Ve hiive maakiim" ayet-i kertmesinin tefstri 361

jJi . . . ^^ jJL. 4)1 .ur Lb-i_, u* f_^Ji j«t. jf hadis-i sertfinin tefsiri 366

jLjij^j jl^, ^ji o~j jj jioL!^; Oj, »\j ,jjj »ij / beytinin ma'nasi 373

Peygamberlik da'vasi eden §ahsin kissasidirjkfilh 377

Avamm evliyaya dusmanligimn ve onlara yabanci yasamasinin sebebi

beyamndadir 386

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Onun beyanindadir ki, kotii flilli adam vaktaki kotti fiillilikte mutemekkln olur
ve iyi fiillilerin devletinin eserini gbriir, seytan olur ilh 392

Miinacat » 401

Padisahm o peygamberlik da'vasi eden kimseye sormasidir: "0 kimse ki,
sadik peygamber ola ve sabit de ola, onunla ne olur ki, bir kimseye
bagislaya!" ilh 409

a§igin hikayesidir ki, kendi ma'sukuna kendisinin hizmetlerini ve vefalanni ve
uzun gecede yatugi yerlerden yanlannin tebaudunu ve binevahgini ve uzun
giinlerde cigeri susamishgim sayardi ilh 416

Birisi bir alim bir arifden sordu ki: "Eger bir kimse namazda ses ile aglarsa ve

ah ve nevha ederse onun namazi batil olur mu veya olmaz mi?" ilh 423

Bir mtirid §eyhin huzuruna geldi, seyhi aglayici gordii. da muvafakat etti ve
agladiilh 425-426

cariyecigin hikayesidir ki, kendi haniminin e§egi ile §ehvet siirerdi ve ona
ademiye §ehvet siirmekligi dgretmis. idi. Nitekim kegiye geragin masasinda
oyun ogretirler ilh 444

§eyhin muridlerine ve peygamberlerin ummetine telkinlerinin temsilidir ki,

Hakk'm telktnine onlarda takat yoktur ve Hak ile ulfetleri yoktur ilh 471

Onun beyanindadir ki, bir gonul sahibi gebe bir kopek gordii ki, onun karmnda
kopek yavrulan baginrlar idi 476

Darvan ehlinin ve onlann fukara ile olan hasedlerinin kissasidir ilh 483-484

Onun beyanindadir ki, Hakk'm atasi ve onun kudreti kabiliyete mevkuf degildir.
Halayikm atasi gibi ki, ona kabiliyet lazimdir 499

Adem (a.s.)in cisminin ibtida-i hilkati hakkindadir ki, Cebrail'e "Git,

yeryuziinden bir avuc toprak al!" diye isaret etti 506

Hakk'in halifesi meleklerin mescudu ve onlann muallimi olan begerin babasi
Adem (a.s.)in cism-i mubarekinin terktbi igin yeryuziinden toprak almaga
Hak Teala'nin Mikail (a.s.)i gondermesi 514

Yunus (a.s.) kavminin kissasi ilh 521

Hak Teala'nin Israfil (a.s.)i topraga gondermesi 525

Hak Teala'nin toprak almak igin AzraTl (a.s.)i gondermesi 534

Onun beyanindadir ki, bir mahluk ki ondan sana zuliim erisir, hakikatte o bir

alet gibidir ilh 542-543

AzraTl'e cevab gelmesi ki, onun nazan esbaba ve kihg yarasina gelmez. Sen
AzraTl'in i§i iizerine dahi gelmez. Zira ki her ne kadar bu sebeblerden gizli
isen de sen dahi sebebsin ilh 550

AHMED AVNl KONUK

Dunyanin yagh ve tathsimn vehameti ve Allah'in taammdan men' edici olmasi

beyanindadir ilh 559

"Eger oliim olmasa idi, bu diinya ho§ olurdu ilh..." diyen o mugfele cevabdir. .. 564
§ey hakkindadir ki, liyakatten evvel ni'metler bah§edici olan Allah'in

rahmetinden iimid olunur ilh 568

Ayaz'in ve onun cank ve post igin oda ittihaz etmesi kissasidir ilh 589

Beyan edilmis, olan §ey, kissanin sureti oldugu ve suret tutxiculann layiki olan

bir suret oldugu ve onlann tasvMerinin baki oldugu beyanindadir ilh 598

£anga ve posta nazar etmenin hikmeti budur ki, insan ne seyden yaratildigina

nazar etsin! 607

"Hak Teala ate§ten ve dumansiz alevden cSnn kavmini yaratti"

ayet-i kerimesinin ilh... beyanindadir 611

"E§yayi bize oldugu gibi goster!" kelami ma'nasinin ilh... beyanindadir 626

Hakikat cihetinden a§ik ve ma'§ukun ittihadimn beyamdir ilh 634

Bir ma'suk a§ikindan sordu ki: "Kendini mi daha ziyade seversin yahud

benimi?"ilh 641

°m?

AHMED AVNf KONUK

Takdim

Mesnevi-i §erif§erhi'nm 9. ve 10. ciltlerini takdim ederken bu ciltlerin ya-
yiminda elimizde olmayan sebeplerden dolayi geciktigimiz igin okuyuculan-
mizdan ozur dileriz

Bilgisayarda Tiirkge, Arapga ve Farsca gibi uc ayn dilde yazilan metinle-
rin bir bilgisayardan digerine aktanlirken trig beklenmedik hata ve noksanla-
nn ortaya gikmasi bizi cildin tashihinde uzun zaman yorucu bir gali§ma yap-
mak mecburiyetinde birakti. Sayfa diizenlemesi yapilirken Arapga ve Farsga
metinlerde bazi harflerin ve harekelerin kaybolmasi, ayn yazilrms. bazi keli-
melerin bitismesi gibi teknik problemler tashih okuma ve duzeltmelerinde gok
dikkatli olmamizi gerektirdigi gibi, sayfa diizenlemesini yapan ve tashihleri
isleyen arkada§imiz Ali Qi&qi'ye haddinden fazla is yiiklemis. oldu. Bu tashih-
leri biiyiik bir dikkat, yogun bir galisma ve titizlikle gergeklestirdigi igin ken-
disine bilhassa tesekkiir etmek isteriz. 10. ve daha sonraki ciltlerin calisma-
mizin tabii seyri iginde gecikme olmaksizin en kisa zamanda yayimlanmasi-
ni temenni ederiz.

^^

MESNEVt-l §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVS-5 •

9. ve 10. ciltler Dokuz Eyliil Universitesi Ilahiyat Fakultesi Tasawuf Ana-
bilim Dali Ogretim Uyesi Prof. Dr. Mehmet Demirci tarafindan okunup Ara§-
tirma Gorevlisi Suleyman Gokbulut tarafindan bilgisayarda yazildi ve muka-
belesi yapilarak hazirlandi.

Sayfa diizeninden sonra ciltler arasinda a§agi yukan ortalama bir imla bir-
ligi saglamak ve Arapga ve Farsca metinlerde teknik sebeplerden oturii mey-
dana gelen yanlis, ve noksanlan mukabele ederek tashih etmek, daha onceki
ciltlerde bu i§i yapan arkada§imiz Dog. Dr. Necdet Tosun yurt di§inda oldugu
igin, bana dii§tii. Dolayisiyla bilhassa Farsca metinlerin tashihleri uzun bir
zaman almis, oldu. Sayfa diizenlenmesi sonrasi imkanlanmiz olgiisunde yap-
tigimiz iki tashih okumasi netfcesinde ortaya diizgiin bir metin sunmaya gay-
ret ettik. Yine de geriye birtakim gozden ka^an, farkina varamadigimiz yan-
h§lanmiz kalmi§ olabilir. Bunlan da goriip tespit ettikge veya okuyuculanmiz
haber verdikge, ilk ciltler igin yapmaya ba§ladigimiz gibi, her cilt igin ayn bir
yanli§-dogm cetveli hazirlamaya devam edecegiz. 4., 5. ve 6. ciltlerdeki yan-
lishrdan bizi haberdar eden Saym Prof. Dr. Ali Osman Kogkuzu'ya bilhassa
te§ekkurlerimizi burada tekrar ifade etmek isteriz. 4. ve 5. ciltlerin ilk baski-
si igin hazirlamis, oldugumuz yanli§-dogru cetvelleri. 9. cilt kapagi iginde ay-
n yapraklar halinde konulmu§ olacaktir. Bu ciltlerin ikinci baskisi yapildigin-
da tabiatiyla bu yanliglar diizeltilmi§ olacaktir.

Mesnevi-i §erif §erhi'r\m bu 9. ve 10. ciltlerini hazirlayan Sayin Prof. Dr.
Mehmet Demirci ve Suleyman Gokbulut'a te§ekkiir eder, Mesnevi-i §erif\z
Fususu'l-Hikem §arihi Ahmed Avni Konuk'u hayirlar ve rahmetlerle ananz.

Prof. Dr. Mustafa Tahrah

Kasim 2007 / Fatih-lstanbul

<^g,

AHMED AVNt KONUK

V. Cild Mesnevt-i §erif in
DIBACESi

»\j lSjjI c~v»Ju ( _ 5 «-^i ixil Ij Jyli eg* *j *£" c><-.j«.»..» j^"-*-* C-ju^-i «>Jl OL? jj

ajIjJJI ciJaJ JjliJ-l O^ft jJ JO I "UaS jjI C~f^- C-.«j> 01 cJJL^j

"Onun beyanmdadir ki, seriat yol gosteren bir §em' gibidir. Bununla
beraber bir §em' ele getirsen yola girilmi§ olmaz ve bir i§ yapilmis. olmaz.
Vaktaki yola geldin, senin gitmen tankattir. Vaktaki raaksada eri§tin, o
hakikattir. Bunun igin "Eger hakayik zahir olsaydi §eriatler batil olurdu,"
demiflerdir."

Mesnevi-i §erlf in V. cildinin bu dibacesi onun beyamndadir ki, efrad-i be-
§er kendi ash olan vucud-i hakikiden i'tibaren bu alem-i kesafete gelinceye
kadar seferdedir; ve bu alem-i kesafet ve zulmet-i tabiatta onun seferi halen
bitmemi§tir. Zira seferindeki seyri miistatil degildir, miistedirdir ve devridir.

MESNEVt-t SERfF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

Binaenaleyh zuhur ettigi mahalle riicu' etmesi lazimdir. Bunun icin bu zul-
met-i tabiat aleminde yol gosteren bir aydinhga muhtactir; ve "seriat" yol
gosteren bir §em' ve i§ik gibidir, Bir kimse eline bir §em' ve i§ik ahp evinde
otursa, yol ve sefere gikmis. olmaz ve o i§ik ile seferine muteallik bir is. yap-
mi§ olmaz. Vaktaki bu i§igi eline alip tabiat evinden aynlarak yola gikar; iste
ey salik, senin bu yola gidi§in "tarikat"tir. Bu lfik ile yiiriiye yiiriiye maksu-
duna ve mebdeine vasil oldugun vakit, o "hakikat"tir, ve bir kimsenin seferi
hitam bulup mebdei ve maksudu olan nur-i hakikate vasil olunca artik onun
i§iga ihtiyaci kalmaz. iste bunun icm, "Eger hakikat zahir olursa §erayi' batil
olurdu" demi?lerdir. Bu soz ehl-i §eriate agir gelir. Fakat onlara gelen agirlik
Kur'an-i Kerim'deki dekayiki anlayamamaktandir.

Ma'lumdur ki, Kur'an-i Kerim'de sure-i Kehf te Musa (a.s.) ile cenab-i Hi-
zir'm vak'asi vardir. Musa (a.s.) zamanimn sahib-i §eriat bir peygamber-i zl-
sani idi. Hizir (a.s.) ise hayat-i berzahiyye ile yasayan bir zat-i gerif oldugun-
dan §eriat-i Musa ile mukayyed degil idi. Zira §eriatin hukmii bu alem-i ke-
safette caridir; hayat-i berzahiyyede §enatin hukmii yoktur. Musa (a.s.)
emr-i ilahi ile ilm-i lediin sahibi olan Hizir (a.s.) 'a miilaki oldugu vakit, "Sen
benim sohbetime sabr edemezsin!" dedi; ve ona zahirde §eriat-i suriyyeye
muvafik olmayan uc vak'a gosterdi. Hz. Musa hepsine i'tiraz etti. Sonra Hz.
Hizir t^i °o* «U \* (Kehf, 18/82) ya'ni "Ben bunu kendi emrimden yapma-
dim" dedi ve emr-i ilahiye uydugunu ve o vak'alann Hz. Musa'ya mestur
olan hakikatlerini soyledi. Bundan sonra ikisi de birbirinden aynldilar. Zira
birisi ehl-i §eriat ve digeri ehl-i hakikat idi. Ve Hizir (a.s.) emr-i ilahiyi telak-
ki ettigi vakit, Musa (a.s.)in §eriati, o vak'alann hakayiki muvacehesinde ba-
til olmus. idi; ve hig subhe yok ki Hak Teala hazretleri emrini infaz hususun-
da §ertatle mukayyed degildir. t§te maksuda vasil olan ehass-i evliyanin hal-
leri dahi boyledir. Onlann ba'zan Hizir gibi Hak'tan telakki eyledikleri emir
mucibince kalen ve halen ve fiilen zahir-i §er'e muhalefet ederler. Ehl-i §eri-
at onlann hallerine ve makamlanna muttali' olmadiklanndan i'tiraz ederler.
Cenab-i Pir efendimizin beyan-i aliyyeleri de bu ma'nadadir. Yoksa §eriati
ta'til edip de namazi ve orucu ve diger feraiz ve vacibati birakirlar ma'nasina
depdir; ve maksada vusuliin hali ve alameti bu Mesnevi-i §enfte birgok ma-
hallerde izah olunmustur,- ve *J s-*- 1 " ^ cf Jr^ y a ' n i " Su A> kendisinin mez-
hebi olmayan kimsedir" soziiniin ma 'nasi da budur. Zira ehl-i hakikat hicbir
muctehidin mezhebine tabi' degildir; onlar Hak'tan aldiklan emir mucibince
hareket eder ve Kur'an'in bizim anlayamadigimiz dekayiki ile amil olurlar.

e

AHMED AVNt KONUK
\~S J~P <b Ijjl 4 iji jj { La\ j\ Sy>- b L*^ Awy i_j-i jj ( _5~~ < aS* 0U^«Jk

4&T J^U- . ^J J^jUJ Jl Jj^jJI JJ JJjJI Jjj j jy JjJoll J\ J^jJI o~ JJJI

jjjLi Lo-jS' Jxj Obb L.-S' ^,-j . u ~* d^i> _>j cJLl»- j OjJU L>-S' j.> Ij i _ r ~> j Ujjb
j^T ^ Ujb" ^j- L. aT JJjLi L*S J-ju OVS* JluT J»p j ^b ^ lj ^ j>\ U *T
*--Li iljl L«-i' Ol J-kP j JlP jlj v;Ji-i jj^Jbi jj aS" JJiLi c~<Lii>«j Olxa b cJLi>- j
c_-^>-_^T i_Ja J^- j^->j> Cnj^i Jit. a5jTL . D_p-y ^^ be "-JJ 3 " J^" (C' *^H ^^

C~>«-*j ij^b Ow» iJ^LS?- j Oijj>- _)jb j t_~U pis- S-^-y. OijS' jj*^ C~«Jji» j

"Nitekim bir bakir, kimya ameli ile altm olsa, yahud aslmdan altm ol-
sa, ona ne kimya ameline hacet vardir ve ne de kendisini kimyaya surme-
ge hScet vardir ki, tarikattir. Ve iste bunun ifin "Medlule vusulden son-
ra delil talebi cirkindir ve medlule vusulden ewel delflin terki de cfrkindir"
demislerdir. Hasili odur ki, "seriat", bir ustaddan veya bir kitabdan kimya
ilmini ogrenmek ve "tarikat", eczalan isti'mal etmek ve bakiri kimyaya
siirmek ve "hakikat", bakir altm olmak gibidir. imdi kimya bilenler.-biz bu
ilmi biliyoruz, diye ilm-i kimya ile sevinir; ve amel-i kimya ile is yapanlar,
biz boyle isler yapiyoruz diye sevinirler ve "hakikaf'i bulanlar, biz halis al-
tm olduk ve o kimyamn ilminden ve amelinden azad olduk; Allah'm azad-
lanyiz, diye sevinirler. Her taife kendi indinde olan sey sebebiyle ferahla-
mrlar. Yahud odur ki, "seriat" in misali tib ilmini ogrenmek; ve "tarikat",
ilm-i tib mucibi ile perhiz etmek ve ilac, yemek; ve "hakikat", sihhat-i ebe-
di ile sihhat bulmak ve onun her ikisinden farig olmak gibidir."

Ya'ni "hakikaf'e vasil olan zevatin, miictehidlerin ictihadi ile ve ehl-i ta-
rikate mahsus olan kimya mesabesindeki mucahedat ve riyazat ile amel et-
melerine hacet olmaz. Nitekim iksir ya'ni kimya ameliyesi ile altin olan baki-
rin veyahud zaten altin olan bir ma'denin tekrar kimya ile ameliyatina ihti-
yaci kalmaz. Ehl-i hakikat kendilerinin malum olan varhklanni ve bu varli-
gin icabi olan nefsani ve vehmi marazlanm, seriat ve tarikat ahkamini tama-

©

MESNEVf-t §ER?F §ERHi / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

miyle icra etmek suretiyle, kendilerinden kaldirmislardir ve bir ma'den-i ka-
mil olan altin gibi olmuslardir. Bu ameliyat heniiz bu marazlardan kurtulma-
mis olan salikler icindir ve salikler hastadirlar. Hastalar tarafindan sihhatte
olanlann eP al ve harekati taklid edilmek caiz degildir. Nitekim I. cildde Feri-
diiddin Attar hazretlerinin su-.

-LiL jJ>^\ jTijy- ,jj*j ^Js t^^-Lstf f\ jy- ^ dj>- JU <1)U« JiU- <jl ^Ju ^^-L* y

["EygaRl, sen sahib-i nefissin; toprak arasmda kan ye! Zira eger sahib-i dil bir
zehkyese, o bal olur"]

beyt-i seiifinin serhini havi olan 1631 numarah beyt-i seriften i'tibaren bu
ma'nalar cenab-i Fir efendimiz tarafindan izah buyrulmustur. §u hale gore
mii'minler tig simf iizerinedir. Birisi ilm-i seriate vakif olup bu ilim ile amel
edenler; ve ikincisi ehl-i tarikat olup ilm-i tarikat ile muamele edenler; ve
ugtincusu bilmekten kurtulup gormek devletine nail olan ehl-i hakikattir; ve
gormek devletine nail olan ehl-i haklkatin artik delile ihtiyaglan kalmaz. Bil-
diklerini delil ile degil, gormek ile bilirler. Nitekim cenab-i Pir efendimiz bu ha-
kikati ta'limen bir beyt-i seriflerinde soyle buyururlar:

»x>\ *\j\ *W ji iJ iia^ |JU> *£ 4~£>\*- J*p j |4p jl ^f j-jli J=rl jl J^ ly vj *i

"Yi Rab beni ecelden ewei ilim ve amelden, hususiyle btitiin agizlarda dola-
san ilm-i mantiktan fang kil. "

Bu ug taifenin her birisi kendi hallerinden memnundurlar. Bu tig taifenin
hallerinin bir misali dahi budur ki; "seriat" ilm-i nb bgrenmek ve "tarikat"
ilm-i tibbin tavsiyesi vech ile perhiz etmek ve ilaglara devam etmek ve "ha-
kikat", sihhat-i kamile bulup tip ilminden ve perhiz ve ilagtan farig olmak
gibidir.

»j*j ->jta jii C~«~4»- j JJU aJsJu* jj\ Cjiu^a j C^sjjtt ^ iy oL>- ^jl ^ i\ dy?

<d)l J\ J^l cJLJb- j c-JU* cJ*> t c— 1* c*^ L, . (^Wl J^ JJU Ll U
lJb-1 ajj SjLu ^jJij \ij UJU» LLp J*»sli -4j »bl) j^-^j Oli' ^yJ)

AHMED AVNl KONUK

"Bir adam bu hayattan oldugu vakit §eriat ve tarikat ondan munkati'
kahr ve eger hakikat tutarsa "Ne olaydi kavmim, rabbimin beni ne §ey se-
bebiyle magfiret ettigini ve beni mukerremlerden kildigmi bilseler idi!"
(Yasin, 36/26-27) diye na'ra vurur; ve eger onun hakikati yoksa "Keske
benim kitabim verilmese idi ve ben hesabimi bilmese idim, ke§ke hesabim
ve kitabim bitmemis. olaydi, bana aid olan benlik beni kurtarmadi, benim
tahakkiim-i nefsanim benden zail oldu!" (Hakka, 69/25-29) diye na'ra
vurur. Yahud "§eriat" ilimdir, "tarikat" ameldir ve "hakikat" Allah'a vu-
suldiir. "imdi kim ki rabbinin likasini timid ederse, amel-i salih istesin ve
Rabbinin ibadetine hicbir kimseyi ortak etmesin!" (Kehf, 18/110)

Ya'ni, insan bu hayat-i diinyeviyye seferinden intikal ettigi ve oldiigu va-
kit, ondan §eriat ve tarikat munkati' olur. Zira §eriat ve tarikatin ahkamini
icra edebilmek ancak cisim vasitasiyla olur ve eger alem-i cisimde iken §eri-
at ve tarikat ahkamina riayetle kendisinin ruhuna, alem-i hakikate uruc va-
ki' olmu§ ise, olup cismini topraga biraktigi vakit, onun ruhu, sure-i Yasin 'de
mezkur oldugu iizere: "Ke§ke Rabbimin beni ne §ey sebebiyle magfiret etti-
gini ve beni mukerremlerden kildigmi bilseler idi!" (Yasin, 36/26-27) na'ra-
sim vurur; ve bu kimsenin ruhu bu alem-i hakikatteki zevkini ve halini, he-
niiz cismaniyet aleminde bulunanlara ihbar etmek isterse de onlann cisma-
niyetleri ruhlanna hicab oldugundan bu ihbar mumkin olamaz. Ve eger §e-
riat ve tarikat ahkamina riayetle bir insanin ruhu alem-i hakikate uruc ede-
meyip vehm-i enaniyet hicabi iginde kalmi§ ise, oldugu vakit el-Hakka su-
re-i serifesinde mezkur oldugu iizere, hasret ve nedamete giriftar olup-, "Kes-
ke benim amel defterim bana verilmese idi ve ben hayat-i diinyeviyyedeki
hesabimi bugiin bilmese idim; ve keske olum vasitasiyla hesabim ve kitabim
bitmis, ve defterim kapanmis. olaydi ve hayat-i diinyeviyyede bana aid olan
mevhum benlik bugiin benim isime yaramadi ve o hayattaki tahakkiim-i
nefsanim bu hayat-i berzahiyyede benden zail oldu!" (Hakka, 69/25-29) di-
ye na'ra vurur.

Yahud "§eriat" ilimdir, ya'ni ihbarat-i enbiya ve evliyayi bilmektir ve "ta-
rikat" bu bildiklerini isjemektir ve "hakikat" Allah'a vusuldiir. Ya'ni kendinin
mevhum olan varligini Hakk'in hakiki olan viicudunda mahv etmektir. Imdi
sure-i Kehf in nihayetinde beyan buyrulmu§ oldugu iizere, her kimse ki, Rab-
binin mulakatim ve Rabbine vusulii iirnid ederse, amel-i salih i§lesin ki, o
amel-i salih dahi halen ve kavlen ve fiilen Rabbinin ibadetine ve kulluguna
hi?bir kimseyi ve higbir §eyi ortak etmemektir.

*$%&>

AHMED AVNt KONUK

C-~~<k^j jiw- jU-l i_JUs c — *£\ jji *S~ ^jJI ^L~s- vi

1 . ~$diizlann nuru olan $ah Uiiisameiiin, he$inci kiiaba ha$lamanin iSltbitlir.

"§eh", biiyiik ve ulu; "sifr", kitab demektir. "Yildizlar"dan murad, mu'min-
lerdir. Zira mii'minlerin her biri bu zulmet-i tabiat iginde yollanni kaybeden
miinkirlere dogru yolu halleriyle ve kalleriyle gosterirler. Nitekim yildizlann ge-
ce karanligmda dogru yolu gosteren alametler oldugunu Hak Teala Kur'an-i
Kerim'de sure-i Nahl'de Ojj^'^ ^ ou^j (Nahl, 16/16) [ya'ni "Dana
nice alametler... Onlar, yildizla da'yollarim dogrulturlar."] ayet-i kerimesiyle
beyan buyurur. "£elebi Hiisameddin hazretlerinin bu yildizlann nuru oldugu"
beyan buyrulmasi, o hazretin mur§id-i kamil ve halife-i Hz. Pir olduklanna
i§aretrir. Zira miir§id-i kamil, mii'minleri i^Ti^f^-Ui (JC (Nisa, 4/136) ["Ey
iman edenler iman ediniz...] ayet-i kerf'rnesindeki emr-i ilahi mticibince
Hakk'a vusule ve iman-i hakikiye da'vet eder. Ve bu i'tibar ile miirsid-i ka-
mil nurun nuru olur ve Qelebi Hiisameddin hazretlerinin mur§id-i kamil ol-
duklanna Sipehsalar hazretlerinin kendi Menakib'mda yazdigi acik sozler de-
lil-i kafidir: "Qelebi Hiisameddin hazretleri kaffe-i ashabin muktedasi ve bil-
ciimle aktabin pisvasi olup zahir ve batinlan miicahedede idi ve vera' ve tak-
vada miibalaga buyururlardi. Edeb-i bi-gayeye ve sidk-i bi-nihayeye malik
olup riyazat-i kesirede bulunurlar ve daima miicahedede olurlar idi.Tab'-i ke-
rim ve siret-i halim ile ahval-i kuluba muttali' ve esrara vakif olup kelimat-i
camia soylerler ve ashab-i kalin, ilm-i hallerine aid mu§kilatim halleder idi.
§eyh Salahaddin (rahmetullahi aleyh)ten sonra hal-i hayat-i Hudavendi-

MESNEVt-t SERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

gar'da tamam dokuz sene ve ondan sonra dahi bilciimle ashab-i Hudavendi-
gar'a §eyh ve kaim-i makam ve halife ve imam idi. Ve Hz.Hudavendigar'a
takarriib kasdiyla kaffe-i ashab onlann mulazimi olurlar idi. Zat-i hazretleri-
nin kemalatini kryas etmek miimkin midir ve hangi mizan ile vezn edilebilir
ve hakikatte Hz. Hudavendigar'imizin mahzar-i tammi onlar idi. Ve kaffe-i
Mesneviyat onlann iltimaslanyla te'lif olunmustur. Kaffe-i ehl-i a§k ve tevhi-
de olan yalniz bu lutufiannin sUkriinii kiyamete kadar eda miimkin degildir.
Mesneviyat arasinda mektub olan hakayik Celebi hazretlerinin siilukiine da-
ir i§arati havidir... ilh" Ya'ni"Mu'minlere iman-i hakiki yolunu gosterici olan
sah Hiisameddin hazretleri, bu Mesnevi-i §enP in V. kitabinin te'lifine ba§lan-
masim istiyor.

2. 6y Diahk'vn ziyasi olan comeri ZHiisamedain, safa iisiadlarmin iisiadi.

"Rad", kerim ve comert, §eci' ve hakim ve arif ve soz soyleyici ma'nala-
nna gelir. Bu ma'nalardan her birinin Hiisameddin gelebi hazretlerine miina-
sebeti vardir. Bu beyt-i §erif o hazrete birtakim sifat-i cemilelerini ta'dad su-
retiyle hitabdir. Ya'ni, "Ey Hakk'in ziyasi olan kerim ve comert ve arif-i bil-
lah ve safa miirsid ve iistadlanmn miirsidi ve iistadi;"

3. Gcjer halk mahcub ve kesif olmasa idi ve eyer bogazlar dar ve zayij olmasa idi;

"Halk" (j^)tan murad, amme-i nas ve "halk" (ji») bogaz demektir.
Ya'ni, "Eger avam-i nas tabiat ve cismaniyet perdeleri arkasinda ve kesif bir
halde olmasa idi ve onlann maarif-i ilahiyye lokmalanna kar§i bogazlan
ya'ni havsala-i idrakleri dar ve zayif olmasa idi;"

(jr°U^ ^ jim J\ J- ^b jka jb C^iJ^ ji

4. Senin medhinde ma'nanin hakkini verir iiim; bu. sozden haska bir acjiz acxir
iairn.

Seni medhetmek hususunda kullandigim kelimeler, murad ettigim ma'na-
lan hakkiyla eda edemez; ciinki murad ettigim ma'nalan soylesem, nasin
havsala-i idraki dar oldugundan kabul edemezler. Eger onlarda vus'at-i idrak
olsa idi, bu soyledigim sozlerden bagka sozler scylerdim.

Pp^ AHMED AVNl KONUK

5. jakai doganin lokmasi yuni hasunun layuji degilclir, simdi (fire su ve yag
etmehliktir.

"Baz", dogan kusu; "sa've", kuyruk salan dedikleri kiiciik bir ku§tur,
"yund kusu " dahi derler. "Su ve yag etmek", Qelebi Husameddin hazretleri-
nin medhine miiteallik olan evsafi, ba'zi elfaz ve ta'birat altinda gizlemekten
kinayedir. Zira Sipehsalar Menahb'mm miitalaasindan anlasrtdigi iizere, ce-
nab-i Pir'in fart-i tevecciihii olan zevati kiskananlar ve fitne ika'ina tesebbiis
edenler mevcud idi. Nitekim §emseddin-i Tebrizi ve s/eyh Salahaddin-i Zer-
kub-i Konevi hazarati hakkindaki dedikodular bu menakibda mezkurdur.
"Baz"dan murad, havsala-i isti'dadi ve daire-i idraki geni§ olan zevattrr.
"Sa've"den murad daire-i idrakleri dar olanlardir. Ya'ni, "Ey Celebi Husamed-
din'im, senin medhine miiteallik beyan edecegim esrar lokmalanm, ancak
dogan mesabesinde olan genis idrakli kimseler yutabilir. Bu beyanati, idraki
dar olan kimseler yutamaz. Binaenaleyh caresi budur ki su, yag altinda mes-
tur oldugu gibi, bu esran da ba'zi elfaz ve ta'birat altinda saklamak lazimdir."

OLjU-jj r^w jX>\ fyS OLjlJJ j l> C~~>i~»- y" rX»

6. 2,iniun&,ere senin meAhin yaziktir, ruhanilerin mecma'inda soyleyeyim!

Cismaniyet perdesi altinda sifat-i nefsaniyyelerine maglub olmus. ve tabi-
at evinde mahbus kalmis olan kimselere karsi seni medh etmek yaziktir ve
senin medhine miiteallik esran onlara soylemek isramr. Binaenaleyh senin
medhini ruhaniler cem'iyyetinde ya'ni enbiya ve evliya ve melaike huzurun-
da soyleyeyim!

7. 6hl-i cihana senin serhin gabnlir, askm sun gibi gizlide tulanm.

"Gabn", alim ve satimda ve sair husiislarda bir kimseye zarar ve ziyan
eristirmek ma'nasinadir. Ya'ni, "Dunya vecisim mahbuslarma, senin evsafi-
m serh etmek ve medhine miiteallik sozleri soylemek, onlara zarar ve ziyan
verir. Binaenaleyh bu evsaf-i cemileni, askin sirn gibi, onlardan gizli tutanm."

^\£\ Jtij6 j£jj* j\ C~~PjU ^,\^>- jij^J j C «ij~^

8. uMeih ia'nftir ve hicabi yirtmakiir; giines serhtir ve ta'rifien farigkr.

<^$&

MESNEVl-1 §ERIF SERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

"Medh", evsaf-i makbulesi mechul olan bir kimseyi nasa bildirmektir ve
bu hususta onlann cehl perdelerini yirtmaktir. Halbuki ey Qelebi, sen halin ve
kavlin ve fiilin ile halk arasinda giine§ gibi zahirsin. Binaenaleyh giines, ev-
safinin §erhinden ve te'siratirun ta'rifmden mugstagrii oldugu gibi sen dahi
§erh ve ta'riften mustagnisin.

d~~*X« jA U j tj~"Jj p-*~~^T 5^ ^ C— ~0 *j»- t~\J^ JL-i )&>• T-iL»

9. fiiinefi medheden, henim iki goziim aydindu ve fipil degildir, diye kendisinin
medddhidu.

Ey Qeiebi, senin halka mehdine hacet yoktur. Seni medh etmege kiyam
eden kimse kendini medhetmis olur. Zira bir kimse giinesj. medhe kiyam et-
se, benim goziim kuvvedidir ve gipil degildir, giine§e bakabiliyorum ve onun
nurunu layiki vech ile goriiyorum diye kendisini medhetmis olur.

'"Murmed", "remed"den ism-i mef'uldiir ve "remed", gozun hasta ve gipil
olmasi ma'nasinadir.

10. Cihamn giine§ini zemm, henim iki goziim kor ve karanlik ve kotuiur, diye
kendini zemdir.

OlylS" <_>l»l }y~9- Jui OlfS- j-UlS' { j*S j> Lijt-j y

1 1 . Sen cihanda kamran olan cjune§in hasudu olan oit kimseye bah$ et!

"Kamuran", arzusunu husule getiren muzafFer ve mansur olan ma'nasi-
nadir. "Ey Qeiebi, senin gibi arzusunu husule getiren ve muradim elde eden
bir ma'nevi giinesin hasedgileri vardir. Sen bunlara aci ve liituf ve ihsan ile
muamele et!"

12. Uiic onu gozlerden ve ciiriimu$lere iaravei vermekien oriehilir mi?

Bir hasedgi hig o manevi giinesi kalb gozii agik olanlardan ve cismaniyet
ve nefsaniyet menzilesinde ^uriimus olan kimselere taravet vermekten orte-
bilir mi ve men' edebilir mi?

c—<L>- -UiL" _j! «L>- xiJj b cutis' -UJU J"^*" i^- jy J ^

13. ^fiahud onun hadsiz nnmndan eksiliehilirler mi? ~^3?mi onun. mansibinin
define kalkabilirler mi?

5 $Pf

AHMED AVNl KONUK

Yahud o hasidler o manevi gunesm hadsiz ve nihayetsiz olan mirundan
ve feyzinden bir gey ■ eksiltebilirler mi? Ve onun all olan mertebesinin def ve
izalesine kalkabilirler mi?

14. !7ier hir himse k.1 o dhanin hasidi olur, o hasel ebedi olum olmaz mi?

"Geyhan", cihan ve alem ma'nasinadir. Kaf-i Arab! ile "kihan" dahi ayni
ma'nayadir {Burhan). "Keyhan" ta'biriyle cenab-i Pir efendimiz Qelebi Hiisa-
meddin hazretlerinin bir alem-i tamm olduklanna i§aret buyurur. Zira insan-i
kamil surette alem-i saglr ve ma'nada alem-i kebirdir. Nitekim IV. cildin 523
numarasina miisadif olan beyt-i §erifde:

jLy j>. ^ <J**. o~i ,j.y ^J^ f-* 1 * ^jj-*t ^

[Surette sen kiicuk alemsin, ama hakikatte en buyiik alem sensin] buy-
rulmus, idi. Ya'ni, "insan-i kamile hased eden bir kimse aleme hased etmis.
olur. Bu hased ise, onun hayat-i insaniyyesinin ebedi olumii olur ve asla
onun hayati hayat-i ilmiyye ile diri olmaz.

15. Senin kadrin akillann derkinden ae$ti. 3%kd senin serhinde hii'l-judul
oldu.

"Bu'1-fudul", ziyade soz soyleyen kimsedir ki, Tiirkge'de "geveze" derler,
ma'nasiz sozler soyleyen demek olur. Ya'ni, "Senin kadr ve menziletin akil-
lann erebilecegi dereceden ileridedir; ve senin mertebenin yiiksekligini akillar
idrak edemez. Eger senin mertebenin evsafi hakkinda §erh ve tafsile kiyam
ederse, gevezelik etmis ve birtakim ma'nasiz sozler soylemis. olur."

16. 'liu akil ger$i heyan&an adz geldi, onun hakkinda acizane hir hareket la-
Zimdu.

Bu akil her ne kadar senin evsaf-i cemilenin serh ve beyanindan aciz ise
de busbiitiin siikut etmek de munasib degildir. Binaenaleyh o evsaf-i aliyen
hakkinda velevki acizane olsun, bir hareket-i lisaniyye Iazimdir ve miimkin
oldugu kadar beyan etmek icab eder.

©

Pp^ MESNEVi-l SERiF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

£& H JSr ji ijjUi JjLJ v -or ui 01

1 7. CAiuhakkak hir §eyin Jiepsi iirak olunmasa, hilln ki onun kef si ierk olunmaz.

Bu beyt-i serifde d? 6^.^ ^ A^ Vu ya'ni "Hepsi idrak olunmayan seyin
hepsi terk olunmaz" kavl-i meshuruna i§aret buyrulur.

18. ^erpi hulutlann tufanini i$emezsin; su ignenin terkini ne vakii yapabilirsin?

Bu beyt-i §erif yukanki beyitlerdeki ma'namn temsilen tefsmdir. Ya'ni,
"Hepsi idrak olunmayan bir §eyin hepsi de terk olunmaz. Nitekim bulutlann
yagdirdigi yagmurlann hepsi igilmez. Fakat ba'zisi olsun igilir."

dlj^i j\ jT ejti \j \^ji OU ji U jLJ ^ £ \j jlj

19. 6<jer strri ortaya getirmez isen derkleri onun ktsnndan laze et!

Ey Husameddin Qelebi, eger esrar-i Rabbani'yi a?iktan aciga ortaya koy-
maz isen onlan birtakim ki§r ve kabuk mesabesinde olan elfaz ve ta'birat per-
deleri altinda zuhura getir de bu kisr mesabesindeki sozlerden talib-i esrar
olanlann idrakleri taze olsun.

20. Wuiuklar sana nisbetle kahuktur. JFakat haska fehimler oniinde iyi vctir.

[20]

Bu esran beyan icin miista'mel olan sozler senin idrakine nisbetle kabuk
mesabesindedir. Fakat ba§ka fehimler ve idraklerin oniinde ictir. Zira onlann
fehimleri bu esran bu nutuklardan sezebilir.

21. ^ofc. arja nishetle asaiji gelAi; ve yoksa toprak yufivnx tarajina- nishetle cok
altdir.

"Fiirud", yahud "firud", alt ve asagi ma'nasinadir. "Tud" ve "tude", tepe
yigin ve kiime demektir. "Hak-tud" vasf-i terkibidir, "toprak yigim" demek-
tir ki kure-i arzdan kinayedir. "Ars"in liigayi olan ma'nasi "rant", "rnulk",
"sakf-i hane", "izz ii cah", "kivam", "bir seyin kavi tarafi" demektir. Ehl-i tef-
sir ve hadis maani-i Kur'an ve ahadisden ars hakkinda iki ma'naya zahib ol-
mu§lardir. Bir kavle gore "ar§", alemi ihata etmi§tir ve onun haklkatini ancak

^

AHMED AVNl KONUK

Hak Teala bilir. Ve diger kavle gore "ars/', viicud-i mutlakin bilciimle merati-
bi ile beraber alem-i §ehadetin hey'et-i mecmuasidir. Bu beyt-i §erif ewelki
kavle nazaran beyan buyrulmu§tur. Ya'ni, "Ar§-i ilahi g6ge nisbetle yiiksek
ve gok onun altinda ve a§agisindadir. Eger ar§a nazaran algak olan gok, top-
rak yigini olan kure-i arza nisbet olunursa gok yuksektir. Ey Qelebi Husamed-
din, bunun gibi nutuk ve kelam senin idrakine nisbetle a§agidir ve fakat di-
ger kimselerin fehimlerine gore senin ahval ve esranni miibeyyin olan o nu-
tuklar pek yiiksek ve alidir."

JJj_^ C^j~>- oToji jT Ol jl Jfe X,j *j \j y (Jwsj j-CjSo j*

22. lien senin vasfini sbylerim, fa ki yol gotiirsunler! Ondan evvel ki onunfev-
tinlen hasret yerler.

"Ben senin vasfini seni anlamayan bu halk seni anlasinlar da huzuruna
gelip feyzinden miistefid olsunlar diye soyluyorum. Zira senin bu alem-i §e-
hadetten intikalinden sonra huzur-i feyzinin fevtinden dolayi hasret geker-
ler. Binaenaleyh ben onun fevtinden ewel vakif olanlar da hasret gekmesin-
ler diye senin evsaf-i aliyyeni soyliiyorum. " Malum olsun ki, halk kendi za-
manlanndaki enbiya ve evliyayi yemekte ve igmekte ve uykuda ve sair mu-
amelat-i be§eriyyede kendileriyle mii§terek gordiikleri ve ba'zi hasidler tara-
findan onlann aleyhinde edilen iftiralara inandiklan igin bu zevatin krymet-
lerini takdir edemezler ve bu sebebler ile hal-i hayatlannda onlann fuyuza-
tmdan mahrum kalirlar. Bu zevat-i aliyye ahirete intikal ettikleri vakit onla-
nn ba'zi menakib-i §enfelerini isjtip huziirundan miistefid olamadiklarina te-
essiifle hasret gekerler ve gidip o zevatin kabirlerinin tasjanna tevecciih
ederler. Nitekim Bedreddin-i Simavi hazretleri Varidat ismindeki risalesinde
ehl-i gafletin bu hallerini tasvir eder. Cenab-i Pir efendimiz bu halin men'i
igin Qelebi hazretlerinin kadr ve kiymet-i alllerini beyan ve ehl-i zamani Ikaz
buyururlar.

23. Uiakk in nurusun ve cam Uiakk' a -pek ziyaae $ekicisin. Uialk vehim ve
zan zulmetleri icin&e&ir .

JS <u^, !j Olf Joi^, ji\ iif J,y>- jy j>\ \3 C J£*l ±>ji,

24. <§art ta'zimtlir, ia ki bu hos olan nur gozsuzlere siirme cekici olsun!

Q

MESNEVf-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, insan-i kamilin nur-i feyzinden istifade etmek igin salikin o kamile
ta'zim etmesi sarttir. Bu ta'zim §arti olmadikca salik huzur-i kamilden feyz
alamaz; ve ta'zim zahiren ve batmen olmak lazimdir; ve salikin zahirinde
edeb olup da batimnda i'tiraz ve edebsizlik bulunursa istifadeden mahrumi-
yeti muhakkaktir. Bu ta'zim hakkinda III. cildin 3591, 3592, 3593, 3594
numaralara musadif olan ebyat-i §erifede izahat vardir.

Jj» y y? Ll_«iii ,J«iU- J-iLj jS <j"5* ji ^xi-~» Jjb jy

25. *3iulayi keskin olan mnstaiiA, nur hulnr. jLira o si$an cjflri zulmetin asicji
olmaz.

"Tiz-gu§"da "gu§" kelimesi kaf-i Farisi ile olursa, "kulak" ma'nasina olup
terkib dahi terkib-i tavsifi olur. "Keskin kulakli" demektir ki, iyi anlayisli ve
siir'at-i intikal sahibi olmaktan kinayedir. Ve eger "ku§", kaf-i Arabi ile olur-
sa "kusMen" masdanndan emr-i hazir olur, "sa'y etmek ve cali§mak" demek-
tir. Terkib dahi vasf-i terkibi olur. "Sur'atle sa'y eden ve hararetle ?ali§an" de-
mektir. "Miistaidd", "tiz-gu§"un sifatidir. Ya'ni, "iyi anlayi§h olan salik-i
miistaidd, veyahud hararetle cali§an miistaidd, insan-i kamilin nur-i feyzin-
den mustefid olur. Zira bu salik bu nur-i feyzin asjgidir. Sigan gibi tabiat ve
cismaniyet karanligmin asigi degildir."

26. 0zce cevelan eden zaytf gozluler iman mes'alesini ne vakii iavaf ederler?

Ya'ni, "Cismaniyet ve tabiat gecesinde cevelan eden kalb ve akil gozleri
zayif olanlar, iman mes/alesi olan insan-i kamilin etrafim ne vakit tavaf eder-
ler?" Hind nushalannda "mes/alei" yerine "su'lei" vaki'dir. Bu da ayni
ma'nayi ifade eder.

27. Once olan miiskil nukteler hir taoiahn haai olan ki o ainaen karanltk olan.

"ince olan mu§kil nukteler"den murad, birtakim dekaik-i felsefiyyedir.
Ya'ni, "Felsefenin birtakim ince ve mii§kil olan niikteleri ahkam-i diniyyeden
kararan bir tabiatin kaydi ve bagi oldu; ve boyle bir tabiat sahibi ahkam-i di-
niyyeyi birakip bu dekaik-i felsefryyeye baglandi kaldi." Bu beyt-i §erifde ibn
Sina ve emsaline ta'riz vardir.

©

AHMED AVNl KONUK

28. To" ki hiinerin far u pwlimu susleye, giine$e goz ag.maga kaiir olmaz.

"Tar u pud", kumagin alt ve list orgusii demektir. Burada huner kuma§a
te§bih buyrulmu§tur. Ya'ni, "Boyle bir tabiat sahibi kendi hiineri kuma§inm
alt ve iist orgiisunii suslemek ve halkin takdirini.ve tahsinini kazamp enani-
yetine revag vermek igin gunes. mesabesinde olan insan-i kamile kar§i goz
agmaga kadir olamaz." Zira insan-i kamile tabi' olsa, halk nazanndaki met-
buiyyeti tabiiyyete tahawiil edip kii?ulecektir. Bu beyitler hususiyet i'tibariy-
le Qelebi Husameddin hazretlerine, umumiyet i'tibariyle her asnn insan-i ka-
millerine raci'dir.

29. liir Karma agaci gihi iallan meyve getirmez. JFareler cjibi yerlere ielikler
yapmi$hr.

"Dinden karanlik olan tabiat sahibi oyle bir hurma agacina benzer ki o
agacin dallannda meyve hasil olmaz. Onun dallari yerlere sarkip gdmiilerek
fareler gibi delikler agmisftr." Ya'ni feylesoflarin beyan ettikleri efkar dallan
alem-i ulvlye degil, alem-i siifliye miiteveccihdir ve asla istifadeyi mucib bir
ma'rifet meyvesi vermez demek olur.

'Jj\ °j*'jJ* Jwi 'cy- '£} iU ayet-i kerimesinin tefsiri

Bu sixrh-i gerif Ankaravi niishasinda munderic degildir. Hind niishalann-
dan muktebesdir. Fihriste derci faideli oldugundan fakir dahi kaydettim. Bu
ayet sure-i Bakara'da vaki' olup tamami §udur: ^.JZ" j) ^j ^aI^i ju-iij

'^ 'jiji 4Ji oi '(J^'ij &~ '^ !ji*ii '(J kA- '^ J*- (Bakara, 2/260) ya'ni "Vak-
taki Ibrahim, ya Rab, oluyii nasil diriltirsin, bana goster dedi. Hak Teala,

MESNEVl-I §ERlF §ERHI / IX. CtLT • MESNEVl-S •

inanmiyor musun? buyurdu. Dedi: Evet, inanryorum, velakin kalbim mutma-
inn olmak igin istiyorum. Hak Teala buyurdu ki: Dort kus. al, elin ile pargala-
yip eczalanni birbirine kansttr, sonra onlardan birer parcasmi her bir dagin
iizerine koy, sonra onlan cagir, sana ko§a kosa gelirler. Bil ki Allah Teala aziz
ve haklmdir". Miifessirler bu dort ku§tan birinin kaz, birinin tavus ve birinin
karga ve diger birinin dahi horoz oldugunu beyan ederler. Cenab-i Pir efen-
dimiz bu kusknn ma'nalanm bu stirh-i §erifde izah buyururlar ki her birisi
be§erdeki evsaf-i zemfmeden birisine isarettir. Ve bu siirhun yukandaki eb-
yat-i §erifeye irtibati insan-i kamilden yiiz ceviren kimselerin sifat-i zemime-
si cihetindendir.

j W <y\ *^ S** ty ^ -^ ^ lj -^ *>' <^***°3 jW

30. IZu beserin cjoniil siktci dort vasfi vardir. Ilu dort, akhn farnulw olmustur.

Bu be§erin goniil sikici ve nefret verici olmak iizere dort esasli fena sifati
vardir. Bu dort tane kotii sifat be§erin aklini carmiha germis ve baglamistir.
Bu dort sifat yiiziinden be§er aklini kullanarak dogru hareket edemez.

J^. b °>*j j^ jW ji 1 J^ -^Ajj^ <J\ J* 3 J^ y

31. €y akltn giinesi, sen vaktin haMisin. y>ol vurucu olan hu dort kusu oldurl

"Akhn gune§i"nden murad, akl-i kiildiir. insan-i kamil akl-i kiille vasil ol-
dugundan hitab umumen her asirdaki insan-i kamile ve hususan Qelebi Hii-
sameddin hazretlerinedir. "Atyar", "tayr"m cem'u'l-cem'idir. "Hu§", akil
ma'nasina olan "hus/'un muhaffefidir. Ya'ni, "Ey insan-i kamil, Ibrahim Ha-
iti (a.s.) yukanda zikrolunan ayet-i kerimede beyan buyruldugu iizere dort
kusu oldiirmiis. idi. Sen dahi verasetin hasebiyle vaktin Halil'isin. Be§erin
Hakk'a giden yolunu vurucu olan bu dort ku§u, ya'ni bu dort kotii sifatlan
oldiir ve izale et!"

JUT ,-lp \j J^lp Jipr C_* J, j £|j l^j| J,y. jM4&\j

32. 2-ira hunlardan her hir kus karga gUbi akillerin akillanmn goziinii rxkicidir.

"Dide-ke§", vasf-i terkibidir, goz cekici demektir ki, "gozii oyup kor et-
mek"ten kinayedir. Ya'ni, "Be§erdeki bu dort kotii ahlaktan her birisi karga
gibi akil sahiblerinin akillanmn goziinii oyup kor edici olmustur ve akhn ba-
§inda bir biiyiik beladir."

©

AHMED AVNI KONUK

33. Cismin dart vasfi Uialil'in hu$lari flibulir. ^Bunlan hogazlamak carta yol
verir.

"Cisimdeki dort kotii vasif Ibrahim Haiti (a.s.)in bogazladigi ku§lar gibidir.
Bunlan kesip oldurmek ve bu kotii huylan izale etmek insamn ruhuna bu
alem-i siifliden alem-i ulviye yol verir ve can bunlann kaydindan kurtulur.
"Bismil", bogazlamak ma'nasinadir.

34. By DtaM, iyinin ve hotiiniin haldsinia ordarin ha$im hes, ia hi ayaklar
se&tlen halas olai

"iyi"den murad, miiteserri' olan mu'minlerdir; ve "kotu"den murad, ehl-i
fisk olan mu'minlerdir. Zira mute§erri' olan mii'minler dibacede beyan buy-
ruldugu iizere elinde i§ik tutup sefere cikmamis. olan kimseler gibidir. Bina-
enaleyh onlarda nefsin kotii sifatlan bakidir. Nitekim evliyaullahdan birisine
"Miirsjdini mi gok seversin, yoksa tmam-i A'zam hazretlerini mi?" diye sor-
musjar. "Murgidimi daha cok severim" demi§. Sebebini sormu§lar. Cevabem
"Bu kadar zamandan beri imam-i A'zam hazretlerinin ictihadati dairesinde
amel ettim. Nefsimin kotii sifatlanndan hicbirini izale edemedim. Vaktaki
mursjdimin hizmetine girdim. sifatlar benden birer birer zail oldu. Binaena-
leyh elbette miirsjdimi daha cok severim" demi§. Miiteserri' olan mu'minle-
rin hali boyle olunca ehl-i fisk olan mu'minlerin hali nasil olur? Ya'ni, "Ey
vaktin Halil'i olan Hiisameddin Qelebi hazretleri, mute§erri' olan ve olmayan
mti'minleri, bu dort kotii sifati izale [icin] tarik-i Hakk'a sevket, bu tarikda
onlann ruhlannin ayaklarma sedd ve mani' olan bu sifatlar kalksin ve bu za-
valhlar bu ayak bagindan kurtulsunlar!"

y tS\ OLS.L c— ~j» *T Lii* j) y <j\j*-\ L>l£W j ^y JT

35. 'Jiiill sensin ve ciimle senin eczanlir. Jfy, hi, onlann ayagi senin ayagmiu.

Malum olsun ki, insan-i kamil cem'iyyet-i esmaiyyenin mazhandir ve
nakis insanlar ise esma-i miiteferrikamn mazhandirlar. Binaenaleyh insan-i
kamil onlann kiillii ve onlar insan-i kamilin ciiz'udurler. Ve bu esma-i mtite-
ferrikadan her biri bu nakis insanlann ayaklarmi kendi dairelerinde baglami§-
tir; ve onlar ancak alem-i vucudda bu isimler ile yiiriirler. Binaenaleyh bu

©

MESNEVl-1 §ERlF §ERHI / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

isimler onlann ayaklan olur. insan-i kamil ise onlann mazhan olduklan es-
mayi da haizdir; ve muktaza-yi hale gdre onlardan bu esmamn ahkami da
zahir olur. Boyle olunca, insan-i nakislann bu ayaklan insan-i kamilin dahi
ayaklan olmus, olur. tmdi insan-i kamil bu nakis insanlann ayaklanni esna-
yi suluklerinde birer birer diger esma tarafina da agar; ve isti'dadi olanlan aki-
bet cem'iyyet-i esmaiyye makamina eristirir. Bu beyt-i §eiifde Qelebi Hiisa-
meddin (ks.) hazretlerinin cem'iyyet-i esmaiyyeye mazhariyetlerine i§aret
buyrulmus, oluyor.

36. Salem senden ruh-zar olur. ^$iiz askerin arkasi hir suvari olar.

"Halk-i alem senin tasarrurundan dolayi ruh-i insaninin mahall-i tecelllsi
olur ve sen onlann arkasinda bir suvari kumandan gibi onlan idare edersin.
Nitekim yiiz piyade askerinin hareketi cihetini ta'yin ve idare eden arkalann-
daki bir suvari kumandandir." Bu beyt-i gerifde esma-i muteferrikaya meza-
hir olan insanlar piyade neferine ve cem'iyyet-i esmaiyyeye mazhar olan in-
san-i kamil suvari kumandana tesbih buyrulmu§tur.

37. 3Sra hi hu ien iod huyun makami oldu; onlann all fitne isteyici dort has
oldu.

Zira ki bu cism-i unsurT dort kdtii huyun koklestigi bir yerdir. Ve bunlar
nakis insanlann akillanna hakimdir. Binaenaleyh onlan kendi hallerine bi-
rakmak olmaz. Ciinku o dort kdtii huyun adi fitne ve fesad tarafina meyle-
den dort ku§tur.

-^ Cr 1 £/ A uO ■*■ j* ^ ur*^ J"^J f b J^

38. Eger hxdk if in eheli dirilik isters^n hu dort uijursuz hisun hasini lies!

39. Tekrar onlan baska nevi'den diri ei hi, ondan soma onlardan zarar aelmesin!

Cenab-i Pir efendimizin beyan buyurdugu dort sifat atide izah buyruldugu
iizere "hirs" ve "§ehvet" ve "can" ve "emel"dir. Bunlara "ku§" ta'bir buyrul-
masi, hepsinin heva-yi nefste tayaran etmelerindendir. Ve alem-i surette

^^

AHMED AVNt KONUK

bunlardan her birisini temsil eden kuslar kaz, horoz, tavus ve kargadir. Ce-
nab-i §eyh-i Ekber hazretleri et-Tedbtratii'l-Mhiyye kitabinda bu kotu sifat-
lardan her birisini heva-yi nefs tarafindan ruha gonderilmis olan birer elgi mi-
saliyle izah buyururlar. Ve bu kotu sifatlardan her birisinin hakikati sabittir.
Mesela hirs cismin muktezasi olup bu mukteza-yi cismaninin be§erden kiil-
liyyen izalesi miimkin depdir. Sifat-i hirs beser iizerinde kendi hakikati ica-
binca muessir olur. Ehl-i gaflet bu sifat-i hirsi nza-yi Hak olmayan islere tev-
cih ederler. Vaktaki insan-i kamil salikin bu sifat-i hirsiru bu hareketinden
ta'til eder ve oldiirur, ondan sonra onu nza-yi Hak olan islere tevcih edebile-
cek olan bir isti'dad ile diriltir ki, artik beser iizerinde bu hirsin zaran kalmaz,
belki nefi olur. Mesela salik evvelce diinyaya harts iken, sonra maarif-i ila-
hiyye tahsiline haris olur; ve diger sifatlar da bunun gibidir. Beyt-i serifde bu
kuslar oldiirulup "baska nevi'den diri edilmesi"nin ma'nasi budur.

40. 'Dort yol vurucu rria.ne.vi ku§ halaikin kahinde vaian etmi$lerdir.

Tartk-i Hak'ta saliklerin yolunu vuran ve nefsin havasmda ucan bu dort
manevi kusun yuvasi nasin kalbleridir.

41. LMademki dirnk flonullerin leyi ohyorsun, hu devirle. ey halife-i Diak sensin.

"Ey Hiisameddin gelebi hazretleri, mademki cumle goniillerin beyi ve
hakimisin ve bu devirde Hakk'in halifesi olan bir insan-i kamilsin!" Bu
beyt-i serif hususen Qelebi hazretlerine ve umumen asnn insan-i kamilleri-
ne hitabdir.

42. 13u did olan dort ku$un ha§im kesl jFaiu olan halki ebedi etl

Saliklerin kalblerini yuva yapmis olan bu dort diri kusun basim kes dldiir!
Fan! olan ruh-i hayvanilerinin ahkaminda miistagrak olan bu halki, ruh-i in-
saninin ahkamindan raustagrak etmek suretiyle ebedi et!

43. Oiaz ve tavnsdur, karcja ve horozdur. ^Bu niifusda olan dort huyun misalidir.

MESNEVl-t §ERlF §ERHI / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Bu zikrolunan kusjarin isimleri kaz, tavus, karga ve horozdur. Bunlar in-
sanlann nefislerinde olan dort huyun bu alem-i surette birer misalidir.

44. DCaz hirsdu ve horoz, sehvettir. CMansib tavus atbi&ir ve karga iimniy-
yettir.

"Umniyyet", murad ve maksud ve arzu ve emel ma'nasinadir. Ya'ni,
"Alem-i surette "kaz", hirsm timsalidir. Zira kazin asla gagasi yerden kalk-
maz, daima yemek ile me§guldur ve belahet ile muttasifdir. Ve "horoz" §eh-
vetin timsalidir. Zira saika-i §ehvetle kesret-i cima'a miibteladir. Ve "tavus",
cah ve mansibin misalidir. Zira onun tiiyleri susludiir ve ehl-i mansib dahi bu
tavus gibi muzeyyen elbiseler giyer. Ve "karga", murad ve emelin misalidir.
Zira karga her ku§tan ziyade selamet-i hayatinin muhafizi oldugu igin pek
muhterizdir ve iki yiiz sene kadar ya§ayabilir.

45. Onun muradi odur ki, timid duzticu oldu. Ebedi omrii yahud uzun omru fa-
mo' edicidir.

"Miinye", murad ve maksud ve emel demektir. Cism-i insanide bir ma'ne-
vi karga olan murad ve emel dahi insanin kalbinde birtakim umidler peyda
eder. Bunlann en esashsi ebedi omre tama' eder ve hie olmemek ister veya-
hud cok ya§amak ister; ve hayat-i diinyeviyyeden memnun ve razidir; ve bu
kargamn hiikmii altinda zebun olan kimseler tecelli-i zatiyyeden ibaret olan
dliimu istemezler. Zira onlar gaflet-i kulli igindedirler. Nitekim bunlar hakkm-
da sure-i Yunus'ta buyrulur: '^JJi j (& i/uLi _, (Li\ suJi \^>jj u*uJ Oyry. Si ^ 01
OjiiU liu ^ °^ (Yunus, 10/7) Ya'ni "0 kimsele'r ki'bizim mulakatimizi reca
etrnezler ve hayat-i dunyaya razi oldular ve onunla mutmain oldular. Iste on-
lar bizim ayetlerimizden gaflldirler".

46. Diaz hirs geldi ki onun gagasi yerdedir. ^asta ve kuruda medfunu arar.

"Kaz, cism-i insanideki hirsin timsalidir. Zira kazin gagasi daima topragi
karisunr. Suda ve karada medfun ve mestur olan gidayi arar." "Defin", med-
fun ma'nasinadir. "Nul", Farisi'de kusjann gagasina derler.

AHMED AVNt KONUK

47. fcojjaz W an muattal olmaz. Uiukumden n< Jtulu!" emrinden ha$kasini
iinlemez.

"0 hirsin bogazi insanda bir an muattal olmaz. Onun kulagma hiikm-i ila-
hiden iX^-G L^ (Bakara, 2/60) ya'ni "Yiyiniz ve iciniz!" emrinden ba§kasi
girmez." Hak Teala bizim yiyip icmemize miisaade buyurdu deyip daima ye-
mek ve igmekle me§gttl olur; ve kendi rufakasina da "Yiyiniz ve iginiz, zira
can bogazdan gelirf" diye tavsiyede bulunuf.

Menkibe: Boyle haris-i ekl olanlardan birisine Hak Teala'nin taysif bu-
yurdugu evsaf-i cennetten hangisi ho§una gider diye sormusjar. ^'b i^lri
(Ra'd, 13/35) Ya'ni "Onlann ni'meti daimdir" vasfidir, diye cevab vermi§.
Hakk'in hangi emirlerinden mahzuz olursun diye sormushr. "Kiilu ve'§ra-
bu!" (A'raf, 7/31) ["Yiyiniz, iginiz!"] emrinden demi§. Ve Kur'an'da mez-
kur olan dualardan hangisini ihtiyar ve intihab edersin, diye sormuster.
h'jjC £u Jjj* bj (Maide, 5/114) Ya'ni "Ya Rab, bize maide indir!" duasina
devam ederim demi§.

-uS'jy" ji iyf- OUil ijj ijj -US' ^ *j\*- c~-«~»-Uii _j^>-*

48. ^fiacjmaci gibulir, evi kazir, gabvk $ahuk kendi dagarctgini doldurur.

Haris olan adam yagmaci gibidir. Yagmaci evin igindeki e§yayi nasil ko-
kiinden kazir ise, haris olan adam dahi bu diinya evinde her ne bulursa ace-
le acele kendi torbasina doldurur.

49. Oyiyi ve hotiiyu, inciyi ve nohut ianelerini dagarcx^a sihi$tuir,

Yagmaci adam evin e§yasini yagma ettigi vakit iyi ve kotii eline her ne
gegerse torbasina doldurur. Bunlan temyize vakti yoktur. Yagma esnasinda
nazannda inci ile nohut taneleri birdir.

50. Ta olmaya ki hir ha§ka bayi gele, o kuruyu ve ya§i pivala siki§hra!

Bir evin yagmasina dalan bir azgin, belki bir ba§ka azgin gelir de e§yayi
kapar diye eline gecen her §eyi cuvahna siki§tinr.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

51. Uakit dar ve fir sat az, o korkunctur. Uier ne varsa pek. cahuk tevahkuf-
suz koltufluna vurdu.

Ya'ni, "Yagmaci vaktin dar ve firsatin az ve gelmesi muhtemel olan diger
bir azgin yagmacinin korkung oldugunu diisiinerek hiicum ettigi yerde her ne
bulursa hig durmaksizin acele acele koltxiguna siki§tint." MaL-i diinya haris-
lerinin hali de bu yagmacilann haline benzer.

52. Onun oniine hir hagi fldirmez diye kendi suliamna i'timadi yoktur.

Mal-i diinyanin harisi olan gafil, nzkini veren kendi sultanmin ve haliki-
nin Rezzakhgina i'tikadi olmadigmdan bu nzk-i mukadderini hicbir kimsenin
kapmaga kadir olmayacagim ve Hak Teala hazretlerinin kendisine tahsis bu-
yurdugu nzka ve mala hicbir kimseyi tesrik etmeyecegini dtisunemez.

out l j J^c CJJ& JuTjy oU oTiU^-l j j^y ,jJU

53. Jakat mumin o hayahn i'iimadindan muhl ve ieenni tic yard eder.

"Hayaf'tan murad, hayat-i diinyeviyyedir. Zira hayat-i dunyeviyye ezel-
de dmr-i be§ere taksim olunan nzik mikdandir. Bu omriin uzamasi ve kisal-
masi her ferdin ayn-i sabitesine merbuttur. Nitekim sure-i Fatir'da j* j***. t- j
v^ ^i ui 4j li 'ja '^jjL Uj j^u. (Fatir, 35/11) ya'ni "Uzun omurlunun omrii
uzun olm'asi ve bnun dmriinden eksilmesi ancak ilm-i ilahide sabittir" buyu-
rulur. Ve mii'minin bu hiikm-i ilahiye merbut hayat-i dunyeviyyesine i'tima-
di vardir. "Muhl", Sarra/j'da "teemmiil" ma'nasmadir. "Enat", teennidemek-
tir. Ya'ni, "Mii'min, hayat-i dunyeviyye [de] nzk[in] taksim olunduguna ve
mukadder olan nziktan fezla eline bir §ey gecmeyecegine i'timadi oldugun-
dan bu diinya evindeki nzik yagmasini teemmiil Ve teenni ile cahsarak ya-
par. Yoksa bir azgin yagmaci gibi haram olsun ve helal olsun, diinya mahnin
cem'ine saldirmaz." Nitekim boyle kemal-i hirs ile mal toplayanlann pek co-
gu o mallan birakip dlmus. ve bu mallar ba§lanndan arta kalmistir. Zira top-
ladigi mal kendi nzki degildir. Bunlan toplamak icjn bo§una yorulmu§tur.

54. jfevtten ve harden eminctir. jLira o dusman uzerine sahm kahrmi tamr*.

o

AHMED AVNt KONUK

"Imin": [eymin], "amin" kelimesinin imale olunmusudur. Ya'ni, "Mu'min
nzkinin fevtinden ve diger bir mutecavizin nzkina tecavtiziinden emindir. Zi-
ra o mii'min kendi nzkinin dii§mani iizerine §ah-i hakiki olan Hakk'm kahn
ve men'i vaki' olacagini tanir ve bilir.

55. \Diger ka-pi yolda§lanndan emirulir ki, ziydie floturucu olarak ona muzahim.
geleler.

"Hace", efendi; "ta§" kelimesinin muteaddid ma'nasi vardir. Burada "yar
ve §erik" demektir. "Hace-tas", bir efendiye hizmette serik olan ma'nasina-
dir. "Muzahim", zahmet ve sikinti verici demektir. "Sarfe" kelimesinin miite-
addid ma'nalan vardir, burada "ziyadelik" ma'nasinadir. "Sarfe-ber" terkibin-
de iki ihtimal vardir. Birisi, "sarfe" ile "berden" masdanmn emr-i hazin olan
"ber" kelimesinden miirekkeb vasf-i terkibidir, "ziyadelik gotiiriicii" demek
olur. Digeri "ber", edat-i isti'la olup "ber-sarfe", ya'ni "ziyadelik iizerine" de-
mektir. Hulasa-i ma'na sudur: "Mu'min, Hak kapisimn hizmetinde birbirine
§enk olan diger insanlann, kendisinin nzkindan ziyade goturiicii olarak, ken-
disine zahmet ve sikinti verici gelemeyeceklerinden ve nzkini kapamayacak-
lanndan emindir. Veyahud ziyadelik iizerine ona muzahim gelmelerinden
emindir.

56. Uiasemin zabhnda $ahin ailini goriii ki, kim.se kimsenin iizerine zulmet-
meye ka&ir olmaz.

"Ha§em", bir efendinin tabi'leri ve hizmetgileri; "ne-yared", "yaresten"
masdanndandir, kadir olmak ve tecaviiz etmek ma'nalannadir. Burada "kadir
olmak" ma'nasinadir. Ya'ni, "Mu'min tevzi' ve taksim-i erzak hususunda
Hakk'in adaletini gordii ki, bu hususta kimsenin kimse iizerine zulmetmeye
kudreti yoktur. Ne kadar sa'y ederse etsin herkes ancak kendi rizkim elde
edebilir. Kimse kimsenin nzkini ahp istifade edemez."

57. $ubhesiz acele etmez ve sakin olur. Oiendi hazzinm fevtinden etnin olur.

"Binaenaleyh mu'min nzkinin iktisabi hususunda acele etmez ve sakin bir
halde galigir; ve bu cal^mak hususunda kendi hazzinin ve nasibinin fevt ve

MESNEVl-I SERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

zayi' olmayacagmdan emin olur." Eger birisi kendisine zulmedip elindeki ma-
ll ahrsa, bilir ki o giden §ey kendisinin nzki degildir. mah gasbeden gasiba
Hakk'in haram olarak ve kahren verdigi bir nziktir. Veyahud o gasibin nzki
olmamakla beraber onun tarafindan icra edilmis fuzuli bir ma'siyettir.

Menkibe: Hirsizin birisi birinin elbisesini galmis. ve diger arkada§i da gor-
mu§. Sonra bu elbiseyi diger bir hirsiz dahi bu hirsizdan galmi§. Arkadasj gal-
digi elbiseyi kaca sattigim sormu§. "Sermayesine gitti" demi§. Gasiblann elde
ettikleri mallann eksensi de boyle olur.

S-^ ^k 3 £~*jy J j^ r^ *•*-& J J?* -> ^ b J* <-Ti

58. IZinaenaleyh ieenni ve sabir ve rahat tuiar. Qozix tok ve tsar eiki ve -pak-
abiir.

"§ikib", sabir ve rahat ve sukunet demektir. §in'in fethiyle okumak hata-
dir. "Teenni", bir iste agir davranmak; "tsar", ba§kalanni kendi nefsi uzerine
takdim etmek. "Cib", elbise yakasi ve elbiselerdeki cep ve kalb ve gogus
ma'nalanna gelir. "Pak-cib", "temiz cepli" demek olur ki "ismeften kinaye-
dir. Ya'ni, "Mu'min nzik hususunda kendi nasibinin fevt olmayacagmi bildi-
gi icin nzkinin tedariki hususunda acele etmez, agir davranir ve sabreder; ve
gonlunun rahati ve siikuneti vardir, gozu tok olur ve gafillerin kapisnklan bir
mahalde bulundugu vakit onlann onune gegmez ve onlan kendi nefsine tak-
dim eder. Onun cepleri haramdan ve kendine ait olmayan nziktan paktir ve
kalbi de hirsdan pakdir."

Sjj j\}aJ» 'oj* jl t-illi (1)1 j iji l)Us-j yj^ ,jki Jp

59. 2-uci hu ieenni Rahman in pertevi olur; ve o acele, $eytanin iahrtkindeniir.

"Hezze", ha'nin fethiyle bir kere tahrik etmek ve ha'nin kesriyle "hizze",
bir nevi' tahrik etmektir (Akrabu'l-Mevarid) . Bu beyt-i §erifde o~*-J\ cy J^
jikjji ja iU*Ji j Ya'ni "Teenni Rahman'dandir ve acele §eytandandir" hadis-i
serifine isaret buyrulur. Zira rahmet-i rahmaniyyenin meclasi olan bu alem-i
kesafeti Hak Teala hazretleri tedric ve teenni ile alti devirde yaratti. Ve bu de-
virler hakkindaki izahat fakir tarafindan Fususu'l-Hikem'e yazilan §erhin mu-
kaddimesinde mezkurdur, burada zikri uzun olur. "insan ziibde-i alem oldu-
gundan onda hem Rahman' in pertevi ve hem de §eytamn tahriki vardir." Eger
teenni ile hareket ederse onun bu hareketi rahmani ve eger acele ederse bu
hareket seytani olur.

©

AHMED AVNt KONUK

60. 2jira ki §eyian onu fakrdan korkutnr. Sdbnnvn beyairini akr ile oldiirur.

"Akr", hayvamn sinirini kesmek ma'nasinadir. Bu beyt-i serifde "sabir"
yiik ceken hayvana tesbih buyrulmusmr. Ya'ni, "§eytan sure-i Bakara'da
mezkur olan yi**j <c* \j£» ^^ -if, t GuUili ^y'Cj "JA\ ^^. oiiC^i (Bakara,
2/268) ya'ni "§eytan size fakri va'deder ve size kotiiliik ile emreder. Halbu-
ki Allah Teala o infaktan magfireti ve ziyadeligi va'deder" ayet-i kerimesi
mucibince sizi cem'-i mal etmediginiz halde fakirlikten korkutur. Binaenaleyh
sizin yiik geken beygir mesabesinde olan sabnnizin sinirini keser ve sizi sa-
birsiz bir hale getirir." Fakirlikten korkup mal toplarsiniz ve topladigimz ma-
ll da fakirlere infak edemezsiniz. Nihayet bir giin ecel gelip basmizdan arta
kahr ve sizin yiyemediginiz mah ba§kalan yer.

61. DCur' an' dan dinle ki, §eytan vaidde seni §edtd olan fakrdan tehdid eder.
Bu beyt-i §erifde yukanda zikrolunan ayet-i kerimeye i§aret buyrulur.

62. Tfi ki aceleden muriivvetsiz teenmsiz sevabsiz, firkin yiyesin ve firkin ao-
tiiresin!

Bu beyt-i serifde §eytamn tahrikine tabi' olup nzki hususunda acele eden-
lere hasil olan fenaliklar ta'dad buyrulur. Ya'ni seytana tabi' olan kimse ev-
vela muriivvetsiz ve insaniyetsiz olur. Saniyen teennisiz olup acelesi yuziin-
den bircok maddi ve ma'nevi zararlara giriftar olur. Kazandigi mah fakirlik-
ten korkup elinde siki siki tutup fakir olan hemcinsine infak etmedigi icin se-
vabsiz kahr ve cem' ettigi maldan, ancak kendisine mukadder olan mikdan
bu cjrkinlikler dairesinde isti'mal eder; ve kendisine mukadder olmayan ma-
lm dahi cirkin ve faidesiz bir hammali olur.

ch ^j >^ j ^ij l - J- 5 j v.* ch cJ * j 3 ^jj^ j^ ("^

63. $ubhesiz kdfir yedi hahnda yer. 'Dini ve kalbi ctkz ve zayif, karni biiyiikiur.

Rizkin omre maksum oldugunu miinkir olan kimse, aman malimdan isti-
fade edeyim dii§iincesiyle yedi kannhk mikdan yemek yer. Boyle bir kimse-

Q

MESNEVt-t SERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

nin dmi ve kalbi gelimsiz ve ciliz ve zayif olur; ve karni da yaglanip biiyiir ve
gobegi disanya firlar.

Bu hadts-i Mustafa (s.a.v.)in sebeb-i viirudu hakkindadir ki,
"Kafir yedi bagirsaginda yer ve mu'min bir bagirsaginda yer"

64. ZKafirler tyeygamher' in misafiri oldular. Onlar aksam vaktinie mescide
gelcliler.

65. ^Decider hi: 6y sah, hiz huraya konuk geldik! Gy sen, tifuk sakinlerinin
mihmandansin! "

"Konuk", Turkge "konmak" masdanndan ism-i masdardir; "esna-yi sefer-
de bir yere konup geceleyen kimse" ma'nasinadir, "misaflr" mukabilidir.
Ya'ni, o kafir misafirler huzur-i peygamberiye gelip dediler ki: "Ey ufkun sa-
kinlerinin misafirperveri olan §ah! Biz bu sehre misafir olarak geldik."

JJ J J-** ^ s" J- ^^hi uft* JJ J J ^ »"V-j J f-^jij-

66. H( ~Biz aztksiziz ve uzaktan erismisiz; agah ol, hizim ha§tmaa fazl nurunu
sac!"

"Biz uzak yoldan geldik ve yiyecegimiz yoktur. Bizim bu ihtiyacimizdan
agah ol da basimiza nur-i gidamn ziyadesini sag! "Ankaravi niishasmda iza-
fet ile "fazl-i nur" vaki'dir. Nitekim ona gore terciime olundu. Hind niishala-
nnda "fazl" ile "nur" arasinda vav-i atifa vardir. §u halde ma'na, "Bizim ba-
simiza gidamn fazlasini ve nur-i ihtiyaci sag!" demek olur.

AHMED AVNi KONUK

67. liuyurdu ki: "By benim ashabim, taksun ediniz! jLira siz benden ve benim
huyumdan iolusunuz."

Bu kafir misafirlerin ilticasi uzerine Resul-i Ekrem hazretleri ashab-i kira-
mina hitaben buyurdular ki: "Ey benim ashabim, bu misafirleri aramzda tak-
sim edip evlerinize goturiiniiz! Zira misafirperverlik hususunda siz benim ah-
lak-i kerimanemle mutehalkksiniz."

68. Dier leskerin cisimleri sakian doludur. Ondan iolayi cakin diismanlan
uzerine kilt$ vururlar idi.

Ma'lumdur ki, bir memleketin kuwe-i tesriiyye ve icraiyye ve adliyyesi
hiikumdann veya reis-i hukumetin §ahsinda ictima' eder ve reis-i hukumetin
fikri bu kuwetlerin husn-i idaresine masrufdur. Zira intizam-i umur-i mem-
leket bu kuwetlerin hiisn-i idaresiyle miimkindir; ve reis-i hukumetin bu
muhafaza-i intizam fikri memleketin dii§mana kar§i besledigi askerin cisim-
lerine saridir; ve onlann cisimlerindeki fikr-i gayret, reis-i hukumetin fikr-i
gayretinden dolu olur. imdi bu kuwetlerin ictima'-gahi olan mansiba dii§-
manlann tecavuzii uzerine, asker o diismanlara kar§i silah kullamr.

69. Sen sahm hismi sebebiyle o kilici vurursun; ve yoksa o ihvdn uzerine sana
ne htsun yelir?

Ey asker, sen memlekete tecavuz eden diismana karsi reis-i hukumetin
onlara ofkelenmesi sebebiyle hemcinsinin ve insaniyette karde§lerin uzerine
silah kullamrsin. Eger boyle bir sebeb olmasa, bu karde§lerin uzerine senin
ne ofken olur? Zira o diismanlann §ahislanyla senin aranda dfkeni tahrik
edecek ba§ka higbir sebeb yoktur.

70. liir aiinahsiz kardes uzerine sahm gazabimn aksi olarak on batman bir
aurz vurursun.

"Gurz", eski zamanda harpte kullandiklan topuzdur; "men", batman de-
mektir ki, Arablar indinde 260 dirheme muadildir. §u halde on batman alti

Q

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

bucuk okka agirhginda bir topuz demek olur. Ya'ni, "Bir giinahsiz kardes
iizerine ancak reis-i hiikumetin ofkesinin senin kalbine vaki' olan aksi uzeri-
ne on batman agirhginda, diismana bir topuz vurursun."

71 . <$ah bir. candir ve asker onion doludur. r Jiuh su ve bu cisimler irmak aibidir.

Ya'ni, "§ah bir candir ve bir ma'nadir; ve asker sahin o ma'nasindan do-
ludur. Zira ruh ve ma'na, su ve cisimler bu suyun aktigi irmak gibidir. Nite-
kim bu ma'na II. cildin 1025, 1026 numaralanna miisadif olan beyt-i §erif-
lerde de §6yle buyrulmus idi:

"Egerci sultamn cismi surette birdir, onun yiiz binlerce askeri arkasinda-
kidir."*

Jut- £i iJL, j»jSU^ c-v-a Juf> oLi Ojjvj j J^-5- jl*

"§ah-i safinin sekil ve sureti dahi gizli bir fikrin mahkumudur".

Ve Fih-i Mi Fih'in 13. fashnda da §oyle buyrulur: "Bi-had ve payan as-
ker bir sahrada, sahs-i vahidin esiridirler. sahis dahi hakir bir endt§enin esi-
ridir. Mademki bunlann ciimlesi bir du§iincenin esiridirler, acaba azim, hatir,
kudsi ve ulvl olan bi-payan endi§eler nasil olurlar? Binaenaleyh ma'lum ol-
du ki is. dii§unceler gibidir. Suretlerin kaffesi tabi' ve alettirler; ve dii§unce ol-
mayinca muattaldirlar ve cemaddirlar. Boyle olunca sureti goren kimse ce-
mad demektir. kimse ma'naya yol bulamaz. Her ne kadar sureta ihtiyar ve
yuz yasmda ise de o gocuktur, na-baligdir."

72. <§ahin ruh suyu tatli olursa, biitun umaklar latif suian dolu olur.

§ahin fikri dogru ve iyi olursa, ona tabi' olan kimselerin fikri de dogru ve
iyi olur.

L/ ~P jlkL. iy>_f Cj&&\ a-i -^j'- 3 ""^ {jt* ^-~^J ^

73. 2-va raiyyet ancak sahin dinini tutarlar. "Slbese" sultani boyle buyurdu.

"Din", taat ve inkiyad, adet, tarik, alamet, §an, ceza ve miikafat ma'nala-
nna gelir. Burada "inkiyad ve adet ve tank" ma'nalan miinasibdir. "Sultan-i

^^

AHMED AVNl KONUK

abese"den murad, kendisine "Abese ve tevella" suresi nazil olan sultan, ya'ni
Resul-i Ekrem hazretleridir. Beyt-i §erifde bu siirenin tahsisindeki nukte bu-
dur ki, II. cildin 2052 numarasina miisadif olan

["Mademki senin Man marazi ziyadelestiriyor, binaenaleyh kissayi talibe
soyle, "Abese"yi oku!"] beytinde tafsilen izah olundugu vech ile bu surenin
sebeb-i niizulii Resul-i Ekrem'den nasihat isteyen ashab-i kiramdan a'ma Ab-
dullah ibn Mektum hazretlerine, mahza mesgQliyyet-i muhimmesine mebni o
hazretin nasihatinden imtina'i uzerine Cenab-i Hak tarafindan bir itab vuku'u
idi. Halbuki Resul-i Ekrem hazretleri nev'-i beni-be§eri tarik-i Hakk'a ve ken-
di dinine da'vetle rmikellef ve be§er dahi kendi sultanlan olan Resul-i Ek-
rem'in dini uzerine olmak lazim idi. Bu ma'nanin tahakkukuna, mukteza-yi
zamana tebaan muhalefet buyurmus. olan Resul-i Ekrem hazretlerine itab-i
ilahi vaki' olduguna isareten, bu beyt-i §erifde bu sure tahslsan zikir buyrul-
mu§tur. Ya'ni "Raiyyet ve tebea sahin dinini ve tarikim tutarlar. Zira kendisi-
ne "Abese ve tevella" sure-i §erifesi ile kendi dinini ve tarikini tebligden yiiz
gevirdigi igin itab vaki' olan Sultan-i be§er (s.a.v.) hazretleri ^ '> ^ J* ^-lji
Ya'ni "Nas hukiimdarlarimn dini iizeredirler" buyurdu demek olur.

•k-^ij. j *y. cJj dk OL* ji OjjT OL4* ^i ijj\j ^i. y>

74. Uier hir yar hir misajir intihab etti. iS^lrada hiri iri ve nazirsiz iii.

Resul-i Ekrem hazretlerinin misafirleri taksim hususundaki teklifi uzerine
ashab-i kiramdan her birisi doyurabilecegini goztine kestirdigi bir misafiri sec-
ti ve evine goturdu. icierinde pek iri viicutlu ve govdeli birisi var idi ve irilik-
te emsali yok idi.

iji j»Ij>- jJJl y>r J^v~« ji JJU ijj \j jl U S C-ib ( _ r *>«-> |t— =r

75. Dri cisim tutarii, onu himse goiiirmeii. [KacLehaehi tortu gwi mesciaae
kaUi.

"Dahm", 50k etli ve ciirmu azim olan demektir; masdan "dihm" gelir (Ak-
rabii'l-Mevarid) . Ya'ni "0 misafirlerden birinin cismi pek iri ve gok enli ve
mulahham idi. Fakr-i hal icmde bulunan ashab-i kiramin hicbirisi onu doyu-
ramayacagim anladigi igin ahp evine goturemedi. Bu cesimii'l-ciisse kafir ka-
dehin icinde kalan tortu gibi mescid-i nebevide kaldi."

O

MESNEVf-1 §ERtF SERHi / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

76. Uaktaki cumleden fieri kaldi, uMustafa onu gotiirdii. Siiriide siit verici ye-
di ke$i var idi.

Vaktaki o iri cusseli misafir ashab-i kiramin intihabindan arda kaldi, onu
Mustafa (s.a.v.) hazretleri alip hane-i saadetlerine gotiirdii. Siiriide yedi aded
siitlii kegi var idi.

d\y>- C^J iS^J O-L^ji j# d\ji iJJoiji <ol>- -JL> *£

77. ZKi, ke$iler sofra vakti i$in sagmak iizere evde olur idi.

siitlii kegiler sofra ve taam vakti igin sagilmak iizere suriiden eve geti-
rilmis. olurlar idi.

78. kitlik habasi olan lie ibn Quz, ekmecji ve taami ve o her yedi keg.inin
sutiinii yedi.

"Bu-kaht", "kitlik babasi" demektir ki, evdeki yemekleri bitirip ev halkini
kitliga giriftar eden misafire mahsiis bir lakabdir. "Oc", Nuh (a.s.) zamanin-
da yasadigi rivayet olunan gayet uzun boylu ve doymak bilmeyen bir sahsin
ismidir. "Uc ibn Avk" derler (Giyasu'l-LugaQ . "Guz", Turkler'den bir taifedir
ki Sultan Sencer zamaninda Horasan'a tecaviiz edip memleketin hiikiimdan-
ni esir etmisler ve orada icra-yi hiikumet etmislerdir. Gayet vahsi ve kan do-
kiicii bir taife imi§ler. Misafirin "Oc" ismindeki sahsa tesbihi gok yemesinden
na§idir. "Guz" taifesi efradina tesbihi de tab'inda vah§et olmasindandir.

79. Ghl-i heytin fiepsi hism-aliid oldular. JiLira hepsi ke$inin sutiine tama' edi-
ci iiiler.

"Alii", "alude"nin muhaffefidir. "Hism-alude", vasf-i terkibidir, "ofkeleni-
ci" demektir. Ya'ni, "Misafirin evdeki taamlan ve siitii bitirmi§ olmasindan
dolayi Resul-i Ekrem hazretlerinin ehl-i beyti ofkelendiler. Zira hepsi keginin
sutiine muntazir idiler ve ba§ka gida da yok idi."

80. TSir ohur mi'deyi davul gibi yaph. On sekiz adamm kismetini yalniz yedi.

AHMED AVNt KONUK

"Tabl-har", gok yiyici ma'nasinadir. Zira yemeden ve igmeden onun karni
davula benzer. "On sekiz" adedinden murad, tahdid degildir, bu adamin 50k
yedigini tefhim igindir (Sultan Veled hazretleri). "TablT'deki ya, vahdet igindir;
zaruret-i §iirden dolayi "har"a (ji_^) takaddiim etmistir. Ash (isj>y>- JJ») ol-
mak lazim gelir, "bir obur" demek olur. Ya'ni, "Bir obur olan misafir mi'desi-
ni davul gibi §i§irdi, birgok adamin yiyecegi taami yedi."

81. ^atmak vaktinde gilti ve odada oturdu. Sonra cariyecik ofkeden kapiyi
haflladi.

Obur misafir uyku vaktinde kendisine gosterilen odaya gidip oturdu ve
hane-i saadette bulunan cariyecik dahi yiyecegimizi yedin, bizi a? biraktm di-
ye ofkelenerek odamn kapisim bagladi.

82. r Di§artdan kapimn zincirini hirakh. 2%ra ondan ofkeli ve derdli idi.

Cariye kapimn disansindan zincirini halkaya gegirdi ve kapiyi igeriden agi-
lamayacak bir surette kapatti. Zira cariye misafirin gok yemesinden ofkeli ve
ag kalmasmdan derdli idi. Bu kapamayi ona bir ceza olmak iizere yapti.

83. Uaktaki kafire yece yansinda sabah vaktine kadar lakaza ve kann agrist
geldi.

"Takaza", def-i tabiiden kinayedir.

84. Oiendi do$eginien kapi tarafina acele etti. Uaktaki elini kayvya koydu,
hagh huldu.

Def-i tabii igin do§eginden kalkip kapi tarafina ko§tu, kapiyi agmak iste-
digi vakit di§andan baglanmis. bir halde buldu.

jL Aii d\ X^J $y>- j 9y 9y jl~* aL>- Jl >^ <cL>- OiLiS ji

85. tedbir yapici kapiyi agnakta tiirlu tiirlii tedhir yapii, halbuki acik olmadi.

Q

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

misafir igeriden kapiyi agmak igin tiirlii tiirlii gareler bulmak igin tepin-
di ve ugragti durdu, bir tiirlii o kapi agilmadi.

86. Tahaza iahaza iizerine hane dar oldu. hayran ve adz ve hi-hu§ haldi.

"Kaza-yi hacet sikintisi birbiri arkasina onu tazyik etti. Bu sikintidan
dolayi evin igi ba§ina dar oldu. Ne yapacagini bilemeyerek hayrette kaldi
ve aciz oldu ve kendinden gegecek bir hale geldi." "Deng", burada "bihu§"
ma'nasinadir.

87. O iedhir etti ve uykuya surtundii. ^ULyhuda hendisini viranede gordii.

"Haziden", surttine surtiine yiiriimek ma'nasinadir. Ya'ni, "0 misafir son
bir gare olmak iizere kendisini sikti ve zor ile ve tekelluf ile uykuya daldi.
Rii'yasinda kendisini viranede gordii." Zira ehl-i nefs olan kimselerin gordii-
gii rii'yalann pek gogu kendi fikir ve halinin aksidir.

88. Jcira hi, onun hahnnda virane var idi. ^uyada dahi onun manzan ora-
ya oldu.

"Zira def'-i hacet tazyiki altinda bulunan misafirin hatinnda bir virane ha-
yali var idi. Rii'yada dahi onun mahall-i nazan bir virane oldu." Ma'lumdur
ki hadis-i serifde o>i £i f >Ji ya'ni "Uyku oliimun kardesidir" buyrulur. Diger
bir hadis-i §erifde dahi jj^ oyy ur j oyy oy^~- ur ya'ni "Ya§adiginiz gi-
bi oliirsuziiz ve dldiigiiniiz gibi ha§rolursunuz" buyurulmu§tur. Binaenaleyh
insan uyamklik halinde ne fikir ve hayal sahibi ise rti'ya aleminde de o fikir
ve hayali goriir. Bunun gibi dunyada ne hal ve sifat iizerine yasamakta ise
oldiigii vakit berzahda dahi o hal ve sifat iginde kalir.

89. Uahiahi hendisini halt hir viranede gordn, o derhal muhtag oldugu gibi pts-
ledi.

"Vaktaki o misafir rii'yasinda kendisini nasdan hall ve tenha bir viranede
gordii, derhal ihtiyaci vech ile pisledi." "Riden", kaza-yi hacet etmek demektir.

AHMED AVNt KONUK

90. HXyandi ve o yatagi pislik dolu goriu.. Dzhrabdan Hvvane oliu.

91. Topra|in ortmecligi boyle riisvayliktan iolayi onun i$inden yiiz huru$ zahir
oliu.

"Huru§", burada "feryad" ma'nasmadir. "Hak-pfis", satir ve ortiicu ol-
makdan kinayedir. Ya'ni, "0 misafir kendisinin bu rezaletini higbir ortucii ve
setr edici sey olmadigi igin ne yapacagim bilemedi ve icmden feryadlar ve iz-
tirablarba§gosterdi."

92. r Deai: Hr Benim uykum uyaniklt^imdan beteriir. Jlua bu tarafta yerim ve
o tarafta -pislerim."

j£ j*i jX>\ j\£ aS" Ob^Jl jj? I j Ij_^j I j i j L ff t <-&i

93. CMezar dibinAe olan kafir aibi nr Ua siibur, va siibur!" diye bagmr ill.

"Siibur", helaklik demektir. "Va suburaT'daki elif nida igindir. "Va", tees-
siif ve hasret makaminda olan nidadir. "Va subura!", "ey helaklik, nerede-
sin!" demek olur. Ya'ni, "0 misafir kendi rezaletini gordugii vakit helak ol-
mayi ve yok olmayi temenni ederek va siibura! va subura! diye baginr idi."
Nitekim kaflrler mezann ka'nnda ya'ni hayat-i berzahiyyede diinyada inkar
ettikleri hayat-i uhreviyyenin varligini gordukleri vakit yok olmayi temenni
edip boyle nida edeceklerdir. Onlann bu hali sure-i Ingikak'taki ilur 'jj\ ^ uf,
\'j£ Jc'Z'SJJ »£>t\j 3 (in§ikak, 84/10-11) ya'ni "Ve amma kitab-i a'mali ar-
kasindan verilen kimse, keske helak olup yok olaydim! diye temenni eder"
ayet-i kerimesinde beyan buyrulur. Ve keza sure-i Furkan'da da boyle buy-

rulur: \jk \j£ Ijpjlj l'jb-1 j \jj ' f '_^l y!« U fjjl' 'JJLa \y>\ 'c&jL \Z~J> U& (&* IjiJl \a\j

(Furkan^ 25/13-14) ya'ni "Kaflrler azab matiallinden dar bir yere atildiklan
vakit orada helaklerini isterler. Onlara denilir ki: Bu gunde bir helaklik iste-
meyin. Qok cok helak ve yok olmak isteyin!". Ba'zi nushalarda ikinci misra'
jy^, jjj oi>ir A^ib^rsuretinde vaki'dir. "Nitekim kaflrler niisur giiniinde he-
laklik diye baginrlar" demek olur. Ba'zi nushalarda da jj* j*i ji oiyif ob- y^ »
vaki'dir, hepsi bir ma'nayadir.

Q

MESNEVl-I SERtF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

ji dh\j dzVi>f jl JuTjj IJ j~*j <_~i jA Sj5> ^ *£ Jazz*

94. CTVe vakit bu gece tamam olur, a$ilmaktan kapmin sesi zfihir olur diye mun-
tazu idi.

"Ser siiden seb", gecenin bitip tamam olmasindan kinayedir. Ya'ni, "Ya-
tagi telvis eden bu misafir, ne vakit gece tamam olur da agilmak sebebiyle ka-
pimn sesi zahir olur diye bekleyip durur idi."

95. Ta ki o yaydan bir ok gtbi kag.sin, ia ki onu hi$ kimse boyle gormesin!

Ya'ni, o bekler idi ki kapi acilsin da yaydan gikan bir ok gibi kacsm ve onu
hicbir kimse bu hal-i rezalet iginde gormesin!

96. \Kissa coktur, kisa ediyorum. kam a^-ildi, derd ve gamdan kurtuldu.

Ya'ni misafirin o geceki iztirabinm hikayesi goktur, kisa kesiyorum. Niha-
yet odamn kapisi agildi, o misafir de derd ve gamdan kurtuldu. Ba'zi nusha-
da f. j ij3 j\ yerine ^ j ^Waki'dir. "Nihayet gamdan kurtuldu" demek olur.

Mustafa (a.s.)m misafire oda kapisini acmasi ve o acicinin

hayalini gormesin ve utanmasin da serbestce disariya gitsin

diye kendisini gizlemesi

97. CM,ustafa sabah geldi ve kamyi a$h. Sabahleyin o gumraha o yol verdi.

Vaktaki sabah oldu, Server-i alem Mustafa (a.s.) gelip odamn kapisini ac-
ti ve sabahleyin erkenden o hazret, o yolunu sasirmi§ olan kafire yol verdi.

AHMED AVNi KONUK

98. uMustafd ka-piyi agii ve aizlendi, id hi o muiield uiangan olmaya!

Mustafa (a.s.) Efendimiz odamn kapisim acmakla beraber boyle bir mih-
nete ve sikintiya mubtela olan misafir zat-i §eriflerinden utanmamak igin
kendilerini gizledi.

99. Ta ki o di$ariya scrhest aide, id ki kapiyi a$anin arkasmi ve yuzuriu aor-
meye!

100. ^J« fetr fet/ire arkasinia nihdn oldu, ya ondan onu Uiudd'mn idmam ort-
mu§tur.

Resul-i Ekrem hazretlerinin gizlenmesi, ya bir maddi seyin arkasina saklan-
mak suretiyle vaki' oldu veyahud Hak Teala, o hazreti misafirin nazanndan
etegini ortmek suretiyle vaki' oldu. "Hakk'in etegT'nden murad, "Settar" ism-i
sertfinin eseridir. Bu ma'nevi bir ortiidur, bu ortiinun mahiyetini ve hakikatini
maddiyat ile ta'rif etmek mumkin degildir. Nitekim maddiyat aleminde bile he-
nuz sirn ve hakikati anlasrimayan §eyler goktur. Mesela manyatizma maddi-
yat aleminde zahir olan bir eserdir. Fakat kunhunii ve hakikatini ta'rif etmek
mumkin degildir. Bu gibi ahval evliya-i muhakkikin indinde vaki'dir. ,

Nitekim NefeMtii'l-Uns'te Hiiseyin bin Hameviyye menkibesinde soyle
bir hadise menkoldiir: Ebu Cafer el-Harrar dedi ki: "Ben bir cemaatle Hasan
bin Hamevi'nin meclisinde oturmus idim. basim oniine egmis idi. Ansizin
bir sayha atti ve o sayha ile bizim gozumiizden kayboldu. Birbirimize bakis-
tik. Us gun onu gormedik. tic, gun sonra gordiik ki, mescid kapisirtdan igeri-
ye girmekte idi. Rengi degismisti. Heybetinden kimsenin soz soylemeye me-
cali olmadi. §eyh Ebu Abdullah Haflfe bu halin ash nasil oldu, diye sordular.
Cevaben dedi ki: yerinden gitmedi, fakat onun iizerine bir libas orttuler ki
o libas ile gozlerden kayboldu."

101. Sillahlin] hoyasi yah mestur eder. ndzir iizerine hir hi-^un -perde pej/-
dd eder.

*$%&>

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CiLT • MESNEVl-5 •

"Sibga", boya demektir. "Teniden", burada "peyda etmek" ma'nasinadir
ve bu masdann miiteaddid ma'nalan vardir, nitekim sirasi geldikge beyan
olunmu§tur. "Allah'in boyasi"ndan murad, sifat ve esma-i ilahiyyedir. Ya'ni,
"Allah Teala'mn sifat ve esmasi ara sira Settarlik ile zahir olup orter. bakan
kimsenin gdzune ta'rife sigmayan bir perde peyda eder."

102. Uiatta keniinin yamnda hasmi gormez. Uialik'in kudreti onion ziyade-
iir, ziyadel

Nitekim Resul-i Ekrem hazretleri Mekke-i Miikerreme'den hicret buyur-
duklan gece Kureys. kafirlerinin muhasarasi altinda bulunan evden Hz. Ebu
Bekir es-Siddik (r.a.) ile birlikte giktilar. u- j^ii- 'j*'j iL. '^>j ^ ^ uWj
jj'jJ^ S/ j^i ',Jt CiMi (Yasin, 36/9) Ya'ni "Biz onlanri onleririd'en've arkala-
nndan sed yaptik. Binaenaleyh onlan orttuk, onlar gormezler" ayet-i keri-
mesini okuyup kafirlerin arasindan gegti, higbirisi onlan goremedi.

J«>j OUy iji £JU cLA-J J~^ J 1 ^ 1 -^(jr* ls^^*

103. <y\iusiaja onun gece ahvalini goriii. jakai 'JZ.abb'inin fermani mani idi.

Mustafa (a.s.) Efendimiz gece vakti o misafirin ahvalini ve lztirabini bu-
lunduklan mahalden gdrmekte idi. Fakat onu o sikintidan kurtannak igin Rab
binin emr u fermani mani' olmus. idi; ve emr-i ilahi ile onu o halde birakti.

104. %a ki habttan evvel bir yol aca, ia o fezahattan bir kuyuya du$meye!

"Habt", kelimesinin miiteaddid ma'nasi vardir; burada "gece vakti nere
ye gittigini bilmeksizin kor gidi§i gibi bastigi yeri gormeyerek gitmek'
ma'nasinadir. Ya'ni "Resul-i Ekrem hazretlerinin gece vakti kapiyi agmama
si ona rahmet-i ilahiyye nev'inden idi; ve ona kapiyi agsa karanhkta firlayi{
hane-i saadetten gikacak ve bastigi yeri gormeyerek gidecek idi; ve belki d<
o yaptigi fezahat ve riisvayhk yiiziinden gece karanliginda bir kuyuya d<
dii§;ebilecekidi."

105. {Jakat htkmet ve emr-i asumani var idi, tahio hendisini oyle gore 1 .
^^

AHMED AVNt KONUK

Gece kapimn agilmasinda o misafir kendisini o miilevves hal iginde gor-
memek igin hikmet-i ilahi ve emr-i asumani var idi.

106. Qoh. adavetler variir ki o dostluh olur. Qok harabhklar var&u ki o mi'mar-
lik olur.

Zira gok diismanliklar vardir ki, sonunda dostluga mubeddel olur. Nitekim
Hz. Omer (r.a.) Resui-i Ekrem hazrederinin viicud-i saadetlerine su-i kasd igin
gikti; ve onun bu kasdi ve diismanhgi dostluga mubeddel oldu. Ve cenab-i pir
efendimiz bu ma'nayi FihiMa Fih'in 43. fashnda §6yle buyururlar:

"Hz. Omer yahn kilig mescid-i nebeviye tevecciih etti. sirada Cebrail
(a.s.) vahiy getirdi: "Ya Resulullah, iste Omer miisluman olmak igin geldi.
Onu yamna al!" dedi. esnada idi ki Hz. Omer mescidin kapisindan igeriye
girdi; ve nurdan bir ok Mustafa (a.s.) Efendimiz canibinden gikip kalbine sap-
landigim asikare gordii.- Bir na'ra vurup blhus. olarak dtistu. Caninda bir mu-
habbet ve a§k zahir oldu ve §iddet-i muhabbetten Hz. Risaletpenah'in kapi-
sinda eriyip mahvolmak istedi ve: "Ya Nebiyyallah bana iman arz buyur ve
o kelime-i miibarekeyi soyle, ben isiteyim!" dedi. Ve miisluman oldukta dedi
ki: "§imdi yahn kilig senin viicud-i mubarekine kasda gelmis. idim. Bundan
sonra onun kefareti olmak iizere senin hakkinda her kimden senin san-i se-
rifine naklsa veren bir §ey isitir isem filhal ona aman vermeyeyim!" Ve keza
gok harabhklar vardir ki sonunda ma'murluga sebeb olur.

107. liir fuzul, fislik iolu olan yaiugi kasien ZR.esul'iin huzuruna getirdi.

"Fuzul", ma'nasiz is yapan ve soz soyleyen kimseye derler, Tiirkge'de
"geveze" demek olur. Ya'ni, "Hane-i saadette bulunan bir geveze hizmetgi o
yatagi kasden Resul-i Ekrem hazrederinin huzur-i serifine getirdi."

108. 'Tieli hi: "Senin misafirin hoyle yapmistir, gor!" iSMemlerin rahmeii hir
tebessiim buyur&u.

miilevves yatagi getiren hizmetgi Resul-i Ekrem hazrederinin o misafi-
re hiddet buyuracaklanni zannederek: "Ya Resulallah, gor ki senin misafirin

^^

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

bu gece boyle bir rezalet yapmi§tir!" dedi. Halbuki "aJwu *U-j Ui '^uLj' l.j (En-
biya, 21/107) ["Biz seni ancak alemlere rahmet olarak gdnderdik"] ayet-i
keiimesi mucibince viicud-i §erifi alemlere rahmet olan Server-i alem Efendi-
miz hiddet buyurmak §6yle dursun, bir de tebessiim buyurdular.

109. Iluyurdu ki: "O mitharam huraya onume aetir, id ki hepsini kendi elim
He yikayaytm!"

"Mithara", ism-i alet olup igine su konulan ibrik ve sairedir, alet-i tathir
demektir. Ya'ni, "Resul-i Ekrem hizmetginin sozune veyahud misafirin hali-
ne giilmekle beraber hizmetgiye buyrudular ki: "Su kabini buraya huzuruma
getir ki, bu pislikleri kendi elim ile yikayayim!"

110. Diet hir kimse stcradi ve dedi ki: n< Hizim canimiz ve cismitniz iSftllah
[no] . . i , , ,»

if in. sana kurban olsun:

111. nr Bu pislifli hiz yikayalim, sen birak! 'Bu iislub elin isidir, flonliin defiM"

Ya'ni, hane-i saadette bulunanlann hepsi yerlerinden sigrayip dediler ki:
"Bizim canimiz ve cismimiz ve suretimiz ve ma'namiz Allah igin sana kurban
olsun! Bu pisligi biz yikayalim. Zira bu gibi mulewesat-i maddiyyeyi temiz-
lemek uslubu, kesif ve maddt olan ellerin i§idir. Latif ve ma'nevi olan gonliin
i§i degildir! Ya Resulallah, senin vucud-i §erifin ise latif ve ma'nadir ve goniil
hukmiindedir."

112. "By JZe-amruk, Uiak sana "amr" ta'hir etti, hinaenaleyh halife yapti ve
kursu iizerine nashetti."

Bahru'1-Ulum ve imdadullah (k.s.) kendi §erhlerinde buyururlar ki "Ey
Le-amriik" hitabi Resul-i Ekrem efendimize "Bunu biz yikayalim!" diyenle-
rin hitabidir. Ya'ni "Ey metbuumuz olan nebiyy-i zi§an, senin hayatina ye-
min ederiz, muhakkak Hak Teala Kur'an-i Kerim'inde sure-i Hicr'de JjU3
Oj^JJ r££- g^ r^'I (Hicr, 15/72) Ya'ni "Ey habibim, senin hayatina ye-

© "

AHMED AVNi KONUK

mm ederim ki, muhakkak bu Lut kavmi dalaletlerinde mtitehayyirdirler"
ayet-i kerimesinde sana "hayat" ta'bir etti ve kendini senin hayatin kildi.
Zira senin bekan, beka-yi Hak'tir. Ve bu ma'nada sebeb budur ki, yemin
ancak Hakk'in hayatina ve zatina yakisu. Zira gaynn omriinun bir i'tiban
yoktur; ve Hak icin zeval dahi yoktur. Binaenaleyh senin igin zeval olmaz;
ve Hak seni kendi halifesi yapti. Halifenin hayati ve bekasi miistahlifin ha-
yatinin aymdir. Zira Hakk'in zati kendi esma ve sifatiyla halifede zahir ol-
mustar."

Ve diger sarihler "Ey Le-amriik" hitabini kelam-i Hakk'in nakil ve hika-
yesinden addederler. Ve ma'nasim da boyle beyan ederler ki: "Hak Teala "Le-
amriik" kavl-i serifinde sana "amr" ta'bir buyurdu ve senin omriine yemin
etti ve seni "amr" ile yad etti; Ve adet-i Arab budur ki gayet aziz ve muhte-
rem olan kimsenin omriine yemin ederler. Binaenaleyh boyle yemin son de-
rece izzete delalet eder. Imdi seni kendi halifesi yapti".

Halbuki hafi degildir ki bu ma'na tekelliifdur. Zira hilafet, halifenin iize-
rinde Hakk'in fer'i oldugundan hilafetin ve son derecedeki izzet ve ihtiramin
aralanndaki alaka anlasilamaz.

^r u o-i ur^ur* ^-"^ y" ^yx (**Ols* y ^-^ <j\j>. I*

113. nr Biz senin hizmeiin i$in yasiyoruz. CNiademki sen hizmet ediyorsun, o
hdlde hiz neyiz?"

114. TZuyuriu ki: "Oral hiliyorum, velakin bu bir saaitir ki, bunu yikamakta
ken&imcehir htkmei vardir."

Resul-i Ekrem hazretleri onlara cevaben buyurdu ki: "Bu soylediklerinizi
biliyorum. Fakat bu saat bir saattir ki, bu rmilewesati bizzat yikamakta bir
gizli hikmet vardir."

115. uMuniazir ol&ular, deiiler ki: nr Bu 'CPeyaamber'in soziidiir, nihayet zahir
gele ki bu esrar neiir?"

Resul-i Ekrem'in "Bunda hikmet vardir" buyurmasi iizerine yikamak em-
rine tesebbiisten vazgecip, "Bu Resul-i Ekrem'in sozudur, bakalim bunun
icinden ne gibi sirlar zuhur edecektir", diye beklediler.

9

MESNEVl-1 SERfF SERHI / IX. CILT • MESNEVl-5 •

116. O bu pislikleri cidd ile yikar idi. Uiassaten DiahK'in emrindendir, tak-
lid ve riya degildir.

Resul-i Ekrem hazretleri o misafirin pisliklerini kemal-i ciddiyetle yikar idi.
Cunkii boyle yapmasi Hak Teala hazretlerinin emr-i hususisi icabindan idi.
hazret bu fiili hiisn-i ahlak sahiblerine taklid igin veyahud halka bir tevazu'
gosterisj yapmis olmak igin degil idi.

yl y C~0\3- C— ~A L^Jji O ytj y \j jjp C-ii ^4 l Xii O

117. JLira onun kalbi derdi ki: n< ~Bunu sen yika ki, burada kat kat hikmet
vardirl"

Ya'ni, Resul-i Ekrem hazretlerine bu iste vaki' olan emr-i hususi-i ilahi ve
vahy-i rabbani melek vasitasiyla degil idi, vahy-i kalb ile vaki' olmus idi.

Jj>I c-s-Lv 01 jJ ^*>LJI «u!p ^iija.^A '4jU«j OU^-4 01 dJJjS' fyrj s-^

Mustafa (a.s.)m hanesine misafirin riicu' etmesi sebebi. O saatte

geldi ki, Mustafa (a.s.) hazretleri, onun miilewes olan yatagmi

kendi miibarek eliyle yikardi; ve onun utanmasi ve elbisesini

yirtmasi ve onun kendi nefsine ve kendi haline feryadi ve zariligi

J'jij- J 1 ^~i£ J I j oT-bi tyj jl5*iL Ju ( J^J^ \j Jails'

118. [Kajircic)in yadicjar bir heykeli var idi. Onu cjaib flordu ve o kararsiz oldu.

119. 'TWi: "0 oia kiben yer tuttum, heykeli orada habersiz hirakhm."
^^

P^ AHMED AVNt KONUK

Ya'ni, hane-i saadette gece misafir kahp yatagmi berbat eden kafircigin ya-
digar bir heykeli var idi. Kemal-i hacaletle hane-i saadetten kagtigi sirada bu
heykelini kaybolmus. gordu ve lztiraba du§tii; ve onu aramak mecburiyetinde
kaldi. Dedi ki: "Bu heykeli mutlaka ben gece kaldigim odada dii§urdum."

120. Qer$i onun uianmasi var idi; ve onun utanmasini hirs cjotiirdu. ZHirs, e\-
derhadir, kugiik bir sey degildir.

Ya'ni, o misafir geceki halinden dolayi hane-i saadete doniip heykelini
aramaga utaniyordu. Velakin heykelin hirsi utanmasina galib geldi. Zira hirs
bir ejderhadir, kiigiik bir §ey degildir. Utanmak gibi birtakim iyi seciyeleri
kahreder.

121. Uieykel arkasindan acele iMustafa nm evine hostu ve onu gordu.

"Vixsak", ev demektir. Binaenaleyh misafirin hirsi galib oldugu icjn hey-
kelinin arkasindan acele Mustafa (s.a.v.) hazretlerinin hane-i saadetlerine
kosta ve o hazreti gordii,

122. DCi, o JTiUah'in eli o visligi ?icm bizzat giizel yikiyor idi hi, hotu gozlii on-
dan uzak olsun!

Bahru'1-Ulum hazretleri bu beyt-i §erifin §erhinde §6yle buyurur: "Kud-
ve-i muhakkikin §eyh-i Ekber hazretleri buyurdu ki: "Allah'm eli", suret-i
Hak ve suret-i halktan ibarettir; ve suret-i alem mazhar-i esma ve sifattir; ve
suret-i Hak esma ve sifati cami' olan Hakk'in zatidir. Hak Teala Adem'i bu
iki el ile ibda' buyurdu." Ve keza Hz. §eyh-i Ekber "iki el"i esma-i celal ve
cemal ile tefsir buyurdu. Ve §eyh Muhibbullah(?) (k.s.) Fusus gerhi'nde bu-
yurdular ki: Hakk'in sifati ve sureti arasinda zahiriyyet ve mazhariyyetden
ba§ka fark yoktur. Hz. Mevlana (k.s.) bu ma'naya binaen Resul-i Ekrem
hazretlerine "yedullah" ta'bir buyurdu. Zira Server-i alem Efendimiz'in zat-i
mubarekleri suret-i Hak ve suret-i alem arasini ve esma-i miitekabiliyyeyi
cami'dir." Diger §arihler, bu beytin ma'nasim boyle yazmi§lardir: "Resul-i
Ekrem hakkinda Hak Teala ^.-C' 'Sj M % (Fetih, 48/10) ya'ni "Allah'in eli

C £P#>

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

onlann ellerinin fevkindedir" buyurdu. Ve onun elini kendi eli gibi tuttu. Bu
ma'na bir nev'i te'vildir ve a§agi bir sozdiir."

123. Onun heykeli hahnndan gitti. Onda hir kan^ikkk zahir oUu, yakasini yirth.
Heykelini aramaya gelen bu misafir, Resul-i Ekrem'i bu vaziyette gorun-

ce pek ziyade sevdigi heykel hatmndan gitti. Batimnda bir kan§iklik zahir ol-
du. Bu kari§ikhgin eseri zahirine de sirayet ederek elbisesinin yakasini yirtti.

124. ihi elini yuziine ve hasina vururdu. 0(.ajasini da duvara ve hapiya vu-
rurdu.

Ya'ni, onun batimndaki karga§ahk §iddetle zahirinde de hiikum siirdii ve
biiyiik bir cezbe iginde oldugundan elleriyle ba§ina ve yiiziine vurur ve kafa-
sini da duvara ve kapiya vururdu.

125. Oyle hi onun hurnundari ve hasindan kan revan oldu; ve o Server ona
merhamet etti.

misafir o derece doviindu ki burnundan ve ba§indan kan geldi; ve onun
<bu haline Server-i alem (s.a.v.) Efendimiz merhamet buyurdu.

126. Otafir "6y nas korkun!" deyici oldugu halde na'ralar vurdu, halk onun
uzerine toplandu

misafir bir taraftan boyle dovuniir, bir taraftan dahi: "Ey nas, ben akli-
mi ve muhakememi kaybettim, benden korkun, size bir zaranm dokunma-
sin!" diye de na'ralar vururdu. Onun bu hal-i acibini goren halk peyderpey
etrafina toplandi.

jt jy^- <s\£ *—* j. jl ■» j^' j-* S^tj ^ ^ s* J J 1 J J<_r*

127. *6y akdsiz has!" diye hasina vururdu. "By nursuz gogusl" diye gogsiine vu-
rurdu.

"Ber", burada "gogus" demektir. Ya'ni, o kafir: "Ey akilsiz ba§, su tekzib et-
tigin zat-i miibarekin hal-i §erifine bak da ibret al!" diye ba§ina vururdu. "Ey

Q

Sfp 3 " AHMED AVNt KONUK

nur-i irfan ve zekadan mahrum olan sine ve kalb, bu izzet ve azamet-i niibiiv-
vet igindeki tevazu'u gor de nur-i iman ile munewer ol!" diye gogsiine vururdu.

ox* jj*- c^ y J 1 c ~* j^—v^ uyj J 5 " ' <j\*f ji */'^ •>**—

128. O secde ederdi, derdi hi: "6y zeminin kullu, hu hakir olan cuz' senden
uianmishrl

"Mehin", hor ve zelil demektir. "Zemin"den murad, mezahir-i esma ve si-
fat-i ilahiyye olan alem-i kesafet ve surettir. Resul-i Ekrem Efendimiz bil-
ciimle sifat ve esma-i ilahiyyenin mazhan olduklanndan bu mezahir-i kev-
niyyenin kulliidurler; ve sair nas ise esma-i muteferrikanin mezahiri olduk-
lanndan bu kiilliin ciiz'udurler. Fakat ehl-i gafletin ne kiilden ve ne de
ciiz'den haberleri yoktur. Cuz'iyyetleriyle beraber her birisi kulliyet da'vasi-
na kiyam ederler. Ya'ni, "0 misafir huzur-i Risaletpenahi'de secde edip yu-
ziinu topraklara sererek derdi ki: "Sen bu alem-i suretin kiilliisun, benim gi-
bi hakir ve zelil olan bir ciiz, bu anda senin huzurunda utanmis. bir halde!"

c5> j C^j j ,Jlfe f j^s- *? CS uU j* 1 t^ J* ^ y

129. "Sen ki kullsiin, O'nun emrine hazi'sm. ^Ben hi ctiz'um., zalim ve $irhin
ve azginim.

"Sen zeminin kiillu oldugun halde yine hazi' ve mutezellilsin. Ben ise ciiz'
oldugum halde zalimim ve fiilim girkindir ve emr-i Hakk'a kar§i serke§im ve
azginim!"

130. "6en- hi kullsiin. hor sun ve lerzansin. lien ki cuz'um, hilafda ve sehak-
[130] i » ■ ■ J

dayim.

"Sen zeminin kullu oldugun halde miitevazi'sin ve aleak goniillusun ve
Hak'tan titreyicisin. Ben ise ciiz', oldugum halde kull olan sana kar§i muha-
lefetteyim ve her iste senin online gecmekteyim ve seni begenmemekteyim."

131. Dier zaman uiizunu jojje $evirir idi, derdi hi: *6y cihanin kwlesi, yuztim
yoktur!"

misafir bu sozleri soylerken her an yuziinii goge gevirir ve alem-i ulvi-
ye miiteveccih bulunur idi de derdi ki: "Ey cihanin kiblesi olan Nebiyy-i zi-
§an, sana kar§i yiiziim yoktur, fikrimden ve halimden ve kavlimden ve fiilim-
den senin dniinde utanmis, bir haldeyim!"

MESNEVl-I §ERtF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

132. ^Uakiaki hidden haric iitredi ve girpinit, CMusiaja onu kendi yamna gekti.

Vaktaki batininda zuhur eden cezbe iizerine onun cismi haddinden ziyade
titredi ve girpindi, Mustafa (a.s.) Efendimiz onu kendi yamna ve tarafina gekti.

133. Onu sakin etti ve onu $okluk ok§adi; ve onun floziinii ach ve ona ma rijet
verdi.

Resul-i Ekrem hazretleri onun batininda tasarruf buyurup §iddet-i cezbe-
sini teskin etti ve onu ok§adi ve tatyib eyledi. Onun nefsinin ve aklinin go-
ziinii agti; ve ona fehim ve irfan verdi. Zira aglamadan giilme hasil olur.

134. ^ulut cujlamadik$a ne vakit cimen auler? Qocuk afllamadihga siit ne va-
kit cus eder?

Nitekim bulut aglar ve yagmurlanni doker. Onun aglamasindan gimenle-
rin gulmesi ve nesv u nemasi zahir olur. Ve keza gocuk aglar, anasinin me-
mesinde siit kaynar ve fi§kinr.

jJl£ fr-ob x*j 17 jfj^j *£ jjja -Ub,^ ojjj Si Jit

135. ISir giinluk cocuk, ?e/ifc olan dayeye erismek vein aglayayim diye yolu hilir.

Bir gunliik gocuk bile sefkatli siit ninesini ve murebbiyesini kendi yamna
celb igin aglayayim der ve siit ninesini celbetmenin yolunu bilir.

OlSolj j\ j^ ^.j^ji -*-*■> *£ Ol^ib *«ub aS' ^b^ y

136. Sen hilmez misin hi, miirebbilerin miirebhisi, aglamaksizm o hedava ola-
rak sutii az verir.

"Sen bilmez misin ki, rububiyet-i mutlaka sahibi ve miirebbilerin mureb-
bisi olan Hak Teala hazretleri, kul aglamaz ve miinacat etmezse, ilim ve ir-
fan siitiinii bedava olarak az verir." Bu beyt-i §erifden anlasUir ki, salik agla-
maz ve Hakk'a niyaz etmezse, gerek miitalaadan ve gerek sohbetten iktisab
ettigi ilim ve irfan az olur. Aglayip niyaz ederek "Rabbi zidni ilmen" (Taha,
20/144) ["Rabbim ilmimi arttir!"] demekicab eder.

^^

AHMED AVNl KONUK

j€i£ J^i jJm ijij, \j > J.jf \jk \£j j c-if

137. "Ue'l-yehku kesiran" huyuriu. ZKulak tut, ta hi ZKiraiflar'm fazlimn sii-
tii dfikiilsun!

Bu beyt-i serifde sure-i Tevbe'de olan ayet-i kerimeye islret buyrulur.
Ayet-i kerime budur bjlJC iyi? iL Syr \Jf i_£3j Vi ijk^Ji (Tevbe, 9/82)
Ya'ni "Kazandiklan sey'sebebiyle'ceza verilmekle az giilsiinler ve 50k agla-
sinlar". Bu ayet-i kerime hadd-i zatinda munafiklar hakkindadir. Fakat mu-
fessirler hiikmunun umumt oldugunu beyan ederler. Nitekim Hz. Fir efendi-
miz dahi bu hukmiin umumiyetine isaret buyururlar. Ya'ni, "Ey salik, Hak
Teala Kur'an-i Kerim'inde "£ok aglasinlar!" buyurdu. Bu ma'naya kulak tut
ve boyle yap ki, Fail-i Mutlak hazretlerinin fazl ve inayetinin sutti dokulsiin!"

138. liulutun ajjlamasi ve aiinesin harareti vardir. ^unyanin iiregi ancak bu
iki ivlik huk.iicud.ur.

"Tab", "taften" masdanndan emr-i hazirdir. "Riste", iplik; "riste-tab",
vasf-i terkibi olup "iplik biikucu" demek olur ki, "nazim olmak"tan kinayedir.
Ya'ni, "Bulutun aglamasi mesabesinde olan yagmur vardir; ve giinesm dahi
harareti vardir. Diinyamn diregi ancak bu iki nazimdir. Zira yagmur yagmasa,
kurakliktan nebatat yanar ve hayvanat kurakliktan helak olur; ve eger giine-
sin harareti olmasa tiirlu meyveler pismez ve cjceklerde renk zahir olmaz idi."

j*" 1 J ^j u^j* J (»— *■ is-***' ^ J* t -^ il J A* JJ~* ^^ £

139. Gger aiinesin harareti ve bulutun aoz yasi olmasa idi, ne vakit cisim ve
araz iri ve kalm olurdu?

"Cisim"den murad, alelumum madde-i esja ve "araz"dan murad, bu me-
vadd ile kaim olan sifatlardir. Mesela renkler alelumum arazdir,- ve bunlann
kesafetle zuhuruna sebeb giinesin ziyasi ve hararetidir. Zira giine§in ziyasi
menekse, givtdi, mavi, yesil, sari, turuncu, kirmizi olmak iizere yedi renkli-
dir; ve mesela bir cjcegin mavi goriinmesi kendisini teskil eden mevaddin bu
yedi ziyadan altisim gostermeyerek yalniz maviyi gostermesindendir. Diger
e§yanin renkleri de boyledir; ve hararet dahi bu ziyaya tabi'dir. Yagmurun
te'sirat ve fevaidi ise izahdan mustagnidir. Velhasil bunlar dunya dedigimiz
bu alem-i kesafetin nizamim te'mine vasita olmak iizere mahluktur. Cisim-
ler ve arazlar bunlardan ne§v ii nema bulur. Ikinci misra' Hind niishalann-

®

MESNEVt-t'SERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

da Ja-* j cJj u fUsd tsjut,/" suretindedir. "Ne vakit bizim ecsamimiz buyuk
ve kahn olurdu?" demek olur ki, mealen farki umumiyet ve hususiyetten
ibarettir. "Sitabr" (>-) yahud "sitebr" 0~-»), "kahn ve galiz" demektir.

140. 6ger tit hararet ve bu afilama asil olmasa idi, bu her dort fasti ne ma' mm
olur tat:

Eger giinesin bu harareti ve bulutlann bu aglamasi, dunyamn nizam iize-
re devrinde asil ve esas olmasa idi, ilkbahar, yaz, sonbahar ve kistan ibaret
olan diinyamn bu dort fash ma'mur olur mu idi?

Cenab-i §eyh-i Ekber Tedbimt-i Mhiyye' sinde bu fasillar hakkinda §6yle
buyurur: "Ilkbahar fash hem sicak ve hem rutubetlidir. Sicaklik ile ratibhk ha-
yatin tabiatidir; ve insamn nefs-i hayvaniyyesi muhakkak ilkbaharda hare-
ket etmek ve gezmek ve mesirelere teferriice gitmek ve tenezziih eylemek
icin ne§at bulur; ve bu hali herkes ilkbaharda kendi vucudunda hisseder. Zi-
ra bu haller bilciimle hayvanat ve nebatat hakkinda hareket-i tabiiyye zama-
nidir. iste nefs-i hayvaniyye hareket-i tabiiyye zamani olan bahar sebebiyle
ihtizaz eder. Yaz mevsimi sicak ve kuraktir; ve sicaklik ile kurakhk atesjn ta-
biatidir; ve cism-i insanide ihtiyarhk mukabilidir. Sonbahar soguk ve kuru-
dur, bu da vucud-i be§erde oliim tabiatina tekabul eder. Ve kis, zamani soguk
ve ya§tir. Bu da hayat-i insaniyyede tab'-i berzaha tekabul eder.

141. {jiinesin harareti ve cihanm bulutunun ajjlamasi mademki cihani latif
acjizli tuiar.

"Ho§-dehan", tebessumden kinayedir. Ya'ni, "Hararet ve yagmur madem-
ki diinyayi mutebessim bir halde tutuyor ve cayirlan ve cjmenleri hal-i tera-
vette bulunduruyor-,"

142. JTlkil aiinesini hararette tut! Qozii, yas parlatici bulut gibi tut!

"Binaenaleyh ey salik, sen dahi akil giinesjni tefekkiir harareti icinde tut
ve goz yasmi da aklin bu tefekkurati hararetiyle bulutlar gibi parlatici ve
dokiicii yap!" Malum olsun ki, insan diigundugu §eyde miistagrak olup bu
tefekkiiratin eseri cisminde zahir olur. Eger mahzun ve miinkesir olursa
goziinden ya§lar akmaga ba§lar. Nitekim bu ma'na sure-i Maide'de vaki'

AHMED AVNt KONUK

j^Ji j» \£)> Lj. ^jJi 'ja 'jkJ '^J\ J'j jjljJi J\ Jjjf u ijU- ii£j (Maide, 5/83)
ya'ni "Resul'e' nazil' olan §eyi dinfedikleri'vakit sen onlann gozlerinin
Hak'tan arif olduklan §eyden dolayi yastan ta§Ugini goriirsun" buyurulur.
Zira ki§i dinledigi seyin teessiiriinden aglayabilir. Binaenaleyh salik igin en
kestinne yol tefekkurdiir. Nitekim hadis-i serifde *±* &**■ «jU ^ ^ i*u Jjj
Ya'ni "Bir dem tefekkiir, yetmis sene ibadetten hayiriidir" buyrulmustur.

ij> j! t->l OU *£ \j Olj 01 jj>- *S *j>- JiU Oj^- CjX>\i, Ob^i |t-i^-

143. tSana kupttk focufc gibi aglayta goz lazvrrulir. ekmeyi ax ye ki, ehnek
senin suyunu floturiu.

Ey salik, sana kiicuk cocuklar gibi aglamak lazimdir; ve bu aglamak tefek-
kiir ile hasil olur. Mesela diisun ki cemadatin milyariarda bin nebat mertebe-
sine gelmez; ve nebatattn milyariarda biri hayvan mertebesine gelmez; ve
hayvanlann milyonlarda biri de insanhk mertebesini bulamaz; ve insanlann
yiizbinlerde biri idrak-i sellm ve akl-i tamm sahibi olamaz; ve akl-i tamm sa-
hibi olanlarm binlerde biri mebde' ve meadmi diisiinemez. Mebde' ve maadi-
ni dusunenlerin binde biri dogru yolu goremez. Imdi ey salik, vaktaki sen bu
meratibi gegip idrak-i hakayik derdine dustiin ve insan oldugun halde tab'an
hayvaniyet dairesinde yasadigini anladin, bu hal senin igin aflanacak bir hal
degil midir? Binaenaleyh hayvanhgin icabi olan yemek ve igmekle az mesgul
ol ki viicudundaki kesafet azalsin ve ruhun kuwet bulup kalbinde rikkat ha-
sil olsun. Eger boyle yapmaz ve yemek ve igmekle mesgul olur isen kesafet-i
viicudiyyen rikkat-i kalbe mani' olup sende bu tefekkiirattan goz yasi peyda
olmaz. "Adam sen de! Cenab-i Hak kerimdir, elbet bize de bir gun inayet
eder!" demekle omrixn beyhude geger. Zira senin bugunkii halin Hakk'in ina-
yeti oldugu halde onun kiymetini bilmedin. Seni insan yaptigi halde bu ni'me-
te karsi kiifran edip hayvanlik tab'ini ihtiyar ettin.

144. CMademki cisim aztk iledir, can dali yaprak dokiiculukte ve hazandadir.

Cismin gidasi cok oldugu vakit, can dali, sonbaharda agaglann yaprakla-
n dokuldugii gibi, kendi yapraklan mesabesinde te'siratini kaybeder. "Can
dali" ta'bir buyurulmasi, efrad-i beserdeki ruh-i insaninin ruh-i kiillinin per-
tevi olduguna isarettir. Ruh-i kulli bir "agac"a ve efrad-i beserin her birinde-
ki ruh-i insani de "dal"a tesbih buyurulmustur.

MESNEVU §ERfF §ERHi / IX. CtLT • MESNEVI-5 •

145. Teuin. azuji, canin azihsizligulu . Qahuk bunu eksiltmeh ve onu ziyade et-
mek lazimiir.

"Berg", burada "azik ve gida" demektir. Sultan Veled hazretleri bu beyti
§6yle izah buyururlar: "Cismaniyet ne kadar kavi olursa, ruhaniyet o kadar
zayif olur. Binaenaleyh ruh kavi olmak igin cismaniyetin ziyadele§mesi esba-
bini eksiltmek lazimdir."

cr^ J-* j- 3 J 3 j* j> ^ijji b " c? £j>. ijij oJ J»} ^ L^j* 1

146. tjAllah'a ikraz elin, \>u ienin azujindan karz ver! Ta ki ivazinia goniil-
le s-imen hitsin!

Bu beyt-i §erffde sure-i Muzzemmil'de vaki' \y& C'j iLi- (S) '*ui ijUjr,
aji jl* d jo*j ^ ^ ^SL^'u (Muzzemmil, 73/20) ya'ni "Allah'a karz-i hasen ile
ikraz' edih. Nefsiniz igin takdim ettiginiz §eyi Allah'in indinde bulursunuz"
ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Bu ayet-i kerimenin tefsirinde ulema-i za-
hir derler ki: "Karz"dan murad, Allah igin sadaka vermek ve mahm Hak yo-
lunda sarf etmektir ki, gerek dunyada ve gerek ahirette onun bedelini eda ve
ihsan eder. Ve ulema-i batin bu ma'na-yi zahiriden ba§ka diger bir ma'na da-
hi beyan edip derler ki: "Karz"dan murad, ki§inin viicud-i abdanisidir. Bu vii-
cud-i abdaninin huzuzunu Hak yolunda terk edip onu Hakk'a feda etmek
onu karz-i hasenle Hakk'a ikraz etmektir ki, Hak bu karzi viicud-i Hakkani-
sini vermek suretiyle oder. Ve diger taraftan ehl-i hakikat indinde "halka karz
vermek" hakikatte Hakk'a vermektir. Zlra halkin vucudu, Hakk'in Varhgin-
da ve viicudunda miitekevvin bir niimayi§ten ibarettir. Nitekim hadis-i kud-
side Musa (a.s.)a varid olan hitabda j~>& ^ c~>- ya'ni '"Aciktim, beni it'am
etmedin!" buyrulmu§tur. Kulun it' ami bu mertebe-i kevnde Hakk'i it'amdir.
Beyt-i §erifde hem ma'na-yi zahiri ve hem de bu ma'na-yi batiniye i§aret bu-
yurulur. Ya'ni, "Bu cismin gidasindan muhtag olanlara tasadduk ve infak et
ki, Hak Teala ona bedel senin kalbinde feyiz gimenleri bitirsin! Ve keza cis-
minin hazzim ve nefsini Hakk'a feda et ki, ona bedel olarak kalbinde mii§a-
hede-i hakaik gimenleri bitsin ve her §eyi viicud-i Hakkani ile goresin!"

147. ZKarz ver, lenin \>u lokmasmdan eksilt! Ta ki n J2a aynun raet"in yiizu

/inriinciin '

CVajgcgB

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i gerifde ^ «_Ji» J* )*>- V _> c-*~- oil M j of, j^ ^i* u^-UJi t5jU ojo*i
Ya'ni "Salih kullanm igin goz gormedik ve kulak istimedik ve be§erin kalbi-
ne hutur etmedik sey hazirladim" hadis-i kudsisine i§aret buyurulur. Ya'ni,
"Huzuzatim Hakk'a odiing ver ve teninin bu lokmasindan eksilt de Allah'a
ikraz et! Ta ki bu zahiri gozlerin gormedigi vech ve zat miisahede olunsun!"
Bundan murad tecelli-i zatidir. Ya'ni riyazetle cismini zayiflat, ruhun kuwet
bulsun ve ruhun kuvveti netlcesinde sana tecelli-i zat vaki' olsun, demek
olur.

148. ^Vakiaki ten hendisini qubreden halt ede, miifkien ve iclale mensvib olan
inciden dolu eder.

Vaktaki cisim hayvaniyetin muktezasi olan yiyip icmeyi terk edip kendi-
sini gubreden hall eder, Hak Teala hazretleri o cismi ruhani olan giizel koku-
lardan ve iclale mensub olan maarif ve hakayik incilerinden dolu yapar.

Yiyip igmeyi terk etmekle insan yasar mi? bu hususta §eyh-i Ekber Muh-
yiddin Arab! (k.s.) hazretlerinin TedbMt-i Mhiyye'sinm 16. babindaki iba-
reler aynen naklolunur: ^ u j <* *i A* V iv^ JT *UJ %_yi>y> ^ ._•*- * 1 - ijJI ^ ^

£• o^ 1 J jy¥^ l$JU*i^l iij j L^-ap jj4 jx* »li* o-L^I *LiVl ^ Vl oxtjsb oh j Lu=;

*j> <ujf y&U rb>u V J^tiil S-La> _} 5_j-i-l -^J^J S-'W""' *»-k* ^ t/!' i^jJsMl o-AA djji »Aj ^ji *J

*lil £. ^^i jsJ>-^ £-4-' Oi* J ^ ay^ 1 *kl** J^ W" a-^ ^-V^ 1 Ji> ^ V Oty^l

o/j oi ^ jiS Ya'ni "Ma'lum olsun ki, muhakkak gida her bir mutegaddi-
nin bekasi igin mevzu' bir sebeb-i ilahidir. Ondan onun igin gina yoktur. Ve
bizim ile tabiiyyun arasinda esyada ancak i'tiyad olunan gida kaldi. tmdi biz
bir suretle hayatin tab'i olan rutubet ve hararetin bekasi sebebiyle mutegad-
dide beka-yi hayatla beraber aylarca ve senelerce onun ademini ve isti'mali-
nin terkini tecviz ederiz. Binaenaleyh Hak onu tagdiye ettikge ve onda hayat
yarattikga baki kahr. Onlar ise indlerinde olan at'imeyi vucud-i hayata sebeb
goriirler. Ve bu fasil onun hakkinda muhalifler ile kelama muhtag degildir. Zi-
ra tarik-i tasavvuf, muhaliflerin miicadelesi iizerine mebni degildir. Zira onlar
ayn-i cem' iginde olup nasil layik olursa kalbleriyle Allah ile mesguldiirler."
Gergi Hz. §eyh'in bu beyanati cismanileri ikna edemez. Fakat bu soz Hak
yolunun saliklerine mahsustur. Bu hususta cismanilerin inkarlannin kiymeti
yoktur. Zira ehl-i tasavvuf indinde bu hakikat fiilen sabittir.

O

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

>Jir ji J 1 U 7 V s ' jfa J 1 ^ J?\ J -*V <-^ <y-J

149. ISu murdarliktan kurtulur ve iemislik gofuriir. Onun teni n ~$uiahhira-
kum'den miintefi' olur.

"Yutahhirakum" lafziyla, sure-i Enfal'de olan ^ j^=4 '£ e.i^ — » j* (iO* J>o
oii^sJi "y>rj '<& L-»!Cj *i (Enfal, 8/1 1) Ya'ni "Allah Teala sizin iizerinize onun-
la temizlenmek igin g'dkten su indirir ve sizden §eytamn murdarhgim giderir"
ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Bu ayetin sebeb-i nuzulu budur ki: Bedir
gazasinda rmisriklerin askeri su tarafinda idi. Mii'minlere su tedariki gtig ol-
du. Halbuki mu'minlerin ba'zilanna su da iktiza etmis. idi. §eytan onlann kal-
bine "Eger siz hak uzerine iseniz, nicin boyle susuz ve kirli bir halde kaldi-
niz? Halbuki miisriklerin suyu boldur" diye vesvese vermeye basladi. Miite-
akiben yagmur yagdi, asker-i Islam suya kandilar; ve §eytamn vesveseleri
onlardan zail oldu. Cenab-i Pir efendimiz "mucahedeyi ve riyazefi "rahmet
suyu"na tesbih edip bu riyazet sebebiyle salikin masiva-yi Hak'la huzuzat-i
nefsaniyye cunubliigimden kurtulacagini ve taharet-i cismiyye hasil olup
"Yutahhirakum" ayet-i kerimesinin ma'nasindan intifa' eyleyecegini ve §ey-
tamn vesveseleri zail olacagim beyan buyururlar.

150. $eytan seni korkuiur ki, " (Safari ve sakm bundan -pieman olur sun ve mah-
zun olur sun!"

151. "Gjjer sen bu heveslerien cismi anhr isen, sonra pisman ve gamli olacaksinl"

Ey salik, sen riyazete ba§layip ekl ve surbii tenkis ettigin vakit §eytan se-
ni korkutur ve kalbine vesvese verip der ki: "Sakm sakin ha, bu mucahede
ve riyazetten pi§man olursun ve senin cismine yapacagi za'f ve fenahktan
dolayi mahzun olursun!"

152. nr Bunu ye, hardir ve mizaana ildg.hr; ve onu nef ve ila$ian iolayi if.'"

Ve keza der ki: "§u nevi' gidalan ye ki, onlarda hararet vardir ve senin
tab 'in bariddir. Binaenaleyh bu gidalar senin mizacimn ilaci olur; ve su mayi-
ati da viicuduna nef i oldugu ve ilag olacagi igin ig! Zira Resul-i Ekrem hazret-

©

AHMED AVNl KONUK

leri oyu*Ji j* p ja *ui J\ i_^i j ^ tjjii\ jtp ya'ni "Kavi olan mu'min hayirhdir
ve Allah Teala'ya zayif olan mu'minden daha sevgilidir" buyurur.

153. Diem bu niyet iizerine hi ten merhebdir. O seyi hi huy etmi§tir, ona o
asvabdu."

"Hem bu niyet iizerine ye ic, ki, ten ruhun merkebidir. Hadis-i serifde S~*
i# jijii d>4** ya'ni "Nefsin senin binek hayvamndir, ona nfk ile muamele et!"
buyruldugu cihetle nefsini zayif diisurme ve onu ac. birakarak ta'zib etme!
Sonra sana merkeblik vazifesini yapamaz. Ve nefsinin ah§tigi sey her ne ise
ona en asvab ve muvafik olan sey de odur."

154. Sakm huy do'ndurme hi ona halel gelir! ^Dimaga ve halhe yuz illet dojjar.

Ya'ni, "Resul-i Ekrem hazretleri »jj~ u oju jr .LpI ya'ni "Bedenin mecmu'na
aligtigi §eyi ver!" buyurdugu cihetle bedenin i'tiyadini bozma ve iilfet ettigi §ey
ne ise onu ver! Eger buna muhalif hareket edersen bedenin sihhati bozulur. Di-
magda ve kalbde bircok illetler peyda olur. Sonra ibadete kudretin kalmaz."

155. a\$ah seytan boyle tehdidler getirir. Dialh iizerine yuz efsun ohur.

aleak seytan zahirde ma'kul gorunen boyle tehdidler gosterir.- Fakat
bunlann hepsi cismi kuwetlendirip nihu zayiflatmak icindir. Halk uzere bu
gibi bircok efsun okur, ya'ni aldatici vesveseler soyler.

\j jLs; ^Ju \,_j \j \ji ji i jL- ^jJW- J-iyf-

156. \Keniisini devada Calinos yapar. O^ihayet senin hasia olan nefsini aldatu.

"Calinos", etibba-i yunaniyyeden meshur bir hekimin adidir. Ya'ni, "§ey-
tan kendisini, senin nefsinin tedavisi hususunda Calinos gibi bir hazik dok-
tor yapar. Nihayet senin ma'nen hasta olan nefsini aldatir ve o hastalik igin-
de imrar-i hayat etmesine sebeb olur."

157. 'Der hi: n<r Bu sana, derd ve gamdan menfaathr." Sadem'e dahi bugday
hahhinda hunu dedi.

*$$&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVi-5 •

§eytan der ki: "Bu gidayi ye ki, senin vucudundaki agnlara ve kalbinde
gama ve sikintiya faidesi vardir." mel'un Adem (a.s.)a dahi bugday hak-
kinda buna miimasil soyledi ve vesvese verdL Nitekim sure-i Taha'da Hak
Teala hazretleri ondan haber verir: ij*z J* 'Ji>\ J* (*\C ju oik^i *Ji ^^j
Jl u jTj JuJi (Taha, 20/120) Ya'ni "§eytan ona vesvese verip dedi'ki: "Ya
Adem, sana ebediyet agacina ve zevali olmayan miilke delalet edeyim mi?"

158. Diey hey, heyhah one getir! Senin dudahlanni levlselen huker.

"Hey", tehdid ve tahvif ve ceza ve istihza mukabilinde haberdar etmek
ma'nasinda miista'meldir. Ve "heyhat", Arabi'de "uzak oldu" ma'nasinadir.
Farisiler tahassiir ve teessuf makaminda kullamrlar. "Levise", nalbantlann
azgin hayvanlann dudaklanm kistiklan bir kiskidir ki, "yava§a" derler. Ya'ni,
"§eytan senin dntine boyle birtakim tehdid haberlerini ve tahassiir ve tees-
sufleri getirir. Bu tehdid ve teessufler hayvanlann agzina vurduklan kiskiya
benzer. O seytan bu kiski ile senin dudaklanm sarar, baglar."

J>J y~ lj juf tlC JjLc I; J*J CJj ji ^j c?lfJ y?**

159. O^fal vaktinle aim iuiaklari gibi. O^ihayet aii iasi la'l gibi gosierir.

Cisim, "at"a ve seytan, "nalband"a ve onun vesveseleri, "kiski"ya ve
huzuzat-i nefsaniyye dahi "nal"a tesbih buyrulmu§tur. Ya'ni, "§eytan bu
cism-i hayvanini kendisinin dalalet yolunda kogturmak igin idrakinin du-
daklanm vesvese kiskisi ile bilker ve ona huzuzat-i nefsaniyye nallanm vu-
rur. Nihayet boyle bir kimseye adi bir ta§i la'l ve fenayi iyi gosterir."

160. senin kulaklanni ahnkulagi gibi tutar; hirs ve kesb tarajina $ek&<c.

Ya'ni, "§eytan seni boyle bagladiktan soma senin kulaklanndan atin ku-
lagi gibi tutar. Hirs-i diinya ve kazanc. tarafina ceker." Sultan Veled hazretle-
ri kesbi, zaruri olmayan ve ikaba miieddi olan kesb suretinde §erh buyurmu§-
lardir. Zira hayat-i diinyeviyyede herkes ailesinin nafakasini §er'an kazan-
makla miikelleftir ve ticaret mesni'dur. Nitekim sure-i Nisa'da ij^f'^iJi i£\ i
'£L j>\) ^ s'jUj 0j5j oi \ jWJt '^Z '{&\y\ ijirt : Si (Nisa, 4/29) ya'ni "Ey
mii'minler aramzda mallanmzi baul sebeb ile yemeyin. Meger ki birbirinizden

O

AHMED AVNt KONUK

razi ve ho§nud olarak ve ticaret tarikiyla ola!" buyrulur. Mezmum olan §ey
ticarette hirs ve hiledir.

161. iSeTHti ayaflina istibahdan hir nal vurur ki, sen onun derdinden yoldan ka-

lusin.

Ya'ni, idrakinin ayagina fakr ve zarurete dii§mek subhesinden bir nal vu-
rur. Tevekkiil ve kanaati kalbinden kaldinr. Bu §ubhe sende cem'-i mal hir-
sini tevlid eder. Varidatin yiiz olup te'min-i mai§ete kafi iken bunu iki yiize
gikarmak igin kalbin ve fikrin tiirlii tiirlii tedbirlere miiracaat etmekle mesgal
olur. Yoldan ya'ni tarik-i Hak'da terakkiden kahrsin; ve seytamn emri altin-
da ya§adiginin farkina varamazsm. Bununla beraber ihv&mn ile sohbet esna-
sinda Hakk'in rezzakligindan bahsetmekten de utanmazsin.

> J-s* as* r? oTl ,^r ji\ jir _,i ji^y ofc-~* ji j*i

162. Onun fiili o iki iste tereddiiddur. n< Hunu mu yapayim, yahud onu ma ya-
■payim?" i5fyah ol, akil tut!

§eytamn Mi, diinya ve ahiret iginde tereddiid ilka etmektir. insan bu
ilkaya binaen tereddude diisup "Acaba diinya umuruyla mi, yoksa kamilen
ahiret umuruyla mi me§gul olayim?" der. Ey mutereddid olan kimse, eger
sende boyle hal varsa bil ki, §eytamn ilkaati altindasin, agah ol da aklmi ba-
§mda tut! .

163. Onu yap ki O^ebinin muhtaridir. Onu yapma ki deli ve gocuk ywptu

Gerek diinya ve gerek ahiret iskrinde Resul-i Ekrem Efendimiz'in ihtiyar
buyurdugu yolu tut ki, selamet ondandir. Zira Resul-i Ekrem Efendimiz'in
sa'y-i kullileri ahiret icin olmakla beraber diinya umurunu da busbiitiin miih-
mel birakmadilar. Ve makarr-i daimi olan ahiretin umurunu kiilliyyen ta'til
edip diinya umuruna dalmak akilsizhk ve deliliktir; ve diinya umurunu ta'til
edip busbiitiin kendisini ahiret umuruyla me§gul etmek dahi cocukca bir ha-
rekettir. ifrat ve tefrit her hususta mezmiimdur. Bunun igin sure-i Kasas'ta
jji ilji 'jU-i is Cr l*5 i CuJi 'ja jL^j '^ u"j s'^ui jijji iii JLi Li jLj j (Kasas,
28/77) ya'ni "Allah'in sana verdigi §eyde ahi'reti taleb et ve diiriyadan nasi-
bini unutma! Allah'in sana insan ettigi gibi sen de ihsan et!" buyrulur. Bina-

^^

MESNEVf-f §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

enaleyh Resul-i Ekrem hazretlerinin ihtiyar buyurduklan tank, dunya umu-
rpnda dahi Hakk'i unutmayarak sa'y etmektir. Ve bu ma'na Sjiv J^" U JW-j
<Iii /■> j*. ^ u_j (Nur, 24/37) ya'ni "Rical vardir ki onlan ticaret ve satis. Al-
iah'iri zikrinden me§gul etmez" ayet-i kerimesinde de beyan buyrulur.

1 64. Cennet ortiildu, ne ile ortiilmus oldu? tlMekruhlar ile ki ondan ekin ziya-
dedir.

Bu beyt-i serifde oi_*jtJi jUi cj^j Sj i&l <4-i cj&- ya'ni "Cennet mekruhlar
ile ortiildu ve cehennem §ehvetler ile ortuldii" hadis-i §erifine isaret buyrulur.
Birinci misra'daki "gQ§t", "olmak" ma'nasma olan "ge§ten" masdanndan fiil-i
mazidir. ikinci misra'daki "ke§t", zer' ve ekin ma'nasinadir. Ma'lum olsun ki,
nefis, ayn-i cehennem olan bu alem-i kesafet ve tabiattan mahluk oldugun-
dan, meyli de kendi cinsi olan bu alem-i kesafete ve onun huzuzatinadir. Ve
run, alem-i ulviden oldugundan onun meyli kendi cinsi tarafinadir. Imdi nef-
se bu alemin huzuzatindan vazgegmek mekruh ve igrenc. goruniir. Halbuki
cehennem bu diinyamn huzuzati ile ve §ehevat-i nefsaniyye ile 6rtulmu§tur;
ve cennet dahi onun mekruh gordiigii ezvak-i ruhaniyye ile 6rtulmu§tur. im-
di bir kimse mekruhati ihtiyar ederse, alem-i ahiretteki intifa'i ziyade olur.

Uijl c— ~J» £ «JL. ji -US' *S" Ui j j olo- j Jjl jj~i -U«

165. ^Tedhir ve diihadan yiizfiisun aetirir ki, her ne kadar ejderha ise de sepe-
ie koyar.

"Der selle kerden", sepete koymak demektir-, habsetmekten kinayedir.
"Hile", liigatte "kuwet ve care ve tedbir" ma'nasinadir. "Diiha", zekavet ve
alimlik ve cesaret ma'nalannadir. "Fiisun", sihirbazhk. Ya'ni, "§eytan tedbir
ve zekavet cinsinden birgok sihirbazhk izhar eder ki, bir kimse her ne kadar
ilimde ve zekada ejderha gibi kavi olsa bile onu yolundan ahkoyup kendinin
dalalet sepeti icine hapseder." Binaenaleyh hicbir kimse benim dirayetim ve
zekavetim vardir, §eytamn esiri olmam diyemez.

.,, :u So-^ j. OUj j?- iji jj J>>^. j Oljj J\ij> f

166. Gger akici su olsa, onu hollar; ve eyer zamamn alimi olsa ona auler.

Abdulkerim-i Cili (k.s.) e/-/nsanu'WCami/ismindeki eserinde buyurur ki:
"§eytamn kulliyet i'tibariyle vesait-i ldlali yedidir: 1- Dunya ve diinyamn su-

AHMED AVNl KONUK

retleridir. 2- Tabiat ve sehevat ve lezzattir. 3- Salih amellerdir. 4- Niyetler ve
amellerdeki tefazuldur. 5- ilimdir. 6- Adat ve taleb-i.rahattir. 7- Maarif-i ila-
hiyyedir. Bunlann ciiz'iyyati nazar-i i'tibara ahnirsa doksan dokuza balig
olur." "Hibr", alim ve zeki ve yahudilerin alimi demektir.

c/ A J Z\j*> iSjj^ fJv' £ Jo tS>. y*\>.\j£s.

167. iJAkh olr yarin aklina yar et! ^Gmruhum §ura"yi oku ve amel et!

"Yar"dan murad, insan-i kamildir. Ikinci misra'da sure-i §ura'da vaki'
olan bjlii ^bijj iJj ^ Jj^s. ^fj sluji \ytfj °^J \Ja#L\ '^iJ(j (§ura, 42/38)
ya'ni "0 kimseler ki Rablerine icabet ettiler ve namaz kildilar; ve onlann em-
ri aralannda mesveret iizerinedir; ve onlan irzak ettigimiz sey cinsinden in-
fak ederler" ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Ey salik, mademki sen ne ka-
dar zeki ve alim olsan, seytanin tuzagina tutulmamamn imkani yoktur.
halde bir insan-i kamilin aklini kendi aklina yar ve yardimci et! Dusiindukle-
rini onunla mesveret et! Ve ayet-i kerimenin hiikmuyle amel eyle de fikrinde
ilkaat-i seytaniyyeden eser olup olmadigini anla! Zira insan-i kamil seytanin
ilkaatim derhal bilir ve sana izah eder.

(^

Mustafa (a.s.)m o Arab misafiri ok§amasi ve onu lztirabdan ve

hacalet ve nedamet ve umidsizlik atesinden dolayi kendi nefsi

uzerine ettigi girye ve nevhadan teskin etmesi

c_^r*p ji <ui 01 i_JUaJI jl Jul. t_j^ Ol iJ\Xi OIjIj j**-" ij>)

168. ISu soziin nihayeti yoktur. O i5%rab o §a\un eltafindan taacciihde kalii.

Ya'ni, seytanin insani aldatip yerden yere garpmasi hakkindaki sozlerin
nihayeti yoktur. Biz misafir Arab kissasina riicu' edelim: misafir Arab diin-

O

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 • "^®

ya ve ahiretin sahi ve sultam olan Resul-i Ekrem hazretlerinin lutuflarindan
ve ok§amalanndan taacciibde kaldi.

169. \Dett olmak istedi. Onun akh iirktu. uMustafanin akhnin cli onu tekrar
$ekti.

Ya'ni, "Yaptigi rezalete karsi nail oldugu iltifat-i Risaletpenahi'yi bir turlii
aklina sigdiramadi. Akli iirktii, az kaldi deli olacakti. Fakat Mustafa (a.s.)
Efendimizin akl-i kamilinin kudreti onu tekrar akil dairesine cekti." "Dest",
burada "kudret" ma'nasinadir.

170. I^eli: ur Bu tarafa gel!" QeUi. Oyle ki hir kimse agir uykudan kalkar.

Resul-i Ekrem hazretleri misafir Arab 'a hitaben buyurdu ki: "Bu tarafa
gel!" da agir uykudan uyanan bir kimse gibi tarafa geldi.

171. < \Deai: llu tarafa gel, yapma, agah ol, kendine gel! 2m a hu iarafia se-
nin ile i§ler variir."

"Bu taraf *tan murad, akil ve ayiklik taraftdir. Zira Arab mertebe-i akil-
dan sekr ve cezbe tarafina gitmis idi. Resul-i Ekrem hazretleri onu cezbe ta-
rafinda birakmayip ayiklik ve sahv tarafina da'vet buyurdu da dedi ki: "Bu
akil tarafina gel, sarhosluk yapma, agah ol ve kendine gel! Zira bu akil tara-
finda seninle gbriilecek ister vardir." Hind nushaiannda birinci misra' j^
Uj>-i OiA ^ \>y* tf) suretinde, ya'ni, "Ona dedi ki: Bu sevdayi yapma, agah
ol, kendine gel!" demek olur. "Sevda"dan murad, sevda-yi sekr ve cezbedir.
Mealen her iki misra' dahi birdir.

172. ^iiziine sit vurdu, soze gelli. c DeM ki: "By Uiakk'in §ahidi, $eha<let arz eti"

Resul-i Ekrem hazretleri yuzune su serpti. bayginliktan ayildi ve soz
soylemeye baskyip dedi ki: "Ey Hakk'in sahidi, bana §ehadetin tarzini telkin
et ve musliiman olmak igin ne demek lazim ise bana ogret^de onu soyleye-
yim!" "§ehid-i Hak" ta'biriyle ilfi *M> J* 'ji>. £*-j -^ U jr ^ iW iij S&>

°^=

AHMED AVNi KONUK

(Nisa, 4/41) ya'ni "Her ummet peygamberlerini sahid getirdigimiz vakit onla-
nn hali nasil olur? Ya Habibim, seni de onlann uzerine sahid getirdik" ayet-i
kerimesine isaret buyrulur. Bu sehadetin sirri budur ki, eger hazret-i sehadet-
te irsal-i rusiil olunup "marzi olan sirat-i miistakim" ile "magzub olan sirat-i
mustakim" ta'rif olunmamis olsa, her ayn-i sabitenin isti'dad ve kabiliyyet-i
zatiyyesinden ibaret hiiccet-i baliga fiilen zahir ve siihud ile tevessuk edeme-
mis olurdu. Zira alem-i sehadet alem-i efaldir.

173. "Ta ki $ahullik vereyim ve Ai$anya guleyim! ^Uarlihtan AoyAum, o sahra
i$inde oleyiml"

"§ahidlik vermek", tasdik-i vahdet-i ilahi ve nubiivvettir. Ya'ni *uiVi *Ji V
*iJi J^.j x*^ ["La ilahe illallah Muhammedun resuliillah"] demek ve bu keli-
me-i §ehadeti soylemektir. "Hamun", geni§ sahra demektir. "Hestl"den mu-
rad, vucud-i mecazidir. Ya'ni, "Kelime-i §ehadeti soyleyeyim ve bu vucud-i
mecaziden di§anya gikayim! Zira ben artik bu vucud-i mecaziden doydum.
Viicud-i hakikinin diger geni§ sahrasi olan alem-i ruhaniyyette olayim!"

Ma'lum olsun ki, bu kelime-i sehadeti lisanen soylemek kafl degildir. Zi-
ra bunu munafiklar ve kafirler de soyleyebilirler. Lisanen soylemekle beraber
kalbi de tasdik etmelidir; ve tasdik-i kalbinin dahi meratibi vardir. Mii'minler-
den bir taife "Allah birdir, peygamber haktir!" dedikten sonra Hakk'in vucu-
du ile esyanin viicudunu ayn gorur ve iki viicud isbat eder. Bunlar "ulema-i
zahire"dir; ve bunlara tabi* olan avam-i mii'minindir. Keserat-i e§ya bunlan
viicudun birligini gormekten hicaba dusurmiistur. Diger bir taife dahi "Allah
birdir, peygamber haktir!" dedikten sonra "Varhk ancak Hakk'in varhgidir ve
bu esya Hakk'in varligmda zahir olan o viicud-i vahid-i hakikinin sifat ve es-
masinin mezahiridir ve viicud-i mecazidir" derler. Binaenaleyh bu e§yanin
viicud-i mecazisi viicud-i hakikinin vahdetini gormege hicab olmaz. imdi bu
alem-i kesafetteki ihtilafat ve kufur ve nifak ve kiyl u kal hep bu viicud-i me-
caziyi goriip, Hakk'in vucudunun vahdetini gormemekten miitevelliddir.

Bu izahattan anlasildigi iizere bu vucud-i mecazinin haricine gikmak zik-
rettigimiz ikinci mertebedeki tasdik-i kalbi ile miimkin olur. Zira birinci mer-
tebedeki tasdik-i kalbide, varhk miilahazasinda sirk-i hafi heniiz bakidir. Mi-
safir, nazar-i peygamberi ile bu ikinci mertebedeki tasdik-i kalbiye nail olmus
ve lisanen dahi soylemek iizere kelime-i sehadetin telkinini niyaz etmistir.

^^

MESNEVt-I §ERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

Ji J r~--JI <J^ A> US k->lS J>:> y.j* U

174. ISiz kaza kadtsinin dehlizlerixt.de elest ve held da' vast i$iniz.

"Dihliz", "iki kapi arasi" demektir ki, "dunya" murad olunur. Zira diinyamn
vaziyeti budur. Bir kapisi dogum ve bir kapisi da olum kapisidir. "Kaza kadi-
si"ndan murad, Hak Teala hazretleridir. "Elestim" ile "Elestii bi-rabbikum?" Ya'ni
"Ben sizin Rabbiniz degil miyim?" hitabina ve "bela" ile ervahin bu hitab-i ilahi-
ye "Evet!" diyerek verdigi cevaba i§aret buyrulur. Ya'ni ezelde Hak Teala bizim
ervahimiza hitaben "Ben sizin Rabbiniz degil miyim?" diye hitab buyurmus. ve
biz de "Evet!" diye cevab vermi§ idik. Bizim diinyaya geli§imiz bu iki da'vaya §e-
hadet-i kavliyye ve filiyyede bulunmamiz igin vaki' oldu. Zira Allah Teala igin
hc;r birimiz hakkindaki huccet-i baliga bizim bu §ehadetimiz ile sabit olacaktir.

175. 3~lrd hiz n( ~Bela!" dedik ve onu imiihandan nd?i fiilimiz ve kavlimiz ?u-
hud ve heydndu.

Zira biz alem-i ervahda hitab-i ilahiye "Bela!=Evet!" diye cevab verdik.
Vaktaki bu alem-i kesafete geldik ve bu alem-i kesafetin ahkaminda miistagrak
olduk. Bizi bu hal-i ezelimizden agah etmek igin Hak Teala peygamber gonder-
di ve bu da'vamiza kavlen ve fiilen sehadete da'vet olunduk. Ya'ni, Hakk'm ru-
bubiyyet-i mudakasim tasdike da'vet olunduk ve Hak Teala bizi bu suretle im-
tihan buyurdu. tmdi bizim bu alemde o rububiyeti lisammiz ile ikrar ve fiilimiz-
le de tasdik etmemiz bu da'valara §ehadettir. §ehadet-i kavli kelime-i §ehadet
ve sehadet-i fiili ise namaz ve orug ve hacc gibi ibadat-i bedeniyyedir.

1 76. DJeden kadimn dehlizinde sustuk? Hiz §ehadet igin gelmedik mi?

Hiikiim sahibi olan Hakk'in bu diinyasinda, mademki ezelde ikrar ettigi-
miz rububiyyet-i mutlakaya §ehadet igin geldik, o halde nigin sustuk? §eha-
dette tevakkuf ettik? Biz bu diinyaya ezeldeki ikranmizi kavlen ve fiilen ta-
hakkuk ettirmek igin gelmedik mi?

177. Gy §dhid, ne vakle hadar kadimn dehlizinde habs olursun? Grkenden §e-
hddei verl

<*&&?

AHMED AVNl KONUK

"Pegah", seher vakti, sabahleyin, erken ma'nasinadir. "Ey bu diinyaya
ezeldeki ahdine sehadet igin gelen insan! Hakk'in bu keserat aleminde ve
dehlizinde ne vakte kadar habsolursun ve viicud-i mecazt hukmii altinda
mukayyed bulunursun? Erkenden ve acele sehadet et ve kavlen ve fiilen ah-
dine sadakat goster!" Zira er gee, elbette §ehadet edeceksin. Zira sehadet icin
geldin. Eger burada goniil nzasi ile sehadet etmezsen cezaya mahkum olarak
diger mevtinda §ehadet edersin.

J* Cijlj J ^-k (_5*'jJ 01 y" *£ Ij" W Ji^i OJJJJly^j (1)1 j

1 78. Onion dolayi seni bur ay a fagirdila(, ia ki sen o sahuUiiji veresin ve inad

"Naii", "ne-yari" kelimesinin muhafFefidli. "Averden" masdannin muzari'-i
menfisidir. "Uriivv", [=utu] haddi tecavuz etmek ve serkeslik ye inad etmek
demektir. Bu beyt-i §erifde LUi '^\ '$ °^"J4 si^G '°^ 'J* y^ 1 (Mulk, 67/2)
ya'ni "Allah Teala oyle Allah'tir ki sizin hanginizin a'mali dah'a giizel oldugu-
nu imtihan igin dlumii ve diriligi yaratti" ve '^UJij °^ juaUJi '^U J&- ^jMj
(Muhammed, 47/31) ya'ni "Biz sizden sabirleri ve mucahidleri bilmemiz igin
sizi imtihan ederiz" ayet-i kerimelerine .i§aret buyrulur. Zira mucahidler ve sa-
birler ve htisn-i amel sahibleri ezelde ilra-i icmali ile Hakk'in ma'lumu idi. Bu
alemde de ilm-i tafsili ile malum olur. Qixnku alem-i §ehadet alem-i tafsildir.
Binaenaleyh biz bu aleme ezeldeki sehadet-i icmaliyyemizin kavlen ve fiilen
§ehadet-i tafsiliyyesi igin geldik.

179. UCendi inadindan bu darltk i$inde oturmussun. r DwLah ve el hajjlamissm.

"Lecac", inad etmek; "darlik"tan murad alem-i suret olan dunyadir. "Du-
dak baglamak"tan murad, lisanen tasdik etmemek ve "el baglamak"tan mu-
rad, ibadat-i fiiliyyeden imtina' etmektir. Ya'ni, "Ey sahid, sen nefsinin ina-
dindan dolayi bu dar olan alem-i suret iginde oturmussun. Hakk'in vahdani-
yetini ve rububiyyet-i mutlakasini tasdik etmiyorsun ve tasdik-i.lisani icabi
olan ibadat-i bedeniyye ve fiiliyyeden dahi imtina' ediyorsun."

180. Gy sahid, o sehadeti vermedik$e sen hu dehlizden ne vakil kurtulacaksm?

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Dehliz"den murad, alem-i siifHdir. Ya'ni, "Vahdaniyet-i ilahiyyeyi ve nii-
buvveti kalben tasdik ve lisanen ikrar etmeyen kimsenin makarri alem-i siif-
lidir. Bu tasdik ve ikran ifa etmedikce bu alem-i sufliden kurtulmana imkan
yoktur; ve alem-i siifli ise ayn-i cehennemdir."

181. ISir zaman amel variu. 6da et ve kos! ZKisa isi kendi iizerine uzun yap-
ma!

Bu beyt-i §erifde iki vecih vardir. Birisi saliklere ve digeri umum insanlara
hitabdir. Saliklere olan hitab budur .ki: "Ey salik, tarlk-i Hak'ta siiluk bir za-
mana mahsusdur ki, bu terbiye-i hususiyyedir; ve mucahedat ve riyazat ile
amel etmek, bir miirsjd-i kamilin bu terbiye-i hususiyyesi sayesinde, mevhum
olan varhgmdan geginceye kadar[dir]; ondan sonra mucahedeye ve riyazata
hacet yoktur. Hayatta oldukca feraiz ve vacibat ile amel kafidir. Binaenaleyh
bu mucahedat ve riyazati kisa bir zamana mahsus olmak iizere ifa et ve su-
lukiinde ko§! Eger bu terbiye-i hususiyye altina girmez isen boyle kisa bir za-
mana mahsus olan isj terbiye-i umumiyye-i ilahiyye altinda kendi nefsine
uzun yapmis olursun. Zira terbiye-i umumiyye-i ilahiyye pek uzun surer."

Umum insanlara olan hitab budur ki: "Ey insan, seni akil ve idrak ile sa-
ir mahlukat iizerine mufazzal ve miikerrem olarak suret-i insaniyye ile bu
alem-i siifliye g^nderdiler. Nitekim ayet-i kerimede f.Jz ^' j> oiLiiii &u luJ
'j&L jLi '.iT/ij ,j (Tin, 95/4-5) ya'ni "Biz insani ahs'eh-i'takvim iizere yarat-
tik. Sonra esfel-i safiline reddettik" buyrulur. imdi vahdet-i viicud-i ilahiyye-
yi ve rububiyyet-i mutlakayi ve siibut-i Hakk'i kisa bir zamandan ibaret olan
bu hayat-i diinyeviyyede bu akil ve idrak sayesinde tasdik ve ikrar et! Eger
nefsinin inadindan dolayi bu tasdik ve ikrardan imtina' edersen pek uzun
olan hayat-i uhreviyyede tiirlii tiirlii terbiye-i azabiyye ile sana bu tasdik ve
ikran yaptmrlar. Qiinkii hakikat-i insaniyye sende emanettir. Bu emaneti
mutlaka eda edeceksin. Binaenaleyh kisa i§i kendi iizerine uzun yapma!"

l)UjIj j jlj^'j 1 - J ^*' U*' ^J ^i LS*'^ J ^ ^ J J "^

182. Osier yiiz ydda ve ister bir zamania bu emaneti eda et ve hurtul!

Ey salik veya insan, bu emaneti hayat-i diinyeviyyende akil ve dirayeti-
ne gore ister kisa bir zamanda ve ister yiiz yil olan bmruniin icjnde eda et!
Pek uzun olan hayat-i uhreviyyedeki terbiye-i azabiyyeden kurtul. Zira bir

O

AHMED AVNl KONUK

mu'min, eger hayat-i diinyeviyyesinde kendi nefsinin rububiyetinden kurtu-
lup rububiyet-i mutlakayi halen ve zevkan idrak etmeden ahirete intikal
ederse, orada cennete bile girse rahat-i mutlakayi bulamaz. Gergi kafirlere ve
munkirlere nazaran cennette rahat ve ni'met igindedirler. Fakat mak'ad-i
sidkta olan ehassu'l-havassa nazaran rahat degildirler. Kafirler ve munkirler
ise terbiye-i azabiyye iginde olduklanndan iztirab-1 daimededirler.

Onun beyanindadir ki namaz ve oruc, ve butiin zahiri
hayirlar batini olan nur iizerine sahidliklerdir

183. IZu, namaz ve oruf ve hac ve cihad dahi i'tikaddan §ahidlik vermektir.

Namaz ve oruc, ve mudafaa-i din ve lrz ve memleket igin diismana kar§i
olan harb yalniz ibadat-i bedeniyyeden oldugundan bu hususta fakir ve zen-
gin miisavidir. Ve hac ise hem ibadat-i bedeniyyeden ve hem de ibadat-i ma-
liyyeden oldugundan bu ibadeti yalniz zenginler yapabilir ve onlara farzdir.
Bu beyt-i §erifde ibadat-i bedeniyye beyan buyrulmustur. Ya'ni, "Namaz ve
oruc. ve hac ve cihad insamn bedenine ve zahirine,- ve i'tikad ise batinina ve
kalb ve fikrine taalluk eder. Ve insamn cisminin hareketi batimnda hakim
olan fikir ve i'tikadi sebebiyle vuku'a geldiginden bu ibadetler insamn
i'tikadimn §ahidi olur."

iyi- _^ jl C—Jib ,y>\jf *J* A— >■ &} j 4jAa j OlTj jjI

184. Ilu zekat ve hediye ve hasedin terki dahi kendi strnndan $ahidlik vermektir.

"Sir"dan murad, ahlaktir. Zira zekat yalniz ibadet-i maliyyedendir. Mah-
mn zekatim mustehiklara veren bir kimsenin i'tikadi sabit olmakla beraber
mal-i diinyaya hirsi ve tama'i olmadigi da anla§ihr. Ve hediye vermeik dahi
keza malim bezletmektir. Binaenaleyh bir kimse bir dostuna hediye verdigi

MESNEVf-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

vakit ona kar§i hem muhabbeti ve hem de hediyesinin kiymeti nisbetinde de
keremi anlasihr; ve hemcinsinin fazhna kar§i hasedi terk ettigi vakit dahi
tab'an kerim oldugu zahir olur. Bu fuller o kimsenin sirnmn ve ahlakimn gii-
zelligine §ehadet eder.

185. LMisafirlik sofrasi, *6y hiiyiikler, hiz size saHik olduk!" diye izhar i$indir.

Birinci misra'daki "rast", "ra" ile "est" kelimelerinden miirekkebdir. "Ra",
tahsls icin ve "est", edat-i haberdir. Binaenaleyh "pey" ile "ra" ma'nada mxit-
tehiddir. Birisi zaid ve te'kid igindir. ikinci misra'daki "rast", "dogru ve ta-
mam ve miisavat" ma'nalannadir ve bir kelimedir. Bu surette beytin kafiye-
si tamam olur; ve eger ewelki misra'daki "rasf'a dahi "dogru" ma'nasi veri-
lirse beyt kafiyesiz olur. Ya'ni, "Bir kimse bir ziyafet tertib edip akran ve em-
salini da'vet etse, onlara kar§i batinim ve fikrini izhar edip "Biz size kar§i sa-
dikiz ve adavetimiz yoktur!" demis, olur."

186. Dieiiyeler ve armaganlar ve -piskesler onun sahididir hi senin ile hosum.

"Armagan", hediyenin miiradifidir. "Piske§", bir kimsenin kendisinden
biiyiik olan bir kimseye gonderdigi hediyedir. Ya'ni, "Hediyeler o hediye gon-
derilen kimseye karsu Ben seninle hosum ve sana kar§i muhabbetim ve sa-
dakatim vardir, diye §ehadet eder."

187. Dier hir kimse hir hal ile yahud fiisun ile falisir; ne der? "Dcimde hir
gevher tuiarun."

"Fiisun", "efsun"un muhaffefi olup lugatte "sihir ve azaim" demektir. Me-
cazen "mekr ve hile" ma'nasinda da miista'meldir {Bahar-i Acem). "Her bir
kimse mal bezlederek veya birtakim hile ve tedbir yaparak gah§ir. Bu ne de-
mektir? Benim icimde bir fikrim ve ma'nevi gevherim vardir, demek olur."
ikinci misra'in tefsir ve tavzihi atideki beytin birinci misra'idir.

188. nr lakvadan yahui sehadan hir gevher tutanm." Hii zekat ve oruf her iki-
si uzerine sahiddir.

AHMED AVNl KONUK

"Takva", "perhiz" demektir ki, ki§i nefsini kendi hazzina birakmayip na-
maz ve orug ve hac ve cihad gibi ibadat-i bedeniyye ile me§gul etmektir. "Se-
ha", comertlik ve mahni bezletmektir. Ya'ni, "Her bir kimse, benim icimde
ma'nevi bir gevher vardir, ya'ni takvadan ve sehadan bir gevhere malikim di-
ye bir mal bezlederek veyahud zekat ve oruc. gibi birtakim dim tedbirlere te-
vessiil ederek galigir. Iste bu zekat onun sehasina ve oruc, takvasma §ahiddir."

JU«j"I ijj *T Db Jr»\f~ ji J*^ jl (Jyj *_£ ■hfi °jjj

189. Oruc der: "DielaltUn perhiz etti. liil ki onun harama ittisali olmaz!"

Orug tutan bir kimsenin bu orucu lisan-i hal ile der ki: "Bu saim, nefsini
helal olan hazzindan perhiz etti. Onun haram olan huzuzat-i nefsaniyyesi ile
hicbir alakasi olmadigina ben §ehadet ederim!"

190. Ue onun o zekati dedi ki: "O kendi malindan veriyor. 'Din ehlinden na-
sil calar?"

"Ve zekat veren kimsenin verdigi zekat dahi lisan-i hal ile der ki: "Bu ze-
kati veren kimse kendi malmdan miistehak olan fakire, fukaraya bezlediyor.
Din ehlinin mahni nasil galar?" "Din ehli" kaydindan murad, harbi olan kiif-
fann mahdir. Zira bir mii'min harbi olan bir kafirin mahni mekan-i muhrez-
den gizlice alsa, mal ganimet oldugu icin ona helal olur.

191. Gjjer iarrarhk ile yaparsa o halde iki §ahid, ilahin adli mahkemesinde mec-
ruh oldu.

"Tarrar", yan kesici ma'nasinadir. Burada halkin ma'neviyatim kendi ta-
rafina galan ve celbeden riyakardan kinayedir. Ya'ni, "Bir kimse zekati ve
orucu halka gosteris. olmak uzere yapip halkin ma'neviyatim ve kalblerini
kendi tarafina celbetmek kasdmda bulunursa bu iki §ahid, adalet-i ilahiyye
mahkemesinde mecruh ve merdud olur."

jl£i. _# J, iyr J ^j j J P *5b -LT j\ >\~* C~~A

192. Gger avci tane sacarsa merhamet ve kerem cihetinden deflil, helki sikar
icindir.

C £P^

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, riyakar olan kimse avciya benzer. Avci yerlere birtakim yemler sa-
gar. Bu karni ag olan kusjara merhamet ve kerem ettiginden dolayi degildir.
Belki onlan tutup helak etmek igindir. Bir riyakar dahi alenen fukaraya zekat
verir ve kendisini ehl-i takva suretinde gosterir ise ihlasindan dolayi degildir,
o bicareleri avlayipmenfaat-i nefsaniyyesine alet etmek ve onlann ma'nala-
nm oldiirmek igindir. Binaenaleyh onun bu ameli imaninin §ahidi degildir.

193. Styam vaktinde kedi oruc tutucudur. Uiami avlamak icin kendisini uyu-
mus yapmishr.

Mesela bir ev kedisi ramazanda ev halki oruglu oldugu igin bittabi' yemek
yemezler ve kediye dahi sofra artigi verilemez. Ev halki gibi o da sureta orug-
lu gibi kalir ve evin bir ko§esinde elini yuziinu yalamakla me§gul olduktan
sonra kivrilip yatar ve uyumaga ba§lar. Onu uykuda ve zararsiz zanneden
ham ve gafil bir fare veya ku§ civannda dolasmaya bastadigi vakit hemen ye-
rinden firlayip yakalar ve helak eder. Riyakar olan kimseler dahi gafilleri av-
lamak igin uyumus, bir kediye benzerler.

\j fy* j Syr J*l ft Oj »>f \j f ji X* iSf j>j Jb X »i/

19 4. ISu egrilikten dolayi yiiz kavmifena zanh etmistir. Bhl-i cud ve savmi ko-
tii adli etmistir.

Gosteris. igin ehl-i seha ve takva gorunenler bu egriliklerinden dolayi bir-
gok muhtelif kavimleri hakiki kerem ve savm ehli hakkinda fena zanna du-
surmu§tur ve onlann adini da fenaya gikarmisnr. Nitekim Musliimanhgin
hakayikindan bihaber olup Miisliimanlik'taki amelleri bir adet hukmune koy-
mus. olan bizler, gayr-i miislim olan akvami kendimizden tebiid ve teb'id et-
tik. Zira onlar bizi Musliimanhgin mumessili zannettiler. Halbuki kabahat
Musliimanhgin degil, belki musliimanhgimizin idi.

195. Onu hu egri dolasmasiyla heraher Dtakk'm fazh akibet onu hu ciimleden
pak eder.

"Teniden" masdannin miiteaddid ma'nasi vardir. Burada "bir §eyin etra-
finda dola§mak" ma'nasindadir. Ya'ni, "Riyakar olan kimse kendisini ehl-i

O

AHMED AVNt KONUK

seha ve takvaya benzeterek halki aldatip agraz-i nefsaniyyesini te'min et-
rafinda dolagmak ile beraber Hakk'in fazh ve inayeti nihayet bir gun onu
ikaz ederek bu kotii niyetlerden ve maksadlardan pak eder." Bu beyt-i §e-
rifde ^ & f y». *~x & ya'ni "Kim ki kendisini bir taifeye benzetirse, o on-
lardandir" hadis-i gerifinin sirnna i§^ret buyrulur.

Ma'lumdur ki, te§ebbiih ve benzemek ya ehl-i batila veyahud ehl-i
Hakk'a olur. Ehl-i batila te§ebbuhiin gerek niyet ve batinda ve gerek amelde
ve zahirde §eameti ve ugursuzlugu meydandadir. Ehl-i Hakk'a olan te§ebbu-
hiin niyette ve batinda §eameti var ise de, amelde ve zahirde §eameti yoktur.
Zira riyakann her ne kadar niyeti fasid ise de, a*mal-i zahiresi emr-i ilahiye
muvafik ve avam igin §ayan-i imtisal oldugundan cem'iyyet-i begeriyye igin
faydadan halt degildir. i§te bu faydamn berekatiyla Hakk'in fazl ve inayeti bir
giin onu bu kotii niyetinden de vazgegiriverir; ve amel-i zahirdeki mumare-
sesi sebebiyle busbutun ehl-i ihlas ve takva silkine dahil olur. Zira rahmet-i
ilahiyye kullar hakkinda mebzuldur.

196. Onun rahmeti sebk g'6turmu$; ve o gaar i$in hir nur vermi§tir hi ay if in.
olmaz.

Bu beyt-i §erifde {J ~>* J* j^-j c_a~- ya'ni "Benim rahmetin gazabimi geg-
mistir" hadis-i kudsisine i§aret buyrulmu§tur. Ya'ni, "Hak Teala'mn rahmeti
asli ve gazabi arizi oldugundan asl olan rahmet, anzi olan gazabdanileride-
dir. Binaenaleyh o riyakann batinina zahiri ayda bile olmayan bir nuru ihsan
eder."

197. Onun sa'yini Utah fcu ihtilatian yikami$tir. Utah-met ona hu hubattan gasl
vermi$tir.

"Hubat", delilikle mii§abih bir illetin adidir; ve bir kimse deli olmadigi hal-
de ca'li olarak delilik yapmaktir. Ya'ni, "Riyakar amel-i salih ile fasid olan ni-
yetinin tahakkukuna cali§ir. Binaenaleyh onun cah§masinda salah ile fesad
kan§iktir. Fakat Hakk'in fazh onun bu cahsmasmi bu kansjkhktan yikami§,
hem niyeti ve hem de amel-i salih olmustar. Rahmet-i ilahiyye onu bu ca'li
delilikten temizlemistir."

Q

MESNEVl-i §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVt-5 • ~®~^St

198. Ta ki onun gaffarhiji zahir ola; O'nun Juille mensuh olan mig/eri gafir olal

"Gafr", ortmek ve setretmek ma'nasinadir. "Migfer", ba§a giyilen tolga
demektir ki, ba§i orttiigu igin "migfer" denilmi§tir. "Gaffar", esma-i ilahiyye-
den olup kullann aybim ve gunahmi mubalaga ile ortiicu demektir. Ma'lum
olsun ki insanlann ma'siyetlerinden alem-i ma'nada azab meleklerinin ve
ibadetlerinden dahi rahmet meleklerinin sureti peyda olur. Eger bir insan fe-
nakktan Hakk'a riicu' edip istigfar ederse Hak Teala o istigfardan bir libas-i
rahmet halk edip onun o ma'siyetinden mahluk olan azab melegi iizerine 6r-
ter. Binaenaleyh o ma^siyet hasenat suretine tebeddiil eder. Nitekim ayet-i
kerimede ouU- '^\L. *ui Jju IiWJu (Furkan, 25/70) Ya'ni "Allah Teala onla-
nn seyyiatim has'enata tebdil eder" buyrulur.

i§te gaffariyetin ma'nasi budur; ve Hak Teala'nm bu gaffarhgimn eseri
yalniz insana mahsus degil, belki cemi'-i e§yada samildir. Nitekim nazanmiz-
da pis ve murdar olan necislerin bu alem-i kevndeki tebeddiilat ve istihalati
ve onlann murdarhklan Hakk'in gaffarhgi ile drtiilup ve temizlenip latif §ey-
lere miibeddel oldugu fennen sabittir; ve atideki siirh-i serifde bu ma'na izah
buyrulur. Bu beytin ikinci misra'i Hind niishalannda ^ j\i-)j *W ob~. ya'ni
"Ciimlenin kotuluklerini o ortiicu olur" demektir. Her iki ibare arasinda me-
alen bir fark yoktur.

Suyun biitun murdarhklan temizlemesi ve Hak Teala'nm tekrar suyu
murdarliktan temizlemesi. §ubhesiz Hak Teala Kuddus geldi

"Kuddus", mubalaga ma'nasini beyan eden bir isimdir, hem ism-i fail ve
hem de ism-i mef'ul ma'nasinda isti'mal olunur. Ism-i rueful ma'nasmda is-
ti'mal olundugu vakit, "noksandan son derece miinezzeh ve/pak" demek
olur. ism-i fail ma'nasina gelince "mubalaga ile temizleyici" demektir. Her iki

o^Sga

AHMED AVNt KONUK

ma'naya gore de esma-i ilahiyyedendir. Bu slirh-i serifde ism-i fail ma'nasin-
dadir.

^Jl d~>- ji xf \j oIjlL I; JL~- jl jl.jL j>\ J& >_»r

1 99. ou simakden hunun i$in yagdi, ia hi murdarlan murdarhhtan pah ede!

"Simak", "kendisiyle yiikseklik hasil olan §ey"e derler, burada "bulut"
ma'nasi murad buyrulur. Ya'ni, "Su buluttan yeryiiziindeki murdarlan mur-
darliktan temizlemek igin yagdi ve ddkiildii."

a- 9 " *£ j j b ^^ jLi ^W ^ o~£ -^ j *£ j^rf ^yr ^

200. H}ahtdhi su hi-kdr oldu ve necis oldu, hatta ovle oldu hi, his suvu reddetti.
[200] i V i V

Vaktaki buluttan dokiilen temiz su yeryiizundeki kirleri ve murdarhklan
temizleyerek kendisi de miilevves ve ise yaramaz bir hale geldi ve pis oldu.
Hatta o derece miilevves oldu ki, koklamak ve tatmak hisleri onu reddetti,
ya'ni insan o suyu ne igti ne de baska islerde kullandi.

201. 3iah onu tekrar savab denizine gonderdi. O^ihayet kerem tihetinden onu
o suyun suyu yikadi.

"Bahr-i savab"dan murad, denizler ve bulutlardir. Ya'ni, "Hak Teala o kir-
lenmis olan suyu ya denize akitti veyahud giinesin hararetiyle tebahhur et-
tirip heva-yi nesimiye cikartti; ve o kirlerden onu tasfiye etti." "Suyun su-
yu"ndan murad Ankaravi hazretlerinin miitalaasina gore "Hak Teala hazret-
leri"dir. Zira her seyin hayati ^ ,°^ jsr *ui ^ iWj (Enbiya, 21/30) ["Biz
her §eyi sudan yarattik"] ayet-i ke'rimesi miicibince sudan oldugu gibi, suyun
hayati ve kryami da Hak'tandir.

202. O etch gekici olarak yine herrah su geldi. "ITiet/, nerede idin?" "Dioslar
deryasmda!"

"Sal", berrak su demektir ($emsu'l-Liigat) . Ya'ni, "0 kirli suyun zerreleri
birtakim siizge<;lerden gegtikten sonra tekrar berrak su olarak geldi." Zira su-
yun zerresinin esasi bir kisim miivellidu'l-humuza [:oksijen] ile iki kisim mii-
vellidii'l-madir [:hidrojen]. Ve bunlar ecsam-i basitadan olup onlann esasina

Q

MESNEVi-1 §ERiF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

anz olan kirlilik izafi bir §eydir. Mertebe-i kesafetteki taayyiinlerini birakip
mertebe-i letafetlerine riicu' ettikleri vakit taayyiin-i kesiflerine ariz olan kir-
den eser kalmaz; ve tekrar taayyiin ve kesafet alemine dondiikleri vakit ber-
rak ve pak olarak donerler. Cenab-i Pir efendimiz o berrak suya hitaben bu-
yururlar ki: "Ey su, neredeydin?" Su lisan-i hal ile cevab verip der ki: "Hol-
lar deryasinda ve latif olan anasinn ve miifredatin mecma'inda idim!"

?x»\ ilL^ (jj~» c-»l>- ^Jiw~j j»-t>l iiU ^-ti ^>^ij l j*£ ,y

203. ur Ben. Vuraian necis olium, temiz gettim, hil'at alAim, toprak iarafina
geldim!"

"Ben bu kesafet aleminden kirlendim, necis ve pis oldum. Geldigim alem-i
letafete uruc ettim. Ondan sonra tekrar bu alem-i taayyiine temiz ve berrak
olarak geldim. Kirli olan libasi cikardim ve §ah-i hakiki tarafindan temiz hil'at
ve libas aldim. Yine bu alem-i kesafete ve toprak tarafina geldim!"

<y <Jj>- j^ji ^Sy- jl cJ^f *f j* ij j** jl-uL (j\ J^L; Cj^

204. "J/^aTi olan ey murdarlar, henim iarafima fldin! JLira benim huyum
Dialih'm huyundan tuttu."

Ya'ni, Halik'in huyu giinahlan mahvetmek ve suyun huyu dahi pisligi iza-
le etmektir. Ve huy hilkate tabi' olan bir sifat olur. Bunun icin "huy"a Arabt'de
"hulk" ta'bir ederler ve Halik'a nisbetle "huy" itlaki, mii§akele ve muvafakat
babindan olur. Hak hakkinda "hulk", sifat ma'nasinadir. Nitekim "hulk", halk
hakkinda hilkatin lazimi bir sifat olur ve ondan miinfekk olmaz. Ve madem si-
fatullah asla zattan miinfekk degildir ve onun zevali muhaldir, binaenaleyh
eger ona adem-i infikak i'tibariyle "ahlak" derlerse, i§tikaktan kat'-i nazar ile
bir uzaklik yoktur. Ve hadisde -M j^ui ijiLu ya'ni "Allah'in ahlaki ile ahlak-
laniniz" varid olmu§tur. (Sultan Veled hazretjeri §erhinden terctime).

\j C-.>P (WO ^\i jJL. dj?r \j C~~i j '*L*r {y„Jo ji

205. * (Senin biitiin g-irhinligini habul ederim. Dfrit'e melek yibi temizlih, veririm.

Ya'ni su lisan-i hal ile der ki: "Ey murdar olan, ben senin biitiin kirliligini
gekip kendi zerratim arasina kabul ederim." "Su"dan murad, evliyaullahin ru-
hu olduguna gore o veliyy-i kamil nefsin hayvaniyetinin miilevves sifatlarry-
la kirlenmis, olan insanlara hitab edip buyurur ki: "Ey ruhunu sifat-i nefsa-
niyye ile miilevves etmis, olan kimse, ben senin bu murdar sifatlanm senden

AHMED AVNl KONUK "^^

geker almm ve senin ruhunu bir tftit haline koyan bu sifatlan aldiktan sonra
seni melek gibi tertemiz yapanm."

?jj h^k J-* 1 J*" 1 tJj^ f jj ^ ^ J^ "j^fj- 5, ^>yr

206. "Uakiaki bvlasmis olurum, iekrar o iarafa aiderim. 'ij'akliklerin ashmn
ash tarafina giderim."

Su der ki: "Ben murdarlann kirlerini kendime oekip bulastigim vakit tek-
rar o bahr-i savab tarafina giderim, ya'ni temizliklerin ashmn ash tarafina gi-
derim." Veyahud insan-i kamil der ki: "Ben sifat-i nefsaniyye kirleriyle mii-
lewes olan maridlerin kirlerini yuklenip levs-i masivaya bulastigim vakit
tekrar bu keserattan o vahdet tarafina giderim ki, o vahdet-i hakikiyye tem-
ziliklerin ashmn ashdir. Qiinkii sifat-i kuddusiyyeti haizdir."

207. "Orada bastan kirli delki pkaririm; bana yine iemiz hil'at verir."

"Delk", eski ve yamali libas. Ya'ni, "Derya-yi vahdette basimdan o kirli
olan eski libasi gikannm. temizliklerin ashmn ash olan vahdet-i hakikiyye
bana yeniden temiz bir libas verir." Bu beyt-i serif dahi hem su ve hem de in-
san-i kamil lisamndandir.

208. "Omm isi ve benim isim ancak budur. Silemlerin ZRabbi alem siisLyicidirl"

"Sifat-i kuddusiyyeti haiz bulunan Hak Teala'mn isi benim gibi bdyle kir-
lileri temizlemek ve benim isim dahi temizlendikten sonra yeniden kirlen-
mektir. Zira onun her bir sifat ve ismi bir mazhar ve mecla ister; ve benim
i§im dahi bu mezahir-i kesire arasinda kotiilere bulasarak kirlenmek ve kir-
lendikten sonra boyle temizlenmektir." Zira HakTeala hazretleri bu yucud-i
izafi aleminde temiz ve murdar §eyler halk buyurmu§tur. v-tJi j* <l~j>^\ aji ^J
(Enfal, 8/37) ["Allah'in kirliyi temizden ayirt etmesi igin'.."] ayet-i kerime'si
mucibince Hak Teala temizden pisi ayinr ve alemlerin miirebbisi olan Hak Te-
ala hazretleri bu suretle alemi siisleyicidir."

209. Gijer bizim o murdarhklanmiz olmasa idi izin-name suya ne vakit olurdu?

©

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Baz-name", icazetname ve izin-name ma'nasinadir. Ya'ni, "Eger bizim
maddi ve ma'nevi murdarhklanmiz olmasa idi, Hak Teala maddi murdarhk-
lan temizlemek igin suya ve ma'nevi murdarhklan temizlemek igin dahi in-
san-i kamile izin verir mi idi?"

,^-di. £ cjj" *£ ^ y ij J( y ^ jl -k^j-Xi jj <j\* *~~£

210. ISir kimseden alhn keselerini $aUi, "iMgaTi olun, hani bir muflis!" iiye
her iarafa hosar.

Bu beyt-i §erif suyun ve insan-i kamilin hallerine misaldir. "Maddi ve
ma'nevi temizlik", altin keselerine ve "murdarlar", miiflislere tesbih buyrul-
mustar. Ya'ni, suyun ve insan-i kamilin halleri halkin keselerini gahp: "Yahu
bir muflis yok mu, gelsin de ona altm vereyim!" diye i'lan eden kimseye ben-
zer. "Calmak" ta'birinin isti'malindeki niikte budur ki, "galmak" kendinin ol-
mayan mah gizlice almak demektir. Viicudat-i izafiyyede olan maddi ve
ma'nevi taharetlerin hicbirisi onlann kendi sifatlan olmayip hakikatlerinin ve
a'yan-i sabitelerinin tabiati icabmca Hakk'in sifat-i kuddusiyyetinden gizlice
aldiklan birer sifattir. Nitekim sjjU **Jhi\ ya'ni "Tabiat sanktir" denilmistir.

211. ^ahud bir biimis ot iizerine iokiiliir. ^dhud bir yuzu yikanmamisin yu-
ziinu yihar.

Yahud o maddi su taharet hil'atini giydikten sonra ne§v ii nema bulan ot
iizerine ddkulur. Veyahud bir yiizii yikanmamis ve kirli ve pash kalmis. olan
bir kimsenin yiiziinu yikar. Ma'na-yi i§arisi: Yahud o insan-i kamil keserat
kirlerine ve masiva alakalanna bulastiktan sonra alem-i vahdete riicu' edip
orada bu alakattan soyunduktan sonra ab-i hayat mesabesinde olan feyz-i
ma'neviyi bir yabani ot gibi bitmis, olan efrad-i be§er iizerine doker veyahud
ulum-i zahiriyye ve masiva kirleriyle kalbinin yiizii kirlenmis. olan bir kimse-
nin kalbinin yiiziindeki kirleri bu feyz-i ma'nevi ile tathir eder.

212. fiahud o elsiz ve ayaksiz bir flemiyi denizlerde hammal fltbi basmiri iize-
rinde tutar.

Ya'ni, tutmak icm eli ve yuriimek igin ayagi olmayan gemileri su hamal
gibi nasil ba§inm iistunde tutup ta§ir ise, insan-i kamil dahi hakikati tutmak

©

AHMED AVNl KONUK

ve Hak yolunda yiiriimekten aciz olan ruhlan ve akillari derya mesabesinde
olan kendi ruh-i kudsisinin iizerinde oylece ta§ir.

Obf jj Xijj> jjb y>. t&\ j d\& <Jj j-X\ jj\* Oljlj* -Us

213. OnAa yuz Unlerce leva aizlid-ir. jlira hi her leva oyle onlan Utmi$tir.

suda bircok hastahklann ilaci gizlidir. Zira her ilag, oldugu hal iizere o Su-
dan nesv ii nema bulmustar. Onun igin ayet-i kerimede ^ ^ j? *Ui ^ iVj
(Enbiya, 21/30) ["Her diri §eyi sudan kildik"]; "Her §eyin hayati sudandir" bu-
yurulmu§tur. Qixnkix her bir ilag nebattan ve nebat dahi sudan hasil olmustar.
Ma'deniyatin istihalati dahi kezalik sudandir. Bunun gibi insan-i kamilin ab-i
hayat gibi olan camnda dahi be§erin emraz-i ma'neviyyelerinin birgok ilaglan
gizlidir.

214. Dier hir incinin cant, her ianenin i$i umahia eczahane aJbiair.

Her bir incinin cam sudur. Zira inci sadefin agzina nisan yagmurunun
damlamasindan hasil olur. Hububattan her bir danenin batini da sudur. Bi-
naenaleyh su irmak iginde bir eczahane gibi cereyan eder.

215. x,eminin yetimlerine perveri§ ondandir. OCuru olan haglanmiflara harehet
ondanlir.

"Yeryuziinun yetimleri su ile beslenir; ve kuruyup ne§v ii nemadan bag-
lanmis, olanlara hareket ve nesv ii nema o sudandir." Ma'na-yi zahiriye go-
re "yeryiizuniin yetimleri"nden murad, nebatat ve "kuru olan baglanmi§-
lar"dan murad, dahi yine nebatar. Ve ikinci misra' te'kid igindir. Ve ma'na-yi
batiniye gore "su"dan murad insan-i kamilin ruh-i kudsisinin yagdirdigi
ma'rifet yagmurlandir. "Yetimler"den ve "kuru olan baglanmi§lar"dan mu-
rad, bu esfel-i safilinde mertebe-i hayvaniyyette kalmis, ve insaniyeti ma'ri-
fetsizlikten dolayi kuruyup ne§v ii nemadan kalmis. olan insanlardir. Hind
niishalannda oi&~* yerine oi^u vaki'dir. Bu surette Jui*. oi&ju "Karamn su-
sami§lan" demek olur. Ve "husk" burada, denizin ziddi olan "kara" ma'nasi-
nadir. Hatta ba'zi niishada "hu§k" yerine "hak" vaki' olmu§tur. Ve "te§ne-
gan-i hak", "topragin susarmsjan" demek olur. "Te§negan-i hu§k" ma'nasi-

©

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

nin aynidir; ve "tesne", bu ma'naya gore "harts olmak"tan kinayedir. Hula-
sa-i ma'na: "Karanin veya topragin hartslerine ve derya tarafina hareket ve
gidis, o insan-i kamilin maarifindendir" demek olur.

Bulanik olduktan sonra suyun Hak Teala (c.c)den istianesi

ij*i 4 J~*" llfi-*j J>Wl L* y^* Jb ij-i tj§ l yi\ 4jU jjLc by?

216. DakiSki onun mayasi kalmaz, bulanik olur, yery&zunde bizim aibi aciz
olur.

Vaktaki suyun mayasi ve ash olan temizlik ve berraklik kalmaz, halkin
kirleriyle bulanik bir hale gelir, yeryiiziinde bizim gibi aciz olup vazife-i tat-
hiri icra edemez." "Hire siiden" (o-ui »^), aciz olmak demektir. Ya'ni, "in-
san-i kamil halki irsad ve lslah igin kulliyyetiyle tenezzul edip halka miite-
veccih bulundugu vakit, onun batimnda, kir mesabesinde olan suver-i masi-
va miinakkas olur. Onun bu suverden saf olan ruh-i alisi bulanir. iste bu mer-
tebe-i beseriyyette ve keserat aleminde bizim gibi zevk-i vahdetten muvak-
katen hicaba dii§er."

Uf ^ jjU j ^b (j>\i ^ oT \Jci- (jlT ij^ Jh\j jl JU

217. IBahnindan nale getiriv der ki: "Gy Diuda, o §eyi ki verdin, verdim ve
fakir kaldim."

Su veya insan-i kamil, batinindan nale ve feryad edip der ki: "Ya Rab, ba-
na verdigin taharet ve safveti senin kullanna dagittim ve bende bir §ey kal-
madi; ve senin lutfuna muhtac. kaldim."

218. Sermayeyi temiz ve murdar iizerine doktiim. Gy sermaye verici ?a/i, da-
ha var rm?"

AHMED AVNl KONUK

Bu niyaz insan-i kamil tarafindan oldugu takdirde; "temiz"den murad,
masiva alakatryla mukayyed olan mii'minler ve "murdar"dan murad, miin-
kirler ve fasiklardir. Ya'ni, "Ben safvetimi ve taharetimi mu'minler ve miin-
kirler uzerine doktum; ve onlann kalblerindeki masiva nukusu bana aksetti.
Ey safvet ve taharet sermayesini verici olan sah-i hakiki, sifat-i kudsiyyeti-
nin daha ziyade tecellisi var midir? Bu tecelliye muhtacim!"

219. 'Huluta der: "Oral latif yere yoBr! By fines sen dahi onu yukanya $ek!"

Suyun miinacatmi kabul buyuran Hak Teala hazretleri buluta der ki: "0
bulanik suyu latif olan kendi zerratimn arasina gotur! Ey giine§, su kesa-
fetinden dolayi oldugu yerden kimildayamaz. Sen onu tebahhur ettirmek su-
retiyle yukanya ve bulutun zerreleri arasina gek!" Insan-i kamil hakkinda
dahi Cenab-i Hak rahmet bulutuna der ki: "Onun keserata bula§an camm pak
ve latif olan alem-i melekuta gotiir! Ve ey ask giinesi, onu bu keserat-i suf-
liyyeden suver-i ilmiyyeme ve vahidiyetim mertebesine gek!"

220. Onu haiHi olmayan ierya tarafina erisiirinceye liadar muhielif yollara surer.

Ma'lumdur ki, yagmur ug hadise-i tabiiyye neticesinde husul bulur: 1- Gii-
nes. sebebiyle vaki' olan tebahhur. 2- Heva-i nesiminin hal-i isba'a gelmesi.
3- Tekasiif. Bu tekasiif havada bulut husuliinii mucib olur. Binaenaleyh bu-
lutlar kiigiik damlaciklar halinde birle§en su buhan kitleleridir. Yeryiiziinde pis
olan bir suyun zerreleri bu suretle siiziilerek bulut haline gelir; ve temiz ve
berrak bir hale geldikten sonra tekrar yeryuziine yagar. Bu yagis. baglara sah-
ralara ve derelere ve bostanlara oldugu gibi dogrudan dogruya engin denizle-
re de olur. Ba'zi mahallerde berrakligi ve temizligi muhafaza eder. Ba'zi ma-
hallerde pis ve miilevves olur. imdi mertebe-i kesafete niizul eden sular her ne
kadar berrak olsalar da evvelki mertebe-i letafetlerinde depdirler. Her halde
bulunduklan kaplann renklerine ve sekillerine tabi'dirler. Ve miilevves olanlar
ise hem letafetlerini kaybetmisjer ve hem de mukayyed bulunmuskrdir. Bina-
enaleyh onlar bu iki hallerinde de Hak'tan, evvelki letafetlerini niyaz ederler.
Bu misale mutabik olarak insan-i kamilin ruhunu Hak Teala, mezahir-i esma
ve sifat olan bu alem-i kesret ve kesafet iginde alem-i vahdete vanncaya ka-
dar muhtelif yollara ya'ni muhtelif esma ve sifat-i ilahiyye yollanna surer. Zi-

^^

MESNEVi-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

ra onlar esma-i muteferrika mezahiri olan ibadi tathir ve lslaha me'murdurlar.
Sular bulundugu kabin rengine tabi oldugu gibi onlar da «JUi o^J *Ui dj ["Su-
yun rengi, icinde bulundugu kabin rengidir"] kavli mucibince ir§ad-i ibad igin
erbab-i muteferrika mezahirinin rengine boyanirlar.

221. liu sudan garaz evliyamn caninm suyulur. xXra o sizin bulamkliklan-
nizi mubalaga tie yikayiaair.

Ya'ni, bu zikrettigimiz "su"dan garaz ve maksudumuz, evliyamn ab-i ha-
yat mesabesinde olan canidir. Zira onun ruh-i paki, ey erbab-i muteferrika
mezahiri olan insanlar, sizin bulanikliklarmizi 50k yikayicidir.

jy J^i ufk lSj^ ^J* jk <J"j J* 1 J-* J °j* *y* ^&

222. Vakiaki ehl-i fer§in gaslinlen hulamk olur, ar&a temizlik haksedicinin ta-
rafina loner.

"Ehl-i fer§"den murad, arzin sakinleri; ve burada "ars/"dan murad, insan-i
kamilin kalbidir. "Ar§a taharet bah§edici"den murad, Hak Teala hazretleridir.
Evliyamn cantna vaki' olan bulamkligm esbabi muhteliftir. Evvela cismani
kimseleri ir§ad igin onlann renklerine girmek zarureti ve saniyen hin-i ir§ad-
da halkin ma'rifet-i ilahiyyedeki cehillerinden ve gafletlerinden sikilmasi ve
salisen halkin zahiren ve batmen §er'e muhalif muamelelerinden ve ahlakin-
dan teessurudiir!

Ba'zi niishada "gasl" yerine "akl" yazilmi§tir. "Ehl-i fer§in vaktaki aklin-
dan bulanik olur" demek olur. Ve ehl-i fersjn akli ma'rifet-i ilahiyyede cehl ile
muttasif oldugundan insan-i kamilin cam bundan bulanir. Ve ba'zi niishada
dahi "gadr" vaki' olmu§tur. Bu surette ma'na "Vaktaki ehl-i fersjn gadrinden
bulanik olur" demek olur. Ve ehl-i fer§in gadri zahiren ve batmen §er'e mu-
halif muameleleri ve ahlaklandir; ve insan-i kamilin cam bundan da bulanir.

jLiw< jJ jl .kcs** Oljl^ jl d\^S ,y\s J»Jh jl j ijl jl

223. iekrar 0, taraftan etek cehici olur. iIMuhitin taharetlerinden onlann
derslerini getirir.

"0" zamiri, suya ve insan-i kamilin ruhuna raci'dir. "Muhif'ten murad,
zat-i Hak'tir. Nitekim ayet-i kerimede X^» i^ J^ «ji u'i (Fussilet, 41/54) ya'ni

c $^ a

AHMED AVNl KONUK

"Agah ol, muhakkak her §eyi muhittir" buyurulur. "Ders", liigatte okumak
ve ta'lim ile ogrenilen §ey demektir. Ya'ni, "Insan-i kamilin ruhu yukanda
zikrolunan esbabdan dolayi bulandigi vakit Hakk'a riictt* eder; ve bu bula-
nikliktan etek gekici olarak, e§yayi zatryla Muhit olan Hakk'in taharetlerin-
den ehl-i gaflete ogretilecek olan ulum-i ledunniyye ve maarif-i ilahiyyeyi ge-
tirir." Ismail Ankaravi (k.s.) hazretleri buyururlar ki: "Bu beyt-i §erifde sana-
yi-i lafziyyeden "muraat-i nazir" san'ati vardir. Zira "Muhit", fetva kitapla-
nndan birinin ismidir. "Taharet" dahi o kitabm bir babidir. Bu munasebetle
"ders" ta'biri pek latif vaki' olmu§tur."

224. Ue cumleyi teyemmiimAen ve kMe isteyicileri aramaktan kurtanr.

Teyemmum, §eriatte su bulunmayan yerde toprak ile abdest almaktir. Bu-
rada "teyemmum"den murad, ilm-i yakini sahibi olmayanlann ilm-i istidlall
ile amel etmeleridir. Nitekim ilm-i kelam ulemasi ve felsefe erbabi hakikati de-
lail-i akliyyeleri ile bulmak ve anlamak isterler. Halbuki hakikat, Hakk'in vu-
cud-i vahidi olup gune§in ziyasi gibi munte§ir ve zahirdir. Ehl-i istidlal evham
ve hayalat ile kan§ik olan ukul-i ciiz'iyyelerinin lead ettikleri deliller ile orter-
ler, bundan haberleri olmaz. "Kible"den murad dahi, kezalik Hakk'in vucud-i
vahidi olup ehl-i istidlal o viicud-i vahidi isbat igin deliller irad ederler.

Cenab-i pir efendimiz Fihi Ma Fih'in 22. faslinda §6yle buyururlar: "Bir
kimse Sultan-i mahbubin Mevlana §emseddin-i Tebrizi hazretlerinin huzu-
runda "Ben delil-i kati' ile Hakk'in mevcudiyetini isbat ederim" dedi. Ertesi
sabah Mevlana §emseddin hazretleri buyurdular ki: "Dun gece melaike gel-
mister idi. adam hakkmda "Elhamdulillah, bizim Huda'mizi sabit kildi, ona
Allah omurler versin, ehl-i alem hakkinda taksir etmedi diye dua ettiler". Ey
adamcik, Hak sabittir, onun delil nesine lazim? Eger bir i§ gormek istersen
O'nun huzurunda kendine bir mertebe ve makam isbat et; ve yoksa senin
delilin olmaksizin sabittir. Nitekim i§aret buyrulur: o'-u^ ^^ Vj ft(/ i ^ d]j (is-
ra, 1 7/44) Ya'ni "Mahlukattan hicbir §ey yoktur, ilia ki Allah feala'yi hamd
ile tesbih ederler".

Beyt-i §erifin hulasaten ma'nasi: "insan-i kamil vahdet aleminden kesret
alemine dondiigu vakit nakis insanlara ulum-i ledunniyye ve maarif-i haki-
kiyye getirip onlan ulum-i istidlaliyye ve vehmiyyeden ve delail aramak kul-
fetinden kurtanr" demek olur.

Q

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

225. Dialkin ihiildhndan i'tdal bulur. "Grihna ^a HUlal!' iiye.

Ya'ni, insan-i kamil getirdigi maarif ve hakayik dersini vermek igin halk ile
ihtilat ettiginden, Hak ile olan huzur-i hassina halel geldigi igin kalb-i §erifi il-
letli ve mariz olur. Binaenaleyh Resul-i Ekrem Efendimiz'in J^ i* u-ji ya'ni
"Ey Bilal, bizi dinlendir!" diyerek arzu buyurduklan seferin cinsinden bir sefer
ister ki, o sefer vahdet tarafina olan bir seferdir; ve keserat bula§ikhgmdan ta-
haret seferidir. Bu husustaki fazla izahat I. cildin 2016 numarah beytiyle onu
ta'kib eden diger beyitlerde munderigtir. Burada tekranna hacet yoktur.

226. By latif rm^meli, ey giizel sesli Tydfil, minare uzerine git, rihlet aavulunu ^al!

Bu beyt-i §erif hadd-i zatinda Resul-i Ekrem hazretlerinin Bilal-i Habesj
hazretlerine vaki' olan emr-i §ertfleridir. Fakat varis-i kamilin, giizel sesli olan
zevata hitablanna da §amildir. Ya'ni, "insan-i kamil halk ile olan ihtilattan
ma'lul oldugu vakit sema'a ve teganmye meyledip giizel sesli olan zevata,
"Minare ve da' vet mahalli uzerine git de alem-i vahdete rihlet davulunu gal!"
buyurur. Resul-i Ekrem hazretlerinin emr-i §erifi hadd-i zatinda giizel sesle
ezan okunarak namaza da'vet olunmaktir. Zira hadis-i §erifde ^jli £}j~ 5_^UJi
ya'ni "Namaz mu'minin mi'racidir" buyrulur. Ve namazda alem-i keserata ve-
da' olunup bir kalb-i hall ile Hakk'a tevecciih olunmak icab eder ki bu hal-i
vahdet tarafina sefer olur. "Sahil", at ki§nemesine denir. Bu ta'blrde i§aret bu-
dur ki, cesed ruhun binek hayvanidir; ve sada ve nagamat bittabi' cesedin
hangeresinden gikar. Ruhda kendi aslina sefer ve riicu' istiyaki te§eddud etti-
gi vakit eseri cisimde zahir olur; ve insamn cesedi, ahsen-i takvlm iizere mah-
luk olup her halinde intizam oldugundan onun sadasi da mevziin ve latif na-
gamat cinsinden olur. Ehl-i ask ve istiyakin sema'indaki hikmet budur. Bu ask
ve istiyaktan ruhu bi-nasib olan ziihd-i barid ashabi sema'i haram goriirler.
Eger sema' ve nagamat-i latife haram olsa idi Resul-i Ekrem hazretleri Bilal-i
Habe§i cenablanna nagamat-i latife ile ezan okumasini emrederler miydi?

^!>L* JjjS i_~~» jjj c^mtj >^-*j f L* j^jl OJj j cJj /»• 0U-

227. Can sefere aitti ve heden kiyamiaiir. Ulic'at vaktinde hu sebebden selam,

5^^,

Ppr 3 " AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, "Mu'min namaza durdugu vakit onun ruhu kesretten vahdete mii-
teveccihen sefere gider; ve cese'di de ayakta durur ve namazi bitirdigi vakit ba-
§im saga ve sola gevirerek "Es-selamu aleykiim ve rahmetullah!" ^4^ r^- 11
-dJi i^j j der." iste Mevlevilerin sema'i da bu ma'naya binaen mevzu'dur.
Onlarin ruhlan nay ve giizel sesli zevatin nagmeleri ile namazda oldugu gibi
kesretten vahdete muteveccihen sefere gider. Ve ruhlanndaki i§tiyakin ve iz-
tirabin eseri cisimlerinde zahir olup ecram-i semaviyyenin ayn-i viicud-i Hak
olan feza-yi bi-nihayedeki devirleri gibi devrederler. Mutriblerin nagamati ve
ahenkleri degi§tikge, alem-i kesrete riicu' edip "selam" vaziyetinde bulunur.
Nitekim cenab-i Pir efendimiz sema' hakkinda soyle buyururlar:

j-L^j jl J»/»j Ij 0-hj JLJ*ij>- jl O-L^i ^Jj Cjj^a iy, 4^- f-lw ^b

jjuui j>- j\j-m\ Cjja^I c?Ui^ jl OJui c-~»jj Jl_p-I *j> *^- p-U*» ,_j»b

O-bji ^ j b ^ Ji/" (^^ _^>- Ij^, ^twiiP u^ ^j^ji^ £L— ^jb

0-u^j a^Ij ^ o^£j JJu LsiT aJJI «^. ^j ^ i_jj <^- s-lw ^b

j-Xp t /'-^ j'_^' l^j-^j i_b 0Lwj»- ji^ j«i -Lil» j^j 4^- pL— * ^jb

"Bilk misin sema' nedir, ruhun Elestti bi-rabbikiim hitabma cevaben "Belal"
dedigini isitmektir. Kendinden munkati' olmak, O'nun visaline erismektir. Bi-
lk misin sema' nedir? Dostun ahvalini gormektir. Lahut perdelerinden Hakk'm
esrarmi isitmektir. Bilk misin sema ' nedir? Hakk 'm askinm darbesi ontinde ba-
swi top gibi yapip ayaksiz ve bassiz kosmaktir. Bilk misin sema ' nedir? Nefs
ile harbetmektk. Yan bogazlanmis kus gibi kanh toprak iizerinde girpmmaktir.
Bilk misin sema ' nedir? "Li maallahi vakttin. . , " hadis-i senfmin simndandir ki,
oraya melek sigmaz, vasitasiz eri§mektk. Bilk misin sema ' nedir? §ems-i Teb-
rizi gibi kalb gozlerini acmak, en var-i kudsii gormektir. "

228. j3u mesel kelamda vasita gibi&ir. SAvavnxn anlamasi i$in vasita sarttir.

Ya'ni, "evliyanin cam"m suya ve "ruhu Hakk'a ula§rp yine beseriyete gel-
mesi"ni sefere ve "bu seferden avdef'i selam vermeye benzetmek kelam ale-
minde idrak-i ma'naya vasita gibidir. Bu ma'nalan avama anlatabilmek i0n
boyle mesel Tradi lazimdir.

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •
4ulj jl -Aj*j jf jAiw yr -Ja-lj ij. >JJ ^ u^" 1 J-^ 1

229. 'Olabdadan kurtvlan semenderden haskasi ne vakit vasiiasiz olarak aiese
aider?

"Semender", bir nevi' hayvandir ki cildinden ifraz ettigi bir seyyale vasi-
tasiyla yanmaksizin atesten geger. "Havass-i evliya" semendere te§bih buy-
rulmu§tur. Ates mesabesinde olan hakikat-i viicuda kelam vasitasi olmaksi-
zin ancak akil rabitasindan kurtulan havass-i evliya vasil olur.

230. Sana hamam vasitasi lazimdir, ta ki sen tah'ini atesten ho§ edesin!

[230]

"Sana takva hamami vasitasi lazimdir. Senin nefsin hamamin hararetine
ahssin.da tabiatin atesten hoslanmaga baslasin!" Cenab-i Pir efendimiz IV.
cildin 240 ve 241. beyitlerinde takvayi hamama tesbih buyurmu§lardir.
beyitler sunlardir:

i — -*~^jj ^y* ^^~ jy ^ t -~*"' cf^ J^* ^ '—'$&'

"Dunyamn sehveti kiilhan misalidir ki takva hamami ondan parlaktir.
Fakat muttaki kismi bu ktilhandan safdir. Zira ki hamam igindedir ve temiz-
liktedir."

Ve takva hakkindaki izahat o beyitlerde gecti. Bu beyt-i §erifde de takva-
yi atese tesbih buyurmuslardir. Beyt:

lj <_£ j£> XJljj— j j <Ulj uiji iy. I j **ll (£ y*\* 01^- tSyv ,J~'' •^ijy~ J .

"Takva atesj masivallah cihanim yakti; ve Allah'tan bir berk vurdu, tak-
vayi yakti."

Binaenaleyh salik, tecelH-i zatiye nail olmak igin evvela riyazet ve miica-
hede ile takva hamammda temizlenmek ve sonra bu ates-i tecelliye tabiati
ahsmak lazimdir.

JJi <L~>\ J_^j c^»\*j>- o-iuS' J^" ^y? <_r^ J J ~^ cs'^ ^y?

231. uViadernki UiaM gibi ale.se, gitmeye. kadir degilsin, sana hamam resul, Sa-
na su aelil oliu.

*&&?

AHMED AVNl KONUK

Mademki Ibrahim Haiti (a.s.) gibi keserattan yiiz yuyup vahdet-i zati ate-
§ine gitmeye kudretin yoktur, o halde sana takva ve riyazet hamami resul ve
sana su mesabesinde olan ruh-i kamil ve kelam-i evliya delil oldu; ve sen
vahdet-i zatiyi birtakim temsilat ile bu kelamlar vasitasi ile idrak edebilirsin.

232. Tofeiuk Diak'tanclir. Jakat ehl-i taba ekmek vasitasi olmaksizin tohlu-
jja ne vakii erisir?

"Taba"', kirli olmak ve tenbel olmak ma'nasinadir {Muntehabti'l-Lugat) .
"§iba"\ doymak. Mesela tokluk Hak'tandir, fakat sifat-i nefsaniyye ile kirli
veyahud riyazette tenbel olan kimse ekmek vasitasi olmaksizin doymaz. Ha-
vass-i evliya doymak icin ekmek vasitasina muhtac. degildir. Akhn "doymak
icin ekmek lazimdir" diye verdigi hukiimden kurtulmu§tur. Bu hali cismani
olan kimseler akillanna sigdiramazlar. Halbuki menakib-i evliyada bircok za-
manlar yemeksizin ya§ayan ve doyan evliya vardir. Ezcumle Sipehsalar haz-
retleri yazdigi menakibda Hz. Mevlana efendimiz ile §ems-i Tebriz! hazretle-
rinin alti ay miiddet §eyh Selahaddin-i Zerkub cenablannin hiicresinde asla
ve kat'a ekl ve §urb ve hacat-i be§eri vaki' olmaksizin sohbet buyurduklan-
ni re'ye'1-ayn mii§ahede etmek suretiyle nakl ediyor.

233. JZetdfet Diak'taniu, fakat ten ek\i g.imen perdesi olmaksizin let&feti an-
lamaz.

Ya'ni, insamn bu viicud-i izafi aleminde gordiigu letafet Hak'tandir. Vucud-i
hakiki-i Hakk'in ism-i Latif ile vaki' olan tecellisidir. Fakat kuyud-i cismaniy-
ye altinda bulunan kimseler cemenistan ve giilistan perdesinin sureti olmaksi-
zin letafetin ne demek oldugunu anlayamaz; ve letafetin zevkini kendinde bu-
lamaz. Zira letafet bir ma'nadir; ten ehli bu ma'nayi suret ile anlayabilir.

234. Uaktaki ten vasifast kalmaz, hicahsiz c/Wfisa gihi ceyhinien aym nurunu
bulur.

Vaktaki bir kimse takva hamamina girip sifat-i nefsaniyyeden temizlenir
ve su mesabesinde olan mur§id-i kamilin ruh-i safi ile yikanir, viicudun idra-
ki hususunda artik cisme miiteallik olan kelamin ve suretin vasitasi kalmaz.

eg^g>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Suret hicabi olmaksizin Musa (a.s.) gibi koynundan, ya'ni kalbinden ayin,
ya'ni ruhun nurunu ve bu nur vasitasryla da Hakk'in nurunu mu§ahede eder.
Zira ayin nuru giine§in ziyasmdan muktebes oldugu gibi ruhun nuru dahi
Hakk'in zatinin giine§inden mustefaddir.

Harici olan fiilin ve kavlin zamire ve dahilt olan nura sehadet vermesi

Bu siirh-i §erif Ankaravi niishasinda atideki beyitten sonra ve Hind niis-
halannda evvel yazilmistir.

235. Suyun hu hiinerleri dahi §ahiddir hi, onun hahni ZHMtk in lutjunaan do-
ludur.

"Su"dan murad, ruh-i evliyadir. Nitekim yukanda 22 1 numarah beyitte
"Bu sudan maksud evliyanin canidir" buyurulmus idi. Ya'ni evliyanin cam-
nin bu maarif ve hakayik-i ilahiyyede gosterdigi hiinerler dahi §ahiddir ki, o
ruhun igi ve batini Hakk'in liitfunun tecellisinden doludur; ve ehl-i gaflete ru-
hunun Hak'tan aldigi envar-i maarifi ibzal eder.

jf JM^I y Jh\j, j, Ji jij j~^ d\A\yf JuAjji j J**

236. Jiil ve kavl zamirin §ahidleri geldi. Sen hu ikiden hahn iizerine istidldl tut!

Ya'ni, "insanin cismi (izerinde hakim olan onun zamiri ve fikridir. Bina-
enaleyh ondan sadir olan nil ye kavl zamlrine ve flkrine gore olur. Mademki
boyledir, sen insanin fikrinin ne mahiyette oldugunu anlamak ister isen onun
fiilini ve kelamim batimna ve flkrine delil ve §ahid tut!" Bu ma'naya dair ce-
nab-i Pir efendimiz Fihi Ma Fih'in 11. faslinda soyle buyururlar:

"Bir adami tanimak istersen onu soylet, soztinden bilirsin. Ve eger yanke-
sici olursa, bir kimse de ona "Adami sozunden tanirlar" demis. olsa, o yanke-
sici kelaminda ihtiyat eder. Zabita me'muru onu anlayamaz. Bu halde onun

©

AHMED AVNt KONUK

huzurunda sukut et ve kendini ona ver ve sabret! Belki onun agzindan bir
kelime firlar; ve eger firlamaz ise belki senin dilinden arzun hilafina bir keli-
me firlar. Veyahud hatinnda bir soz veya end!§e bas vurur. O endi§eden ve o
sozden onun halini bilirsin. Cunkii ondan muteessir oldun ve o onun aksi ve
ahvalidir ki senin derununda zuhur etti".

^jj j' jj^j <-b* j^ y^- ^jj- 5 j- 5 '-v* j^ j j^ ^j*r

237. CMademki senin sunn lahna seyir tutmaz, hastanin idranna haricten hakl

Mademki senin ruhunun ve sirnnin bir kimsenin batinina ve kalbine sey-
ri ve niifuzu yoktur, binaenaleyh nefsani sifatlann illetleriyle hasta ve ma'lul
olan bir kimsenin idran mesabesinde olan fiiline ve kavline bak! Ve onun il-
letlerini bu delillerden ve sahidlerden anla!

238. Jiil ve kavl hastalann o idran olur ki, cisim iabibine hurhan olur.

Nefsani marazlar ile ma'lul olan kimselerin fiilleri ve sozleri onlann idran
mesabesindedir. Ve onlar, onlann efkanna ve zamirlerine delil olur. Nitekim
cisim doktoruna hastanin idran delil olup doktor bu idrann tahlilinden hasta-
ligin nev'ini teshis eder.

239. De o ruhun icdrtbi onun canina aider; ve can yolundan onun imamna aider.

"Ruhun tabibi"nden murad insan-i kamildir. Ya'ni, "Ruhun tabibi olan in-
san-i kamil bir kimsenin ruhuna ve batinina niifuz eder ve onun igin fill ve
kavlin §ehadetine ihtiyag yoktur. Ve ruha niifuz ettikten sonra ayn-i sabite-
sini mii§ahede ederek ehl-i imandan olup olmadigini anlar. Cisim doktorlany-
la ruh doktorlan hakkindaki izahat IV. cildin 1 790 numarah beyt-i serifi ile
onu ta'kib eden ebyat-i serifede munderigtir.

240. Onun aiizel fiile ve kavle ihtiyaci gelmez. Onlardan korkun, onlar kalb-
lerin casuslandir.

Ya'ni, ruh doktoru olan insan-i kamilin giizel fiile ve giizel soze ihtiyaci
yoktur. Zira gok kimseler vardir ki, i$i zehir dolu oldugu halde agzindan bal

Q

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

gibi tath sozler gikar ve igi fesad dolu oldugu halde daha buyuk bir menfaat
elde edebilmek icm zahiren giizel fiilde bulunur ve fedakarhk yapar ve vefa-
kar goriinur. insan-i kamil kalbin casuslandir, bunlan derhal anlar.

yr y^J> J^l j C — J IjAj j$" y*. l£j j> Jy J J** &£ J^

241. Till fiili ve kavli ondan iste hi, o irmak <$oi deryaya vasd dejjildir.

Bu fiil ve kavl sahidlerine muhtac olmak halini oyle bir kimsede ara ki o
kimse irmak gibi derya-yi hakikate vasil olmamis ve heniiz kesafet-i eisma-
niyye hicabi arkasinda kalmistir. Mesela bir kimse boyle kesafet hicabi icm-
de oldugu halde miirsjdlik da'vasmda bulunan bir kimsenin oniinde, icmden
ona sovse ve saysa ve fakat zahiren ona karsi kelimat-i hasene kullansa
onun o sozlerine aldanir; ve kendisine merbut bir adam zanneder. Fakat in-
san-i kamil boyle degildir. Derhal senin havatinna vukaf kesbeder. Sana mii-
nasib vech ile cevablar verir. Fakir miirsMim Mesnevihan Selanikli Es'ad De-
de Efendi (k.s.) hazretlerinde bu gibi ahvali defaat ile miisahede ettim. Hu-
zurunda bulundugum zaman bir su'-i fikir viirudundan pek ziyade korkar
idim.

j> Jj5" _y*Ui i_JjIp j** Ojj-XjI jl lj *y- jy 01 *£~ Ol OLj ji
SyS- yMb j\ Jo _j Jyj 45ol jl Ojjil lJjIp Jy j d>j\f- Jo ^ OlaL>-

Onun beyanmdadir ki o nur kendisini arifin sirrimn icinden halayik

iizere arifin fiili ve arifin kavli olmaksizin kavil ve fiil ile zahir olandan

ziyade izhar eder. Nitekim gunes yiikselirse horozun ve miiezzinin

i'lamna ve diger alametlere hacet olmaz

242. J2akin hir arifin nu.ru ki hadden fle$ti, onun nuru sahralara ve pillere doldu.

o

AHMED AVNl KONUK

Arif ve insan-i kamilin batinimn nuru onun iyi soziine ve iyi fiiline hacet
olmaksizin musahibine te'sir eder. Cenab-i Fir efendimiz Fihi Ma Fffi'lerinde
31. fasilda bu ma'nayi §6yle izah buyururlar:

"Bir kimse nur-i Huda ile nazar ettigi vakit evvel ve ahir ve gaib ve zahir
her §eyi goriir. Zira nur-i Huda'dan boyle bir §ey nasil mestur kahr? Ve eger
mestur kahr ise o, nur-i Huda degildir. tmdi her ne kadar ona vahiy denmez
ise de, onda ma'na-yi vahy vardir. Osman (r.a.) halife oldu, minbere gikti,
halk ne buyuracak diye muntazir idiler. Sakitane nazar edip higbir sey soyle-
mez idi. Halk iizerine bir vecd hali nazil oldu. Oyle ki di§an gikmaga mecal-
leri kalmadi; ve yekdigerine ve nerede olduklanna §uurlan olmadi. Yiiz tez-
kir ve va'z ve hutbe ile onlara oyle bir ho§ hal vaki' olmami§ idi. Boyle feva-
id ve muka§efat hasil ve esrar malum oldu ki, bu kadar amel ve va'z ile ol-
mami§ idi. Meclisin nihayetine kadar boyle nazar eder ve bir §ey buyurmaz
idi. A§agiya inmek istedikte Jiy f-ui & £±\ ^-o-i j ^ jui f ui ^ 01 ya'ni "Si-
zin icin fa'al olan imam, kawal olan imamdan hayirh ve ahsendir" deyip in-
di. Dogru buyurdu. Mademki kelamdan murad, faidedir. ve tebdil-i ahlakdir,
soz soylemeksizin bu faidenin ez'aftm hasil etmi§ idiler; ve bu faidenin husu-
lii miiyesser oldu. Binaenaleyh buyurduklan ayn-i savab idi. Gelelim kendi-
sine fa'al demesine. Gerci minberde o hal iginde zahiren bir fiil icra etmedi ki,
onu goz ile gormek mumkin olsun. Namaz kilmadi, haccetmedi, hutbe oku-
madi bunlardan higbirisi vaki' olmadi. imdi ma'lumumuz oldu ki, amel ve fi-
il denilen §ey yalmz o suretler degildir. Belki bu suretler o amelin suretidir.
amel ise candir. Senin evliya-yi Hakk'a nazar etmen ile onlann sende tasar-
rufu ve bi-kelam ve bahs olarak maksudlann husulu ve seni menzile eristir-
meleri miimkindir."

243. Onun $ahicllifli ^ukuidan ve tekelliiflerAen ve canhazlikian ve keremden
farig geUi.

"§ahid" kelimesi Farisi'dir, "mahbub" ma'nasinadir. Ya'ni, "Abidlerin ba-
tinlannin giizelligi onlann iyi fiillerinden ve iyi kavillerinden anla§ihr; ve bun-
lar onlann batmlanna §ahid olur. Fakat arifin mahbublugu bu gibi §ahidler-
den ve tekellufat-i zahiriyyeden ve riyazat ve mucahede gibi can oyunculu-
gundan ve cud u keremden mustagnidir. Zira onun batinimn mahbublugu ve
guzelligi di§anya tasar.

Q

MESNEVl-1 §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

* *' ' «* . -

tJL~*~b\j C~^Ij» 1^.>.~L-J vjjj C.. i ~ttU tijjt! ^J 3 ? j^fi ^' JJ^

244. ^Uakiaki o gevher nuru iisanua parlamishr, bu tesell&slerden feragat bul-
rnustur.

"Teselliis", salusluk etmek ve riyakarhk yapmak demektir. Ya'ni, "Arifin
batminin nuru di§anya ta§tigi veya parladigi igin birtakim sahte §eyhler gibi,
halka namazim, orucunu ve zekatini gostermekten farig olmustar.

245. Hinaenaleyh onian fiil ve kavl sdhiiini isteme; zira her iki cihan onian
aul gibi aplAi.

Ya'ni, insan-i kamilin fiiline ve kavline nazar etme! Zira onun huzurunda
bulundugun ve onun nazar-i hassina nail oldugun vakit sana ondan hem
diinyanin ve hem de ahiretin ahvali giil gibi acUir.

246. IZu sahidlik neclir? Qizlinin izhariiir. Dster kavl olsun ister fiil ve onun
gayn olsun.

Bu beyt-i serifde, gizli olan ma'nanin izhan igin iig nev'i sahid ve vasita
beyan buyruluyor. Birisi "soz", digeri "fiil" ve iicunciisu bir veliden bunlann
gayn olarak "harikulade ahval" zuhurudur ki, bunlann iigii de arazdir; ve
araz iki zamanda baki kalmayan §eye denir.

^ j** J J" J" aU J^. <~*~o} ^^~*j*yr s* jW^ 1 J>jf ^

247. 3jira araz cevherin simm izharAir. Uasif bakulir ve bu araz ma'ber iize-
rineiir. ■

"Cevher"den murad kalbdir; ve "cevherin setrin"den murad, imandir.
"Vasif 'dan murad, yine imandir; ve "araz"dan murad ef al ve akval ve ke-
ramat-i kevniyyedir. "Ma'ber", "ubur"dan ism-i mekandir, "gegit ve giizer-
gah" ma'nasina olup diinya murad olunur. Ya'ni, "Ef al ve akval ve hava-
nktan maksud cevher-i kalbin sirn olan imanin izhandir. Bu iman bir vasif
olup ruh ile beraber bakidir; ve arazdan ibaret olan ve bu imanin §ahidleri
mesabesinde bulunan ef'al ve akval-i hasene ve iman-i kamilin alamau
olan keramat-i kevniyye bir gegit ve koprii mesabesinde olan diinya iizerin-
dedir ve diinya ile beraber fanidir."

AHMED AVNl KONUK

248. ISu alhnin ni§ani mikekk uzerinde kalmaz. <$eksiz alhn iyi adit kahr.

Mihekk ta§i uzerindeki altinin eseri baki kalmaz, silinir. Fakat o eserden
ve ni§andan altmin altinhgi zahir olur ve ma'denin cinsi meydana gikar.

^L; Sj jjU 0W- jjU pj» ([~* ji\ j i[#r jj,\ j o!A^» jjI

249. 1?u namaz ve hu cihad ve hu oruf dahi hxdmaz; can iyi adit kalir.

Bu dtinya gegidi uzerinde olan ibadat-i zahiriyye dahi araz nev'inden ol-
dugundan altinin mihekk uzerindeki eseri gibi zahir olur. Fakat canin diinya-
da ve ahirette iyi adi kahr.

ij~j \j j»j>- j»\ S*** j ±jg J\j>\ j jUil {j&r DU-

250. Can hoyle hir effil ve akval gosterdi; emir mihekki iizerine cevherini siiriu.

Can boyle giizel fuller ve giizel sozler izhar etti. Emr-i ilahi mihekki iizeri-
ne kendi cevherini ve mayasim surdu ve benim i'tikadim budur diye gosterdi.

251. 'Dedi ki: n( ~Benim i'tikadim dogrudur, i$le $ahuH" Jakat §ahidlerde i§ti-
hak vari.tr.

Ya'ni run dedi ki: "Benim i'tikadim dogrudur, i§te benim fiilim ve kavlim,
i'tikadimin dogruluguna §ahiddir." Imdi ruh fiilini ve kavlini §ahid getirdi.
Ama sahidlerde §iibhe vardir. Cunkii sahidlerin ba'zisi yalanci sahid olur,
ba'zisi da sadik olur.

252. Qahidler vein iezkiye vardir, hil! Onun tezkiyesi hir sidkdir ki ona mev-
kufiun.

"Tezkiye", pak etmek ve temizlemek ma'nasmadir. Ya'ni, §ahidlerin adil
olmasi §arttir, bir kimse da'vasim isbat icjn hakim huzuruna §ahid getirse,
hakim §er'an o §ahidlerin adil olup olmadiklanm sirran ve alenen tezkiye ile
mukellefdir. Ruh i'tikadinin dogru oldugunu iddia ederek fiilini ve kavlini sa-
hid getirdigi vakit, bu fill ve kavil sahidlerinin de kizbden tezkiyesi lazimdir;
ve onun tezkiyesi de o fiilde ve kavlde sidk ve ihlas bulunmaktir ki, onlar ha-

Q

MESNEVl-I §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

kim-i mutlak olan Hak Teala hazretlerinin indinde makbul olsunlar. Zira mii-
nafiklar da zahiren iman da'vasinda olup namaz kilarlar ve kelime-i §ehadet
getirirler. Onlann bu fiilleri ve kavilleri yalanci §ahiddir; ve keza riyakar olan-
lann bu fill ve kavlinden muradlan dahi, halk taraftndan hiisn-i kabul gor-
mektir. Binaenaleyh getirdikleri §ahidler adil degildirler.

O-^Jxi »lji jJul Jl$P Jajb- C~-JjJ »i_p jJu\ Jai! Jai>-

253. jZafzin hifzi kavli olan $ahiddedir; ahdin htfzi fiili olan $ahiddedir.

Ya'ni, biri kavli ve digeri fiili olmak uzere iki nevi' sahid vardir. Kavli
olan §ahid "La ilahe illallah" lafzidir. Bu kavli olan iman §Shidinde bu laf-
zin §irkten hifzi lazimdir. Zira §irkin uc, mertebesi vardir. Birisi "§irk-i ce-
li"dir. Bu §irk puta ve atege ve aya ve gune§e tapanlann §irkidir. Digeri
"§irk-i hafT'dir. Bu sjrk dahi avam-i mu'mininin sifat-i nefsaniyyelerinin
sevkiyle ibadederinde riya ve sum'a gibi duygulandir. Ciinkii nefis kendisi-
nin halk tarafindan medholunmasindan mahzuz olur. Bunun igin ayeti ke-
rimede ij^-i Z.j slu JyJ if, (Kehf, 18/110) ya'ni "Rabbinin likasim arzu
eden, higbir' kimseyiRabb'inin ibadetine ortak yapmasin!" buyrulur. Ve
uguncusu "§irk-i ahfa"dir. Bu girk dahi avam-i mu'mininin ve ulema-i za-
hirin ve ilm-i kelam erbabimn iki viicud ve varhk isbat etmeleridir ki, bu sjrk
hakkinda Resul-i Ekrem Efendimiz Lull j* J3 ^-o # j*-\ jA j J^i ya'ni
"Benim ummetimde sjrk miicella bir mahal uzerindeki kanncamn yuriiyu-
suden ahfadir" buyrulur. Imdi bu tig taifeden her biri "la ilahe illallah" laf-
ziyla §ehadet-i kavliyyede bulunsa onlann bu §ehadederinde adalet yoktur.
Onun igin ayet-i kerimede i^rip^jdi $ i (Nisa, 4/136) ya'ni "Ey iman
eden kimseler, iman ediniz!"'buyrulmu§ ve onlann §ehadet-i kavliyyeleri
iman-i hakiki iktisabi suretiyle adalete da'vet edilmistir. Iman ettikten son-
ra bu ahdin hifzi igin de fiili §ahid lazimdir. Bu fiili §ahid dahi emr-i ilahiye
itaat ve ef al-i peygamberiyyeye muvafakatur.

254. 6aer kavd $ahidi egri soylerse merduddur; ve eger fiil sahidi egri kosarsa
merduddur.

Ya'ni, eger kavil §ahidi '^Js j/^t ^X °A£- (FetJh. 48/11 ) y a ' ni
"Kalblerinde olmayan §eyi dilleriyle' soylerler"'ayet-i kerimesi mucibince egri
soylerse onun bu §ehadeti makbul degildir; ve eger fiil §ahidi egri ko§arsa

^%

AHMED AVNt KONUK

ya'ni yaptigi amele bir kimse riya ve siim'ayi kan§tinrsa o merduddur. Nite-
kim ayet-i kerimede, sure-i Bakara'da J>% '^Jt ^iTju* \J& H i^f^jJi l^.1 C
^lii ,Sij 'X 'jJj. $$fc (Bakara, 2/264) ya'ni "Ey rriii'minler, sadakalannizi
malim nas gorsiin de comert imis. desinler diye infak eden kimse gibi ibtal et-
meyiniz!" buyrulur.

cjjJj-, oUj jjj! J^i U a^il J**^^. J*» j Jy

255. Sana tenakuzsuz kavd ve fiil lazimiir, ta ki senin onune tUrhal kabul
flelsin!

Ya'ni, sozun oziine ve fiilin dahi kavline uymak lazimdir ki, bu §ahidlerin
hakira-i mutlak olan Hak Teala indinde makbul olsun!

256. Sa'yiniz muhtelifiir, tenakuz i$indesiniz. Quniuz dikiyorsunuz ve gece
sokiiuorsunuz.

"§etta", daginik ve muhtelif ma'nasina olan "setit" kelimesinin cem'idir.
Bu beyt-i serifde sure-i Leyl'de olan JjJ JJC- ai (Leyl, 92/4) ya'ni "Sizin
sa'yiniz daginik ve muhtelifdirler" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. "Gun-
diiz"den murad, zahir ve "gece"den murad batindir. Ya'ni, "Ey mii'minler, si-
zin sa'yiniz daginik ve muhtelifdir. Zahirde giizel soz soylersiniz ve iyi fiil is-
lersiniz. Fakat batinda ihlasiniz ve sidkimz yoktxir. Binaenaleyh gunduz di-
ker ve gece sokersiniz." Ve aleddevam tenakuz icmdesiniz. Batininiz zahiri-
nizi bozar.

Syr L-ikJ j\ Xg lj; S>- y^> L SyS. *? Jti\H L J^y* ^

257. Dmii ienakuzlu olan $ehadeti kirn Ainleii? ~%ahui cui lutuf tihetinden
meger ki hir hukiim eHe!

"tmdi boyle tenakuzlu ve da'vaya uymayan §ehadeti kimse dinlemez. Fa-
kat cud ve kerem-i ilahiden iimid kesmek caiz degildir. Meger ki senin bu te-
nakuzlu olan kavil ve fiil sahidlerini cud-i ilahi mahza lutfundan dolayi dinle-
yip kabul ederek senin lehine bir hukiim versin!" Yoksa hadd-i zatinda bu sa-
hidler makbul degildir. Ba'zi nushalarda ikinci misra' >y- ^ ji ^ ^ S J>■ ^ \>.
Ya'ni "Yahud hakim-i mutlak kendi hiikmunden meger ki bir hilm ede!" de-
mek olur. Bu ihtilaf-i elfaz ma'nayi tebdil etmez.

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEV?-5 •

j~* ^ xg^ loo ji j> ^ j c^>j~. j\£>\ J*i j Jy

258. ZKavil ve fiil sirnn ve zamirin izharidir. Uier ikisi mesiur clan sirn asi-
kar eier.

uy uy* j-*jl c> *ji>w *j j j uy? ^** *^ *«5 j* c~*l «i '-'.j^

259. Uaktaki senin sahidin tezkiye oldu, makbul oliu; ve yoksa mol molda
mahhustur.

"Mul" kelimesinin muteaddid ma'nasi vardir. Burada "teennt ve te'hir
etmek ve i§ten geri durmak ve riicu' etmek" ma'nalan miinasibdir. Ve "mul
mul" "yerinde kal!" ma'nasinda musta'meldir. Ya'ni, "Kavli ve fiiliolan §a-
hidlerin tezkiye olunup dogruluklan sabit olduktan sonra kabul olunur; ve
eger tenakuz ettikleri ve da'va-yi imana mutabakatlan sabit olmazsa ha-
kim-i mutlakm, "Geri ddniin!" emrinde mahbus kahrlar." "Mul mul" hak-
kinda Sultan Veled hazretleri "Tevakkuf ve tealliilden kinayedir," buyurur-
lar.

260. Ey harun, sen inad ettikfe inad ederler. Sen onlara muniazu ol, onlar da
muntazir dular.

"Harun", serkes ve muannid ma'nasinadir. Ve "harun"dan murad, sirk-i
cell ve §irk-i hafi ve sirk-i ahfa sahipleridir. Zira "sirk-i celt ashabi" din-i
Hak peygamberine karsi ve "sirk-i hafi ashabi" da ihlas ve sidk sahiblerine
karsi ve "§irk-i ahfa sahibleri" dahi vahdet-i sirf ve vahdet-i viicud ashabi
olan urefa-yi billaha kar§i serkeglik ederler; ve kendi curiik fikir ve delille-
riyle onlara inad ve i'tiraz ederler; ve onlara karsi galebeye muntazir olur-
lar. Bunlar dahi o inadgilara kar§i inad edip "^L *% '^»\y% <l)i jy ijjiiJ o^.y.
djy&\ tyf J j >jj (Saff, 61/8) ya'ni "Allah'in'nur-i iman've maari'fini agiz-
lanyla sondiirmek isterler. Halbuki mu§rikler kerih gorseler bile Allah Teala
nurunu tamamlayicidir" ayet-i kerimesi mucibince Allah'in nurunun ta-
mamlanmasina muntazirdirlar. ikinci misra'da sure-i Secde nihayetindeki
Oj>L ,hJ| >^G '^s. 'j>j& (Secde, 32/30) ya'ni "Ey Resulum, onlardan yuz
gevir ve onlara galebeye muntazir ol ve onlar da sana galebeye muntazir-
dirlar" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur.

<^g>

AHMED AVNl KONUK

(^

Mustafa (a.s.)m kendi misafirine sehadet arzetmesi

261. I^u SD2iiiJ- nihayeti yokiur. CAhustafa ona iman arzeiti ve o delikanh ka-
bul etti.

Ya'ni, bu fiil ve kavl sahidlerinin tenakuzundan korkulmasi ve tenakuz-
«dan halas olmayan sahidlerin sehadetinin adem-i makbuliyyeti hakkindaki
sozun nihayeti yoktur. Tafsili pek uzun olur. Kissaya riicu' edelim: Mustafa
(a.s.) Efendimiz o misafire kelime-i sehadeti telaffuz etmek suretiyle iman ar-
zetti ve o delikanh kafir misafir dahi bu teklifi kabul edip iman etti.

262. $ehaAet ki mubarek olmu$tur; baglanmi$ olan haglari a$mi$iir.

"§ehadetin mubarek olmasi" hulusa ve sidka miistenid olmasindandir. Ve
ancak bu nevi' sehadet kalbin bagh olan baglanni ve diigumlerini cozer.

U DU^> ji JfAj «-a OL*i**l *S~ ^j£&*jL* Ij jl c~«i cfy* ^-~t-$

263. ZM,umin oldu, tlMustafa ona dedi ki: "Sen bu gece dahi bizim misafiri-
miz oil"

misafir mu'min oldu. Mustafa (a.s.) Efendimiz ona "Sen bu gece de bi-
zim misafirimiz ol!" buyurdular.

264. ^)edi: Uallahi her nerede olursam, her [nereye] gidersem ebede kadar se-
nin misafirinim!"

™^

pK 3 " MESNEVt-i SERfF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

265. Senin azadhn ve hu cihanda ve cihanda sofran iizerinde kapicin dir.i
olur."

"Ben tabiatin esiriydim. Beni iman ile kayiddan azad ettin ve senin azad-
h bir kulun oldum. Ben senin zahiri sofran iizerinde gida-yi maddi yedim,
iman ettim, manevi olan sofra-i nubiivvetinde de ruhun gidasim yedim. Bi-
naenaleyh ben hem dunyada ve hem de ahirette diri oldum."

266. Dier kim gixzide olan hu sofradan gayriyi ihtiyar ederse, aktbet kemik
onan imgazim. yutar."

"Ya Resulallah, senin sofra-i nubiiwetin efrad-i besere maddi ve ma'nevi
gida ve kuvvet verir, bu giizide ve latif sofradan gayn sofrayi ihtiyar edenle-
rin bogazlanm sofra ni'metlerinin kemigi yirtar; ve maddi ve ma'nevi olan
hayattan mahrum olur."

iyt> -UvlS' -Jk i£ <Jb jl L jjI ijj y Olj>- jS- (J j* *£ j*

267. " Dier kim senin sofranin gayri tarafa giderse, hil ki seyian onunla canak
yoldasi olur!"

"Hem-kase", bir kaptan yemek yiyenler, ya'ni "ganak yolda§i" demek
olur.

268. "Dier kim senin kom§ulugundan giderse, suhhesiz seyian onan komsusu
olur."

C~ j j •>- p* j slj^A d, yj> C—o jji j\ >- yjt *jj jj

269. nr Ue eger uzun mesafeli sefere sensiz giderse, kotu seyian onan yoldasi
ve sofra arkadasi olur."

"Dur-dest", uzun mesafeden kinayedir (Bahir-i Acem).

270. "Tie eger serif olan hir at uzerine oiursa, aym hasididir; seyian ona redifdir.

[270]

AHMED AVNl KONUK

Bu beyitlerin hepsi tamamiyla Peygamber'in ef'al ve akvaline miitabaat
ve isr-i peygamberiden aynlmamak liizumunu tavsiyedir. Bu beyt-i serifde
"§enf olan af'dan murad menasib-i diinyeviyyedir. Ya'ni, "Bir kimse dunya-
nin bir yiiksek mansibmda ve riitbesinde bulunsa da insan-i kamilin hasidi
ve onun muhalifi olsa §eytan onun arkasmdan gelir ve bu hased duygusun-
da onunla beraber olur. Zira geytamn seytanligi ancak Adem'e olan hasedin-
den vaki' olmu§tur." .

271. nr Uc ejjer onun §ehnazi ondan gocak tutsa, $eyian onun neslinde onun or-
tagi olur."

"§ehnaz", Giyasu'l-LugSCm beyamna gore "arus" ma'nasinadir; ve arus ge-
lin demektir. Ya'ni, "Ya Resulallah sana muhalefet eden kimsenin gelini ya'ni
zevcesi o muhaliften bir gocuk dogursa §eytan onun bu zurriyetinde ve neslin-
de miisterek olur; ve gocugunu miistereken dalalet dairesinde terbiye eder."

272. 6y §afak, Oiak Oiur'an'da, "Bvladda ve emvalde de onlara $eriktir", dedl.

"Niibi", Kur'an demektir. "§afak", ma'lum olan ma'nasindan ba§ka Ka-
mus'un beyamna gore kotu ve kemter olan §eye de denir. Burada kotiiden
murad Peygamber'e muhalif olan kimsedir. Ve bu beyt-i §erif cenab-i Pir lisa-
nindandir. Ya'ni, "Ey Peygamber'e muhalif olan kdtu ve kemter kimse, Hak
Teala Kur'an-i Kerim'inde tblise hitaben sure-i isra'da ^'j% jf^S/i J> ]h*jU>
(Isra, 17/64) ya'ni "Onlara ya'ni Peygamber'e muhalif olaniara, mallannda
ve evladlannda ortak ol!" buyurdu." Hind nushalannda jn. i*i yerine j~* j\
yazilmisftr. "One gecmek cihetinden ortak ol!" demek olur. Ba'zi niishalarda
bu beyit §dyledir: Ui Mj jj j Ji r i ^ ^ u* ^jU. * y } j> j>

273. ^Peygamber Jftli'ye olan makalat-i nevadirde hunu gaybdan a$ik olarak
soyleii.

Bu beyt dahi lisan-i Pir'dendir. "Nevadir", nadirin cem'idir; ve "nadir"
lugatte "az" ma'nasina olup, "naziri pek az olan acib §ey" demek olur. "Ce-
ll", vazih ve agik. "Gayb"dan murad, vahydir. Ya'ni Resul-i Ekrem hazret-

°^ >

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

leri tmam-i Ali (kerremallahu vechehu)ya acib olan makalelerinde ve ha-
dis-i §eriflerinde bu §eytanm beni-Adem iizerindeki tasarrufatini vahiy ci-
hetinden acik olarak beyan buyurdu. §eytanin beni-Adem iizerindeki tasar-
rufatma dair olan ahadis-i nebeviyye Misir'da 1326 sene-i hicriyyesinde
tab' olunan Akamu'l-Mercan FT Ahkami'1-Can ismindeki kitabda cem' edil-
mistir. Bu ahadis-i nebeviyyenin buraya nakli uzun olur. Cenab-i Pir efen-
dimiz onlann meal-i alilerini bu ebyat-i §erifede hulasa buyurmustar. III.
cildde 'd^ji 'd&~ ^ Lk-f, (tsra, 1 7/64) ["Atli ve yayalanni onlann uze-
rine celbet!"] aye't-i'kerimesinin tefsirine dair olan 431 1 numarah beyit ile
onu ta'kib eden beyitlerde de bu ma'na izah olunmustur.

(•U*^ {J ~^ >>«-«-* L$*y y f ^ L> ^^j *^' Jj~"j ^

274. "~^a 'Jlesulallah, sen risaleti iamamen hulutsuz gunes gibi gosteriin."

Bu beyit yeni miisliiman olan misafir delikanhnin lisamndandir. "Ga-
mam", tamamiyla afaki kaplayan bulut demektir. Ya'ni, "Ya Resulallah, sen
vazife-i risaleti §ek ve siibhe bulutlanndan an olarak gunes. gibi agik bir su-
rette gosterdin."

iy>j j jU- \j J^y-i\ jl i _ r ^- }£j jiU -U* j-i lS> £ y ^ <y)

275. n<r Bunu sen yaphn. Dki yiiz ana yapmait. Dsa onu efsunundan <S4zer e
yapmaii."

"Bu senin yaptigin §efkati ve merhameti bircok analar evlatlanna yapma-
di. Hatta Isa (a.s.) bu §efkati ve lutfu kendi muessir olan nefesinden oluyken
dirilttigi Azer'e yapmadi." "Azer", kafir olara olen bir sahsm ismidir ki, Isa
(a.s.) onu senelerden sonra diriltti; ve dirilttikten sonra iman edip yine o an-
da oldu. Isa (a.s.) mu'cize olarak dort sahsi diriltti ki, bir zat onlann isimleri-
ni §u beyitte beyan etmi§tir:

£y f L, f^As- oi j jy^f- j>\ j jiU £jj ±A±v \±>- £jj \j »y f~~*- jW

"Dort 6lmii§ olan cisme mhullah olan Isa (a.s.) mh bahsetti ki, onlarAzer ve
ibn Acuz ve Asim'm km ve Nun (a.s.)m oglu Sam'dir. "

Sj* jl *i d\ tJoj Jui j\ jjU ij^, 0W- Sj J*-l jl fW y jl

276. wr Beninx coram ecelien senclen iolayi iste can gotiiriu.. 6ger iSazer iiri ol-
Au ise o demde iekrar olia."

G^se^

AHMED AVNl KONUK

"Benim camm senin §efkatinden dolayi ma'nevi olumden canim kurtardi.
Eger Azer, Isa (a.s.)m nefesiyle diri oldu ise yine o anda oldu. Benim camm
ise hayat-i ebediyye ile yagamaktadir." "Camn cam"ndan murad, ruh-i izafi-
dir. Ben hayat-i diinyeviyyede ruh-i izafimin hukmii ile yasamaga bastadim
demek olur. Zira ruh-i hayvani ile ya§amak ba§ka ve ruh-i insani ve izafT ile
ya§amak ba§kadir. Azer ise ruh-i hayvamsi ile diri oldu ve yine o ruhu terk
edip oldii ve ruh-i insanisi ile berzahda ya§amaga ba§ladi.

t»_J C ■-•,; j ^J^~ *-*^ y. >^-*i jt*> <-J <jf- i— ~i Ol UJ-^J 0L»^» C*~i£

277. S^rab o gece Zkesul'iin misafiri oldu. liir kecinin sutiinu yanm icii ve du-
dagim hagladu

delikanh Arab Resul-i Ekrem hazretlerinin o gece misafiri oldu. Kafir
- iken hane-i saadetin biitun taamlanm yalayip yutan bu misafir musluman ol-
dugu gece ancak bir keginin siitunii yan yanya igebildi ve gidadan agzmi
bagladi. Zira kiifru zamamnda ruh-i hayvamsinin hukmii galib idi. Miislu-
man olduktan sonra nazar-i inayet-i peygamberi ile ruh-i insanisinin hukmii
galib oldugundan gida-yi maddisi eksildi.

278. *Sut ic ve yufka ye!" diye ona ilhah eiii. "Vallahi nifaksiz olarak doy-
dum 1 ." dedi.

Ya'ni, Resul-i Ekrem Efendimiz o misafire "Sut ic. ve yufkadan ma'mul
olan ekmegi ye!" diye ilhah ve israr buyurdu. misafir dahi bu israra ce-
vaben: "Allah Teala'ya yemin ederim ki, doydum ve bu sozii igim ba§ka di-
§im ba§ka olarak sdylemiyorum", dedi. "Rukak", yufka gibi ince ekmek de-
mektir.

279. n<r Bu tekelliif degildir, utanmasiz ve hiUsizlir. ~%ine dun gecekinden daha
tok oldum."

"Benim doydum demem, doymadigim halde tekelliif yapmak degildir ve
utandigim ve hile yaptigim icin degildir. Ben hakikaten dun gece evin icmde-
ki yemekleri silip supiiriip yedigimden daha ziyade doydum; ve higbir §ey yi-
yebilecek bir halde degilim!" dedi.

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

C-.J ojai Si jij Ji-Ui y) Xi, j, C-j JaI <W X.UU <_^p ji

280. Cumle ehl-i heyt laaccubde kaliilar. VVf Bu kandil hu hir liaira zeytin ya-
gmdan doldu!"

"Misafirin kandil mesabesinde olan cismi bir katra zeytin yagi mesabesin-
de olan az gida ile doldu!" diye hane-i saadette olan kimselerin hepsi taac-
cubde kaldilar.

281. O sey hi hir ebaM hxsunun gtdasi idi, boyle hir filin mi' desinin tokluiju
oldu.

jjjjj Ol Sjj*-^ *^j j->i dj j iy jAJl ilal A^iifii

282. Diadin ve erkek inline, fisdh dusiu. O fil cisimli, sivrisinek kadar yedi.

fil cisimli ve iri viicudlu misafir bu ak§am sivrisinek kadar ciiz'i bir §ey
yedi ve doydu diye hane-i saadette bulunan erkek ve kadin arasmda fisilti ile
konu§ma vaki' oldu. "Fiicruci" ve "fiicfuce", fisilti ile konu§mak ma'nasinadir.

•^ js- <£jy °j* J 1 ^J 1 -^ j>.j j" c5>^ (**j j o*J~

283. ZKafirligin hirst ve vehmi has asaai oldu. Ejderha hir karincanin aidasin-
dan tok oldu.

Kafir taama harisdir ve cok yemekten doyar ve ya§ar vehmindedir. Bu mi-
safir de kufrii zamamnda aym hirs ve vehim icmdeydi. Vaktaki Resul-i Ek-
rem'in nazar-i mubareki ile iman etti. Bu hirs ve vehim bu nazar sayesinde
altust oldu. Ejderha gibi cesim olan cismi bir kanncanin gidasi mesabesinde
olan az yemekten doyuverdi.

284. \Kujrun o dihnci Qozluluiju ondan aitii. Dniana mensub olan aula onu se-
miz ve iri yaph.

"Lemtur", kavi ve semiz; ve "zift", iri ve buyiik ve kalin ma'nalannadir.

285. O kimse hi sigir achfyindan cirvmir idi, cAieryem gibi cermet meyvesini
qordu.

<^P=

AHMED AVNl KONUK

"Cuu'l-bakar", sigir agligi, bir nevi hastahgin ismidir ki, bu hastaliga ug-
rayan asla doymak bilmez ve obur olur. Ya'ni, "0 misafir ki, bir ak§am ewel
cuu'l-bakar hastaligindan cupinir ve karnini doyurmak icjn lztiraba dii§erdi,
bu ak§am mu'min olup Hz. Meryem gibi cennet meyvesine kavu§tu." Nite-
kim sure-i Al-i tmran'da Hz. Meryem hakkinda §6yle buyrulur: Q* J*o Car
«lii ju* 'j* "j> cJu u> JJ j\ ps C. ju i» jj ujup Jii- j L^C^Ji £/\> (Al-i tmran, 3/37)
ya'ni "Zekeriyya (a.s.) mihraba dahil oldugu vakit Hz. Meryem 'in yanmda
nzikbulurdu. Dedi ki: "Ey Meryem, bu sana neredendir?" "0 Allah indinden-
dir," diye cevab verdi".

286. Cennet meyvesi onun goxu tarafina acele etti. Onun cehennem flibi olan
mi'cle-si rahat balAu.
Beyt-i §erifde kafirin mi'desi cehenneme tesbih buyrulmu§tur. Vech-i §e-
beh budur ki, cehennem ot£i j» ya'ni "Doldun mu?" diye hitab vaki' oldu-
gu vakit ±y j* 'y (Kaf, 50/30)' ya'ni "Daha var mi?" der. Kafirin mi'desi da-
hi yedikce'daha var mi? der.

Onun beyamdir ki, bir nfir ki camn gidasidir, evliyanin cisminin

gidasi olur. Nihayet o dahi ruha yar olur. Nitekim "Benim

seytamm iki elim iizerinde bana inkiyad etti" buyurulur

287. €j/ imandan kavl ile hanaat eimi§ olan, vmanm zah azvrn bir ni'met ve gi-

iaAirl

§arihler "hevl" kelimesini "azim" ma'nasina almiglar ise de gerek

KSmus'da ve gerek Muntehabii'l-LiigaTte ve Giyasu'l-LugStte ve §emsii'l-

LiigStte ve Burhan'da ve Sarrah'da, "korku" ma'nasina oldugu gdsterilmis.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

ve "azim" ma'nasi zikredilmemistir. Ve beyt-i §erife "kuwetli" ma'nasi da
miinasib gorunmez. "Hiivl", all ve refi' ma'nasinadir. "Kavl" kelimesi Farisi-
ler'in telaffuzlan gibi "kuvl" okunursa, "hiivl" kelimesine semai olarak bir
kafiye olur ve ma'na da miinasib dii§er. Ya'ni, "Imamn zati, all olan bir
ni'met ve gidadir" demek olur. Maahaza terciime §arihlerin verdigi ma'naya
gore yapilmistir. Ma'lumdur ki, imamn derecati vardir. Lisanen kelime-i §e-
hadeti soylemekle iman-i yakini hasil olmaz. Zira lisanen kelime-i §ehadeti
soyleyen milyonlarca mu'min vardir. Fakat lokma icjn birbirleriyle cenk ve
cidal igindedirler. Onlann bu miicadeleleri doyurmak hassasimn ancak gida-
dan olduguna kanaatleri oldugunu gosterir. Haibuki iman-i yakini sahibleri,
doyurmak hassasimn gidadan degil, Hak'tan oldugunu fiilen isbat ederler. Zi-
ra bu hususta cenk ve cidali terk ederler.

288. Qerci o canm ve nazann mat'umudur, ey ogul cismin dahi ondan naswi
vardir!

Ya'ni, gercj o nur-i iman-i yakini ruhun ve akhn nazannm mat'umu ve
gidasidir. Fakat ey oglum, cismin dahi o gida-yi nurdan nasibi ve hissesi var-
dir; ve o nurun eseri cisimde de zahir olur; ve cisim ve ruh-i hayvani o nur-
dan kuwet ve taravet bulur. Binaenaleyh az yemek yemekle mii'minin kuv-
vet-i bedeniyyesi eksilmez.

oy^j iS^yju 0U»'<wl (»JLo>l uy>\ lj Ol <■ - •■ ? - jp ( juiSJ ^5

289. Bger cisim seytam onu yiyici olmasaydi, ^Jlesul "Gsleme' s-seyian" huyur-
maz idi.

Bu beyt-i §erifde ibn Mes'ud (r.a.) hazretlerinden rivayet olunan su ha-
dis-i §erife isaret buyrulur. . &W ^ <*j j^cy ^-} *■ J*\> ■*} ^' -^ <y r^* u

jhi ^^jA "% iS-k J* J^ (4-1 4-U jU\ Aii\ jAj tjl\j Jli ? *1JI J_^j L, Jl,l_j IjJli
ya'ni "Sizden hicbir kimse yoktur ki muhakkak §eytandan ve melaikeden
kendi karini ona musallat olmasin. Ashab dediler ki: Sana da musallat oldu
mu? Resul-i Ekrem buyurdu ki: Evet, bana da musallat olmu§tur. Velakin Al-
lah Teala onun aleyhine bana yardim etti. §eytamm benim iki elim iizerinde
musluman oldu. Imdi bana hayirdan ba§kasiyla emretmez."

Hadis-i §erifde mezkur olan "cin"den murad seytandir; ve §eytandan mu-
rad dahi, cisimdeki run-i hayvanidir; ve "melek"ten murad, cisme taalluk

AHMED AVNl KONUK

eden ruh-i insani ve akildir. Zira ruh-i hayvani ruh-i insaniyi kendi ashna ve
hakikatine vusulden teb'td eder ve uzaklasftnr. Ve seytan "Ojki 3 uk^" mas-
danndandir; ve o>^ (sutun), uzak ve bald olmak demektir. Eger ayn-i sey-
tan olan ruh-i hayvani bu nuru yemezse, ayn-i melek olan ruh-i insaniye
miinkad olmaz; ve ruh-i hayvaninin bu nur-i imandan nasibi vardir ve onu
yer; ve eger boyle olmasaydi Resul-i Ekrem hazretleri zikrolunan hadis-i §e-
rift beyan buyurmaz idi. Bu beyanat-i aliyyenin neticesi budur ki bir kimse-
nin ruh-i hayvanisi kavi olup fena sifatlar ile muttasif olsa onun nur-i iman-
dan nasibi olmadigi ve o kimsenin insan suretinde §eytan oldugu zahir olur.

iyi> ^ OtJ 4 JL.LS.LJ \j iyi> ^- ay *£ ^ji jl j y.i

290. hir gidadan ki olmii§ olan diri olur, $eytan i$medik$e ne vakil muslu-
man olur?

Ya'ni, cisim seytani oliinun diri oldugu bir gidayi ve nur-i iman taamini
yemedikce ne vakit musliiman olur?

291. §eytan kor ve sayir olarak diinyaya a^ikhr. £A$a ancak diyer hir a$k keser.

Bu cisim seytamnin cevheri ve mayasi diinyadan oldugundan bittabi*
kendi cinsi olan diinyaya a§iktir; ve onun bu askini ancak ba§ka bir ask ke-
ser ve onu kesen ask dahi gida-yi ma'nevi askidir.

XiS" L>- d\ jAe <Z**-j Jjul jJjul J-^ijr* i>y? Oc^i **Jl>- ^\-f j'

292. Vakiaki yakin nihan-hanesinden iadar, azar azar a$k yukunu oraya $eker.

Ma'lum olsun ki, "yakin" zanmn ziddi olan bir sifattir; ve zanlar ya dog-
ru olur veya egri olur. Dogru zanlann yakin sifatina irtibatlan vardir ve bu
dogru olan zanlann sahibi ehl-i yaklne tabi* olduklanndan onlann verdikle-
ri gida-yi ma'nevi olan ilim ve irfan aski ve tahsil sayesinde giinden gune
yakin sifatina yaklasirlar ve akibet onlann zanlan yakin mertebesine gelip
orada mahvolurlar. Ve egri zan sahibleri ise bu gida-yi ma'neviden kacip gi-
da-yi suri astayla me§gul olduklanndan onlann bu egri zanlan da giinden
gune sifat-i yakinden uzaklasir. Onun icin sure-i Hucurat'taki ayet-i kerime-
de '(JfJiJi 'j^i YJ=Ji & \Js \*%A ijt.r'jjjji Q\ C (Hucurat, 49/12) ya'ni "Ey
mu'minler, zanmn gogund'an ictinab edin, zira zanmn ba'zisi giinahtir" buy-

gfp 3 " MESNEVf-t §ERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

rulur. Cenab-i Pir efendimiz bu ma'nayi FlhiMa fTMerinin 32. faslinda §6y-
le beyan buyururlar:

"Sifat-i yakin bir §eyh-i kamildir. Savab olan hiisn-i zanlar dahi, onun
muridleridir. Zan miitevaflttir. Boyle derece derece agleb ve ezyed olan her bir
zan yakine akreb ve inkardan eb'addir. Nitekim jej-is j»i ouo ^ ^i ouj o jj J
^^■) ["Ebu Bekir'in imam arz ehlinin imaniyla tartilsa onlara racih olur"]
hadis-i §erifinde i§aret buyurulmustur. Butiin savab olan zanlar yakinden sut
emerler ve ziyadelesjrler; ve o slit emmek ve tezayiid, ilim ve amel ile o zan-
nin tahassul-i efzayi§i alametidir. Bu suretle, o zanlar yakin mertebesine ge-
lirler ve yakinde rani olurlar. Zira o zanlar yakin olduklan vakit kalmazlar. Ve
bu §eyh ile muridler, o §eyh-i yakinin ve onun muridlerinin alem-i ecsamda
zahir olmus. nakisjandir. Delili budur ki, bu nakislar devren-ba'de-devrin ve
karnen-ba'de-karnin mutebeddildir. Ve bu §eyh-i yakin ile onun zuriun-i sa-
vabdan ibaret olan evladlan ala-merri'1-edvar ve'1-kurun tebdile ugramaksi-
zmalemde kaimdirler. Diger taraftan galata diisuriicu ve dalalet verici ve
miinkir olan zanlar §eyh-i yakinin merdududur. Ve o zanlar her gun yakin-
den eb'ad ve ezell olurlar. Zira her gun o su-i zanm arttiracak esbabi tezyid
ederler....ilh". '

IJjJl JiJLJ ^i llil ii£* ^ JJi '^ij- k

293. 6y kann harisi, boyle mile d\ ^%ol ancak gidamn iebdilidir.

Ey maddi gidanin harisi, cismaniyet mertebesinden boyle ruhaniyet mer-
tebesine urfic et ve yukanya ?ik! Bu yukanya gikmanin yolu ancak bu gida-
yi maddiyi gida-yi ma'neviye tebdil etmektir.

^tjJl Jjjlj jrfjdl iW £»>U] '£? J&\ 'jus k

294. By halib hastasi, ilaca uruc et! ^Tedbuin cumlesi mizficm tebiftiiir.

Ey hayatin devamim gida-yi maddiye merbut zanneden kalb hastasi, bu
egri zandan vazgeg de bu maddi taami azaltmak suretiyle bu hastaliga ilac.
yapmak tarafina 51k! Ve kotii zannina tabi' olan mizacini degistir. Zira haki-
kate vusul tedbirinin hepsi mizaci tebdil etmektir.

295. By loam cinsinde mahb&s olan, efier fiiama tahammul edersen yakinda
kurtulursun!

AHMED AVNl KONUK

"Fitam", cocugu memeden kesmek ma'nasmda olup burada cocuk mesa-
besinde bulunan nefsi taamdan kesmekten kinayedir. Bu beyt-i §er!fde riya-
zetin salikler icm bir muvakkat zamana munhasir olduguna isaret vardir.

\j\j \j ~jl j IaJUkiI \j\j UUk *ji~\ ^j ol

296. LMahakkak a$likia po/t foam variir. Onlan ara ve me'mul ei, ey nefret
did 1 .

"Ey achktan nefret edici kimse, muhakkak achkta hem ruhu ve hem de cis-
mi takviye edecek cok taam vardir; ve bu taam insanlara mahsustur. Sen insan
oldugun halde bunlan kaybedip hayvanlann gidasina i§tirak ettin. Binaenaleyh
bunlan ara ve bulmayi me'mul et!" "tftikad", burada kaybolmusu aramak ve
"irtica"', (Mj) ummak ve me'mul etmek; ve "nafir", nefret edici demektir.

297. "ZAfer ile gtdalan, goz misli oil Gy he§erin hayirltsi, melekler e muvafakat et!

Ey nefis, goz nasil nur ile gidalamp vazife-i rii'yeti ifa ederse sen dahi gi-
da-yi ma'nevi olan nur-i ma'rifet ile gidalan ve alemin gozbebegi ol da Hak
ve hakikati musahede et! Zira ismin insandir ve "insan", gozbebegi ma'nasi-
nadir. Binaenaleyh ismin hiikmunii ibtal etme ve hayvaniyete mahsus olan
gida-yi maddfyi terk et de mertebe-i ruhaniyyete uruc ve meleklere muvafa-
kat edip onlann tavir ve hareketlerini takin. Ey be§erin hayirhsi olan Hak yo-
lunun saliki!

lit j\ did* by**** u*j U - I Op- {£ \j js- ~~~3 d&> by?

298. uMelek fltbi Diak\!vn teshihini axia et! Ta ki melekler aibi ezaian kur-
iulasm'.

"Tesbih", Hak Teala'yi her turlu nekayisdan temizlik ile yad etmek
ma'nasinadir; ve genatte bu nevi' yada mahsus olmakiizere Siibbuh ve Kud-
dus gibi kelimeler vardir. ^jj\ j «&LU ^>j j bj ^ jju £j-» zikri ["Siibbuh, Kud-
dus, Rabbimiz ve meleklerin ve ruhun Rabbi"] bu nevi'dendir,- ve bu nevi* zi-
kir ruhun gidasidir. Nitekim melaike dahi bu zikirden gida ve kuwet bulur-
lar. Ya'ni, "Ey salik, cismaniyetinden ruhaniyetine yiiz gevir! Ve ruhunu
Hakk'm tesbihi ile gidalandir, ta ki bu sayede melekler gibi latif ol! Ve cism-i
kesifin yemesinden ve igmesinden ve kaza-yi hacet ve §ehevat-i saire gibi
eziyetlerden melekler gibi kurtulasin!"

9

MESNEVt-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

299. Eger Cebrail cvfe tarafina az ieveccfih ederse, o huwette ne vakit ahbaba-
dan rwksan firpirar?

"Cebrail "den murad, akildir. Nitekim a§agida gelecek olan bir siirh-i §erif-
de c-JLJ^ Jis, jip ya'ni "Akil Cebrail misalidir" buyrulur. "Cife"den murad,
azab-i nefsanidir. "Kerges", akbaba ismindeki ku§tur. Ya'ni, "Cebrail misali
olan akil eger cife mesabesinde olan gida-yi nefsani tarafina az tevecciih ve
iltifat ederse, o akil sidretii'l-miintehaya kadar ucmak kuwetinde bir akbaba
ku§undan az girpmmaz." Ma'lumdur ki, akil ruhun sifatidir. Alem-i sufliye
miiteveccih olan akil, kuweti gida-yi sufliden almak ile mesgaldiir. Halbuki
ruhun gidasi ulum ve maarif-i ilahiyye nurudur. Eger sun gidaya az tevecciih
ve iltifat ederse, ruh kuvvetlenip alem-i balaya ugar. Beyt-i §erifdeki "tened",
"teniden" masdarmdandir. Bu kelimenin miiteaddid ma'nalan vardir. Burada
"tevecciih ve iltifat" ma'nasinadir. Ve "kem tened" buyrulmasiyla cisim unsu-
runun gida-yi suriye gayet az iltifat etmesine i§aret buyurulur. Zira her husiis-
ta Resul-i Ekrem hazretlerine miitabaat sarttir; ve Resul-i Ekrem hazretleri gi-
da-yi suriyi gayet az yedi ve kamiller de gida-yi suriye hi? ihtiyaglan olmadi-
gi halde Resul-i Ekrem hazretlerine muvafakat ve miitabaat igin bir lokma ol-
sun yediler. Evliyaullahdan birinin bir miiridi var idi. Hak Teala ona samediy-
yetle tecelli buyurdu ve gida-yi suriden biisbiitiin kesildi. §eyhi ona bir lokma
olsun yedirinceye kadar cok israr etti. Bu gibi menakib-i evliya pek goktur.

300. Cihanda ne cjiizel hir sofra kurulmus, fakat hasislerin floziinden $ok yizli.

Bu cihanda ya'ni diinyada ne giizel bir sofra-i ma'nevi kurulmustar. Him-
metleri yiiksek olan kimseler sofradan gida-yi ruhani olan ulum ve maarif
lokmalanm yerler. Fakat himmetleri alem-i sufliye miiteveccih olan algak ta-
biath olanlann goziinden bu ma'nevi sofra cok gizlidir,

301. Scjer cihan ni'metten dolu hir haft olsa, sicanin ve yilamn nasibi yine hir
lo-prak olur.

Mesela cihan insanlara mahsus olan tiirlii tiirlii ni'metlerle dolu bir bag ol-
sa, sigamn ve yilamn ni'metlerden nasibi yoktur. Onlann zevki ve tena'umu

AHMED AVNt KONUK

topraklar igindedir. Bunun gibi alemde ruh-i insanfye mahsus olan ulum*ve
maarif-i ilahiyye pek Ssjkar ve miinte§ir olsa bile cisman! olan kimselerin bun-
dan nasibleri olmaz. Onlann zevki ve hazzi ruh-i hayvanilerindendir.

Ehl-i tenin ruhun gidasmi inkan ve hasis gida iizerine onlann titremesi

> y? J^y ^yr ^ j>£ j? j\n f <j> £ c~-£V _,l ,—i

302. Qe-rek ki$ia gerek baharda onun nastbi toprakhr. Sen kevnin beyisin, ni-
firt ydan gibi ioprak yersin?

"Kism", hisse ve nasib; "kevn", diinya ve kainat; "nusMen" yemek ve ig-
mek. Ya'ni, "Sicamn ve yilanin nasibi ve hazzi kiste ve yazda ve baharda ve
sonbaharda ancak toprak igidir. Ey insan, sen bu diinyamn beyi ve hakimi-
sin, nigin sicanlar ve yilanlar gibi topraktan ibaret olan o gida-yi maddiyi yer-
sin ve himmetini kamilen alem-i siiffiye hasredersin?"

<— >_p- <j\jb>- ai^r -J— 5«W \£ j» ^y? $£ •^.y '-sy? ^W* j*

303. Sopanin i$indeki sopa kurdu der ki: nr Boyle aiizel helva muhakkak kimin
i$in olur?"

Mesela degnek ve sopa ve agag arasinda peyda olan kurt o agaci kemirir-
ken der ki: "Boyle giizel ve tatli olan gidayi herkes nerede bulabilir? Bu an-
cak bana mahsustur."

ti-c*- jr JJlJJ ^Jju dipt- ji JL'Jj- l)I tl)L* ji uyj^ {y

304. QvJbre kurdu o pislik arasinda cihanda vislikten baska bir meze bilmez.

"Hades", burada pislik demektir; ve "habes" (i-*) dahi ayni ma'nayadir.
Bu iki beyt-i §enf gida-yi nefsani ve telezziizat-i cismaniyi medhedip ona mii-
teveccih olanlann misalidir.

MESNEVl-t SERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 <

Miinacat

u^- <yj <-s ib *A" ^s? b J-/ c/ J^ J^u? ^-^ ^

305. By nazirsiz Diuda, mademki tu sozden knlaga halka verdin, tsar ell

"Gu§ ra halka daden", "kulaga zinet bah§etmek"ten kinayedir. Ya'ni, "Ey
naziri.olmayan Hak Teala hazretleri, mademki bu hakayik ve maarif-i ilahiy-
yen sozlerinden kulaga zinet bahsettin ve bize bunlan duyurdun, arkasim
kesme, atayi peyderpey bize ulastir!"

306. Hlizim kula^imizi tut ve o meclise qek ki, senin halis §arabindan o sarhos-
lar i^erler.

"Rahik", giizel kokulu sarab ve halis su ma'nasmadir; burada maarif-i ila-
hiyye muhabbetinin §arabidir. "Sarhoslar"dan murad, muhabbet-i ilahiyye
sarabinin sarhoslandir. Ya'ni, "Ya Rab, bizim ruhumuzun kulagini tut ve o
arifierin meclisine gek ki, onlar senin maarif-i ilahiyyenin muhabbetinden ve
senin askimn sarabindan sarhos olmuslardir." Cenab-i Pir efendimizin bu
mimacati Hak yolunun salikleri hakkinda duadir.

307. Gy imin 'Jlahhi, mademki hize hundan hir koku eristirdin, o tulumun ha-
sini baylama!

Ya'ni, "Mademki giizel kokulu olan maarif-i ilahiyyen sarabinin o koku-
lanni bize eristirdin, binaenaleyh o sarab tulumunun agzim baglama!" "§a-
rab tulumu"ndan murad, cenab-i Pir efendimizin cism-i saadetleridir ki, bu
maarif-i ilahiyye onlann miibarek agizlanndan huruf ve elfaz ile kullara ibzal
buyurulur.

AHMED AVNt KONUK

308. fierek erkehler gerek kadinlar scnden ycrler, i$erler. Gy CMusleflas, aiada
sen bi-dirujsin!

Ya Rab, erkek ve kadin hep senin maddi ve ma'nevi ni'metini yerler ve
icerler. Ey kendisinden yardim ve istimdad taleb olunan Hak Teala, sen ihsa-
mm ve atam kullardan esirgemezsin!

309. 61/ zat-i ecell, soylenmemis dud senden muskcabdv. Dier bir demde kafte
yuz feth-i bob vermi§sin.

Bu beyt-i §erif I. cildin 618. numarasma miisadif olan

Ya'ni "Biz yok idik ve takazamiz ve zillimiz de yok idi. Senin lutfun bi-
zim soylenmemis, sdzlerimizi i§itirdi" beyt-i §eiifinin naziridir. "Soylenme-
mis dua"dan murad, kullann a'yan-i sabitelerinin lisan-i isti'd§dlanyla va-
ki' olan talebleridir ki, bu talebler alem-i kesafete mahsus olan lisan-i zahir
ile vaki' olmami§tir; ve her bir kul kendi ayn-i sabitesinin isti'dadma gore
her an bu alem-i kesafette bir tecelli-i Hakk'a nail olur; ve Hak'tan lisan-i
zahir ile istedigi §eyler ekseriya bu isti'dadma gore vaki' olur. Ve keza li-
san-i isti'dad ile taleb edip lisan-i zahir ile istemedigi seyler de kendisinden
zuhur eder. Bu ise lisan-i zahir ile soylenmemis, duanin miistecab olmasi
haiidir.

310. ^Jlukumdan birka$ harf naksettin, taslar onun askmdan mum gibi oldu.

"Rukum", yazi yazmak, kitabet etmek. "Yazmak"tan murad, suver-i ke-
stfe-i esjadir. "Birkag harf nak§etmek"ten murad, suret-i insaniyyedeki ka§
ve goz ve kulakttr. "Ta§lar"dan murad, ma'na a§kindan bi-haber ve kati olan
kalblerdir. Ya'ni, "Ya Rab, bu kesif e§ya cinsinden olan suret-i insaniyyeye
birkag harf ve uzuv resm ve naksettin ki, onlar giizel kas ve giizel kulaktir,
ma'na askindan bihaber olan kati kalbler giizel kasm ve goziin ve kulagin
a§kindan mum gibi yum§adi ve eridi."

*$%&>

MESNEVt-I SERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVI-5 •

J 1 !* j J^ x ^> '*** J^y j. J-fi f-?r j f^*r A-* jj>\ oj

311. Oia§m nun 'u, goziin sad'im ve kulagin cim'ini yiiz akil ve idrakin fitne-
si yazdin.

Bu beyt-i §erif yukanki beyitte mezkur olan "huruf nak§i"nin tefsiridir.
Ya'ni "0 naksettigin huruf dahi budur ki, nun §ekline benzeyen mukawes
kas ve sad §ekline benzeyen cekme goz ve cim harflne benzeyen latif kulak-
tir. Bunlann giizellik ve letafetini birgok suretperestlerin akil ve idraklerinin
fitnesi yazdin. Bunlari gorenler onlara meftun oldular."

a-iy J 1 ^ s^-- 51 <-£' o^lt 4 c^ <-!**-> ^ i ^ J - ^ "^ c - i -?^ ^ -5

312. Senin o harfinden akil ince nazarli oldu. €y guzel yazvci eM), nesh etl

"Barik", ince; "risiden", pamuk ve yiin ve ipek ipliklerini biikmek ma'na-
sinadif. "Bank- ris", "ince biikucu" ma'nasmda ve vasf-i terklbidir. Fikr-i da-
kik ve hayal-i muhal eden kimseden kinayedir. Burada ince fikir ve nazar edi-
ci ma'nasinadir. Ya'ni, "Ya Rab, senin o yazdigin guzel harflerden akiller in-
ce nazar ve fikredici oldular; ve o guzel gozler ve kaslar ve agizlar ve burun-
lar hakkinda sairler tiirlii tiirlii tegbthler yaptilar. Ey guzel yazici olan edib, tes-
bit et ve yaz!" "Edib", edeb ogretici; ve "nesh", burada izhar etmek ve yaz-
maktir. Bunlardan murad Hak Teala hazretleridir. Ba'zi niishalarda ^-o dkj^.
yerine ok dij\>. vaki'dir, "ince gdriicu" demek olur; ve ^.y j-y*- yerine de us^ij
vaki'dir, "dogruya mensub" demek olur.

313. Uier fikrin layikmi ho§-rakam olan hayalin nak$im, dembedem adem
iizerine hafllami§!

"Adem"den murad, adem-i izafldir ve adem-i izafi alemin viicududur. Zi-
ra alem suver-i ilmiyye-i ilahinin zillidir ve hayaldir. Nitekim Hz. §eyh-i Ek-
ber (r.a.) Fususu'l-Hikem'de Fass-i Suleymani'de ~*juJ~\ J j>-y*j JL^ o_£Ji lii
ai>Ji ji^i ji>. u* f4*i tiJJij ya'ni "Kevn ancak hayaldir ve o hakikatte Hak'tir
ve bunu anlayan kimse esrar-i tarikati haiz oldu" buyurur. Bu alem-i hayal
icinde miitekevvin olan insanin dahi fikri ve hayali vardir. Onun hayali bu
hayalin iginde bir hayaldir. Imdi "Hak Teala hazretleri ho§-rakam olan ha-
yalin ve suver-i ilmiyyenin nak§ini adem-i izafi olan bu alem-i kesifin iize-
rine baglamis ve efrad-i be§erden her birinin kezalik hayalden ibaret olan

AHMED AVNl KONUK

fikrine layik ve isti'dadina muvafik olan §eyleri de bu alem-i hayale bagla-
mistir." Ya'ni, bu alem hayaldir ve onun icinde bulunan insanlann suretleri
dahi hayaldir ve hayal olan insanlann suretleri de hayaldir. imdi bir kimse
bu suver-i hayaliyyeden kadin ve evlad ve para ve mal ve rmilk .. gibi biri-
sine mail olup fikri onunla me§gul olsa hayal iizerine ve adem iizerine bag-
lanmis. olur. Bu hayalati Muhit olan viicud ancak viicud-i hakiki-i Hak'tir ki,
o vucud-i hakiki her fikrin layiki ve hos-rakam olan hayalin naksini dembe-
dem bu adem-i izafi iizerine baglamisnr.

314. tS^lab har fieri hayal levhi iizerine cjoz ve ka§ ve kil ve hen olarak yazmi$.

"Levh-i hayal"den murad, cism-i insanidir. Yukanki beyitte izah olundu-
gu iizere alem hayaldir ve cism-i be§er bu hayalin cuz'iindendir. Ya'ni, "Bir
levh-i hayal olan cism-i be§er iizerine viicud-i hakiki sahibi olan Hak Teala
hazretleri guzel gozler ve giizel kaslar ve latif saglar ve bertler nak§etmi§tir ki,
gorenler onlann meftunu ve asiki olur; ve bunlar bu levh-i hayal iizerinde
acib ve latif harflerdir."

315. iIMevcui iizerine clegil, adem iizerine mest olurum. 2Xra ki adem ma'§u-
ku ziyade vefa edicidir.

Burada "adem"den murad, zat-i uluhiyyetin mertebe-i vahdetidir ki, bu
mertebe a'yan-i sabitenin dahi ademi mertebesidir. ^-i «« ^ ,J> -oji jir Ya'ni
"Allah var idi, onunla beraber bir §ey yok idi" hadis-i serifinde bu mertebeye
i§aret buyurulur; ve bu mertebe vahdet-i hakiki-i Hak'tan ibarettir. Bu babda
I. cildin 3134 numarasina musadif olan:

[Ta ki can-i pak uzak ve genis. olan adem arsasi tarafina ba§tan ayak
yapsin!"] beytinde ve onu ta'kib eden 3135-3138 numarah beyitlerde Iza-
hat-i kafiye vardir. Bu mukaddimeye gore ma'na soyle olur: "Ben bu alem-i
sehadetin ve alem-i misalin ve alem-i ervahin ve a'yan-i sabite aleminin yok-
luklan mertebesi olan vahdet mertebesine mest ve a§ik olurum. Zira ki bu
kendisinde suver ma'dum olan ma'suk pek vefa edicidir ve a§ik icjn pek ge-
nigtir. Onun madunu olan meratib ve avalim ise yekdigerine nisbeten dar ol-

$

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

dugundan onlarda ikilik vardir; ve o kadar vefa yoktur; ve onlann §am rani
olmaktir. Nitekim cenab-i Pir (r.a.) efendimiz FihiMa Fih'in 51 . fashnda §6y-
le buyururlar: "Alem-i hayal, alem-i musawerat ve mahsusata nisbetle va-
si'dir. Zira biitiin musawerat hayalden dogar; ve alem-i hayal, hayalin vu-
cut buldugu aleme nisbetle dardir."

316. £%kli o eskalin yazi okuyucu.su etti, ta ki ieibulere onda layikim ve-re!

"Neverd", kelimesinin miiteaddid ma'nasi vardir. Bir ma'nasi da "layik"
demektir. Bu ma'na §emsu'l-Liigat'te miinderictir; ve beyt-i §erifeye de mu-
nasebeti pek kavtdir. Ya'ni, "Adem-i izafi levhi iizerine yazmis, oldugu o gii-
zel ve acib harfleri ve o e§kal yazilanm Hak Teala akla okutturdu, ta ki o ya-
zilardan her bir kimsenin tedbirine kendi layikim vere!" Ya'ni o yazilardan
herkesin istifadesi ve tedbirl kendi isti'dadina gore vaki' olur. Ve onlardan
kendi isti'dadina layik olan zevki ve ma'nayi bulur.

C.ASjpr Jli» Jip r£ d)l jl ^S j» Jip Jljil j Jajjb-t* r-j] JjtC

J»\*J> C-jLS' '"Uij-Ul j £ju ji C-~» jl r ji jl Sy$** *£ ( _ S ~P' <J y-~>. j>A) 4j j\ Joj j

{J* jl jl dij? ^i ^J ji C — Lf^t- >J J^U <u,jjj y. Ujl^ OXS. d jjsi j

Levh-i mahfuzun ve her bir kimsenin aklinin o levhden idrakinin

temsili. Akil Cebrail misalidir; ve onun tefekkiir ile levhden onun

ma'lumu olan bir gayb tarafina nazan, tefekkiirde ve maa§in keyfiyetini

du§iinmekte ve her giinkii i§lerden siyrilmakta ve necat bulmakta

CebraiPin levhe nazan ve onun levhden anlamasi gibidir

Aziz Nesefl hazretleri levh-i mahfuz ve kaza ve kaderin hiikmii hakkinda
yazdigi risalenin bir faslmda buyurur ki: "Eflak ve enciim Huda'mn levh-i
mahfuzu ve kitabdir; ve her ne ki var idi ve el'an mevcuttur ve olacaktir,
ciimlesi bu levh-i mahfuzda ve kitab-i Huda'da yazilmi§tir; ve kitab-i Hu-

AHMED AVNl KONUK

da'da yazilmamis. higbir §ey yoktur. j* <-M j ^\ u-k % J^j V, (En'am,
6/59) ["Yas. kuru ne varsa kitab-i mubfndedir"] ve' eflak ve' enciimde yazil-
mis olan ahkam ahkam-i cuz'iyye degildir, ahkam-i kiilliyyedir. Bu sebeble
bizim icm ihtiyar vardir; ve bu sebeble istedigimiz §eyin tahsili ve istemedigi-
miz §eyin def* i bizim cali§mamiza mutealliktir; ve eger eflak ve enciimde ah-
kam-i cuz'iyye yazilmis. olsaydi ve alemde eflak ve enciimde zahir olan eser-
ler vech-i ciiz'i iizere zahir olaydi bizim hicbir §eyde ihtiyanmiz olmaz idi; ve
sa'y ve kusisjmiz zayi' olur idi; ve da'vet-i enbiya ve terbiye-i evliya abes ve
tedbir-i ukala ve mualece-i hiikema faidesiz olur idi."

Mesela kism soguk ve yazin sicak olmasi bir hiikm-i kiillidir. Insan akil
ve tedbiri ile vesait-i teshiniyye tedarik ederek kendisini lsitir. Ve keza yazin
yine akil ve tedbiri ile kendisine serinlik verecek esjayi ihzar eder. Ahkam-i
kulliyyeye kar§i insanin boyle akli ve fikriyle ahkam-i cuz'iyyenin husulii-
ne hizmet etmesinin bu alemde niimunesi pek goktur. Ve bu ahkam-i
ciiz'iyyeyi bu alem-i suflide insan Cebrail mesabesinde olan akliyla gayb ta-
rafindan celb ve suret alemine izhar eder. §u kadar var ki, her ferdin akil
ancak kendi ayn-i sSbitesinin isti'dadina gore canib-i gaybdan bu tedbirleri
ahp icra eder; ve bu tedbirler onun kendi levhi olan ayn-i sabitesinin ma'hu-
dudur. Ya'ni bunun uzerine ahd-i ezelisi vaki' olrhu§ ve onun batimnin
ma'lumu bulunmu§tur. Bu babda daha fazla izahat fakir tarafindan §eyh-i
Ekber hazretlerinin et-TedbMtii'1-Mhiyye nammdaki kitab-i §eriflerine ya-
zilan serhin dokuzuncu babmda "Katib ve Kitabet" fasillannda izah edilmi§-
tir, burada zikri uzun olur. tste insanin tefekkiirden ve maa§imn keyfiyye-
tini diisunmekten ve her giinkii isjerini intac etmekten hali budur; ve onun
bu hali akl-i kiilliin mazhan olup ma'nayi suret alemine inzale me'mur olan
Cebrail (a.s.)in levh-i kiilliye nazanna ve o levh-i kulliden yapacagi igleri
anlamasina benzer.

317. O akil melek gibi levh-i mahfuzdan her hir sahah her giintln dersini go-
turur.

Vucud-i insanide Cibril mesabesinde olan akil Cebrail (a.s.)in levh-i mah-
fuzdan aldigi ma'nalan alem-i surete indirdigi gibi her bir sabah her guniin
dersini ya'ni akval ve ef alden icrasi kendisine layik ve munasib olan §eyle-
ri levh-i mahfuzdan ahp ifa eder. kimsenin bunlan almak igin levh-i mah-

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

fuzu gormesine hacet yoktur. Aklinm alem-i surete getirdigi akval ve efal
kendi ayn-i sabitesinin iktizasi ve sirr-i kaderin icabidir.

318. Slclem uze.rin.ie. yarmaksiz iahrirleri ve onun seva&iruLan seviaAerin hay-
retini gor!

"Adem"den murad, adem-i izafi alemi olan bu vucud-i mumkinattir. Me-
sela buzun eskali suya nazaran bir adem-i izafi alemidir. Su bu adem-i izafi
uzerine buz halinde tiirlii turlii sekiller nakseder ve yazar; ve bunlan yazmak
ve naksetmek igin parmaklann viicuduna ihtiyac. yoktur. Bunun gibi insamn
akli dahi alem-i gaybdan aldigi ma'nalan akval ve ef al ile bu viicud-i izafi
alemi uzerine nakseder. Ve o kavillerin ve fiillerin karartisindan ve zuhurun-
dan,. "sevdaiyan" ya'ni suret-perest olan kimseler hayret eder. iste sen bun-
lan gor! Ba'zi niishalarda "bi-benan" yerine "ba-beyan" vaki'dir. "Acric ve
zahir olarak adem iizerindeki tahrirleri gor!" demek olur.

319. Uier bir himse bir hayal iizerincle ri$-gav oldu. T$ir hazmenin seviasin-
ia ko§e kazici ohnu$tw.

"Ris-gav", liigatte "okiiz sakali" demek olup bu ta'bir ile kuyrugu murad
olur; "ahmak ve maskara ve ham-tama' ve kisa dusunen kimse"den kinaye-
dir. "Giinc-kav", vasf-i terkibidir. "Kav", kazmak ma'nasina olan "kaviden"
masdannin emr-i hazindir; bu terkibin ma'nasi "kose bucak kazici" demek-
tir. Miitecessis ve miitefahhis olmaktan kinayedir. Bu kelimeler I. cildin 541
numarali beytinde de gegti. Ya'ni, bu vucud-i izafi aleminde akhn yazdigi su-
retleri gor! Suret-perestlerin her birisi bir hayal uzerinde bos tama'h oldu. Bir
hazine ve define bulmak sevdasinda kose bucak kazici ve miitecessis oldu.

320. 1*>ir §ahis bir hayaliir, piir-heybet olmu.$; ctacfin ma'denlerine yuz getirmi$.

[320]

Suret-perest olanlardan bir sahis altin bulmak sevdasiyla heybet ve aza-
met takimp dagin ma'den bulunan taraflanna kosup kazmaga baslamistir.
"§iikuh", heybet ve azamet ve hasmet ve biiyukliik ve sah ve sevket ma'na-
lanna gelir. "§ikuh", korku demektir.

AHMED AVNl KONUK

321. Ue o digeri bir hayalden dolayi act cehd ile inci icin derya iarafina yuz
hoymu§.

Yine o suret-perestlerden bir ba§kasi bir hayalin sevkiyle viicud-i be§er
icm aci ve zahmetli olan bir sa'y ile inci toplamak iizere deniz tarafina tevec-
ciih etmis. ve denizin dibine dalmisnr.

c~i£" lSj^ ij*ij>- j-AJl f* ti\ j c-iuS' ji v-fty j4j J'i oTj

322. Ue o d-iyeri rehbaniyet icin hilisededir; ve o dv^eri bir hus icinie tarla ia-
rafmdadir.

Ve hayale tabi' olanlardan bir digeri dahi rahiblik yapmak ve bu sayede
nail-i saadet olmak hayaliyle kilisede me§gnldur. Ve diger birisi de para ka-
zanmak hayaliyle hirs iginde tarlada ekin ve ziraat ile me§guldur.

eXi *x^~jt- jt-*j-* (jjl u^~ J J 8 "*-^ ^-^j tijAj ti> u\^- j'

323. 0, hayalden na§i pazann rehzeni olmu$tur; ve bu, hayalden dolayi hasta-
nin merhemi olmu§tur.

"Reste", "resten" masdanndan "kurtulmu§" ma'nasina geldigi gibi saff,
kaide, kanun, tarz ve revis. ma'nalanna da gelir. Mecaz olarak "pazar"
ma'nasina geldigi de BaMr-i Acem'de gosterilmigtir; burada "pazar" ma'nasi
munasibdir. Ya'ni, "0 bir kimse hayalden dolayi pazann yol kesicisi ve hirsi-
zi olmustar; ve bu bir kimse de yine bir hayalin sevkiyle hastamn merhemi
ve bir acizin derdine deva olmu§tur."

(%- *>k* iS^i* ti\ f £ j> <S •>/ J-> Jh J\y- (Jji, j>

324. liirisi -perl okuyuculukia gonliinu zayi' etmi§; o bir diqeri niicum iizerine
ayah hoymu$tur.

Ya'ni, "Diger bir sahis dahi cin taifesi uzerinde tasarruf sevdasina dusup
cin carpan kimseleri okuyarak onlan def etmek hayalinden gonliinii zayi' et-
mis, ve diger bir sahis dahi, ilm-i niicum hayalinde miistagrak olup nahs ve
sa'd hallerinin ke§fiyle mesgul olmu§tur." "Sum", at ve e§ek ayagina derler;
burada mutlak "ayak" ma'nasinadir.

PJK^ MESNEVl-t SERtF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

325. D$eriien miilevven hayallerden iolayi hdri^ieri hu muhtelif reviser go-
mniir.

Ya'ni, "Eshasin batmlarindaki turlii tiirlii hayallerinden dolayi onlann
ef'al-i haricilerinde bu zikr olunan muhtelif revisler ve hareketler gorunur ve
zahir olur." Abdiilkerim Cili (k.s.) e/-//2sa/7u7-Ka/m/ismindeki kitabinin ha-
yal hakkinda olan 57. babinda der ki:

"Hayal varhgin aslidir. Zira o hayalde ma'budun zuhurunun kemali var-
dir. Hak hakkindaki i'tikadmi gormez misin ki, Hakk'in sifatlan ve isimleri
vardir. Bu i'tikad ancak senin hayalindedir ki Allah Subhanehu ve Teala Sa-
na o hayalinde zahir oldu. Onun igin biz, o hayal bir varhk ve zattir ki, onda
Hakk'in zuhurunun kemali vardir, dedik. Imdi bunu bildigin vakit sana ha-
yal, cemi'-i alemin ash oldugu zahir olur. Zira Hak cemi'-i esyamn aslidir; ve
onun ekmel zuhuru ancak asil olan hayal mahallinde vaki' olur. Binaenaleyh
sabit oldu ki, hayal cemi'-i avalimin aslidir. Nebi (s.a.v.) \ J &a\ i>u im» ^lj ^.lji-
Ya'ni "Nas uykudalar, oldukleri vakit uyamrlar" buyurmakla bu mahsusu
uyku telakki buyurdu. Ya'ni diinyada iizerlerinde bulunduklan hakayik on-
lara zahir olur, demek olur...ilh".

Malum olsun ki, hayal iki nevi'dir. Bin hak, digeri batildir. "Hayal-i ba-
til", Hakk'in gayri i'tikad olunan hayallerdir ki bu hayaller sahsi, istigraki
nisbetinde Hak'tan uzaklastinr. "Hayal-i hak", enbiya ve evliyanin goster-
digi tank ve i'tikaddir ki, o da Hakk'in vahdetini ve her yerde huzurunu
arif olmaktir. Ve bu hayallerin mahall-i tekevvunii vucud-i insanidir. "Ha-
yal-i batil"dan her mevtinda fena ve miiz'ic suver-i hayaliyye dogar; ve
"hayal-i hak"tan dahi keza her mevtinda latif ve guzel suver-i hayaliyye
zuhur eder. Binaenaleyh viicud-i beser cenneti ve cehennemi cami'dir. Bu
teselsul-i hayalat suver-i ilmiyyeye kadar gider. Vaktaki sems-i zat tulu*
eder, bu suver-i hayaliyyenin ciimlesi onun nurunun istilasi altinda miiz-
mahill olur. Bu hayalat-i miilewene ve muhtelife, esma-i muhtelife ahkam
ve asannin zuhuru igin eshasin batinlanndan muharrik olur ve bu teharrii-
kun neticesinde fiilleriyle harigte zuhur eder. imdi bu keserat-i hayaliyye-
den ba'zilan nurani ve ba'zilan zulmanidir. Hakk'in bu esya uzerinde iha-
ta-i zatiyyesine degil, ancak ihata-i ilmiyyesine i'tikad eden mii'minler hi-
cab-i nurani igindedirler. Zira llim sifattir ve sifat hicab-i nuranidir. Bunlar
bu keserat karanligi iginde kible-i zati kaybedip yanhs tarafa teveccuh eden-

AHMED AVNI KONUK

lere benzer. Hayalat-i batile ashabi olan miinkirler ise busbutiin hicab-i zul-
manl icjndedirler ve hicabm hicabi arkasindadirlar. Onlar da karanlikta kib-
leyi kaybedenlere benzer.

326. liu, onda hayran olmustur hi o ne iizeredir? Dier tadici, o dtgeri nefye-
iicidir.

Bu hayal sahibi olan bir sahis, o hayal sahibi olan diger bir §ahsin haya-
linde ve i'tikadinda "Bu adam ne yapiyor? Ne acib bir hayal igindedir!" diye
hayrete dusmiistiir. Zira her bir hayalin zevki iginde bulunan kimse, diger
kimsenin zevk-i hayalisini nefyetmi§tir; ve "Bu adam yanlis. dusunuyor" di-
ye i'tiraz etmi§tir. Zira esma-i muteferrikamn ahkam ve asan yekdigerine
muhalifdir. Onun icjn sure-i Hud'un nihayetindeki ayet-i kerimede jJ<j t.d. 'jj
dT, ur *cl r j j^sL 'djijj 'JZj '^] ^ Vi '&&L djty. Y, Ub-ij Z\ 'Ja\ j^j (Hud,
1 1/1 18-119) ya'ni "Rabbin m'urad edeydi nasi ummet-i vahide kilardi. Vela-
kin esma-i muhtelifenin mezahiri olduklan igin muhtelif olmaktan zail olmaz-
lar. Rabbinin rahmetine mazhar olanlar mustesnadir. Ve Hak Teala onlan bu
muhtelif esmamn mezahiri olmak igin halketti ve Rabbinin 'Kun!' kelimesi
tamam oldu".

ijvzi** L^ijj xi &jjt> j <}y? i_iujJ>U -Ui j\ OjU Ol

327. €jer o hayaller na-mutelif olmasaydi, reviser disartdan nasd muhtelif
olur idi?

Eger o e§hasin batinlanndaki hayalleri na-mu'telif ve birbirine muhalif ol-
masa idi, onlann revi§leri ve hareketleri harigte nasil muhtelif olur idi?

328. CMademhi camn htblesini pinhan etmislerdir, her hir kimse yuziinii hir ia-
rafa fletirmislerdir.

"Camn kiblesi"nden murad, zat-i Hak'tir. Ya'ni, mademki bu keserat ale-
mi iginde camn kiblesi olan zat-i Hakk'i nurani ve zulmani olan hicablar ar-
kasmda gizlemisterdir; binaaenaleyh bu karanhk alemde ve kesafet sahasin-
da her bir kimse kalbinin yiiziinu bir hayal tarafina gevirmis. ve benim aradi-
gim budur, diye iftihar etmistir.

MESNEVl-I §ERlF §ERHi / IX. ClLT • MESNEVl-5 •
iS/- >~J x )*>\i. b^k^ .t^lfuj* j J&>*a (jLjJijj Jjii

Muhtelif revisterin ve tiirlu tiirlii himmetlerin karanhk
vaktinde, namaz vaktinde kibleyi arayicilann aramasinin
ihtilafina ve denizin dibinde dalgiflann aramasina temsili

329. IZir iaife gibi ki iaharri ederler; kible hayali uzerine hir tarafa ievecciih
ederler.

Ya'ni, "Hicabat-i nuraniyye ve zulmaniyye icinde hak ve hakikati arayan-
lar, karanlikta kibleyi arayip buldum diyerek bir yanhs. tarafa teveccuh eden-
lere benzer." "Teniden", masdan burada teveccuh etmek ma'nasinadir.

330. vaktaki sabah vaktinde OCa'he yuz aosierir, munke§if olur ki, yolu kirn
kayhetmi§tir.

Cenab-i Fir efendimiz Fih-i Ma Fih'm 2. faslinda soyle buyururlar: "Bir
adami her bir §eyin hayali o §ey tarafina goturur. Hayal-i bag, baga, dukka-
nin hayali dukkana sevk eder. Velakin bu hayalat icinde gizli bir tezvir var-
dir. Gormez misin ki, filan mahalle gidip pisman olursun ve orada faide bulu-
rum zannettim, bulamadim dersin. Imdi bu hayalat kadinlann car§aflan gibi-
dir; ve carsaflarin icjnde bir kimse mahfidir. Vaktaki hayalat ortadan kalkar
ve hakayik ortusiiz ve hayalsiz asikar olur, i§te o vakit kiyamet olur. Hal boy-
le olan bir mahalde nedamet kalmaz. Seni cezbeden her hakikat, o hakikat-
ten baska bir §ey degildir. Ancak o hakikattir ki seni cezbeder. 'XJji Jl- \'#
(Tank, 86/9) ["Sirlann ortaya cikanlip yoklanacagi gun.."] ayet-'i keiimesi-
nin ma' nasi bu dedigimdir. Hakikatte cezbeden birdir, fakat miiteaddid gorii-
nur. Gormez misin ki, bir adam, gunagun yiiz sey arzu eder. Mesela tutmac

AHMED AVNl KONUK

isterim, borek isterim, helva isterim, yahni isterim, meyve isterim, hurma is-
terim ve incir isterim der ve bunlan ta'dad ile lisana getirir. Velakin onun as-
h achktir ve o da birdir. Gormez misin ki, bir §eyden doyunca bunlann higbi-
risi lazim degildir, der. Binaenaleyh ma'lum oldu ki on ve yiiz yoktur, belki
birvardir."

331. yphui dalgiclar g\bi ki, suyun dtbi alhnda her hir kimse acele hir §ey
toplar.

jA j jf jl -US"^ A 'tjj ay>5 ji j jfijf -U*l j,

332. Qevher ve kiymeili inci unudi uzerine onion ve hundan hir torha doldti-
mrlar.

Veyahud muhtelif revis. ve tiirlu tiirlii himmet sahibleri denizin dibine da-
lip kiyraetli inci ve gevher toplamak iimidiyle acele acele sunu bunu toplaya-
rak torbalanna dolduran dalgiglara benzer ki, o topladiklan §eyleri gorerek
toplamis. degildirler.

333. Vaktaki derin denizin dObinden cikarlar, munke$if olur, azim incinin
sahihi.

334. Ue o dtgeri hi kucuk inci gotiirdu; ve o dtgeri hi ta$ hinnhlan ve $ehe go-
tiirdii.

"Deniz dibinde korii koriine sunu bunu toplayip torbalanna dolduran dal-
gicjar vaktaki denizin dibinden yukan gikarlar, biiyiik inci yakalamis. olanjar
ile kucuk inci toplayanlar veyahud ta§ kinntilan ve midye kabuklan ve isti-
ridye kabuklan ve "§ebe" denilen kiymetsiz geyleri toplayan dalgicjar meyda-
na gikar." "§ebe", bir ta§in adidir ki, siyah ve berrak olur ve yumsakhkta ve
hafiflikte kehriibaya benzer. Beyt-i §erifde te§did ile telaffuzu zaruret-i vezn
igindir. "Biiyiik inci"den murad, vahdet-i sirfi miibeyyin olan ilm-i hakikat ve
"kucuk inci"den murad keserata mustaidd olan ilm-i §eriat; ve "kiymetsiz
ta§lar"dan murad, ulum-i istidlaliyye ve nazariyye ve felsefiyyedir. "Jerf, de-
rin; "§igerf, biiyuk demektir.

<^p

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

335. Sahirede iftizah sahibi olan kahredici film onlan boyle imtihan etti.

Bu beyt-i serifde Ve'n-Naziat sure-i serifinde olan ^ liU £»».(, 's'^'j '^ UjU
s'^Ul (Naziat, 79/13-14) ya'ni "0 kiyamet ve hasir anca'k sayha-i vahide-
dir ki,' onlar o vakit sahirede cem' olurlar" ayet-i kertmesine i§aret buyrulur.
Ya'ni, "Mahall-i kiyamet, dunyada kalblerinin torbasim birtakim hayalat ile
doldurmu§ olan kimselerin torbalanndaki §eylerin mahiyetlerini ve krymetle-
rini meydana gikanr ve onlann uzerinde kahir olan bir fitnedir ki, kotulugii
kesif ve izhar etmek sahibidir. "

336. Dier taife hoyle. pervdneler aflri cihanda bir $em'in etrafinda kanat vuru-
cudurlar.

"§em'"den murad, her taifenin hayaline rehber olan kimselerdir. Mesela
mecusilerin rehberi ve mur§idleri mubedler ve hinstiyanlann rehberleri rahib-
ler, Musevilerin rehberleri de hahamlardir. 1'tikadat-i saire erbabmdan her biri-
nin boyle birer rehber ve mur§idleri vardir; ve hepsi hakikat kendi i'tikadlany-
la ve hayalleriyle bulunabilecegini iddia edeler; ve keza din-i tslam'da da muh-
telif rehberler vardir. Bir nev'i ulema-i zahir olup onlar §eriat rehberidirler ve
bunlar tabi'lerini cennete sevk ederler; ve ehl-i cennet niam-i cinaniyye lezza-
tinda miistagrak olup bu hicab-i nuran! ile Hak'tan mahcubdurlar. Ve bir nev'i
dahi hakikat yolunun murgidleri olan ulema-i rasihundur ki, onlar tabi'lerini
bilciimle hicabattan kurtanp huzur-i Hakk'a delalet edeler. Ve bu iki nevi' ule-
manin mukallidi olan rehberler de vardir ki, onlar halki kendi nefislerine da'vet
edip dalalete dusuriirler. Bu din-i Hak'ta rehberlerin en tehlikelisi bunlardir.
Agizlanndan bal akar, igleri zehir doludur. Iste bu rehberlerin her birisi kendi
tabi'lerinin §em'idir; ve tevabii bunlardan nur aldiklanm tahayyul ederler.

337. Oiendilerini bir ate§ iizerine ^arparlar; kendilerinin §em'i etrafinda tavaf
edeler.

Ya'ni, §em'in tabi'leri ates. mesabesinde olan kendi muradlan ve matlub-
lan olan hayal iizerine garparlar; ve bu uns-i hayalin saikasiyla o §em' etra-
finda pervane gibi donup dururlar.

AHMED AVNl KONUK

C^-ji iif jy~> J~dl g £J*j y*y J-$ Xa\ j>.

338. nZaht iIMusasinin umtdi atesi iizerine ki, onun alevinden agog, pek yesil
olur.

"Tali'-i ezeli" Musa (a.s.)a, ve "umid" §ecere-i Musa'ya ve "zuhur-i haki-
kat" agacton zahir olan ate§e te§bih buyrulmu§tur. Ya'ni, "Tali'-i ezeli Mu-
sa'simn umid agacindan zuhur-i hakikat ate§ine intizaren o §em'in etrafini
tavaf ederler ki, o hakikat ate§inin alevinden ve eserinden umid agaci pek ye-
§11 ve meyvedar olun ve her §em'in tabii bunu bekler."

<U* aijt Olo Ol \j jj5> jA **j J* aJLii I JJ\ l)! J-i*

339. Dier sum o atesin fazlini isiimisiir; he-psi her kivtlcima o zanni aotur-
miistiir.

Ya'ni, muhtelif rehberlere ve §em*lere tabi' olan her bir taife o hakikat ate-
§inin faziletini duymu§tur. Kendi §em'inden zuhur edecek her bir kivilcima,
ya'ni her bir fikre, o zanni layik gormu§tur; ve o rehberden sadir olan her bir
fikri hakikat ate§inin kivilcimi zanneder.

340. Sabah vakii gelilikie huluiun nam zahir olur, her hirisi yiiz yosterir, ne
sent' tilt.

"Sabah vaktf'nden murad, kryamet ve ha§r giinudiir; veyahud kiyamet-i
sugra olan oliim zamamdir. "Nur-i hulud"den murad, baki ve daimi olan nur-i
vucud-i hakikattir. Ya'ni, "Kiyamet-i kubrada veya sugrada baki ve daimi olan
vucud-i hakiki-i Hakk'in nuru zahir olur. Her bir kimse tabi' oldugu rehberin ve
§em'in mahiyetini goriip nasil bir rmir§ide ve §em'e tabi oldugunu anlar."

341. L/ier himin o zajer sem'inden kanaii uan&i, o sem ona seksen latifha-
nat verir.

"Zafer §em'i"nden murad, rehber-i hakiki ve mur§id-i kamildir. Ya'ni, "Bu
alem-i kesafette her kimin o mur§id-i kamil §em'inden enaniyet kanadi yan-
di ise, o mur§id-i kamil o enaniyet ve varhgi kanadi yanan tabi'e alem-i leta-
fette maksud-i hakikiye ucmak igin bircok kanat verir."

MESNEVt-I SERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

*&-yj> jj Jj lew jlj 8-UU *&-jS »JUi Ji *J'Jji (^JT

342. ^Pervane boliigii iki aozii dikmi§ kotu $em'in alhnda, kanadi yanmt? ola-
rah, halmi§tu.

Ya'ni, "i'tikadi fasid ve yanhs. bir rehbere tabi' olan pervane bolugii, ya'ni
ehl-i siiluk, o miir§id-i nakis §em'inin altinda, kendisinde tahayyul ettigi ve
vucud ve varhk kanadi yanmis bir halde kalir; ve anlar ki varhk ve vixcud
kendisinin degilmi§. Beyt-i hazret-i Hiidayi (k.s.):

Gel Hiidayi'den al haber erken
Ben diyen gafil utanuyann

343. CPi?manM. ve yanma i$inde firpirur; aoz iikicinin mihnetinden ah ederler.

sahte mur§ide ve fena rehbere tabi olan kimseler, nur-i huludun zuhu-
runda bu rehberin mahiyetini anlayinca pi§manhk ve yanma iginde girpimr
ve boyle nur-i hakikate kar§i goz dikici ve kapayici olan rehberin muhabbe-
tinden dolayi ah vah ederler.

344. Onun $em'i der ki: nr Uaktaki ben yandim, seni tie vakit yanmakian ve si-
temden huriarayttn?"

tabi'in §em'i olan rehberi, onun ahini gordiigu vakit der ki: "Batil zahir
ve asikar oldu, benim fesadim meydana gikti, ben rezil oldum ve yandim. Ey
bana tabi' olan kimse, bu hal-i acz iginde seni yanmaktan ve felaketten nasil
kurtarabilirim?" Bu beyt-i serifde sure-i Mu'min'de olan J^» jUi ^ o^-Ui ijj
{& jr ui i j'j^-i '^jji ju jUJi '^ L^ & 'tjL ,j;i j<i Q 'fo & ui \ J j^L\" 0i ^i *Uu>ji
iUi'^'^ Ji 4Ji oj (Gafir, 40/47-48) ya'ni "Vaktaki narda muhasama edip za-
yif olanlar miitekebbir riiuslanna diyeler ki: Biz diinyada size tabi' idik. §im-
di bu nardan bir pargasini bizden def edebilir misiniz? miitekebbir reisler di-
yeler ki: Ciimlemiz nardayiz, Allah Teala kullan arasinda adaletle hiikmetti".

345. Onun §em'i aylayiculir ki, nr Ben ba§i yanmi§, ben ba§kasini nasd ayinla-
hnm?"

o^^,

AHMED AVNt KONUK

aldanan kimsenin §em'i ve metbu'u esrar-i batin zahir oldugu vakit ag-
layici bir haldedir. Der ki: "§u anda benim ba§im yanmi§ ve derde giriftar ol-
mu§tur; ve kendimi kurtarmaktan acizim, binaenaleyh ba§kasim nasil nur-
landinp rahata gikarabilirim?"

"Y& hasreten ale'1-ibad" ayet-i keriraesinin tefsiri

Bu Ojjj^U <u ijiir Sfi JjLj Jl fjk £ jCJi Jb s'jLi- C (Yasin, 36/30) ya'ni "Ey
hasret, o kullar'iizerine gel ki, onlara Sir resul gelmedi, ilia ki onlar onu istih-
za eder oldular" ayet-i kerimesi sure-i Yasin'de vaki'dir. Ayet-i kerimede has-
ret ve nedamet bir sahsiyet i'tibar olunur. Dunyada ahval-i ahireti beyan ede-
rek dogru yola da'vet eden peygamberler ve onlann varisleri olan kamiller ile
istihza eden ehl-i nefse kar§i da'vet olunur.

346. der ki: "Senin §ektlhrinden aldandim, senin halini $e$ Qorium 1 ."

Kamil ve muhakkik zanmyla bir yalanci ve nakis murgid ve rehbere tabi
olan kimse haklkatin tecellisini gdrdiigii vakit der ki: "Ey miizewir, ben diin-
yada seni ehl-i tank ve suleha-yi iimmet §eklinde gordum. Senin bu §ekille-
rinden aldandim. Ah ne yapayim ki senin berbat ve yalanci olan halini vak-
tiyle anlayamadim, gee. gordum!"

U U^.'fi 1 _lJu) j\ *jy- *bjfi- \>j J.s <&j »& Hy £-«-^

347. <$em' sonmiis, bade gitmi§; dil-ruba bizim eijri goruciilugumuziin anndan
gizlendi.

"Gavta hurden", suya dalmak ma'nasinadir. Burada "gizlenmek"ten kina-
ye olur. Ya'ni, "Hayat-i diinyeviyye sem'i sonmiis ve meclis-i keserat dagil-
mi§ ve ask badesi gitmi§ ve goniil kapici olan vahdet sirn bizim egri goriicu-
liigumuzden, ya'ni kendi vucudumuzu ve e§yanin viicudunu miistakil gor-

^^

MESNEVl-I §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEV!-5 •

memizin anndan ve ayibindan dolayi gizlenmi§tir." Zira Hak Teala hazretle-
ri ahirette herkesin i'tikadina gore tecelli buyurur. Nitekim hadis-i §erifde §6y-
le buyurulur: ij~ o^ j*>i\ ^ ut J_,ij »J^ i jy * j jiijj %a£\ ^ j** ji-i 01
*i oj^~-i ^oju* jy * j j>cj diA *ul ya'ni "Hak Teala hazretleri yevm-i kiya-
mette halka bir munker suretinde tecelli edip ben sizin Rabb-i A'la'mzim der.
Halk ise, senden Allah'a sigimnz derier. Hak ba'dehu onlann i'tikadlan sure-
tinde tecelli eder, o vakit o surete secde ederler". Bu bahsin tafsili Fususu'l-
Hikem'de Fass-i Hudi'dedir. tmdi -Oft V, 'fi i/y ulu (Bakara, 2/115) ya'ni
"Ne tarafa donersen Hakk'in vechi vaki'dir" ayet-i kerimesi mucibince Hakk'i
her cihette miisahede edenler ancak kamil olan ariflerdir; ve bu urefamn
mektebi bu dunyadir. Diinyada tahsil olunamayan irfanm ahirette tahsili
miimkin degildir. Zira dunya ekmek ve ahiret bigmek mevtinidir. Nitekim
ayet-i kerimede JJ*A ij^i\ j> '£ ^U\ »±» j bir ^ (Isra, 1 7/72) ya'ni "Kim ki
dunyada a/ma ise ahirette de a'madif" buyurulur.

348. Oiazanglar, odenecek ziyana mubeddel oldu. <$ekvayi korlukien JTlllah'a
§ikayet edersin.

"Erbah", "ribh"in cem'idir; "ribh", kazanc ve kar demektir; "hasr", ziyan
ve zarar ma'nasinadir. "Miigram", esir-i deyn olan veya ddenmesi lazim
olan §ey demektir. "Zall", Mmus'un. beyamna gore hemdemini terk edip
uzaklastiran kimse demektir. §u halde ma'na "Kazanglar, hemdemini ve sa-
hibini odenecek ziyana terk edip uzaklastirdi" demek olur. Terciimede oldu-
gu gibi, "Kazanglar, odenecek zarar ve ziyana mubeddel oldu" demek
ma'nasim mutazammindir. Ya'ni ey hayat-i dunyeviyyesinde korlukle ken-
disine fasid bir rehber ve mur§id ittihaz ede'n ve onun fikrini murewic olan
kimse, kiyamet-i kiibra veya sugra vukauyla hakikate muttali' oldugun va-
kit senin kazanglann seni oyle bir zarar ve ziyana terk eder ki, sen onu
alem-i ahirette cekecegin hasret ve nedamet ile odemeye mecbur olursun; ve
korlugiinden dolayi §ikayetini dahi Allah Teala'ya arz edersin. Halbuki sM-
yetin senin nefsine raci' olmak icab eder.

OlsiU CAlAy* Ol«JL~« Cj\ju d\yf-\ r-'jjl \J*&-

349. Sikat olan tiwamn ruhian ne guzeldir! CMuslimlerdir, m&'minlerdir, tba-
det edicilerdir.

AHMED AVNi K0NUK

"Habbeza", efal-i medihdendir, "ne giizel!" ma'nasmadir. "Sikat", "si-
ka"nin cem'idir; ve "sika" kalben kendisine i'timad olunan kimsedir. Bu
beyt-i §erifde iki ihtimal vardir. Birisi, cenab-i Pir efendimiz kendileri gibi
mur§id-i kamil olanlann ruhlanm medih buyururlar. Ikinci ihtimal, zat-i §e-
riflerinin kemalini basiret goziiyle gorup nakis rehberlerden ictinab ve zat-i
§eriflerine intisab eden ihvan-i tarikatin ruhlanm medihdir. Ya'ni, "Hak yo-
lunda kendilerine i'timad olunan kardeslerimizin ruhlan ne guzeldir! Onlar
muslimler ve Hakk'a munkaddirlar ve iman-i kavi ile iman etmisterdir. Ehl-i
Hakk'a asla i'tirazlan yoktur ve mii§ahedeye miistenid olarak ibadette ve
zikr-i Hak'ta kaimdirler."

Oil »if y*^. -u j j d\j,j* d\j X\ aj ^j-o ^jj ^S y>

350. Dier bir kimse yiiziinii bir tarafa goturmii^lerdir; ve o azizler yiiziinu ia-
rafsiza tevcik etmi§Urdir.

giizel ruhlu olan kardester yiizlerini taraftan miinezzeh olan Hakk'a
tevcih etmi§lerdir. Baskalan ise yiizlerini §ahsin sahsiyetine ve suretine ce-
virmislerdir.

351. Dier Qtivercin bir mezheb i$inde ttfar; ve bu giivercin canibsizlik cantbine
u$ar.

"Giivercin"den murad, ruhlardir. "Bu guvercin" ta'biriyle cenab-i Pir efen-
dimiz kendi ruh-i alilerine i§aret buyururlar. Ya'ni, "Efrad-i be§erden her bi-
rinin ruhu bir mezheb ve i'tikad icinde ucar; ve benim bu ruhum ise canib-
sizlik canibine, ya'ni taraftan ve cihetten miinezzeh olan Hakk'a dogru ucar."
Ma'lum olsun ki, her i'tikad sahibinin tahayyiil ederek nazir oldugu ilah ken-
di tarafindan tasni' olunmustar; ve bu ilah-i muhayyel bu kimsenin yaptigi
bir §eyden ibarettir; ve bittabi' cihet ile mukayyeddir. Bu ilahi medh ettigi va-
kit ancak kendi nefsini medhetmis. olur. Iste bunun icin boyle bir kimse ken-
di i'tikadmda icad ettigi ilahdan ba§kasim kabul etmez; ve baskasimn
i'tikadinda mec'iil olan ilahi zemmeder. Kamillere gelince, onlar Hakk'i bir
i'tikad-i has ile takyid etmediklerinden bittabi' onlann tevecciihleri dahi taraf-
siz ve cihetsiz olan zat-i Hakk'a olur. Bu bahsin tafsili dahi Fususu'1-Hi-
kem'de Fass-i Muhammed! nihayetindedir.

MESNEVf-1 §ERfF SERHl / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

352. Hliz hava ve ev hu$lan degiliz; bizim ianemiz iancsizlik tanesidir.

Bu beyt-i §erif 349 numarah beyt-i §erifdeki ikinci ihtimali takviye eder.
Cenab-i Pir efendimiz gerek kendileri ve gerek tevabii olan azizler hakkinda
buyurular ki: "Bizim ruhlanmiz nefsaniyet havasinda ve tabtat ve cismaniyet
evinde ugan ku§lar cinsinden degildir. Bizi avlayan tane ve yem tanesizlik,
ya'ni suretsizlik tanesi ve yemidir."

U (jjjs Li X5. d-ioji *£ L. Isjjj u&r -^ £}j & j

353. Onian dolayi hizim nzkimiz hoyle gent? gddi. 3mo, hizim habd-duzluga-
muz yirimak oldu.

"Kaba-duz", esvab dikici ma'nasina vasf-i terkibidir. Ya'ni, "Bizim tane-
miz suretsizlik ve ma'na tanesi oldugu icin, bizim ruhumuzun nzki olan
hakayik ve maarif-i ilahiyye boyle bol bol geldi ve bu Mesnevl-i gerifde onu
Allah *in kullanna ibzal ve infak ettik. Zira bizim esvab dikiciligimiz libas-i cis-
me hizmet etmek degil, belki o libas-i cismi ve sureti yirtmak oldu."

Fereciye ewelden "fereci" ismini koymus
olmalanmn sebebi beyanmdadir

"Fereci", Mevleviler'in giydikleri bol cubbelerdir ki, bu cubbe eski zaman-
da ulemamn giydikleri bir kisve idi. Vaktiyle onleri agik olmayip entari gibi
kapali imi§. Zamammizda muharref olarak "ferace" derler.

354. Ilir sufi habz vaktinde cubhesini yuthktan sonra onun onune bad gddi.

"Harac", sikint ve darlik ve kabz halidir. "Ferec", sad! ve surur ve bast ha-
lidir. "Sufi", ehl-i Hak istilahinda "cemal-i ezelinin miisahedesi ve zat-i Hakk'a

AHMED AVNl KONUK

fart-i muhabbet sebebiyle diinya ve ahiret lezzetlerinden gozlerini kapamis
olan kimse"ye derler. Ya'ni, "Suflnin birisi kalbinde kabz ve sikinti hissettigi
vakit cubbesinin kapali olan onunii asagrya kadar yirtti. Yirttiktan sonra kal-
binde bast ve siirur hasil oldu."

355. yuhlmt§in adxnx n fereci' yayti. neci olan adamdan hu lakab fas oliu.

"Neci", sirdas ve hemraz ma'nasmadir. Ya'ni, "0 sufi o yirtilmis ciibbenin
adim "fereci" koydu. esrar-i ilahiyyeye vakif ve ehl-i hakikatin sirda§i olan
sufi adamdan bu lakab etrafa yayildi. Onu agik olan cubbeye "fereci" denil-
meye baslandi." Ve bu kelimenin tahiifiyle "ferace" lafzi da kullamhr.

iji d>j>- t>T jl>- *J» j£>\ JUU ij> j^Ji JuiUtf j J^\i -Li v_~aJ jA

356. Till lakab fas oldu ve onun safim seyh goturdii. Dialkm iab'mda o keli-
me tortu oldu.

Bu ami acric cubbeye "fereci" lakabi verilmek sayi' oldu: ve bu kelime bir
seyin tortusu ve onun ma'nasi olan bast ve ferec dahi o seyin safi ve siizul-
miisu mesabesinde olup, halk tortuyu o seyh dahi bu safi aldi.

o~- AilA^j yiji dytr lj ^-1 c— sib J\^s (U ^ ca^?—*

357. Uier ad hoyle hir saf tutmustur, ismi hir iortu aibi hirakmishr.

Ya'ni, ismin bir saf olan ma'nasi vardir. tsmin harf ve savta ve sekle miis-
tenid olan lafzi o saf olan ma'namn tortusudur.

CJ&£\J j>\*fi i£y* ,jy^> C-»j £J*£ lj {Jij* C^~>j\j>- Ji *S" y>

358. Dier kim camur yiyicidir, hir tortuyu tuttu. Sufi hi-tevakkuf safi tarafi-
na aitti.

Gida-yi cismani ile cisimlerini beslemek kaydinda olanlar ismin suretini ve
lafzi aldilar. Sufiler ise cisimlerinden ve gida-yi cismani kaydindan gegip bi-
tevakkuf saf olan ma'na tarafina gittiler; ve o ma'na ile ruhlannin gidasim
te'min ettiler.

359. ^Dedi: "Toriu icin hir saf olur. Tiu delaletten gonul safvete aider."

MESNEVl-1 §ERfF SERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Sufi olan kimse ismin lafzim isittigi vakit dedi ki: "Bu Iafiz ve suret kesif-
dir ve tortudur. Her tortunun bir safi ve suzulmusu muhakkak olacaktir,- ve
her bir tortu bir safm vucuduna delalet eder. Binaenaleyh lazim olan §ey tor-
tu degil, onun safidir; ve bu tortunun delaleti hasebiyle gonial safvet tarafma
dogru gider."

jl j~j ijiji j l>j>- dy? <J>\^> j\ j^j JiiL^g j i\si\ j~s- iji

360. Torfu giifluk vaki' oldu ve onun safi onun kolayligidu. Saf hurma ve tor-
tuluk onun Kami oldu.
"Bttsr", hurmanin hamina derler. Ya'ni, "Her seyin tortusu giigliik vaki'
oldu. Zira bir seyin tortusundan istifade etmek, safindan ve suzulmusunden
istifade etmek gibi degildir; ve onun safi o §eyin kolayhgidir. gtinku o §eyden
istifade ve zevk duymak kolayhkla vaki' olur. Binaenaleyh bir seyin safi hur-
manin olmu§una ve tortusu da hurmanin hamina benzer. Olmus. hurmanin
zevki ve lezzeti ba§ka, ham hurmanin zevki ve lezzeti ba^kadir. Binaenaleyh
ulum-i ledunniyyenin elfazmdan edilmis istifade, ham hurmadan edilmis is-
tifade ve zevk nisbetindedir."

361. Qu\luk kolayhk ile beraberdir, sakm me'yus olma! Du memattan maasa
yol tutarsin.

Maahaza \j~> jUji £• 01 i^L. JL*3i ^ ou (inshah, 94/5-6) ya'ni "Muhakkak
giigluk ile beraber kolayhk vardir. Muhakkak giigluk ile beraber kolayhk var-
dir" ayet-i kerimesindeki te'kid mucibince, ey salik, tarik-i Hak'da gugliik ko-
layhk ile beraberdir. Elfazdan faide yoktur, diye ehlullahin kelamim dinle-
mekten ve mutalaa etmekten me'yus olup vazgecme! sozlerin ma'nasina
intikal ile me§gul ol! Hicabata mustenid olan fikirlerinin bu olusunden bir ru-
hani yasayis. tarafina yol tutarsin. Zira cismaniyet fikirlerinin mematindan ru-
haniyet fikirlerinin yolu agilir. Beyt:

"Mademki muhakkak gugliik ile beraber onun arkasinda kolayhk vardir,
onun kelam-i Huda olmasindan mesrur olurum."

362. 6y ogul, revh islersen cubbeyi yirt, ta ki onian saf vet $abuk has pkarsvnl

GMsjgcga

AHMED AVNl KONUK

"Ey ogul" ta'biriyle, bir salikin heniiz makam-i reciiliyyete ve biiluga va-
sil olmami§ olduguna i§aret buyrulur. "Ey salik-i tarik-i Hak olan oglum,
revh ve rahat istersen bu cisim ciibbesini yirt, ya'ni be§eriyyete mahsus
olan evsafi ve bedene ait bulunan adederi terk et! Ta ki bu evsafin izalesin-
den ruhunun ve ma'namn safveti senin cisminin ciibbesinden gabuk ba§ini
di§anya gikarsin." Hind nushalannda "revh" yerine "saf; ve "ber ared" ye-
rine "ber an" vaki' olmu§tur. Bu surette ma'na, "Ey ogul, eger san istersen
varlik ciibbesini yirt, ta ki o yirti§tan cabuk ba§ma bir safvet getiresin!" de-
mek olur.

363. Sufi odnr ki safvet ialeb edict oliu. £lbas ve suf ve ierzilik ve debh de-
gildir.

"Libas"dan murad, dervistere mahsus olan kiyafet. "Suf, aba ve kebe gi-
bi yiinden ma'mul olan kisvedir. "Hayyati", terzilik ma'nasina olup burada
sufilerin elleriyle hirkalanni ve elbiselerini yamamalan ma'nasmadir. "Debb",
agir agir ve vakar ile yuriimek demektir. "Safvet-i taleb", vasf-i terkibidir. Zi-
ra taleb, "talebiden" masdar-i raec'ulunun emr-i hazindir. Ya'ni, "Sufi odur ki
kesafet-i cismaniyyenin muktezasi huzuzdan ve lezzat-i nefsaniyyeden yii-
zunii cevirip safvet taleb edici ve ruhaniyetin mUktezasim isteyici oldu. Yok-
sa sufilik dervisjere mahsus kisveyi giymek ve yiinden aba ve kebeye buriin-
mek ve onlan eliyle yamamak ve yolda halk nazannda agir agir vakar ile yu-
riimek degildir."

364. IZu alcahlann oniinde sufHik hiyaia ve livata ve selam olmustur.

Cenab-i Pir efendimiz zaman-i alilerinin dervisterinden sMyeten buyurur-
lar ki: "Bu zamammizdaki algaklann indinde sufilik elbiselerini yamamak ve
livata ve yerlere kadar egilerek "hu" diyerek selam vermek olmu§tur." Maat-
teessiif bizim zamammizdaki dervi§lerin hali dahi raki ve §arap igmek, zina
ve livata etmek ve namazi ve orucu terk edip evliyaullahm kelamindan ez-
berledikleri manzum ve mensur sozleri soyleyerek irfan-fiirushik etmek ve
cahp gigirmak olmu§tur. Bu sebeble cenab-i Hak piran-i izamin nam-i §erifle-
rine izafe olunan dergahlan yikmistir.

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

i^JJ j -Lib jSsJ 0-U<i_jJ '—^J <~J& fi J \Jup Ol JUs- y.

365. so/S ve iyi nam hayali uzerine renh giymeh, iyi olur, velakin,

f>. y JW* ^ yr J j 1 J** 1 ^ <^JJ ^ cr^ J

366. 6jer oram as/Wi kadar, onun hayali uzerine gidersen; hat kat hayalin
abidleri gibi degil!

Bu iki beyt-i §erif bir cumle-i tarn te§kil eder. Ya'ni, "0 sufilerin safa ve
safvetine nail olmak ve onlann diinyada ve ahirette iyi kalblerini kazanmak
hayaliyle onlann kilik ve kiyafetlerini taklid etmek ve onlann rengine boyan-
mak iyi olur. Velakin o hayalin ash olan vahdet-i sirfa kadar gidersen iyi olur.
Yoksa bu kiyafete girdikten ve bu renge boyandiktan sonra kat kat hayale ta-
pan abidler gibi olursan ve vahdet-i sirfdan uzakla§ip keserat-i hayaliyyeye
Hak zanniyla taparsan bu zahiri kilik ve kiyafetin higbir faydasi yoktur."

367. By a$k isteyici, koku kdavuzdur. ^a'knb kokudan a§kin goruciisu olmadi

7711?

Ya'ni, "Safvet ve iyi nam hayali bir kokudur. Ey ma'suka delalet eden
ask-i hakikiyi isteyen kimse, koku kilavuzdur ve rehberdir. Ya'kub (a.s.)in
gozii Yusuf (a.s.)in gomleginin kokusundan agihp goriicii olmadi mi?" Onu
goriicu eden Yusuf (a.s.)a olan aski idi. Zira o kokuyu Yusuf (a.s.)a a§ik ol-
mayan baska a'malar koklasa idi, gozleri agilmaz idi. Binaenaleyh gozu agan
sey ma'sukun a^kidir; ve koku ise rehberlik ve kilavuzluk vazifesi yapmi§tir.

368. Utayal, cental sera-verdesinin etrafinda sana gayretin durba§i geldi._

"Dur-bas", liigatte "uzak ol!" demektir. Fakat istilahda padi§ahlann gege-
cegi yollardaki kalabahgi def etmek igin yasakgilann ellerindeki degneklere
derler. Eski zaman usullerinden olup bu degnegi altin ve mucevherat ile tez-
yin ederler imi§. Zamammizda ingiltere polislerinin ellerindeki degnekler bu
eski zamandan kalma bir teamiilun §ekl-i digeri olsa gerektir. Ya'ni, "Gay-
ret-i ilahi hayalat-i latife ve kesifeyi, cemalinin bargahina girmek isteyen na-
ehillere kar§i yasakgi degnegi yapmistir. Binaenaleyh hayal ve bu yasakgi
degnegi bargah-i cemalin habercisi ve rehberidir. Iste bu kadar!"

AHMED AVNl KONUK

C— -Sj *£ Jul J^j ,jiJL>- jA C~~~J elj *S* Ij oJujj*- j* «~o

369. w "^oI yoktur!" iiye her isieyiciyi lafllamif. Dier hayal n< T)ur!" iiye onun
online yellr.

Ya'ni, "Hayal cemal-i Hakk'i isteyen ve arayan her bir kimsenin yolunu
baglamistir. Her bir hayal onun dniine gegip "Dur, ileri gitme!" der. Ma'lum
olsun ki, hayal ya nriilki veya melekuti olur. "Hayal-i mulkTnin esaslan
Kur'an-i Kerim'de s>aJ >t£ii j caJij ft LJi 'o* oi^sJi 1J- ^uu 'J5 (Al-i imran,
3/14) ["Insanlara kadin, gocuk, yuklerle altin ve gumiis.'.. tios ve guzel gos-
terildi"] ayet-i kerimesinde beyan buyurulmustur; ve bu ayet-i kerimenin ta-
mami ve ma'nasi I. cildin 2463 numarasina miisadif olan c~^~.\Jij>- ^-uu ^j
["Nas igin tezyin olundu; Hak suslemistir..."] beyt-i serifinde miinderictir.
"Melekuti olan hayaller" dahi, letaifin envan ve suver-i melekiyye ve cina-
niyyedir. Bunlara olan alakatin hepsi cemal-i ilahinin hicabidir. Bu hayallere
olan alakalar goniilde muntafi ve munkati' olmadikca bargah-i cemale sali-
kin yolu yoktur.

370. J/Hegcr o tiz-gu$ ve tiz-hu$dan gayn ki, ona SMlak'm yarimdan orilu-
sundan cu$ ola!

"Tiz-hus", keskin akilli; "tiz-gus", dinleyigi kuvvetli demek olur. Ya'ni,
"Her hayal yasakgi degnegi gibidir ki, sultan-i hakikatin huzuruna girmeyi
men' eder. Ancak keskin akilli ve dinleyisi kuwetli olup ehl-i hakikatin be-
yan ettigi hakayik ve maarifi dikkatle dinleyerek onlann ma'nalanni keskin
olan akliyla idrak eden kimseler miistesnadir. Boyle bir kimseye Allah'in yar-
dimlan ordusundan hareket ve kaynayis olur." Bu yardim sayesinde o hayal-
ler sultan-i hakikatin huzuruna vusule mani olmaz.

371. $ahin tahyillerinden kagmaz, gider. §ahm okunu gosterir, ondan sonra gider.

"Ne-cehed", burada "kacmaz" ma'nasinadir; ve her iki misra'daki "seved"
"gider" demektir. "§eh"den murad, Hak'tir. Ya'ni, "Keskin akilli ve.kulagi
keskin olan kimse sahin yasakgi degnegi mesabesinde[ki] tahyillerden kag-
maz, gider. Fakat sahin ihsan ettigi ok mesabesinde olan akl-i kamilini gos-
terir de ondan sonra Hakk'a giden yol iizerinde yuriir." Binaenaleyh ona bu
yasakgi degnekleri mani olamaz.

MESNEVl-J §ERlF §ERHl / IX. CiLT • MESNEVt-5 •

Zaman-i kadimde Acem §ahlan kendi adamlanndan birisini bir yere
me'mur ettikleri vakit kendi "okianndan birisini verir ve o kimse de gidece-
gi yere gider imi§. §ayet yolda bir yasakgrya rast gelirse, oku gosterir ve ya-
sakgi onun seyrine mani' olmaz imi§. Bu beyt-i serifde "akl-i kamil" oka te§-
bih buyurulmustur. Bu niisha Ankaravi hazretlerinin esas ittihaz buyurdugu
niishadir. Fakat birinci misra'm diger ug nushasini da zikretmistir ki, onlar da
sunlardir:

1- iyi. <s. a^/\ j-jj ji X& Burada "§eh", biiyuk ma'nasina olmak miina-
sib olur. Ya'ni, "Her ne kadar biiyiik olsa da tiz-hus ve tiz-gu§ olan kimse
tahyilden kagmaz. §ahin okunu gosterir ondan sonra yola gider", demek
olur.

2- iji, <ji j \^s d\x^- Burada da "§eh", azim ma'nasina olur. Ya'ni, "Tiz-
hus. olan kagmaz. Zira tahyiller biiyiik olmaz, §ahin okunu gosterir, ondan
sonra yola gider."

3- ^ -ls. «>?f\ Ja^j ji -^ "§eh", yine biiyiik ma'nasina olur. Ya'ni, "Tiz-
hus. olan kimse her ne kadar biiyiik olursa da tahyilden sigrar ve kagar. Ya'ni
ehemmiyet vermez, §ahin okunu gosterir, ondan sonra yola gider."

Hind niishalanna gelince, onlarda dahi dort niisha miinderigtir, §6yle ki:

Bu niisha onlarda esas olarak ahnmistir. §arihlerin miitalaasina gore bi-
rinci misra'daki "§ah"in ma'nasi, satrang oyunundaki "sah'tir. Binaenaleyh
"sahsiz olmak'tan murad, sah gibi kendisine hakim ve galib olan varligimn
mat olmasidir. Bu surette ma'na "Tiz-hu§ olan kimse tahyillerden sigrar; zira
kendi varhgindan soyunur ve sahsiz olur ve §ah-i hakiki olan Hakk'in oku
mesabesinde bulunan onun varhgini ve tasarrurunu gosterir ve o hayallerden
disarrya gikar" demek olur.

Ya'ni "Tahyilden sicrar, akibet §ahsiz olur, §ahin okunu gosterir, di§anya
gikar". Bu beytin izahi dahi yukandaki izahjn aym olur.

Bu surette her iki misra'daki "§ah"dan murad, Hak olur. Ya'ni, "Tiz-hu§
olan kimse tahyilden sigrar, §ah-i hakiki olan Hak'la olur ve Hakk'in oku me-

AHMED AVNt KONUK

sabesinde olan tecelliyat-i sifatiyye ve esmaiyyesini gosterip o hayallerden
di§anya gikar."

Ya'ni "Tecellilerden sigrar, §ah-i hakiki olan Hakk'in tecelliyatim ta'kib
eder ve onun esma ve sifati okunu gosterir ve hayallerden di§anya cikar" de-
mek olur. (Vallahii a'lemii bi's-savab)

J^i J b y j j <j\4>\*£ jiJ J^ j*-* l> *^ s* ^ <J-

372. 13u hayran gonule- iedbir bah§et ve. bu iki kat yaylara ok bah§et!

Bu beyit Hz. Pir efendimiz tarafindan Hakk'a miinacattir. "Dil-i serge§-
te"den murad, zat-i §eriflerinin kalb-i mur§idaneleridir. "Kemanlar"dan mu-
rad, Hak yolunda riyazat ve mucahedat ile belleri bukulmu? miiridlerdir.
"Ok"tan murad irfan-i Muhammedi'dir. Ya'ni, "ilahi, beni efrad-i be§erin ter-
biye ve ir§adina me'mur buyurdun. Kemal-i ba-kemalinde hayran olan kal-
bime miiridlerin ir§adi igin tedbir bah§et ve Hak yolunda riyazat ve mucahe-
dat ile yay gibi belleri bukiilmiis, olan muridlere de zevk ve irfan-i Muham-
medi okunu inayet eyle!"

373. O aizli kaiehden, kerunlerin kadehinden toprak zemin iizerine bir air' a
lokiun.

"Gizli kadeh"den murad, ezel-i azalde kenz-i mahfi olan cemal-i ilahidir.
"Kerimler"den murad, Miibdi, Muhyi, Musawir, Latif, Cemil, Bedi', Fettah ve
Mtin'im... ilh. gibi esma-i cemaliyyedir ki, onlann her birisi bir kadehe te§bih
buyrulmustar. "Toprak zemin"den murad, kure-i arzdir. "Ciir'a", icttdikten son-
ra bardagin dibinde kalan artik ma'nasinadir ki, ciizi bir mikdardan kinayedir.
Ya'ni, "ilahi, cemal-i zatinin kadehi J>^ jW-i cJi^J J>^\ d\ c-»-i» u^ b^ <^£
ya'ni "Ben bir kenz-i mahfi idim, bilinmeye muhabbet ettim, halki bilinmem
igin yarattim" hadis-i kudsisi mucibince gizli idi. Her biri bir kerem sahibi olan
esma-i §erifen zuhur taleb etti. Onlar kendi hassiyetleri kadehinden mazharla-
nna birer ciir'a ikram ettiler ve onlann bu kadehlerinden feza-yi bi-nihayede ec-
ram-i kesife uzerlerine birer ciir'a doktiigun gibi, onlann arasmda bulunan bu
toprak zemin iizerine de bir ciir'a doktun; baglar, bahgeler, guller ve gulistanlar
hasil oldu.

MESNEVl-1 §ERiF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ol jl Jiw^J^j** OL*li \j jil>. OLtJ jj* 4Py«- jl r-j J tjJj j) C'.-T-

374. xul/ ue ru/i (£j) uzerine onun damlasindan ni§an st^raii. Ondan dolayi
§ahlar tovrayi yalarlar.

Ya'ni, o toprak zeminin mayesinden ve cevherinden hasil olan giizellerin
ziilfu ve safari ve yanaklan uzerine de o esma-i cemaliyye kadehinin
cur'asmdan ni§an ve eser sigradi ve aksetti. ciir'amn askindan dolayi §ah-
lar asillan topraktan ibaret bulunan o giizelleri kucaklar ve operler.

375. [jiizellik ciir'asiiir ki, bu toprak latiftir ki yuz aonul ile gece gunduz onu
opersin.

"Ge§", ho§ ve latif ve ra'na ma'nasmadir. Ba'zi nushalarda "ge§" yerine
"hu§" vaki' olmustar. Ya'ni, "Kiire-i arzin ve ondan mutekewin olan guzel
cisimlerin latif olmasi o husn ve cemal-i ezelinin cur'asidir. topraktan pey-
da olan cisim ve endamlar oyle bir latifdir ki, sen ona a§ik olursun ve kalbi-
nin tevecciih-i kamili ile gece ve giindiiz sen onlan sever ve opersin."

376. ^Xovrak karisik olan ciir'a mademki deli eder, acaba onun sap seni nasd
yapar?

Esma-i cemaliyye kadehinin toprak kan§ik olan riir'asi mademki insanla-
n boyle meftun ve deli ediyor, acaba o esma-i cemaliyyenin topraktan saf
olan tecellisi seni ne hale koyar, var kiyas eyle! "Topraktan saf olan tecel-
li"den murad, bu esmamn ruhaniyet alemindeki tecellisidir ki, onlar suver-i
melekutiyye ve cinaniyyedir.

377. Dier bir kimse bir kerpicin onunde etbise yirtiadir ki, o kerpi$ auzellikien
cur'a-nak geldi.

"Kerpig"ten murad, esma-i cemaliyyeden birinin mazhan olan bir suret-i
kesifedir. Ya'ni, "Uzerine esma-i cemaliyye kadehlerinin birinden bir cur'a
dokiilmiis. olan bir suret-i kesifenin onunde her bir kimse ona meftunlugu ve
skldet-i aski sebebiyle suride olup elbisesini yirticidir." Nitekim bir giizele a§ik

AHMED AVNl KONUK

olup onu elde edemediginden dolayi kendilerini oldiirenler her vakit goriil-
mektedir.

378. i5Ay ue june? ue Diamd uze-rinde olan. fcir cur'adir; ve ar§ ve kursi ve
jZiihal iizerinde olan hir cur'aiir.

"Hamel", burada ilm-i hey'et istilahindan olup yildizlann ugradigi on iki
burctan ewelki burcun adidir. "Ar§", liigatte taht ve mtilk ma'nasinadir. Bu-
rada *vucudat-i izafiyye"dir. "Kursi", burada vticudat-i izafiyyenin feza-yi bi-
nihayede kapladigi sahadir. "Zuhal", manzume-i §emsiyyemizi teskil eden
yedi seyyareden birisinin ismidir. Ya'ni, "Ay'da ve Giine§'te ve Hamel burcu
iizerinde olan guzellik esma-i cemaliyye kadehinden dokulmiis. bir cur'adir;
ve keza ar§ ve kursi ve Ziihal seyyaresi iizerlerinde olan letafet dahi yine o
kadehden ddkiilmus. olan bir ciir'adir." Cenab-i Pir efendimizin diger seyya-
relerden "Ziihal" seyyaresini zikretmesi bu seyyaredeki letafetin acib olma-
sindandir. Zira ilm-i hey'ete vakif olanlarca malum oldugu iizere, Ziihal sey-
yaresi kiire-i arzdan yedi yuz elli def'a daha biiyuktiir; ve etrafinda sekiz
"ay" devreder; ve etrafinda bir de halkasi vardir ki, bu seyyarenin gecesi da-
hi bu aylar ile halkasi sayesinde seyyarat-i saireden daha miinewer ve latif-
dir. Bu ma'lumat zaman-i pirde olan hey'et kitaplannda mevcut degil idi. Bu
kestfleri dahi sa'yan-i hayrettir.

379. 6y aceb, ona cur' a mi, yahud kimya mx dersin ki, onun iemasindan hu ka-
dar fliizettik olurl

Taacciibe §ayan bir seydir, o tecelli-i cemalinin eserine ve aksine ciir'a mi
yoksa kimya mi dersin ki, o tecellinin bu la-§ey ve hie hiikmiinde olan vii-
cud-i izafl alemine carpmasmdan bu kadar giizellikler peyda olur!

. . &

380. By fiinun sahtbi, onun carpmastni cidden taleb et! Ona ancak temizlenmis
olanlar yakm olur.

Bu beyt-i gerifde talebe tesvik olunan §ey 375 numarah beyitte beyan bu-
yurulan husn kadehi cur'asinin, vucud-i unsuri ve toprak ile kan§ik olmak-

e^jgga

MESNEVt-I SERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

sizin saf olarak dokulmesidir. Ya'ni, "Ey bu alem-i zahirin hunerlerini haiz
olan kimse, o hiisn ciir'asinm sana saf olarak garpmasim ve dokiilmesini cid-
den taleb et! Boyle bir saf ciir'aya ancak viicud-i unsuri ve cismaniyet kirle-
rinden temizlenmis olan kimseler yakin ve nail olur."

381. Jfflhn ve la'l ve inciter ixzerinie bir cur' a variir. <$arab ve meze ve mey-
ve uzerinie bir cur' a variir.

382. JZattfler olan guzellerin yiizu uzerinie bir cur' a variir. iSftcaba o pek ha-
lis, saf olan nasil olur?

"Litaf ', "latif 'in cem'idir. "Rewak", miibalaga ile ism-i fail, "pek halis olu-
cu" demektir.* Ya'ni, "Latifler olan topraktan mahluk guzellerin cisminde bir
ciir'a-i husn vardir. Altin ve la'l ve inciler ve §arab ve meze ve meyve hep top-
raktandir. Bunlann iizerindeki zevk ve letafet ciir'asi toprakla kan§ik olan gii-
zelliklerdir. Boyle toprak kan§ik olan hiisn ciir'asi bu kadar cazibedar oldugu
halde, acaba o ctir'a halis ve kesafetten saf olursa, onun cazibesi nasil olur?"

i^° JiJ- L> ^ or* ^jf ^J^ ^J*r OO-^ 1 L> ^J JK*** ^

383. Uaktaki iilini buna surersin, onu camursuz goriugiin vakit nasil olursun?

"Dil siirmek", opmekten kinayedir. Ya'ni, "Sen iizerine hiisn ciir'asi do-
kulmiis. olan bir giizelin topraktan miitekewin olan cismini vaktaki oper du-
rursun, ya hiisn ciir'asini topraktan ve kesafetten art olarak gordugiin vakit
ne hale girersin?"

Lb-- Xi, d*j£, y rj£ jij \Jufi *ap^>- oT £y cJj *? dy?

384. ^Uaktaki olum zamaninda o safa ciir'asi olmek sebebiyle bu ten kerpicin-
ien cuda oliu;

saf olan giizellik ciir'asi olum zamaninda topraktan ma'mul bir kerpig
mesabesinde olan cisimden aynldigi vakit;

ij> ixtS dy~- Ol-U ( _s^ l j Cj^^} *jj y J/-^^ (J^ -^i_s* *T &\

385. kalan seyi sen cabuk defn eiersin. O^icin bu sebeble bir cirkin olmus iii.

AHMED AVNt KONUK

"0 cemad halinde kalan cismi sen derhal topraga gomersin. cisim nicm
bu oliim sebebiyle boyle bir cfrkin madde olmus. idi?" Zira o ciir'a-i saf on-
dan aynldi. Bu beyt-i serif Hind niishalannda jg &* j-ajj ^^^u^i
jij ^ dy? Oji j j±j a*? suretindedir. Ma'nasi, "0 sey ki kahr, "Boyle bir gir-
kin ve asagi sey nasil karin olur?" diye sen onu cabuk defnedersin" demek
olur.

JU«j Ol uijy c~«5 j^li ja JL*- -bLo *JL?r ly)^, yt OW-

386. Uaktaki can bu cifesiz cemal aosierir, o visalin le&jeiini ben soyleyeyim.

Vaktaki nlh, mevt-i ihtiyari veya rztirari ile bu cife mesabesinde olan cis-
min hiikmunden ve te'sfrattndan kurtulup cemal gosterir, ben o ruhun cema-
line olan vuslatin letafetini soyleyeyim. Zira bu letafetin beyani harf ve sav-
ta ve elfaza sigar bir §ey degildir.

LT j j\S~ oT jl s£ d\yj rr* \~i> JjU^j j\ ji^. y? **

387. Uakiaki ay bu bulutsuz ziyayi gosterir, o is buyurucudan serh etmek mum-
kin olmaz.

"Mah"dan murad, rixhtur. "Buluftan murad, cism-i kesifdir. "Kar u kiya",
padisah, vezir ve kar-ferma ve karvan ve anasir-i erbaadan her biri ma'na-
lannadir. Burada "is buyurucu ve kar-ferma" ma'nasi miinasibdir. Ya'ni,
§ems-i zattan nur alan ay mesabesindeki nlh, bulut mesabesinde olan cisim
olmaksizin ziyasini gosterdigi vakit, o i§ buyurucu olan riihtan ve oniin ev-
safindan serh ve bahsetmek harf ve savta sigmadigi igin mumkin olmaz."

388. $erbet ve seher iolu olan o ma&ah ne giizeUir ki, sultanlar onun kasesi-
ni yalayicutular!

"§erbet ve §eker"den murad, maarif-i ilahiyye ve esrar-i rabbaniyyedir.
"Matbah"dan murad, insan-i kamilin rtihudur. "Kase"den murad, insan-i ka-
milin cism-i mubarekidir. Ya'ni, "Mevt-i iradi ile olen insan-i kamilin ruhu-
nun ziyasi serh ve ta'rif olunmaz. Maarif-i ilahiyye §erbetleri ve esrar-i rab-
baniyye sekerleri ile dolu olan onun matbah-i ruhu ne giizeldir ki, miilk-i su-
it sahibi olan sultanlar onun kase-i cismini yalarlar." Ya'ni suret-i cismaniy-
yesine htirmet edip ellerini operler.

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVf-S •

j&r *^j*- bj 1 CSs*- > >Ji **" &* <s\s*** 0*^ ^ ^

389. iin sahrasmin harmam ne anzeUir ki, her harman onun hasagini iop-
hyiciitr!

din sahrasmin harmam olan insan-i kamilin ruhu ne guzeldir ki, her
mii'minin harman-i ruhu onun maarif ve esrar ba§agim toplayicidir!

^iJi bji Oi* jj iy. *£ ls**ls! j»* ijkj> ( -V-

390. 9Ve giizel hir gamsiz omur derydsi ki, yedi derya ondan hir fig ianesi olurl

[389]

"Bir gamsiz omur deryasi"ndan murad, insan-i kamilin kalbidir. Nitekim
BayezM-i BistSmi (k.s.) hazretleri y^j <y kjj J "*s o& o& »u *\y. u_j ^s^i oi J
«, .j-9-i u ljjUJi Ji ya'ni "Eger bir milyon kere ar§ ve onun muhtevasi kalb-i
arifin koselerinden bir ko§esinde olsa onu duymaz" buyurur. Ya'ni, "Bir gam-
siz omiir deryasi olan arifin kalbi ne guzeldir ki, onun indinde suri olan yedi
derya ondan bir gig tanesi nisbetinde olur!"

391.. Vaktaki "Slerf" safcisi el alhnda olan ha forafe. ioprajjin hast taurine- hir
air' a dokiu.

"Elest sakisi"nden murad, ervaha "Elestii bi-rabbikiim", ya'ni "Ben sizin
Rabbiniz dep miyim?" hitabinda bulunan Hak Teala hazretleridir. "Qorak
toprak"tan murad, arzdir. "Dest", kudret ma'nasinadir. Ya'ni, "Ervaha "Eles-
tu bi rabbikum" hitabinda bulunan Hak Teala hazretleri, vaktaki kudret-i ha-
likanesi altinda bulunan arz iizerine Mubdi, Musawir ve Bed!' ve Fettah gi-
bi esma-i cemaliyyesi ile tecelli buyurdu,-"

392. O toyrak kaynadi ve hiz o kaynayistaniz. <r Diqer hir air' a vardir ki, hiz
fofc. sa'ysisiz.

toprak arzi kaynatti ve galeyana geldi. Uzerinde birtakim suver-i bedia
ve acibe izhar etti. tste bizim vucud-i hakimiz dahi o kaynayistandir. Bu bi-
zim vucud-i hakimizin o corak topragin kaynayismdan zuhuru, ism-i Ce-
mil'in ve Bedi'in arz iizerine olan diger bir cur'asi ve diger bir tecellisidir ki,
biz bu tecelliye nailiyet hususunda cok sa'ysiz olmusuzdur. Ya'ni bu tecelli

AHMED AVNl KONUK

ve bu ciir'a-i cemalin dokulraesi asla bizim cah§mamiz ve hizmetimiz
mukabilinde degildir. Muhakkak Hakk'm cud ve keremidir.

393. 6{jer caiz oldu ise, adcmden nah eitvn; ve- eger ona soylemek layik olmadi
ise, isie sustum!

"Adem"den murad, yukanda gegen 315 numarah beyt-i serifde izah olun-
dugu uzere zat-i uluhiyyetin mertebe-i vahdetidir. Bu raertebe vahidiyetin
ya'ni a'yan-i sabitenin ve suver-i ilmiyyenin dahi ademi mertebesidir; ve bu
mertebenin bir ismi dahi hakikat-i muhammediyyedir. "Nale", avaz ve sada
ma'nasinadir. Burada sada ve avazdan murad cenab-i Pir efendimizin hikem
ve esrar-i ilahiyye hakkindaki kelamlan ve melfuzatidir. Ya'ni, "Yukandan
beri hirs ve hayal hakkinda birtakim hikem ve esrar soyledim; ve eger bun-
lan soylemek reva ve caiz oldu ise verasetim hasebiyle hakikat-i muhamme-
diyye mertebesinden varid olan varidati soyledim; ve eger onu soylemek la-
yik degil idiyse iste artik sustum!"

C~~~iT ±i OlT jy\ JjU jl C—j^ ^f J* OL jjl

394. Hill (hi kat olan hirs kazinin beyamdir. UiaM'den oijren hi, o kaz oldii-
riilmefle layiktir.

"Munseni", iki kat demektir. Ya'ni, "Viicud-i insanideki "hirs", kaza mii-
§abihtir; ve hirs hakkindaki beyan iki kat oldu. Zira bu sifat-i zemime vu-
cud-i insanide miihim bir sifattir ki, hem fena ve hem de iyi cihetlere tevcih
olunabilir. Binaenaleyh o sifatm mekrinden emin olmak igin oldiirulmege ve
izaleye layik olan o kazin oldiirulmesini Ibrahim Halil (a.s.)dan ogren!"

£} cjLfSw Oji jl p~.J J* j jt>- ^ J\ j^Ssj ji c~~*

395. ZKazda hundan hasha fok hayir ve ser vardir. Diger sozlerin fevtinden
korhanm.

Ya'ni, "kaz" mesabesinde olan viicud-i insanideki hirsda bu bizim beya-
nimizdan ba§ka daha gok hayir ve ser vardir. Onun hayn Hakk'a ve ilim ve
ma'rifete teveccuhudiir; ve §erri de cehil ve masivaya olan teveccuhudiir.
Eger bunlarm tafsiline mubaseret edersem, diger sozlerin ve hakayikin ve
maarifin beyanimn fevtinden korkanm.

MESNEVl-I §ERtF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 «

\j j! (}LJI <Sf- *-*lj;l J^S <^~- j j\ *^9 j t/jU" ^-*

Tavusun sifati ve onun tab'i ve Ibrahim (a.s.)in
onu oldurmesinin sebebi

C-Ci j fU (j\j> »_jJU- Jui' _jf jjOj ji t/jUa; OjiTI f,-^

396. c^i^i iki renhli olan tavusa geldik ki, o nam ve ar i$in cdve eder.

397. Onun himmeti hayir ve §erden halkin sayitiUr. jLebihadan ve onun fdide-
sinden bi-haberdir.

Viicud-i be§erde "kaz" mesabesinde olan "hirs"in beyanindan sonra tavu-
sun beyamna geldik ki, o "tavus" iki renklidir; ve onun naziri vucud-i insa-
nide "cah ve mansib duygusu"dur; ve iki renkli olmasi budur ki, ehl-i can iki
yuzlii goriinur. Qiinkii bunlar §6hret ve riyaset kazanmak igin zahirde halka
haluk ve muttaki goriinurler; ve kendilerini ehl-i salah kisvesiyle suslerler; ve
bu vesileyle halki oyalayip onlara riyaset ederler. Bittabi' batinlan iktisab-i
§6hret ve riyaset duygusuyla dolu ve zahirleri ehl-i salah ameli ve kisvesiy-
le muzeyyen olmak iki yuzluluktiir. Binaenaleyh bu gibi mur§idler ve reisler
halkin tuzagi hiikmundedir; ve onlann zahirde hayr olan tasawurlan ve sa-
lah-i halleri ve batinda §er olan §6hret ve riyaset talebindeki himmetleri hep
halki avlamaktir; ve bu halki avladigi takdirde onlardan kendisine bir fayda
gelecegini tahayytil eder; ve belki de onlardan ba'zi maddi ve zahiri faydalar
da gdriir. Fakat bu i§in hakikati olan faydasindan ve neticesinden bihaberdir.

398. Tuzak gibi habersiz av tutar. D$in kasdindan tuzagm ne ilmi vardir?

Ya'ni, iki yuzlu ehl-i cah bir tuzak gibi av tutar. Nitekim bir tuzak bir ku-
§u tuttugu vakit bu tutmak ismden onun bir bilgisi yoktur.

^^

AHMED AVNi KONUK

399. ^Tuimakian iuzaga jaide nedir ve zarar nedir? Onun bu beyhude tutma-
sindan iaaccub tutanml

Ya'ni, sdhret ve riyaset duygusu bo§ bir hevadir. Binaenaleyh halki boy-
le bir bos heva iizerine avlayan ehl-i cah kurulmus bir can tuzagina benzer.
Bu bos duygulanni tatmin icjn halki avlamaktan onlara hakikatte o avin ne
faydasi veyahud ne zaran vardir? Asia haberleri yoktur. Oyle bir tuzagin
boyle bir bos. avindan taaccub ederim!

^yuilixj j ,^jb (jj\Jii Jj -L^ ji I cf^'^' OL-jJ jiSji <j\

400. By karde§, ihi yuz floniil tutuculuk ile dostlar ikame ettin ve ierk ettin.

Ey din kardesjm, birgok kimselerin mudara ile gonullerini kendi tarafina
celbederek dostlar ikame ettin ve kazandin; ve onlara kendi hiiner ve ma'ri-
fetlerini gostererek §6hret ve riyaset sahibi oldun. Fakat sonra onlann her bi-
rinde bir nakisa gorup miiteessir olarak terk ettin.

ibj ^b jl di^~ ^zj> Ju*» jVj cJj ji c~- »ij> 01 Ojb"

401. Dojum vakiinden beri ipn bu olmu$tur. uMunabbet tuzagindan adorn av-
lamakhr.

"Vakt-i vilad", dogum vakti demek olup burada mubalaga tarikiyla, "cok
eski vakitten beri" ma' nasi murad olunur. Nitekim bir kimse birisini bir iste
fazla bekletse "tki saattir seni bekliyorum" diye bekleyen kimse serzeniste
bulunur. Ya'ni idrak sahibi oldugun bir zamandan beri senin i§in muhabbet
tuzagindan adam avlamak olmustur, demek olur.

*ji J J b u& £** c/ j 3 c ~° *y- J ^ J ls^ 1 J J^ ^ J

402. ^fiokla, o §ihardan ve hesretten ve bad u buddan hi$ for u pud bulur mu-

"Bad u bud", varliktan kinayedir. "Dest der kiin", "dest der dam kun" tak-
dirindedir. "Tar u pud", bir kumasin enine ve boyuna olan iplikleridir ki, on-
lann bir araya gelmesi kumasm viicudunu peyda eder. Ya'ni, "Elini tuzaga
koy ve yokla, o avladigin dostlann ve topladigm cemiyetten ve varliktan hig-
bir netice ve mahsul bulabilir misin?"

*$%&>

MESNEVl-I §ERlF §ERHi / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

403. 'iPek cogu gitmi$tir ve gun vakitsiz olmu$tur. Sen ise cidd ile henuz hala-
ikm saydindasin.

Omruniin pek cogu gitmi§tir ve guniin vakitsiz olmustar, ya'ni omrunden
az bir §ey kalmistir. Sen ise halen cidden beyhude ve bos. bir sa'y olan hala-
ikm saydindasin.

404. birini tut ve onu tuzaktan btrak; ve bu baskasini da \evm\er gibi saydet!

Bu beyt-i gerifin heniiz siilukunii itmam etmemi§ iken ir§ada kiyam
edenlerin Ikazma mahsus oldugu anlasdir. Zira "cun liam" karfnesi bu
ma'nayi iktiza eder. Qiinku erbab-i sulukun nazan Hakk'a oldugundan on-
lar leimlikten ictinab ederler ve ibadullahi siilukte kendilerine te§rik etmek
isterler. Fakat kendilerinde tasarruf olmadigmdan dost ittihaz ettikleri mu-
ridlerden fena bir hareket gordukleri vakit lslah edemezler. Binaenaleyh onu
birakip digerini ahrlar. Leim olan kimselerin ise asla siiluk ile alakalan yok-
tur; ve halki mahza menfaat-i maddiyye elde etmek igin avlamaga sa'y
ederler.

405. Te/trar bunu birak ve digerini aral Dste sana bihaber olan cocuhlann
oyunu!

Ya'ni, kendisinde salah goremedigin bir muridi birak ve diger bir mustaid-
dini ara! iste sana netlceden bihaber olan gocuklann oyunu! "Bihaber ol-
mak"tan murad, muridin isti'dad-i ezelisini gorememektir ki, bu nakis miir-
sjdlik halidir. Kamil miir§idler ise muridin isti'dadina nazar ederler. Nitekim
IV. cildin 1795 ve 1796 numarah beyitlerinde buyururlar:

"Kamiller senin adini uzaktan isjtirler. Senin tar u pudun dibine kadar gi-
der. Belki dogmandan senelerce mukaddem seni senin hallerin ile beraber
goriirler."

^^

AHMED AVNi KONUK

406. Qecc olur senin tuzaijinda bir av yok. ^Tuzak sana has ajjnsi ve ha-Qin aay-
n defliliir.

"Gece olmak"tan murad, omritn ahir olmasidir. Ya'ni, "Bu kadar adam
saydettin ve hicbirisi kemale gelip vasil- Hak olmadi ve senin de omriin ahir
oldu. Senin resadet ve riyaset tuzagin sana ba§ agnsi ve bag olmaktan ba§-
ka bir i§e yaramadi."

f ^ J i/»J>*** J a"y*" iS-^ *? f l-V '<S>£ 'ur* -^ h *J* J u~i

407. < 3inaenaleyh sen kendini tuzaga avlaiin. JZira mahbus olAun ve murai-
dan mohrumsun.

Ya'ni, neticede sen bu tuzakla ancak kendini saydettin. Zira bu keserat
icinde mahbus kaldin ve murad-i asli olan vahdefc-i sirfa vusulden mahrum
oldun.

Jsf iy>- Jufsa *£" (j^>-l U y*<-*J* $y, ^j>\i <*-->-\+o <o'Uj ji

408. ^.amaneie hizim aibi akmak bir tuzak sahibi olur mu ki, kenclini say-
ieder.

Ma'lum olsun ki, miirsid-i nakis kendisini keserata tevcih etmekle beraber
murad-i asli olan vahdete vusulden mahrum kahr ve miir§id-i kamil ise mu-
rad-i asli olan bu vahdet-i sirfa vasil olmakla beraber halkin irsadi igin dahi
emr-i Hak'la keserata riicu' mecburiyetindedirler; ve bunlar varis-i peygam-
bertdirler. jji^-i ^ *uir j>\ f uip Ya'ni "Benim ummetimin ulemasi beni-tsra-
il'in enbiyasi gibidir" hadis-i §erifi bu zevat-i kiram hakkindadir. Binaenaleyh
Hak'tan halka riicu' enbiya (a.s.)a agir ve giig geldigi gibi onlara da agir ve
giic, gelir. Nitekim FihiMa Fih'in 16. fashnda cenab-i Pir efendimiz bu ma'na
hakkinda soyle buyururlar-.

"Musa (a.s.) emr-i Hakk'a imtisalen halk ile mesgul idi ve Hak ile de
mesgul idi. Amma onun bir tarafini Hak Teala'nin halk ile mesgul etmesi
maslahat icindi. Halbuki Hizir (a.s,)i kiilliyyen zat-i Ecell u A'lasi ile me§gul
etti. Mustafa (a.s.) dahi ewelce bilkulliyye Hak'la mesgul idi. "Halki da'vet
et ve nasihat ver ve lslah et!" diye emir geldi! Cenab-i Mustafa (s.a. v.) "Ah,
ya Rabbena, ne giinah ettim, beni huzurdan nicjn kovuyorsun? Ben halki is-
temem!" diyerek figan ve zari eyledi. Hak Teala buyurdu: "Ey Muhammed

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

(s.a.v.), asla gam yeme! Zira seni halk ile me§guliyette birakmam, ayni
me§guliyetin iginde benimle olursun ve benimle oldugun halde, kil ucu kadar
noksan olmaz, gah§tigin her bir i§te ayn-i vasl iginde olursun".

f\j>- jj dijy>- 4-iJ -^-(^ £j f I* -V* J^\ &y>- jl£i dy~-

409. tSTlvamm saydi domuz am geldi. Diadsiz zakmet! Ondan lokma yemek
haramdir.

Ya'ni, bir miirsjd-i kamilin siyt-i ir§adi beyne'n-nas §ayi' oldugu vakit
halk onun ba§ina toplanirlar. kamil de onlarin hicbirisini reddedemeyip is-
ti'dadlanna nazaran her birine birer vazife verir ve derece-i isti'dadlanna go-
re terbiyeleriyle me§gul olur; ve iglerinde ancak binde biri murad-i asli olan
vahdet-i sirf zevkine miistaidd bulunur. Binaenaleyh mur§id-i kamil terbiye-
lerinde cok zahmetler ceker. Fakat onlardan ne maddi ve ne de ma'nevi hic-
bir faide beklemez. Bu surette avam-i halkin saydi onlarin nazannda domuz
avlamak gibi olur. Nitekim domuzun avinda bircok zahmetler gekilir, fakat
etinden bir lokma bile yemek haram olur.

lJ S ^b jJJl Ss^S ^ _jl S^ ,_ri j o..,.«.«fr \j J^m» -ijj! *&\

410. Sayda degen sey ancak askhr. Jlakin o hir kimsenin tuzagma ne vakit

[309] _ ~

siqarc

Avlanmaga degen ve layik olan §ey ancak a§k-i ilahidir. Fakat o biiyuk
av her bir kimsenin tuzagma sigmaz ve havsala-i isti'dadina munasib gel-
mez. Zira askin kendisi tuzaktir.

411. tjWeger sen gelesin ve onun saydi olastn; tuzagi hirakasm ve onun tuzagi-
na gidesin!

Ya'ni, a§k-i ilahi senin tuzagma gelmez. Meger ki sen a§k tarafina gelip
a§km tuzagma tutulasm. Resadet ve riyaset tuzagim birakip onun tuzagma
gelesin!

412. iSftsk henim kulagtma yavas yavas der ki: *tZAv olmak, avcihkian daha la-
tiftir!"

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, a§k-i ilahi benim kulagima yava§ca der ki: "Benim tuzagima av ol-
mak ve bana maglub ve zebun olmak riyaset sahibi olup sunu ve bunu av-
lamaktan daha latiftir."

yH «ji jT Uj \j ^bi\ j-i «> j lj j+yt- cf j*d/

413. "ZKendini henim ahmajpm yap ve aldanl £}une§ligi huak zerre ol!"

Ya'ni, "Kendini benim huzurumda ahmak ve cahil yap; ve akil ve zeka-
veti terk edip benim gdsterdigjm revis ve tavra aldan-, ve halka nur-i ma'rifet
sacmaktan ve etrafina miiitd ve muhib toplamaktan vazgeg! Zerre gibi vii-
cudsuz ve varhksiz ol!"

414. nr Benim hapim uzerinde sakin ol ve evsiz ol! <§em'lik da'vasmi eime, per-
uana ol!"

"Ey miirsidlik kaydinda olan kimse, ask kapisinda sakin ol; ve menzil ve
makamat-i ma'neviyyeye goz dikme! Zira bunlar hep varhk ve enaniyet ni-
sanesidir. Ve halki nur-i ma'rifet ile tenvir da'vasinda bulunma! Belki ask
§em'inin etrafinda dolasan pervane ol!"

^Mt ji Olfi J~> C-JaL- LS^-^j i/^-W &*! k"

415. "Ta ki iirilik $esnisini goresin! ZKullukia gizli salianat goresin!"

Ya'ni, "Sultan-i askin kulu ol ki, dirilik zevkini ve oe§nisini goresin ve bu
kulluk iginde gizli bir saltanata nail olasm!" Nitekim Fahreddin-i Iraki hazret-
leri Lemeat mm 19. lem'asmda soyle buyurur: "Ask saltanat ve istignayi
ma'suka ve mezellet ve iftikan a§ika verdi. A§ik mezelleti ma'sukun izzetin-
den degil askin izzetinden geker. Zira ma'§ukun bende ve memluk-i asik ol-
dugu ekseriya vaki' olmustar." Nitekim bu ma'nayi acib bir misal ile de be-
yan ederler de derler ki: A§ik ile ma'suk arasinda olan ask, ma'sukta ziyade-
dir. Zira a§ik (jau) iki goz ile nazar eder. Birisi "ayin" harfinin gozii ve biri
"kaf" harfinin gozudur. Fakat ma'suk (JyH doit gozle nazar eder. Biri
"mim" harfinin gozii, biri "aym" harfinin gozii, biri "vav" harfinin gozii ve
birisi de "kaf harfinin gozudur. Lakin a§ikin a§kimn asMr olmasma i§aret
budur ki, "a§ik" kelimesinde "ayn" harfinin gozii agiktir. sebeble dikkatle
nazar eder. "Ma'§iik" kelimesinde ise "ayn" harfinin gozii kapalidir. Muhab-
beti batinidir. Beyt:

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"A§iklar her ne kadar cemil-i dilberin mu§takidirlar; dilberler ise asiklara asik-

lardan daha asikdirlar. "

Diger beyt:

A§k odu ewel dtiser ma'suka ondan asika
§em 7 gor ki yanmadan yandirmadi pervaneyi

Binaenaleyh asik surette sultan-i a§kin bendesidir, fakat bu a§k icinde giz-
li bir saltanat sahibidir.

416. Cihanda sen ters nal aoriirsiin. iIMahbuslara "sah" lakab olmustur.

"Tahta-bend", eli kinlan kimsenin eline baglanan tahta pargasma derler;
ve mahbus ve mukayyed ma'nasina da gelir. Burada "taht hukiimdan, bag-
lanmis/ ve makam-i riyasetin mahbusu ve mukayyedi bulunmus. olan kimse"
demektir. Ya'ni, "Bu alem-i kesafette birtakim suretler goriirsiin ki, onlann
her biri ters vurulmus. nallar mesabesindedir." Mesela su goriirsun, halbuki ic,
yiizu atestir. Zira su ve ate§ hikme-i tabtiyye nokta-i nazanndan ezdad ise-
ler de bi'1-kimya ayni anasinn muhassalatidir. Nitekim kuremizin etrafindaki
bahr-i muhit muvellidii'l-ma ile muvellidu'l-humuzadan ve sodyumdan mii-
rekkebdir. Binaenaleyh su tahlil olunursa atesin unsuru olarak zuhur eder. Ve
daha umumi olarak diisuniir isek letafet kesafetin ziddidir. Arz-i kesif ise la-
tif olan esirin tekasiifunden baska bir sey degildir. Binaenaleyh bu cihan-i ke-
sife herhangi nokta-i nazardan baksan ters vurulmu§ bir nal mesabesindedir.
"Ve taht-i hukiimdariye baglanip mahbus-i riyaset olan kimselere "§ah" la-
kabi verilmistir. Zira onlar zahirde her ne kadar hiir goriinur iseler de batin-
da mahbus ve esirdirler."

417. Qok hogazi ipli ve darayacimn tact vardir ki, bir cemaat "Dste idcddr!" di-
ye onun uzerindeiir.

Bu beyt-i §erif dahi ters vurulmus olan nala misaldir. Makam-i riyaset ha-
kikatte bir daragacidir; ve o makamda oturan Mmse ise boynuna ip takihp
asilmis olan bir kimsedir; ve onun tebaasi bu hakikatten gafil olup, "Iste bu
zat tac ve taht sahibidir!" derler. Halbuki onlar hakikatte asilan bir kimsenin

^&

AHMED AVNl KONUK

temasasi igin etrafina toplanmis. kimselerdir. Nitekim cenab-i Fir efendimiz Fi-
hiMa tfMerinin 45. fashnda §6yle buyururlar-.

"Daragaglanmn hepsi agagtan olmaz. Diinyamn mansib ve rif ati ve dev-
leti dahi buyuk bir daragacidir. Hak Teala hazretleri bir kimseyi muaheze et-
mek murad ettikde ona Fir'avn ve Nemrud ve saire gibi diinyada azim bir
mansib ve buyiik bir padi§ahhk verir. daragaci gibidir. Zira Hak Teala bil-
ciimle halaikin muttali' olmalan igin onlan o makama nasbeder ilh."

418. ZKafirin mezan atbi ki, ii§artsi hullelerdir, iferisi ZKuda (azze ve celljin
kahridir.

Ya'ni, o makam-i riyasetin di§ansi kafirlerin mezan gibi gok siislii ve fa-
kat igerisi kahir ve azab-i ilahi ile doludur. tste bu da ters vurulmus. bir nal-
dir.

419. Uaktaki mezarlan kireglenmi? etmiflerdir, -pindar perdesini one cjetlrmi?-
lerdir.

"Cass", kireg ve "mucassas", kireglenmis. demektir. Ya'ni, "Vaktaki mezar-
lann haricini kiregle sivayip muntazam ve siislii bir hale getirmislerdir, bu siis
zahir-bin kimselerin gozlerini boyamisnr; ve oliiler hakkindaki bu muzeyye-
nat o oliilerin alem-i ahiretteki tarz-i hayatlanni orten bir zan perdesi olmu§-
tur; ve zahir-bin olan kimseler bu miizeyyenati yapmakla oluye karsi serafet
te'min ettiklerini zannederler." Beyt-i §erifdeki "gun", tevkit igin oldugu gibi
tesbih igin de olabilir.

A1Q. Senin miskin olan tab'in hiinerden kirechnmisiir. dMumdan nahl qibi
yapraksiz ve meyvesizdir.

Tab'-i miskinin ya'ni idrak-i hakikatten uzak ve alem-i siifliye miitema-
yil olan tab'in, birtakim zahiri hiinerlerden siislenmi§tir. Bal mumundan
yapilmis. bir hurma agacina benzer ki, o agag bittabi yaprak ve meyve ver-
mez.

<*$%&>

MESNEVi-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 <

OL^u cjJaJ ji Ij U^ ^jJUj j>- L.I JjJljjjfjj _jl ,jJaL j ^>\y.£ j>- ^ jl -ujb j

Onun beyanindadir ki, Hakk'in lutfunu herkes bilir ve Hakk'in

kahnni da herkes bilk; ve hep Hakk'in kahnndan kacicidirlar ve

O'nun lutfuna yapi§icidirlar. Fakat Hak Teala kahirlan lutfunda

gizledi ve lutuflari da kahirda gizledi. Aksine ve telbis ve mekrullah

idi. Ta ki ehl-i temyiz ve Allah'in nuruyla nazar eder olan, hali

gdruciilerden ve zahir goruciilerden ayrilalar. Nitekim "Hanginizin

ameli en guzeldir diye sizi imtihan eder" buyurulur

42 1 . liir dervis hir dervise. dedi ki: "Sen Diz. Diakk'i nasd gordun? Soyle! '

Jli« \j 0T^«5s*. £yf- jl Jli jit U {Jj} dy?^. Cj£

422. ^Dedi: ttr Bt-fun. gordum. SAmma kal i$in ona apk muhiasar misal soylc-
yeyim."

Dervi§ suale cevaben dedi: "Ben Hak Teala hazretlerini hadd-i zatinda
ta'iif ve beyana sigmaz gordiim. Velakin kal ya'ni lafiz ile mumkin oldugu
kadar anlatmak igin agik ve muhtasar bir misal soyleyeyim.

(jjy< <J\C~* \j C—O (Jy* ijj'i\ jl i_«5- iSy J*>-k*

423. "Onun sol iarafinda hir aies, sag elinde hir kevser suyu gordiim."

Ma'lumdur ki, Hak Teala hazretleri her cihettedir. Bir cihet ile mukayyed
olmaktan miinezzehdir. Bu kissa tesbih ye misal tarikiyla beyan buyrulmu§-
tur. Nitekim ayet-i kerimede '^'Sy Jji X. (Fetih, 48/10) ["Allah'in eli onla-

AHMED AVNt KONUK

rin elleri uzerindedir"] buyrulur. Ya'ni dervi§ misal tarikiyla der ki: "Ben Hak
Teala'mn sol tarafinda bir ate§ ve sag elinde de bir kevser irmagi gordum."

424. "Onun sol tarafinda fofc cihari yakxci bir ates, onun sag tarafinda bir zevk
irmagi gordum."

C — • j ill J* j J* Jj$" dT^j c~* i »ij> ufjj" J^d\(Jj^

425. n<r Bir taife o ates tarafina el goturmus, hir taife de o kevser icin sad u
mesttir."

426. "jFakat her saki ve iyi tali'linin ayagi oniinde pefe. ters oyun idi."

Bu beyitler »j&.\> *4-i cj>- j oi_^sX jUi cj>- ya'ni "Ates. §ehvetler ile ortul-
mu§tur ve cennet mekruhlar ile ormlmustiir" hadis-i §erifinin tavzih ve tefsiri
ma'nasidir. Yukanda bu alemin suretleri ters vurulmu§ nala benzer buyurulmu?
idi. Bu hadis-i serif mucibince diinyanin lezzat ve ezvak-i acilesinin ig yuziine
bakihrsa ayn-i ategtir ve cehennemdir; ve diinyanin alam ve mihnetlerinin ig
yuzii dahi ayn-i lezzet ve rahattir. Nitekim ayet-i kerimede »y>U» j **>-J\ v «l»(
Lijuji <£> ja (Hadid, 57/13) "Onun batminda rahmet vardir ve z'ahiri de azab ci-
hetindendir" buyurulur. Bu binanin boyle ters kurulmasi said olanlar ile §aki
olanlann birbirinden aynlmalan hikmetine miisteniddir. Zira §akiler zahire ve
'acile (Js-ip) nazar ederler ve saidler ise batina ve acile (J*i) nazar ederler.

S" >J" if* J* ^ ^ J JJ^ J ^Ji^* J^ J* <£ j*>

427. *Dier kim oiese ve serere gitti, su ortasindan has yukan etti."

Her kim Hakk'in sol tarafindaki riyazet atesme ve miicahede kivilcim-
lan icme dogru gittiyse onun sag tarafindaki kevser irmagi ortasindan ba§
gikardi.

428. * Dier kim ortadan su tarafina gitti, o derhal ates icinde olmayi buldu."

Ankaravi hazretleri xi ^ cjl ta'birini "olmayi buldu" diye tercume bu-
yurmustar; ve Hind §arihleri ise jli ^ *»i ya'ni "bulmu§ oldu" ma'nasina al-

MESNEVl-t §ERtF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

misjardir. Ya'ni, "Her kim bu ters vurulmus. nal mesabesinde olan diinya su-
retlerinin ortasindan zahiren latlf su gibi goriinen cismani lezzeder ve nefsa-
n! hazlar tarafina gittiyse, o kimse derhal kendini tabiat atesj. icmde buldu."

429. Uier kim sag ve ab-i zulal tarafina gitti, sol tarajtan has yukari vurdu.

( jjX i£y* Ol i^S ,_y* tijj! j-* US"""^ Jl^-i <_S_J-" -^ **jl J

430. "X'e o kimse ki afejm o/an sol tarafa gitti, o sag tarafa basini gkardi."

Ya'ni diinyanin ashab-i yemini ahiretin ashab-i §imali ve diinyanin as-
hab-i §imali ahiretin ashab-i yemini oldu. Bu beyitlerde sure-i §ura*da va-
ki' s^ui j> «I Cj (&. Ajp ujJ) ij> ^ oir ^ j «/^. ^ J jj; s^tii i^> Oiy. oir ^
v^ cs (§ura, 42/20) ya'ni "Kim diinya harsini'isterse b cinsden'ona ve-
hriz, halbuki ahirette onun icin nasib yoktur!" ayet-i kerimesine i§aret bu-
yurulur.

431. <ZAz kimse bu muzmer olan sura gar-ph. <$uo/iesiz az kimse o atese gitti.

Ya'ni, az kimse bu diinyanin ters ve gizli olan sirrina vakif oldu. §iibhe-
siz o az kimse diinyanin atesU olan tarafina gitti ve riyazet ve miicahedat ta-
rikini ihtiyar etti; ve bittabi' kendisini letafet-i ruhaniyye iginde buldu.

432. liir kimsenin gayn ki onun bast uzerine ikbal Aokul&u ki, o suyu ierk et-
ti ve atese kagiu

Ya'ni, diinyanin su mesabesinde olan 'acil lezzetlerini ve nefsani hazlan-
ni terk edip ates, mesabesinde olan riyazet Ve miicahede tarafina kagan bir
kimse, ancak ezelde ba§i uzerine ikbal ve saadet ni'meti dokiilmiis. olan bir
kimsedir. Yoksa bu lutf-i ilahi olmaksizin diinyanin lezzetlerinden vazgecmek
herkes igin kolay bir §ey degildir.

433. ZPesin olan zevki halk ma'bui yapmishr. <$ubhesiz hoik bu oyundan mag-
bun oldu.

AHMED AVNf KONUK

Halk diinyamn pesrn ve acil olan zevklerini kendilerine ma'bud ittihaz
edip gece giinduz o zevklerin ve lezzetlerin tahsiline gahsiriar ve canlanm bi-
le feda ederier. Binaenaleyh subhesiz bu halk ters vurulmus. nal mesabesin-
de olan bu diinyamn surederine aldanmi§lar ve Hakk'in vaz' buyurdugu bu
oyunda magbun ve maglub olmu§lardir. Nitekim bu hayat-i diinya hakkin-
da Hak Teala hazretleri ^T, Li UJI sU-i lji (Muhammed, 47/36) ya'ni "Ha-
yat-i diinya ancak oyun ve lehvdir" buyurur.

434. boliik holiik ve sq.f saf hirsdan ve aceleden dolayi aiesien ihtiraz edict, su
tarafina kacicidular.

Bu halkin kism-i a'zami boliik boliik ve saf saf nefislerinin hirsindan ve
acelesinden dolayi diinyamn pesin ve acil olan su mesabesindeki lezzetleri ta-
rafina kacar; ve ates mesabesindeki riyazet ve miicahededen ihtiraz ederier.
Bu beyt-i §erifde sure-i A'raf da vaki' %$ ^ y-;>G o 5 ^ 1 'cs C^ r^ 3 U V '■&)

ojuuJi ^ (A'raf, 7/179) ya'ni "Muhakkak biz cehennem igin cin ve insden
50k kimseler yarattik. Onlann kalbleri vardir, onunla idrak etmezler; ve goz-
leri vardir, onunla gormezler; ve kulaklan vardir, onunla isjtmezler. l§te on-
lar hayvanat-i ehliyye gibidirler, belki hayvanlardan daha sa§kmdirlar ve on-
lar gafillerdir!" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur.

435. $ubhesiz aiesien has yukan qetirdi. Gy hi-haher, ihret al, ibret al!

§ubhesiz halkin gogu bu gafletten dolayi diinyamn lezzetlerine dalip on-
lann ate§ olan batmlanndan bastenm yukan cikardilar, ya'ni ahiretin ate§i ve
azabi tarafini ihtiyar etmis. oldular. Ey salik, iste seni bu halden agah ediyo-
rum, ibret al, ibret!

436. iSfties na'ra vurdu: *Gy ahmak olan peri$anlar, hen ates deflilim, kabul ces-
mesiyim!"

"Gic", peri§an ve perakende; "gul", ahmak ma'nalannadir. Ankaravi niis-
hasinda JjS* j 01*/ suretinde olup "ey perisanlar ve ahmaklar!" demek olur.

®

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Hind niishalannda vav-i atifa yoktur. J/ a \*g suretindedir. "Gul", "glcan"in
sifattdir. "Ey ahmak olan perisanlar!" demektir. Ya'ni, "Dunyamn atesi me-
sabesinde olan riyazat ve miicahedat na'ra vurdu da dedi ki: "Ey ahmak pe-
risanlar, benim suretime bakmayin, ben ates. degilim! Ben Hakk'in kabulii
cesmesiyim!" Ba'zi niishalarda da "cesme" yerine "ab" vaki'dir. "Ben kabul
suyuyum" demek olur.

j> j 1 y.£* g?* j ^cs j 3 j&iJ ^ ^ "/" ^-^ r^

437. "Gy nazarsiz, bir gozbagi ya^mi§lardir. r Bana gel ve asla sererden ka$-
mal"

"Ey suver-i alemin ic yuzune nazan olmayan kimse, bu alemin suret-i za-
hiriyyelerini bir gozbagi yapmislardir ve ters vaz' etmislerdir. Beni ates, ve
mihnet ve bela suretinde goriip asla bu mihnet kivilcimlanndan kacma! Kork-
ma, bana gel ve ibretle nazar et ve benim i$ yuzumu gor!" Beyt-i Misri Niya-
zi (k.s.).-

Birgoz ki onun olmaya ibret nazannda
01 diigmanidir sahibinin ba§ uzerinde

C~~J ijji *4PJb^ j j>*~> *£ yr C~~J iji j j\j2> U^l Jjb*- <j\

438. 6y DiaM, burada kivilam ve duman yoktur. O^femrud'un sihir ve
hud'asmdan gayn yoktur.

"Halil"den murad, hulus-i kalb ile Hakk'a muteveccih olan salik; "Nem-
rud"dan murad, seytandir. Zira bu alem-i tabiat seytanin hukum siirdugii bir
mulktiir ki, Hak Teala hazretleri tblis'e kiyamete kadar bu salahiyeti vermis-
tir ve huzurundan kovmustar. Nitekim ayet-i kerimede JaH ?# J\ J^ 'd4* of,
(Sad, 38/78) ya'ni, "Benim senin aleyhine olan la'netim ve tardim kiyame-
te kadardir" buyurulur. Qiinkii kiyamet, ahkam-i tabiatin zail oldugu bir mev-
tindir ki, bu mevtinda Iblis'in tac ve tahti altiist olur. Binaenaleyh hiikm-i ta-
biat baki oldukca tblis efrad : i be§ere husumeti sebebiyle sihr eder ve tiirlii tiir-
lu hileler ile onlan aldatir. lyiyi fena ve fenayi da iyi gosterir. Beyt-i serifin
hulasa-i izahi soyle olur:

"Ey Hakk'a hulus-i kalb ile miiteveccih olan Allah'm dostu! Bu tarik-i
Hak'ta ate§ ve atesm kivilcimlan yoktur. Bu saha-i tabiatta ve alem-i unsu-
riyatta Nemriid gibi Hak dostunun diismani olan Iblis'in sihrinden ve

AHMED AVNl KONUK

hud'asindan ba§ka bir sey yoktur! "§eytana olan musaade-i ilahi ve fer-
man-i rabbani fakir tarafindan cenab-i §eyh-i Ekber hazretlerinin et-Tedbi-
ratii'l-Mhiyye ismindeki kitab-i gerifine yazilan §erhin dokuzuncu babmda
ve "Tevki'-i §eytani" bahsinde uzun uzadiya izah edilmistir. Buraya nakli
uzun olur.

439. By holkin huMi, eger ferzane isen, aies senin suyundur ve sen pervanesin.

"Ferzane", burada hakim ve alim ve akil ma'nasmadir; ve muhakkiklar
indinde mucerred ve mutlaku'1-inan olan kimseye derler (Burhin). "Ey
Hakk'in dostu, eger hakim ve akil isen ve geytamn sihrine ve hud'asina al-
danmi§ degil isen, ates. mesabesinde olan riyazat ve nefs ile mucahede senin
igin sudur; ve sen zahirde ate§ gorunen bu mesakk-i dunyeviyyenin etrafin-
da dolagan pervanesin!"

440. ^ervanenin cam niia tuiar, der ki: "6y yazik! ^iiz hinlerce kanat
olayck!"

441. ^Uiatia ndmahremlerin gozuniin ve gonliinun korlugune amanstz aiesien
yana iiil" ■

Yukanki beyitteki "nidi", "nida" kelimesinin imale olunmu§udur. "Riyazet
ve mucahede ate§inin pervanesi olan Hak a§ikinm cam nida edip der ki: "Ah,
kegke benim nefsimin yuz binlerce kanadi, ya'ni sifatlan olaydi, hatta diin-
yanin niimayisme aldanan namahremlerin goziinun ve gonluniin korltigtine
amansiz ya'ni hicbir firsat bulmaksizin hemen o riyazet ve mucahede ate§in-
den yana idi!"

442. "Cahil eseklikten hana merhamet getirir. lien ise hinis-verlikien ona mer-
hamet getiririm."

Ya'ni diinyamn hazlanna aldanan bir cahil, egekliginden ve ahmakli-
gindan dolayi benim cektigim me§akk-i riyazet ve miicahedeyi goriir ve

®<®" MESNEVi-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

bana acir da der ki: "Bu zavalh bir iki gttnluk hayat-i diinyeviyyesini ken-
disine zehir yapiyor ve kendisini lezzat ve rahattan mahrum ediyor". Ben
ise gdrusluliigumden nasi o cahile acinm. "Binis-veri"de "binis" ism-i mas-
dar, "ver" edat-i nisbet ve ahirindeki "ya" masdariyettir, "gorusluluk" de-
mektir.

443. Jlususiyle bu aies ki sulann candu, yervanenin isi bizim isimizin aksi-
neiir.

"Hususiyle bu riyazet ve mucahede atesi ki sulann camdir, ya'ni ezvak-i
diinyeviyyenin cam ve batimdir, zira zevkiyyet ma'nasi altinda nefsin ve
ruhun zevkleri muctemi'dir. Fakat nefsin zevki fani ve ruhun zevki baki ol-
dugundan sifadan ayndir. Binaenaleyh ma'nasi i'tibariyle zevk-i ruhani
zevk-i nefsaninin ruhu olur. Binaenaleyh zevk-i ruhaniyi te'min eden bu
ate§in etrafinda dolagan pervanenin, ya'ni tarik-i Hak salikinin i§i, bizim gi-
bi ehl-i dunyamn isinin aksinedir." Cenab-i Fir efendimizin "biz" ta'biriyle
zat-i seriflerini de ehl-i diinya arasina katmasi uslub-i hakimane uzerine va-
ki' bir beyandir.

444. O nuru goriir ve nam aider. QonvX atesi goriir ve nura aider.

Zira ehl-i nefis dunyamn nurunu ve zevkini gordu, onun ig yttzu olan ate-
se gitti. Gonul, ya'ni gonial sahibi olan tarik-i Hak saliki ise, dunyamn ates-i
mihnetini gordii ve pervane gibi onun uzerine ko§tu ve onun ic yuzii olan
nura gitti.

445. < Jlab\)-i ceUden boyle oyun gelii, id ki UiaM'in alinien olan kimdir go-
resin!

Ibrahim Halil (a.s.)in ali ve taallukat-i ma'neviyyesi olanlann kimler ol-
dugunu gormen icin i§te dunyamn hali, Rabb-i Celil taraftndan boyle bir oyun
olmak iizere vaz' buyruldu. Zira Haiti (a.s.) Nemrud'un atesine girmekten ge-
kinmedi ve neticede ate§ gulzar oldu.

AHMED AVNl KONUK

446. 13ir ate§e sti $ehli vermi§leriir; ve ate$ i$itulen bir fe?me a$mi§larclir.

Birinci misra'daki "bir ate§"ten murad, cismani ve nefsani lezzetlerdir.
ikinci misra'daki "ate§"ten murad, riyazat ve mucahedat miistaklandir. Ya'ni,
"Cismani ve nefsani lezzetlerin batinlan ates oldugu halde onlara bu hayat-i
zahiriyyede su,.ya'ni lezzet ve ni'met §eklini vermisterdir. Ve zahirde ates. gi-
bi yakici ve muz'ic olan riyazat ve mucahedat iginden dahi bir su ge§mesini,
ya'ni lezzet ve rahat kapisim agmislardir. tste diinyamn suretleri boyle ters
bir oyun §eklinde vaz' edilmistir."

447. liir sahir bir pirin$ sahanini fenn tie meclistb bir kurt dolu sahan yapar.

"Mesela bir sihirbaz piring ile doldurulmus bir kabi bir cemiyette halkin
gozlerine baglayip kiigiik kurtlar ile dolu bir halde gdsterir." Malum olsun ki,
sihrin enva'i goktur. Bir nev'i de simyadir. "Simya", bir nevi' hayalattir ki
ba'zi a'mal sebebiyle hazirunun kuwe-i mutehayyilesinde tasarruf eder; ve
nasin nazarlanna harigte viicudu olmayan birtakim misali hayaller gelir. Bu
simya ameliyatindan birisi bir misal olmak iizere Hindistan'da tab* edilmis
olan Madau'l-Ulum ve Mecmau'l-Funun ismindeki kitabdan bitterciime nakl
olunur.

"Bir meclisde bir tohum ekerek derhal ye§illenip gigek ve meyve verme-
si murad olunursa, sair-i Hindi veyahud hiyar tohumlanni almah ve haca-
mat veya fasd vasitasiyla ahnan insan kamyla lslatmah. Pi§mek igin yedi
giin giine§e koymah ondan sonra koku hasil olur ve yedi giin dahi gdlgede
kurutmah. Sonra yeni bir kirbasa sanp saklamah; ve koyliilerin kuliibeleri-
ne sivadiklan gamurdan dahi bir mikdar ahp beraberce saklamah. Hacet
vaktinde bir mikdar o topraktan bir toprak ganak igine dokmeli; ve birkag
taneyi de o topraga gommeli ve iizerine bir mikdar sicak su dokmeli ve ka-
senin yuzunii kirbas ile ortmeli. Bir muddet sonra yesil bir fidan olur ve
yaprak ve dal ve gigek ve meyve verir ve meclisin hayretini ve taaccubunii
celbeder."

Ba'zi niishalarda ikinci misra' ^ ^ J*/ ^ ur* suretindedir. "Meclis
ortasinda o pirinci kurt yapar" demek olur. l§te bir kap igindeki piringleri kurt
suretinde gostermek dahi bu simya ameliyatindan bir nevi'dir.

MESNEVt-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 • "^®

■>J* f ^ ^^ J -^ f * J 1 *->* V^ J j4 J 1 b ^

448. Dianeyi o sihir deminden dolayi akreplerden dolu gosierdi. DiaXbuhi o ak-
rep degd idi.

"Dem", burada "hile, hud'a" ma'nasmadir. Ya'ni, "Bir sihirbaz yaptigi bir
sihir hilesinden dolayi evin icmi akrepler ile dolu gosterir. Halbuki o goster-
digi suretler haktkatte akrep degildir." Bu ameliyat-i sihriyye dahi sihrin "rim-
ya" ta'bir olunan subesine taalluk eder. Bunun bir misali Matlau'1-Ulum' dan
bittercume naklolunur: "Kara yilan derisinden bir fitil yapip neft yagi ile ye-
§il ve siyah bir ceragda yakilirsa, evin igi butun kara yilanlar ile dolu bir hal-
de goriinur."

jjyl jjL>- Ob^o Jjf dy? J&r -*-" ^i^^s* J -5 ^" *^ ^J^"

449. uAiademki sihirbaz yuz boyle gosteriyor, sihirbaz yaradicimn mekri nasil
olur?

"Cadu", sihirbaz; "destan", burada "mekr ve hile" demektir. Ya'ni, "Ma-
demki bir sihirbaz fenn-i sihr ile boyle yiiz tiirlu ma'kus hayalat gosteriyor,
sihri ve sihirbazi yaratan Hak Teala hazretierinin ma'kus mekrleri nasil ola-
cagini var kiyas et!"

oh y-j i>j ^y? x,i ^ j^ d J ^J oli >- j*" 4 ') fj* - ^

450. Subhesiz Jialik'm sihrinden guruh guruh kadin aibi asagi yaygin dustuler.

"Karn", burada guruh ve taife ma'nasmadir. "Pehn", ariz ve yaygm de-
mektir. Ya'ni, "Hak Teala hazretierinin sihr-i celili o kadar miiessirdir ki, bu
halk-i alem onun te'sirinden dolayi kadinlar erkeklerin altina nasil yaygin
bir halde diiserlerse, oyle yaygin bir halde dustuler ve maglub oldular." Si-
hir hakkinda III. cildin 1162 numarak beytinde izahat-i saire verildigi gibi
ef'al-i Hakk'a sihir isnadi caiz olup olmadigi hakkmdaki izahat dahi keza III.
cildin 1191 numarak beyt-i serifinde gecmistir.

451. Onlarin sahirleri bende ve gulam oldular. Save gibi tuzaga dustuler.

"Sahiran §an"daki zamir, "karn karn" ta'birine racidir. "Sa've", yunt ku-
su dedikleri gayet kucttk bir kusun ismidir. Ya'ni, "0 taifelerin sihirbazlan

AHMED AVNl KONUK

Hakk'm mekrine bende ve kole oldular ve yunt ku§cagizi gibi Hakk'm mek-
rinin tuzagina diistiiler."

452. £%gah ol, Dim an i oku, sihr-i helali gor, daglar gibi fikirlerin serniyun-
lugunu gor.

"Sihr-i helal", lugatte "helal olan sihir" ma'nasma geldigi gibi, sihir men-
zilesinde olan siir ve fasih ve belig olan sozden dahi kinaye olur. Beyt-i §e-
rifde bu ta'bir ile Kur'an-i Kerfm'in iki hassasi beyan buyrulmus. olur. Birisi
budur ki, sihir iki kisimdir: Birisi ibtal-i hak icm olan sihirdir ki, bu haram-
dir; ve digeri izhar-i hak igin olan sihirdir ki, bu da helaldir. Sure-i ibrahim'de
vaki' olan jCJi ^ J Jyi '^£> bir oij 'pi'jsS -oil jup'j '^'£. \j'jC aT, (Ibrahim,
14/46) ya'ni "Onlarmekre sa'y ile mekrlerihe karar verdiler; ve her ne ka-
dar onlann mekr ve hileleri daglan izaleye miisavi ise de Allah'in indinde
onlann mekirlerine mukabil mekr vardir." ayet-i kerimesi beyanda kemal-i
fesahat ve belagati havi olmakla bir sihr-i helaldir. Ve Allah'in izhar-i hak
icm miinkirlere karsi yaptigi mekr dahi lugat ma'nasi i'tibariyle sihr-i helal-
dir. Binaenaleyh bu beyt-i §er!fin kendisi dahi sihr-i helaldir. Ya'ni, "Agah
ol, Kur'an-i Kerim'in belig ve fasih olan sozlerini ve mekkarlar hakkindaki
Hakk'm mekrlerini gor ve munkirlerin ibtal-i hak icm her asirda mekr ve hi-
leye rmistenid olan mekrlerinin bas. asagi oluslanm da nazar-i ibretle mu§a-
hede et!" Bu mekr hakkindaki izahat I. cildin 965 numarali beyt-i gerifinde
degecti. *

J^ by? o* f JJcr* cr " 1 ^y J* t*j- f& ^J H Cr"

453. nr Ben Jir'avn deijilim ki V^il tarafina geleyim! Tien Dtaffl. gibi aies ia-
rafina aiderim!"

Bu beyt-i §erif yukanda gecen 440 numaralan beyte merbuttur ve canin
nidasi ciimlesindendir. Ya'ni, can nida edip der ki: "Ben Fir'avn mesrebinde
degilim ki, diinyanin cah ve zevkine mubtela olup sonunda Nil tarafina gide-
rek bogulayim! Ben Halil (a.s.) gibi diinyanin ezvakma goz yumup Nem-
rud'un ate§i mesabesinde olan mesakk-i diinyevi tarafina giderim!"

454. <S%ies degil&ir, o akarsudur; ve o itgeri ise nwkrden dolayi atesin suaur.'

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Dunyanin riyazati ve mucahedati ve mihnetleri zahiren ates. goriiniir ise
de o ates. degildir. Hakikatte bir akarsudur; ve o digeri ya'ni dunyanin huzu-
zat-i nefsaniyyesi ve lezzati ise mekr-i ilahiden dolayi ate§li bir sudur." Zira
ezvak-i dunyeviyyeden her birinin altmdan bin tiirlu mihnet gikar. Nitekim
evliyaullahdan birisi: "Evlad fitnesi ve belasi bizim mesni' olan lezzatimizm
akibetidir. Artik gayr-i mesru' olan lezzatin belasi buna gore kiyas olunsun!"
demistir.

jli j fyfi j\ 4j C-Uc- '»ji j\y- J-y>- Jj~"j Ol C~aT j& ^

455. Dio$-cevaz olan o < 3lesul fok iyi soyleii. ^'u zerre akil sana ortolan ve
namazdan iyldir.

"Cevaz", burada yol, tank ve meslek ma'nasinadir. "Ho§-cevaz", "tank
ve mesleki guzel olan" ma'nasinadir. Bu ta'bir ile sure-i Ahzab'da olan !tfJ
XLL VJJ <Li Jjlj ^i JJ3 bir (Ahzab, 33/21) ya'ni "Allah'in resuliinde sizin
igin guzel reis ve rnukteda olmak vardir" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur.
Ya'ni, "Meslegi ve tariki giizel ve latif olan Resul-i Ekrem hazretleri hadis-i
§eriflerinde cok giizel buyurdu. buyurdugu §ey de budur ki: "Bir zerre
akil sana oructan ve namazdan iyidir." Ismail Ankaravi (k.s.) hazretleri §u
hadisleri beyan buyurmustar: Ebu Said el-Hudii su hadisi beyan buyurur:
4,-iU a£; *iu jjtJLi *Jip ^jii i.Ui _> i^Ui ^i j£) Ya'ni "Her bir §eyin diregi ve
temeli vardir ve mu'minin ash ve temeli onun aklidir. Binaenaleyh onun
ibadeti de akil mikdannca olur." Ve Hz. Aise (r.a.) buyurdular ki: "Ben Re-
sul-i Ekrem hazretlerine dedim: LuJ 1 J o-^ 1 J-^- f * UI Jj-j l - Ya'ni "Nas-
dunyada ne ile tefazul ederler? Resul-i Ekrem hazretleri JiJb ya'ni "Akil
ile!" buyurdu. Ben dedim ki: '»^Jj Ya'ni "Ya ahirette?" JiJb ya'ni "Akil
ile!" buyurdu. Dedim ki: "Amelleriyle miicazat ve miikafat olunmazlar
mi?" buyurdular ki: ^ i>pI u j-xij ji*Ji *u\ ^U^i u joi Ml \J~* j» j ii> i.
Ojj^j IjjLp u jXL _, ^u^i cjiT jjuji Ya'ni "Ya Ai§e, onlar ancak Allah'in ken-
dilerine verdigi akil mikdannca amel ederler. Akildan verilen gey mikdann-
ca da amelleri olur. Amel ettikleri §ey mikdannca da miicazat ve miikafat
olunurlar."

iste bu hadis-i §eriflerden dahi anla§ilacagi iizere akil ibadat-i zahirenin te-
melidir ve esasidir. Akli nakis olan bir kimsenin a'mal-i zahiresi de noksan
olur. Binaenaleyh bir zerre akil elbette namaz ve oruc gibi ibadat-i zahireden
daha faydahdir.

c m 8

AHMED AVNl KONUK

456. J£ira ki senin ahhn cevher&ir, hu ikisi arazdir. 13u ikisi onun teknidinde
miifieraz oldu.

Ya'ni, aklin namazdan ve orugtan iyi olmasimn sebebi budur ki, senin ak-
hn cevherdir; ve bu ikisi ya'ni namaz ve orug ise arazdir; ve arazlar cevher-
ler ile kaim olurlar. Binaenaleyh bu ikisi o aklin tekmili hususunda farz olun-
du. Nitekim deliler akildan mahrum ve cocuklann akillan noksan oldugu icin
onlara namaz ve orug farz olunmami§tir. Velhasil iyi ve kotu ve kiifiir ve
iman aklin kemaliyle bilinir.

\j A±~* C-pUj j JujiL^ *f \j 4~>l t)T y -Lib "%- b"

457. ijHnhakkak o ayineye cila olduk$a der ki: "Sineye taattan safd cjelir."

"Ayine"den murad, akildir. Ya'ni, o akil aynasina ta'lim ve terbiye ile ci-
la verildik^e ve ilim ve irfan ile tenvir olundukca insan ibadat ve taatin ruhu-
nu anlar ve anladikca da zevk hasil olur; ve bu zevkten dahi sineye ve kal-
be safa gelir.

458. Joked eger ayna kokunden fasid ise saykal onu ge$ ele yetirir.

Ya'ni, eger akil fitratta fasid ve bozuk ise ta'lim ve terbiye saykah onu ele
gee. getirir. Ba'zi niishalarda ijji yerine >j^ vaki'dir. Boyle fasidbir akil
kolay kolay tenvir olunamaz.

459. Ue o makhul ayna ki hos-maflrestir, hiraz saykalcjerlik ona kajidir.

"Magres", ism-i mekandir, "agacin dikildigi mahal" demektir ki, bir kisj-
nin ilm-i ilahideki ayn-i sabitesinden kinayedir. Ya'ni, "Bir kimsenin ayn-i
sabitesi isti'dad-i kamili haiz ise onun akli, akl-i kullun makbul olan bir ayi-
nesidir; ve nazannda mertebesi yiiksektir. Binaenaleyh boyle bir akil aynasi-
na bir mur§id-i kamilin biraz ta'lim ve terbiyesi ona kifayet eder; ve alem-i
siifliye ait ulum-i nakisa pasindan temizlenir." Birinci misra' Hind niishala-
nnda c— i c~~r f ^ ^ h vaki'dir. "Bir ayineyi ihtiyar et ki, o ayna pek
kiyaset sahibidir" demek olur. Bu surette bu beyt-i §erif cenab-i Pir efendimi-
zin mursjdlere bir tavsiyesi makaminda olur.

ggK^ MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 «

jLJjf OUol *£ 4jpw U>y&- Cjjai J^>l ji JjiP OjliJ il)L< ji
^yf J <-^->Wj _} C^~J~- jl OjU; j Jjji\ X>j\j>. ijjyr Sy& J-^l j^

Akillann tevafutii asl-i fitratta oldugu beyanmdadir. Mu'tezile

hilafina ki, onlar "Aslmda uktil-i ciiz'i beraberdirler, ziyadelik ve

tefaviit taallumden ve riyazetten ve tecriibedendir," derler

OL—I 1; jyj j\ <~s\j* ji Ota ,JLJ \j LfUp OjliJ Qi\

460. iSZkdlar ig.in yerden goge hilar olan merattbde bu iefaviitii iyi bill

Ya'ni, "En asagidan en yukanya kadar akillann mertebeleri vardir. Bina-
enaleyh ey salik, sen bu mertebeler arasindaki farki ve tefavutu iyi bill Her
ne kadar Mu'tezile taifesi aslinda ve yaradihsta akillann miisav! oldugunu ve
aralanndaki farkin ve tefavutun ilim ve tecrube vasitalanyla hasil oldugunu
beyan ederlerse de onlann dedikleri gibi degildir. Tefavut asilda ve ntrattadir."
Bu husustaki izahat III. cildin 1533 numaralan beyt-i §erifi ile bunu ta'kib
eden beyitlerde gegti.

i_jL^-i j >y>j jl j*£ (JL** c~-~* <—>U»l ^ f y?-**' (j^** c*~a

461. Hiir akil vardir, aunej hursu aibi. r Bir akil vardir, jLiihre ve- §ihabdan da-
ha a§agidir.

"Ziihre", seb'a-i seyyareden birisinin adidir. "§ihab", burada "ucar yildiz"
demektir. Ya'ni, "Bir akil vardir, giinesm kursu kadar parlaktir ve bir akil var-
dir ki, onun nuru Zuhre yildizimn ve ugar yildizin ntirundan daha a§agidir."

^T «»jU- by? J3& c — »' J^r-j^ t}j*r <^j*r J** ^~~*

462. liir akil vardir, sarho$ gerdgi gibidir. Tiir akil vardir, bir aie§in kwilcimi
gibidir.

Ya'ni, bir akil vardir ki, bir sufli sarhosun kulbesinde kor kor yanar bir
kandil veya bir idare lambasi gibidir; ve yine bir akil vardir ki bir atesten sic-
rayan bir kivilcim gibidir ki pek ciiz'i olan i§igi derhal soner.

^^

AHMED AVNl KONUK

463. Zira. ki hului onun oniinden geri svyradvgx vakii Dialik'm nurunu gorudl
olan akdlar semere verir.

Ya'ni, bu muhtelif mertebelerdeki akdlar akl-i kullun aksi ve pertevidir.
Akl-i kullun nuru nasm fitri olan isti'dadlanndaki tefavute gore kimine cok
ve kimine az akseder. Fakat gerek 50k ve gerek az aksetsin, hadd-i zatinda
aklin bir hassiyeti vardir ki, da Halik'in nurunu goriioi olmaktir. Velakin bu
her mertebedeki akillann online turlu turlii perdeler ve bulutlar gelmis. oldu-
gundan bu nuru goremezler. Bu bulutlar dahi su'-i fehm, cehil, taklid ve i§ti-
bah gibi hallerdir. Vaktaki bu bulutlar akillann oniinden akl-i kiillun maz-
han olan bir insan-i kamilin ta'limi ve himmetiyle siynlir, bu muhtelif merte-
belerdeki akillann her bin kendi isti'dadlan nisbetinde Halik'in nurunu gorii-
cu olur ve vakit bu akillann semeresi ve faidesi goriiliir.

464. J7lkl-i ciiz'i akh hednam eiti. ^Bunya muraii alemi mura&siz etti.

Ya'ni, birtakim bulutlar Ue ortiilmus. olan akl-i ciiz'i akd dedigimiz
ma'na-yi §erifi bednam etti ve akl-i ciiz'i sahibi olan be§erin huzuzat-i diin-
yeviyyeye meyli ve diinya muradi uzerine sa'yi, kendisini §er!f ve aziz olan
murad-i uhreviden mahriim etti. Nitekim sure-i SQra'da vaki' olan ayet-i ke-
rimede J-J ^ s'^iii j '«J u, (^ *$ uui '&')- 1^, oir ^ (§ura, 42/20) ya'ni
"Kim ki'dunya'ha'rsini'ister, c'insten ona veririz, halbuki ahirette onun igin
nasib yoktur" buyrulur.

465. O sayahkdan sayyada mensub olan guzellifli gordii; ve bu sayyailihian bir
sayiin gamini $ekii.

bir akil bir miirsid-i kamilin saydi ve miiridi olmaktan bir sayyada ve
miir§id-i kamile mensiib olan Hakk'in giizelligini ve kemalini gordii ve in-
san-i kamilin kiymetini bildi. Ve bu bir akil dahi sayyadliktan ya'ni miir-
§id-i kamilin nakislara kar§i olan avcdigmdan bir saydin ya'ni bir miir§id
olup adam avlamamn gamini gekti. Ya'ni bu tarikta ben de miirsid ve efen-
di olayim da halk bana hurmet etsinler diye cah§ti ve hile tarafina sapti.

C £P?

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

466. O, hizmetien mahdumluh nazini gordu; ve hu, mahdumlvktan izzet yolun-
dan dondii.

Ya'ni, o ewelki akil sahibi insan-i kamilin giizeUigini ve kemalini goriip
hizmet etti; ve bu hizmetten mahdumluk nazini buldu, ya'ni miir§id tarafin-
dan kendisine hizmet olundu; ve akibet kemale gelip ehl-i naz ziimresine il-
tihak etti. Ve bu ikinci akil sahibi ise mur§idin kendisine kar§i vaki* olan hiz-
met-i ta'lim ve terbiyesinden, ben filan kamilin muridi ve halifesiyim diyerek
enaniyet ve varlik hasil edip izzet ve kemal yolundan dondii. Qunkii insan-i
kamile hizmeti efendi olmak niyeti ile ve hile kasdiyla vaki' oldu.

467. J'u 'avnlukian suyun esiri oldu; ve tSiii esirlikien yuz Siihrab oldu.

"Sibt", (Ja--), Musa (a.s.)in kavmi ma'nasinadir. "Siihrab", tran-i kadim
pehlivanlarmdan Riistem'in oglu olan buyuk bir pehlivanin ismidir. Ya'ni, "0
ikinci akil sahibi Fir'avn gibi hubb-i riyaset sevdasina dii§tii ve bu Fir'avn-
luktan dolayi suyun ya'ni huzuzat-i diinyeviyyenin esiri oldu. Ve Musa
(a.s.)in kavmi mesabesinde olan o birinci akil sahibi murid ise, miir§id-i ka-
milin esirliginden yiiz Siihrab kuwetinde bir pehlivan oldu." Bu beytin ikin-
ci misra'i Hind nushalannda jli ^ij ji *k^ ijj-*\ jj suretinde vaki'dir. "Ve
Sibta esirlikten erbab-i kemalden oldu" demek olur.

468. Oyun ma'kusdur ve -pek ferzin-henddir. <ZAz rvAe yap, is ikbalin ve hah-
hndir.

"Ferzin", satrang oyununda "§ahin veziri"nin ismidir. "Ferzin-bend",
vasf-i terkibidir; "ferzin" baglayici demektir ki, satrang oyununda "ferzin"in
baglanmasi, oyuncunun mat ve maglub olmasi demektir. Ya'ni, bu diinyamn
suretleri ma'kus bir oyundur ve pyunculan pek maglub edicidir. Binaenaleyh
hubb-i riyaset ile makam-i ir§ada nailiyyet igin gokluk hileye miitemayil ol-
ma! Bu hususta i§ ikbalin ve tali'-i ezelindir. Eger Hak yolunda hilafet ve reh-
berlik senin nasibin ise istesen de istemesen de kar§ina gikar,

469. Uiayal ve htle uzerinde ipliiji az vur! HXxa ki Qani mekarih yolu az verir.

AHMED AVNl KONUK

"Tar", burada "iplik" ma'nasinadir. Ya'ni, fikir ipligini kendi enaniyetinin
hayali ve tedbiri uzerine az or! Zira alemlerden gani olan Hak Teala hazret-
leri mekr edicilere kendi canibine az yol verir. Boyle hile ile makam-i irsada
nail olmak isteyenlerden az kimselere bu makamin yolunu agmistir; ve bu
mekr edicilerin gogu ma'nen helak olmu§lardir.

lt* 1 j^ <j\i ^yi t J*-** & 4, J ^t/j^*

470. jyi hir hizmei yolunda mekr ei, id ki ummet i$inde nubuwei hulasm!

Bu beyt-i §erifde "nubiiwet" ta'biri ile niibiiwet-i ta'riflyyeye i§aret buy-
rulur. Zira nubiiwet iki nevi'dir. Birisi, "niibiiwet-i te§riiyye" ve digeri "nii-
biiwet-i ta'riflyye"dir. Nubiiwet-i tesrfiyye sahib-i §eriat olan bir nebinin
niibiiwetidir. Niibuwet T i ta'rifiyye ise nubiiwet-i tesriiyyeyi takviye ve
te'yid eder. jji^i ^ *uir ^i s u* ["Cmmetimin alimleri Beni tsrail'in nebile-
ri gibidir"] hadis-i gerifinde bu niibiiwet-i ta'rifiyyeye i§aret buyrulur. Ya'ni,
"Ey kimse, eger senin tab'inda mekr etmek var ise bari bu tabiatim iyi bir hiz-
mette kullan, ta ki iimmet iginde niibiiwet-i ta'rifiyye mertebesine nail olup
halki ir§ad edesin!" Bu beyt-i §erif yukanki ebyat-i §erifedeki rumuzatin mif-
tahi mesabesindedir.

471. Oienii mekrinden kuiulmak i$in mekr et, haseMen ferd olman i$in mekrei!

"Ta varehi" ve "ta ferd gerdi" deki "ta" ta'IIl igindir. Ya'ni, "Ey kimse, sen
miir§id-i kamilin kemalini ve halka kar§i olan riyasetini goriip hased ediyor-
sun; ve bu hased saikasiyla kendin de boyle bir makama nailiyet igin mekre-
diyorsun. Bu niyetle olan mekri birak da kendi nefsinin mekrinden kutulmak
igin mekr et! Sifat-i nefsaniyyeden olan bu hasedden ferd olmak ve aynlmak
igin mekr et! Eger sen kendi varligindan ve enaniyetinden kurtulup Allah'in
kullan arasinda en hakir bir kul olmak igin mekr edip hakirlige gidersen bir
efendi olursun." Ba'zi niishalarda "hased" yerine "cesed" vaki' olmusjur. Bu
surette ma'na: "Cesed-i unsurinin hukmunden ferd olmak ve aynlmak igin
mekret!" demekolur.

472. By eski kurt, iilkiligi ve hizmeti efendilik kasdi uzerine elmel

gf^ MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Eski kurt"tan murad, bir tarika intisab edip havass vasitasiyla nasm eka-
bir ve e§rafini avlayarak onlara mukteda-bih olmak daiyesinde bulunan kim-
selerdir. Nitekim FihiMa Flh'in 34. fashnda cenab-i Pir efendimiz zaman-i §e-
riflerinde bulunan boyle kimselerden birinin alem-i muka§efede gordugti ha-
lini §6yle beyan buyururlar:

"Onu hayvan-i vah§i suretinde gordiim. Uzerinde tilki derisi var idi. Onu
tutmak istedim. Halbuki o bir kuguk gardakta merdiven ayaginda bakiyor idi.
Ellerini kaldirdi, boyle boyle sicjadi. Ondan sonra onun yaninda "dele" (bir
nevi' hayvandir) suretinde filanuddini gordiim. Sicrar idi, onu tuttum, beni
lsirmak istedi; basmi ayaklanmin altina aldim. Icinde ne varsa hepsi gikirica-
ya kadar iyice ezdim. Ba'dehu cildinin giizelligine bakip dedim ki: "Bu cild,
altin ve elmas ve inci ve yakut ve bunlardan daha kiymetli §eyler doldurul-
maya layiktir". Ondan sonra: "Ben istedigimi aldim, ey ziplak, nereye ister-
sen si^ra ve goziin hangi tarafi goriirse, oraya sigra!" dedim. Onun sicrama-
si o (ya'ni dele suretinde goriinen §ahis), rakaik-i sMbiyye ve saireyi tasav-
vur edip kalbinde hifz eder. muhafazasina cehd eyledigi bu tarikden her bir
§eyi ve her bir kimseyi idrak etmek isterse de bu mumkin degildir. Zira arif
ve onun hali bu ag ile avlanamaz; ve sahih ve mustaktm olsa dahi, bu ava,
o aglar ile yeti§mek mumkin. olmaz. Imdi arif, mudrekinin idraki emrinde
muhtardir. Bir kimsenin onu idrak etmesi, ancak arifin ihtiyanyla kabil olur.
Nitekim sen sayd icin mirsada oturdun. sayd senin niyetini ve hileni goriir.
muhtardir. Onun gegecegi yollar senin tuzak kurdugun yola munhasir de-
gildir. senin mersadindan gecmeyip yollann birinden geger. Allah'in arzi.
vasi'dir. (...) Kafir yedi mi'delik kadar taam yer. Bihaber olan ferrasm (Per-
vane'nin) ihtiyar-kerdesi bulunan bu e§ek sipasi §ahis dahi yedi mi'delik ka-
dar yer. Eger bir mi'delik kadar yemis. olsa idi, yetmi§ mi'delik kadar yemis.
olurdu. Mahbub cinsinden olan her §ey mahbub oldugu gibi, mebguz cinsin-
den olan her §ey dahi mebgQzdur. Ve eger ferras. (Pervane) burada olsa idi
ben onun nezdine gidip nasihat eyler idim ve onu teb'id ve tard etmedikge
onun yamndan gikmaz idim. Ziradinini ve kalbini ve ruhunu ve aklini ifsad
eder. Ke§ke §iirb-i hamr ve muganniye cariyeler ile me§gul olmak gibi fesa-
data mutemayil olsaydi da sahib-i inayetin inayatina muttasil oldugu vakit
bu fesadat salaha miinkalib olsa idi. Velakin o, haneyi seccadeler ile doldur-
du. Ne ola idi ki, sen o §ahsi seccadeye sanp yaksa idin de, Pervane ondan
ve onun §errinden halas olsa idi. Zira onun i'tikadim sahib-i inayetten ifsad
eder ve o sahib-i inayetin kudumunda goziiyle i§aret edip onu ta'yib eyler.

AHMED AVNI KONUK

ferras (Pervane) ise siikut edip nefsini helak eder ve onu tesbihat ve evrad
ve ed'iye ile avladi. (...) HakTeala mazlumlan bunlar gibi yol kesicilerden ve
tarik-i Hak mani'lerinden halas etsin!"

Bu beyanat-i aliyye bu beyt-i serifin izahi makaminda oldugundan diger
izaha hacet yoktur.

473. jfakat -pervane gibi ate§e ko§! Onian hir kese dikme ve pak oyna!

"Kise ber gizi duhten", "bir §eyden faide timid etmek"ten kinayedir (Ba-
har-i Acem). Binaenaleyh j_>-u ^ oij '<-/ "tarik-i Hak'ta reis ve efendi ol-
mak niyetiyle cali§maktan faide me'mul etme!" demek olur. Ba'zi nushalar-
da jj-^ j. jj °*~S vaki'dir. "Altm kesesi dikme!" demektir. Bu da "menfaat
me'mul etmek" ma'nasinadir. "Pak-baz", "temiz oyna" demek olup, "ga-
razsiz hizmet et" demek olur. "Ate§"ten murad, ask-i ilahidir. Ya'ni, "Ey es-
ki kurt, nefsin hazzma ait niyetlerden vazgeg de pervane gibi ask-i ilahi ate-
sine ko§! Tarik-i Hak'ta ba§ ve efendi ve miirgid olmak sevdasiyla gahsmak-
tan faide timid etme! Garaz-i nefsaniden temiz olarak hizmet et!" Ankaravi
hazretleri bu beyt-i serifin §erhinde su kissayi nakil buyurur:

"Bayezid-i Bestami (k.s.) ibtida-yi siiluklerinde iki defa hacca gitmi§. Bir
gun birisi demis ki: "Ey Bayezid, ne saadettir ki sana boyle kemal-i hulus ve
takva ile haccetmek muyesser oldu." Cenab-i Bayezid'in nefsi bu hitabdan
haz ve zevk duymus ve o kimseye demis ki: "Gel bu beriim iki haccimi sana
iki akgeye satayim, ahr misin?" kimse de muvafakat edip iki akge vermis
ve Hz. Bayezid o iki akge ile ekmek ahp kopeklere dogrami§ ve bu suretle nef-
sinin hazzini berbad etmistir."

474. \Kuvveti hirok 2aritigi tut 1 . €u fakir, rahmet hir zann tarajtna gelir.
"Zar", burada "zayif ve miskin" ma'nasinadir. Ya'ni, kuvveti ve izzet-i

nefsi birak da zayifligi ve miskinligi ihtiyar et! Ey Hakk'in rahmetine muhtac,
olan insan, bu rahmet-i ilahiyye bir zayifin ve miskinin tarafina gelir. Nite-
kim insanlann merhameti bile bir fakir ve miskin hakkinda mebzul olur.

475. Te?ne olan miniamn zdriiigi ma'neviiir. ^alan olan soguk zariiik gavi-
nin layiktiir.

c £p?

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, vuslat-i Hakk'a susamis. olan a§ik ile muztar bir kimsenin za'f ve
meskeneti ma'nevidir, surette goriinmez; ve onun batimndaki bu meskenete
nas muttali' olmaz. Fakat icmde varhk ve benlik da'vasi oldugu halde nasa
gosteris. olmak iizere yapilan soguk ve yalan meskenet ve tevazu' gavinin ve
batini azgin olan kimsenin layikidir.

C— .«.">lp jXi'j j jJ OUiojji O C. »■■"!,■•»- i_i**jj l)I_jp-I **iy

476. ^usnf'un harde$lerinin giryesi htledir. £ira onlann i$i hasedden piir-illettir.

Nitekim Yiisuf (a.s.)m kardesjerinin babalan Ya'kub (a.s.)a karsi aglama-
lan ve munkesiru'l-kalb goriinmeleri hiledir ve riyadir. Zira onlann kalbleri ve
bannlan hasedden dolayi illetle ve maraz-i ma'nevi ile doludur.

Oib J~j OUI j\ *<uiJ £ jJ^j» JJuji j ij^ jj jT * j c^i/^ j cjf^ jkZ j

O A'rabinin hikayesidir ki, onun kopegi achktan oluyor idi,

halbuki onun dagarcigi ekmek dolu idi; ve kopek uzerine nevha

ederdi ve §iir soylerdi ve basini ve yiizunii dogerdi; ve kopege

dagarciktan bir lokma vermek dirig gelirdi

Bu kissa riyakarhkla aglamamn niimunesidir. Nitekim Arab'in birisinin
dagarcigi ekmekle dolu oldugu halde kopegi achktan oliiyordu; ve Arab ko-
pegin bu haline teessiif edip zahiren baginp cagmp agliyordu. Bununla bera-
ber kopege bir lokma ekmek vermekte aciyor ve onu ziya* addediyor idi.

477. hir kopek uluyor idi ve o JTlrab da aglayxci idi. Qoz ya§i dokerdi ve "6y
kureb!" derdi.
"Kiireb", gam ve gussa ma'nasina olan, "kiirbef'in cem'idir. Ya'ni, Arab'in
kopegi agliktan oluyor ve Arab da feryad edip agliyor ve: "Ey gam ve gussa-
lar, neredesiniz?" diyor idi.

°&l&

AHMED AVNl KONUK

^-^ A>. J 1 y \sfo j **-y <^*~*r *i£ o>) ^ 3 c~ii& JJL,

478. Hir sualci aecii ve n( ~Bu aglama nedir? Senin feryadin ve nalanliflin ki-
min icinlir?" deii.

"Zar", burada giryan ve nalan ma'nasina olup ahirindeki "ya" masdariy-
yettir; "zari", nalanlik demek olur.

479. 1)edi: " tMulkumie iyi haylu hir kopek var i&i. Dste o yol oriasmda
uluyor."

480. "Qunluz avcim ve qece hekcim iii. Oieskin gozlu ve av tuiucu ve hirsiz

[ 48 °] t •!•"

kovucu vox.

c— I oj _/" ^jijlj <_~KJ! £^>- c-if c--l njft- iJ ^-j ^~~&r J^-j ^-^

481. r Dedi: "Onun marazi nedir? ^fiara mi yemistir? 'Deli: *Otopek aclvgi
onu zayif etmistir."

482. Deli: n<r Bu zahmete ve husa sabr et\ SahrelicAere Utahk'in fazli wax
bagislar."

"Haraz", olume rmincer olan hastahk demektir. Sualci, kopek sahibihe de-
di: "Boyle sadik bir kopegin ziya'i zahmetine ve onun olume rmincer olan
hastaligina sabret. Zira Hak Teala'mn fazl ve inayeti sabreden kimselere ecir
ve mukafat verir." Ba'zi nushalarda "haraz" yerine "maraz" vaki' olmustur.

483. Ondan sonra ona deli hi: "By hiir olan salar, senin elinde bu lolu dagar-
ak nelir?"

"Salar", rets ve kabile reisi ve sergerde. "Hiirr", iradesine malik ve sahib
olan kimse ki, "esir"in ziddidir. "Enban", koyun ve keci derisinden yapilan
dagarcik. Sualci kopek sahibine bu duayi ettikten sonra ona dedi ki: "Ey ira-
desine malik ve serbest olan ailenin reisi, bu senin elinde dolu olan dagarcik-
ta ne vardir?"

™ga

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

484. ^Dedi: " r Benim dun geceki ekmegim ve aztgim ve gidamdu. liu hedenin
kutu i$in $ekerim.

Kopek sahibi cevaben dedi: "Dagarcigin igindeki §ey benim dim geceden
artan ekmegim ve yiyecegimdir. Bu bedenimin katu ve kuweti olmak igin ta-
sryorum."

i\i j j$* ^jlJkJ Ju>- y\ \3 C.,aS ilj j jlj ^L< d\Jo ^JJ dy? £~*f

485. ^Bedi: "O kfi-pege ni$in ekmek ve azik vermezsin?" ^Dedi: nr Du hadde
kadar muhaVbetim ve aiam yoktur."

Sualci kopek sahibine "Mademki dagarcigmda ekmek vardir, zavalli ko-
pek de aghktan oliiyor, o halde nigin ona ekmek ve yiyecek vermiyorsun?"
diye sordu. Kopek sahibi de cevaben soyle dedi: "Kdpege ekmek vererek onu
olumden kurtaracak kadar muhabbetim ve ata ve ihsamm yoktur; ve bu de-
rece ileriye gidemem."

015njIj tJol ji i_jl C~~» dM OU olj jj * ji^ JJ>X> C~*0

486. n ~%olda parasiz ekmek ele girmez. jfakat iki goziin suyu hedavadtr."

"Zira eger kopege elimdeki ekmegi verir isem bana yiyecek kalmaz ve yolda
tekrar ekmek satin almak icab eder. Binaenaleyh para verip ekmek almaktan ise
bedava olan goz yasini doktip kopegin oliimune aglamak daha miinasibdir."

LlLil j jx^i j> ^jivj OLi i_J *£ tlLiv« z\> ^ ij\ j~> j> cfL>- c-o

487. ^Bedi: "61/ hava ile dolu olan tulum, to-prak ha$ina! *3ii senin indinde ek-
mek. par$asi goz ya§indan daha iyidir!"

"Hak ber ser kerden", matem tutmaktan kinayedir. "Me§k", tulum demek-
tir. "Leb-i nan", ekmek pargasindan kinayedir (Bahar-i Acem). "Pur bad-i
me§k", bos. tulumdan kinayedir. Sualci kopek sahibine dedi: "Ey bo§ tulum ve
ma'nasiz insan, basina toprak sag ve matem tut ki, senin indinde ekmek par-
gasi kiymet-i ma'neviyyeyi haiz olan goz yasmdan daha makbuldur."

a-Xfc> 0j>- iiU- ijjiJ^ s-Li (jjl pju j C~- ■Jy>- i^Lil

488. ^oz ya$i kandu ve gam sehebiyle hir su olmu§tur. Toprafc heyhude kana
degmez!"

^^

AHMED AVNI KONUK

"Toprak"tan murad, ekmektir. "Bihude", "bihude"nin muhaffefidir,
"hun-i bihude", bo§ yere akitilan kan demektir. Ya'ni, "Goz ya§imn ash vu-
cud-i be§erde deveran eden kandir ki, gamin §iddeti sebebiyle suya mubed-
del olmustar. Binaenaleyh hadd-i zatmda toprak unsurundan mutehassil
olan ekmek hayat-i be§erin devamina sebeb olan kanin bos. yere akitilmasi-
na degmez. Ekmek feda olunur da kan feda olunmaz." Tababet-i atikada ha-
yat-i insaninin muhafazasi igin alti asil zikrolunmustar ki, bunlara "sitte-i
zaruriyye" derler. Bunlardan birisi de agraz-i nefsaniyyenin muhafaza-i i'ti-
dalidir. Zira gazab ve ferah ve havf ve gam ve hacalet ve nedamet gibi ag-
raz-i nefsaniyyeden her birinin §iddeti deveran-i derhe pek biiyiik bir te'sir
icra eder. Hatta bu esbab pek §edid olursa felc, ve niizul ve dium gibi miihlik
neticeler verir. Mesela insan §iddet-i teessiirden aglar, kanin suyu gozden
akmaga ba§lar ve kan bozulur ve hatta cok aglamadan goze kanin kendisi
hiicum eder ve gozden ya§ yerine kan gelmege ba§lar. Nitekim "0 kadar ag-
ladim ki goziimden kanh yaglar akti" sozii §airler ve a§iklar arasinda bir
darb-i mesel hiikmune girmistir.

489. kendi kulliinu Dblis gibi hakir eiii. IJu kiillun bir ciiz'u hasisin gayn
olmaz.

"Kiiirden murad, viicud-i izafidir. Bu vucud-i izaflnin hor ve hakir olma-
si onun hodbinligi sebebiyledir. Nitekim tblis dahi kendisini hodbinlikten do-
layi hakir ve zelil etmistir. Imdi bir kimse hodbinligi sebebiyle kendi vucud-i
izafisini kiillen ve tamamen hakir edince onun cuz'leri mesabesindeki diisun-
celeri de algak ve hasis §eylerden ibaret olur.

490. nr Ben o kimsmin gutamvyim hi, viicudunu fazllar ve cud sahibi olan sul-
iandan baskasina satmaz."

"Ba-efdal"de "ba", tahsis igindir. Sultan Veled hazretleri bu beyt-i §erifde
"sultan"dan murad, veliyy-i kamildir buyururlar. Zira insan-i kamil Hakk'm
halifesi ve naibidir; ve nakis insanlann Hak ile kendi aralanndaki hicabat-i
mevhumeyi ref ve izale hususunda efdal ve cud sahibidir. Ya'ni, "0 kimse-
nin kolesi olurum ki, o kimse viicud-i izafisini ve mevhum olan varligim fazl-
lar ve cud ve kerem sahibi olan sultandan ya'ni halife-i Hak olan insan-i ka-

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

milden ba§kasina satmaz ve feda etmez." Ankaravi hazretleri "sultan"dan
murad, Hak'tir buyururlar.

Sy» Ol_p- <— . >j b f-y? jJUj by? Sy* b\iy OL~»l Jjy\ by?

491. (STlfllad-igi vakit asuman atjlayiu olur. Dnledifli vakit felek "^a ^Rab!"
ieyici olur.

Boyle bir kimse agladigi vakit onunla beraber gokler, ya'ni ehl-i semavat
da aglar ve inledigi vakit felegin sakinleri olan melaike dahi "Ya Rab, bu ku-
luna merhamet et!" diye Hakk'a niyaz ederler. Zira bu kulun aglamasi ve in-
lemesi ask-i ilahidendir, Hakk'in masivasi igin degildir.

492. nr Ben himmeie faptci olan hakinn kfilesiyitn ki, o himyddan ha§kasina in-
kisar fldirmez."

"Mis", bakir demek olup bundan murad insan-i nakisdir,- ve "himmet-pe-
rest" olmaktan murad uluw-i himmet sahibi olan kimsedir. Nitekim Hz. Pir
Fih-i Ma Fih'in 18. fashnda soyle buyururlar: "Hak Teala size matlubunuzu
ihsan eder ve himmetinizin eristigi makami ata kilar. Zira ^pj v-i^ Jh J^
*^t Joj. ya'ni, "Ku§ kanatlanyla ve mu'min himmetiyle ucar"- Ve Mesnevi-i
§erif\r\ VI. cildinde de soyle buyururlar:

"Kus yuvaya kadar kanadiyla ugar. Ey insanlar, ademin kanadi himmet-
tir. Bir a§ik ki hayra ve §erre bulasmisttr, hayra ve §erre bakma, sen himme-
te bak!"

"Kimya"dan murad, naib-i Hak olan insan-i kamildir. Ya'ni, "Ben
uluw-i himmet sahibi olan insan-i nakisin ve miiridin kolesiyim ki, o mu-
rid bakin altin yapan kimya ve iksir mesabesinde olan insan-i kamilden
ba§kasina arz-i meskenet etmez ve ancak ona serfiiru eder; ve kendi var-
hgi ve iradesini bu alem-i keseratta onun varhgi ve iradesi muvacehesinde
hig gdriir. Zira o murtdin bu inkisan ve meskeneti Hakk'a vusul-i himme-
tinden na§i olur."

W

AHMED AVNl KONUK

493. <7\lunkesir duaya el kaUirsa fazl-i Diuda munkesir iarafina wpr.

Boyle bir miinkesiru'l-kalb olan miirid duaya el kaldirsa, Huda'nm fazl ve
inayeti o miirid-i munkesir tarafina ucar ve kosar.

^JV j$ji jj j^y. tf ' dz <>W jij o.a J^j f

494. €jer sana bir dar kapidan kurtulmak lazim ise ey karies, teemmulsiiz ate-
se git!

"Cah-i teng"den murad, dunya-yi siiflidir. "Azer", ates demektir. Ya'ni,
"Eger sana dar kapi mesabesinde olan bu diinya-yi siifliden kurtulmak lazim
ise ey birader, insan-i kamilin tertib ettigi riyazet ve miicahede ate§i iizerine
git! Acaba neticesi ne olur diye nig diisunme! Bu riyazet ve miicahede ate§i
ile oldiirdugiin hayat-i hayvaniyye yerine hayat-i ebediyye-i insaniyye kaim
olacagma hig subhe etme!"

J=^ ^J&* £* J?^ J<J\ Jfc ^ £* J uu b J*- £*

495. Diakk'm mekrini gor ve kendi mekrini birak! Gy kimse, onun mekrinden
mekkdrlarm mekri haciliir.

'jij?U\ "^- Mj, (Al-i tmran, 3/54) Ya'ni "Allah Teala mekredicilerin hayir-
hsidir" ayet-i kerimesi mucibince kullan hakkinda hayirli olan mekrini gor ve
kendinin sarapla alude olan mekrini birak! Ey mekre miitemayil olan kimse,
Hakk'in mekri muvacehesinde butiin mekredicilerin mekri hacildir ve mag-
lubdur.

496. HJakiaki senin mekrin ( 3labbinin mekrinin fanisi oldu, $ok aab bir pusu
afarsin.

"Kemin", pusu ve av mahalli ma'nastnadir. Ya'ni, ey mekredici kimse, se-
nin mekrin Hak Teala hazretlerinin mekrinde rani oldugu vakit sen kendine
50k acib bir av mahalli acarsin.

497. j\,i pusuniin keminesi beka olur. Gbede kadar uruc ve irtikadadir.

™^>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, oyle bir av mahalli agarsm ki, o av mahallinin fakiri ve asagisi beka
ya'ni hayat-i ebed! olur,- ve vucud-i Hak'la baki olursun, o beka ebede kadar
uruc ve terakkidedir. Zira sen vucud-i Hak'la baki oldukca tecelliyat-i bi-ni-
haye-i Hak ile beraber olursun ki, bunun zevki yazmak ve soylemek ile an-
lasriabilir bir §ey degildir.

l»-ij»- *£" c~~J illif* <js*s*- \j ^il c?Jj j»-i^>- fcP *^" ^ ^ J*

^J-i-jy>- j ( j>- jjii Xii[> »Xtl JJ~« j\ *-i^ *i jSv« !j\JijJ>- -Vi*-J

Onun beyamndadir ki hicbir kotii goz, adem igin kendinin makbulii

olan gozii kadar muhlik degildir. Meger ki nur-i Hak ile onun gozii

miibeddel olmus. ola ve onun kendiligi kendiliksiz olmus. ola.

Nitekim "Benim ile i§itir ve benim ile goriir" buyrulmustar

"Qesm-i bed", nazan degen gozdiir ki insani helak eder. Nitekim hadis-i §e-
rifde jjjii J-4-i j jj>\ jjj.^1 j^a; j^\ oi ya'ni "Kotii goz insani kabre ve deveyi
kazana koyar" buyrulmustur. Ve yine bir hadis-i §erifde de * UiJi j~~i j^ ois" y
,>Ji «*~J ya'ni "Kaza-yi ilahiyi gecen bir §ey olsa idi, kotu goz geger idi" buy-
rulur. Ya'ni kotu goz adam igin muhlik ve miiessirdir. Fakat onun kendisini
begenerek kendisine nazar etmesi ba§kalannin kotii gozlerinden daha muh-
lik ve miiessirdir; ve her bir adamda boyle bir nazar vardir. Ancak Hak Teala
hazretlerinin nuruyla onun hodbin olan nazan degi§en kimseler mustesnadir.
Onlann nazarlan kendilerine zahir olan Hak'tir; ve onlar kendiliklerinden
kurtulmus. ve kendiliksiz olmuslardir. Nitekim hadis-i kudside *J c^ c~»-i iji
jJi . . . ulJj ^ j Uw Ya'ni "Ben bir kulumu sevdigim vakit onun sem'i ve
basan ve lisani ilh... ben olurum" buyrulmu§tur.

498. Sen iavus kana&mi gorme ve ayagini gor, ia hi kotii goz sana pusu ap-
maya!

AHMED AVNl KONUK

Ma'lumdur ki, tavus kusunun kanatlan gayet suslu ve parlaktir, fakat
ayaklan girkindir. Bu beyt-i §erifde insamn nefsinde olan zahiri hiinerler ve
ma'rifetler tavusun kanadina ve batimnda olan kotii sifatlar tavusun girkin
olan ayagina tesbih buyrulmustar. Ya'ni, "Ey kimse, tavusun kanadi gibi
parlak gorimen zahiri hiinerlerine bakip magrur olma! Bu hayat-i dunyeviy-
yede seni yiiriiten ruh-i hayvani ayaginm ve nefsani sifatlannin girkinligine
bak, ta ki senin kendi kotu nazann sana kar§i dusmanhk pususu kurup seni
helak etmesin!"

499. JLira kotu fl'ozlerien dag kayar. OCur' an dan n ^fiuzlikune"yi oku, hit

Bu beyt-i serifde sure-i Nun'da vaki' u '^jUX 'JijQ \}'js 'J& '>&. oij
o J ^'Jio J j J i'j/'JLJii J Ll (Kalem, 68/51) ya'ni'"Ve'kufredenler Kuf'an'i diri-
ledikleri vakit az kaldi'ki kotu gdzleriyle seni kaydirsinlar; ve onlar [o] mu-
hakkak delidir, derler" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Bu ayet-i kerime-
nin sebeb-i nuzulii hakkinda mixfessirler derler ki: Benl-Esed kabilesinde na-
zarlan miiessir olan adamlar var idi. lstedikleri vakit bir kimseye nazar deg-
dirip helak ederlerdi. Kiiffar Peygamber (a.s.)a onlardan birisini bulup getir-
diler. kimse de Resul-i Ekrem Efendimiz'e kotii gozle nazar etti. Bu te'sir
ile Server-i alem Efendimiz'in mubarek ayaklan kaydi, az kaldi yere dii§ecek
idiler. Bir sebeb-i zahiri olmaksizin bu kaymanin neden ileri geldigini du§iin-
diiler. Bu ayet-i kerime nazil oldu.

Ba'zi maddi dusunenler nazar degmesinin hurafattan ibaret oldugunu id-
dia ederler. Fakat dusiinmezler ki, bugiin §arkta ve garbda "manyetizma"
dedikleri bir hal vardir ki, birisi diger birinin gozlerine bakarak onu uyutur,-
ve bu uyku esnasinda naimden garib ve acib ahval zuhur eder. Biz bu ah-
vali gozlerimiz ile muteaddid def alar mii§ahede ettik. Igte bu hal ile sabit
olur ki, insamn nazannda bir te'sir-i acib ve garib vardir. Nazar degmek da-
hi bu te'sir-i acibin bir nev'idir. Bunu inkar etmek meydanda olan manye-
tizma hadisesini inkar etmek demek olur. Iste sebeb-i maddisi mechul olan
bu ma'nevi te'siri yine ma'nevi bir vasita olan bu ayet-i kerimenin tilavetiy-
le def ederler.

Fakir zannederim ki, ba'zi kimseler tarafindan cocuklann baslanna salkim
sagak astiklan nazar takimlan boyle nazan miiessir olan kimselerin ilk kotii
nazarlan bu girkin nazar takimina miin'atif olup gocuga te'siri olamamak mii-
lahazasina mustenid olsa gerektir.

MESNEVt-t §ERlF SERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

jK* J^li* 0, J d ^" J 3 J* J 1 ***>* "^ d S? - U ^ 1

500. ^Dag a&i olan S^hmei. camursuz yagmursuz yol ortasinda nazardan

[ 50 °] 11
kaydi.

Ya'ni, cism-i miibareki dag gibi metin olan Ahmed (s.a.v.) Efendimiz ga-
mur ve yagmur olmadigi ve baska bir sebeb-i zahiri de bulunmadigi halde
yuriirken yol ortasinda kotii nazardan kaydi ve az kaldi diisecek idi.

C~~ & cJls- y\ *£ f jl-UJ ,y C — -*- j J>j>) uS -^J* S-*** J*

501. n<r Bu kayma neleniir? lien hu halin ho§ oliugunu zannetmem!" diye ia-
accubde kaldi.

Ya'ni, Resul-i Ekrem ..Efendimiz kendi kendilerine diisuniip.buyurdular ki:
"Acaba, bu sebebsiz olarak kayma nedendir? Ben bunun ma'nasiz ve bos ol-
dugunu zannetmem!"

ijj ji CjX^j JU |»-^*- j tils' ijS" olSl j C~il J^L; Ij

502. O^ihayet ayet geldi ve "0 sana cenkk kotii gozden eristi" diye agah etti.

Nihayet yukanda zikrolunan nazar ayeti nazil oldu; ve bu ayet-i kerime
"Bu kayma sana kiiffar ile vaki' olan muhalefet ve nizada kotu gozden eris-
ti" diye haber verdi.

503. Sger senden haskasi olaydi, derhal yok olurdu. Qesmin saydi ve ijnanin
suhresi oluriu.

"La-suden", yok olmak; "suhre", burada "zebun ve maglub" ma'nasi-
nadir. Ya'ni, "Ey resulum, bu kotii nazar senden ba§kasina vaki' olaydi
derhal yok olurdu, ve o kotii gozden avlanmi§ ve ifna ve ihlakin zebunu
ve maglubu olurdu. Senin cism-i §erifinin metanetine kar§i ancak bu kadar
cuz'i bir te'sir olabildi." Ba'zi nushalarda "gayr ez tii" yerine "gayr-i tii" va-
ki'dir.

504. J2akin etek $ekici olan henim ismetim geldi. Ue hu Id kaydm, o nisan i$in
idi.

csgpa

AHMED AV'Nl KONUK

"ismet", hifz ve men' etmek; "damen kesten", bir §eyden uzaklasftrmak-
tan kinayedir (Bahar-i Acem). Bu beyt-i §erifde ^-Ui j, d*~*~ «% (Maide,
5/67) ya'ni "Allah seni nasdan hifzeder" ayet-i kerimesine 'isaret buyrulur.
Ya'ni, "Benim seni kotii nazarlardan uzaklastaci olan hifzim geldi. Senin bu
nazardan boyle kayman o nazarlann alem-i keseratta mevcud olduguna bir
ni§an ve alamet olmak igin idi."

505. 'Hir tbret tut, o daga nazar et! 6y soman gfiviinden asafii olan kimse,, ken-
Hi yapraijini arz etme!

Bu beyt-i §erif Hz. Pir lisanindandir. "Ey salik, dag gibi mean olan Re-
sul-i Ekrem hazretlerinin viicud-i saadetlerine bak da ibret al! Senin vticu-
dun bir saman gopii gibi gayet metanetsiz ve dayaniksizdir. Binaenaleyh
ben boyle nazarlara tahammul edebilirim deyip de bir yaprak mesabesinde
olan kendinin kendiligini meydana koyma! Zira hafif bir riizgara bile ta-
hammul edemezsin."

'(^jC-Jl. jijiijj ij>T oiJJi lisC of, ayet-i kerimesinin tefsiri

506. l)(i ZResulallah, o meclisden kimseler varcLu ki, ahhabalar iizerine kotii
gb'zden vururlar.

"Nadi", halkin mesveret igin toplandiklan mahalle ve meclis ma'nasina
olup cem'i "nevadt" gelir. "Kerges", akbaba dedikleri biiyiik ku§. Cenab-i Pir
bu ayet-i kerimeyi tefsiren lisan-i Hak'la hitab edip buyururlar ki: Ya Resu-
lallah, kiiffann mesveret igin toplandigi mahal ve meclisde oyle kimseler var-
dir ki, havada ugan akbaba ku§u iizerine kotii goz tarafindan darbeler vurur-
lar." Ba'zi niishalarda "nadi" yerine "vadi" vaki'dir.

MESNEVi-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

507. Onlann nazanndan bagiran aslanin kelle-si yanlir. Diatta o aslan enin
eder.

kimselerin kotii nazanndan kiikreyip bagiran aslanin kellesi yanlir. Hat-
ta o aslan inlemeye ba§lar. "Gurin", "guriden ve gurriden" masdanndandir.
Feryad etmek ve yiiksek sada gikarmak demektir. "In" {J) edat-i nisbettir.
"Gurin", "yiiksek avazh" demek olur.

508. Oliim gibi deve iizerine goz birakir. Ondan sonra arkasina gviam gonderir.

"Himam", oliim ve sitma ma'nasinadir. Ya'ni, goziinde nazar degdirmek
hassasi olan kimse, bir deveye o kotii gozle oliim veya sitma gibi bir nazar bi-
rakir. Onun oleceginden emin oldugu igin arkadan da kolesini gdnderir de der.-

ji »\j _jl _k<L- \j jj*\ X** j>u jS-il l)I O jl jj> *£

509. DCi, "[jit, o devenin yagindan satin all" deveyi yolda sakut goriir.

"Sekat", diismek ve titremek; ve "sakt", doit ayakli hayvamn olmesi de-
mektir. tkinci misra'in vezni "sekat" okundugu takdirde dogru olduguna go
re "diismek" ma'nasinadir. Ya'ni, kotii nazar sahibi: "Git, o devenin yagin
dan satin al!" diye kolesini gonderince, o kole dahi efendisinin emrine tebe
an gider ve yolda deveyi dii§mii§ ve can ceki§ir bir halde goriir.

510. bir devenin bast kesilmis hi. o kosuda at ile beraberlik ederdi.

[510]

"Tek", kosma; "miri", bir kimse ile mertebede beraberlik etmek ve berabe
olmak demektir. Ya'ni, nazar degen deve yolda du§er ve sahibi de devenii
hayatindan iimidini kestigi igin onun ba§ini keser, arkadan gelen kole o de
venin marazdan ba§i kesilmis. bir halde oldugunu goriir ki, o deve bu nazai
yemezden evvel kosuda ve yansto at ile beraberlik ve miisabaka ederdi.

511. 2m a hasedden ve kotii gozden hie svbhesiz felek seyrini ve donusiinu fe

C £P> 3

AHMED AVNt KONUK

"Felek", gok ma'nasina geldigi gibi KSmutfun beyanina gore her §eyin
miistedar ve mu'zamina da denir. Denizin calkalanan dalgasi ve riizgann
tahrik ettigi buyuk su ve sahradaki kum tepesi ma'nalanna da gelir. Burada
"gok" ma'nasi miinasib goriinmez. 2ira kotii gozun ve hasedin ulviyatta
te'siri yoktur ve ecram-i semaviyyenin harekati bu sebeb ile tebeddul etmez.
Mesela ayin harekati hased ve kotii goz ile bozulmaz. Binaenaleyh "felek"ten
murad, alem-i sufliyi muhit olan §uunat ve ahval-i rauhtelife dalgalandir ki,
bunlar birtakim esbab-i zahiriyyedir. Mesela ruh-i hayvani bu alem-i suflinin
bir felegidir. "Kotii goz"iin kaza-yi ilahi ile bu felegin ahvalinden bir haline
te'siri olabilir; ve bir insan veya hayvan nazar ile olebilir. Nitekim yukanda-
ki beyitlerde beyan buyruldu. Ve keza riyaset ve hiikumet dahi bu alem-i siif-
linin bir felegidir; ve servet ve saman dahi bir felektir. Bunlann kendi halle-
rindeki seyri ve doniigu hie. §ubhesiz hasedden ve kotii gozden inkilab edebi-
lir. Riyaset esarete ve servet ve saman fakra miibeddel olur.

512. Su gizlidir ve Aolap asikarclir. jfakat Aonusie isin ash su olur.

Bu beyt-i §erifde esbab-i zahiriyye dolaba ve zahiri goz ile gorulmeyen ha-
sed ve kotii goz dahi bu dolabi dondiiren suya tesbth buyrulmustar. Ma'lum-
dur ki, kotii gozun menba'i sifat-i nefsaniyyeden olan haseddir; ve "hased"
lugatte bir kimsenin ni'metinin izalesini temenni etmek demektir. Bir kimse-
nin batimnda boyle bir temenni hasil olmadikca onun bir §eye fena goz ile na-
zar etmesi vaki' olmaz. Binaenaleyh hased ile su-i nazar gizlidir ve bunlann
cevirdigi esbab dolabi ise meydandadir. Ya'ni, "Su mesabesinde olan hased ve
fena nazar gizlidir ve dolap mesabesinde olan esbab a§ikardir. Fakat bu esbab
dolabim mu'tad olan devrinden tahvil eden hased ve fena nazardir."

513. ZKotii gozun ilaa iyi goz oliu. DCotii gozii tekmesi alhnda yok eler.

"lyi goz"den murad, insan-i kamilin nazandir. Ya'ni, kotii goziin men-
ba'i haseddir ve hased sifat-i nefsaniyyedendir. insan-i kamil ise latif olan
nazar-i miiessiri ile nefsin sifatlanm mahv ve izale eder. Ve bir kimseden
hased sifati zail oldugu vakit onda bu sifatin muktezasi olan kotii goz dahi
kalmaz. Binaenaleyh insan-i kamilin iyi nazan bu kotii nazan tekmesi al-
tinda yok etmis. olur.

MESNEVl-i §ERfF §ERHl / IX. CiLT • MESNEVl-5 •

£ — s*J J A* 6y*>** *>. ^T C— l*»-j jl j\ £~*\j £~^j J~-

514. Zkahmet ig,in sebk vardir, o rahmetiendir; kotii goz kahr ve la'netin mah-
suliidiir.

"Sebk" (j-.), lugatte birisinin ilerisine gecmek demektir. Ya'ni rahmet-i
ilahiyye igin her §eyin ilerisine gecmek vardir. Nitekim ayet-i kerimede J^ji
t'^i jr oL-j (A'raf, 7/156) ya'ni "Benim rahmetim her §eyi kaplami§tir"
buyrulur. Ve insan-i kamilin iyi gozii rahmet cinsinden veya canibindendir.
Kotii goz ise kahr-i ilahinin ve la'ciet-i Bari'nin mahsuliidiir. Binaenaleyh
<jr±* J* J^j cJl ^ y a ' ni "Benim rahmetim gazabimdan ileri gecmistir" ha-
dis-i kudsisi mucibince insan-i kamilin hiisn-i nazan, elbette nefsanilerin
su-i nazanni tekmesi altinda yok eder. Nitekim III. cildin 1 798 numarasina
mtisadif olan bir beyt-i §enfde soyle buyrulur:

tjdUJJ am- j OLi JuTU" uyj y. Ij Uj 1 ^jj 1 ^ ^0

"Hak Teala evliyayi ondan dolayi yeryiizune getirdi, ta ki alemlere rahmet
olsunlar."

Ve rahmet hakkinda bu beyt-i §erifin ewelinde ve onu ta'kib eden diger
beyitlerde izahat-i mufide vardir.

iy>- -U> j ^gj jA -Li Olj «j^»- ^j^> <-J\& J^»^> y. Jr^^j

515. Onun rahmeti onun nikmeii iizerine galib olur. Ondan iolayi her nebi
kendi zxddx iizerine galib oldu.

Ya'ni, Hakk'in rahmeti O'nun nikmeti ve kahn iizerine galib olur; ve iste
bu galebeden dolayidir ki alemlere rahmet olan her peygamber, kendinin zid-
di olan ve kahr-i ilahinin mazharlan bulunan munkirlere galib gelmistir; ve
peygamberlerin varis-i kamilleri bulunan evliya dahi her asirda kendi zidlan-
nagalibdir.

516. Jlira o rahmetin nettcesidir. Ue onun ztddi olan o kotii huylu kahnn ne-
iicesinden olur.

"Netice", dogurmak ma'nasma olan "netec" masdanndan miistaktir ve
"dogan yavru" ma'nasinadir. Zira o peygamber ve onun varisi olan insan-i
kamil rahmet-i ilahiyyenin neticesidir; ve onlann ziddi olan o kotii huylu

AHMED AVNl KONUK

ve sifat-i nefsaniyye sahibi olan kimse kahr-i ilahinin neticesinden olur.

Ma'lum olsun ki, rahmet iki nevi'dir. Birisi "rahmet-i rahmaniyye" ve di-
geri "rahmet-i rahimiyye"dir. ^ JT c-L-'j J^-'jj (A'raf, 7/156) ya'ni "Be-
nim rahmetim her §eyi ku§atmi§tir" ayet-i kerimesi mucibince rahmet-i rah-
maniyyeye nazaran her §ey merhumdur; ve bilcumle esjamn ketm-i adem-
den zuhuru rahmet-i rahmaniyye ile vaki' olmustar. Fakat rahmet-i rahimiy-
yeye nazaran her sey merhum degildir. Binaenaleyh enbiya ve evliya hem
rahmet-i rahmaniyyenin ve hem de rahmet-i rahimiyyenin neticesidir. Fakat
onlarin ziddi olan miinkirler, rahmet-i rahmaniyye ile merhum iseler de rah-
met-i rahimiyye ile merhum degildirler. Ve rahmet-i rahmaniyye kahr-i ilahi-
yi ve mkmet-i rabbaniyi dahi muhtttir. Zira viicud mahz-i rahmettir. Nitekim
ayet-i kerimede l^'fc c-L-j J^j) &\ 'J* *> L~J Ji* ju (A'raf, 7/1 56) ya'ni
"Ve benim azabim muhakkakdiledigime isabet ed'er ve benim rahmetim her
seyi kusatmistir" buyrulur. Zira kendisine azab isabet eden kimse dahi esya-
dan bir §eydir ve kendisine kahr-i ilahi isabet etmistir. Binaenaleyh bu rah-
met-i rahmaniyye ona da samildir.

c-^Upjl i_~^« j j[a Oj^i ^ey ii— >lJ »Uo ,y\ c— -It jJj Joj ,//•

517. ZKaztn hirst hir kathr, hu elli kathr. §ehvet hirst ytlan ve manstb ejder-
haAir.

Bu beyt-i serif yukanda 396 numarada gegen f JT,>> ^jb o>ri f.jJ
JS j f u ^ »jW xT beytine merbuttur. Ya'ni, vucud-i be§erde kazin timsali
olan diinya §ehveti ve arzulanmn hirsi bir kattir; ve tavus misali olan cah ve
riyaset hirsi ise elli kattir. Eger §ehvet-i diinya hirsi yilan misali ise cah ve
mansib bir ejderhadir ve yilanlann en buyugudtir.

518. ZKaztn hirsi hogaz ve fere sehvetindeniir. ZR-iyasetie yirmi kadar munie-
ri$iir.

Ya'ni, kazm hirsi yemek ve icmekten ve cima' etmek §ehvetinden ve ar-
zusundan miinbaisdir. Riyasette ise bu hirslar mevcud olmakla beraber ha-
sed ve kibir ve udib ve hodperestlik gibi birgok sifat-i nefsaniyye daha var-
dir. Binaenaleyh o tavusun hirsi kazin hirsindan yirmi derece daha fazladir.
Bu sebeble hadis-i §erifde *±* ^i «ut-i j ~<~>- Jiii ya'ni "Mai yilandir ve cah on-
dan daha ziyade zararhdir" buyrulmustur.

MESNEVl-i §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Jt\*> JiiL. \*£ cS ji» ~&> d>V-»W- ji Juj c~j»jI\ j\

519. Cahia uluhiyetten laf vurur. $irketin lama eiicisi nereAe muaf olur?

Cahda ve mansibda olan bir kimse uluhiyete mahsus olan sifatlan
benimser-, ve uluhiyete mahsus olan ma'nalar ise, kibir ve azamet ve ta-
sarrufda teferrud ve emrine muhalefet edenleri kahr ve emsali §eylerdir. Bi-
naenaleyh boyle bir kimse makam-i riyasette fiilen uluhiyetten dem vur-
mus, olur ve bu fikir ve ef'aliyle uluhiyetin sifatlannda ortak olmaga tama'
edici bulunur. Allah' in sifatlanna i§tirak etmek isteyen bir kimse ind-i ila-
hide muaf olur mu? Zira erbab-i riyaset, riyasette kendi cinsinin istirakini
muaf gormedigi halde Cenab-i Hak aciz kullanmn kendi sifat-i celilesine is-
tirakini muaf goriir mix? Nitekim hadis-i kudside tsj^ aJmJIj j\>j *i^£Ji
juv j cSjU AxUii u^i js-p ^ ya'ni "Kibriya benim ridam ve azamet §ianm-
dir. Kim ki benden onlan soyarsa onu hig gekinmem, nara idhal ederim"
buyrulur.

520. jAclemin zellesi hanndan ve cima'dan idi: ve Dhlisinki tekebhwden ve

[520] . , .,.

candan td-i.

"Zelle", yuriirken ayagi kaymak ve soylerken hata etmek ma'nasina-
dir. Adem (a.s.)m zellesi hakkinda I. cildin 1274 [numarah] beyt-i §erifin-
de izahat gegti. Ya'ni, Adem'in zellesi ehl-i tefsirin kavline gore bugday ye-
mekten ibaret olup bu da hirs-i sjkem yiizunden vaki' oldu. Fakat Hz.
Adem'in bugday yemesi cenab-i Havva'nin vasitasiyla oldu ki, bu da §eh-
vet sebebiyle Hz. Hawa'ya meyli yiiziinden idi. Binaenaleyh Adem'in zel-
lesinde biri hirs-i §ikem digeri hirs-i cima' olmak iizere iki nevi hirs muc-
temi* oldu. Fakat iblis'in muhalefeti tekebbiirden ve cah ve mansib hirsin-
dan vaki' oldu. ,

521. $ubhesiz o $ahuk istiflfar etti; ve o lain tovheden istihhar etti.

Ya'ni, Adem'in zellesi kann ve fere hirsindan oldugu igin o kadar kuv-
vetli olmadi. Fakat Iblis'in isyani tekebbiirden ve cahdan oldugu igin gok
kuvvetli oldu. Binaenaleyh Adem bu zayif olan hirsindan derhal riicu' edip

istigfar etti. ^uJi '^ *Jj£i C^-'Jj U 'jx jj of, ill* £Jk Cj '^ (A'raf, 7/23)

AHMED AVNt KONUK

ya'ni "Ey bizim Rabbimiz, nefislerimize zulmettik. Ve eger sen bizi magfi-
ret etmez ve rahmet eylemez isen biz elbette ziyan edicilerden oluruz" de-
di. Nitekim cenab-i pir efendimiz I. cildin 1514 numarah beytinde buyu-
rurlar:

["Adem "Biz nefsimize zulmettik" diye soyledi. bizim gibi Hakk'in fiilin-
den gafil olmadi"]. iblis ise o kuvvetli olan hirsindan gegemedi, istikbar etti
ve Hakk'a kar§i niza'a ciir'et etti. Nitekim Hz. Pir I. cildin 1513 numarah bey-
tinde sdyle buyururlar:

["§eytan "Senin beni azdirman hakki icin" diye soyledi. Algak §eytan
kendisinin fiilini gizledi"] Bu beyitlerin izahi ve ma'nalan oralarda gecti.

522. lio^az ve fere hirst dahi kotii damarliliktir. Jakat manstb degildir, o is-
kesieliktir.

Ya'ni, yemek ve icmek ve cima' etmek hirsi dahi sifat-i hayvaniyet olup
insanhga yakismayan kotii damarhhktir. Fakat bu hirs, mansib hirsi degildir.
Bu hirsda acz ve iskestelik vardir. Binaenaleyh bu hirsm sahibi hatasim ga-
buk idrak edip rucu' eder.

523. Gger o riyasetin kokunu ve dalim iekrar soylersem, diger hir kitab lazim
gelir.

Ya'ni, riyaset ve cah hirsinin ashm ve fer'ini tekrar tafsili ile soyleyecek
olsam, bu siirh-i §erif kifayet etmez, diger bir miistakil kitab olur.

524. Serkes at icin S^rab ona "seytan" ia'hir etti. CMer'ada kalan hir hayva-
na deflil!

Ya'ni, Arablar harun ve azgin ata kendi dillerince "seytan" ta'bir etti. Bu
ta'biri mer'ada sahibine muti' olarak otlayan hayvanlar hakkinda kullanma-

^m

MESNEVl-t SERiF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

di. Kamus'un beyamna gore "§etan", birinci babdan masdar olup "bir adamin
niyet ve maksadina muhalefet etmek" ma'nasinadir. "§eytan", bu masdar-
dan mu§tak olduguna gore "serkes" demek olur.

525. <$eytanet liigaiie gerdenke§lik oliu. IZu sifat lugatin musiehakki olAii.

Cenab-i Pir efendimiz §eytani "§etan" masdanndan mtistak i'tibar buyur-
mustur. Bu surette ma' nasi gerdenkeslik, serkeslik ve inatcdik olur. Bu sifat
ise htizur-i Hak'dan kovulmanin mustehakki oldu. Ba'zilan §eytam "bu'd"
ma'nasina olan "sutun"dan almislardir. Bu surette nun'u asli olup (ju«») vez-
ninde olur. Ba'zilan da "seyt" (Ja-t) maddesinden almislardir, "ihtirak"
ma'nasinadir. Iblis kuwe-i nariyyeden mahluk oldugundan bu maddeden al-
malanmn sebebi budur. Bu surette nun'u zaid olur. Maahaza seytan mutlaka
azgin ve temerrud sahibine denir (Kamug).

526. Sofranm etrafina yiiz yiyici sigar; iki riyaset isteyici cihana siymaz.

Ya'ni, yeme ve igme hirsimn kuwetli olmadigimn alameti budur ki, yiiz
yiyici bir sofranin etrafina toplamp bila-niza' yemek yerler. Fakat hirs-i riya-
set o kadar kuwetlidir ki, iki riyaset isteyici kimse diinyaya sigmazlar ve der-
hal aralannda niza' ve mukatele zuhur eder.

527. isiemez ki, hu toprak iizerinde ola! Diattd paiisah istirakten dolayi ha-
hasini oliuriir.

Ya'ni, riyaset isteyen kimse kendi raklbinin toprak iizerinde oldugunu
ya'ni yasadigi[m] ve toprak iizerinde gezdigini istemez. Belki olmesini ve
toprak altina girmesini ister. Hatta bir padisah padisahligim elinden almak is-
teyen babasim bile oldiiriir ve asla hayatta kaldigini istemez. Binaenaleyh
hirs-i riyaset ve cah ekl ve surb hirsindan daha siddetlidir.

»jj j yr C_£JU s£ l _ r ^_p L aJ 3 * (♦*** "-^ *£" lT^"^ ^

528. Onu isitmissin&ir ki, "el-melife.fi aktmiin" iur . iIMiilk isieyici korkudan
karabeti keser.

™ga

AHMED AVNt KONUK

"Melk" ve "miilk" ve "milk", bir §eye istiklal vechi iizere, zabtetmege
kadir olarak zafer bulup dest-i istllasi altina almak demektir. Bu ma'nadan
dolayi "melik", padisah demektir; ve "akim", kisir demektir. "El-melikii aki-
miin", "sahib-i miilk kisirdir" ta'biri Arablar arasinda bir darb-i meseldir.
Ya'ni, "Sen "Melik kisirdir" ma'nasinda olan bir darb-i meseli isftmissindir.
Bu darb-i meselin sebeb-i iradi budur ki, miilk isteyici kimse riyasette kendi-
sine istirak edecegi korkusuyla karabeti keser ve kendi kariblerinin ve taal-
lukatimn hayatina du§man olur."

529. Zira o kisuAir ve onun i$in evlai yoktur. 3lte$ yibi onun kimseye itiisa-
li yoktur.

Zira o melik ve padisah kisirdir ve onun evladi yoktur. Qunkii saltanata
istirak edecegi korkusuyla evladini olduriir. Nitekim tarih kitaplan bunun bir-
gok nezairinden bahseder. Ates. gibi, o miilk sahibinin kimseye ittisali yoktur.
Zira riyaseti kendi nefsine miinhasir kilmak ister.

sjy-^ L> ^r- $?? -^ ^y? ^j- 5 j. i Jr~ J - j 1 ^ ** j*

530. her neyi hulursa yakar, yiriar, hi^bir sey hulmazsa kendisini yer.

melik ofkelendigi vakit her neyi bulursa yakar, yirtar; ve eger yakacak
ve yirtacak bir §ey bulamazsa ofekesinden kendi kendini yer. Nitekim ates.
kendisine mukarin olanlan yakar. Eger yakacak bir §ey bulmazsa kendi ken-
dine yanip kiil olur.

j\ jUi-. Ji jl y? p? f>-j jl d\Xii jl y sjlj yi> gj*

531. Sen hi$ ol, onun Aisinden kuriul! Onun ors kafbinien az merhamet is-
iel

"Ors", demircilerin iizerine demir koyup dovdiikleri, demirden ma'mul tez-
gahdir. Ya'ni, "Ey kimse, riyaset ve can dedikleri diinya belasinm di§inden
ve seni lsirmasmdan kurtulmak igin "hig" ol; ve nefsine yokluk ve krymetsiz-
lik hissini telkin et! Zira riyasetin demir ors gibi kati olan batinindan ve
ma'nasmdan az merhamet iste!" {y*- ^ ^j) "Az merhamet iste!" ta'birinde
riyasetin ender olarak bir faidesi olduguna i§aret buyrulur. Bu faide atideki
kissa ile tavazzuh eder.

MESNEVl-i §ERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ubeydullah Ahrar (k.s.) hazretleri Risale-i Validiyye'letindt yazmi§lardir
ki: Sulehadan bir kimse zabita me'murlugu mansibim haiz idi. Ara sira Hizir
(a.s.) ile de mulakati vaki* olur idi. Bir gun kendi kendine dedi ki: "Hizir
(a.s.)in sohbetiyle mu§erref oluyorum. Bu raansib ve me'muriyet benim iba-
detime sekte veriyor. Isti'fa edip bir ko§eye cekileyim de o hazretin sohbetin-
den daha ziyade istifade edeyim!" Bu niyetle isti'fa edip munzeviyen taat ve
ibadat ile me§gul oldu. Fakat cenab-i Hizir bundan sonra hig zuhur etmedi.
kimsenin hatin pek mu§ewes. oldu. Bir gun ansizin cenab-i Hizir zahir oldu.
zat dedi ki: "Ben seninle daha ziyade sohbet etmek arzusuyla mansibim-
dan isti'fa ettim. Beni sohbetinizden bircok zamandan beri mahrum ettiniz".
Cenab-i Hizir ona cevaben buyurdu ki: "Benim seninle sohbetim senin ibadat
ve taatin igin degil idi. Zira hazine-i ilahiyyede pek cok kullann ibadat ve ta-
ati meknuzdur. Benim sana meylim mansibindaki ve me'muriyetindeki
husn-i hizmetin igin idi. Bircok muslumanlan zulumden vikaye eder, onlara
zahir olur idin. Kullann boyle hizmetleri pek az vaki' olur. Sen o hizmeti terk
ettin. Biz de seni terk ettik." Bunun iizerine o kimse derhal eskijne'muriye-
tine ve mansibina riicu' eder.

tste riyasetin ma'nasinda ve batimnda boyle rahmet dahi vardir. Fakat
gayet az ve nadirdir. Cenab-i Fir efendimiz ikinci misra'da bu ma'naya isaret
buyurmusjardir.

532. VokiSki hi$ oliun, orsien korkmal Dicr sahah fakr-i mutlaktan ders al!

"Vaktaki hie oldun ve nefsine kiymetsizlik duygusunu mal ettin, artik ri-
yasetin demir gibi kati ve merhametsiz olan ma'nasmdan korkma! Her sa-
bah fakr-i mutlakdan ders al." "Fakr-i mutlak", zattan ve sifattan ve ef al-
den hicbir seyi kendinin miilku addetmemektir. Zira hakiki olan varhgin ve
viicudun her bir mertebesindeki suunat haktir. Evham sahibi olan gafiller
onlan kendi neflslerine izafe ederler. Her sabah boyle fakr-i mutlaktan ders
alan kimsenin nihayet vehmi zail olur ve nazannda ne kendi kahr ne de e§-
ya. *a\ tf* jLii\ f iii ["Fakr tamam olunca, iste Mlah'tir"] dediklerinin
ma'nasim zevkan idrak eder.

533. TXlukiyef 2,ul-Cdal'in riddstdu. Dier kim giyersc ona vebal olur.

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, mansibda ve cahda kibir ve azamet vardir. Riyaset sahiblerinin pek
cogu mutekebbir ve miiteazzim olurlar. Kibir ve azamet ise uluhiyete mahsus
olan sifatlardir; ve uluhiyetin ridasi ve libasidir. "Vebal", liigatte siddet ve sik-
let ma'nasinadir. Binaenaleyh her kim Hakk'in bu sifatlanm benimser ve gi-
yerse bunlar o kimseye agir bir yiik olur ve onu ezer ve ta'zib eder. Nitekim
hadis-i kudside jUJi j **j u^. o>.i_, j ^jU ^ ^jiji Ui>J!j £<rbj ti^t ya'ni
"Kibriya benim ridam ve azamet izanmdir. Kim ki onlann birisini benden so-
yarsa onu nara atanm" buyrulur. "Rida" ve "izar" libasin birer nev'idirler.

jif Jjb iy>- Sp- g jl (^lj j»g U oTc— jl l)T jl j-Ij"

534. Toe onun layikidir ve kemer hizim laytkimiziir. Uay o kimseye ki ken-
ii ha&Hini tecavuz etti.

Kibriyahk ve azamet taci uluhiyete layiktir; ve acz ve meskenet kemeri ise
bizim abdiyetimizin beline baglanmaya layiktir. Vay o kimsenin haline ki
kendi kullugunun iktizasi olan aczi ve meskeneti bilmedi de haddini tecavuz
ederek uluhiyetin sifatlanm benimsedi ve kendisine izafe etti.

535. Senin o tavusluk kanadm senin fitnen&ir. J&ra sana istirak ve kuiblus-
luk lazim gelir.

"Tavusun kanadr'ndan murad, insanin nefsine tekebbiir ve taazzum
duygulanni veren her bir hal ve sandir. Mesela mansib ve cah erbab : i nef-
se kibir ve azamet verdigi gibi ilimler ve hunerler dahi ayni duyguyu tev-
lid eder; ve nefis kendisini nas arasinda mumtaz ve all goriir ve madunun-
daki kimselere nazar-i hakaretle bakar. Binaenaleyh bu mansib ve riyaset
ve ilim ve huner o nefis sahibinin fitnesi olur. "Fitne", imtihan ve tecriibe
ve mihnet ve siddet ma'nasinadir. "Kuddus", esma-i ilahiyyeden bir isim-
dir, "pak ve tahir ve maayibden muarra olan" demektir. Ya'ni, "Ey kimse,
mansib ve cah ve ilim ve huner senin imtihamndir. Hak Teala seni bu ve-
saitle imtihan buyurur ve senin mahiyetini bu imtihan ile sana kesif buyu-
rur. Vaktaki tavusun kanadi gibi parlak ve suslii goriinen bu haller sebe-
biyle kibir ve azamet ile zahir olursun, bu surette senin Hakk'in sifatlanna
i§tirakin ve kuddiisiyetin lazim gelir." Bilciimle ahvalde kahr-i ilahinin ze-
bunu ve maglubu olan bir aciz kulun kendi haddini bilmemesi kadar ha-
makat olmaz.

SpK^ MESNEVl-l §ERlF §ERHi / IX. CtLT ♦ MESNEVl-5 •

(?*

c~~^ OW <jj y* jjJ j c— jijp y, jl OW- j* .jSv- 1.1 xT^ c-if ^J^i cJuji

bir hakimin kissasidir ki, bir tavusu gordu ki, kendinin guzel

kanadim gagasiyla koparir idi ve atar idi; ve kendi vucudunu kel

ve clrkin yapar idi. Taacciibden dolayi tavusa sordu ki: "Sana esef

gelmiyor mu?" "Geliyor amma benim indimde can kanattan daha

azizdir ve bu benim canimin du§manidir!" dedi

536. liir tavas sahrada kendi kanaiim yoluyor idi. Hir hiiyuk haktm o tara-
fa gezmeye aiimi$ idi.

537. 1)edi: "6m tavus, hoyle a'la kanaii esefsiz ni$in kokiinden kopariyorsun?

*cK> J^ J*P*J <j? J j^Ji^ *»<S £«• ^ *J*

538. " Diahuki senin gonlun nasd nza veriyor? Diatta hu htdleleri kopanyor-
sun ve oral famura ahyorsun?

"Hulle", lugatte kiymetli libas ma'nasina olup "hulel", onun cem'idir. "Ve-
nal", yivisik camur demektir.

539. "Senin her kanadini aixMden ve makhullukien dolayi hafizlar mushafm
arasina koyarlar."

"Tayy", diirmek demektir. "Tayy-i mushaf", Kur'an-i Kerim sahifelerinin
bukumu demek olur. Ya'ni, "Senin guzel kanatlanm aziz ve makbul addedip
hafizlar kelam-i kadimin sahifelerinin bukiimune koyarlar."

AHMED AVNi KONUK

•^ \j* ^j* ^ y" j, j' >uo_^ ti'j* dkj£ jM

540. "jfaideli hevdnin tahriki icin senin kanadindan yelpaze yavarlar."

[540]

541. nr Bu ne ?iifiursu2lufe uefnej korkusuzluktur? Sen hilmez misin onun nak-
ka§i kimdir?"

542. ^fi/iuJ hiliyorsun ve hir naz ediyorsun, hasden hir hrazi kal' ediyorsun.

"Tiraz", liigatte kaytan ve sirma gibi §eyler ile elbiselere dikilen siisler ve
zmetler ma'nasinadir. Turkce'de muharref olarak "tirtz" derler. "Naz", §ive
ve istigna demektir. Ya'ni hakim tavusa diyor ki: "Senin bu viicudunu nak§
ve tasvir eden Halik'tir, nicin onun bu lutfuna kar§i §iikretmiyorsun ve kiif-
ran-i ni'raetten korkmuyorsun? Sen bunlan bilmiyor musun? Yahud biliyor-
sun ve fakat Halik'ina kar§i naz ve istigna gosteriyorsun. Kasden bu viicu-
dundaki miizeyyenati kopanyorsun." Nitekim Sebe' §ehri halkimn yaptigi
gibi niam-i ilahiyyeden kendini miistagni addediyorsun. Ehl-i Sebe'in bu
kissasi III. cidin 285 numarah beytinden i'tibaren zikrolunmu§;tur.

»Li ~Zs~ j\ \j tJjj y> jl&I ohf dT h£ *£ Ijlj L~i (j\

543. Gy himse, ne kadar cok naz edici vah der hi, o gunah olur, hendeyi sahin
goziinden dusuriir.

"Besa"daki elif taacciib elifidir. "Naza"da elif failiyet icmdir. "Naziden"
masdannin emr-i hazmna lahik olmustur. Ya'ni, "Ey kimse, ne kadar gok naz
edici vardir ki, o naz gunah olur ve kulu sah-i hakiki olan Hakk'in nazar-i
inayetinden dusuriir."

544. OVaz etmek seherden daha nos gelir, fakat onu ax $igne ki yiiz haiar tuiar.

Ya'ni, "Naz ve istigna gostermek nefse §ekerden daha ho§ gelir. Fakat o
sekeri az cjgne ki, o naz ve istignamn gok tehlikesi vardir. Zira lutfun ziddi
kahirdir. Hakk'in lutfundan kendisini mustagni addeden kimseye onun ziddi
olan kahr-i ilahi teveccuh eder ve bir abd-i aciz kahr-i ilahiye nasil mukave-
met edebilir?" Beyt-i §erifde "az gigne" ta'biriyle bir hakikate i§aret buyrulur.

^m

5 ^P S

MESNEVt-I §ERiF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

da budur ki, eger abdin nefsinde lutf-i Hakk'in mebzuliyetinden dolayi
bagy ve isyan ve azginhk zuhur ederse oyle bir abd hakkinda kahir daha ha-
yirhdir. Nitekim ^jtii j> >>J .jCj 'S*j)\ Cam '.kJ 'Jj (§ura, 42/27) ya'ni "Eger Al-
lah Teala nzki bast etse yefyuzunde elbette bag! olurlar idi." ayet-i kerime-
sinde bu ma'naya isaret buyrulur. Binaenaleyh boyle bir kul mahza nefsinin
lslahi igin lutuftan istigna eder ve bu niyet ile bu istigna ona hos gelir. Me-
nakib-i evliyada bunlann naziri vardir. Fakat boyle de olsa hos. gelen istigna-
yi cok yapmayip Hak Teala hazretlerine lutuf icjnde nefsinin islShini niyaz et-
mek, elbette nazlanmaktan evladir.

jLw „j d\l j jf J>j\i Jy jLoolj d\c~* M^.\

545. niyaz yolu vmin-abaaair . OJazlanmayi ierk ei ve o yola cLuziiV.

"!min", "amin" kelimesinin imale olunmusudur. "Abad", ma'mur olan
mahal demektir. "Imin-abad", emniyet ile ma'mur olan mahal demek olur.
Ya'ni, "Niyaz yolu emniyet ile ma'mur olan bir mahaldir ve onda asla tehli-
ke yoktur. Binaenaleyh her ne suret ve niyet ile olursa olsun nazlanmayi terk
et ve niyaz yoluna diiziil ve o yolda kat'-i mesafe et!"

JL_, xi, ^S dTj OT^^I jf-T JL j j, ij iSjJ >' ^ c£l

546. By kimse, ne cok naz getiricilik perr u ball vurdu. jAhirii'l-emr o kimse
iizerine agir yuk oldu.

"Vebal", liigatte "agir yuk" ma'nasinadir. Ya'ni, "Ey salik, ne kadar 50k
nazlanicihk tarik-i Hak saliklerinin kolunu kanadim kirdi ve nihayet onlann
iizerine lutfun ziddi olan kahr-i ilahi agir yuk oldu."

547. C/Vftzm quzelliai qerci bir dem seni yukseltir; onun muzmer olan korkusu
ve havfi seni eritir.

"Gerci naz ve istignamn giizelligi seni bir dem akran ve emsalin arasinda
yukseltir. Fakat onun altinda gizli olan kahr-i ilahinin tecellisi korkusu seni
eritir." Zira Hakk'in cemalinde celali gizli oldugu gibi celalinde de cemali giz-
lidir; ve tecelli-i lutfiyi tecelli-i kahri ta'kib eder. Alemin hey'et-i mecmuasi bu
tecelliyat-i mutekabile altinda zebundur; ve tecelli-i kahrinin §iddetine ta-
hammul giigtur.

Ppf 3 " AHMED AVNl KONUK

548. IBu nii/02 ^erpi 2ci/t/ e^er; sa^ri, hedr-i enver cjibi yapar.

Binaenaleyh niyaz ve acz ve iftikar yolunu ihtiyar et! Gergi bu niyaz seni
aciz ve zayif ve miskin yapar. Fakat senin batimm ayin on dordu gibi pek
nurlu bir hale getirir.

549. C/vladernhi oliiden diriyi di$anya feher, her him olu oldu ise o re$ed tuiar.

"Re§ed", hayir, rahmet ve hidayet ma'nalanna gelir. Ya'ni, "Naz ve istig-
na dirilik; ve niyaz ve acz oliiluk halidir. Mademki Hak Teala oliiden diriyi gi-
kanyor, her kim niyaz yoluna gidip oluluk hali olan acz ve iftikan ihtiyar
ederse, o kimse rahmet ve hidayete nail olur." Bu beyt-i §erifde sure-i Al-i 1m-
ran'da olan 'JJ\ ^ o!ji ^>j'j c^j'i '# 'JJ\ £>j, (Al-i imran, 3/27) ya'ni "Ya
Rab, sen oliiden diriyi ve diriden oliiyii gikanrsin"; ve keza sure-i Rum'da
olan j^Ji '^ c^Ji ^>Jj clJi 'j* *^Ji £>J (Rum, 30/19) ya'ni "Hak Teala olii-
den diriyi ve diriden oliiyu gikanr" ayet-i kerimelerine i§aret buyrulur.

550. unademhi diriden oliiyii pkanyor, did nefis oluluk iarafina ieveccuk eder.

Ya'ni, yukandaki mezkur olan ayet-i kerimeler miicibince Hak Teala ma-
demki diriden dahi oliiyii gikanyor, naz ve istigna ile diri olan nefis dahi olii-
luk, ya'ni niyaz ve acz tarafina tevecciih eder ve Cenab-i Hakk'a acz ve mes-
keneti arz eder; ve o vakit rahmet ve hidayete nail olur ve tecelli-i kahri al-
tinda zebun kalmaz.

■^ ^>Jj* 'V uO """"J *U**)t ^\ ^J~> \j j£ tiy

551. Olu ol, la hi diri Qikarta olan Samed hu oliiden hir diriyi difanya fletir-
sin!

"Samed", esma-i hiisnadandir. Ma'nasi her bir hallerinde mahlukatin
kaffesinin muhtag oldugu zat-i ecell ve a'la demektir. "Ey salik, olii ol, ta ki
^Ji g-jL (Riim, 39/19) ayet-i kerimesi miicibince "Oliiden diri gikanci" olan
Samed senin niyaz ve acz ve meskenet ile olii olan nefsinden bir diri gikar-
sin! Ya'ni diri olan ruhunun ahkamim sende zahir kilsin!

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. CiLT • MESNEVl-5 •

. M> gW J*. <J>/ JJ j^ g}^ y a-i iSy^ <J>

552. ^TCif olursan sen hahann ikracim floriirsun. Qece. olursan, guniiiziin Paci-
ni goriirsiin.

"Ilac", idhal etmek, girdirmek. Birinci misra'da sure-i Rum'da vaki' Ji>Jii
(vy 'JJ '^j'ui ^ Li/ aJJi cuU-j jiiT (Rum, 30/50) ya'ni "Allah'in rahmetinin
eserlerine nazar et! Kis' sebebiyle oldiikten sonra arzi nasil diriltir?" ayet-i ke-
limesine; ve ikinci misra'da dahi sure-i Fatir'da vaki' jifJi ^yj jQh ^ JJW ^y
jjui ^ (Fatir, 35/13) ya'ni "Allah Teala geceyi gunduze ve gu'nduzu geceye
idhal'eder" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Ya'ni, "Sen varlik ve enaniyet
sermayesi olan zahiri hiinerlerine ve zekavetlerine ve mahna ve mansibina
magrur olmayip da, ki§ mevsiminde baglann ve bahgelerin ggeklerini ve yap-
raklanm ve meyvelerini ihfa ettikleri gibi, ihfa edersen ve kis. gibi olursan,
rahmet-illahiyye asan olan sifat-i ruhiyyenin ihracim goriirsiin; ve gece gibi
hal-i siikun icjnde bulunursan, giinduz gibi olan ruhunun, nefs-i muzlimin
iizerine idhalini goriirsiin.

553. OCanaii Ito-parma, o kanaAi ki yama habul etmez. Cy auzA yiizlii, azaaan
yiizHnii tumalamal

"Aza", musibete sabretmek ve siddet ve sikinti senesi ma'nalannadir.
Ya'ni, "Ey siiluk ile kalbi musaffa olan salik, esha-i siilukte sana vaki' olan
tecelliyat-i latifeyi bana enaniyet ve varlik veriyor miitalaasiyla kalben red-
detme! Bu hal tavusun kanadim koparmasi kabilindendir; ve Halik'ina kar§i
naz ve istigna olur. kanadi koparma, zira kahr-i ilahi gelir ve kopardigin
kanatlar yama kabul etmez, ya'ni riicu' ile yerine gelmez. Ey kalbinin yiizii
guzel olan salik, o yiizii musibete sabir cihetinden olan birtakim efkar ile tir-
malama!"

Bu beyt-i §erifin ma'na-yi latifi bir menkibe ile daha iyi anlagilir. NefeM-
tu'1-Uns'de mezkurdur ki: Ebu'1-Hayr Tinati (k.s.) hazretleri esna-i sulukiin-
de Cenab-i Hakk'a kar§i ahd edip demi§ ki: "Ya Rab, bundan sonra elimi arz-
dan nesv ii nema bulan §eylere uzatmayayim ve yerden biten §eylerden ye-
miyeyim! Ancak bana fazhndan gonderdigin seyler ile gidalanayim". On iki
gun gegti, elime bir yiyecek gecmedi. Ondan sonra kuvvetsiz kaldim. Nama-
zin sunnetlerini ve nafilelerini kilamadim. On iki gun daha farzi kildim. Son-

^^

5 £P?

AHMED AVNt KONUK

ra ayakta duramadim. Farzlan on iki gun oturdugum yerde kildim. Ondan
sonra oturmaktan dahi aciz kaldim. Baktim ki farzlan dahi eda edemeyece-
gim, Cenab-i Hakk'a niyaz ettim. Onumde iki ekmek zahir oldu. iki ekmek
bana geceden geceye gelirdi. Ondan sonra bana gaza igin hudud-i memleket
tarafma gitmeme i§aret olundu. Oraya gittim, bir cuma gunii mescide girdim.
Bir kimse Zekeriyya (a.s.)m kissasini soyliiyor ve onun agaca girdigini ve
kafirlerin onu testere ile bictiklerini ve onun bu belaya sabrettigini beyan edi-
yor idi. Icjmden dedim ki: "ilahi, cenab-i Zekeriyya pek sabirli bir zat imi§,
eger beni de mubtela edersen, ben de sabrederim." Oradan Antakya'ya git-
tim, dostlanm bana silah verdiler. Silahlan alip hudud boyuna gittim. Dug-
mandan korkup siperde durmadim.Gunduzun di§anda bir ormanda olurdum
ve gece deniz kenanna giderdim ve orada sabaha kadar namaz kilardim. Bir
gun sabah vakti o ormanda goziime bir agac, tesadiif etti. Yemisteri kizarmis.
ve ba'zilan da ye§il idi ve iizerine gig du§mu§ parlar idi. Bana latif goriindu
ve ahdimi unuttum, elimi agaca uzattim, topladim. Birkagini agzima koydum,
birkagi da elimde idi. Ahdim hatinma geldi, agzimdakileri tiikuriip attim. Ve
elimdekileri de etrafa sagtim. "Mihnet ve bela vakti geldi!" diye bir tarafta
oturup bekledim. Elimi ba§ima koyup du§iiniirken bir boliik ath ve piyadeler
etrafimi ku§attilar. Beni alip deniz kenanna getirdiler. Gordum ki oramn emi-
ri at iizerinde duruyor. Oraya elleri bagh birtakim adamlan da getirmi§ler.
Emirin huzuruna getirildigim zaman bana, "Sen kimsin?" diye sordu. "Al-
lah'in kullanndan bir kulum!" dedim. elleri bagh olanlara "Bunu tamyor
musunuz?" diye beni sordu. Onlar da: "Hayir, bilmiyoruz!" diye cevab verdi-
ler. Meger bunlar kutta'-i tarik imi§ler. Bir giin evvel yolculan soymu§lar
imi§. Emir dedi ki: "Bu sizin reisinizdir, kendinizi feda edip bunu ele vermi-
yorsunuz". Ba'dehu emredip hirsizlann birer ellerini ve ayaklanm kestiler.
Nobet bana geldi, o zat "Uzat elini!" dediler, uzattim, kestiler. Ayagim da uzat
dediler, ayagimi da uzattim ve yuzumii goge tutup: "ilahi, elim gunah yap-
mi§tir, ayagimin ne giinahi vardir, dedim?" Ansizin onlann iginden bir ath
derhal kendini yere atti ve dedi: "Yahu! Ne yapiyorsunuz? Bu adam filan sa-
lih adamdir, Ebu'1-Hayr Tinati'dir. Goklerin iizerimize yikilmasim mi istiyor-
sunuz?" Emir kesilen elimi yerden kaldinp optii ve beni kucaklayip agladi.
Bana: "Helal et!" dedi. Cevaben ben dedim ki: "Ben sana ibtidadan helal et-
tim, bu bir gunah istemis. el idi, kestiler". Ondan sonra agladim ve dedim:
"Bundan daha biiyiik ne musibet olur? Hem elim kesildi hem de iki ekmegim
°limden gitti!"

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

i§te goriiliiyor ki ehl-i siilukiin boyle yama kabul etmeyen naz ve istigna-
dan tevakki etmesi lazimdir. tmdi bu ebyat-i §erifede "tavus kanadi"ndan
murad, hem niam-i maddiyye ve hem de niam-i ma'neviyye olmus, olur.

554. Oyle bir yiizii ki kusluk vaktinin Q&nesi gibidir; oyle yiizii tirmalamak ha-
taau.

Oyle parlak ve musaffa olan kalbinin yiiziimi naz ve istigna ve kahr-i ila-
hfye mukavemet fikriyle tirmalamak hatadir. Salike lazim olan emr-i ilahiye
mutabaat ve nehy-i ilahiden ictinab ve nefsinin arzulanna muhalefet ve el-
taf-i subhaniyyeye muterakkib olup her bir haline sukretmektir. Ve Halik'ina
karsi niyaz ve arz-i meskenet etmektir. Ve *> LJ au» V u iL; % bj (Bakara,
2/286) ya'ni "Ey bizim Rabbimiz, bize takatimiz olmayan §eyi yiikleme!" di-
ye yalvarmaktir. Binaenaleyh sabreder de me'cur olurum ve terakki ederim
diye kahr-i ilahiyi celbedecek fikirlerden salikin ictinab etmesi lazimdir. Nite-
kim Hz. Omer ibnii'l-Hattab (r.a.) hazretleri tarafindan rivayet buyrulan ha-
dis-i §erifde <-y^ u \ i i^i -^^-js ju; *u\ ou ^jji j j^ji j ^u ya'ni "Din-
de taammuktan sakinimz, zira Allah Teala onu kolay yapti. Binaenaleyh din-
den takatiniz olan §eyi ahzediniz!" buyrulur. tmdi din emrinde salikin taam-
muk-i fikr etmesi mahzurlu olunca diinya emrinde taammuk-i fikrin salik icjn
ne kadar muzir oldugu muhtac-i izah degildir.

555. Oyle yiiz iizerine hrnak yarasi kafirliktir. ,Zira aym yiizii onun firakin-
ia agladi.

Ya'ni, bir salikin kalb-i safimn yiizii iizerine fena fikir tirnaklannm yarasi
kafirliktir; ve naz ve istigna yiiziinden kufran-i ni'mettir. Zira kalb-i insan
zat-i Hakk'in bilciimle esma ve sifatiyla zuhuruna miisaid olan bir aynadir;
ve zahiri ayin yiizunde ise bu isti'dad yoktur. Binaenaleyh ay bu mertebe-i
insaniden aynlmis oldugundan dolayi agladi.

556. ^ahtd sen ken&i yiiziinii fl'ormiiyorsan inad diisiiniicii olan huyunu ierk et!

"Lecac", inad etmek; "lecac-endi§" vasf-i terkibldir, "inad dusunucu" de-
mek olur. Ya'ni, "Ey salik, yahud sen naz ve istigna etmiyorsun da kendi kal-

^^

AHMED AVNt KONUK

binin yiiziinu gormuyor ve onda boyle bir ayna olmak isti'dadi bulundugu-
nu idrak etmiyorsun. Sen kendi idrakin ve ictihadin dairesinde hareketten
vazgeg de sahib-i ir§ad olan kamillerin nasihatini kabul et ve inad dii§unucu
olan huyunu birak!"

OsJLj*- iyt>^» ^y^A LfJ j>i jl A.i i o j a* l j-^J J^S iL» j \ju& 4>Jl OLj ji

JL*Z j JJU ^b j£ JS\ as- f\ j£ JJu\j ^.y u;j~r ^JiJjj y.

Onun beyamndadir ki, safa ve nefs-i mutmainnenin sadeligi

fikirlerden mu§ewes. olur. Nitekim ayinenin yuzune bir §ey yazarsm,

yahud nak§edersin, egerci onu silsen leke ve noksanlik kahr

557. Cesedde nefs-i mutmainnenin yuzix fikir hrnaklannin yarasim peker.

Ma'lum olsun ki, insanin zahiri cesed ve batini kendi nefsidir; ve bu nef-
sin mertebeleri vardir. Birinci mertebesi nefs-i emmaredir. Bu nefis daima
kendi hazzina ve lezzetine muteveccihdir ve kendisini hicbir kayd lie mukay-
yed bilmez. Kibir, uciib, kin, hased, gazab, §ehvet ve buhl gibi bircok fena si-
fatlan ho§ goriir; ve bu sifatlann hukmimii icra ettigi vakit haz ve lezzet du-
yar ve bunlardan asla nedamet etmez.

tkincisi nefs-i levvamedir. Bu nefis kendisinde nefs-i emmare ahvalinden
bir hal zahir oldugu vakit pi§man olur ve kendisini levmeder.

Ugiincusii nefs-i mulhimedir. Bu nefis terbiye ile oldukga kesb-i safvet et-
mi§ ise de, zemmden ve medihten surur ve kabul-i halktan mahzuz olur. Bu-
nunla beraber onda muhabbet-i ilahiyye galibdir. Meratib ve makamat-i
ma'neviyye gibi huzuzat-i ruhaniyyeye mutemayildir.

Dorduncusu nefs-i mutmainnedir. Nefis ewelki ahvalden tecerriid edip saf
ve sade olmustar. Fakat ba'zi havatir ve inkann tehacumatina ma'ruzdur ki,
bu havatir ve inkar onun safvetini ve sadeligini bulandinr. Cenab-i Pir efen-
dimiz bu beyt-i §erifde o fikirleri tirnaklara tesbih buyurmu§tur. Bunlann defi
ve hal-i safvet ile kamilen Hakk'a teveccuh lazimdir. Nitekim ayet-i kerime-

MESNEVM §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

de %^y V>C ^j J\ i^-j 1 £uO ^i i*oi C (Fecr, 89/27-28) ya'ni "Ey nefs-i
mutmainne, raziye ve marziyye olarak Rabbine rucu' et!" buyrulur. Bu
ma'na I. cildin 576 numarah beyt-i §erifinde de gegti. beyt-i §erifde:

Ya'ni "ircii hitabim i§itmek igin dilsiz ve kulaksiz ve fikirsiz olunuz!" buy-
rulmus. idi.

0W- ijjj J*j<j" ji -Lil^^ Ob ^j jj ^\j s> £j£i

558. IXofii fikri zehir dolu tirnak bil! ^Taammuktan canin yuziinii tirmalar.

"Kotu fikif'den murad Hakk'a hicab olan maddi ve ma'nevi fikirlerdir ki,
bunlann her bin zehirli tirnak mesabesindedir. Salik bu fikirleri ta'mik ettik-
ge ruh-i safin yuziinii tirmalar ve onun saf olan yiiziinde zehirlenmis yaralar
agar.

559. IMiie-i i$kali a$mak i$in alhnli heli -pisliije aimi$tir.

Ya'ni, "Bu fikir sahibi olan kimse altindan ma'mul olan bir bel mesabesin-
deki akil ve idrakini necaset mesabesinde olan ma'nasiz bir flkre saplamishr;
ve mu§kil goriinen bir ukdeyi ve dugiimu agmak igin o fikri ta'mik eder ve
karistinr durur." Ma'lum olsun ki, bu ma'nasiz fikirler hem maddi ve hem de
ma'nevi olur. Maddi fikirler, mesela fakr u zaruret isabeti korkusuyla eldeki
servetin tezyidi esbabini diisunmek ve hayat-i uhreviyyeye faydasi olmayan
ulum-i zahiriyyeyi ta'mik etmek gibi tedbirat-i dunyeviyyeye mutealhk olan
efkardir; ve ma'nevi fikir, ahkam-i diniyyede ma'nasiz ta'mikattir. Mesela sa-
bah namazimn iki ve ogle namazinin dort ve ak§amin ug rek'at olmasindaki
sebeb nedir diye diisuniip ta'mik etmek bu ciimledendir. Nitekim cenab-i
§eyh-i Ekber hazretleri Tedbimt-i Mhiyye' nin mukaddimesinde soyle buyu-
rurlar: cJj\ ^L-ii j j±-\ j4 ^JL^jJ jl-b ^ ULij ^uii J\ >a ^J*- ^ JJjJi ^Jkj iiu.

jkj |»L* j <Jp aUI ( _jL s tf <il «.}U<«JI tj*yj ^/ j^'j id-* j *$\ j *Jp *^ <J~* *^' J.j-'j 'jJ •— ^

juji l. V j jJ-Ui u Ya'ni "Harigten taleb-i delilden sakin, maarice iftikar et ve
delili zatin igin zatindan taleb eyle! Hakk'i zatinda bulursun. Gdrmedin mi ki
Resulullah (s.a.v.) Efendimiz'in niibiiweti sabit oldugu ve niifus-i ukalada
(s.a.v.) Efendimiz'in nefsinin hevasindan degil, Allah Teala canibinden nu-

AHMED AVNl KONUK

tuk ettigi istikrar eyledigi vakit, nkk-i inkryad ve teslime dahil oldular. Ve on-
Iar iizerinde vazaif-i teklif mutasarnf oldu. Ve onlar delili nedir ve illeti nedir,
diye sual etmediler." ,JL- j Jfj <o*. *a\ ju* ^Ji iji&- ^i «,u*«Ji ^ ^~* j\ j-u* J*
dOi jSC ,j \j\ j u~ u a i« i( _ s i^^.j ( yu V( _ 5 i^i r )_, ^>li _, ^JiJi 01 *UJi u Ya'ni "Sa-
habeden asla sadir oldu mu, yahud Nebi (s.a.v.) hazretlerine ogle ve aksam
namazlanmn illeti nedir? [Nigin] ba'zisinda sirran ve ba'zisinda cehran oku-
nur? diye sorduklan isjtildi mi? Biz i§itmedik ve bu vaki' olmadi."

560. By muntehi, ukdeyi actlmis tut, bos kese uzerine siki bir duflumdur!

"Muntehi"den murad, ulum-i resmiyye derslerini okuyup bitirmi§ ve icazet
almi§ olan kimsedir. "Ey muntehi olan alim-i zahiri, ulum-i resmiyye mesaili-
nin ukdeleri ve dugiimleri agilmi§ farz et de kalbini bunlarla me§gul etme! Bu
ukdeler bos. kese uzerine baglanmi? olan siki dugumdiir ve kdr diigumdur."

561. ^Dugumleri armada sen ihiiyar oldun. r Diger birkac ukdeyi de acdmis tut!

Birtakim ulum-i zahiriyye mesailinin dugumlerini acmakta ve mu§killeri-
ni halletmekte dmrunii sarf edip artik ihtiyar oldun. Henuz halledilmemi?
olan bu nevi'den olan birkag ukdeyi ve mu§kili de agilmis, ve halledilmi§ farz
et!

562. IZir dugum ki, o hizim boflazimizm iizerinde sikidir. ISudur ki, hilesin ki
dent misin, yahud tali'li misin?

"DiigunTden murad, mechul olan mes'eledir. "Has"den murad, §aki ve
"nik-baht"dan murad, saiddir. Ya'ni, "Bizim bogazimizin iizerinde olup bizim
cemi-i ahvalimize hakim olan ve siki bir dugiim ve mes'ele-i meghule vardir.
da budur ki, ezelde senin ayn-i sabiten §ekaveti mi yoksa saadeti mi taleb
etti?" iste sence halledilip bilinecek mes'ele budur. Zira hatimen, fatihan iize-
rine olur.

563. Bger adam isen hu iskali hallet! Gfier adem nefesli isen bu nefesi hare et:

MESNEVt-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

Ya'ni, eger adem isen said misin yoksa §aki misin bu mu§kili hallet! Eger
adem nefesli isen nefesini ve sozlerini ulum-i zahiriyyenin hayat-i diinyeviy-
ye ile kaim olan bos ukdelerini ve mu§killerini hall igin sarfetme de insana
mahsus olan bu nefesi hayat-i uhreviyyene lazim olan uluma sarf et!

564. (5^'t/Sum ve arazm haddini hilmi$ tut 1 . DCendi haddini hil, hundan fare
olmazi

"Hadd", mantik ilmi istilahinda bir §eyin mahiyetine delalet eden sozdur
ki, efradim cami' ve agyarim mani' olan ta'rtfdir; ve "a'yan" kendi zatiyla
kaim olan §eydir ki, ona "cevahir" dahi derier; ve "araz" kendi zatiyla kaim
olmayip kiyami, bir cevherin vucuduna muhtag olan §eydir. Ya'ni, "Ey salik,
a'yamn, ya'ni cevherlerin ve arazin ta'rfflerini bilmek igin omriinu zayi' et-
me! BUnlan bilinmis. farz et, zira bunlan ogrenmek senin hayat-i ebediyyen
igin lazim bir §ey degildir. Esasen mantikta ve ilm-i kelamda bunlann ta'rif-
leri nakistir. Mesela cevheri, "kendi zatiyla kaim olan §eydir," diye ta'rif eder-
ler; ve arazi da, "kendi zatiyla kaim olmayip, kiyami bir cevherin vucuduna
muhtag olan §eye derier." Bu surette bir "cisim" cevher ve onun boyu ve eni
ve derinligi araz olur. Halbuki cismi, kendisinde tul ve arz ve umk olan §ey-
dir diyerek arazlar ile ta'rif ederler; ve bu arazlar bir yere toplandiklan vakit,
"cisim" te§kil ederler. §u halde "cevher" dedikleri cisim, arazlann hey'et-i
mecmuasi olur. Binaenaleyh cismin cevherligi nerede kahr? Boyle dipsiz
ma'lumat ile ugra§acagina kendi haddini ve ta'rifini bil ki, bunu bilmek senin
igin garesizdir ve zaruridir. Zira <o J>^ x& *~z Jij. j» ya'ni "Nefsini bilen
Rabbini bildi" buyrulmu§tur. Binaenaleyh eger kendi nefsinin haddini ve
ta'rifini bilirsen sana pek lazim olan Rabbini bilmek faidesi hasil olur.

565. Uaktaki kendi haddini hildin, hu hodden ha$! By toprak eleyici, nihayet
hadsize eri§irsin.

Vaktaki esbabina te§ebbiis edip kendi haddini ve nefsinin ta'rifini bildin,
artik bu a'yan ve arazin haddinden ve ta'rifinden kag! Zira bu a'yan ve araz
bu toprak kurenin miistemilatindandir; ve bunlann had ve ta'rifiyle me§gul
olmak topragi elemek kabilindendir. Bunlardan vazgeger ve kendi haddini bi-
lirsen had ve ta'rif] elfaza sifmayan Hakk'a erisirsin.

AHMED AVNI KONUK

566. Omiir mahmulde ve mevzu da gitti. IZasiretsiz omiir mesmuda gitti.

"Mahmul" ve "mevzu"', ilm-i mantik istilahatindandir. Mantikgilar bir
ciimledeki mahkumun-aleyhe "mevzu"', ve nahivciler "miibteda" derler. Ve
mahkumun-bihe mantikgilar "mahmul" ve nahivciler "haber" tesmiye eder-
ler. Mesela "Zeyd akildir" ciimlesinde "Zeyd", mevzu' ve miibteda ve "akil-
dir" mahmul ve haberdir. "Mesmu'"dan murad, mantik ulemasindan bir
mes'elede, filamn mezhebi budur ve filamn mezhebi de sudur diye vaki' olan
rivayat-i mesmua ve menkuledir. Ya'ni, "Ey alim-i zahiri, omriin ilm-i man-
tigin mahmulunde ve mevzu'unda gecti. Basiretsiz olarak omriin rivayat ve
menkulati isftmekle ve dinlemekle gecti."

567. ZH-er bir deM neticesiz ve esersiz hatd geldi, kendi neticene bak!

Ya'ni bu alem-i faninin ahkam ve ahvaline ait olan delaili-i mantikry-
yeden her biri bu alemin kendi gibi fani oldugundan neticesiz ve esersizdir
ve batil ve faidesizdir, sen kendi neticene bak! Nesin, said misin yoksa §a-
ki misin?

568. Sani-i azimi bir mevzu dan gayri ile gormedin. uKiyas-i iktirani uze-
re kani'sin.

ilm-i mantik istilahinda kiyas iki kisimdir. Birisi "iktirani" digeri "istis-
nai"dir. "Kiyas-i iktirani" odur ki, kendisinde neticenin aym veya aksi bilfiil
zikredilmis. olmaz. Mesela "Alem masnu'dur ve her bir masnu'un bir sanii
vardir, oyleyse alemin sani'i vardir" delili, bir kiyas-i iktiranidir. Ve "kiyas-i
istisnai"de neticenin aym veya aksi bilfiil mezkurdur. Mesela "Eger bir sani*
mevcud olursa, masnu' mevcud olur. Alem ise masnu'dur, oyleyse alemin
sani'i vardir". Delilin bu §eklinde "eger" edat-i istisnasi oldugu igin "kiyas-i
istisnai" demi§lerdir.

Imdi bu iki delilde dahi ulema-i zahir sani'in viicudunu, masnu'un vucu-
dunu gbrmeksizin bilemezler. Onlar miiessir olan Hakk'm varligim isbat igin
esere muhtagtirlar. Eger masnu'un viicudunu gormeseler boyle bir kiyas-i ik-
tirani tertib edip sani'in viicudunu isbat edemezlerdi. Binaenaleyh onlann na-

MESNEVl-t §ERtF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

zarlan evvel emirde e§yayadir, Hakk'a degildir. Ewela e§yayi goriirler, on-
dan sonra da Hakk'i goriirler.

569. Jelsefi, vesaiita delaMen ziyade eder. <Safi i&e, onun aksi uzeredir.

"FelsefT'den murad, ilm-i kelam ve ilm-i mantik erbabidir. Zira ulema-i
ehl-i siinnet felsefiyyati dorde taksim edip hesab, hendese ve mantik ve
ilm-i kelamdir demister; ve hesab ve hendeseyi mubah ve ilm-i kelam ile
mantigi mezmum ve haram bilmiglerdir. thyau'1-Ulum' da ve gir'a'da ve
Mi§katta boyle zikrolunur. §u halde muamelat-i diinyeviyyenin tanzimine
hadim olan riyaziyatin tahsili muvafiktir; ve ilm-i kelam ve mantik ile id-
rak-i hakaik miimkin olmadigi igin ulema-i islam onu bos. bir me§gale ad-
detmiglerdir. Nitekim Gul§en-i Raz §erhinde Lahici §6yle buyurur: "Hiikema
ve mutekelliminin i'tikadlan vech ile tarik-i istidlal ile idrak-i hakaik pek
gugtiir; ve zat ve sifat-i miitealiye-i ilahiyyenin ma'rifeti bu tarikla miimte-
ni'dir. Bizim birligimize vukaf emr-i tasawuri veya tasdiki ile bize hasil ol-
mayinca vech-i ekmel iizere o emri tahsil etmek isteriz. Bu surette zihin el-
bette matlubunu bulmak igin kendisinde mahzun ve mektum olan ma'la-
mat canibine miiteharrik olur; ve bir ma'lumdan diger ma'luma geger. Ve o
ma'lumata "mebadi" tesmiye olunmu§tur; Ve ondan sonra zihin o mebadi-
de diger bir hareket daha yapar ve o mebadiyi o matlub olan meghulu bil-
mege miieddi olacak terttb-i has ile miiretteb kilar; ve o tertib-i has matlu-
ba tevecciihu ve zihnin baglardan tecerrudiinu ve aklin ma'kulat tarafina
hiddet-i nazanm mustelzimdir. Bu cisimler ile beraber zatiyyat ve araziyat
arasini layiki vech ile tefrik etmek lazim gelir. Yoksa hakaik mahfi kalir. Ni-
hayetsiz zahmetten sonra ekseriya idrak-i hakaik-i e§ya avanz ve havass
sebebiyle miimkin olmaz; ve sifat-i tenzlhiyye ve selbiyye ile Hak Teala'nin
ma'rifeti tahsil olunamaz. Ve bu nevi' ilim, hayal ve vehmin §iikuk ve §u-
biihatindan hall olmaz; ve bu tarikdan hakayika tamamen lttila' miiteazzir-
dir; ve tahsil-i ma'rifet-i hakiki tasfiye ve tecliye-i kulub tarikinin gayn ile
hasil olmaz. Tasfiye ise masivallahin nefyine mevkafdur. Zira nuku§-i ag-
yar, zikir ve fikir ile goniil levhinden silinmedikce tevhid-i hakiki rakami
onun uzerine yazilmaz. Medlulii edille ve berahin ile isbattan ibaret olan is-
tidlal tariki, tarik-i tasavvu[fj hilafidir. Zira delil sahibinin nezdinde delil,
medlulii muzihdir. Halbuki arifin indinde delil, medluliin hicabidir. Binaena-

AHMED AVNt KONUK

leyh delili ne kadar cok ibraz ederlerse medlul o kadar mahfl kahr; ve haki-
katte kemal-i tevhid, gayriyetin nefyindedir. Qiinku -up oU^Ji ju j^yi\ JUT
ya'ni "Tevhidin kemali O'ndan sifatin nefyidir" denilmi§tir. Ve alimin delili
olan §ey arifin medluludur; ve mahcubun hicab-i didesi olan §ey, erbab-i
§iihud nezdinde cemal-i mahcubun ayinesidir."

imdi bu izahattan anla§ildigi iizere felsefi, ya'ni ilm-i mantik ve ilm-i ke-
lam ulemasi Hakk'm varhgmi isbat etmek hususunda kendisiyle Hak arasina
delillerden vasitalar koyup hicabini arttinr. Velakin erbab-i tasfiye ise bu ve-
saiti birakip kestf ve suhud tarikiyle giderler.

570. ^u, delilden ve hicabdan ka$ar. uWedlul i$in ha$mi yakasina aoturmustiir.

"Bu kalbi Hakk'm gaynndan saf olan safi delilden ve kiyasat-i mantikry-
yeden kacar. Delil ile isbat etmek istedikleri medlul ya'ni zat-i pak-i Hak igin
ba§im yakasina ceker ve O'nun tecellisi igin usulu dairesinde murakabede bu-
lunur." "Hicib", hicab kelimesinin imale olunmusudur. "Ser burden be-cib"
bilkulliye zat-i Hakk'a miiteveccih olup O'nun tecellisine murakib olmaktan
kinayedir. Zira delail-i akliyye mucib-i hicabdir. Medlule isal etmez. Qiinkii
delil-i akli, vucudda sani' masnu'un gayn olduguna hukmeder. Binaenaleyh
bu deliller Hak yolunun hicabidir.

571. Qerci duman onun icin alexin deliliiir. Itizim icin dumansiz o ateste ol-
mak hostur.

"Duman"dan murad, masnuat-i kesifedir. "Ates/'ten murad, Sani'-i Hakim
olan zat-i Hak'tir. Gercj duman atesm vucuduna delalet ettigi gibi bu masnu-
at-i kesife dahi Sani'-i Hakim olan Hak Teala hazretlerinin viiciid-i latifine
delildir. Fakat kesif olan duman saf olan atesm mu§ahedesine mani' bir hi-
cab oldugu gibi, bu masnuat-i kesife dahi zat-i Hakk'm cemal-i ba-kemaline
perde ve hicabdir. Binaenaleyh eserden miiessire intikaledenlerin imam de-
lile mustenid olan iman-i gaybdir. Bu iman, hukemamn ve ehl-i zahirin ve
avam-i mii'mininin imamdir. ^Ja ^y-ji 'cs-^ (Bakara, 2/3) "§unlar ki gaybe
iman ettiler" ayet-i kerimesi mucibinc'e av'am bu iman ile miikellefdir. Ehl-i
tasfiye ise <I)i 4j ^ °\J) (S& (Bakara, 2/115) ya'ni "Ne tarafa tevecciih eder-
seniz Allah'in vechi vaki'dir" ayet-i kerimesi mucibince iman-i lyani ile mii-

<^^>

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

kellefdir. Boyle olunca ehl-i tasfiye icin masnuat perdelerini kaldmp tecelli-i
zat ate§i iginde mahv-i viicud etmek hostur. Nitekim I. cildin 1 792 numarah
beyt-i serifinde bu ma'na soyle buyrulmus idi:

"Ya'ni her kim ki onun namazinin mihrabi ayn oldu, onun iman tarafina
gitmesini ayip bil."

Bu beyt hakkindaki izahat orada gegti. Cenab-i §eyh-i Ekber hazretlerinin
Fususu'l-Hikem'de "Aleme nazar etmeksizin Sani'e ilim mumkin degildir!"
buyurmalan ewelki ma'naya goredir.

572. Uiususiyle. hu aie§ ki kurh ve vila cihetindendir, hize dumandan daha ya-
kmdu.

Hususiyle bu zat-i lattf-i Hak oyle bir zat-i celiledir ki, yakinlik ve mu-
habbet cihetinden bize bu esya-yi kesifeden ve masnuat-i muhtelifeden da-
ha yakindir. Nitekim ayet-i keriraede j»JJ\ J^- 'j* *JJ v'J' oK> (Kaf, 50/16)
ya'ni "Biz ona sah damanndan daha yakiniz" buyrulur. Binaenaleyh zat-i
Hakk'i e§yadan bir sey ve masnuattan bir masnu' olan kendi vucudunun
haricinde aramak ve onu isbat igin birtakim deliller irad etmek yakinda olan
bir §eyi uzaklarda aramak gibi bir gaflet olur. insanm en biiyiik hicabi ken-
di viicud-i mevhumunu isbat etmektir. Kendi vticud-i vehmisinden kurtul-
dugu vakit nazannda Hakk'm viicudundan baska kalmaz. Nitekim III. cildin
4500 numarali beyt-i §erifinde §6yle buyrulmus. idi.

^ — ^J t/->* cr^ J 1 J>- ^>} c~^ij j-* aj ^ *i ._>>

"Kurb, ne yukan ne asagi gitmektir, kurb, varhk hapsinden kurtulmaktir".

Hiikema ve ulema-i zahir e§yanin viicudunu nefsu'l-emrde mevcud gor-
duklerinden kurb ve ihata-i zatiyi kabul edemezler. Qimku onlann i'tikadina
gore iki viicud vardir. Birisi Hakk'in, digeri halkin viicududur. Eger kurb-i za-
tiyi kabul etseler, hulul ve ittihad lazim gelir. Halbuki ehl-i hakikat nazann-
da iki viicud yoktur ki hulul ve ittihad lazim gelsin! Hz. Pir efendimiz bu kur-
biin halini akla takrib igin IV. cildin 3671 numarali beytinde soyle buyurmus-
lar idi:

c $p !)

AHMED AVNl KONUK

"Senin aklinin sana keyfiyetsiz olan kurbii vardir. Solda ve sagda ve ar-
kada veya yuz oniinde degildir."

573. Omii camn iahyilahndan Aolayi candan iuman tarafina gitmeh. siyehkar-
Uh olur.
"Tahyil", bir adama su'-i zan etmek, bir adamin simasindan hayir ve ke-
rem ve necabet teferriis ve iz'an etmek; ve bir seyden zarar endisesiyle havf
ve ihtiraz etmek ma'nalannadir {Ramus). Burada iicuncii ma'na miinasibdir.
Birinci misra'daki "can"dan murad, zat-i Hak, ikinci misra'daki "can"dan
murad dahi ruh-i miidriktir. Ya'ni Halik. ile mahlukat arasinda gayriyyet-i
mutlaka yoktur. Belki melhuz olan gayriyet i'tibaridir; ve hakikatte kurb ve
ayniyet vardir. Bu esyanin viicud-i Hakk'in gayn olmasi ruh-i miidrikin tah-
yilati ve zarar gelir dugiincesiyle vaki' olan havfidir. Zira ruhda hudus dam-
gasi oldugundan onda gayriyet zevki vardir. Binaenaleyh camn bu tahyila-
tmdan dolayi viicud-i masnuat ve mahlukati zat-i Hakk'in vucudunun ve
varligimn gayri goriip bu esyada Hakk'i miisahede etmekten kacmak siyeh-
karhk ve kabahat olur.

<**

Resul (a.s.)m ^"i/i J LiUj '» Ya'ni "islam' da rahiblere
mensub amel yoktur" kavlinin beyanindadir

574. 'Jianadi haparma ve gonlunii ondan ko-par! £tra kl ha cihadin $arh aiuvv
flelili.
"Kanad"dan murad, muzeyyenat-i diinyeviyyedir ki, bu muzeyyenat Al-i
tmran suresinde vaki' >J*jS\ '^ 5>jJi J=^\'j o^G »l~JI j* oi^-sJi L»- ^LU ^0

MESNEVf-1 SERfF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 «

CuJi sCJi '{f, jul iti'^'j fUiS/ij C'yl& jJJij Uuifj (Al-i tmran, 3/14) ya'ni "Ka-
din Ve evlad ve'kantarlar ile'altin ve gii'mtis ve hunerli ve nisanh atlar ve
hayvanat-i ehliyye ve ekin isteklerinin muhabbeti nas icjn tezyin olundu.
Bunlar hayat-i diinya metaidir" ayet-i kerimesinde beyan buyrulmustur. Bu
babdaki izahat I. cildin 2463 numarah beyt-i serifinden i'tibaren gegen beyit-
lerde mezkurdur. Ya'ni, bu miizeyyenat ve tecemmulat-i dunyeviyyeden her
biri tavusun suslti kanadi mesabesindedir. Bunlardan tecerriid etme! Zira ha-
yat-i diinyeviyyenin ta'tili miinasib degildir. Belki kalbini bunlann muhabbe-
tinden kopar! Nitekim I. cildin 997 numarah beyt-i serifinde:

Ya'ni "Diinya nedir? Huda'dan gafil olmaktir. Meta' ve gumiis ve evlad
ve kadm degildir" buyrulmus idi. Hak yolunun asiklanna bunlan atmak de-
gil, bunlann muhabbetini kalbinden atmak lazimdir; ve bunlann muhabbeti-
ni kalbinden atmak igin dahi miicahede lazimdir; ve miicahede ancak bu gi-
bi miizeyyenatm viicuduyla olur. Zira bu muzeyyenatin muhabbeti ruhu 61-
diiren diismandir. Binaenaleyh diismana karsi miicahede icab eder. Zira ki bu
cihadin sarti diismamn viicududur.

Jliul JLiLi iyj ^ji^ JU^« X«l *{&>r *yj j-^p dy?

575. ^Diifman olmaiifli vakit cihdd muhul geld-i. <§ehvetin olmasa imtisal olmaz.

Ya'ni, "Karsinda diisman olmadigi vakit cihad ve muharebenin imkani ol-
maz; ve keza istek ve arzu olmasa emre imtisalin ma'nasi kalmaz." Mesela bir
kimseye, toprak yeme! [diye] emr olunmaz. Zira insanda toprak yemeye me-
yil ve arzu yoktur. Fakat, zina etme ve sarap igme! diye emrolunur. Qiinkii
bunlar nefse hos gelir. Bunun gibi insanin muzeyyenat-i diinyeviyyeye meyil
ve muhabbeti vardir. Binaenaleyh ey salik, nefsine hos gelen bu seylerin mu-
habbetini kalbinden cikar ve bu hususta nefsin ile miicahede et, diye emrolu-
nur. Nitekim Fihi Ma Fih'in 41 . fashnda cenab-i Pir soyle buyururlar: "insa-
nin ragib olmadigi seyden nehy olunmasi sahih olmaz. Tas yeme, diken ye-
me! demek sahih degildir; ve eger denilirse buna nehy tesmiye olunmaz."

y J~>- Cj»-L>- <^- Syj dy»- it-*** 1 y Js" -*-*Lj Oy$- Syj j^>

576. Senin meylin olmazsa sabr olmaz. Uiasim olmadigi vakit senin hayline
ne hacet variu!

*&$&

AHMED AVNi KONUK

"Hayl", burada "atli cemaat" ma'nasinadir. Ya'ni, ey salik, senin nefsinin
meyli ve arzusu olmayan §eye karsi sabnn ma'nasi olmaz. Mesela susamis.
olan bir adam su icmemek icin sabrettim derse dogru olur. Bu sozii susama-
mi§ bir adam soylerse soguk ve ma'nasiz bir soz olur; ve keza dii§man olma-
digi vakit siivari askerinin sevkine ihtiyag olmaz.

l£ lj O^ C~~A C-iP 4&T j jj^ OUj ^0*- lj if- ^ C&A

577. Sakin kendini hasiyy yapma, rahhan olma! Zira. ki if jet sehvete mer-
hiindur.

"Hasiyy", husyeleri gikanlmis kimseye derler, "hadim" demek olur.
"Ruhban", "rahib"in cem'idir ve "rahib", hiristiyanlann abidleri ma'nasina-
dir. Ya'ni, "Ey salik, Hakk'a ibadet edecegim ve §ehvetten ictinab edecegim
diye kendini hadim yapma ve rahibler gibi olma! Zira ki Hakk'in makbulii
olan sifat-i iffet sehvetin viicuduna baghdir. §ehveti olmayan bir kimsenin
iffeti mevzu'-i bahs olamaz." Malum olsun ki, sifat-i nefsaniyyeden her bi-
rinin ifrati ve tefriti ve i'tidali vardir. Ifrati ve tefriti mezmum ve i'tidali mak-
buldiir. Mesela gazab sifatimn ifrati tehewiir ve i'tidali §ecaat ve tefriti ciibn
ve korkakliktir; ve keza §ehvetin ifrati, §ereh ve azginlik ve i'tidali, iffet ve
tefriti, humud ya'ni §ehvetsizliktir. Bunun igin cenab-i Pir efendimiz Fihi Ma
■ Fih'in 21. fashnda "Hak Teala azze ve celle ince bir yolu Peygamber'e gizli-
ce gosterdi. da nedir? Cevirlerini cekmek ve onlann muhalatini dinlemek
ve onun iizerine sa'y etmek ve kendini miihezzeb kilmak igin kadin almak-
tir" buyururlar.

578. L/levadan hevasiz nehiy mu.mik.in olmadi. Olulere gazilik gostermek mum-
kin degildir.

Ya'ni, nefsin hevasi olmasa idi onu hevadan nehyetmek mumkin olmaz-
di. Zira viicudu sabit olmayan bir §eyi nefyetmek abestir. Nitekim hareketten
ari ve mukabeleden aciz olan olulere karsi gaza ve miicahede etmek mumkin
olmaz.

579. "Snfiku!" huyurdu. r Binaenaleyh hir kesh et, zira ki eski iradsiz masraf
olmaz.

s^P?

MESNEVM §ERfF SERHl / IX. ClLT • MESNEVJ-5 • •"® > ^

Hak Teala hazretleri Kur'an-i Kerim'de "Enfiko!" ya'ni "tnfak ediniz!" bu-
yurdu. infak ise mevcud olan bir maldan olur; ve mal ise kazanilmak sure-
tiyle elde edilir. Zira ki ewelce elde bir trad olmaksizin hare ve infak mum-
kin olmaz. "Enfiktt!" emrini mtibellig olan ayat-i kur'aniyye muteaddiddir.
Ezciimle sure-i Bakara'da buyrulur: 'Ji o* jj & ^^jj £-• i^ iy-i"^ 1 W £
SpiIi Yj %- Yj *j '£> V * f ^ (Bakara, 2/254) Ya'ni "Ey mu'miriler, kendisinde
bey' ve dostluk ve sefaat olmayan kiyamet giinu gelmezden ewel size rizk
olarak verdigimiz §eyden infak ediniz!"

580. aer$i "Gnfikuf'yu mutlak getirii. Sen "Oksibu siimme enfiku!" oku!

Ya'ni, Hak Teala hazretleri <Li J^ J> i^f, (Bakara, 2/195) ya'ni "Allah
yolunda infak ediniz!" ayet-i kerimesinde "Infak ediniz!" emrini mutlak ola-
rak teblig buyurdu. Fakat infak, mevcud olan maldan olacagindan bu emrin
altinda "tksibu!" ya'ni "Kazammz!" emri mustetirdir. Binaenaleyh sen bu
ayeti okurken "Iksibu summe enfiku!" ya'ni "Kazammz, sonra infak ediniz!"
ma'nasiyla oku!

581. ^fiine oyledir ki, sah "Dsbiru!" buyurdu. liir ragbet lazimdir ki, onion
yiiz $eviresin!

Hak Teala hazretleri yine oylece sure-i Al-i Imran'da "Isbiru!", ya'ni "Sab-
rediniz!" (Al-i Imran, 3/200) buyurdu. Sabredecegin seye kar§i kalbinde bir
ragbet ve muhabbet lazimdir ki, onun iizerine dogru gitmekten nefsini hab-
sedesin. Zira, tas yeme, sabret! denemez. Ciinkii kimsenin ta§i yemege rag-
beti yoktur. Fakat susamis. olan kimseye, su igme sabret! denebilir.

c~ jip d\\jj~j V d\ jl -x*j c— J_jfi ( b jt> jl \jf ^

582. Dmdi, "Oiiilu!" sehvet tuzagindan dolayidir. Ondan sonra " Jla tusrifu!"
o, iffettir.

Ya'ni, "Kulu!" "Yeyiniz!" (A'raf, 7/31) emri §ehvet tuzagindan, ya'ni be-
serin cismi yemege muhtac. olup ona ragbet ettiginden dolayidir. Ondan son-
ra "La tusrifu!" "Israf etmeyiniz!" (A'raf, 7/31) emri de o iffettir. Ya'ni yemek
hususunda i'tidali muhafaza igindir; ve yemenin bir hadd-i mesru'unu ta'yin-
dir. Zira hadd-i i'tidalden fazla yemek ifrat ve tebzirdir. Hie, yemeyip muhtac

AHMED AVNl KONUK

iken nefsin hakkini vermemek zuliimdiir ve tefritdir; ve vasat derecesi i'tidal
ve iffettir.

583. CAkademki onun indinde mahmuliin-bih olmaya, mahmulun-aleyhin viicu-
du miimkin degildir.

Burada mahmuliin-bih ile mahmulun-aleyh yukanlarda izah olunan ilm-i
mantik lstilahatmdan degildirler. Matlub olan ma'na-yi lugavileridir. "Mah-
mulun-aleyh", hammal ve mahmulun-bih, yiik demek olur. "Ledeyhi"deki
zamir mahmuliin-aleyh olan kimseye rati' olup takaddum etmi§tir. Ya'ni, ha-
mahn indinde yiik olmazsa o hamahn viicuduna hacet kalmaz. Mademki or-
tada yiik vardir, hamala da ihtiyac. tabiidir; ve yuk hamahn vucudunu miis-
telzimdir. Bunun gibi infak, kesbi ve sabir, ragbeti miistelzimdir. Binaenaleyh
yiik olmayan yerde hamal ve kesb olmayan yerde infak ve ragbet olmayan
yerde dahi sabra ihtiyac, kalmaz.

\jPT JjU jy ij^O JjJ isjji \j j» iyj j~*3 £j oOj^-

584. CMademki senin itin sabr rend olmaya, $art mevcud olmaz. Dinaenaleyh
ceza nuzul etmez.

Ya'ni, ey salik, sende nefsinin ragbet ettigi seye karsi sabretmek zahmeti
ve me§ekkati olmazsa, ecir ve sevaba nail olmanm sarti bulunmamis olur. Bu
surette sana ecir ve sevab dahi verilmez. Mesela §er'an haram olan §araba
ragbeti ve igtihasi olan bir kimse mi'desinin hasta olmasmdan dolayi, doktor-
lann tavsiyesi ve men'i iizerine §arab icmese, ona sabir denmez. Zira sihha-
tine olan ragbeti saraba olan ragbetini kesr etmistir. Bittabi' bunun ecri ve se-
vabi olmaz.

585. O §art ne auzeldir ve o ceza, goniil ok$ayici, can arhran o ceza ne ho$tur!

"§ada"daki elif, elif-i taaccubdiir, "ne kadar hos!" demektir. Ya'ni, o nef-
sinin ragbet ettigi seylere karsi olan sabretmek sarti ne giizel sarttir; ve o gar-
tin tahakkuku indinde goniil oksayici ve ruhun kuvvetini arttinci olan o ce-
za ve ecir ve sevab ne kadar hostur!

°£p?

MESNEVl-1 §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 <

c— 1 J*- ^ J>- J 1 tP^ J-* ^rV *^ 0L ji

Onun beyanindadir ki, a§ikin amelinin Hak canibinden
sevabi dahi Hak'tir

586. jAfiklann faiimanligi ve gami O'iur. 61 kirasi ve hizmet iicreii dahi
O'dur.

Ya'ni, abd nefsinin muradini Hakk'in muradina feda ettigi vakit onun
mukabilinde bir sevaba ve ecre nail olur. Ebrar ve ahyann amellerinin ceza-
si cennetin ni'metleridir. Fakat asiklann sevabi ve ecri ise Hakk'in vechidir.
Zira a§iklann maksudu ma'suk-i hakiki olan Hak'tir. Binaenaleyh a§iklann
siiruru ve garni Hak'tir ve onlann el kirasi ve hizmet iicreti, ya'ni amellerinin
sevabi dahi Hakk'in vech-i pakidir.

587. Bcjer ma'sukun gayn hir iemasa olsa, ask olmaz. Tiir bos sevdaya mensub
olur.

Ma'lum olsun ki, abidler ve zahidler ahiretin talibleridir. Kendi nefislerinin
hazziyla Hak'tanhicabdadirlar. Zira cennet hazz-i nefs makamidir. Nitekim
ayet-i kerimede '^fJi Ji r j '^-Itit ^u u (& ' 3 (Zuhruf, 43/71) ya'ni "Cennette si-
zin icjn nefsin i§tiha ettigi ve go'zlerin te'lezziiz ettigi sey vardir" buyrulur. im-
di bunlar, zat-i Hakk'in gayn olan suver-i cinaniyyenin tema§asiyla mutelez-
ziz olduklanndan ehl-i ask degildirler. Bu tema§a bir bos. hayal ve sevdaya
mensub olur. Binaenaleyh a§iklann tema§asi her mevtinda vech-i Hak'tir,
O'nun gayn degildir.

588. JAsk o su'ledir ki o -parladtgi vakit, her ne ki baki olan ma'sukun gayn-
dir, hev yakh.

cs^s

AHMED AVNl KONUK "^^U

Ask, muhabbetin ifratidir ve bu ifrat-i muhabbet hakkinda ehlullah Jc ji*Ji
*M j* 3j>h -x*i\ <_A» J £* j lii *iii ya'ni "A§k Allah'in atesidir, abdin kalbine dug-
tup vakit Allah'in gaynni yakar" demislerdir. Cenab-i Pir efendimiz bu
beyt-i serifde bu ibareyi nazma getirmislerdir. Bu sebeble cenab-i Mevlana
(r.a.) hazretlerinin tarik-i alileri, tarik-i asktir. Nitekim Divan-i Kebfrlennde
soyle buyururlar. Beyt:

"Allah'i kirn tamr? La'dan kurtulan kimse tana. La' dan kirn kurtuldu? Bila-di-
de olan a§ik, del"

JjU ^"llinj^T ^ d\ j £j ji JjI^j j>- jj- J£ ji *)1 kj

589. JZa kdici Diakk'vn gayrinin katlinde surdu. Ondan sonra hah ki
la'dan sonra ne kaldi?

Ya'ni, asik "la ilahe" kilincini Allah'in gayn olan esyaya kar§i salladi. Bu
kihnci salladiktan sonra bak ki, "la ilahe"den sonra ne kaldi?

590. "Dllallah" haki kaldi, hev aitti. <Saferin ey ortaklik yakia. olan kavt ask!
Birinci misra' yukandaki sualin cevabidir. Ya'ni, asikm "la ilahe" kelime-

sini zahiren ve batmen soylemesinden sonra onun nazannda ne kaldi? "tllal-
lah" kelimesi kaldi. Nazannda butun keserat gitti. Ma'lumdur ki, "la ilahe il-
lallah" kelimesinin zikrinde maksud olan sey lafiz degildir, onun ma'riasidir.
Asik "la ilahe" ile kalb-i be§erde mutasarnf olan masivanin viicudat-i mev-
humesini ve onlann muhabbetini nefy eder; ve "illallah" ile Hakk'in vucud-i
hakiklsini ve onun muhabbetini isbat eder. Binaenaleyh Hak asjgimn tevhi-
di viicudda §irk yakici olan bir tevhid olur. Velakin bir kimse nefsii'l-emrde
masivanin siibut-i vucuduna i'tikad ettigi halde lisanen "la ilahe" dese onun
bu kavli i'tikadina muhalif olur. Zira i'tikadinda nefyetmedigi §eyi lisanen
nefyediyor; ve bu nefy-i kazibden sonra "illallah" kelimesiyle onun lisanen
Hakk'in vticudunu isbat etmesi, iki viicudun isbatim intac ettiginden bu kim-
se §irk-i hafide kalmis. olur. tste ehl-i zahirin tevhidi bu kadar!

591. <!Muhakkak evvelin ve ahinn dahi O'iur. <§irki, sasinm gozunden gayn
gorme!

*#%&>

MESNEVt-t §ERtF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

Malum olsun ki, varlik asla tahdid ve ta'did olunamayan bir mefhum-i
kulli olup onun ilerisi adem-i mahzdir; ve ademin asla sahasi yoktur. Eger ol-
sa viicud olurdu. Adem ancak vucudun mukabili olarak zihinde tahayyiil olu-
nan bir ma'nadir. Viicud bir nur-i muhitdir. Nur kendi zahir ve e§yayi muzhir
oldugu gibi, viicud dahi kendi zahir ve e§yayi muzhirdir. Me§hud olan e§ya-
da en evvel nazara carpan varliktir. Her §ey "var"dan var olur. Yoktan higbir
§ey gikmaz. Binaenaleyh esjada vann varligindan baska higbir §ey yoktur.
Bu ma'na[-yi] vahdet-i vucuddur. Fakat bu vahdet-i vucud mes'elesi gayet
nazik ve gamiz bir mes'ele oldugundan her ferdin havsala-i idraki onu ihata
edemez. Binaenaleyh kimi anlayamadigi igin inkar eder ve kimi anladigini
zannedip kufur ve ilhad derekesine sukQt eder. Erbab-i isti'dadin istifadesi igin
Hind §arihlerinden Imdadullah ve Bahru'1-Ulum hazaratimn §erhlerinde bu
ma'na hakkinda beyan buyrulan izahatin terciimesini miinasib gordiim:

"Malum olsun ki cenab-i §eyh-i Ekber (k.s.) hazretlerinin tasrih buyur-
duklan vech ile her ne kadar Hakk'm gayn olan e§ya vaki'de miirtefi' olmaz
ise de arifin nazanndan ve §iihudundan muntefi olur; ve bu makam, cem' ve
fena makamidir. Vaktaki arif, cem'den sonra tefrikaya eri§ir ve fenadan
bekaya gelir; bu keserat ve §uunat, §uhud-i vahdet ile onun meshudu olur.
ba'zan bu kesreti viicud-i Hak yapar ve Hakk'i kesrette musahede eder; ve
ba'zan bil'akis vahdette kesreti mii§ahede eder; ve ba'zan her ikisini cem'
eder; ve bilir ki bu kesret, kesret-i hakikiyye degildir. Belki bu kesret ancak bir
Vucud'un suunatidir; ve gayr-i Hak olan esya gergi me§huddur, velakin arif
bu gayr olan e§yayi, viicud-i hakiki-i Hak'ta zahir olan zilalden ba§ka bir §ey
bilmez; ve mevcudu ancak zat-i Hak'tan ibaret goriir ve iste nefy-i kesretin
ma'nasi budur. Makam-i cem'de onun §uhudundan muntefidir ve hakikatte
ma'dum olan e§ya viicud-i Hak'ta zahirdir. Yoksa kesret-i suunat vaki'de
miirtefi' olmaz. Abid ve ma'budun vaki'de kaldinlmasi kiifiir ve ilhadi miicib
olur. Bu beyitlerin hulasasi budur ki, a§ik kendi suhudunda bu kesret-i §uuna-
ti nefyetti ve onun §iihudunda Allah'in gayn kalmadi. Bu keserati makam-i
cem' ve fenada boyle gordtigii gibi, cem'den sonra olan tefrika makaminda ve
fenadan sonra olan bekada dahi boyle ma'dum goriir. Velakin onlann Allah'm
vticudunda zahir oldugunu mii§ahede eder. Binaenaleyh bu §uunat onun
me§hudunda ma'dumdur; Allah'tan gayri mevcud yoktur."

Bu izahattan anla§ildigi iizere bu alem-i surette evvele ve ahire mensub
olanlar dahi Hakk'in varligindan ba§ka mustakil bir varlik ile zahir olmus. de-
gillerdir. Viiciidda ve varlikta, e§yamn viicudunu Hakk'in viicud-i miistakilli

AHMED AVNi KONUK

miivacehesinde ayn ve mustakil gormek sjrk olur; ve sjrk dahi akil ve idrak
goziinun sasriigmdan ba§ka bir §ey degildir.

592. Gy aceb onun aksinden yayn bir hiisn olur mu? Tenin camn aaynndan
bir hareketi yoktur.

Ya'ni, bu vucud-i izafl aleminde goriilen guzellikler, O'nun guzelliklerinin
aksinden ba§ka bir §ey degildir. Zira vucud-i izafl cemad alemidir ve bir ay-
na mesabesindedir; onda cemil-i hakiki olan Hakk'in guzelliklerinin aksi go-
riinur. Nitekim cemad hukmiinde olan cismin hareketi ancak candandir; fa-
kat viicudu iki goren §a§ilar, vucud-i izafide gordukleri giizellikleri onlardan
bilirler.

J-* ja lSjSi f »£> J-yf- J^ 0U- ji >y £ \j JS OT

593. O bir ten ki canda halel ola, eger onu bat i$inde tutsan hos olmaz.

Ya'ni, caninda kabz ve tefrika sebebiyle sikinti ve bozukluk olan kimse,
onu bu suver-i dunyeviyyenin lezaizi iginde miistagrak kilsa letafet bulmaz
ve onun sikintisi gitmez. Nitekim ehl-i gafletin hali meydandadir. Diinyamn
her bir lezzetinden bikip usamr ve onun kalbi hicbir §ey ile aram ve rahat et-
mez. Fakat ruh-i izafiden bihaber bulundugu icm bu halin neden ileri geldi-
gini bilemez.

*y-j is"^ ^ ^ c^ ^ J 1 ^y sJJ J t^Jjj *^^ iS-Z ji 1

594. IZunu bir kimse bilir ki, bir aun diri oldu. liu camn canintn elinden bir
kadeh kavh.

Bu hali bir kimse bilir ve anlar ki, o kimseye ruh-i izaflnin sifatlan bir gun
olsun miinke§if oldu ve o kimse bir giincegiz bu ruh-i izaflnin hukmu ile ya-
§adi ve onun ruh-i hayvanisinin ahkami, bu ruhun hukmii altindan zebun
oldu ve bu ruhun eli ile o ruhun ruhu olan Hakk'in elinden a§k §arabinm bir
kadehini kapti.

595. *Ve o kimse ki, onun gozii o ruhlan l=yanaklaril fjdrmemistir, onun oniin-
de bu dumanin harareti candir.

MESNEVf-i §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVi-5 •

"Ruhlar" (ou-j) dan murad, ruh-i izafinin iki tarafidir ki, birisi alem-i miil-
ke digeri alem-i melekuta muteveccihtir; ve "duman" dan murad, gida vasita-
siyla vucudda peyda olan buhardir. Ve "harareften murad dahi hararet-i ga-
riziyyedir. Damarlarda deveran eden kan bu hararet vasitasiyle olur. Bu hara-
ret sondugii vakit dliim hali vaki' olur. Zira ruh-i hayvani ancak bu buhann
tevlid ettigi hararettir. Ruh-i hayvaninin kuweti, vucud-i unsurinin gocukluk
ve genglik ve ihtiyarlik devrelerinde mutehawildir; fakat ruh-i izafi sabittir,
asla istihale kabul etmez. i§te bu ruh-i izafinin "yanaklar"ini ve yiizunu gor-
meyen kimsenin indinde, ruh ancak buhann hararetinden ibaret olan ruh-i
hayvanidir ve onlara gore bu ruh oliim ile soner. Baki kahp alem-i kesafette
deveran eden §ey, ancak cismi te§kil eden anasir-i muhtelifedir. t§te ruh-i iza-
fidenbihaber olan kimsenin bilisj bu kadardir.

596. Uaktaki o Omer <5%hdiilaziz'i gormedi, onun oniinde. Dtaccac dahi ddil
olur.

Omer ibn Abdiilaziz Emevi hukumdarlanndan bir adil padi§ahin ism-i §e-
rifidir. Kemal-i adaletinden dolayi halk ona "Ikinci Omer" derler idi. Hz.
§eyh-i Ekber onun ruhuna miilaki olup g6rii§mus. ve zamaninda kutbu'1-ak-
tab oldugunu beyan buyurmu§tur. Ve Haccac Yusuf es-Sakafi ise, yine Eme-
vi hukiimdarlan zamaninda bir vali olup son derece zalim idi. Tarih-i Is-
lam' da haksiz yere yetmis. bin ki§iyi oldurdiigu rivayet olunur. Bu zalim
mel'un, Peygamber'in evladindan bulduklanm da §ehid etti.

Bu beyt-i §erifte ruh-i izafi padi§ah-i adil olan Omer b. Abdiilaziz hazret-
lerine ve ruh-i hayvani ise Haccac-i Zalim'e te§bih buyrulmu§tur. Ya'ni, "lyi
olan ruh-i izafiyi gormeyen kimse, fena olan ruh-i hayvaniyi iyi zanneder.
Nitekim iyi ve adil olan Omer b. Abdiilaziz hazretlerini gormeyen kimse, fe-
na olan Haccac'i iyi ve adil zanneder.

oU>- iji-^j /w JLi*" j- 5 '—•Wl ij ts^y J^ -)' J^-M ^y?

597. UokiSki o J/Vtfisa'mn. uilanimn sebahm cjormedi, sihrin i-phrinde hayat
tevehhiim eder.

Ya'ni, Miisa (a.s.)m asasi mucize olarak yilan oldu ve sihirbazlann yilan
§eklinde harekete gelen iplerini yuttu ve sonra yine asa oldu. Asamn yilan-
liktaki sebatini gormeyen cahil halk, Musa (a.s.)m bu yilam gibi sihirbazla-

^^

AHMED AVNl KONUK

nn iplerinde de hayat var zannettiler ve asa lie ipleri eser-i sihr olmak iizere
telakki ettiler.

598. Sib-i zulali tpnemi? olan fcu? ; act su i$inde kanat tutar.

Tath su gibi olan ruh-i izaflnin zevkinden bibehre kalan kimse, aci su gi-
bi olan ruh-i hayvaninin huzuzatindan mutelezziz olur.

C^>-\y C~«li£o jt^>-J -U~> dy*- C-^-U-i Olji <_£*-* lj -U« -U*; y>r

599. ,2uMi ziddm yayn ile anlamak miimkin olmaz. Uaktaki darheyi gorur,
ohsamayi ianir.

Ya'ni, iyinin vticudu fenamn viicudu ile ve nur zulmet ile ve adl zulm ile
ve vefa ve cefa ile ve dayak ok§amak ile inkisaf eder. Velhasil birbirine zid
olan haller yekdigerinin farkini izhar ederler. Nitekim "cefayi gekmeyen asik
safanin kadrini bilmez" demiskrdir.

600. Glest iklvminin kadrini hilmek i$in siihhesiz diinya mukaddem gelmistir.

Ma'lum olsun ki, diinyamn mukaddem olmasi meratib-i uruca nazaran-
dir. Meratib-i nuzule nazaran diinya "Elestu bi-Rabbikum" hitabi vaki' olan
alem-i ervahtan muahhardir. Fakat sifat ve esma ve ef ali cami' olan alem-i
dunyadir ki, meratib-i uruca nazaran alem-i ahiretten mukaddem gelmistir.
Vaktaki ruh bu cism-i unsunden berzaha intikal eder, alem-i siifliye nuzul-
den mukaddem olan "elest" ikliminin ya'ni ruh aleminin kadrini ve menzile-
tini bilir. Zira ruh, alem-i kesafeti gordiikten sonra, alem-i letafetten olan ruh
ikliminin kadr ii kiymetini anlar.

601. H/aktaki huradan kurtulasin, oraya gidesin, ebedin seker-hanesinden sakir
olursun.

"§eker-hane"deki "§eker", smin fethasi ile oldugu takdirde "tatlilik evi"
demek olur; ve sfriin zammiyla ["§ukiir-hane] olursa "§iikur ve hamd evi"
ma'nasma gelir. Burada ikisi de miinasibdir. Ya'ni, "Vaktaki sen bu kesif ve
sikintili olan diinyadan kurtulup, alem-i berzaha ve ahirete gidersin, alem-i

MESNEVl-i §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEV!-5 •

ebedin tathlik evinde veya sukiir ve hamd evinde Hakk'a sukredici olursun
ve ruhunun bu zindan mesabesinden kurtulduguna te§ekkiir edersin.

602. 'Der sin ki, "Orada to-prak eledim. Itu pak olan cihandan kactim.'
Alem-i berzaha intikal ettigin vakit, kendi kendine dersin ki, "0 kesif olan

dunya aleminde bir kalbur mesabesinde olan vucud-i unsurim ile, topraktan
hasil olan gidalan yedim ve o topraklan eledim, onlan inceltip diinya umuru-
na taalluk eden fikirler yaptim ve o fikirleri maatteessiif bu latif olan alem-i
ahiret tarafina sarf etmedim, bu pak olan cihandan kagtim."

J^-j j^ iS-M f£ (d-ip tt J*- 1 py. oo 1 J~>, \*ij* <j\

603. "By teessiif! Scelim hundan evvel olaydi, ia ki korkuda azabm az olaydi!"
"Vecel", korku ma'nasinadir. Ba'zi niishalarda "venal" vaki'dir, "yapi§-

kan hamur" demektir. "Ah ke§ke ecelim ve olumiim §imdiki zamammdan da-
ha evvel olaydi, ta ki bu alem-i letafetten gafil olarak istedigim fena amelle-
rin cezasi korkusu ile azabim az olaydi!"

tjy^i JiJ l^t-li OlT d\ j J^pI jJI 6y-»i J\ ^p4 \j. ^ M ^ ^ Jj»

Resul (a.s.)in: "Olen kimse olmedi illaki kendinin oliimu

vaktinden ewel olmesini temenni etti, eger salih ise, kendi

salahimn vusulu tarafina acele gitmek icin ve eger fasik ise

fiski az olmak icin" kavlinin tefsiri hakkindadir

Ya'ni, her olen kimse alem-i hakikati gordiigii vakit, eger salih ise der ki:
"Keske daha evvel oliip a'mal-i hasenemin miikafatina bir an ewel kavus-
mus olsa idim"; ve eger fasik ise der ki: "Ah keske daha ewel oliip hayat-i
diinyeviyyede daha az fisk u fucur yapmis. olsaydim da burada bu amelleri-
min cezasi da az olsaydi!."

AHMED AVNt KONUK

604. O afldh olan ^Jlesul hundan dolayi buyurmustur ki: " Dter o kimse ki ol-
Au ve tenden nuzul etti."

605. Onun i$in nakl u mevt hasreti olmaz, lakiji takstr ve fevt kasreti olur.

"Nuklan", nakil Ve intikal ma'nasinadir. Ya'ni, Resul-i Ekrem hazretleri
siirh-i §erifte mezkur olan hadis-i §erifte buyurmustar ki: "Her kim oldu ve
ten merkebinden niizul etti ise, onun hasreti diinyadan ahirete naklettigi ve
oldiigu igin olmaz; velakin diinya hayatinda amel-i salih isjemek hususunda
kusur ettigine ve elden firsati kacirdigina hasret geker ve teessiif eder."

(jS-u-i. j Ji j~j jjj jjOj *£ j*x$, t^^v^/

606. Uier kim olurse, onun maksadina nakli hundan evvel olaydi, diye mu-
hakkak ona temenni olur."

ijX>\ J jj 4jL>- \s ^ySJjj tj~k J^ cS-Aj \j -b c£Jj jT

607. Sfler kotii ise, ta ki kotuliiflu daha az olayii; ve eger taki ise, ta ki hane-
ye daha $abuk gele idi."

"Her kim olur ise, gerek salih olsun gerek fasik olsun, daha ewel olmus.
olmayi temenni eder. Salihin maksadi amel-i salihin mukafati daha evvel
kendisine gelmek ve dar-i naime dahil olmaktir; ve fasikin maksadrise, da-
ha ewel dliip, hayat-i diinyada daha az kotuliik etmi§ olmaktir."

608. O kotii der ki: "Itihaber olmus idim, demhedem hen perde ziyade etmisim!"

Oldiikten sonra kotii ve fasik olan kimse der ki: "Ben bu hayat-i uhreviy-
yeden bihaber olmu§ idim; o hayat-i diinyeviyyede de dembedem gaflet per-
desini gogaltmism ve hayat-i uhreviyyenin nurlanna kar§i hicab-i zulmeti zi-
yade etmisjm."

609. "Bger hana hundan daha $abuk uhur olaydx benim fcu hicab ve perdem da-
ha az olur idi."

°£P?

PpT 3 " MESNEVl-f SERlF SERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Ma'ber", masdar mimidir; ubur etmek ve "gecmek" ma'nasinadir. Ya'ni,
"Bana hayat-i diinyadan bu simdiki oliimden daha gabuk ubur vaki' olaydi
benim hayat-i uhreviyyedeki hicabim ve perdem daha az olur idi."

fj±* '°j**r ^ ^ & jj fj» ^jj fy* <S ^/- jl

610. kanaat uiizilnu harislikten az mrt ve o husu' cehresini tekebhurden az

[610] » »

yirt'.

"Kunu"', kismete razi olmak ve bir kimseden bir sey istemek ma'nasina
azdadii'l-lugattandir. Burada "kanaat" ma'nasinadir. "Husu"' korku ve teva-
zu' ma'nasinadir. Burada tevazu demektir.

Ya'ni, "Bu hayat-i dunyada bu kanaatin giizel yiizunii hirs duygusundan
dolayi az tirmala ve o husu'un ve tevazu'un giizel gehresini kibir ve azamet
duygusuyla az yirt!"

Bu beyt-i serifte "az yirt" ta'biriyle, insanin nefsinde merkuz olan hirs ve
kibir sifatlanni mesrii' surette kullanmaga isaret buyrulur. Zira seriatte iizeri-
ne nafakasi vacib olanlar igin kesb lazimdir ve kesb hirssiz olmaz. Ve keza
hadis-i serifte «-u* ^\ J\ j$& Ya'ni : "Kibir miitekebbirlere karsi sadakadir"
buyruldugu cihetle, mutekebbir kimselere sifat-i kibr ile zahir olmak me§-
ru'dur. Bu sifatlann su'-i isti'mali memnu'dur.

ly^s ^>y^ \jk ( _ r ~L j j Zyr L$Jj ji pi' J^> jl O^^*

611. c B'6ylece huhlden cudiin yuzunii az yiri ve sucudiin giizel gehresini iblislik-
ten az yirt!

Ya'ni, buhul dahi nefsin kotii sifatlanndan birisidir. Onun ziddi cud ve cd-
mertliktir; ve keza siicud ve tevazu' ahlak-i hamideden ve kibir ve taazzum
ise seytanin sifatlanndan olup mezmumdur. Fena sifatlar nefsin ve iyi sifat-
lar ruhundur. Alem-i surette nefsin sifatlan i'tidal dairesinde isti'mal edilmek
sartiyla lazimdir. Nitekim hadis-i serifte y^i s~>~ lt ^_->pi ui ya'ni "Ben be-
serin gazab ettigi gibi gazab ederim" buyrulmustur. Ve bu sifatlann i'tidali,
seriat dairesinde isti'mal edilmesi suretiyle vaki' olur. Beyt-i serifte "az yirt"
ta'biriyle bu ma'naya isaret buyrulmustur.

612. Diuli susleyici olan o kanaii koparma; o yol kat edict olan kanaat yolma.

G^

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, nefsin sifatlanmn i'tidali hiisn-i ahlaktir ve hiisn-i ahlak cennet
susleyici olan kanatlardir. Mesela ifFet, §ehvetin ve secaat gazabm i'tidalidir,
bunlara mukabil mukafat-i uhreviyye vardir. Ve §ehvetin ifrati ve teftiti olan
§ereh ve humud; ve gazabin ifrati ve tefriti olan tehevvur ve ciibn ise cehen-
nemin atesidir, bunlara mukabil dahi mucazat-i uhreviyye vardir. Binaen
aleyh i'tidal sabir ile vaki* olur ve sabir ise ifrat ve tefritin vucuduyla olur;
boyle olunca bu kanatiar cenneti siisler ve rahat-i ebediye bu kanatlan is-
ti'mal suretiyle gidilir. Beyt-i Misri-i Niyazi (kuddise sirfuhu):

Gazab §ehvet iki ayaktir onlar
Bularla giktilar ar§a gikanlar

C~~JjS" \j* XA O-y j J 01 jl Xx> C~~J^> (J J jlj Xj ji) Xc£ dy?

613. 'Vokioki hu na&Audi ifitti ve ona hakh, ondan sonra feryada aeldi ve ag-
ladi.

Tavus vaktaki o haklmden bu nasihati i§itti ve dikkatle onun yiiziine bak-
ti, ondan sonra feryad etmege basjadi ve agladi.

Jl^>j ^AJjS ji iy \£\ *£" j*> Xsijl j\ji 4jJ> J ia-y

614. ^Derdmendin uzun jeryadi ve aglamasi, her kim orada idi, onu giryeye hi-
rakh.

Ya'ni, derdli olan tavusun uzun bagirmasi ve aglamasi, orada hazir olan-
lann kalblerine te'sir edip hepsini aglatti.

615. *Ve o hi, "DCoparmah nedendir?" diye sordu, cevabsiz oldu, pesunan ola-
rak agladi.

Ya'ni, tavusa "Bu latif kanatlanni nigin kopanyorsun?" diye soran haki-
me tavus cevab vermedi, yalmz feryad edip agladi, bu aglama hakime de
te'sir ettiginden sorduguna pesfman olarak agladi ve dedi:

j^xj \jyi. iy A ^j j\ J~*^j>, \j*r y Jr^ £

616. Oii, Kr Ben onu fuzullukian ni$in sordum. gamdan dolu idi, onu karis-
hrdtm."

°&l&>

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Ben onu fuzulluktan ve bosbogazhktan dolayi nigin sordum; o bigare tavu-
sun kalbi gamdan dolu idi. Bu sualim ile onun kalbini busbiitun altust ettim."

617. Dslak goziinden tovrak iizerine su damladi; o her katrede yuz cevab mun-
derig. idi.

tavusun yasarmis olan goziinden yaslar damladi. O yaslann her bir kat-
resinde sordugum suale kar§i birgok cevab-i hall miinderig idi.

618. Sulk ile olan a^layis canlar iizerine gar-par, hatta felegi ve arsi afllayici eder.

619. iSflkil've aonuller hir subhesiz arsa mensubdurlar. <S%rsa mensub olan nur-
dan hicab icinde yasarlar.

Ya'ni, sidk ile aglayis. akildan ve goniilden kopar; ve akillar ve gonuller
ise ar§a mensub olduklanndan boyle sidk ile olan aglama felegi ve ar§i da ag-
layici eder. Bununla beraber arsa mensub olan akillar ve gonuller, kendileri-
nin mensub olduklan arsm nurundan, alem-i siifliye mensub olan cisme
mukarenederinden dolayi hicab iginde ya§arlar.

<?*

Onun beyamndadir ki, akd ve ruh Babil kuyusundaki Harut
ve Marut gibi su ve camur iginde mahbusturlar

620. iki pak Diarut ve CMarui gibi, hurada korkunc kuyuda haglanmislardu.
Bu siirh-i §erifte sure-i Bakara'da olan u> oj>j oj> 'jL J&& J* J>i u>

gpp** AHMED AVNt KONUK

°^iL Vj °^'jJn u OjIlo'j -JJi oil. \ S*a 'ja *, 'JjU> (Bakara 2/102) Ya'ni "Yahu-
diler Babil'de Harut ve Marufismindeki'iki melege nazil olan §eyi ta'lim eder-
ler. Halbuki o iki melek "Biz ancak nasa fitneyiz, kiifr etme!" demedikge bir
kimseye ta'lim etmezler. Boyle iken nas onlardan koca ile kan arasim onun-
la teftik ettikleri §eyi ogrenirler. Halbuki onlar onunla higbir kimseye zarar
verici degildirler; ancak Allah'm izniyle zarar verirler; ve onlar onlara zarar
veren ve kendilerine menfaati olmayan §eyi taallum ederler," ayet-i kerime-
sine i§aret buyrulur.

Bu iki melek hakkmda Kur'an-i Kerim'deki sarahat bu ayet-i kerimede
mezkur olan mefhumdan ibaret oldugu halde, I. cildin 543 numarah beyt-i
serifindeki izahatta naklolunan kissayi rivayet ederler. Burada onun tekrar
zikri zaiddir; ve esasen bu kissa hakkinda ulema arasinda ihtilaf vardir. Ve
bu iki melek hakkinda I. cildin 3361 ve 3385 numarah beyitlerinde de ma'lu-
mat vardir. Burada bu ihtilafin beyanma liizum yoktur. Cenab-i Pir efendimi-
zin adet-i seniyyeleri, kissa sahih olsun olmasm, ondan birtakim hikmetler
gikanp talib-i hakikat olanlan i§aret ve ikaz buyurmaktir. Nitekim bu surh-i
serif ile atideki beyitlerde akli ve ruhu sihir ta'lim eden Harut ve Marut'a te§-
bih buyurmu§lar ve birtakim hikmetler beyan etmislerdir. Ya'ni haddizatinda
ednas-i tabiiyyeden pak olan akil ve riih bu alem-i suflide korkunc bir kuyu
mesabesinde olan cism-i unsuride bagh ve mahbus olmustardir.

Jcj *jZ- jlJul 4i£5 <t^- tjij-^ ->jl ji ic>\yb~* J J^ (tJl*

621. Siifli ve §ehvani diem i^indedirler . Curiimden iolayt hu kuyu i$in&e hagh
olmu$lariir.

Ya'ni, Harut ve Marut hadd-i zatinda pak olan iki melek olduklan halde,
nefsaniyet alemine niizul edip esir-i §ehvet olduklan cihetle kendilerini Babil
kuyusunda ta'zib ettikleri gibi, arsa mensub olan akil ve ruh dahi bu alem-i
tabiatta esir-i §ehvet olduklanndan, bu curiimleri sebebiyle bu cisim kuyusu
icmde bagh ve mahbus kalmislardir.

622. Sihri ve sihrin ziMini iyiler ve $erliler hi-ihtiydr hu ikiden ogreniiler.

Ya'ni, sihri ve sihrin ziddi olan sihir bozmayi iyiler ve kotuler ihtiyarsiz
olarak bu iki melekten ogrendiler. Zira sihir havank-i adat nevi'nden bir §ey-
dir ve tab'-i be§erde havank-i adata kar§i bila-ihtiyar bir meyl-i azim vardir.

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

Binaenaleyh bu iki melegin zamamnda Babil ahalisinden iyisi ve kotiisii sih-
rin bu iki sikkmi ogrenmege meyledip dgrendiler.

623. £akin ona nasthat verirler ki, *<Sakm sihri hizden ogrenme ve toplama!"

Bu ve attdeki beyt-i serifte yukanda zikrolunan J& '"% *si j~ uii (Bakara,
2/102) ["Biz ancak nasa fitneyiz, kiifr etme!"...] ayet-i kertmesinin mefhu-
mu beyan buyrulur.

624. "6y jilan. biz tu si/iri ibtila ve imtihan i$in ogretiriz.

"Biyamuzim", fiil-i miiteaddidir, ya'ni melekler sihir ogrettikleri kimseye
derler ki: "Ey filan biz sihri iyi ve kotii birbirinden aynlmak igin ogretiriz. Bi-
naenaleyh sen sihri izrar-1 nas igin ogrenip kiifretme!" Nitekim hadis-i §eiif-
te >_i~Jii ^ ^Ui jo- ya'ni "Sahirin haddi ve cezasi kihg ile bir darbedir" buy-
rulmu§tur. Binaenaleyh ehl-i siinnet indinde sihrin vticudu haklkattir, vela-
kin sihir yapmak kufurdiir.

625. jlua imtihan i$in ihtiyar §art olur. Sana ikiidarsiz hir ihtiyar olmaz.

Ya'ni, sihri ogrendikten sonra onunla amel edip etmefnek hususunda
muhtarsin. Binaenaleyh biz bu sihri senin saadetin ve §ekavetin meydana
gikmak igin ogretiriz. Eger ehl-i saadetten isen sihri ogrenirsin ve fakat yap-
mazsin; ve eger ehl-i §ekavetten isen sihri ogrenip yapar ve onunla ibadulla-
hi lzrar edersin. Velhasil sihri yapmak ve yapmamak senin kudretin dahilin-
dedir ve kudretin olmasa ihtiyann ve iraden dahi olmaz.

626. <y\ieyiller uyumu§ kopeklef gtbiiirler, onlarda hayir ve §er gizlenmi§lerdir.

tnsamn meyilleri ve arzulan uyumus. kopeklere benzer. Nitekim uyumus.
kopeklerin hal ve sanlan ve iyilikleri ve kotulukleri belli degildir. Onlann az-
ginlan ve munisleri vardir. Fakat uykuda hepsi munis goriiniirler. Uyandik-
lan vakit halleri meydana gikar. Insamn meyilleri de boyledir. Onlan tahrik
eden sebeb olmadikga hayirlan ve §erleri mechuldiir. Mesela meyl-i §ehveti

AHMED AVNt KONUK

uyumus. olan bir kimsenin iffeti ve fucuru belli degildir. Onun kar§isma giizel
bir kadin gikip kendi tarafina davet ettigi vakit o kimsenin aflf veya facir ol-
dugu zahir olur. Sair meyiller de boyledir.

627. Uoktiiki ktdrei yoktur, bu saf uyumustur; odun par^alan giibidir ve sus-
mustur.

"Rede", "saf demektir; "ten zeden", susmak ve sabit olmak ma'nasinadir.
Ya'ni, bu meyiller dahi uyumus. olup hayir ve §er izhanna kudretli olmadigi
vakit ate§e mukarin olmayan odun parcalan gibidir ve sabittir. Odun par?ala-
n ate§e mukarin olduklan vakit nasil alevlenir ise uyuyan meyiller dahi onla-
n tahrik eden esbabm zuhuruyla uyandiklan vakit mahiyetlerini izhar ederler.

d\S^> ji Sjjfi (j^y jy& 7^> OL* j$ Jul jJ lSj^j* *£"^>

628. Tfi ki ortaya bir le$ ode., kopekler uzerine hus surunun nejhi vurulur.

Bu beyt-i §erifte huzuzat-i nefsaniyye "les/'e tesbih buyrulmu§tur. Ya'ni,
ortaya bir le§ geldigi vakit Israfil (a.s.)in suru ufuriildugu zaman nasil oliiler
dirilirse, uyuyan kopekler uzerine de hirs suru oylece nefhedilmi§ olur. Bu-
nun gibi ortaya bir hazz-i nefsani geldigi vakit, o meyillerin saffi uzerine hirs
suru galinmis. olur.

X* jIvU <1>1-Aj oL>- tlL- JUa JLi j\iy tjj>- *Z?^ Olj-i 0_j^-

629. vaktaki o mahallede bir esek les oldu, onunla yuz uyumus kopek uyandi.

S-8*\5 2jj! j** ^JJ 1 CM^ S~£ f& jJJl <*J (Jh^j>~

630. ZKetm-i flayba aitmis hirslar yakaaan bas ykarvp hucum getir&i.

"Tahten", cenk ve yagma kasdiyla bir kimsenin uzerine kosmak (Bahar-i
Acem).

631. Dier bir kopegin uzerinde mu-be-mu iis olmustur ve hileden dolayi kuy-
ruk sallaytci olmustur.

Ortadaki le§i goren her bir kopegin iizerindeki killar ba§tan basa birer dig ol-
mu§ ve o le§i kendine hasretmek tedbirinden dolayi kuyruk sallayici olmu§tur.

MESNEVf-f §ERIF §ERH! / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ehl-i diinya dahi bunlar gibidir. Ortada bir hazz-i nefsant gordiikleri vakit, ona
nail olmak icm her birisi hasten ba§a hirs kesilir ve birbirlerine kar§i miidaha-
ne kuyruklanni sallamaga basjarlar. Nitekim hadis-i gerifte v^" h^ j ***■ udi
ya'ni "Diinya bir cife ve bir lestir ve onun talibi kopeklerdir" buyrulur.

632. Onun yari a$ajjisi rule, yukansi o flazahiir, zayif ate$ jtti o oiun hulur.

Ya'ni, kopegin iki hali vardir. Birisi kuyrugunu sallayip yaltaklanmak ve
miidahane etmektir ki, bu hal-i siiflisidir; ve biri de ofkelenip hirlamak ve sal-
dirmaktir ki, bu yiiksek halidir. Onun bu iki halinin siiflisi de ulvisi de ber-
baddir. Ehl-i diinya dahi boyledir. Ellerinde kuwet olmadigi vakit meyilleri-
ni ve arzulanni icraya firsat bulmak igin yaltaklamrlar ve miidahane ederler
ve firsat bulduklan zaman dahi emellerini icraya mani' olanlan kahrederler.
Onlann bu ofkeli hali oduna miilakl olan bir zayif ate§e benzer.

633. jCa-mekanilan ju'le §u'le eri$ir, alevin iumani flOfle kadar giaer.

Ya'ni, o zayif ates, odunu buldugu vakit la-mekan olan alem-i gaybdan
su'le §u'le ona yardim gelir, alevin dumam havaya gikar. Cismant ve nefsa-
ni olan kimselerin hali de boyledir.

634. Ten i$inde yiiz boyle kopek uyumu§larcLir; vaktaki bir §ikar yohiur, onlar
flizlenmi§leriir.

Bu beyt-i serif 622 numarah beyt-i §erifin te'yididir. Ya'ni, insamn cismin-
de mahfi olan boyle yiizlerce meyil ve arzu kopekleri uyku igindedirler. Her-
bir emeline ve meyline muvafik bir §ikar ve av dnune gikmcaya kadar gizli
bir halde kahrlar.

635. ~Yfihai gozii iikilmi$ ioganlar ySbiAir. Diicabia bir sayiin afkmclan yan-
im?fir.

Yahud insamn cisminde mahfi olan meyiller ve arziilar, gozleri kapatil-
mi§ dogan kusjanna benzerler ki, o dogan ku§u bir hicab ve perde icjnde,

AHMED AVNi KONUK

"Ah bu hicablardan kurtulsam da avimin arkasinda ko§sam!" diye bir say-
din askindan yanmis. tutusmu§tur. Bu beyt-i §ertfte terdiddeki niikte budur
ki; Bir insanin bir §eye olan meyli ya kamilen uykuda olur ve o meyil sahi-
binin bu meylinden haberi olmaz. Bu meyil onune bir firsat giktigi vakit za-
hir olur ve sahib-i meyl kendisinde boyle bir meyil oldugunu o vakit anlar.
Bu meyiller uyuyan kopeklere benzer. Veyahud meyil sahibinin herhangi bir
§eye meyli uyanmi§tir ve sahibinin boyle bir meyli oldugundan da haberi
vardir; fakat meyl sahibinin elinde firsat olmadigi icin arzusunu icra edemez.
I§te bu meyiller dahi gozleri kapatilmis. olan dogan kusjanna benzer. Bu me-
yil sahibi daima firsat gozler ve §ikanna nailiyet a§kiyla yanar tutu§ur. Ni-
tekim bir sair kendi halini §6yle beyan eder:

Heves-i vuslat-i dildar He yanar tutu§ur.

636. Uaktaki kiildhi kalAuusm ve §ikan aoriir, ondan sonra dafllitji tuvaf e&er.

Vaktaki dogamn goziinii kapatan kulahi ba§indan kaldinrsin ve sMn go-
riir, ondan sonra o avi yakalamak igin daghk mahaller etrafinda devreder.
Bunun gibi emelinin icrasina firsat gozleyen sahib-i emel dahi, dogamn kii-
lahimn kalkmasina benzeyen firsati eline gegirdigi vakit, artik sMnnin etra-
finda tavaf eder durur.

ijj ^ C->w <Jj^ j\ Jb\+ ij> ^ jfl* jjt-j lj_^ •

637. ZH-asianm §ehveti sakin olur, onun hahn sihhat iarafina gider.

Hastamn taama olan i§tihasi ve meyli sakin olur ve uykudadir. yiyecek
ve igecek diisunmez; onun hatin ve meyli sihhat tarafina muteveccihtir.

OjJ I— 9_J>- J tjA -bl l_jls** ji 'JO 3 * - 3 t T" 1 -"' J ^ "^**rf ^JT

638. Uaktaki ekmegi ve elmayi ve kar-puzu aoriir, zevk ve giinah korkusu ma-
hall-i cenge aelir.

"Beze", muhtefi giinah ma'nasinadir. Perhizsizlige "beze" ve giinah
ta'blr buyrulmasi tib nokta-i nazanndan kabahat olmasina goredir. Veya-
hud tijAJi J\j *~j-\ j & ijJi c--i 5a*li ya'ni "Mi'de hastahk evidir ve perhiz de-
vanin ba§idir" hadis-i §erifine muhalefet olmasina nazarandir. Ya'ni, hasta
mesela ekmegi ve elmayi ve karpuzu gordugii vakit, onlan yemenin zev-

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

kini ve lezzetini dusiiniir ve yedikten sonra viicuduna anz olacak fenalik
korkusunu ve kabahat-i tibbiyyeyi de dusumir. Bu iki dusunce kalbinde
birbiriyle cenge ve niza'a baskr.

639. Bijer $ok sabtrh ise gormek onun faidesidir; o iekeyywc onun yevsek olan
tab\na iyidir.

Eger hasta 50k sabirh ise bu gidalan yemeyip temasasiyla iktifa etmek has-
taya faideli olur. teheyyiig ve mizacin harekete gelmesi hastahk sebebiyle
gev§ek olan onun tab'ina kuwet verir ve kuwetten sihhat hasil olur. Bina-
enaleyh gidayi gormekle iktifa etmek onun hakkinda iyidir. Ya'ni tarik-i Hak
saliki, sifat-i nefsaniyyesine kar§i sabirh ise, bu esbab-i huzuzu gorup sabret-
mekle ruhunda kuwet hasil olur ve bu kuwet ile emraz-i nefsaniyyeden ca-
buk kurtulur; ve eger sabirh degil ise huzuzat-i nefsaniyye ve lezzat-i cis-
maniyyeyi temasadan kagip uzlet etmelidir.

"J J LS 1 - V J Jj 1 J J 3 J *i '^ cri j*> -^J 1

640. X'e eger sabu olmazsa, binaenaleyh yormemesi iyidir. £irhsiz olan adam-
dan ok uzak olmak evladir.

Ve eger hastamn bu gidalara karsi sabn olmazsa, onlan gormemesi ve
uyuyan yilanin uyandinlmamasi daha iyidir. Nitekim zirhsiz adamdan ok
uzak olmasi hayirhdir. Ya'ni gida hastaya ok gibidir ve hastamn za'f-i mi-
zaci da zirhsizhk gibidir.

saile tavusun cevab soylemesi
641. ^Vaktaki airyeden farijj aeldi, dedi: "fyit ki sen renge ve kokuya baglisinf"

e JSJK a

AHMED AVNl KONUK

Vaktaki tavusun aglamasi kesildi. Sual soran hakfme dedi: "Git ki senin
gonlun renk ve koku muhabbetlerine baglanmi§tir ve tezyinat-i zahiriyyenin
meclubusun!"

642. "Onu gormiiyor musun ki, bu kanatlardan dolayi benim iarafima yiiz te-
la gelir?"

643. n 6y ne fofc merhametsiz ava, bu kanailar if in. feer iarafima daima tuzak
hoyar!"

644. "CNe featiar ok attci, kanatlar i$in, benim tarafima havanda ok fekerl

645. "c/Kaaem/u feu kazadan ve bu beladan ve bu fitneden kendimi zabt etme-
ge kuvvetim. yoktur;"

646. "0 iyi aeiir /a, feu daglikia ve sahrada emin olmak i$in firkin ve kerth
olayxml"

Ya'ni, "Bu daghk mahallerde ve sahralarda, parlak kanatlanmm du§man-
lan olan avcilardan emin bir halde gezmek ve ya§amak igin, onlan kopanp
kendimi firkin ve igrenc. bir hale koymam bana daha hayirli gelir."

% JU» I^L^ot4 JjT>_-s^P J± (j\ -Li j* <-^S- r^M- ,jjl

647. a Gy delikanlibu, benim ucbumiin silahi oldu. HJxb ise, mu abler e yuz be-
la getirir."

"Ucb", bir kimse hiiner ve zekavet ve mal ve hiisn gibi birtakim meziyet-
lere malik olmak sebebiyle kendini begenmek ma'nasinadir; ve boyle kendi-
ni begenen kimseye "mu'cib" derler; ve bu ucb sifati pek fena sifatlardan bi-
risidir. Zira bundan kibir ve hubb-i riyaset ve tahktr-i ibad gibi birtakim kotu
sifatlar dogar.

MESNEVl-1 §ERlF SERHi / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

Bu siirh-i seiifte "tavus"tan murad, tarik-i Hak saliki olan kimsedir; ve
"kanaf'tan murad dahi, esbab-i ucb olan §eylerdir. Ve "hakim"den murad
dahi, mezaya-yi zahiriyyenin meclubu olan alim-i zahiiidir ki, o meziyetle-
rin izhanni salike tavsiye eder ve salik dahi ona cevaben der ki: "Bu meza-
ya-yi zahiriyye benim ucbumiin silahi ve aleti oldu. Ucb ise kendini bege-
nen kimselere bircok belaya-yi ma'neviyye getirir ve birgok fena sifatlar do-
gurur; ve neticede kalb-i salike nazil olan fuyuzat-i ilahiyyeyi kat'eder. Zi-
ra salik nefis ve seytanin hilesine ve tezviratina kar§i zayif oldugundan,
, kendisine ucb verecek olan esbabdan tevakki etmek lazim gelir. Fakat sii-
lukunii itmam edip, nefis ve §eytana galib olduktan sonra esbab-i ucb olan
mezaya ve fezail-i zahiriyye ona zarar vermez. Bilakis bircok vecihten hem
kendine ve hem de halka faideli olur. Nitekim atideki siirh-i serifte beyan
buyruluyor:

Onun beyamndadir ki, hunerler ve zekilikler ve diinya mail
tavusun kanatlan gibi canin diismanidir

\yb juj *j\i ^ £ ^y^~ c~S"!^a x*\ jj> ( _ r j

648. Qok hiiner hama helaklih gelcti; ztra daneden dolayi tuzagi gormez.

"HanTdan murad insan-i nakistir. Ya'ni, bircok hiiner, nakis insanlar
hakkinda onlann helaklerine sebeb olmustur. Emsal ve akranlan arasmda
parmakla gosterilmek danesinden dolayi onun altinda gizli olan ucb tuzagim
gormemislerdir. Nas hunerlerinden dolayi onlan medhettikce, onlarda da
kendilerini begenmek duygusu kuwetlenmistir. Binaenaleyh boyle nakis in-
sanlann mezaya-yi diinyeviyyeyi ihtiyar ve intihab etmeleri nefislerine gayet
muzirdir. Eger bir salik-i tarik-i Hak, mezaya-yi zahiriyyesi varsa, onlan hi-
ce sayip halktan setretmesi icab eder.

GSft^ AHMED AVNl KONUK

\yj\ jJJl -Lib iyi- ^l> jl <tS".Lil j& lj 01 jL^I

649. Dhiiyar, onun i$in iyi olur ki o, n Dtteku'."da keniinin maliki olur.

Mai ve mansib gibi esbab-i diinyeviyyeyi ve ilim ve huner gibi mezaya-
yi zahiriyyeyi ihtiyar etmek oyle bir kimse igin iyi olur ki, o kimse «ui \ys\ (Ba-
kara, 2/194) ["Allah'tan ittika ediniz!"] emr-i ilahisine imtisal hususunda,
kendi nefsine sahib ve hakim olur. Nitekim hadis-i §erifte: jJUJi J*-^ Jill ^
ya'ni, "Salih adam igin mal ne giizeldir!" buyrulur. Velhasil esbab-i diinye-
viyye nakisin elinde zehr-i ma'nevidir ve kamilin elinde bal ve §ekerdir. Ni-
tekim I. cildin 1631 numarah beytinde §6yle buyrulmus. idi:

DU \pi j*j jl ijy>- / Obj j>\ ijLJ \J> <_o-U»

"Gonul sahibine bu ziyan tutmaz, eger o oldurucu zehri a§ikar olarak
yese."

Ve takvamn meratibi IV. cildin 240 numarah beyt-i gerifinin izahmda
gecti.

jLs>-l jlJUwj cJI jjS' jji j^fij <£y"5 loi*- J-iLi dy~

650. Dakiaki htfz ve takva olmaya, sakm aleti uzakla§hr, ihtiyan at!

Ey salik, vaktaki nefsini ucbten hifz edecek ve sifat-i nefsaniyyenin lzha-
nndan sakinacak ve perhiz edecek kuwetin yoktur, o halde esbab-i diinye-
viyyeye meyilden sakin! Ucb aletini ve silahim nefsinden uzakla§tir, bunlara
kar§i ihtiyanni at ve kemale gelince_ye kadar sabret!

651. "Cilvegahtm ve ihtiyarvm o kanathr; kanaAi kopanrun, zira ba$tn kasain-
dattir."

"Cilve-gah", zuhur mahalli ve "ihtiyar", istifa ve intihab ma'nalannadir.
Ya'ni, "Benim nasa kar§i zuhur mahallim ve onlann beni intihab ve lstifa-
si benim bu suslii kanatlanmdir ve halk beni bu kanatlanm icm makbul ad-
dederler. Binaenaleyh ben halkin sebeb-i kabulii olan bu kanatlan kopan-
nm. Zira bu suslii kanatlar benim ba§imin ve varhgimin kasdinda ve hela-
kindedir."

Bu beyt-i §eiif salik-i akilin lisanindandir. Zira mezaya-yi zahiriyye, halkin
husn-i kabuliinii icab eder; ve halkin htisn-i kabulii ise, salikin nefsine gurur

MESNEVl-I SERtF SERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

verir. Halbuki salikin nazan ise halka degil Hakk'adir. Binaenaleyh salik hal-
ka menfur oldukga Hakk'a yaklasir. Nitekim §emsi Sivasi hazretleri buyurur:
Biraceb sevdaya dii§tii tutu§ur §emsi miidam
Hakk'a makbul olmak ister halka menfur olmadan

jj^j j^ j j ' x ^ Ji j* J- a ^ jyn> \j>y- a ^j 1 ^ 1 ^ — j

652. Sohredici olan kendi kanadini yokiur iasavvur eder, id ki onun kanadi $er
u $ura birakmaya!

"Engasten", tasawur etmek, tevehhum etmek, zannetmek ma'nalanna-
dir. Bu beyt-i serif Cenab-i Pir'in irsadi ve ikazidir. Ya'ni, kendi mezaya-yi za-
hiriyyesini halka karsi izhara sabredici olan salik-i akil, kendinin bu meziyet-
lerini yoktur tasawur eder ve hige sayar, ta ki onun bu meziyetleri kendisi-
ni zarar ve ziyana ve ugursuzluga birakmaya!

Cf** *} J^^.iSjZ ^j _? cf^ A J? A c ~- * J^-J a-i

653. ^Binaenaleyh kanai ona ziyan degiUir, "DCoparma!" del Bfier hir ok eri-
§irse siper gelirir.

"Micen", kalkan ve siper demektir. Ya'ni, tavusun kanadi mesabesinde
olan huner ve zekavet ve mal, kamile zarar vermez. Binaenaleyh oyle bir
kimseye "Sen kanadi koparma!" de! Zira bu yiizden o kamile bir zarar oku
gelirse, o kalkan ve siper tutmasmi bilir.

654. ^Jakai yaki§ikli kanat hana du§mandir, $iinku cilvegerlikien henim sah-
nm yokiur."

Ya'ni, akil olan salik der ki: "Diinyanin miizeyyenat-i mahsuse ve
ma'kulesi bana dusmandir. Qiinki ben bendeki hiineri ve asar-i zekayi sakla-
maga sabredemem. Munasebetli ve miinasebetsiz olarak mutlaka izhar ede-
rim. Ben bunu izhar edince nas indinde makbul ve mu'teber olup hiirmet go-
riirum; ve bu i'tibar ve hiirmet nefsime gurur verip halki kendimden asagi go-
riirum ve techil ederim.

655. -B^er hana sahir ve hifaz rehher olaydi, ihtiyardan hana kerr u fer ziya-
de olurdu."

AHMED AVNl KONUK

"Hifaz", miifaale babindan ikinci masdardir; "gozlemek, muhafaza et-
mek" ma'nasinadir. "Eger meziyetlerimi izharda sabnm ve setri muhafaza
kudreti bana rehber olaydi, benim o gibi meziyetleri ihtiyar ve intihabimdan
kerr ii fer ve tarik-i Hak'ta terakkim ziyade olurdu."

656. " Jitnelerde ben cocak yahud sarho§ flibiyim. Denim elime kilt$ layik de-
gildir."

"Fitne", liigatte, imtihan ve tecriibe demektir. Ya'ni, "Mai ve mansib gibi
esbab-i diinyeviyye nakislann elinde bulundugu vakit, cocuklann veya sar-
hosjann elinde kihc bulunmasina benzer. Ben ise tarfk-i Hak'ta mertebe-i re-
culiyete gelmedim, tifl-i na-balig hukmiindeyim. Kilic hiikrminde olan bu es-
bab-i diinyeviyye benim hakkimda fitne olur."

657. "Gjjer benim men edici bir aklim olaydi Julif benim elimde zafer olur-
du."

Ya'ni, eger benim sifat-i nefsaniyyemi icradan beni men'edici bir akl-i ka-
milim olaydi, bu esbab-i diinyeviyye ve bu kilig benim elimde nefis ve gey-
tana kar§i zaferimi te'min ederdi."

658. Qixne$ gibi nur verici akil lazimdir, id ki bir kdic oradaki savabin yayri
olmaya!

Ya'ni, gtines, gibi nur-i ma'rifet verici bir akl-i kamil lazimdir, ta ki mu-
zeyyenat-i hissiyye ve akliyye kihclarim hak ve dogru olan yerden baska bir
yere vurmasin! Ya'ni kamil, dunya mansibina nail olursa adalet eder ve eli-
ne dunya mail gegerse muhta?lara infak eder ve hunerlerini ve ma'rifetlerini
izhar-i hak hususunda isti'mal eder.

659. "uWademki parlak akd ve salaha mdlik degilim, bindenaleyh silahi ni$in
kuyuya atmayayim?"

Ya'ni, "Mademki nefis ve §eytanin hilelerini ve tezviratmi fark ve temyiz

°$P?

MESNEVl-i §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

edecek parlak bir akl-i kamilim ve salahim yoktur, o halde cocugun ve sar-
hosun eline verilmis. olan bu silahi nigin kuyuya atmayayim?"

Oxi a»l_^ ,y> ^- £%* jS j^ j £j by? pl-ul *^-j>

660. n $irtuli kdici ve kalkani kuyuya aiarrni. 3jvra bu silah benim iii^manun
[660] , i, ii

olacaktir.

661. n <y\iddemki benim kuwetim ve yarim ve seneiim yoktur, kilicuni o alir ve
barm vurur."

"Kuwet" ve "yar" ve "sened" ya'ni dayanacak mahalden murad, akl-i
kamildir. Mademki benim akl-i kamilim yoktur ve akl-i maa§im bana yar ve
mahall-i istinad degildir, o halde diisman olan nefsim o kilici elimden alir ve
benim aleyhimde kullamr ve beni helak eder. Ya'ni o esbab-i diinyeviyyeyi
nefsim kendi hazzinda kullamr ve benim benligimi vucuda getiren ruhumu
Hakk'a vusulden men'eder; ve bu, helak-i ma'nevidir."

Ij cijj ^ Lr* jj -^jj £ b <Jy*- *>^ a-* CjA r*J

662. Hr Bu koiu huylu nefsin rajjmina ki, o yiizunu ortmez, yiizunu hrmala-
rm.

Ba'zi niishalarda "kabiha" (*~~i) yerine "vakiha" (<&*jj) vaki' olmustar.
"Vakiha", hayasiz ma'nasinadir. Ya'ni, "Nefs kotu huylu ve hayasiz bir §ey-
dir, halka kar§i hiinerler ve zekavetler izhar edip magrurane yasamak ister ve
asla cemalini ve kemalini ortmekten zevk almaz. Binaenaleyh ben onun bu
duygusuna ragmen hunerlerini ve zekavetlerini ve bilgilerini enzar-i halktan
setr etmek suretiyle onun yiiziinii tirmalanm ve onu halka kar§i hiinersiz ve
ma'rifetsiz gosteririm."

JLj ji ^1 <S jj JJU: by~ JUT ^1 j JL*- jA <g s^Z, I;

663. nr Za ki bu cemal ve kemal noksan ola, vaktaki yiiz olmaz, vebale az iu-
§erim.

Ya'ni, "Nefsin halka kar§i cemali ve kemali noksan olmak igin onun yii-
ziinii tirmalanm ve benim onu tirmalamam sebebiyle onda halka izhar ede-
cek yiiz kalmaz; binaenaleyh halkin kabulii sebebiyle tevecciih eden vebale

AHMED AVNJ KONUK

az duserim." "Vebale az diismek" budur ki; salik, nefsin hilelerinden kolay-
hkla kurtulamaz. Her ne kadar miiteyakkiz bulunsa da, onu ara sira gaflete
dusiiriip hiikmunu icra eder. Onun icm Resul-i z!§an Efendimiz ummetine:
jJi ^ jii 1j &. y> iS ^a J\ j& V (^Ui Ya'ni, "Ey benim Allahim, beni goz
agip kapayincaya kadar ve ondan daha az bir zaman beni nefsime birakma!"
duasini ta'lim buyurmustur.

664, "e/Haiemiu tu nii/ef tie hrmalanm, giinah dejjiUir. ,2-ird yara ile bu yii-
zii ortmek layikhr."

Bu beyt-i serif bir sual-i mukadderin cevabidir. Ya'ni birisi gikip diyebilir ki:
"Hiinerler ve ma'rifetler ve zekavetler ve mal-i diinya, Hak Teala hazretleri-
nin insanlara ihsan buyurdugu ni'mettir; ve ayet-i kerimede ia^» 'ckj *^>. w>
(Duha, 93/1 1) "Ve Rabbinin ni'metini minnet ve siikranla an!" buyruldugu-
na gore, niam-i ilahiyyeyi izhar edip siikretmek icab eder. Binaenaleyh bu
ni'metleri izhar etmeyip setr etmek bu emre muhalefet olmaz mi?" Cenab-i Pir
efendimiz buyuruyor ki: "Benim nefsimin yuziinu bu ni'meti nastan setretmek
suretiyle tirmalamam, nefsimin maglubu olmamak niyeti ile vaki'dir. Boyle bir
niyet ile tirmalamak giinah degidir. Zira nefsin arsiz yuziinu boyle yaralar ile
enzar-i halktan ortmek layiktir."

665. W 6jer fl'onlum mesturluk huyunu tuta iii, guzel yiiziim safamn flaynm ila
etmezii."

"Mesturluk huyu"ndan murad, halkin nef'i olmayan yerlerde nefsin me-
zayasim setr etmeyi ve iktisab-i §6hretten ictinab eylemegi adet etmektir. Bu
sifati haiz olan kimse, nef'-i halk igin izhar-i huner eder, ve bundan nefsi as-
la guriir hissetmezse, onun bu gibi niam-i ilahiyye ile tezyin edilmis ve gii-
zellestirilmis olan yiizii, safvetten ve hulfistan baska bir §ey yiikseltmez. Ni-
tekim Hz. Pir-i destgir Flhi Ma Fih'in 1 7. fashnda soyle buyururlar: "Benim
huzuruma gelen ahbabin melul olmasindan havfen onunla me§gal olsunlar
diye §iir soylerim. kadar terk ettigim halde yine §iir soylemek icab eder.
Yoksa siir nerede ben nerede! Vallahi ki, ben siirden bizanm ve benim indim-
de sjirden bedter bir sey yoktur. Benim siir soylemem ona benzer ki bir kim-
se musafirin arzusuna tebean elini i§kembeye sokup yikar. Mademki misafir

MESNEVf-I SERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

iskembe istiha eylemistir benim igin bu Iazimdir." Ma'Iumdur ki, sjir soyle-
mek mevhibe-i ilahiyye olan bir huner ve ma'rifettir. Cenab-i Pir efendimizin
nefs-i nefls-i saflleri, bu huneri iktisab-i sohret ve izhar-i fazilet igin degil,
halkin melaletini def igin izhar buyurmusjardir. Artik salikler kendi hallerini
buna gore tasawur etsinler.

666. " J7Ha<iemiu kuvvet ve ferheng ve salah gormeiim, Austrian gorAum, $ahuh
silahi kirtlm."

"Ferheng", muteaddid ma'nasi vardir. Burada "ma'rifet" ve "muvaze-
ne" ma'nalan rminasibdir. Ya'ni, "Mademki aklimda kuwet ve muvazene
ve ma'rifet ve nefsimde salah yoktur, ben nefsimi ruhuma diisman gor-
diim; silah mesabesinde olan hixnerlerimi ve meziyetlerimi setretmek sure-
tiyle kirdim."

667. Ta hi henim Kiltcim ona kemal olmaya, ia hi han$erim hana vebfil ol-
maya!

"Ta", ta'lil igindir. Bu iki beyt-i §enf bir cumle-i tarn te§kil eder. Ya'ni, "Be-
nim kihcim, nefsimin kuwetine kemal olmamak ve hanger mesabesinde olan
hiinerlerim bana vebal olmamak igin nefsimi ruhuma diisman gordum ve
derhal bu silahlan kirdim. Zira aklimda kuwet ve ma'rifet ve nefsimde de sa-
lah yoktur."

>* OUT Juiijst jl Jjj' iy. 0U»- ffj b- (y„J? ^

668. n< T)amarim ktmildantci oldukca hacanm; kendinden hagmak ne vakit ko-
lay olur?"

Ya'ni, "Hayat-i diinyeviyyem devam ettikge ben ruhumun diismam olan
nefsimden kaganm. Halbuki nereye kagsam nefsim benim ile beraberdir. Bi-
naenaleyh insanin kendinden kagmasi kolay bir §ey midir?" Nefsinden kag-
mak onun arzulanna muvafakat etmemek ve daima mucahede etmek ile
olur. Mucahede ve muhalefet ise asla kolay bir sey degildir.

^

AHMED AVNt KONUK

j'j» J 1 *j£ -^ J J 1 ^ J ! > 'j J 1 *X ^> J 1 ^

669. O fcimse Jti, onun hapnasi bir ba§kasmdan olur, ondan munkati oldugu
vakit o karar tutar.

Mesela bir kimse aralannda muhalefet zuhurundan dolayi bir ba§ka kim-
seden kagarsa ondan aynhp baska bir mahalle gittigi vakit gonlu musterih
olur. Fakat nefis her nereye gitse beraberdir.

jr j~*- <$ o* J& -^ ^ y.£ j-^ 1 (^* p* r+* *? cy

670. lien ki dii$man dahi benim; kagmak hususunda ebede kadar benim isim:
[670] "Oialk halh!" 9 dir.

Ya'ni, "Benim diismanim bana kendim oldugu igin nereye kagsam bula-
mam; binaenaleyh kagmak hususunda benim i§im ebede kadar: "Kalk, dur-
ma kag!" revisinden ibaret olur." Nitekim Efdaluddin Hakam (k.s.) bu ma'na-
da §6yle buyurur:

cy y r* t*f y a* r* ^ y-^i Jy> ot 1 r 5 ' i^ ^J L> j j*- r* cs &\ J^

"Ayagimm dikeni benim; kendimi kendimden fang edeyim, bu ikilik bir olsun,
hem ben sen, hem de sen ben olayim!"

Imdi salikin nefsinde kendi arzu ve iradesi baki oldukga irade-i Hakk'a
muhalefeti muhakkaktir. Vaktaki kendi iradesini irade-i Hak'ta mahveder,
ondan sonra bir irade kalir. halde o nefis, nefis olur.

JJ^.yt- '<oL. c~*jl (%-<** *£\ J&- J> <J J t/J C— Oi^ ^

671. O himsenin hi kendi yolgesi onun dusmani&ir, ne Diinddc ne de Lsto-
ien'de emindir.

"Hoten", gin hududunda bir memleketin ismidir. Ya'ni, nefis ruhun golge-
sidir ve ruhun muhalifidir. Bir kimseye kendi golgesi muhalif ve diisman
olursa Hindistan'a ve Hoten memleketine, velhasil her nereye kagsa o golge
beraberdir, onun elinden kurtulamaz. Binaenaleyh hayat-i diinyeviyyesinin
sonuna kadar onun husumetinden emin olmak ve daima miicahede etmek
lazim gelir. Bu ebyat-i §erifede. J~*- j* <J\ Ji~* a^j* <jj*\ ya'ni "Senin du§-
mamnin en diismani nefsindir ki senin yanlanndadir" hadis-i serifine isaret
buyrulur. Onun §errinden kurtulmak igin Hakk'in varhginda fan! olmaktan
baska gare yoktur.

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 <

jf (j\l> ji Jul ^li *£ Jul »JLi ji\ ij>- jj» j *y>- jZ> jl aS' Olij^^ Ol OisO jJ
JuiL ^Sa^ j cljTl_*j»- Ij J& j iw>b»Tjjj ji jjj ji Jul ^li aS" i)lf)L« Oj^a

kendinden gefmislerin sifati hakkmdadir ki, kendi §errinden ve

kendi hunerinden emin olmusjardir. Zira Hakk'in bekasinda

fanidirler, yildizlar gibi ki, giindiiz giine§in nurundan fanidirler ve

faniye afet korkusu ve tehlikesi olmaz

672. Vaktaki ona fakrdan fena -piraye olur, o iIMuhamm&i gibi golgesiz olur.

"Fakr"dan murad, zahirde olan fakirlik degildir. Belki viicudda ve zatta ve
sifatta Hakk'a muhta? oldugunu ve Hakk'in fakiri oldugunu bilmek ve ginayi
ve izzeti Hakk'a ve zilleti ve fakn kendi vikud-i izafisine isnad etmektir. Nite-
kim ayet-i kerimede: (Muhammed 47/38, Fatir 35/15) -oji J\ *\jti\ '^fj *Jjl\ '«%
Ya'ni "Allah Teala ganidir ve siz Allah Teala'ya muhtacsimz" buyrulur. Vakta-
ki bir kimsenin nefsinin kendi varligmdan fenasi boyle bir fakr cihetinden zi-
net bulursa, artik o nefis serapa ruh olup, ruhun golgesi olmaktan kurtulur. Ni-
tekim bu hale gelen evliyaullah Up-IjjI L>-Lii u*.lm u>-ijji ya'ni "Bizim ervahimiz
ecsadimizdir ve ecsadimiz ervahimizdir." buyurmu§lardir. Binaenaleyh boyle
bir kimse Muhammed (aleyhi's-salatu ve's-selam) Efendimiz gibi golgesiz ol-
mus. olur; ve ba§tan basa nur olan bir zatin, nur gibi, golgesi olmaz.

J*i 4jL- ^ jl >tw 'ajLj dj^- Jui <s>lj~s Li I j iSj** y&

673. Jahra mensubun faknna fena, zinei oldu; o, son in dili gibi sayesiz oldu.

Bu beyt-i §erifde <jj~* jA ya'ni "Fakr benim fahrimdir" hadis-i serifine
isaret buyrulur. Ya'ni zatta ve sifatta Hakk'a olan ihtiyacini idrak eden kim-
se, kendi varligim Hakk'in varhginda fan! kilar ve bu fakr ile iftihar eder. Is-
te bu fakr ile iftihar eden kimsenin faknna Hak'ta fan! olmasi zinet olur. Ar-
tik o kimse yanan mumun alevi gibi golgesiz olur.

5 $p?

AHMED AVNl KONUK

674. $eni ha§tan ayaga hey dil oldu; golgeye onun etrafinda giizer olmaz.

Ya'ni yanmadan ewel mumun golgesi vardir. Fakat bastan ayaga kadar
hep atesin dili olup §uaya miinkalib olursa artik onun etrafinda golge olmaz.
Burada cism-i kesif muma ve ates. tecelli-i zatiye ve golge sifat ve ef al-i be-
§eriyyeye tesbih buyrulur. Ya'ni, tecelli-i zati atesjyle yanan cism-i kestf bag-
tan ayaga kadar o tecellmin mazhan olup Hak'ta fan! olur ve artik onun gol-
gesi olan sifat ve ef al-i be§eriyye onun etrafinda dolasamaz. Sifati ve ef ali
Hakk'm sifat ve ef ali olur. Hind niishalannda -u <U- ^ yerine a J" dy? £~i
vaki'dir. Bu surette ma'na "§em' bastan ayaga kadar zebane oldugu vakit
onun etrafinda golgenin miiruru vaki' olmaz" demek olur.

675. CMum golgesinden ve kendinden §udya ka$h, onun i$in §em dokiii.

Mum mesabesinde olan cisim, golge menzilesinde olan kendi sifat-i be§e-
riyesinden ve efalinden ve kendi kesafet-i mevhumesinden sua mesabesin-
de olan nur-i zatiye kacu ve iltica ettl. §ua icm, tecelli-i zati atesi ile cisim
§em'ini doktu, eritti ve fani kildi.

j^^jjSj bi ji |^a ja C~iS (^*ij C~>L» j$i. ja C~«5

676. ^Dedi: >r Ben seni fend i$in dohiiim!" ^Dedi: xr Ben de fenaya kachm!

nur-i zati dedi ki: "Ben seni fani olman icm doktiim ve erittim." Cisim
mumu dahi "Evet, ben de fenaya ve sende fani olmaya kagtim ve iltica ettim."

677. <$eni vakiaki aie§ tcinde- kulliyyen fani oldu, ne $em den ve ne de ziya-
dan eser goremezsin.

Ya'ni bal mumundan ma'mul olan §em\ ates. iginde yana yana fani oldu-
gu ve kamilen eridigi vakit, artik ne §em'in viicud-i kesifinden ve ne de onun
ziyasindan eser goremezsin. Bunun gibi cism-i kesif tecelli-i zati ate§i icjnde
yamp kamilen fani oldugu vakit, artik o cism-i kesifin havassindan eser go-
remezsin. Mesela cism-i kesifin bir mahalden diger bir mahalle intikali zama-
na muhtac, iken, garbda bulunan boyle bir cism-i fani, an-i gayr-i miinkasim-

MESNEVt-1 §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

de sarkta zahir oluverir ve onun ziyasi mesabesinde olan sifattan ve ef'alden
dahi eser goriilmez. Onun sifati ve flili hep Hakk'a rati' olur.

678. . JZ-ulmetin iefinde surd atesi, asikar olarak mum ile payidariir.

Ya'ni, zahirde olan karanhgin def'inde, agikardir ki suret ate§i kesif olan
mumun cismi ile payidar ve sabittir. Zira mum olmasa, suret ate§inin taalluk
edecegi bir mahal bulunmaz ve ates. olmayinca da §ua hasil olup sun karan-
hk mundefi' olmaz.

679. Cisim §emi, mumun hilajiniaclu ki o, noksan olaukca can nuru ziyade olur.

Cisim §em'i zahir! olan mumun hilafmadir; zira o cisim §em'i noksan ol-
dukga, ruh-i insaninin nuru ve suai ziyade olur. Halbuki zahir! mumun cis-
mi ve cesameti ziyade oldukca onun §uai da cok olur.

680. 13u bdki olan sua.hr ve- o fanidir. Cari semine sule-i rahhdni vardir.

Bu ruhun nuru ve §ua'i baki olan §uadir ve cisim §em'inin §ua'i olan
ruh-i hayvanmin asan ise fanidir. Zira can §em'inin §ulesi rabbanidir ve
giinki ruh-i insani halife-i Hak'tir.

j^jt- y\i gj* g-UJ. j jg>jlA jJ J\j £l*i J\

681. \ou baki olan sua' mufieraz geldi. iIA.raz olan sem'-i fanmin sua'i degil!

"Mufteraz", "iftiraz" masdanndan ism-i mef'uldur; ve "iftiraz", Hak Te-
ala'mn kullanna ahkami vacib kilmasi ma'nasinadir (Kamus). Ya'ni, HakTe-
ala tarafindan kullanna farz edilmis. olan §ey, bu ruhun baki olan suaini ve
asarim istihsal etmektir. Yoksa bu araz ve fani olan cism-i unsurinin §uaim
ve asanm istihsal etmek degildir. Zira ruh cevher-i miicerred-i nurantdir ve
cisim ise uzunluk ve enlilik ve derinlik gibi arazlann mecmuundan ibarettir.

682. ate$in iili kep nur oliu; §em fani, golge ondan uzak ol&u.

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, cism-i unsuri atese mensubdur ve ruh-i hayvani o atesin dilidir ve
cisim §em'inden ruh-i hayvaninin fan! olan suai zahir olur. Vaktaki tecelli-i
zati ile bu cisim §em'i fan! olur, artik sua-i faninin golgesi olan sifat ve ef ali
dahi ondan uzak olur ve bu ruh-i hayvani dili, hep nur-i ruh olur ve ruh-i in-
sani §em'inin baki olan sua'i zuhura gelir.

683. liulutun golgesi yeryiiziine dusex, ay a golge hem-nisin olmaz.

"Bulut"tan murad, cism-i kesiftir. "G6Ige"den murad, ruh-i hayvanidir.
"Ay"dan murad, ruh-i insanidir. Zira o nuru zat gunesinden ahr. Nitekim
yukanda 680 numarah beyt-i gerifte c— wij vUi \j ou- ^ buyrulmus idi.
Ya'ni, bulut mesabesinde olan cism-i kesifin golgesi ve ruh-i hayvanin asa-
n, alem-i kesafete diiger ve alem-i kesafet icinde dola§ir. Fakat o golge, ay
mesabesinde olan ruh-i insaniye hem-nisin ve mukarin olmaz. Zira ruh-i
insaninin nurunu bu golge setredemez.

684. Gy iyi isteyici, bi-hodluk bulutsuzluktur; o bi-hodluk icinde aym kursu gi-
bi olursun.

Ey iyi hal isteyen salik, mevhum olan enaniyyet-i cismaniyyeden gecmek
bulutsuzluktur ve ruh-i hayvaninin hukmii altindan gikmak demektir. ken-
dinden gecmek hali icinde, sen ayin kursu ve cirmi gibi olursun, yani ayn-i
ruh-i insani gibi olursun.

685. Uaktaki surulmus bir bulut tekrar gelir, nur giiti aydan bir hayat kal-
mishr.

Vaktaki kendinden gegmek hali ile surulmus ve def'edilmis bir bulut, ya'ni
cism-i kesifin ahvalinden bir hal tekrar zail olur, ruh-i insaninin nuru gider
ve ay mesabesinde ruh-i insaninin nurundan bir hayal kalir.

686. liulutun hicabindan onun nuru zayif oUu. O bedr-i serif aydan noksan
oldu.

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, cismaniyet bulutunun hicab ve perde olmasindan dolayi, ruh-i
insaninin nuru zayif olur. ayin on dordii gibi parlak olarak zahir olan
ruh-i §erif, yeni dogan bir hilalden bile noksan bir hale gelir ve hayal gibi
olur.

>/ cfc^ cM l> til J *£ j J 1 j -^ ^ ^ **

687. <ZAy bulutian ve tozdan bir hayal Qoriinur. IZulut ve ten bizi hayal du$ii-
niicu etti.

Ruh-i insani ayi, cism-i kesif bulutundan ve onun toz mesabesinde olan
asanndan dolayi bir hayal halinde goriinur. Bulut, ya'ni cism-i kesif bizi ruh-i
insani hakkinda hayal dusunucii etti. Nitekim ruhun tecellisini mu§ahede et-
meyen kimseler ruh hakkinda bircok kiyl ii kaller yaptilar ki, bunlar birtakim
hayali du§iincelerden ibarettir. Vaktaki ruhun zati inki§af eder, bu hayali olan
dedikodular kalkar.

c— jJip ljU Ujjl jl c~i& *^ C—-jl i_aU *a jt\ *£ ^i <* i-iW

688. iSAyvn luifunu aor ki, bu da onun lutfudur ki o, buluilar bizim du.$mam-
mizdu, dedi.

"Ay"dan murad, burada ruh-i kulli-i Muhammedi'dir ki, taayyiin-i Mu-
hammedi (s.a.v.) Efendimize taalluk etmistir. ^jy & o>>jii 3 hadis-i §erifi
mucibince mii'minlerin riihu o ruh-i kiillidendir. I§te ruh-i kiillinin lutfuna
bak ki, bizleri rminewer etti. Ve bu da onun lutfundandir ki bize Jy* &***
d^ an j& J~* ya'ni: "Senin dusmamnin en dusmam, senin nefsindir ki
yanlanndadir" ihbar-i §erifiyle buludar ya'ni sifat-i nefsaniyye bizim du§ma-
mmizdir, buyurdu.

i\x> <* ijb r-^ jly ji j^j J* j' J j' J ii-*ly <*

689. JAy buluttan ve tozdan feraaat tutar, felegin yukansinda ayin meddn
vardtr.

Ayin ya'ni ruh-i insaninin hadd-i zatinda cismaniyetten ve cismaniyetin
ahkamindan feragati vardir. Onun medan suret feleginin yukansindadir. Zi-
ra ruh-i insani nefs-i vahiddir. beden pencerelerini kendi medanndan nur-
landinr. Nitekim II. cildin 186 numarah beyt-i §erifinde:

AHMED AVNl KONUK

>y. J^ c->-> -^'-J o-" >y J^yr c-> ->* ^

["Tefrika ruh-i hayvanlde olur; ruh-i insani ise nefs-i vahid olur"] buyrul-
mustu. Ve cild-i mezkurun 184 numarah beyt-i gerifinde de:

["Canlann giine§i bedenlerin penceresinde muftenk oldu"] buyrulmustu.
Ve keza IV. cildin 41 1 numarah beyt-i serifinde de:

^i OW- j£J aj-U* OLi~>~ -*- ' [£> OUI jJJ a jo** Ob.j>-

["Mu'minler ma'duddur, fakat iman birdir; onlann cisimleri ma'dud, fakat
can birdir"] buyrulmu§ idi.

OI4J U *-^-j lj ** xS~ *£" OW- *****'■ j j-^ >■*-* b^* j<'

690. ^Buluf fcize dii§man ve hasm-i can oldu. JZira ayi bizim goziimuzden ni-
han eder.

Cismaniyet ve nefsaniyet bulutu bize diisman ve canin hasmi oldu. Zira
bulut ayin hicabi ve perdesidir; ve ruh ayini bizim goziimuzden nihan eder.

691. Till perde hunyi zal eder; bedri bir hilalden nakis yapar.

"Zal", bunak ihtiyar demektir. Ya'ni, bu cismaniyet ve nefsaniyet. perde-
si, her biri bir huriye mumasil olan ma'na giizellerini bir bunak kocakan ka-
dar firkin yapar. Ayin on dordu gibi parlak olan bir latifi bir hilalden daha na-
kis gosterir. Bilakis bu perde-i nefsani, kokmus cesedleri huri gosterir ve zul-
meti nur olmak uzere telakki eder.

X>\y>- ,j~!_p- tjj-te- ljL« ( j~~ ;o JULiJ jf- jLS' ji IjU »U

692. <5A.y hizi izzetin hucagina oiurttu, bizim du§manuniza kendi dii§mani
iablr etti.

Ya'ni, ruh-i kulli-i Muhammedi, bizi "Aziz" ism-i ilahisinin hukmiinde
mustagrak kildi ve izzet makaminda oturttu; ve nefis ve §eytamn ve onlann
tevabiinden ibaret olan bizim dusmammiza kendi diismam ta'bir buyurdu. Bu
beyt-i serifte "ay"dan murad zat-i Hak olursa birinci misra' {>\ J £j" 'xH j

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

(tsra 17/70) ya'ni "Biz bem-ademi mukerrem kildik" ayet-i kerlmesine ve
ikinci misra' dahi sure-i Mumtahme'de vaki' olan </jji ijl^' U ly-i"^ 1 W L -
tUjijJTjjij (Miimtahine 60/1) ya'ni "Ey mu'minler benim dusmanimi ve si-
zin du§manimzi dostlar ittihaz etmeyin!" ayet-i kerimelerine i§aret buyrulur.

693. Ilulutun parlaklifii ve onun leiafeti muhakkak hu aydandir. Dier kim bu-
' luia ay tabir eierse o gumrahhr.

"Ab", letafet; ve "gumrah", dogru yolu kaybeden demektir. "Buluf'tan
murad, burada ruh-i hayvanidir. Ya'ni, ruh-i hayvaninin diriligi ve parlakhgi
ve zekaveti, ruh-i kiillinin letafetinin aksindendir. Her kim bu ruh-i hayvani-
ye "ruh-i insani" ta'bir ederse, o kimse yolunu kaybetmi§tir. Zira ruh-i hay-
vanide beka yoktur.

694. JTlyin nuru vaktaki hulut iizerine miinzd olmu$tur, onun karanltk yuzu
miihiel olmu$tur.

Ya'ni, "Ruh-i insaninin nuru, vaktaki ruh-i hayvani iizerine munzel ol-
mustar, o ruh-i hayvaninin karanlik olan yiizu, aydan degi§mi§ ve parlami§-
tir." Zira beser, ruh-i hayvanide, baska hayvanlar ile miisterektir. Hayvanla-
nn ruhunu ruh-i insani menzil yapmadigi igin onlarda insanda olan irfan ve
zeka yoktur. insanlardaki idrak ve zeka ruh-i insaninin insanlann ruh-i hay-
vanilerini menzil ittihaz etmekten dolayidir. imdi gerek ruh-i insaninin nur-i
ma'nevisi ve gerek ruh-i hayvaninin ondan iktibas ettigi nur ve zahiri gune-
§in madd! ziyasi ve onun madd! nuru, hep nur-i ilahinin feyezamndandir.

695. Dtiyaminia aune$ ve ay mazul oliu. Qoz ziyanm aslina me§gul olclu.

Nitekim sure-i Kiyamet'te mezkur olan ^-Hji ^ 3 jJtfi u^j '^4\ 5j>. liu
'r&j (Kryame 75/8) ya'ni "Vaktaki goz kamasir ve ayin ziyasi gider ve gii-
neste ay cem'olur" ayet-i kerimesi mucibince kiyamette manzume-i §emsin
intizami bozulup aym nuru zail oldugu ve gtinesje ay, ziya ve nur vermek-
ten ma'zul olduklan vakit, ruhun gozii o ziyanin ash olan vticud-i mutlak-i
Hakk'in nuru ile mti§tail olur ve miistear olan viicud-i izafinin ziyasi gider.

AHMED AVNl KONUK

j\ji\ jb jl ^Jli Jaljj jij j\tc^j> j\ \j iJUU cJlJb Ij"

696. V^fihayet mulkii musteardan ve bu jam ribdh darii'l-karardan hilir.

Ya'ni, kiyamette bu ariyet olan viicud-i izafinin nuru sondiigii vakit ru-
hungozu hakiki olan miilk ile ariyet olan mulku anlar ve fani olan diinya
misafirhanesini karar evi ve mahalli olan alem-i ahiretten fark ve temyiz
eder.

jUT" jJul jS~ y IjU IjiU jL^- <U* iSJJJ ^Ji-^iJ^ - *i^

697. \Dfii/e bir, tip, dort aun ariyet olur. €y ana bizi sen hucaflinda tut!

"Daye", siitnine demektir ki, bundan murad, viicud-i mecazi ve izafidir.
"Ana"dan murad, viicud-i hakikidir. Ya'ni, daye mesabesinde olan bu vii-
cud-i mecazi, mahdud olan hayat-i diinyeviyyenin devami miiddetince biz-
de ariyet olur. Ey viicud-i hakiki sahibi olan Hak Teala bizi sen lutfunun ku-
cagmda tut, bizi dayenin eline teslim etme!

698. ISenim kanadim buluttur ve perdedir ve kesiftir. Diakk'm lutfunun
in ikasinAan o latij oldu.

"Kanaf'tan murad, bu viicud-i mecazi ve onun htinerleri ve sifatlandir.
Ya'ni, benim bu viicud-i mecazimin hiinerleri ve sifatlan viicud-i hakikinin
oniinde buluttur ve perdedir ve kesiftir. Onda gorulen letafet Hakk'iri lutfu-
nun in'ikasidir.

699. DCanadi ve onun giizelligini yoldan ko-panrim, ta ki ayin aiizelliijini yine
aydan aoreyim.

Ya'ni, viicud-i hakikiye vusule mani' olan bu viicud-i izafinin htinerlerini
ve giizel goriinen sifatlanm yoldan koparayim ve izale edeyim, ta ki ayin gii-
zelligini perde arkasindan degil, dogiudan dogruya yine ayin kendi kendisin-
den goreyim.

700. lien daye istemem, ana daha hostur; ben CMusayim, benim dayem anadir.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Ben daye mesabesinde olan bu viicud-i mecazinin terbiyesi altinda ol-
mak istemem; benim asli olan viicud-i hakikmin sifati altinda terbiye olun-
mam daha ho§tur; zira Musa mesabesinde olan ruhum; binaenaleyh benim
dayem ve miirebbim viicud-i hakikidir." Bu beyt-i §erifte sure-i Kasas'ta va-
ki' JJ cy '^i'jJi -d* L.ji-'j (Kasas, 28/12) ya'ni "Biz Musa'ya ewelden siitni-
neleri haram ettik" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Zira Musa (a.s.)
Fir'avn'un sarayinda bulundugu vakit, onu siitninelere tevdi' ettiler; hicbiri-
sinin siitiinu emmedi; validesi siitnine olarak saraya gidip onu emzirdi.

701. lien aym lutfunu vasitadan istemem, zira, bu rabiia halkin helaki oldu.

"Ay"dan murad, burada ebu'l-ervah olan ruh-i kiilli-i Muhamedi'dir ki,
cemi-i aleme fuyuzat-i rabbaniyye bu ruhtan tevzi' olunur. "Vasita"dan mu-
rad, alemih viicud-i izaflsidir. Ya'ni, ben ruhum, ruh-i kullinin lutfunu ve fey-
zini vasitadan ve viicud-i izafl-i alem perdesi arkasindan almak istemem. Zi-
ra bu viicud-i izafinin §uiinati halkin helakini mucib oldu.

»U (jjj i_jL>t>- jl ii^Sob" »L. ijj>- ij^j (jj>\ ^aL

702. ~$ahui meger ki bir bulut aym huyunu iuta, taki o aym yuziinun hicabi
olmaya!

"Buluf'tan murad, taayyiin-i cismani ve viicud-i izafidir ve ahlak-i mu-
hammediyye ile muttasif olan insan-i kamilin suret-i cismaniyyesidir ki,
ruh-i kiilli-i Muhammedi'nin feyzini isale vasita olur; ve onun bu suret-i cis-
maniyyesi ruh-i kullinin yuziiniin hicabi ve perdesi olmaz. Yukanki beyt-i
§erifte, "Ben onun lutfunu vasitadan istemem" buyrulmus, idi. Bu beyitte in-
san-i kamilin suret-i cismaniyyesinin vesateti istisna buyrulmus, oluyor. Zi-
ra insan-i kamil salikleri evvelen huzur-i risalet-penahiye gotiiriir ve Risa-
letpenah Efendimiz dahi Hakk'a isal buyurur.

703. Bnbiya ve evliyamn cismi atbi, o, keniinin suretini vasf-i laia gosterir.

Ya'ni, o insan-i kamilin cismi, enbiya ve evliyamn cismi gibi olur; ve ken-
dinin kesif olan cismini ve suretini, o cismin ve suretin ahkamina tabi' olma-
mak suretiyle yok vasfmda gosterir, ondan zahir olan ancak ruh-i latifin ah-
kam ve asari olur.

AHMED AVNl KONUK

704. Oi/Ie hir hulut perde haglayici olmaz, manada faideli perde yirhci olur.

Oyle bir cisim bulutu, ruhun yuzune perde ortucii olmaz. Ma'nada faideli
ve ruhun yiizunden perdeyi ve hicabi yirtici ve kaldinci olur; ve o cisim bu-
lutu ayn-i run gibi latlf olur.

j y\ Vbj Ajji ^ .>» ^jj c l^. jOilT OL^T

705. Oyleki hir aydinlik sabahta katre yagdi, halhuki yukanda hulut yok.

Ya'ni, o cisim bulutunun letafet-i hali havada bulut olmadigi halde, ber-
rak ve aydinhk sabahta yere gig yagmasina benzer. Maahaza havada gig
yagdiran gayet ince ve havadan fark olunmaz derecede bir bulut vardir. tste
insan-i kamilin cisim bulutunun hali de buna miislbihtir.

706. sika mu cize-i ^Peygamhen idi. r Bulut mahv cihetinden hem-rena-i se-
ma olmus idi.

Bu mu'cize-i risalet-penahi III. cildin 3120 numarah beytinden i'tibaren
mezkurdur. "Sika", su tulumu demektir. Bu mu'cize sudur ki, havada bulut
olmadigi halde, Resul-i Ekrem hazretleri Arab'in su tulumunu suyla doldur-
du. Gercjo tuluma gelen su dahi, adet-i ilahiyye iizere buluttan gelmis. idi; fa-
kat o bulut o kadar ince idi ki, gogiin mavi rengi ile beraber olmus. idi ve o
bulutun kesafeti basar hissi ile fark edilmez idi.

707. Tiulut idi, ondan hulutun huyu flitmis idi; asihm cismi sahr ile hoyle olur.

Arab'in tulumuna suyu getiren bulut idi. Fakat bulutlara mahsus olan huy
ve kesafet o buluttan gitmis idi. Nitekim nefsinin hevalanna karsi sabn ve
miicahedesi sebebiyle Hak a^igimn cismi de oyle kesafet-i cismaniyyeden ari
ve latif olur.

y. j j£j iJi jl «»j J-V «^£ jj 4zlf <S jS U ij, J

708. Ten olur amma tenlih ondan fltiib olmustur; degismis ondan renk ve koku
gitmis.

e^jgp

MESNEVl-I §ERtF §ERHi / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, insan-i kamilin cismi de gergi cisimdir, fakat ondan cismin kesafeti
ve sifati kaybolmu§tur. cismin sifatlan, sifat-i ruhaniyyeye tebeddiil etmi§,
artik ondan cisimlere mahsus olan renk ve koku gitmi§tir.

709. Oianat aayr ioindir ve ba$ henim icindir. Sent ve hasann evi tenin dire-
gidir.

"Kanaf'tan murad, cism-i kesif ve bu cisme miiteallik olan hunerler ve ze-
kalar ve esbab-i diinyeviyyedir. "Bas/'tan murad, ruhtur ve insanin batimdir.
"Sem' ve basann evi"nden murad, kalbdir ki cismin kiyamina ve idrake se-
beb oldugu igin, o cismin diregidir.

Bu beyt-i §erif, alem-i hakikatin tavusu olan insan-i kamil tarafindandir.
Ya'ni, ey salik, benim bu suret-i cismaniyyem ve zahiri hunerlerim ve es-
bab-i dunyeviyyem hep ba§kalan igindir ve ba§kalanni ir§ad icmdir. Zira ben
ehl-i akli bunlar ile avlanm. Ba§im ve ruhum ve batinim benim icmdir. Zira
agyann benim batinima niifuzu yoktur. Nitekim cenab-i Pir'in rmir§id-i all-
ien Seyyid Burhaneddin Muhakkik-i Tirmizi (k.s.) hazretlerine bir §ahis, "Fi-
lan kimseden senin medhini istttim", dedi. Buyurdular ki: "tbtida goreyim, o
kimse nasil bir kimsedir, onda o mertebe var midir ki beni anlayip medhet-
sin! Eger o beni soz ile tammis, ise, muhakkaktir ki tammamistir. Zira bu soz
ve o harf u savt ve o dudak ve agiz kalmaz, bu arazdir; ve eger fill ile tani-
mi§ ise yine boyledir; ve eger benim zatimi tammis, ise suret zata uymaz ki
medhetsin!" Ve hayat ve ilim, sem', basar, irade, kudret, kelam ve tekvin si-
fatlannin evi olan kalb, zahiren ve batmen cismin diregidir. Kalbin zahiri ra-
sid olunca cisim dahi fasid olur ve keza kalbin batini fasid olunca cismin ef al
ve harekati dahi fasid olur.

j^j tjx^yj Ob jUsw y£ jS- X~fi ts\j> OijS' Ui Ol*-

710. Qayn sayd icin can feda etmeyi kilfr-i mutlak ve hayrdan umidsizlih. hil!

Ey tarik-i Hakk'm saliki, gayn sayd icin ve onlara hos, gdruniip kendine
celb etmek igin sakin ruhun zevkini feda etme, bu fedayi kiifr-i mutlak ve ha-
yirdan timidsizlik bil!

Obj jl j£\ yt' jt> tSj*j ^Ji OUfljJa J~J, Xs dy*- j£~» 0>*

711. Sakin tutderin onunde seker g'hi olma, helki zekir gibi ol, ziyandan emin ol!

<^^=

AHMED AVNl KONUK

Sakin tutilerin, ya'ni erbab-i kalin onunde hunerlerini gostermek suretiy-
le seker gibi olma, belki onlann miivacehesinde somurtup sakit olarak otur.
Zira onlann oniinde boyle oturmak onlara karsi zehir gibi olmaktir. Eger boy-
le yapar isen, onlar senin yamndan kacarlar ve sen de batimnin zarar ve zi-
yana ugramasmdan emin olursun.

712. ^dhnd hiiabin tahsin ve dferini i$in, kirpekler oniinde he.nd.ini Je? i/ap.'

Bu beyt-i serifin ma'nasmda iki vecih vardir. Birisi budur ki, eger erbab-i
kal olan ehl-i diinyamn oniinde kendini zehir yapip onlan kaciramazsan, git
onun aksini yap ve onlann senin tatli sozlerini tahsin edip aferin demeleri igin
kendini talib-i dunya olan bu kopeklerin onunde bir leg ve murdar yap, sen-
den istedikleri gibi muntefi' olsunlar. Bu ma'naya gore yukanki beyit ile bu
beyit §eyh Sa'di hazretlerinin §u beytinin naziri olabilir:

"Ya te§vi§e vegussaya ra"zi ol, yahud birtakim cigeti karganin dniine koy!"

Bu ma'naya gore bu iki beyt-i §erifteki hal makbul olmaz. Ikinci vecih
dahi sudur-. Yahud senin latif sozlerini kopekler mesabesinde olan ehl-i
diinyamn tahsin edip aferin demelerinden dolayi, o ehl-i diinyamn onunde
kendini, bu aferin ve tahsinleri duymayan bir olii ve les gibi hissiz ve duy-
gusuz yap ve onlann bu tahsin ve aferinlerinden nefsine guriir gelmesin.
Bu hal gug ve fakat makbul olur. Bu beyt-i gerifin sureti ba'zi niishalarda
§6yledir:

Ya'ni "Tahsin ve aferin ve hitab icln kelblerin oniinde kendini murdar
yap!" demektir. Diger bir niisha da sdyledir:

Ya'ni "Yahud hitabda bir aferin icin kendini kelbler onunde murdar yap!"
demek olur. Ma'naca hicbirinde ihtilaf yoktur. Uciincii bir hal dahi atideki
716 numarali beyt-i serifte musarrahtir.

<*$$&>

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CiLT • MESNEVt-5 •

713. Dmdi Dtizu gemiyi hunun i$in Heidi, nihayet hu aemi gftsibdan kurtul-
du.

Bu beyt-i §erif yukandaki 711 numarah beyte merbuttur. Ya'ni, ey salik
kendini erbab-i kal olan ehl-i diinyanin oniinde zehir gibi yap ve onlara kar-
§1 kendini kusurlu ve fena goster. Nitekim Hz. Hizir, kissasi sure-i Kehf te
mezkur oldugu vech ile saglam bir gemiyi gasiblann elinden kurtarmak igin
deldi. Sen dahi ruhunun rakib oldugu cisim gemisini boyle ehl-i diinyaya kar-
si kusurlu yap ki, senin senligini gasb etmesinler!

714. Jahra mensvib olan fakr hundan aolayi alt geldi, ta ki tama edici olan-
larian Qamye ka$ayim!

Ma'lum olsun ki, "fakir" hakkinda erbab-i haklkat Jk V j dU* V -*J» y J^
ya'ni "Fakir o kimsedir ki bir §eye malik degildir ve kendisi bir §eyin mernlu-
kii degildir" demisjerdir. Bunun ma' nasi "Fakir bu alem-i fanide higbir §eyi
benimsememistir ve kendisi de kalbini higbir §eye rabt edip onun memlukii
olmamistir." demek olur. Binaenaleyh diinyanin hepsi surette fakirin mulkii
olsa, onun kalbinde higbir zerresi yer tutmaz ve bilciimle ihtiyacim Ganiyy-i
mutlak olan Hak Teala'ya arz eder ve kendisi bu fakr ile muftehirdir. t§te "El-
fakru fahri" (<_s>j >«Ji) hadis-i §erifinin ma'nasi budur. "Fakr"dan murad, §u-
nun bunun kesesine muhtag olmak degildir. Ya'ni, "Fahra mensub olan fakr,
ehl-i tama' olan cismanilere arz-i ihtiyagtan kagip Ganiyy-i mutlak olan
Hakk'a iltica ettigim igin all geldi."

715. r Defineleri hir vuaneye ondan dolayi koyarlar, id ki ehl-i umranm hirsm-
dan kurtulalar.

"Umran", ma'mur yer demektir. "Ehl-i umran"dan murad, dunya ehlidir.
Ya'ni, ehl-i diinyanin hirsindan ve taarruzundan kurtarmak igin, defineleri
viranelere ve harabelere gomiip sakladiklan gibi, ehl-i fakr dahi kendi hiiner-
lerini ve esbab-i diinyeviyyelerini, kal ehli olan gaflet erbabindan saklarlar ve
bu suretle onlann tasallutundan emin olurlar.

AHMED AVNl KONUK

716. Byer kanali koparmazsan git halvette otur, id hi hep bunun ve onun har-
a olmayasm!

Ey salik, eger sen ehl-i diinyamn oniinde zehir gibi olamazsan veyahud
onlann tahsin ve aferinlerine karsi nefsini olu ve leg hiikmiinde tutup, onun
gururundan emin degil isen, git halvette otur ve kendi zevk-i ma'nevln ile
me§gul ol; ta ki biitiin omriinu sunun bunun keyfine ve hesabina sarf etmis.
olmayasm!

jb J^ja OU- <j\ dj?^ j ffi j\y- *~^ |»-* ***j«J (»-* y *£$j

717. ^Lira hi sen hem hir lokmasm hem lohma yiyicisin. €y can, yiyicisin ve
yenilmissin, akd tut!

Zira ki sen hem bu halkin lokmasism ve hem de bu halktan lokma yer-
sin. Binaenaleyh ey can olan salik, sen hem yiyicisin ve hem de yenilmi§sin.
Aklim basma topla! Qiinki eger sen ashab-i hiinerden isen, bu malaya'ni is-
tigalat ile halk senin omriinu yer ve ifna eder ve sen de onlann tahsin ve afe-
rinlerini yutup nefsini kabartirsin; ve eger malin var ise, halk mudahane edip
onu yerler ve nefsin dahi onlann tabasbuslanni ve miidahanelerini yiyip se-
mirir. Ehl-i mansib isen yine boyledir. Malum olsun ki, akiliyet ve me'kuli-
yet hem suri ve hem ma'nevi olur. Insanin suri olan akiliyeti ve me'kuliyeti
zahirdir.Zira topraktan gkan enva'-i gidalan yer ve onu da- her an-i gayr-i
miinkasimde muhiti yer. Muhitindeki yiyenlerden bir kismi, pire ve sivrisinek
ve tahtakurusu ve bit gibi hayvanat-i tufeyliyye olup goz ile goriiliirler. Ve
bir kismi da hayvanat-i hurdebini olup aletsiz goz ile goriilmezler; ve ihtimal
ki mikroskobun bile gormege kafi gelmedigi mahlukat dahi vardir. Eger insa-
m boyle her an yiyenler olmasa idi dogdugu giinden beri yedigi gidalar
cem'olup onun cismi pek biiyiik bir hale gelirdi; ve keza oldiikten sonra in-
sanin cesedini yiyenleri izaha hacet yoktur.

Ma'nevi olan akiliyet ve me'kuliyete gelince bunlar da coktur. Mesela
halk, insanin hunerlerini ve ma'rifetlerini idraklerinin agizlanyla yerler. Son-
ra yine onun nefsine tahsinlerini ve aferinlerini yedirirler ve onu magrur eder-
ler; ve keza hayalat-i insaniyyeden bin digerini yer ve onu da diger bir hayal
yer. Nitekim atide siirh-i serifte bu suri ve ma'nevi akiliyet ve me'kuliyet be-
yan buyruluyor.

MESNEVl-I SERlF SERHt / IX. CiLT • MESNEVl-5 •
<^Ui ( _ r o jl 4S" Ai^^T jl jl iy_ Jilp j ijj Jji*i*4 itU JLsAJ j Sj> ij" M* ■****

Onun beyanindadir ki, Allah'in masivasi her seyi yiyicidir ve

yenilmistir. O bir kus gibi ki, gekirgenin saydini kasd etti ve

cekirgenin saydi ile mesgul oldu. Halbuki onun kafasimn

arkasmdan ac. doganm onun saydini kasd ettiginden gafil oldu.

§imdi ey yiyici olan avci adam, kendinin yiyicisi olan avcindan

emin olma! Egercj onu gozun nazan ile gormiiyorsun ve onu ibret

delili nazan ile gor! Nihayet insaallahu Teala goz dahi acdsm!

Bu surh-i serifin son ciimlesi Hind nushalannda soyledir: >4 j~~>. ^ *>rf\
ju; aUi >u. 01 ijt. jl ,jj ^ u d» ^ j^^ _j JJi J^> ^ Ya'ni "Egergi onu go-
ziin nazanyla gormuyorsun, onu delil ve ibret nazanyla gor, nihayet karan-
lik goz agik olsun insaallahu Teala!"

718. Hlir ku§cajjiz hir kuricagizm avinda idi. Oiedi firsai huldu ve onu kaph.
Zahirt olan akiliyet ve me'kuliyetin misalidir.

719. JCendinin $ikan hakkinda ha$ka hir avcidan hihaber oldujju halde, akil ve
me'kul idi.

kuscagiz kendisini de bir kedinin avlayacagindan bihaber oldugu halde
kurdu avlamakla mesguldii; binaenaleyh bu hal iginde hem akil ve hem de
me'kul idi.

AHMED AVNl KONUK

720. ^crfi Jurstz meia'in sikann&aAir, polls onun kasimlanyla heraber arkaaaair.

Bu da akiliyet ve me'kuliyet-i zahiriyyenin diger bir misalidir. Ya'ni, hir-
siz birtakim kimselerin e§yasim calmakla mesguldiir; diger taraftan polis da-
hi o e§yamn sahibi olan hirsizin hasimlan ile onun arkasinda ve onu ta'kib
etmektedir.

j>^ jl/ j c— *&*Z jl J*Ip j* Ji* j c^-j Jji-i^. jl Jip

721. Onun akli esyanin ve kavvnxn kilidinin mesguliidur. ZPolisten ve seherin
ahindan gafildir.

Ya'ni, hirsizin akli gece vakti galacagi esya ile ve acacagi kapinm kilidi ile
me§galdur. Arkasindan kendisini polisin ta'kib ettiginden ve sabah vakti olup
e§ya sahibinin sirkatten haberdar olarak feryad ve ah edeceginden gafildir.

722. kendi sevdasinda oyle garkiu ki, ialibden ve kendisini arayictdan gafildir.

hirsiz kendi sevdasi ve hayali olan sirkat emrine oyle bir dalmistir ki
kendisini tutmak isteyen polisten ve kendisini arayacak olan e§ya sahibinden
gafildir.

723. Bger ot hir iatli suyu i$erse, hayvamn mi desi der-akab onu otlar.

724. of ki, akil ve me'kul geldi, SMlak'in gayn olan her bir varlik boyledir.

Ya'ni, "Ot, havadan nazil olan tath suyu icjp ne§v iX nema buldugu va-
kit, derhal bir hayvan gelip onu yemege baslar. Binaenaleyh o ot hem akil
ve hem de me'kul olmus olur. i§te Allah'in gayn olan her bir varhgm hali
boyle hem akil ve hem de me'kul olmaktir." Ma'lum olsun ki, varlik ve vii-
cud iki tiirludiir. Birisi viicud-i hakiki-i Hak ve digeri viicud-i zilli-i halktir ki,
ona viicud-i izafl dahi derler. Ve bu viicud-i izafi uluhiyetin zahiri olan dest-
gah-i tabiat iizerinde olup, viicud-i hakikinin esmasi hasebiyle suver-i muh-
telife arz eder ve bu suretler bir taraftan tekewiin bir taraftan tefessiid eder.

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Bu suretlerin tekewiinii o tabiattan her an aldigi gida vasitasiyla olur ve te-
fessiidii dahi aldigi gidayi yine tabiata vermek suretiyledir. Binaenaleyh vii-
cudat-i izafiyyenin suretleri 4*-'j ^ ^* C^ *¥ (Kasas, 38/88) [O'nun vec-
hinden ba§ka her §ey helak olucudur] ayet-i kerimesi mucibince peyderpey
helaktedir; ve beka ancak viicud-i vahid-i hakikiye mahsustur. Ve bu vii-
cud-i izafl zahiriyyeti itibariyle viicud-i Hakk'in gayndir ve hakikat cihetin-
den o viicud-i hakiki bu viicud-i izafinin "ayn"idir. Zira zahir, batinm gay-
ndir ve batin dahi zahirin gayndir; ve viicud-i Hak zahirin ve batimn mec-
mu'u oldugundan hakikatte bu ikisinin "ayn"idir.

725. ^Ue o sizi i£am eier ve ifam olunmaz, muhakkak oiur. Diak me'hul ve
akil ve et ve ieri dejjilAir.

Bu beyt-i §enf sure-i En'am'da olan 'p*>. Vj '^ j>j (En'am 6/14) ayet-i
kerimesine i§aret buyrulur. Ya'ni "it'am eder ve it'am olunmaz" sifati muhak-
kak Hakk'in zat-i uluhiyetine mahsustur. Zira zat-i Hak yenilmis. ve yiyici
degildir; ve et ve deri olmak gjbi suretlerden miinezzehtir. Yenmek ve yenil-
mek uluhiyetin zahiri olan alem-i tabiatta mutekewin olan viicudat-i izafiy-
ye alemine mahsustur.

726. iSnkil ve me'hul, pusuila sakin olan hir akilden ne vakit emin olur?

Imdi cisim ve viicud-i izafi sahibi olan bir kimse pusuda sakin olan kedi
gibi bir yiyiciden ne vakit emin olur?

c^ZXi H _, »\fji Ol-b jj c~~iU vj-W d^jS'l &\

727. <jMe'kuUerin emni matem $ehicidir; Aergaha git hi la-yut amiir.

Ya'ni, cism-i kesifin hiikmii altinda bulunan me'kullerin, yenilmediklerini
zannederek gaflet ve emniyet icjnde bulunmalan matem ile neticelenir, Zira
bu emniyet ve gaflet sonunda matem gekicidir; ve bu zan erbabi cisimlerinin
fesadim gordiikleri vakit feryada baslarlar. "Binaenaleyh it'am olunmayan
Hakk'in bab-i azametine iltica et ve fenafillaha sa'y et ki me'kuliyetten kur-
tulasin! Bu beyt-i serifte salik, yukanda gecen 701 ve 702 ve 703 numarah
beyitlerde beyan buyrulan makamin ihrazina tesvik buyrulur.

gSTp 3 " AHMED AVNl KONUK

728. Uier hir hayali hir hayal yer. Jihir, o diger fihri oiZar.

Bu beyt-i §erifte ma'nevi olan akiliyet ve me'kuliyet beyan buyrulur.
Ya'ni, bir hayal ile me§gal oldugun vakit, diger bir hayal gelip o hayali yu-
tup mahveder; ve keza bir dugiince ile me§gul oldugun vakit, diger bir du§tin-
ce onu yutup izale eder. Binaenaleyh ey salik, senin zahirin akil ve me'kul
oldugu gibi, batinin dahi akil ve me'kuldur.

ufr tijj* i>\j\ Ij ,^~>«j \i ^jlj J\?- £ ^ y"

729. Sen hadir degilsin hi, hir hayalden hurtulasinl ^fiahud uyuyastn, nihayet
ondan disan siQrayasin!

i_jl;i JjI jb j\Xj t£ji* dy»- i_jl y *-r>\y>- <l>lj C~wjjJj jX»

730. fjihir artdir ve senin o uyhun sudw, vahiahi hidar olursun, zubab geri
gelir.

"Ziinbur", an ve "ziibab", karasinek ve bal ansi ve §err-i daim ma'nasina
da gelir (/Camus). Ya'ni, insanin fikri an gibi ve uykusu da suya dalmasi gi-
bidir. Insana anlar hiicum ettigi vakit, suya dahnca onlardan kurtulur, fakat
uyandigi vakit sudan gikmis. gibi olur ve anlar da tekrar hiicuma bastarlar.

>j- <_?* y ^i y* a^ • XJ ^ L*" V, j* J 1 ^ JJ*J -^ .

731. CTVc kadar hayale mensub olan an upar, bu tarafa ve o iarafa $eher ao-
tiiriir.

Ya'ni, ey insan gormez misin? Senin kalbinde ne kadar efkar-i hayaliyye
anlan ucup durur ve seni o tarafa bu tarafa gekip goturiir.

732. Ilu hayal yiyicilerin en asagisidir ve digerlerini 2,ul-celal bilir.

Ya'ni, insanin cismini yiyen ve eriten §eylerin en a§agisi bu hayaldir. Zi-
ra insanin viicudu bu hayalatm tasallutundan muazzeb olur; ve su i§i §6yle
ve bu i§i boyle yapayim diye arzular ve hayaller onun cismini kemirip zayif-
latir. Bu cismi zahiren ve batmen yiyicilerin enva'i o kadar goktur ki, bunla-
n ancak Allahii Zii'l-celal hazretleri bilir.

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ja-is- C~cJ U CJ6 iS'jl i£y* IslAZ- JlTl 3yr jt ji_£ o>*

733. iStfgah ol, galiz yiykilerin giirukundan ka$; onun tarafina ki, biz seni htf-
zediciyiz, dedi.

"Ukkal", ism-i failin cem'-i miikesser sigasidir ve "iikkal-i galiz"dan mu-
rad, insamn idrakati tahtina dahil olan yiyicilerdir ki, bunlann zahirfsi, ilel ve
emraz tevlid eden mikroplar ve sogukluk ve sicaklik ve rutubet ve yubuset
gibi erkan-i tabiattan miitevellid olan avanz-i tabiiyyedir. Ve batinisi nefis ve
seytanm ilkasiyla vaki' olan hayallerdir. Fena-fillah makarmna gelip cisma-
niyeti ruhaniyete miibeddel oluncaya kadar, birgok yiyiciler daha vardir ki,
onlan ancak Hak Teala bilir. Binaenaleyh ey salik, idrak-i be§er tahtinda olan
bu galiz yiyicilerden Hafiz-i hakikl olan Hak Teala tarafina kag ki, Hak Teala
sure-i Ra'dda: «i!i 'J\ °j* '*}&~ *£*- o-j ZL ^ ^ *cjJ^> 'A (Ra'd 13/11) Ya'ni
"Allah Teala'm'n insana miivekkel nielekle'ri vardir ki, dminden ve ardindan
ta'kib ile AUabJin emriyle onu hifzederler" buyurdu. Ve Hud (a.s.)dan naklen
sure-i Hud'da \L l^ jr 'J* Jj oj (Hud 1 1/57) Ya'ni "Benim Rabbim her
§eyi hifzedicidir" buyurdu.

734. "$ahud, eger o Diafiz'm tarafina acele edemez isen, bu hifzi bulan o kim-
se iarafvna ka$!

Eger dogrudan dogruya Hafiz-i hakiki olan Hak tarafina kacamaz isen ve
kalbinin masiva ile mesguliyeti Hakk'a ilticaya mani' ise, ahlak-i ilahiyye ile
miitehallik ve sifat-i ilahiyye ile muttasif olup Hakk'in naibi olan bir insan-i
kamil tarafina kac, ki, o, ^ui ^ dl^ ^G (Maide, 5/67) "Allah Teala seni
nastan hifzeder." ayet-i kerimes'inde beyan buyrulan Hakk'in hifzim bulmu§-
tur ve niyabeti ve hilafeti hasebiyle seni de hifzeder.

735. Blini pirin elinden gayriya ieslim etme! Onun dine uiak desigir olmus-
tur.

"Pir"den maksad, fenafillah ve bekabillah mertebesinde bulunan miir-
sid-i kamildir. Elini mur§id-i kamilin elinden ba§kasina teslim etme ve te-
baiyyet elini ona uzat! Zira o mur§id-i kamilin eline Hak destgir ve muavin
olmustur.

AHMED AVNl KONUK

C— I tij, jAJlT ^J6 j\yr jl c— I »>/ y- ^>£ CM* J*

736. O perde tfinde olan nefsin mucaveretinden dolayi senin akhnin -piri cocuk-
lufiu huy etmistir.

Senelerden beri eskimis. ve ihtiyariamis. olan aklin, nefsinin emriyle otur-
mu§ kalkmis. ve onunla dost olmus. oldugundan gocuk huylu olmus ve ha-
yat-i diinya oyununa dalmi§tir; ve nefsin hak ve hakikatten hicab iginde
bulundugundan aklin dahi onunla beraber perde arkasinda kalmisUr.

737. ZKamil olan akh, ahla karin ei, ia ki akd o kolix huydan fieri flelsin!

Aklini nefsinin mucaveretinden ayir da, insan-i kamilin aklmi ona
mukarin kil, ta ki aklin o kotii huydan ve cocukluk tabiatmdan geri doniip si-
fat-i asliyyesi olan kemale gelsin!

738. uakiaki kendi elini onun eline koyarsm, sonra akillerin elinden disan stf-
rarsin.

Vaktaki insan-i kamile el verip biat edersin, evvela ma'nevi akillerin ve
havatinn elinden ve ba'dehu tedric ile cismin ruhaniyete tebeddiil ederek su-
ri akillerin elinden disanya gikarsin. Ve tabiat evinden disanya gikan kimse-
ye suri ve ma'nevi akillerin elleri yetisemez. Zira bu akillerin hakikat mahal-
lesine yollan yoktur. Binaenaleyh hakikat mahallesine vusul igin ewela ta-
biat evinden gikmak ve tabiat evinden gikmak icjn dahi mur§id-i kamile biat
etmek lazimdir. Beyt-i Hafiz-i §irazi (k.s.):

■^ J^y y^ ^^>- (j& \^ djjj (jjj ,j*j o*Ja ij\j~. jT y

"Ey kimse sen tabiat evinden disan giknuyorsun, hakikat mahallesine sefer
edebilmek nerede!"

739. Senin din o hud ehlinden olur ki ^.-bj 3y *Ul -k (Jetih, 48/IO) [£Al-
lah m eli onlann ellerinin ustiindedir] olur.

"Biat ehli"nden murad, Hudeybiye musalahasinda biat-i Ridvan'da, Re-
sul-i Ekrem Efendimiz'e agac. altinda tebaiyyet eden ashab-i kiram hazarati-

MESNEVf-t §ERtF §ERHl / IX. CfLT • MESNEVf-5 •

dir. Bu biat-i Ridvan'da nazil olan sure-i Fetih'te Hak Teala uji 'JiynQ && 01
'?*>■$ J > <JW Jb *JW o^u (Fetih, 48/10) ya'ni "Ey peygamberim, sana biat eden-
\ii, ancak Allah 'a biat ederler, Allah'in eli onlarin ellerinin ustundedir." bu-
yurdu. Bu ma'na I. cildin 3013 numarah beytinde gegti. Ya'ni, ey salik eger
sen insan-i kamile biat edersen, senin elin biat-i Ridvan'da Resul-i Ekrem
hazretlerine biat eden ashab-i kiramin elleri cinsinden olur. Ve ^M 6y 4U1 -b
["Allah'in eli onlann eli uzerindedir"] ma'nasi, senin eline de §amil olur. Zi-
ra insan-i kamil varis-i nebevidir.

740. r Uakiak.i elini pirin eline verdin. pir-i htkmettir ki alimdir ve azvmdir.

[741] r r

Vaktaki kendi elini insan-i kamilin eline verdin ve ona tebaiyyet ettin,
pir hikmet-i ilahiyyenin piridir ve miirsjdidir. Hakk'in Alim ismine mazhari-
yeti i'tibariyle alimdir ve Azim ismine mazhariyeti itibariyle de hatir ve azim-
dir. Ba'zi niishalarda (hatir) yerine (habir) vaki' olmustar.

•k-b. -*J \j> jy jy t -^.j* <j\ c~~^„y- cij ^ £

741. jLira ey murid, kendi vaktinin nehtsidir. Diaiia ondan O^fehi nin nuru
zahir yelir.

Ey murid, pir-i muhterem nasil alim ve hatir olmasin ki, kendi vakti-
nin nebisidir. Hatta onun suret-i zahiri, ahvali ve akvali ve ef ali tamamiyle
Nebiyy-i zi§an hazretlerini temsil buyurur ve Nebi'nin nuru onda gorunur.
Ma'lum olsun ki, buradaki nubiiwet, nubiiwet-i te§riiyye degil niibuwet-i
ta'rifiyyedir. Bu zevat-i maarif-simat Nebiyy-i zi§amn §eriatini ve siinen-i se-
niyyesini takviye buyururlar. Nitekim onlar hakkmda J-Vi ^ * uir j*\ *Up
ya'ni "Benim iimmetimin ulemasi Beni-lsrail enbiyasi gibidir." buyrulur.

JiJ p-* b <J** ^-^> tl>l_j tjt-k j-i>\>- <J-^> ^i-^- j*

742. ^u sebehle Diudeyhiye de hazir ve htaia mensub olan sahabeue de karin
oldun.

Bu beyt-i §erif 739 numarah beyt-i §erifin te'yididir.

IJX!* ^jmW^- ^1 ai j j yp*Jt> (£X»\ j£~a j\j »ij ^pj

743. Hlinaenaleyh mujdelenmi$ olan on yardan geldin, dehdehi alhni aibi halis
oldun.

*$$&?

AtfMED AVNl KONUK

"Dehdehi", ate§e koyup erittikleri vakit vezni noksan olmayan altm
ma'nasinadir {Giyasu'l-liigat) . Ya'ni, insan-i kamile Mat sebebiyle, cennetle
mtijdelenen on ashab-i kiram zumresinden olursun. Dehdehi altini gibi ya-
banci unsur ile kansik olmayip saf ve halis olursun.

744. ia ki beraberlik dogru ola, adem bir kimse ile e?fir hi onu dost etti.

Hakk'in halk ile olan beraberligi iki vecih iizerinedir. Birisi umumi olan be-
raberliktir ki 'jk u 'J\ '^ 'J»] (Hadid, 57/4) ya'ni "Nerede olursaniz Hak si-
zinle beraberdir" ayet-i kerimesi mucibince, esyadan her bir sey ve mii'min ve
salih ve kafir ve fasik, bu maiyyette musterektir; ve bu istirak viicudda ve var-
hkta istiraktir. Zira vucud ve varhk ancak Hak'tir. Bu esyamn vucudu ise
Hakk'in viicudunun zillidir; ve zil ve golge her nerede olsa, golge sahibi ile be-
raberdir. Ikinci vech-i maiyyet, hususi olan beraberliktir. Bu da muhib ile
mahbubun beraberligidir. Nitekim hadis-i serifte s-*- 1 o" £• »>> ya'ni "Kisi sev-
digi ile beraberdir" buyrulur. Ve bu maiyyet muhabbetin ve muhabbet dahi
spr'-iResulullah'a ittiba'in neticesidir. Nitekim ayet-i kerimede 'o^J °fk oi js
^ f£f*. J*y*b «JJi (Al-i tmran, 3/31) ya'ni "Ey Resuliim soyle, Allah'i seviyor-
samz bana tabi olun ki Allah Teala da sizi sevsin!" buyrulur. Bu maiyyet-i hu-
susiyye salihlere ve ariflere mahsus olur. Binaenaleyh salihler ve arifler hem
maiyyet-i ammeyi ve hem de maiyyet-i hassayi haiz olmus olurlar. Beyt-i §e-
rifin ikinci misra'i yukanda mezkur olan hadis-i serifin mealidir.

*J>. J*- J^ft- -^'- , il~!-b- jjj Sj, j\ \j OI4*- 6\ j d\&r ,y\

745. IJu cinanda ve o cihanda onunla olur ve bu, aiizel huylu olan tSTlhmed'in
hadisi olur.

Ya'ni, varis-i peygamberi olan bir insan-i kamile biat eden salihler hem
diinyada ve hem de ahirette insan-i kamil ile beraber olur-, ve binnetlce iki ci-
handa hem maiyyet-i ammeye ve hem de maiyyet-i hassaya nail olurlar. Bi-
zim bu sozumiiz, ahlak-i ilahiyye ile miitehallik olan Server-i alem Ahmed
(aleyhi's-salatii ve's-selam) Efendimizin hadis-i §erifi ki:

746. "Oiisi rnahbubu ile beraberdir, kalb keniinin madubundan aynlmaz" bu-
yurdu.

G #$&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Bu beyt-i §erifte cenab-i Pir efendimiz *_^i j* ^ *>i ["Ki§i sevdigi ile bera-
berdir"] hadis-i §erifinin mealini tavzihen beyan buyururlar. Ya'ni, ki§i mah-
bubu ile beraberdir. Qiinki kisinin mahbubu, onun kalbinin ve batminm mat-
lubudur ve her nerede olursa olsun, insanin kalbinde yer tutan matlubu
onunla beraberdir.

747. Uier nerede ki tuzak ve dam vardir, az oiur! Gy zebun tuiucu, git zebun
tutuculan gor!

Ya'ni, tuzak olan yerde belki seni avlayip yemek isteyen vardir ve sen da-
hi gdrdiigiin daneyi avlayip yemek istersin. Binaenaleyh ey kendisinden ze-
bun ve aciz olan tutucu, git senin arkandan gelen zebun tutuculan gor de,
dam ve dane olan yerde az dur ve ihtiyat ile etrafina bak!

748. Gy zebunlarm zebun tutucusu bunu bil! Gy delikanh el, elin yvkansi uze-
rindedir.

Ya'ni, sen, senin fevkindekilerin zebunusun ve bu halin ile beraber zebun
tutucusun. Bu hakikati bil ki, ey delikanh ya'ni tecriibesiz olan mubtedT sa-
lik, el elin ustiindedir. "Dest", burada kudret ma'nasinadir, ya'ni kudret de-
recat iizerinedir. Bir kudretlinin usrtinde ba§ka bir kudretli vardir. Her sey
kendi fevkindeki kudretlinin zebunudur.

i_-Us jjjl jS J^aj J^fi jj |^» s-*** c?' jp ^yjj ^jyj y"

749. Gy add), sen zebunsun ve zebun tutucusun, sen hem avsm ve taleb tcinde
av tutucusun'.

Aceb §ey!. Sen kendi fevkindekinin zebunu ve aciz olani tutucusun. §u
halde sen hem avsin ve hem de taleb iginde av tutucusun.

c — lj <J y *£ t/" l$J* ^ — ^ cS-V^j c^W o*S*-

750. Slvcdih hirst avdan gafil kdiadir. Qonul aotiiruculuk eder, o gonulsuzdur.

Bir avm arkasindan ko§mak hirsi, kendinin dahi bir ba§kasimn avi olaca-
gindan insam gaflete diisuriir. avci avi kendi tarafina celb icin, avin gon-
liinu kapmaga cah§ir. Halbuki kendi gonliinii o ava kaptirdigi ve ona muhab-
bet ettigi igin, goniilsuz kalmistir. Kendisi bundan gafildir. Ya'ni celb-i men-

AHMED AVNt KONUK "^®

faat igin, halki kendi tarafma avlamak isteyenler melekii'l-mevtin kendisini
avlayacagindan gafildir .

751. Onlerinde ve arkalannda sedd olan olma ki dusmani aormezsin, haOmki o
dii^man zahirdir.

Bu beyt-i §erifte siire-i Yasin'de olan iju ',►**£■■ '& _> u- '^0*1 ^ ^ u^-j
.b/^Sl ^ "(JkOiu (Yasin, 36/9) ya'ni "Biz onlann dnlerinde'n sedd've ar-
kalanndan sedd kildik ve biz onlan orttiik, binaenaleyh onlar gormezler."
ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Ya'ni, onlann onlerinde tol-i emelden hicab
ve arkalannda dahi zulumat-i cismaniyyeden perde ve gdzlerini de esbab per-
deleri ile orttiik. Binaenaleyh onlar bu manialar sebebiyle ne onlerini ve ne
de arkalanni goremezler, demek olur. imdi ey salik, gafletten uyan da Hak
Teala'mn tavsif buyurdugu zumreden olma! Zira boyle olursan arkadan ve
onden gelen hasimlan gbremezsin. Halbuki seni yemege ve helak etmege
miiteveccih olan suri ve ma'nevi olan du§manlar a§ikardir.

-*jJj c?j_yis** cji>- iS^>y ijd ■V-J j^ J"^* cs^y j' ^ y

752. Sen oimede hir kustan asagi olma! Dir ser$e kusu oniinii ve arkasim gordii.

"NesM", ref'-i savt demektir (Kamug). Burada "6tmek"ten kinayedir.
"Beyne eydi", on; "half, arka demektir. "Beyne eydi" ile "half' arasindaki
vav-i atifa mahzuftur. Ya'ni, bir serge ku§u bile cik cik oterken basmr tara-
fa bu tarafa gevirip etrafim gozetler. Sen ondan a§agi kalma! idrak sahibiy-
sen oniinii ardini dikkatle gbrmege gah§!

753. H/okidki ddnenin yahimna cjelir, hasini ve yiiziinu demde ne kadar cevirir.

Ya'ni, serge ku§u kendinin avi olan danenin yakinina geldigi vakit, arka-
da ve onde kendisini de avlayacak olup olmadigim anlamak igin ba§ini ve
yiiziinu birgok defa demde gevirir de der:

754. 'Oii, "tjTlcaba onunde ve arkamda ava var midir? To. hi onun korkusun-
dan &u lokmadan el ceheyim!"

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

IjjU-j jl 2 y £n j^ \j j[*a v*» ^ ow y

755. Sen arkada facirlerin kissasini, onde dosiun ve komsunun oliimiinu aor\

Ya'ni, sen arkada kalan ve gecmis. olan fisk u fucur ile me§gul kavimlerin
kissasini ve onlann akibetlerini ve oniinde vaki' olan dostlannin ve komsu-
Iannin olumlerini gor de ibret al!

756. DCi onlara aletsiz helaklik verdi. O her hir hal isinde senin karinindir.

"Alef'ten murad, burada fiilin mahiyeti i'lan edilerek ceza ve i'dam vak-
tinde insanlann kullandiklan i'dam aletidir. Hak Teala hazretlerinin akvam-i
facire ve fasikayi helaki bu tarzdaki alet ile degildir. Belki kuva-yi tabiiyye-
den zelzele ve tufan ve seylab ve taun ve veba ve sair sari hastaliklar ve harb
gibi belalardir. Ya'ni, Hak Teala Fir'avn'in ve Nemrud'un tabi'lerine ve Se-
mud ve Ad kavimlerine aletsiz, helaklik verdi; ve onlan yeryuziinde yok et-
ti. Zira ey insan, Hak Teala 'fk ul'i '^i 'y*j (Hadid, 57/4) [Nerede olursaniz
sizinle beraberdir] ayet-i kerimesi mucibince, her bir hal iginde senin kari-
nindir ve senin ahvalinden ve a'malinden gafil degildir. Onun kaffe-i e§ya
hakkinda ihata-i zatiyyesi vardir.

757. Utah azab etti, topuz ve el yoktur. TSinaenaleyh hil ki, Uiak aletsiz hir
hukumet edicidir.

Hak Teala hazretleri akvam-i maziyeye azab etti ve onlann kotu fillerinin
cezasini verdi. Fakat O'nun verdigi ceza, insanlann iskence ve azab icm kul-
landiklan el ve topuz vasitasiyla degildir. Binaenaleyh Hak Teala bizim bildi-
gimiz aletler olmaksizin bir hukumet ve adalet edicidir.

jA ifxS. ^ JtA j\ **<&£ -^ £ C~~ A £ J>- if juf ^ aSoT

758. kitnse der hi: "Byer Utah, var ise hani?" iskence vaktinde n ^?iu"
diye mukur oldu.

munkir-i uluhiyyet olan kimse, hal-i rahatta der ki: "Eger Hak var ise
hani nerededir? Zira mevcud olan §ey goruniir. Mademki ben gormuyorum,
o halde yoktur." Nitekim Hak Teala onlardan naklen sure-i Casiye'de buyu-

5 £p°

AHMED AVNl KONUK

rur: y»oJi ill \k^. C-'j CJj ojIj uui ilv \ '</■ ^ i A, (Casiye, 45/24). Ya'ni "Bu
hayat ded'ikleri ancak diinyada olan hayattir. Oliiriiz ve diriliriz ve bizi an-
cak dehr helak eder." Bu zavalhlar viicudu ve varligi ancak his goziiyle go-
riilen seylere hasr ederler. Diger taraftan his goziiyle akillanm gdrmedikleri
halde, bunlara sizin akliniz yoktur denilmis olsa hiddet ederler. Fakat derd
ve ibtila hali iginde esbab-i zahiriyyeden care bulmak iimidi kalmadigi vakit,
gozleri bila-ihtiyar me'yusane batin tarafina acdir ve anlayamadiklan bir
kuwetin hiikumran oldugunu i'tiraf ederler. Zamamnizda boylelerinin em-
sali coktur.

759. O kimse hi, ISu uzaktu ve acdbdirl" der idi; goz ya§i doherdi ve Cy ka-
rtbl" Her idi.

Ma'liim olsun ki, munkir-i uluhiyyet olanlar iki nevi'dir! Birisi sekavet-i
ezeliyye ashabidir ki, bunlann gozleri alem-i surete acik oldukga her ne bela
gelse Hakk'i i'tiraf etmezler ve o belalan ahval-i tabiiyyeden ve esbab-i za-
hiriyyeden goriirler. Nitekim Ebu Cehil, Bedir muharebesinde hal-i ihtizann-
da bile cenab-i Peygamber'e kar§i husumetinin siddetinden bahs ederek 61-
dii. Bu taifenin alem-i surette iman etmelerinin imkam yoktur. Onlar ba'del-
mevt, ahval-i berzahi gordukleri vakit iman ederler. Nitekim sure-i Yunus 'ta
',JS/i L.UJI \js. J>- Cj'Jr °^w 'Jj bjl-i Si 'jCj tilir '?&. 'JL '^jui oi (Yunus,
10/96) ya'ni "Rabbinin kelime-i sekaveti uzerlerinde sabit olan kimseler,
eger onlara kaffe-i ayat ve mu'cizat gelse, azab-i elimi gormedikce iman et-
mezler" buyrulur. Ve keza sure-i Hac'da dahi J*- *!* </y J ^A jt^ J'ji Uj
^ {y. L>Cu '^Ji J' 3dJ 3*Ui ^i- (Hacc, 22/55) ya'ni "Munkirler kendilerine
kiyamet, yahud yevm-i azimin'azabi gelinceye kadar Hak'tan ve Hakk'm Re-
sulii'nden ve O'nun emrinden §ek icjndedirler" buyrulur.

tkinci taife ise sekavet-i anziyye erbabidir. Bunlar muhitin su'-i terbiyesi
yiizunden nefsaniyet saikasiyla kufre ve dalalete diismiister ve Hak'tan hi-
cab iginde kalmislardir. Suri belayi gordukleri vakit berzaha intikalden ewel
iman ederler. Fir'avn'in ve Yunus (a.s.)m kavminin imam gibi. Bu iman hak-
kinda Fususu'l-Hikem'de Fass-i Musevi'de izahat vardir. Burada tafsili uzun
olur. imdi yukanki beyit ise, bu beyitte bu ikinci taifeye i§aret buyrulur. Bu-
nunla beraber, azab-i berzahi gordiikten soma iman edip aglayan ve feryad
eden birinci taifeye dahi i§aret buyrulmus. olmasi variddir.

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

C-»l «Ju~ju»- OjJ y iy>- y f b £~*\ »-Ui S-*-'j f'- 5 '} J^j ^JT

760. CMaiemki tuzakian ka$mak vacib goriilmusiur, senin tuzagm ise senin
kanoAina yaoismishr.

Bu beyit tarikat tavusu olan salik-i akilin Iisamndan sail olan hakime ce-
vabdir. Ya'ni, mademki tuzaktan kacmak akiller indinde vacib gorulmiistur,
ben de tuzaktan kacanm. Halbuki ey hakim-i sail, senin tuzagin ise senin
alem-i hakikate ugmak igin kullandigin kanadma ve ruhuna yapi§mi§tir ki, o
tuzak senin nefsin ve nefsinin sifatlandir.

(&J: ^U ^IT ^ jl f b ^ j^> ^1 £*. u* ^ j.

761. lien bu ufirsuz tuzaflin civisini koparaytm, bir murad icin mukedder ol-
mayayim.

"Ugursuz givi"den murad nefs-i emmaredir. ikinci misra'daki birinci "kam"
murad ve arzu demektir. "Telh-kam", "telh" ile "kam"dan miirekkeb vasf-i
terkibidir. "Telh", aci ve "kam", dimag ma'nasina olup, ash "telh u kam"dir.
Vav-i atifanin lskatiyla husule gelen vasf-i terkibinin bir nev'idir; "aci dimag-
h" demektir ki, mukedder ve namurad olmaktan kinayedir. Ya'ni, ben miica-
hede ve riyazat ile sifat-i zemimenin givisi olan bu nefs-i emmareyi ruhum-
dan koparayim, bu nefsin ber-muradi igin ebedi namurad olmayayim!

V 1 ^ ji ij yr ^^r jl c/ ^ <~>\yr J\ f*f y Ji* jy*- j>

762. Hu cevabi senin aklina layik soyledim; fehm et, ciist ii cudan yuz cevirme!

Bu beyt-i §erif Hz. Pir efendimiz tarafindandir. Ya'ni, ey kari-i Mesnevi
olan salik, ben tavusun Iisamndan olan bu cevabi senin aklina ve idrakine
layik ve munasib bir ifade ile soyledim. Bunun inceligini anla da onun
dekayikina vukuftan yuz cevirme!

J — ' o* J-*- U -V?- J cf ilj . •*— >■ j ^ — "j* *£ J*- oi ] J^

763. Itu ipi kopar ki, hirshr ve haseddir n jJfi-ciAiha hablun min mesed"i ha-
tulai

Ya'ni, nefs-i emmarenin boynuna asilmis, olan hirs ve hased ipini kopar.
"Tebbet yeda" sure-i serifinde olan ali ^ j£- iW j> (Tebbet, 1 1 1/5) [Boy-
nunda hurma lifinden bir ip!] ayet-f kerimesinin ma'nasini hatirla! Bu ayet-i

5 $P?

AHMED AVNl KONUK

kerimenin ma'nasi III. cildin 1658, 1659 ve 1660 numarah beyitlerinde geg-
ti. Oraya miiracaat buyrulsun!

Halil (a.s.)in kargayi oldurmesinin sebebidir ki o, miiridde rmihlik
olan sifat-i mezmumeden hangi sifatin kahrina i§aret idi

764. IJu soze nihayet ve ferag yoktur. "Gy Uiakk'in DivM-'i, sen kargayi ni-
$in oUuriiin?"

"Ferag", bo§almak; "halil" dost. Ya'ni, "Bu akiliyet ve me'kuliyet ve tu-
zak ve dane sozlerinin nihayeti ve tamamiyle bo§almasi yoktur. Ey Hakk'in
dostu, sen kargayi nicm oldiirdiin?" Ma'lum olsun ki, Ibrahim (a.s.)in dort
kusu oldurmesi; miir§id-i kamilin, muridin dort sifat-i nefsaniyyesini oldiir-
mesine ve izale etmesine i§arettir ki, bu dort sifat dahi "uciib" ve "§ehvet" ve
"hirs" ve "tul-i emel"dir. Bunlar sair sifat-i zemimenin baglandir. Diger kotii
sifatlar bunlardan dogar. Tavus, uciib ve kibrin ve sehvet horozun, ve hirs
kazin, ve tul-i emel karganin timsalleridir. Cenab-i Fir, ucbu ve sehveti ve hir-
si beyan buyurdular. §imdi de tul-i emeli beyana stiru' buyururlar.

*ji JUL d\ j\j^\j ^'■ti\ *y. *^- OUy c~»so- OUy j^t

765. ^Jerman igini" "Jermanin hikmeti ne idi? Onun esrannaan hiraz gos-
termek lazimdir!"

"Ferman icm" ciimlesi yukanki beyt-i gerifteki suale lisan-i Halll'den ve-
rilmis cevabdir. Maba'di tekrar bir sualdir. Ya'ni, "Ey Hakk'in Halil'i, karga-
yi nigin oldiirdun?" "Hakk'in fermam ve emri icm oldiirdiim." "Hakk'in fer-
mamndaki sebeb ve hikmet ne idi? Liitfen bize onun sirlanndan bize biraz
gostermek lazimdir", demek olur.

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 • "^®

a\yt- j^f- LJJU Jlilj Lib oU~- f-lj 'tj*} j Y& f-lT

766. Oiara karganin yak gaki ve narasi iiinyada daima omiir isieyici olur.

"Kag", birkag ma'nayadir. Burada feryad ve karga sesi demektir. Filhaki-
ka alem-i hayvanatta bir karganin iki yiiz sene kadar yagadigi beyan olunur.

767. Dblis gibi, yak ve ferd olan Uiududan kiyamete kadar cisminln omriinii
niyaz etti.

Karga omriinun uzun olmasini istemekte tblis gibidir. Iblis ki, pak ve
ferd olan Hak Teala hazretlerinden cisminin kiyamete kadar muammer olma-
sini niyaz etti. Nitekim A'raf ve Sad surelerinde §6yle buyrulur: J\ Jj&\ Jii
'jijii\ 'ja 'jji ju OjS^ f'J, (A'raf, 7/14; Sad, 37/79). Ya'ni "Dedi, ya Rab'bana
kiyamete kadar miihlet ver! Cenab-i Hak buyurdu ki: Sen miihlet verilmister-
densin!" Beyt-i §erifte "6mr-i ten" buyrulmasi, cism-i §eytanm kesif olmasini
iktiza etmez. Zira cin ve §eytamn cisimleri latiftir ve hava-yi hardir; ve onla-
nn ruhlan bu hava-yi harra taalluk eder. Bunun gibi insanin nefsindeki tul-i
emel dahi karganin timsali olup omriin uzunlugunu talebdir.

C— Jiji J>- jl t_Jlp j^>\s~ !jj> C_-J wU5 DW- <UA *>y ^ j*&

768. ^Tovbesiz omiir hev can ceki§mektir; hazir olan oliim Diak'ian gaib olmakhr.

Ya'ni, tovbesiz omiir, hakikatte ya§amak degil can gekismektir; ve Hak'tan
gaib olarak ya§amak, hal-i hazir iginde vaki' olan bir oliimdiir. Boyle bir kim-
se her ne kadar zahiren ya§ar goriiniir ise de hakikatte 61mu§tiir. Malum ol-
sun ki, tovbenin ma'nasi ger'an ma'siyetten taate riicu'dur. §ihabeddin Suhre-
verdi hazretleri Avarifu'I-Maarif'mde buyurur ki: "Tovbenin dort ma'nasi var-
dir ki, bunlardan her biri digerinin muavinidir. 1. Ef'alinin ayiplanm gormek,
2. Riayet, 3. Muhasebe, 4. Murakabedir. "Ef'alinin ayiplanm gormek" odur ki,
salik kendi fiillerinden higbirisini begenmemek ve onu ma'yub ve natamam
gormektir. "Riayet", daima kendi hatinm ve batimm muhalefet kasdindan ve
meylinden muhafazaya riayet etmektir. Ya'ni zahirde ma'siyetten ictinab etti-
gi gibi, batinda dahi lezzet-i ma'siyetin miilahazasindan vazgegmektir.

"Muhasebe", nefsinin ahvalini ve ef'alinitefahhus etmektir. Ya'ni bu ef'al
ve ahval-i sadira emr-i Hakk'a muvafik midir, yoksa muhalif midir? Dikkat
edip hesab etmektir.

^^

"fig?

AHMED AVNl KONUK

"Murakabe", bilciimle harekat ve sekenat-i zahiresinde ve havatir ve ni-
yetlerinde Hak Teala'yi kendi iizerinde murakib ve muttali'gormektir.

769. Omiir ve oliim bu ikisi Diak tie hos olur. Diuiasvz ab-i hayal aies olur.

Hak ile beraber olan kimse, ister ya§asin ister blsiin; onun igin bu iki hal
de hostar. Hak'tan gafil olan kimse, bilfarz ab-i hayat icinde bile olsa, haki-
katte ates. igindedir. Bu beyt-i serifte sure-i En'am'da vaki' i /Lj J J%* oj j»
,>JuJi uj Jj jC'j 'lsC^'j (En* am, 6/162) ya'ni "Ey Resuliim'de! Benim na-
mazim ve kurban ve haccim ve olulugum ve diriligim alemlerin Rabbi olan
Allah Teala igindir." ayet-i ketimesine igaret buyrulur.

770. iahi lanetin ie'sirinden i&i hi, o boyle hazrette omiir isieyici oldu.
Ya'ni, iblts'in kiyamete kadar omiir ve miihlet istemesi dahi la'netin ve

huzur-i Hak'tan tard olunmasinin te'sirinden idi ki, o tblis oyle huzur-i alide,
hicab arkasinda omiir isteyici oldu. "Hazret", liigatte "yiiz yiize olmak"
ma'nasinadir. Ya'ni, Iblis bidayet-i halinde Hakk'in mii§ahedesinden hicab
iginde degil idi ve hatta hal-i mukalemede idi. Boyle bir mii§ahede iginde
Hakk'in cemal-i ba-kemalinin hicabi olan vucud-i izafi aleminde kiyamete
kadar, ya'ni bu vucud-i izafi aleminin zevaline kadar omiir siirmek istedi.
Mii§ahede-i Hak'tan uzakligi istemek dahi Hakk'in la'netinin ve tardinm ese-
ri idi. Binaenaleyh Hakk'a riicu' etmeksizin bu alem-i kesafet-in ezvaki igin-
de, omriin uzunlugunu istemek dahi iblise muvafakat demek olur; ve
Hak'tan Hakk'in gaynm ve masivasim istemek olur.

U^lT (jlS'j ^~~Jjj»l Jib Jwlj^ lj l-U- ji- \Jd- j\

771. Uiudd'dan Uiuda'nin gaynm istemek ziyadelik zanrui.tr, halhuki kiilliy-
yen eksilmektir.

Hak'tan, Hak'tan gayn olan alem-i kesafette uzun omiir istemek, cok bir
§ey istemis. oldugunu zannetmektir. Halbuki bu taleb, gok bir §ey istemek de-
gil, kendinin noksanligini istemektir.

772. Uiususiyle yabancdihia garh olan bir omiir, arslanin huz&runda tilhi ki-

UhUihtir.

G $%&

MESNEVf-t §ERIF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

Hususiyle tamamiyle Hakk'a yabanci olan ve kamilen Hak'tan gaflet igin-
de gegecek olan bir omiir istemek, arslanm huzurunda tilki gibi hilekarhktir,
tilki kiyafetliliktir. Mesela bir kimse bu diinyamn ezvakina miibtela iken,
mahza bu ezvaktan aynlmamak muhabbeti ile, "Ya Rab, bana tul-i omiir ih-
san et!" diye niyaz etse Hakk'a kar§i tilkilik ve hilekarhk etmi§ olur.

773. nr Bana ziyade omiir ver ta daha asagiya aideyim! iIMukletimi ziyade et
ki, daha sefil olayim!"

Huzur-i Hak'ta tilkilik eden kimse demi§ olur ki, "Daha a§agiya gitmem
icjn bana ziyade omiir ver ve bu hayat-i diinyeviyyede bana ziyade miihlet
ver ki ta daha sefll olayim!"

774. Ta ki o, la netin aldmeti ola! Jena hir kimse olur ki, la net isteyici ola!

Ya'ni, o karga tabiatli kimse demis, olur ki, "Ya Rab, bana uzun omur ver
ki, bu uzun omur bana senin huzurundan kogulmusjugumun alakasi ve ni-
§anesi olsun!" Halbuki huzur-i Hak'tan tardi ve la'neti isteyen kimse elbette
fena bir kimse olur.

775. JZatif olan omur, kurhda can heslemektir. Otarganin omrii avhre yemek
iciniir.

Bu viicud-i izaff aleminde latif olan omiir, Hakk'a yakinhk icinde ruhunu
ma'rifet-i ilahiyye ile beslemektir. Karga mesabesinde olan gafillerin omrii ise
cife ve giibre mesabesinde olan diinyamn huzuzat ve lezzatmdan intifa' et-
mek icjndir.

776. nr Bana ziyade omiir ver ki ta pislik yiyeyiml ^aima hana hunu ver ki,
zira hen cok fena flevherliyim!"

Karga mesrebinde olan kimse demis, olur ki, "Ya Rab pislik yemem igin,
bana ziyade omiir ver! Bana daima bunu ver! Zira ben cok fena gevherliyim!"
Ya'ni, benim ashm ve mayam pek bozuktur. Ben ancak pislik ve cife mesa-

AHMED AVNt KONUK

besinde olan erzak-i diinyeviyyeden mahzuz olurum; ruha muteallik olan ez-
vak-i ma'rifetten sikilinm ve kacanm. "Giih", pislik ma'nasina olan "guh"
kelimesinin muhaffefidir. "Ta giih"deki "ta", ta'lil icjndir.

777. agzi kokmus, ejjer -pislik yiyici olmasa cierii ki, n<r Beni karga huyunclan
kuriari"

Miinacat

Bu siirh-i §erifte, zat-i Hakk'in gayn olan bu viicud-i izafi alemine kalben
muhabbet edip ya§amak isteyen saliklere ta'lim-i miinacat buyrulur:

j-iJI ji oJjXj \j j>Lp JL>- jy, \j <^\>- **£ J-V 4 <s\

778. By hir toprafli alhna tebiH etmis, baska topragi he.se.rin habasi etmis olan!

Ey topragi ba'zi ahval ve §erait tahtinda altin unsuruna tebdil etmis. olan
ve topragin diger bir nev'i olan cism-i hayvaniyi be§erin babasi haline tahvil
buyurmu? olan Hak Teala hazretleri!.

779. Senin isin ayani iebM ve ataiir; benim isim sehv ve nisydn ve hatadir.

"A'yan"dan murad, ehl-i haklkatin "a'yan-i hariciyye" dedikleri "suver-i
e§ya"dir. Ya'ni, ya Rabbe'l-alemin, senin i§in suver-i e§yayi birtakim istiha-
lat dairesinde tebdil etmektir. Bu tebdil dah ihsan ve ataya musteniden vaki'
olur. Mesela toprak mertebe-i cemadin en sakiti ve en a§agisidir. Ma'deniyat
ve gayr-i zi-ruh su'besinde o topragi ma'denlerin dunu ve mebzulii olan de-
mire ve demiri onun fevki olan bakira ve bakin onun fevki olan altina kalb
ve tahvil edersin. Ve zi-ruh su'besinde dahi topragi evvela nebata ve nebati
onun fevki olan hayvana ve hayvam da onun fevki olan insana tebdil eder-

^w

MESNEVt-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

sin. Beni bu tebdil ve ata ile mertebe-i insaniyyete getirdigin halde benim i§im
kendi mertebemin icabindan gafil olup sehv etmektir; ve masivaya me§gal
olup kendi vazife-i insaniyyemi unutmaktir ve terk etmektir ve sue ve giinah
yapmaktir.

780. Sehv ve nisuani ilme mubeaael etl lien vutiin gazabim, sen heni sabu ve
[782] 1.1. i

hihm yap'.

"Hilm" (,JU) , Arabi'de "dost ve sadik" ma'nasina ve Farisi'de "hi§im ve
gazab" demektir (Burhan). "Ya Rab, benim sehv ve nisyammi ilme tebdil et!
Benim nefsim baston ayaga hi§m ve gazabdir; sen beni bu sifat-i gazabin zid-
di olan sabir ve hilim sifatlanyla muttasif kil! Zira senin ataya-yi ilahiyyen
daima kotiiyii iyiye tebdil etmektir."

j£ jL>- y lj sly, OlJ *£ (J j j£ d\i y \j tjyi' $&- *£ tj\

781. By sen hi, corah toprap ekmek yaparsin, ve ey sen hi, olu ekmejji can ya-
parsin!

Ey siifliyi all kilan murebbimiz, sen corak ve nebattan art olan topraga
kuvve-i inbatiyye bahs. edip bugday yaparsin ve onu ekmek yapmaga salih
hale getirirsin; ve o cemad hiikmiinde olan ekmegi dahi insana gida yapip
onun ruh-i hayvanisi mertebesine getirirsin!

ls^ s^. y" b "j <jri ^ tsj iA s*j ] j °j^ d[ * ^ <^'

782. By sen hi, hay ran olan cant rehber eiersin; ve ey sen hi, yolsuzu peyaam-
her yaparsin!

Ey Allah'im, sen oyle bir lutf u kerem sahibisin ki, alem-i keseratta hay-
ran olan bir can sahibini kendine musil olan tarika sevk eder ve cemalinin
perdesini acip onu kendine naib ve halife kilarsin; ve aciz kullanna onu ta-
rik-i hidayette rehber ve miirsjd yaparsin; ve sen oyle bir Rahim-i zu'1-celal-
sm ki, sana vusul yolunu bilmeyen bir kulunu, kullanna cenab-i uluhiyye-
tinden haber getirici yaparsin!

Ikinci misra'da JJ£ Ju '■*'■>*■» ya'ni (Duha, 93/7). "Ey Resulum, Rabbin
seni ilim ve hikmetten hali bulup vahiy ve ilham ile sana hidayet etti" Ve
otiiii u"j Li^ii C ^j'jj 'cJf u (§ura, 42/52) ya'ni "Sen kable'1-vahy kitab ve
iman nedir bilmez idin!" ayet-i kerimelerine i§aret buyrulur.

°$P?

(gK^ AHMED AVNl KONUK

783. !7icr kim tu cihandan ab-i hayat hazirlarsa, olum ona ha§kalarindan da-
ha $abuk gelir.

"Zu ter", "zud ter" (j ^j)in muhaffefidir, "daha gabuk" demektir. Ya'ni,
"Her kirn bu cihandan ve bu hayat-i faniyeden, ab-i hayati ve hayat-i ebe-
diyyeyi diizer ve tedarik ederse, ona oliim ba§kalanndan daha cabuk gelir.
Zira olum lezzat-i faniyeden goz yummaktir. Bu dunyada hayat-i ebediyye-
ye nail olanlar ve mevt-i ihtiyari ile dlenler mevt-i rztirari ve tabu ile olenler-
den daha cabuk diinyamn lezzatindan goz yumarlar." Bu beyt-i §erif miina-
cat arasinda cenab-i Pir efendimizin istitrad kabilinden bir irsadidir.

0ljs>-l jl Cjyj j> J\j ^ &~* i"l> C&*j }jpr ^ ,y

784. ~$eryuzunun cuz'unu qok edersin; yer yuzune yddizlardan gogalhrsin.

Birinci misra'da sure-i Talak'ta olan J& j^$\ '^ oijC '£« J&- yrAJi «fti
(Talak, 65/12) ya'ni "Allah Teala hazretleri cyle Allati'tir ki, yedi semavati
yaratti ve arzdan dahi onlann mislini yaratti." ayet-i kerimesine i§aret buy-
rulur. "Ve arzdan yedi semavatin misli"nden murad, insan-i kamildir ki,
onun cismi yeryiiziiniin ciiz'iindendir. Zira insan-i kamil cem'iyyet-i esmaiy-
yeye mazhariyeti hasebiyle, yedi gogiin mazhariyetlerini dahi muhittir. Ve
ikinci misra'da dahi j*^ £~>L~ *u*Ji ya'ni "Ulema yeryuziiniin yildizlandir".
Ve ftU-Ji j f _^Ji juT joj^ j t uu ya'ni "Yeryiiziinde ulema, gokte yildizla-
nn misli gibidir" hadis-i gerifierine isaret buyrulur. Beyt-i §erifin hulasa-i
ma'nasi: "Ya Rabbe'l-alemin, yeryiizunun bir ciiz'ii olan bir cism-i be§eri
ism-i zatina mazhar edip onu yedi gogiin misli yaparsin ve onu kutbiyet
makaminda oturtursun ve sair evliyayi ve ulema-billahi da gogiin yildizlan
gibi cogaltirsin." Kutub ile sair evliya hakkinda I. cildin 2966 ve 2967 numa-
rali beyitlerinde de izahat vardir; ve bu beyt-i serifin ma'nasinda o beyitlerle
irtibat vardir.

785. 0onul gozu ki o gerdune hahh, gordii ki, harada her hir dem kimyagerlik
vardir.

"Gerdun", felek, "mina", lafz-i Hindi olup Farisi'de musta'meldir, "kimya"
ma'nasina gelir. Binaenaleyh "mina-ger", kimyager demek olur; ve burada

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

kimyagerlikten murad suver-i alemin ve a'yamn istihalati ve tebeddulatidir.
Ya'ni, kalb gozu kainata nazar etti, gordu ki bu vucudat-i izafiyye aleminde
turlu tiirlu istihalat ve tebeddiilat vardir. Zira yeryuzu an-asl bir toprak evden
ibaret oldugu halde onun iizerindeki mahlukatin enva'i hep bu topragin isti-
halatindan husule gelmektedir. Bu hal ise pek biiyuk bir kimyagerliktir.

786. Sfyanin kalbi ve iksu-i muh.it vardir; dikilmemis ten hukasimn ttilaji
vardir.

"A'yan"dan murad, suver-i esya; "kalb", dondurmek; "iksir", kimyager-
lerin kullandiklan gizli bir maddedir ki, o vasitayla bakir altma tahavvul eder.
"Muhit", kaplayici; "itilaf", toplanmak, cem'olmak. Ya'ni, "Gonul gozu ka-
inata nazar etti, gordu ki orada suver-i e§yanin yekdigerine kalbi ve dondii-
riilmesi vardir; ve keza bunlan yekdigerine kalb igin umumi ve esyamn
hey'et-i mecmuasim kaplayan iksir vardir; ve ruha giydirilecek olan ve he-
nuz dikilmemis. bulunan cisimhirkasimn toplanip cem'olmasi vardir." Ikinci
misra'daki "mahit" (-^) , mekil vezninde, "ash iizere dikilmi§ esvab" de-
mektir. "Bi-mahit", dikilmemis, demek olur.

787. Sen o giinden ki vucuda geldin, hir ates ya toprak ya bir hava idin.

Ey insan, sen cismaniyet aleminde vucude geldigin gun, ya bir ates. veya
bir toprak veyahud bir hava idin; ve cismin §imdiki cem'iyyet-i unsuriyyeyi
bulmu§ degil idi.

788. Gaer senin i$in o hal uzerinde beka olaydi, muhakkak sen bu irtikaya ne
vakit erisirdin?

Ya'ni, eger senin senligin o anasir-i muteferrika uzerinde kalmi§ olsa idi,
sen cem'iyyet-i unsuriyyeyi halz olan bu cism-i be§eriyyete terakki eder mi
idin? Ve bu mertebe-i kemali bulur mu idin?

JULiJ d\ (j\s^> jm y—* -*jLc Jjl y~~» Jj~« jl

789. Tebdil ediciden dolayi evvelki varlik kalmadi. Onun yerine daha iyi bir
varlik dikildi.

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, tebdil edici olan Hak Teala'nin inayeti sebebiyle sende evvelki na-
kis mertebedeki varhk kalmadi. Hak Teala o nakis varhk yerine daha iyi ve
daha kamil bir varhk nasib etti.

790. Hirhirinden sonra, ikincisi ibtidadan iyi boyle yiiz binlerce varliklara kadar.
Bu beytin hem yukandaki hem de asagidaki beyitlere irtibati ihtimali vardir.

791. lebM eiiciien gor, vasitalan birak! 3m a vasitalardan dolaiji onun aslin-
dan uzak olursun.

Birinci misra'in birinci ciimlesi yukanki beytin mutemmimi olabilir. Ya'ni,
anasir-i rmiteferrikadan bu cem'iyyet-i unsuriyye mertebesini haiz olan
cism-i be§er halini iktisab edinceye kadar birbirinden sonra, ikincisi birinci-
sinden daha yiiksek tebdilleri, tebdil edici olan Hak Teala'nin tasarrufundan
gor! Mesela gaz mertebesinde olan unsurun tekasiifune sebeb ve vasita olan
biiriideti ve biirudetin viicuduna vasita ve sebeb olan hararetsizligi gorme,
bu vasitalan birak! Zira bu vasitalan gordiigiin icin, onlann ash olan Hakk'in
tasarrufundan kor ve uzak olursun. Zira tabiat uluhiyetin zahiriyetidir; ve o
tabiatin erkani hararet, biirudet, yubuset ve rutubettir ki, bunlar anasir iize-
rinde mliessirdir. Binaenaleyh miiessir-i hakiki Hak'tir.

c -~o ; ^JJ*' J-^j <3_ji q£ 4x-lj c— . *- J-^j J-i Ojji U- j* aJo^Ij

792. Dier nerede vasita ziyade oldu, vasl sig,radi. Uasita nakis oldu, zevk-i vasl
daha ziyadedir.

Ya'ni, bu alem-i §ehadette birtakim esbab ve vesait vardir. Sen hangi bir
iste esbab ve vasitamn te'sirini cok goriir isen, o isin gayesine vusulde alda-
nirsin. Zira esbaba nazar, miisebbib olan Hak'tan gafleti iktiza eder. Eger va-
sitayi ve sebebi az goriip, onun arkasindaki miisebbibe nazar edersen, o isin
gayesine vusuliin daha kolaylasir. Qiinkii istinadin sebebe degil musebbib
olan Hakk'a olmus olur. Nitekim cenab-i Pir efendimiz FihiMa Fiti'm. 13. fas-
linda soyle buyururlar: "Eger Hak Teala on paraya bereket verirse, yiiz bin
altinin ve daha fazlasimn isini goriir; ve eger bin altindan bereketi kaldinrsa,
on paranin isini goremez. Ve arslan da boyledir: Eger bir kediyi ona musallat
ederse, Nemriid'un sivrisinegi gibi helak eder; ve eger kediyi helak etmemek

MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

iizere arslani gonderirse, arslanlar o kediden titrer. Veyahud onun merkebi
olur. Nitekim ba'zi dervislerin arslana bindigi vaki'dir."

Ve 38. fasilda dahi soyle buyururlar:

"Bu tafik-i fakr bir yoldur ki, onda arzulannin kaffesine nail olursun. Te-
menni etmi§ oldugun her ne §ey varsa mutlaka o yolda sana gelir. Lesker-
leri raaglub etmek ve a'daya zafer bulmak ve memleketler zabt etmek ve
halki teshir etmek ve akrana tefewuk etmek ve fesahat ve belagat velhasil
her ne muradin olursa, tank-i fakn ihtiyar ettigin vakit, bunlann ciimlesi sa-
na gelir. Tarik-i saire hilafina olarak bu yolda sikayet eden kimse yoktur. Her
kirn o turuk-i saireye malik oldu ve cahsft ise, binde birinin maksudu hasil
oldu. da gonlii hos ve musterih olarak degil, zira her bir tarikin, ondaki
maksudun husulii igin bir esbabi ve bir usulii vardir; ve maksud ancak es-
bab tarikindan hasil olur. tarik ise bald ve afet-i mani'.ile malamaldir. Zi-
ra o esbab maksuddan tahalliif eder. Ve I. cildin 556 numarah beytinde de
§6yle buyrulur:

"Ben Hakk'in sebeb yakicihgindan hayramm. Onun hayal&tinda da sofis-
tailergibiyim."

^S±>- J* -^^ »J *£ J j?- ^j~- <£ -^r 5, <J\> S-r- J 1

793. Sebeb hilicilikien senin hayretin nakis olur; hir huyret ki sana hayrete yol
verir!

Ma'lum olsun ki, "hayret" iki nevi'dir. Birisi hayret-i mahmude ve dige-
ri hayret-i mezmumedir. "Hayret-i mahmude"nin husulii bittabi' makbuldiir;
ve "hayret-i mezmume"nin izalesi lazimdir; ve hayret-i mezmume zail ol-
duktan sonra, hayret-i mahmude hasil olur; ve bu hayret huzur-i Hakk'a yol
verir; ve sebebi ve vasitayi gdrmekte ve bilmekte miistagrak olan kimsede
hayret-i mahmude hasil olmaz. Mesela bir §eyi yakmak igin sebeb ve vasi-
ta ancak ates. olduguna kat'iyyen i'tikad eden bir kimse, ate§te olan bir §e-
yin yandigina hayret etmez, bilakis yanmadigma hayret eder. tste bu hay-
ret, hayret-i mezmumedir. Qiinki onun nazannda sebeb ve vasita olan ate§,
miisebbib olan Hakk'a hicab olmu§tur. kimse boyle bir hal gordiigii vakit:
"Ates. mutlaka yakacak idi, acaba ne sebeb tahtinda yakmadi?" diye kendi-
since mechul olan diger bir sebebi aramaga baslar, Hakk'in tasarrufunu ak-
hna getirmez; fakat sebebler ve vasitalar arkasinda Hakk'in miisebbibligini

gp^ AHMED AVNl KONUK

goren kimse, ba§ka sebeb aramaz; ve boyle bir sebebin mechuliyetinden do-
layi hayret-i mezmumeye dusmez. Belki onun hayreti Hakk'in esbab ve ve-
saiti ibtal ediciliginden olur ki, bu hayret, hayret-i mahmudedir; ve bu hay-
ret hakkinda Server-i alem Efendimiz \J- du j>j uj ya'ni: "Ya Rab, senin
hakkinda olan hayretimi ziyade et!" buyurdu.

J*K jt \s? Jj crt W J 1 ■ ^l* l*t» jl UUi jjl

794. liu hekalan fenalardan huUun. IZinaenaleyh fenadan ni$in yiiz $evirdin?

Ya'ni, ey insan sen evvela cemad idin; bu mertebeden fani oldun ve ne-
bat mertebesinde beka buldun, ve nebat mertebesinden dahi fan! oldun, hay-
van mertebesinde baki oldun; ve bu mertebeden dahi fan! oldun, §imdi insan-
hk mertebesinde beka buldun. Nitekim bu etvar-i hilkat IV. cildin 3622 nu-
marah beytinden i'tibaren sirasiyla gosterilmistir; ve III. cildin 3887 numara-
h beytinden i'tibaren dahi mezkurdur. Iste boyle sirasiyla vaki' olan fenalar-
dan birtakim bekalar buldun. Binaenaleyh §imdi mertebe-i insaniyetteki fe-
nadan nicin iirkup kagiyorsun?

795. By yer si$amnin yuvasi, o fenalardan soma ne ziyan oidu ki, nihayei he-
ka uzerine yapisrmssm?

Ankaravi hazretleri "nafika"yi "yer faresi" ma'nasina ahp topraktan mah-
luk olan cismi yuva ittihaz eden nefisten kinaye oldugunu beyan buyurmu§-
tur. Ba'zi niishalarda "nafika" yerine "bi-neva" ve "na-seza" vaki' olmustar.
Ya'ni, "Ey nefsin melcei veya naseza veyahud bi-neva olan kimse! Bu yuka-
nda zikr olunan fenalardan sana ne ziyan oldu ki? Bu cism-i insani mertebe-
sini bulduktan sonra bunun bekasina yapi§mi§ kalmi§sin!"

796. CMademki evveliyetien ikincisi daha iyidir, hinaenaleyh fenayi iste ve mii-
heddile tap!

Ya'ni, mademki senin eweliyetin olan cemad mertebesinden ikincisi olan
nebat mertebesi; ve nebat mertebesi ilk mertebe i'tibar olunduguna gore onun
ikincisi olan hayvaniyet mertebesi; ve keza hayvaniyet mertebesi evvel farz
olunduguna gore de ikinci olan insanhk mertebesi daha iyi ve daha alidir. Bi-

MESNEVl-1 SERiF SERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

naenaleyh bu insanhk mertebesine yapisip kalma! Ondan dahi fani olmayi is-
te ve senin milbeddilin olan Hak Teala hazretlerine tap, yapistigin mertebe-
nin kulu olma!

797. By inad$i, $imdiye kadar her lahza viicudun zuhuruna kadar, yiiz hin ha-
§ir gordiin.

"Anud", dogru yoldan yuz geviren kimseye derler. "Hasr", cem' ma'na-
sina olup burada mufredattan miirekkebata gelmek murad buyrulur. Ya'ni,
"Ey anud, sen §imdiye kadar bu viicud-i be§erinin zuhuruna kadar her lah-
za birgok ha§irler ve cem'ler gordiin." Cenab-i Pir efendimiz Fihi Ma Fth'le-
rinin 5. fashnda bu ma'naya dair §6yle buyururlar: "tnsamn mebdei 'adem
idi, ona vucud verdi; ve viicudunu tavile-i cemadiden nebatlye ve nebati-
den hayvaniye ve hayvaniden insaniye ve insaniden melekiye ila-nihaye
getirdi. imdi bunlann ciimlesini onun bu cinsden tavileleri cok oldugu ve
d^Jji SlJ^J ul jl ^ ul ^r^ (in§ikak, 84/1 9-20) "Halden hale gegersi-
niz, onlara ne oluyor ki, inanmiyorlar?" ayet-i kerimesi mucibince birinin
digerinden daha all bulundugunu ikrar etmek igin sana gosterdi ve buyur-
du: "Bunu sana onun igin gosterdim ki, benim bu cins tavilelerim cok ol-
dugunu mukirr olasin ve diger tabakat-i mevcudeyi onun igin gosterme-
dim; Zira inkar edip dersin ki, iste iistad-i san'at budur! Ve bunlann bir
nev'ini ona mu'tekid olmalan igin gostermi§ ve enva'-i saireyi yalniz mu-
kirr olup iman etmeleri igin gdstermemisimdir."

798. Cemadliktan habersiz nema tarafina, nemadan hayat ve tbtila larafina.

Ya'ni, senin varligini Hak Teala evvela cemadlikta cem'etti, sonra senin
haberin ve idrakin olmadigi halde seni nebat tarafina ve nebattan dahi irade
ile hareket ve hayat ve ibtila tarafina getirdi.

799. Tekrar akil ve laiif lemyiz larafina, iekrar hu be§ ve alhnin harici tara-
fina.

"Bes"ten murad havass-i hamse-i zahire; ve "ses"ten murad, cismiyetin
icabi olafi alti cihettir ki sag, sol, on, arka, alt ve usttiir. Ya'ni, Hak Teala se-

AHMED AVNl KONUK

ni hayvanhk mertebesinden akil ve latif temyizler sahibi olan insanlik merte-
besine getirdi; ondan sonra da seni bu cismaniyet aleminden ve havass-i
hamse-i zahireden ve alti cihetle mukayyed olmaktan tecrid eder.

c~>^ j ^j Ojji \j OLiJ f j~j c~vlgjb OUiJ ^1 j>tj t_J u

800. Hiu ayaklann nisani denizin kenanna hadardu, sonra ayajjin nisani de-
nizin i$inde ladir.

"Denizin kenan"ndan murad, alem-i halktir ve viicud-i izafi alemidir.
"Deniz"den murad, alem-i ruhaniyyettir. "Ayaklann ni§am"ndan murad, ru-
hun cemad, nebat ve hayvan ve insan mertebelerindeki eserleridir. Ya'ni,
alem-i surette ve viicud-i izafi aleminde ruhun seyr ettigi her bir mertebede
bir eseri ve bir izi vardir. Vaktaki alem-i suret ve cismaniyetteki seyri tamam
olup ruhaniyet denizine girer, ondan sonra ruhun seyrinin eseri ve izi yok
olur. Zira bu seyir seyr-i ma'nevidir. Bu seyirde, seyr-i suride oldugu gibi, te-
rakki menzilleri ve makamlan mahsiis degildir ve seyr-ilallah burada tamam
olur.

801. 3ura ki, ihtiyattan nasi karaya mensub olan menziller, koyler ve vatanlar
ve ribatlar vardir.

"Hu§k", kara demek olup cismaniyet murad buyrulur; "ihtiyat", bir i§in la-
yigini yapmak demektir. Ya'ni, ruhun bu alem-i cismaniyyetteki seyrine mii-
nasib ve layik, cemad, nebat, hayvan ve insan menzilleri ve her menzile aid
suret koyleri ve meskenleri ve misaflrhaneleri vardir. Mesela mertebe-i insa-
niyyette nefsin emmare, levvame ve miilhime gibi menzilleri ve her menzil-
de gazab ve §ehvet ve hirs ve hased gibi fena koyleri ve hilm ve tevekkiil ve
kanaat gibi iyi meskenleri ve misaflrhaneleri vardir.

802. liu deryanin menzillerinin farki, vukuf vaktinde ve dalga ve hahs vaktin-
de arsasiz ve sukufsuzdur.

"Baz", kelimesinin birgok ma'nalan vardir. Burada "fark" ma'nasinadir.
Bu surette "baz-i menzilha" terkib-i izafi olup, "menzillerin farki ve temylzi"
demek olur. Ya'ni, salikin seyr-i cismanisi tamam olup, seyr-i ruhanisi bas-

oMjsesw)

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

ladigi ve ruhaniyet denizine daldigi vakit, bu seyr-i ruhaninin tevakkufu ve
derya-yi ruhaniyyetin dalgalanmasi ve bu dalgalar sebebiyle seyrin habsi ha-
linde, salik hangi mevki'de ve hangi evin dami altinda kaldigi, ya'ni seyr-i
ruhanisinin ne mertebede oldugunu zahiri bir nisan ve alamete bakip bile-
mez. Zira burada seyr-fillah basjar ve seyr-fillahin sahili ve kenan yoktur. Ni-
tekim engin denizlerde gemi kaptanlan, denizde bir ni§an-i zahiri olmadigi
icjn pusula kullamrlar ve §imalden cenubdan ve sarktan ve garbdan ne ka-
dar arz ve tulde bulunduklanni bununla bilirler. Derya-yi ruhaniyyetin kap-
tanlan olan arirler ve kamillerin elinde dahi vucud-i hakikinin meratibine ve
tecelliyatina aid ma'rifet pusulasi vardir. Bu ma'rifet pusulasi vasitasiyla
seyr-i ruhaninin viicud-i Hakk'in hangi mertebesine, ne kadar uzak ve yakin
oldugunu idrak ederler. Velhasil ruh deryasinin menzillerini bilmek alamet-i
sun ile degildir, belki zevk! ve ma'nevidir.

Hind nushalannda ikinci misra' ^Jy^ j j ji-^ j j^ y cJ 3 suretindedir.
Ma'nasi "0 deryanin dalgasi vaktinde ne duvar ne de tavanlar yoktur."
Ya'ni, tecelli-i ruhaninin duvar ve tavan mesabesinde olan cisim ile miinase-
beti yoktur; ve orada suret mefkaddur, demek olur.

803. merahil i$in xjuksek iepe zahir deijilAir. menazilin ne ni§am ne na-
mi var&ir.

"Senam", "sehab" vezninde olup, "deve horgiicu" ve "senamu'1-arz", ye-
rin ortasi ma'nalannadir. Ve Basra ile Yemaniye arasinda bir dagin ismidir
{Ramus) . Burada "yiiksek tepe"den kinayedir. Ya'ni, seyr-i ruhaninin mer-
halelerini ta'yin igin zahirde bir yiiksek tepe yoktur ve o menzillerin zahirde
ne nami ve ne ni§ani ve alameti vardir.

Malum olsun ki, suret-i umumiyyede "seyr" iig mertebe iizerinedir. Birisi
miilki, digeri melekuti ve ugiincusii zatidir. "Seyr-i mulki", alem-i halktaki seyr
ve "seyr-i melekuti" dahi alem-i emrdeki seyrdir. Seyr-i mulkinin terakkisi ni-
§an-i zahiri ile bilinir; ve seyr-i melekutinin terakkisi dahi zevkan ve irfanen
anla§ilir. "Seyr-i zati"ye gelince, burada fena-yi klilli oldugu igin alem-i isney-
niyyete mahsus olan kelam ve ifade munkati'dir; ve bu makam makam-i itti-
haddir. Makam-i tevhidin fevkindedir. Zira makam-i tevhidde, salik-i muvah-
hidin viicudu oldugu igin, ikilik vardir ve ondan bahsetmek mumkindir.
Makam-i ittihadda ise salikin viicudu mahvdir; ve makam-i ittihad, ba'zi an-
Iayi§i kisa olanlann anladiklan gibi "hulul" degildir. Binaenaleyh bu beytlerde

AHMED AVNl KONUK

"seyr-i miilki" ile "seyr-i melekuti" beyan buyrulmus. ve "seyr-i zati" meskut
birakilmi§tir. Hind niishalannda birinci misra' fif j \>, »j oijoji 1x4 c—-; ya'ni "0
derya yolunda ayak ve adim zahir degildir" demek olur.

804. j/u tnenzil arasinda yuz kaiar variir, taraftaki nemadan aymn ruhu-
na kaiar.

"iki menzil"den murad, menzil-i miilki ve menzil-i melekutidir. Ya'ni,
miilki ve melekuti olan iki menzilin arasinda nemadan, ya'ni ruh-i nebatiden
i'tibaren ^^ '^ *j 'di j (Hicr, 15/29 ; Sad, 38/72) ["Ve, ona ruhumdan
iifiirdiim"] ayet'-i' kerimesinde zat-i Hakk'a muzaf oldugu beyan buyrulan
ayn-i insaninin ruhuna kadar birgok tavirlar gecjrmistir. Nitekim IV. cildin
3623 numarali beytinde

^ J 1 ^JJ^ >\i tJ*^ jj >J" J~* t/M J"" 1 ^^

["Yillarca bitkiler aleminde omur siirmii§tiir de, cemadhk iilkesindeki sa-
vaslan hatinna bile getirmemistir"] buyrulmus idi.

tkinci misra' Hind niishalannda ^) % u'Ji jT *_>> 6\ siiretindedir. Ma'na-
si, "0 taraftaki eynden eynin balasina kadar" demek olur. "Eyn"den murad,
mekan ve "eyn"in balasi"ndan murad, la-mekandir. Ya'ni, mekandan la-me-
kana kadar olan tarafta iki menzil arasinda yiiz kadar merhale vardir, de-
mek olur. "Mekan" ile menzil-i miilki, "la-mekan" ile menzil-i melekuti kasd
edilmistir.

'o-L*-^ dy>- *~~?r (j\ii y, *«JjJ Uli ^jl ULi jl

805. TJu bekalan sen jenadan flormiissun. Cistnin bekasina nicin yapismissin?
Bu beyt-i §erif yukanda gegen 794 numarali beyt-i §erifin te'kididir.

^jibjLjb*- \jsz. Aj-XJ ^jivo jjil; jl OU- ^1 f-<j c£' 4 -k ufr*

806. JAgah ol, ey harga, bu cam ver dogan ol! Diudanin tebMi oniinde can
oynayxa. ol!

Ya'ni, agah ol ey ruh-i hayvanisinin uzunlugunu isteyen karga mesrebin-
deki efendi! Hayvanlar ile miisterek olan bu cam miicahede ve riyazat saye-
sinde ver! Miibeddil-i hakiki olan Hakk'in tebdili ile kargahktan kurtul da

Pp>~ MESNEVf-I SERfF SERHt / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

yukseklere ucmak icm dogan kusu ol! Ve ruh-i hayvani yerine ruh-i insani-
ye malik ol! Hakk'in tebdili huzurunda can oyunu oyna!

807. Tazeyi tut ve eshiyi tesltm etl 2-vra, senin her bu yihn fle$en ydin ttfun-
len ziydieiir.

Beyt-i serifteki "tic/' adedi, hasr igin degildir, ziyadeligi tefhim igindir.
Ya'ni, ey salik-i tarik-i Hak, Hak Teala hazretleri, esmasi hasebiyle daima
mutecellidir ve bu tecelli ile suver-i esyayi aleddevam tebdil buyurur. Bu teb-
dil ile gidenin yerine gelen, ya daha ondan hayirh olur veyahud misli olur.
Nitekim sure-i Bakara'da l*aL- jt Ql. JL ol' Lj-J jt u'cy '^ ^ (Bakara, 2/106)
ya'ni "Biz bozdugumuz veya unuttur'dugumuz bir ayetin daha hayirlisini,
yahud mislini getiririz." buyrulur. insan ise ancak fikirden ve dtisunceden
ibaret oldugundan onun fikri ta'lim ve tecriibe ile her sene degisir ve giden
fikrinin yerine ondan daha hayirlisi ve yuksegi gelir. Ta'lim ve terbiye-i fik-
riyyeden an olup hayvan gibi yasayanlar mustesnadir. Onlann tebeddulu
yalniz cismani olur ve teceddiid-i emsal ile cisimlerinden gidenin yerine mis-
li gelir.

j? jU j aj ^r j, ^r ^ jbi j\j j^ ^u /

808. Gger hurma acjaci gibi isar eiici olmazsan, eskiyi eski iizerine hoy ve aol-
iurl

Eger sen Hak yolunda, hurma agaci gibi, kuva-yi bedeniyyenden ve fik-
rinden ve malik oldugun her seyden fedakarhk edip isar ve i'ta etmezsen, es-
kileri eski iizerine koy ve onlann muhabbetini kalbine doldur!

Bu beyt-i §erifte ulum-i evliyaya muhalif olan ulema-i zahireye ta'riz var-
dir. Zira onlann ilmi kendilerinden evvel gelen ulema-i zahirenin ulum-i is-
tidlaliyyesidir. Binaenaleyh ulum-i zahiriyye ve resmiyyenin tahsili, eskiyi
eski iizerine koyup doldurmak olur.

809. Gshiyi ve hohmus ve gxrumusu her fl'6rmemi§ i$in he&iye gotiir!

Ey alim-i zahiri, ululardan miras kalmis olup eskimis olan ve agizlarda
cok dolasip bozuk nefesler ile kokmus ve ulum-i evliya muvacehesinde ctiru-

AHMED AVNl KONUK

mii§ olan o ulum-i zahireyi her gormemis. olan cahiller igin hediye gotiir. On-
Iar arif-i Hak olanlann huzuruna layik hediye degildir.

C~~~J y J&y> j CL~>*Ji>- S~& C*~~j y jljjj>- j\ JjJ y Osjl

810. O kimse ki yeni <prdu; senin miisterin degildir. ZKakk'in saydidir, senin
fliriftann degildir.

Ya'ni, yeni yeni ilm-i tecelliyi goren arif-i Hak senin miisterin degildir.
arif-i rabbani Hakk'm saydi ve avidir. Senin giriftann ve avin olamaz. Sen o
kokmus. ilimlerin ile kalb gozleri kor olan cahilleri avla!

jy^ i-J^jL^ (j\ -UjI «^j>- y j> jjS fyt i}yr JjJ^\j L>t5 y>

811. Uier nerede. kor kus cemaati olursa, ey act sel, senin iizerine cem gel-
sinler.

Ey alim-i zahiri ve tabu ve ey aci su seli olan efendi, her nerede kor kus
cemaati olan cahiller olursa, ta'lim-i hakayik ettigini zannederek senin ba§i-
na toplansinlar!

U* Jbljil jyZ> <—>l 4&lj l$jl jy* jl jy? -blji Ij

812. %a.ki aci sudan korliik zahir olsun; zira ki act su korluk arthnr.

"§ur-abe", aci ve tuzlu ve murdar su ma'nasmadir. Ya'ni, ta ki senin ag-
zindan gikardigin aci su gibi olan o kokmus. ve giirumus. ilimlerden, dinleyen-
lerin kdrliikleri ziyade olsun! Qiinku aci su esasen korlugii ziyade eder. Ya'ni
bir kimse zahirde aci su icmege devam ederse, bu su kiregli oldugu igin da-
marlan tasalliib edip kan layikryla deveran edemez ve gozleri bu damar ta-
sallubu sebebiyle gormez bir hale gelir. Ulum-i zahiriyye ve tabiiyye dahi, ru-
hun uiukunu bozup kalb goziinii kor eder.

Xlf j i~>\ \\jyi> <-Jj^ -^ <J**\ t r-y ^L) ^ J*'

813. €hl-i diinya o sebebden kor kalblidirler; suyun ve camurun acisini i$ici-
dirler.

"Ab u gil"den murad, cismaniyettir. Ya'ni ehl-i diinya olan ulum-i zahi-
riyye ve tabiiyye erbabi ondan dolayi kor kalblidirler. Zira onlar, ruhlanna
ve akillanna cismaniyet aleminde aci su mesabesinde olan ilimlerini iciriyor-
lar; ve cunki onlann ilimleri havass-i hamsenin miidrekati mecmu'udur.

°$p?

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Akillannin istidlalati, bu miidrekatin mecmu'u dairesinde dola§ir durur.
Onun icm bunlardan bazilan ruh-i izaflnin vucudunu inkar ederler; ve bir
kismi da ma-fevkattabia bir alem isbat edip kendi evham ve hayalleri daire-
sinde yuriirler.

814. (jHaiemki gizlicle ab-i hayat tutmazsm, cihanda aa su ver, kor satin all

Ey kor kalbli olan alim-i zahiii, mademki ruhunda ab-i hayat mesabesin-
de olan ulum-i ledunniyye yoktur, o halde bu alem-i surette act su mesabe-
sinde olan ilimlerini ver, korleri ve cahilleri satin al ve onlan kendine mef-
tun et!

815. Hoyle hat ile beka ve yai isiersin. ^Zenci gOoisin, kara yiizlulukle mes-
rursun.

Boyle bir hal ile alem-i ma'nada bekayi ve alem-i surette de naminin ya-
dini istersin oyle mi? Zenci gibi kara yuzluliik icmde mesrursun. Zira senin
bu aci su mesabesindeki ilimlerin gerek alem-i ma'nada ve gerek alem-i su-
rette kara yuzluluktiir. Zira alem-i ahirette faidesi yoktur. Bilakis orada 6m-
runun bo§a gittigini anlayip hasret gekersin. Alem-i surette dahi senin bu
ilimlerinin mahiyeti her an tebeddul etmektedir. Mesela maddiyyunun ilmi ve
flkri elyevm elektron nazariyesinin zuhuruyla iflas etti. Qiinki onlar "madde"
ve "kuwet" diye iki miistakil vucud isbat ettiler. Halbuki hal-i hazirda mad-
denin tekasiif eden kuwetten ibaret oldugu anlagildi. Bintenaleyh maddiy-
yunun fikirleri ve ilimleri alem-i surette dahi yiiz karasi oldu.

816. X-enci, karanlihia onlan lolayi rahathr hi o, dogustan ve asilaan zenci ol-
mustur.

Ya'ni, zenci, anasindan kara yiizlii olarak dogdugu ve aslinda kara oldu-
gu icin halinden memnun ve rahat olmustar. Zira o beyazhk halinin letafe-
tinden bihaberdir. Ey alim-i zahiri, sen goziinu agtin, ilim namina o kiyl ii
kali gordiin; ilm-i lediinniin ve ilm-i tecellinin zevkini ve letafetini tatmadin
ki bilesin!

Csy^,

AHMED AVNl KONUK

817. kimse ki, hir gun. mahbub ve latif yiizlii ola, eyer kara olursa tedarik is-
ieyici olur.

"§ahid", Farisi bir kelime olup "mahbub" ma'nasinadir. Ya'ni, ashnda mah-
bub ve guzel yiizlii olan bir kimse, eger anzi olarak kara olursa, beyazlanma-
mn garesine bakar. Sen ise daima kalbi kara bir halde oldugundan, maarif-i ila-
hiyye nuruyla kalbinin safi olmasi garesini aramak liizumunu hissetmezsin.

iji^-J iji J <U«i- jJjl -LiL ijyj j JJU y~ »-Uj{ 9j*

818. r U$ucu kus yerde kalduji vakit, aamda ve elemde ve ndleie olur.

819. i-avuk, yer iizerinde hos aider; dane toplaytci ve mesrar ve satir olur.

"Miirg-i hane", tavuk, kaz ve ordek gibi hayvanattir. "§atir", dilaver ve
calak ve satrang oyuncusu ve suh ve pervasiz ma'nalannadir. Burada "suh
ve pervasiz" ma'nasinadir. "Ugucu kus/'tan murad, ruh-i insani zevkini tat-
mis. olan salik ve "tavuk"tan murad, ruh-i hayvani zevkiyle mutezevvik olan
kimselerdir. Ya'ni, ruh-i insani zevkini tatmis. olan salik, bir aralik feyzine in-
kita' vaki' olup ruh-i hayvanisinin mahkumu olsa keder iginde kalir ve fey-
zinin iadesi igin cenab-i Hakk'a yalvanr, nale eder. Fakat ruh-i hayvani zev-
kinde mustagrak olan kimse, o hal iginde mesrur ve bu alem-i siiflinin. dane-
lerini toplayici ve pervasiz olur.

820. x,ira ki o asildan hi-pervaz idi ve o Humeri ufucu ve pervaz edici idi.

"Pervaz", §emsu'l-Lugat, Ferheng-i Hiiseyn-i Ve/afden naklen, "ku§lann
oturacagi mahal" ma'nasina geldigini kaydeder. §u halde birinci misra'daki
"pervaz" bu ma'nayadir. Ve ikinci misra'daki "pervaz" ise "ugucu" ma'nasi-
na olup "perrende"nin miiradifidir. Binaenaleyh ma'nalan ayn olmak itiba-
riyle kafiyede noksan olmaz. Ya'ni, "Tavuk mesabesinde olan nefsani kim-
senin aslindan ugup da oturacagi ve konacagi mahal yoktur. Zira ruh-i insa-
ni ile alakasi yoktur ki, alem-i ervaha ugup konabilen ve ugucu kus mesabe-
sinde olan salik-i ruhani ise hadd-i zatinda ugucu ve pervaz edici oldugun-
dan bir anza sebebiyle ugamaz ise muztarib olur.

MESNEVf-t §ERtF §ERHl /-IX. CtLT • MESNEVf-5 •
Jl^jLI aj <_jJj liV^-j Jka\ {ji

Nebi (s.a.v.) buyurdu ki: "Uc. kimseye merhamet edin! Birisi kavmin

azizidir ki zelil oldu; digeri kavminin zenginidir ki fakir oldu; ve

digeri dahi kendisiyle cahillerin istihza ettigi bir alimdir."

821. ZPeygamber buyurdu ki: n< ~Bir kimsenin canina aciyin ki zengin idi, son-
r a fakir oldu."

Hind niishalannda "can" (ow-) yerine "hal" (Ji>-) vaki'dir. "Haline aci-
yin!" demek olur.

jliil ^ liU- \Jue> jl ji>-li Ijjjp JIT tilllj

822. nr Ue o kimse ki, aziz iii soma hakir oldu, yahud uMudar arasmda safiy
olan bir alimdir.

"Mudar" (j£) kelimesi hakkinda surrah-i kiramin muhtelif miitalaalan
vardir. Ankaravi hazretleri, hamakatle sohret bulan bir Arab kabilesinin ismi-
dir, buyururlar. Hind §arihlerinden Mir Nurullah, "ldrar" (ji^i) masdanndan
ism-i faildir, ""ziyankar" ma'nasi murad olunur, demi§tir. Ve §eyh Muham-
med Efdal "zarar" ma'nasinadir ve burada murad, cahillerin istihzasidir. Ve-
yahud "madarr" (>•), masdar-i mimidir; ve bu takdir iizere mii§edded olmak
lazim gelir ise de, kafiye zarureti icjn tahfif olunmustur. Ve Bahru'1-Ulum
hazretleri, Kamus'un beyamna istinaden "sutiin eksjmesi" ma'nasina geldi-
gini ve fakat buradaki "ek§i yuzluluk" [ten] mecaz oldugunu gostermistir.

Ma'na-yi beyt: "Merhamet edilecek olan kimselerden birisi de, evvelen bir
kavmin azizi ve biiyugii iken sonradan hakir ve zelil olan kimse; ve iicuncii-
su de, safvet-i kalb sahibi bir alim oldugu halde, cahiller ve ahmaklar arasin-
da istihzaya hedef olan kimsedir", demek olur.

AHMED AVNt KONUK

Hz. Pir-i destgir efendimiz, her hususta siinnet-i seniyye-i peygambertye
tabi' olduklan cihetle, bu uc, kimsenin halini, ebyat-i arabiyye ile beyan bu-
yurmasi, lisan hususunda dahi Server-i alem Efendimiz'e miitabaati muta-
zammmdir. Bu mutabaattan sonra, atideki ebyat-i farisiyye ile icmali tafsil
buyururlar:

ojS~ «u_j dS^M 4jj! OjjI ~?-j &}£ <>** jA\j *5" j~**-$ c-iS'

823. ZPeycjamber huyurdu ki. Wf Bu iic iaifeye, ecjer tas ve. dag degil iseniz mer-
hamet edin!"

Resul-i Ekrem hazretleri buyurdu ki: "Bu zikr olunan tig taifeye, eger kalb-
leriniz ta§ gibi kati ve dag gibi duygusuz degil iseniz, merhamet edin! Ve bu
merhamet saikasiyla elinizden geldigi kadar muzahir olun!"

824. "O kimseye ki o, reislikten sonra hakir oldu ve o zenaine dahi ki Ainarsiz

"Dinar", liigatte altin ma'nasinadir. Ya'ni, "0 kimseye merhamet edin ki,
bir kavmin reisi iken bu makam-i riyasetten sukut edip, hakir ve zelil oldu;
ve keza o zengine merhamet edin ki altinsiz ve rmiflis oldu."

ol^LI 0L« iijS* "&~> dV^r j-^ l?^^ oTj»_^ 01 j

825. "Ue- upinciisu, o hir alimdir ki, cihanda ahmaklarm arasinda miihtela
olur."

"Ve merhamete layik olan ugiincii kimse, o bir alimdir ki, diinyada, haki-
kat-i halden gafil olan birtakim ahmaklann arasinda ya§amak mecburiyetin-
de kaldi ve onlann istihzalan beliyyesine giriftar oldu.."

826. Jlua ki, izzetten hakirlige gelmek, hedenden uzvun kat\ gibi olur.

Zira izzet makamindan zillete du§mek, insanin a'za-yi bedeniyyesinden
birinin kesilmesi gibi olur. Bir uzvu kesilen kimse ne kadar elem ve mihnet
duyarsa, aziz iken zelil olan kimse de o derece mutellim ve miiteezzi olur.

Bu beyt-i §erifin ma' nasi hem zahire ve hem de batina mahmuldur. Bati-
na hamli budur ki: Hakk'a vasil olan bir kamil ve mukemmilin ir§ad-i ibad

MESNEVl-i §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

igin alem-i keserata riicu'u emrolundukta, bu makam-i izzetten alem-i siifli-
ye niizul eder; ve mukemmil olan kamil, ehl-i diinya arasinda garib kahr.
Onun halini bilmeyen ahmak cahiller, o zat-i §erif ile istihza ederler. Binaena-
leyh zikr olunan hadis-i §erif mucibince, onun halini miidrik olan mii'minle-
rin, bu hadis-i §erif mucibince ona merhamet etmeleri iktiza eder.

JbJU *j l» I JU*- aJjj jS~ JUjjIj y jS~ t>Sy ii ji y*£-

827. lenden kesilen uzuv olii olur; zira o kesilmis, kimddar amma medid decju!

Ya'ni, tenden kesilen bir uzuv mesabesinde olan bu makam-i izzetten
sukut eden kimse, olii hiikmuride olur. Zira kesilmis. olan uzuv bir miiddet-
gik kimildar, fakat onun hareketi uzun siirmez, derhal hareketsiz kahr. Bu-
nun gibi vasil-i Hak olan bir kamil ve mukemmil dahi, alem-i surette her ne
kadar hareket eder bir halde goriiniir ise de, o surette olii hiikmiindedir. Zi-
ra o \jjs- 01 JJ \yy ya'ni "Olmeden ewel oliin!" hadis-i serifinin masadaki
olmu§tur.

jU>- £j oil JL~«I Jis~j>> jL ijy>- j\ c— Jl ^ W- y *£ j*

828. Uier kim fle$en sene elest kadehinden i$ti, hu yil onun humar mesakkati-
nin afeti vardir.

"Gecen sene"den murad, ruhaniyet alemi ve "bu sene"den murad cismani-
yet alemidir. "Elest kadehi'lnden murad, Ji^ cUi (A'raf, 7/1 72) "Ben sizin
Rabbiniz degil miyim?" hitabidir. "Humar", sarho§luktan sonra anz olan ba§
agnsi, sersemlik. Ya'ni, ruhaniyet aleminde, o hitab-i ilah! §arabindan vaki'
olan sarhosjuk sersemliginin zahmetini ve me§akkatini gekmek afeti vardir.

>j> ^UaL. ^y- Ijjl y J' >j, J\j^f J^lj j£ oy? *&\j

829. Ue o kimse ki, kopek gibi aslindan guhdana mensub ola, ona ne vakii sul-
ianlik hirst olur?

"Giihdan", necaset ma'nasina olan "guh"un muhaffefi "guh" ile "dan"
edatindan miirekkebdir; ve "dan" ism-i mekan edatidir; "necasetlik ve neca-
set mahalli" demektir; ve bundan murad, cismaniyet alemidir. Ya'ni, o kim-
se ki bok bocegi gibi necaset icjnde tekewiin edip orada kemal-i lezzetle ya-
sadigi gibi, cismaniyet aleminde tekewiin edip ruhaniyet aleminden bihaber
bir halde yasarsa, onda ruhaniyet aleminde sultan olmak hirsi olmaz. Onun
zevki ve hirsi ancak bu kokmus. cismaniyet alemine mahsus kahr.

c $p B

AHMED AVNl KONUK

830. Tovheyi o kimse isier ki o y\inah etmi$tir; ahi o soyler ki yolu kaybetmi§tir.

"Tovbe", rucu' ma'nasinadir. Ya'ni, cismaniyetten ruhaniyet alemine rii-
cu'u o kimse istemi§tir ki, cismaniyet ve nefsaniyet sifatlannin muktezasi gii-
nah oldugunu bilir. Zira muhakkiklar /A^> <4* ^ ^ v^ ^yrj ya'ni "Se-
nin viicud-i cismamn ve varligm ba§ka gunahlara kiyas olunmayan bir gii-
nahtir" buyurmuslardir. Binaenaleyh bu viicud-i vehminin ve cismaninin gii-
nah oldugunu miidrik olmayan kimseler, alem-i riihaniyyete rucu' esbabina
te§ebbus luzumunu hissetmezler. Ve keza bu alem-i cismaniyette ah ve enin
edenler, alem-i ruhaniyyetin yolunu kaybeden kimselerdir.

4)1 J_^-j (i-U» s^>U ^jisi Wj^ ^j^J ^j* '-^ fS-^l *^ O^fij \j» J»lj LJi J* I

Ahu yavrusunun e§eklerin ahinnda mahbus kalmasi kissasidir ve
e§eklerin gah cenk ve gah istihza ile o garib iizerine ta'nesidir ve onun

kuru samana miibtela olmasidir ki onun gidasi degildir; ve bu, ehl-i

diinya ve ehl-i heva ve §ehvet arasinda Huda'nin has kullarimn sifatidir.

"Zira Islam garib olarak zahir oldu ve yakinda garib olarak avdet eder,

ne mutlu gariblere!" Allah'm resulii dogru soyledi

Bu siirh-i §erifte, insan-i kamil ile tabi'leri "ahu"ya ve diinya "ahir"a ve
ehl-i diinya ve §ehvet erbabi "e§ek"lere tesbih buyrulmu§tur. Nitekim cisma-
niler, ezvak-i dunyeviyyeden muhabbet ve ruhaniyet alemine miiteveccih
olan insan-i kamiller ile ve onlara tabi' olan mii'minler ile istihza edip: "Bun-
lar kendilerini ezvak-i dunyeviyyeden mahrum eden budalalar ve ahmaklar-
dir!" derler ve ba'zan miinazara edip, bu miinazarada maglub olduklan va-
kit, fiilen tecaviize kiyam ederler ve her asirda diinyada cismaniyet ahkamin-
da mtistagrak olanlar arasinda garib kalmi§lardir. Zira Ebu Hureyre hazretle-

Ppr- MESNEVf-t §ERIF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

rinin rivayet buyurdugu hadis-i §erifte ^y» U l^ Lj> iy~*j L> Lb ^Vi 01
t i>u ^jki s l>jj ^^i ^>u ya'ni "Muhakkak islam garib olarak zahir oldu ve
kariben, zahir oldugu gibi avdet eder. imdi ne mutlu gariblere! Ne mutlu ga-
riblere! Ne mutlu gariblere!" buyrulmu§tur.

831. 13ir avci hir ahuyu avladi, onu amansiz ahira koydu.

"Ender ahur kerden", "ahirda etmek" demek olup, "ahira koymak"
ma'nasinadir. "Zfnhar", kelimesinin miiteaddid ma'nalan vardir. Burada
"eman ve sitab" ma'nalan milnasib olur. Ya'ni, avci o ahuyu amansiz ve ace-
le ahira koydu, demek olur.

jljSL^I dj?r *£ y^ u~^~ ^j*-J ^h^J S-}s-j*^

832. palmier gibi ahuyu okuzlerden ve eseklerden dolu hir ahira hahs etti.
C^ij »\f «__i j\y- dTj^, <u jl C^iJ" ^y jV. C^i^j jl j*\

833. iSflhu vahsetien her iarafa kacar idi. 0, o eseklerin online aece soman doktii.

Ahu, kendi cinsi olmayan okuzlerden ve e§eklerden tevahhus, ettigi icin,
her tarafa kacar ve sicrar durur idi. avci gece vakti oradaki eseklerin onli-
ne saman doktii.

y<J> jl jAyi. >jy>- ^ \j »\f yt-j j\f y% l^iil j C-^l^v- jl

834. Dier okiiz ve esek achkian ve iftihadan dolayi samani sekerden daha hos
olarak yer idi.

jj cJLr ^ <T if j ^jij *f y^, y* jl j~*j ^ y>T»\f

835. jAhu, aah hir iaraftan hir iarafa urkerdi, aah samanin dumamndan ve to-
zundan yiiz cevirir idi.

-Lx-ilxjl JJy y>- \j C~>yi£- b\ -UiiLiSo iy>- ~L> \j \j a5" y>

836. Uier himi henii ziddi ile hirahtilar, o ukubeti olum gibi iasavvur ettiler.

Ya'ni, bir mahluku, kendi ziddi olan diger bir mahluk ile bir yerde habse-
dip birakmak, onlan oldiirmek derecesinde olan bir ukubet ve azab telakki ve
tasawur ettiler. Nitekim jI-ju^i s^iu* dy~J\ j->i ya'ni "Hapislerin en dan ez-
dadin mua§eretidir" demi§lerdir.

^^

AHMED AVNl KONUK
jfju- JjjXJ ijjjf- \j j^J» £\ JlAJlA JlS" C-ii OL~L" Ij

837. Diattd Suleyman dedi ki: "Gger hudhiii hecr i$in muieber bir soz sbyle-
mez ise"

i_^L-^- jl djjx Cjw t_jlJUi jjj i_<IJU- \jj\ -jkj i^L; *-i^>S' ^

838. uliiirururn; yahud ona azabdan nar'vc azab-i sedid veririm!"

Bir mahlukun kendi ziddi ile bir yerde habsiriin Slum derecesinde azab ol-
dugunun delili budur ki, Suleyman (a.s.) kendi ordusunda hudhud kusunun
kayboldugunu gordugii vakit, onu arastirdi ve buyurdu ki: "Eger hudhud bu
gaybubeti ve mtifarakati icin mu'teber ve makbul bir oziir soylemez ise, onu
ya oldiirurum veyahud kendinin hesabi haricinde bir azab-i sedid ile ceza
ederim. da kendinin ziddi olan bir kus ile bir yerde habs etmektir."

Bu beyt-i serifte sure-i Neml'de olan 'uv'uii ^, oir ' r i lua^Ji Jj\ u 'j u JUi
u« oiuU JSQ ji a^JIU ji il-u uu Ai!u(3 ( Ne'rnl, 27/20) ya'ni "Hz. Suleyman
de'di": Baria he oldu ki, Hudhud kusunu gormuyorum; yoksa gaiblerden mi ol-
du? Ona azab-i sedid ile azab ederim, yahud onu bogazlanm. Yahud ki bana
acik bir burhan ile gelir!" ayet-i kerimesine isaret buyruluyor. Ba'zi miifessir-
ler azab-i sedidi bogazlanmaya muadil olan hemcinsinin gaynyla habsetmek
suretinde tefsir etmisler ve Hz. Pir efendimiz dahi atideki beyitte bu tefsiri ih-
tiyar buyurmuslardir.

839. By nrn temed aaah oV. azab hangisidir? ZKendi cinsinin aayn ile kafes
i$inde olmaktu.

jS'i l _ r ^r\j 4i~i C^-jj \ja, j~i<j\ tj^ j^ ^ Cf-J

840. Gy ogul, bu bedenden dolayi azab i$indesin. Senin ruhunun kusu, baska
cins ile baglanmishr.

"Ey ogul" ta'biriyle surette balig fakat ma'nada henuz cocuk olan salikle-
re hitab buyrulur. Ya'ni, ey tarik-i Hak'ta henuz cocuklar gibi duse kalka yii-
riiyen salik, senin ruhun kus mesabesinde olup alem-i illiyyine ucmak ister.
Fakat onu kafes mesabesinde olan cismine bagladilar ve habsettiler. Bu se-
bebden o zavalh ruhun azab icindedir.

Ifpb OUw*- j OUIj jl Jjb L$£4j ^Us>_j C~*jL r-jj

841. ZRuh dogandu ve tabayi kargalardir. Oiargalardan ve baykuslardan dag-
lar tuiar.

cvajgcga

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, "Ruh-i insani, dogan kusu gibidir ve cisim kafesinin iginde bulu-
nan, o cismin tabiatlan ve sifatlan, kargalar ve bayku§lar gibidir. bicare
ruh dogani bu kargalardan ve baykuslardan daglar ve yaralar tutar. Zira bu
sifatlar daima ruhu gagalayip didiklerler." Hind nushalannda ikinci misra'
L^b ^ j oipij ji jjii suretindedir. Ya'ni "Tenin kargalanndan cok daglar tu-
tar" demek olur.

842. O Sebzvar $ehrinde hir €bu 'Tiehxr gtbi, onlann arasinda zayijm zayifi
kalmi§tu.

"Sebzvar", memalik-i Iraniyyede bir sehrin ismidir; ve bu gehrin ahalisi
Rafizidir. Ma'lumdur ki, Rafizilik Hz. Ebu Bekir es-Siddik ve £>mer (raziyal-
lahti anhuma) hazaratiyla ashabdan ba'zilanna bugz ettikleri igin gocuklan-
na Bekir ve Omer isimlerini koymazlar. § ayet aralanna bu isimlerde bir Sun-
ni diiserse bannamaz, firar etmek mecburiyetinde kahr. Bu beyt-i serifte
"riih", Ebu Bekir adh bir kimseye ve "cisim" Sebzvar §ehrine ve cismin sifat-
lan da "Rafizi olan Sebzvar §ehri ahalisi"ne tesbih buyrulmustar.

^ b Jjjr* A^ *& *4* 4JJI X^-j «Li {jj\j>- -u^» OUaL* c~>l$o-

OUI »li d\ C~«S . JJA~>\j>- OU- lJUI . C-»jS dS^i -^Ij (^**b 4 "*"*
■^-JJ^ u^ J* ^ *iM>. U* J**, J^ 1 OO 1 *£ f-*

Sultan Muhammed Harzemsah (r.a.)in hikayesidir ki, hep Rafizi olan
Sebzvar §ehrini cenk ile zabtetti. Eman-i can istediler, dedi: "0 vakit eman
veririm ki, bu sehirden benim dmime Ebu Bekir adh bir kimse getiriniz!"

843. Illu, kahraman LMuhammed. Uiarezm$ah piir-fesai olan Sebzvar'm ki-
taline gitti.

gp^~ AHMED AVNl KONUK ^^1

"Alp", Tiirkge bir liigat olup "yirtici ve kuwetli arslan" demektir. Kahra-
man ve seel' kimseden kinayedir. "Ulug", bu da Ttirkge'dir. Zamanimizda
musta'mel olan "buyiik" ma'nasinadir ki, "ulu" kelimesinin aslidir. Ya'ni Ha-
rezm memleketinin sahi olan, ulu, kahraman Sultan Muhammed, ahalisi fa-
sid ve bozuk olan Sebzvar sehrinin harben zabtina gitmisti.

844. Onun ordulan, onlan mnzauakaya getirdi; onun asked dusmanin katline
dustii.

Sultan Muahammed ordulan Sebzvar halkini siki§tirdi ve askerler Qehar-
yar'm ve Sunniler'in du§mani olan o halkin katliyle mesgdl oldu.

845. Onun huzuruna secde getirdiler, iediler hi: "Bl-aman! 'Tiizim hulagimiza
halka iak, can hagisla!"

"Kulaga halka takmak", kole yapmaktan kinayedir. Ya'ni, sehir halki Sul-
tan Muhammed'in huzuruna gelip bas. egdiler ve dediler ki: "Senden aman ve
af isteriz, bizim canimiza kiyma da bizi kole olarak islerinde kullan!"

846. Uier harac ve her vergi hi sana lazimdu, o hizden her hir mevsimde sa-
na ziyade olsuni"

"Haras", padisahlann eskiden reayadan aldiklan para. "Sile", bah§i§ ve
hediye ve vergi demektir. Ash §eddesizdir. Burada zaruret-i vezn igin §edde
ile vaki' olmustur. Ya'ni, "Ey padisah sana lazim olan her haras ve vergiyi
vakt-i muayyeninde ziyadesiyle verelim!"

jT J\i c-iUl -L^- U Juj y>- jJ* <j\ £~*j! oTU OW

847. "6y arslan huylu, hizim canimiz senin idndir. liizim indimizde hirhac
gun emanet olsun, dei"

Ya'ni, "Bizim canimiz senin malin cumlesindendir. Emret ki, o canlar
birkag gun bizim indimizde emanet olsun! Senin malin olan canlan, biz
ecelimiz gelinceye kadar birkag gun kullanalim. Buna musaade et! Bizi 61-
durme!"

c c£P> a

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

848. TWi: Kr Bir €bu 'Hekir'i benim huzuruma geiirmeiikge benien cammzi
kuriaramazsimz!"

Sultan Muhammed, bu teklifin icrasim onlarca muhal gordugiinden, can-
lannin halasmi bu sarta ta'lik etti. Zira onlar Ebu Bekr es-Siddik (r.a.) haz-
retlerine du§man olduklanndan aralannda bu isimde kimsenin bulunmasi
mumkin degildi.

Ob»l 9-L*j <^l JjjLi 4jJU l)Ij y^5> j\ r\j jXj y\y\j

849. "6y urkmu$ olan ummetler, §ehrinizden bana Gbu liekir a&lvyi heiiye ge-
tirmeiik$e,"

0.j~i p-» -0 j f\z*\ ^>^ ^ '-'J- 5 (*J* <-^ C— i^ j^-kA j\j f jj-Jj

850. l 6t/ alfak kavim, ekin gibi sizi biferim, ne harac alum ne de fiisun!'

"Bi-drevem", "duruden" masdanndan olup "ekin bicmek" ma'nasinadir.
"Fiisun" burada celb-i merhamet igin soylenecek miiessir sozlerden kinayedir.

851. Iloyle olunca yola alhn guvalini $ehiiler, dediler ki: nr B'6ule bir sehirden
Gbu llekir isteme!"

Sultan Muhammed'in teklifini isjdince, onun gegecegi yol uzerine igi altin
dolu bir guvali vaz'ettiler de dediler ki; "Sen bizim i'tikadimizi biliyorsun; hal-
ki bu i'tikadda olan bir §ehirden Ebu Bekir adli bir kimseyi isteme!"

852. n Sebzvdr'da ne vakit Gbu liekir olur, uahud irmak akan uerde kuru ker-
pif.'"

Ya'ni, Sebzvar §ehrinde Ebu Bekir adli bir kimseyi aramak, irmak akan
yerde kuru kerpic. aramak kabilinden olur!

853. JTllhndan yuz $evirdi ve dedi: "Gy atesperestler, bana hediye olarak Gbu
'Hekir getirmedikge..."

<^3^

AHMED AVNl KONUK ^S§

"Mug", ate§perest olan mecusilere derler. Rafiziler muharremde ates, yakip
ayaklanyla sondurdiikleri igin bu ta'birin isti'mal buyrulmus olmasi caizdir.
Ankaravi hazretleri "kafir" ma'nasina almi§tir.

^—t! ^'js*" ^J Jji k f~~> &*£ C~~~J <Jlj*» gJ»

854. [jii$)u faide yoktur, $ocuk degilim, id hi alhna ve gumii§e hayran du-
rayim!"

Birinci misra', yukanki beytin mutemmimidir. Ya'ni, Sultan Muhammed,
Rafiziler'in yol uzerine koyduklan altin guvalina bakmadi ve dedi ki: "Ey me-
cusiler, bana hediye olarak Ebu Bekir adh bir kimseyi getirmedikce caninizi
korumak icm hicbir tedbirden istifade edemezsiniz. £ocuk degilim ki, goster-
diginiz altina ve gumu§e hayran olayim!"

855. By aciz, eger mescidi hicin ile olcsen, secde aetirmedihce hurtulamazsin!

Cenab-i Pir efendimiz, bu beyt-i gerifte kissadan intikalen namaz kilmayan-
lara tevbih buyururlar: "Ey kudret-i Hakk'in onunde aciz olan insan, eger mes-
cidi kigin ile olgsen, ya'ni mescidin icjnde oturmadik yer birakmasan, secde et-
medikge ve namaz kilmadikca, yakam muaheze-i ilahiyyeden kurtaramazsin!"

856. >r Bu vuanede bir Ebu liekir nerededir?" diye sacjdan ve soldan haber ve-
riciler hopardtlar.

"Miinhi", "inha" masdanndan "haber verici" ma'nasinda ism-i faildir.
"Engihten", "koparmak" demektir. Burada haber vericileri tahrik etmek ve
ayaga kaldirmaktan kinayedir.

857. r llc gun tic geceden sonra hi, acele ettiler, zayif bir Ebu IZehir buldular.

Jpj>- jl u\j>- Ujf ^j ji Jp r jl niJLjj Iji jSf t>j

858. ~%ol iizerinde idi, marazdan ytir-haraz olarak- bir harabe hosede halmis idi.

"Haraz", (j>j>-) gussadan veya gamdan zayif ve zebun olup helak dere-
cesine gelen kimse demektir. Ba'zi nushalarda "pur" yerine "ez haraz" va-

MESNEVt-t §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

ki'dir. Ya'ni, bulduklan Ebu Bekir marazdan ziyade zayif ve zebun olup he-
lak derecesine gelerek bir virane ko§esinde kalmi§ idi, demek olur.

859. O, bir harab kosede yatmis idi. Vaktaki onu gorduler, acele ona dediler:

860. n( JCalk ki sultan seni ialib olmustur. 2,xra hizim sehrimiz senden dolayi
katlden kurtulacaktir ."

861. r Deii: "Gjjer henim ayagim yahud bir mikdemim olaydi, muhakkak kendi
yolumda maksuduma giderdim."

"Mikdem", "mikta"' vezninde ism-i alettir; "vasita-i sefer" ma'nasinadir.
Ya'ni, Ebu Bekir, Rafiziler'e cevaben dedi: "Eger benim ayagimda yiiriimeye
kuvvet olaydi veyahud bir hayvan ve araba gibi vasita-i seferiyyem olaydi
muhakkak yoluma devam eder ve maksudum olan mahalle giderdim."

862. "CA/e vakit bu diisman makallinde kalirdim? 1)ostlarin sehri tarafina su-
rer idim."

"Kede", ism-i mekan edatidir. "Du§men-kede", du§man mekani demektir.

863. Olii iastytcdarm tahiasmi kaldirdilar ve o bizim Gbu r Bekir'imizi yukan
tuttular.

864. Diamallar Diarezmsak iarafina $ekilerek nisan gormek i$in onu tastdilar.

Ya'ni, Ebu Bekir'imizi olii tahtasi iizerine yatinp Harezm§ah'in istedigi
Ebu Bekir' in ni§amni gormek igin §ahin huzuruna kadar ta§idilar.

Jsxio^j C «jL> U«Jjl jXi\ J>- iy j Olf*- ,jjl C-^jljJ*-^

865. 13u cihan Sebzvar'dir ve merd-i Utah, burada zayidir ve nabuddur.

AHMED AVNl KONUK

"Mumtehak", gitmis. yok olmus. ve batil olmus. ma'nasinadir. Ya'ni, bu
diinya Sebzvar misalidir. Ve ehl-i diinya, Sebzvar ahalisi gibi tarik-i Hakk'i
terk etmi§ kimselerdir ve rical-i Hak bu diinyada Sebzvar'da Ebu Bekir'in bir
viranede metriik bir halde kaldigi gibi, garib olarak kalmistir; ve adi sani git-
mi? ve nabud olmus bir haldedir.

866. Uiarezm§ah ise Celti olan Dialik'tu; feu rezd olan kavimden aonul iste-
mekiedir.

Celil olan Halik Teala hazretleri dahi Harezm§ah mesabesinde olup, bu re-
zil ve dent olan ehl-i diinyadan kalb-i selim istemektedir ki, bu kalb-i selim
merd-i ilahide bulunur; ve kalb-i selim sahibi olan merd-i ilahi ise Sebzvar
sehrinde zayif ve hakir olan Ebu Bekir gibidir.

pZ'ji'.-X ^j <_JUJI li IjiiU ^ J-y^ (J 1 ]^i ^ ^-^

867. r Buyurdu ki: "Sizin iasvuinize nazar etmez, ieJbirinizde katb sahwi ia-
leb edin!"

Ya'ni Server-i alem Efendimiz hadis-i §erifinde ^\y\ y^jy* ^ M ^ ^ o\
r&u j ^.j& J\ J*j ^sOj ya'ni, "Muhakkak Allah Teala sizin suretlerinize ve
mallanniza nazar etmez, velakin kalblerinize ve niyetlerinize nazar eder" bu-
yurmustar; ve Hakk'in istedigi ve nazar ettigi kalb, insan-i kamilin kalbidir.
Binaenaleyh ey selamet-i kalb sahibi olmayan kimseler, bu selamet-i kalbe
malik olmak i?in tedbirinizde, kalb-i selim sahibi olan insan-i kamili taleb
edin. Zira boyle bir kalbi bulmak her insan igin lazim ve zaruridir. Qiinki Hak
Teala hazretleri sure-i § uara'da ^-L J&. '*Li J\ '^ ui o_^' if, ju '^ U \° y _ (§uara,
26/88) ya'ni "Yevm-i kiyamette mal ve evlatlar menfaat vermez; ancak o
kimse ki Allah Teala'ya kalb-i selim ile gele!" buyurur.

j j jblj o-X^ J^ J >J jS ji ^£ Ji u^-Uj j*

868. <r Bu aonul sakibinden sana nazar ederim. Secdenin naksi ve alhn isan
sebebiyle degill"

Bu beyt-i §erif yukanda zikr olunan hadis-i §erif mucibince her kabil-i hi-
tab olan kimseye Hakk'in hitabidir. Ya'ni, "Ey insan, bu goniil sahibi olan in-
san-i kamilin kalbinden sana nazar ederim. Yoksa zahir olan secdenin nak§i

c 3^>

MESNEVf-1 SERfF SERHI / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

ve sureti ve altin isan ve i'tasi sebebiyle nazar etmem!" Cenab-i §eyh-i Ek-
ber hazretleri Fususu'l-Hikem'de Fass-i Ademi'de bu ma'nada §6yle buyurur-
lar: (H— > j^-i Ji ji-\ J& '*> *& ya'ni "Zira Hak insan-1 kamil sebebiyle halka
nazar etti ve onlara rahmet eyledi."

869. Qiinku sen ken&i katbini hxilb zanneilin, ehl-i iilin ciist u cusunu hirakiin!

Ya'ni, sen kendi kalbini kalb zannettigin igin, sahib-i dil olan insan-i ka-
mili taleb edip aramak liizumunu hissetmiyorsun. Halbuki sende insan-i ka-
millik nerede!.. Beyit:

jlJul is£ OlSw ^i-; aj jj jbru: *oi^ fk Ji aSCjF

"KM> dedigimiz §ey rabbani olan bir penceredir. Sen §eytanm evine nigin kalb
diyorsun? "0 senin mecazen kalb adim verdigin §eyi, git de mahalle kopekle-
rinin online at!"

OLjJj »_}b iyt> Jul JjJjl ljU-*l C-A* ^jjl y>r -U*i4A ji aS" Ji

870. ZKaUb oiur hi, ona bu yeii gok gibi yeli yuz gelse zaui' ve nihan olur.

Malum olsun ki, kalb ism-i Adl'in mazhandir ve bedenin sebeb-i i'tidali
ve nefsin bais-i adaletidir; ve feyz, kalbden inbias edip aktar-i surete yayilir
ve kaffe-i azaya miisavaten dagik; ve suret kalb ile beka bulur; ve kuva-yi
ruhaniyye ve nefsaniyyenin mecma'idir ve zahir ile batin arasinda berzahtir.
Ve "kalb"den murad, arif-i billah olan insan-i kamilin kalbidir. Zira o kalb ona
rahmet-i mahzadir, verilen atiyye-i ilahiyyedendir; ve rahmet ise sifat-i ila-
hiyyeden bir sifat oldugundan, kaffe-i esma ve sifat-i ilahiyyenin hey'et-i
mecmuasi ona sigmaz. Fakat insan-i kamil cemi'-i esmayi cami' olan "Allah"
isminin mazhari oldugundan bu hey'et-i mecmua ona sigar. Binaenaleyh
Hak ancak arif-i billah olan insan-i kamilin kalbine sigar ve ba'zi esmayi arif
olan kulub-i ciiz'iyyeye ve gayr-i arifin ve asinin ve cahilin ve sakinin kalb-
lerine sigmaz. Nitekim hadis-i kudside buyrulur: o&j ^fu- Vj ^j j^ 3 u
Jd\ jd\ ^p ,sxs. ^ii j*^j ya'ni "Ben arzima ve semama sigmadim, fakat
taki ve naki olan mii'min kulumun kalbine sigdim." Binaenaleyh kalb ancak
insan-i kamilin kalbidir. Gayr-i arifin kalbine "kalb" denilmesi mecazendir,

^^

AHMED AVNl KONUK

hakikaten degildir. Ve bu ma'naya binaen Bayezid-i Bistami (k.s.) hazretle-
ri: *, Lr ^\ u lJj^i uu Lijj ^ Ai_,ij ^ s r ,jJi jA\ is, <>i_p-L._j jiyJi 01 J Ya'ni "Eger
milyonlarca kerre ar§ ve ve onun muhtevasi kalb-i arifin ko§elerinden bir ko-
§esinde olsa onu duymaz" buyurur. Bu beyt-i §erifte Hz. Bayezid'in bu kav-
line i§aret buyrulmustar.

871. ^Boi/Ze jonti/ kinnhlarina floniil deme! Sebzvar i$inde bir 6bu llekir isteme!

Ya'ni, gayr-i arif olan kimselerin gonul kinntilanna ve mecazi kalblerine,
hakiki olan bir gonial deme! Sebzvar §ehri gibi olan dunyada ehl-i diinya ara-
smda bir Ebu Bekir ve bir kalb-i selim isteme!

ij-J. Jot C^t JJ* ji j jl Jp- iy. jj JJ^ *4~jI Jj l_^-U>

872. fioniil sahtbi alh yiizlu ayine olur, Utah onian alh ciheie niizir olur.

"Alti cihef'ten murad, alem-i taayyiinat ve keserattir. Zira alti cihetle mu-
kayyed olmak herhangi bir suret-i muteayyinenin iktizasidir. Malum olsun
ki, insan-i kamile "kevn-i cami'" derler. Zira hulasa-i mevcudat ve zubde-i
kainattir. Qunki alem suret-i ilahiyye iizeredir ve insan-i kamil ise o suretin
niimune-i cami'idir; ve bu kevn-i cami', Hak icm gozbebegi mesabesindedir.
Zat-i mutlakin kendi meratib-i tenezzulatimn kaffesine olan nazan, bu goz-
bebegi mesabesinde olan insan-i kamil ile vaki' olur. Ya'ni kuvve-i basiranin
zevki olan ru'yet, gozbebeginin sureti ile vaki' oldugu gibi, Hak icjn zevk-i
rii'yet dahi, insan-i kamilin taayyun-i surisiyle olur. Ve insan kuvve-i basi-
rasiyla kendisinin aym olan viicuduna nazar ettikte hasil olan zevk-i ru'yet
gayrdan miistefad olmaz. Belki bu zevk kendi zatimn kendi zatina verdigi bir
zevkten ibarettir. iste insan-i kamil mazhanyla vaki' olan nazar-i ilahi de
boyledir. Hz. §eyh-i Ekber efendimiz bu ma'nayi Fustisu'l-Hikem'de Fass-i
Ademi'de beyan buyurdugu gibi, Futuhit-i Meic/c/yye'lerinin 22 1 . babinda
dahi insan-i kamil hakkinda §6yle buyurur:

_ r iJlj ojfi-Xi (JJJI iyrj>\ tjj^- . 4*~s-\ dj£S\ ,j Uj jS- jj\j

j_^s*Jl jt- 7rj*xJ "$& Uipj L>p 4a^j>-I Oj^JI *ju *--l <uU

"Gayr nerededir ve kevnde, butiin be§er tesmiye ettigin, viicudun gayn bir§ey
yoktur. Zira o, aynen ve ilmen kevnin kaffesine samil olur bir isimdir. Bina-
enaleyh sen siiretlerden gikma!"

MESNEVl-I SERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Velhasil Hak, insan-i kamil ile halkina nazar etti ve onlara rahmet eyledi.
Qunki insan-i kamil alemin icadma ve onun bekasina ve kemalatma ezelen
ve ebeden dunyaca ve ahiretce sebebdir.

873. Dier him alh cihet i$inde makar iuiar, onun vasdasi olmaksizin Utah ona
nazar eimez.

Ya'ni, bu alem-i taayyiinat icinde karar eden ve sakin olan her bir kim-
seye Hak Teala, insan-i kamilin ve bu kevn-i cami'in vasitasi olmaksizin na-
zar etmez. Bilcumle ehl-i aleme fuyuzat-i Hak herkesin isti'dadina gore bu
insan-i kamilin kabzasinda tevzi' buyrulur.

JUL»n -til; yj* ij\ JjJ j j -US' j\ iS^ji jl ^J ^ y

874. Gger reddederse, onun vein eder ve eger habul yetirirse yine o sened olur.

Eger Hak Teala bir kulunu reddederse, bu insan-i kamil icin reddeder ve
eger kabul ederse yine onun kabulunun senedi insan-i kamil olur.

875. Diak, onsuz bir himseye behr ii naslb vermez. lien vised sahibinden bir

Ya'ni, insan-i kamil yeryuziinde Hakk'in halifesi ve naibi oldugundan,
ehl-i arza vaki' olan ihsan ve ataya-yi ilahiyye, o insan-i kamilin yediyle tev-
zi' buyrulur ve Hak Teala, insan-i kamilin kabzasindan gegmeksizin kimse-
ye bir sey vermez. Nitekim cenab-i §eyh-i Ekber hazretleri et-Tedbiritii'1-M-
hiyye ismindeki kitabimn ibtidasinda soyle buyururlar: Sy£u u,u- u- j A &**
~>jJb Ya'ni, "Hak Teala insan-i kamili kuffar ve ebrar icjn bir berzah-i cami'
kildi ." Bu beytin serhinde Hind sarihlerinden Abdiillatif hazretleri su menki-
beyi nakleder. "imam-i A' zam hazretleri bir gece harem-i Ka'be'de basim sec-
deye koyup dergah-i Hakk'a gok tazarru' etti ve agladi. Hatiften bir nida isit-
ti ki derdi: "Seni ve senin tabi'lerini azad olunmuslar defterine kaydettim!"
Hz. imam dedi: "Ya Rab, beni kendi dostlannin ceridesine yazmani niyaz edi-
yorum." Hitab-i Izzet geldi ki: "Eger benim dostlanmla cem'olmak istersen,
benim dostlanmin hadimleriyle cem'ol ki, o dostun miitabaati sebebiyle seni
dost tutayim!" Hz. Imam dedi: "Ya Rab, bana kendi dostunun tarafina yol

AHMED AVNt KONUK

goster! Zira ben kendiligimden onu tamyamam." Hitab-i tzzet geldi ki:
"Ca'fer-i Sadik (aleyhisselam)m huzuruna git!" Vaktaki oraya gitti, kendini
anladi ve kendini anladigi vakit dahi ou*; cM^i ob~Ji V_,J ya'ni: "Eger iki sene
olmasaydi Nu'man helak olurdu!" buyurdu; ve bu beyti dahi ondan sonra in-
sad eyledi:

"Ommmu lehv ii Mb iginde gegirdim, imdi bo§ gegen dmriime ah! Soma ah,
soma yine ah!. "

010. <y\ievhibeyi onun elinin avucuna koyar ve onun avucundan onu merhum-
lara verir.

Bu beyt-i §erifte zikrolunan "merhum" ta'biri hem rahmet-i rahmaniyye
ve hem de rahmet-i rahimiyye ile merhum olanlara §amildir. Zira kaffe-i es-
ya rahmet-i rahmaniyye ile merhumdur; ve ktiffar dahi bu rahmet-i rahma-
niyyede dahildir. Zira "vikud" ayn-i rahmettir. Mii'minler ise rahmet-i rahi-
miyye ile merhumdur. Binaenaleyh yukanki beyitte izah olundugu uzere in-
san-i kamil bu iki nevi' rahmet-i ilahiyyenin kaffe-i mahlukata tevzi'i emrin-
de bir berzahtir.

JUT jj <u_^r j Oy? ^ C~~A JUJI \j JT ijlji J^\

877. Onun avucuna kiill derydsimn ittisali bi-ciin ve cigune ve kemal uzereiir.

"Keff'ten murad, insan-i kamilin kalb-i serifidir. "Derya-yi kmT'den mu-
rad hakikat-i muhammediyyedir ki bu mertebeye ehl-i hakikat "mertebe-i
vahdet" ve "mertebe-i uluhiyyet" dahi derler. "Cun" ve "gigune" "ne turlu"
demek olup, "bi-gun ve gigune", suretsiz ve renksiz ve ta'rife sigmaz ma'na-
sinadir. Yine insan-i kamilin kalbinin hakikat-i muhammediyeye ittisali ve
biti§ikligi ta'rife sigmaz. Zira surf bir sey degildir; ve fakat o kalb-i §erif bir an
o hakikate ittisalden miinfekk olmadigindan kemal uzerinedir; ve kalb-i Mu-
hammedt iizerinde olan bu kamil, her asirda bir kimsedir ve kutbu'I-aktabdir.

C^JIj -Lib <jd& j^if (.^T ji j^j *T ju;i •

878. ISir ittisaUir ki kelama sigmaz, onu soylemek teklif olur vesseldm!

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Teklif", kiilfet tahmil etmektir. Derya-yi kulliin insan-i kamilin kalbine it-
tisali oyle bir seydir ki, cismaniyederde olan hulul ve ittihad gibi bir sey de-
gildir, kamilen manevi bir haldir. Binaenaleyh kelam ile anlatmak imkam
yoktur, zevkidir ve vicdanidir. zevki ve vicdani olan hali anlatmak lisana
kiilfet ve zahmet tahmili demek olur vesselam!

UT^ (Jl jLj J.5 JoyC &-■ ji- I (JJjL; j j ^y -W»

879. By zengin, yiiz cuval alhn getirsen Diak, *By miinhani goniil getir!" ier.

Ya'ni, ey zengin, eger Hakk'in nzasim tahsil igin yiiz cuval altin getirsen
ve huzur-i Hakk'a riiku' edici bir halde bulunsan, Hak Teala hazretleri sana
der ki: "Ey egilici, altm lazim degildir; goniil getir, ya'ni insan-i kamilin gon-
liinii kazandin ise huzuruna onu takdim et!"

* p~i>\je-\ Sji j^yw yj jj . ^Ij y J.> C~~~>lj yj £

880. "Bger goniil senden razi ise, hen de raziyun ve eger senden mu riz ise hen

I 882 ] 1 .v „ „J ,//

de i raza mensubum'.

Ya'ni, "Eger benim nazargahim olan insan-i kamilin kalbi senden razi ise
ben de raziyim ve eger o goniil senden yiiz gevirmis ise ben de senden yiiz
ceviriciyim!"

881. "Sana nazar etmem, o gonle nazar ederim. By can henim dergahima onu
hediye getir!"

Ya'ni, "insan-i kamilin kalbi benim nazargahimdir, kullanma o kuldan
nazar ederim. Ey can, o kalbe dahil ol ve onu bana hediye getir ve benim der-
gahima o kalb-i kamil vasitasiyla takarriib et!"

l)U^- -Lib (l)ljiL« <_£b jjj il)b^>- ,v» *i~~* <l~~jy>r j\ y b

882. x O senin ile nasilsa hen oyleyim. Cennetler analann ayagi alhnda olur."

Ya'ni, "Sen insan-i kamilin kalbinin makbulii isen, benim de makbulum-
siin. Merdudu isen benim de merdudumsun. Analann nzalanni tahsil etmek
ne derece lazim ise, insan-i kamilin kalbinin nzasim tahsil etmek dahi oyle-
ce lazimdir. Zira oi^i r u;i cJ- <4-i ya'ni "Cennet analann ayaklan altinda-
dir" hadis-i §erifi mucibince, cennet insan-i kamilin kalbinin nzasi altindadir."

AHMED AVNl KONUK

883. Uialkm ash ve habasi ve anasi oiur, ey saddetli o kimse ki, i$i kabukian
bile!

Ya'ni, insan-i kamilin kalbi de halkin ashdir ve babasidir. Ciinki Hak Te-
ala insan-i kamilin kalbini tecelliyat-i zatiyye ve esmaiyyesine ayine kildi.
Ewela ona, sonra da onun vasitasryla aleme tecelli etti. Nitekim IV. cildin
523 mumarah beytinden i'tibaren bu ma'na izah edilmi§tir; ve o kalb halkin
anasidir. Qiinki efrad-i alemden her birine isti'dadlan nisbetinde maddi ve
ma'nevi imdad edip besler. Binaenaleyh insan-i kamilin kalbi ig ve batin ve
halk-i alem kabuk ve ki§r ve o icjn zahiri mesabesinde olmus, olur. Boyle
olunca saadetli olan kimse, o kimsedir ki, ig ile kabugu ve asil ile fer'i yekdi-
gerinden tefrik edip bilmis, ola!

884. <Sen dersin ki, *Dste sana gonul cjetirdim!" Sana der ki, liu flonuller-
den Oiutu doludur!"

"Kutu" kelimesi hakkinda Ankaravi hazretleri bir §ehrin ismi olmak caiz
oldugu gibi, icine ba'zi mevad koyduklan "kutu" olmasi da miimkindir, bu-
yurur. Bu surette ma'na: "Ey kimse sen HakTeala'ya dersin ki: "Ya Rab, i§-
te sana goniil getirdim!" Hak Teala dahi cevaben sana buyurur ki: "Bu senin
getirdigin gonuller, iginde kiiffar sakin olan "Kutu" §ehrinde doludur." Veya-
hud "Mezahir-i esmaiyye kutusu mesabesinde olan bu diinya senin getirdi-
gin gonuller ile doludur. Bu gonuller benim istedigim gonuller degildir."

Hind niishalannda ikinci misra' y^> ck >jj* Jj J!> ^-k/ ya'ni "Sana der
ki, bu gonial bir paraya degmez!" demek olur.

c~~»i\ OW- OW- JU- oU- C— Up <-JaZ *£ jj\ \ji Ol

885. bir aonlu getir ki, alemin kuibuiur; JAdem'in caninm caninin camnin
camdir.

Kutb-i alem hakkmdaki izahat biraz evvel yukanda gecti. ikinci misra'da
dort def a "can"in zikri ile meratib-i vticuda i§aret buyrulur. Birinci "can" ile
nasuta ve ikinci "can" ile melekuta ve ucuncii can ile ceberuta ve dordiincu
"can" ile lahuta isaret buyrulur. Zira nasutun ruhu melekut, melekutun ruhu
ceberut ve ceberutun ruhu lahuttur. insan-i kamilin kalbi ise lahuttur; ve la-
hut cemi'-i meratibi muhit oldugu gibi, insan-i kamilin kalbi dahi boyle bir

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

ihataya maliktir. Hind sarihlerinden ba'zilan birinci "can"i zat-i Hak ve ikin-
ciyi ruh-i kulli ve iiguncuyu ruh-i ciiz'i ve dordunciiyu ruh-i hayvani ma'na-
sina almi§lardir. Bu da yukanki ma'namn ta'bir-i digeridir.

886. CAfer ve hirr dolu olan goniilAen AAayi o goniillerin sultani muntazuau.
"Birr", in'am ve ihsan etmek ma'nasinadir. "Goniillerin sultam"ndan murad,

Hak Teala hazretleridir. Ya'ni, kutb-i alemin kalbi nur ile in'am ve ihsan ile do-
ludur. Goniillerin sultani ve maliki olan Hak Teala hazretleri bu kalbi ister; ve
§ecere-i kevnin terbiye ve temniyesinden maksud olan bu kalbin zuhurudur.

jW^'j <jM \j Ji 01^- OT j\ 3 y^ ji Ujjj <J>JL y

887. Sen Sebzvar'da gunlerce. iola§irsm, i'tiibar cihetinden oyle gonul hulamazstn.
Abdullah Bosnevi (kuddise sirruhu) hazretleri Fususu'l-Hikem §erht nde

buyururlar ki: "insan-i kamilin mertebesi, bahr-i viicub olan esma-i ilahiyye ve
hakaik-i rabbaniyye ile, bahr-i imkan olan suver-i kevniyye ve hakaik-i imka-
niyye arasinda berzahtir; ve iki taraf ile rmitehakkiktir ve iki tarafa da miisavi
bir surette nazirdir. Bu mertebeye balig olmayan kimse her ne kadar surette in-
san ise de hakikatte insan degildir. Ve iki alemde hilafet ile zahir olan, bu mer-
tebeden zahir olur. Bu mertebe ile miitehakkik olmayan derece-i kemale ve de-
rece-i hilafete balig degildir; ve halife ve mur§id-i kamil dahi degildir."

Bu beyanata gore boyle bir kalb sahibi olmayan kimsenin kalbini celb edip
o kalb vasitasryla Hakk'a takarriib hevesi bostar; ve Hakk'm i'tiban cihetin-
den Sebzvar §ehri gibi olan bu diinyada gunlerce dola§san boyle bir kalb sa-
hibi bulamazsin!

Sadat-i Naksbendiyye'den Ya'kub Qerhi (kuddise sirruhu) Risale-i Unsiy-
ye'sinde §6yle buyurur: "§ah-i Naksbend hazretleri buyurur ki. "tr§ad ve tel-
kin ile me§gul olan kimseler uc nevi'dir: Kamil-i miikemmil, kamil, mukallid-
dir." Kutbii'l-mesayih Hace Muhammed Ali Hakim Tirmizi (kuddise sirruhu)
buyurmu§lardir ki: "Kamil-i miikemmil nuranidir ve nur bagi§layicidir; ve ka-
mil, nuranidir, fakat nur bagi§layici degildir. Mukallid, eger kamil-i mukem-
mil olan zatin iznini haiz olursa faide ve iimid me'muldur."

888. Tiinaenaleyh sen, cam curuyu-p solmus olan kalbi o tarafa cekici olarah,
iahia iizerine koyarsin.

AHMED AVNl KONUK

"Cam guruyup solmus. olan kalb"den murad, mur§id-i mukalliddir ve "tah-
ta"dan murad bu mukallide miirid olan kimsenin kalbidir. Ya'ni, "Ey kimse,
sen Sebzvar sehri gibi olan bu diinyayi dolasip "kamil-i mukemmil" olan za-
tm kalbini bulamadm. Mur§id ittihaz ettigin kimsenin kalbi ise, cam ve bati-
m guriiyup solmus, olan bir kalbdir. Sen ise Hakk'a takarriib igin, olu tahtasi
mesabesinde olan kalbine onun muhabbetini koyup, gdntillerin sultam olan
Hakk'a onu takdim ediyorsun da diyorsun ki:

889. ZKi, "6y §ehriyar, sana goniil getirdim, Sebzvar'da hundan iyi goniil olmaz!"

(jjj\ I^jjJj tiy Ji *£ (Jj>r (j\ C—< <OU- j£ ,y) ^->^ifi

890. Sana der ki, "By cesur, hu mezarhk tntdu ki, o olmu§ kaHbi huraya geti-
nrsm!

"Ceri", ciir'etten, ciir'etkar ve ktistah ve cesur demektir.

891. "fait hir goniil getir ki, o $ah huyludur; zira kevn Sebzvar'min emam on-
iandir."

Birinci misra'da «ui j^b i_^u*j ya'ni, "Ahlak-i ilahiyye ile tahalluk edin!"
hadis-i §eriflne i§aret buyrulur. "Kevn"den murad, dunyadir. Ya'ni ey gafll,
git ahlak-i ilahiyye ile mutahalhk olan bir kamilin kalb-i §erifini elde .et de o
vasita ile hifz ve eman taleb et! Zira diinyamn hifz ve emam ondandir. ikin-
ci misra'da da *ii\ «JJi j,jH\ j JU, j&- ^Ui fjis V ya'ni "Arzda Allah Allah de-
nildikge kiyamet kopmaz!" hadis-i §erifine i§aret buyrulur. Zira hakiki bir su-
rette "Allah" diyen ancak insan-i kamildir; ondan gaynmn zikri hakiki degil-
dir, resmi ve suridir. Nitekim I. cildde 3494 numarah beyitte:

y> f U lj »Ju5. ^Jtf jMj (j\ y ^ iJ.^JiJ' U1 J* J 1

["Ey Hu'dan Hu nami ile kani' olmu§ olan! Hu'nun kadehi olmaksizin ne
vakit heva ve heveslerden kurtulursun?"] buyrulmu? idi.

Sj> Olj-> Usib C_JJi AXilj iji Olf^ dl$*- (jij Ji Oi ij.jp

892. IDersin ki, "O goniil hu cihandan gizli olur, zira ki zulmei ziya ile zidlar
olur."

*$%&>

MESNEVt-t §ERlF SERHI / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Dersin ki, "Bu alem, alem-i zulmet ve kesafettir ve kalb-i kamil ise ziya-
dir ve nurdur. Binaenaleyh iki zid bir yerde cem' olamayacagi igin o nurlu ve
ihsanli olan gonul bu alem-i zulmette gizlidir."

893. flonlun iii§manli^i "eiesf" fliiniinden bed tabiat Sebzvar' ina bir mirashr.

"Elestu bi-rabbikum" hitabi vaki' olan alem-i ervahtan beri, o gonlun dii§-
manligi Sebzvar sehri mesabesinde olan bu alem-i kesafet ve zulmetin tab'in-
da bir mirastir.

£b ^^-U j, ^^L O-Lo £lj j+i. Ui^j c— jli jl «&lj

894. ,Zira /ti, o AoganAir ve Aiinya karga §ehrUir; cinsliyi gormek cinssize
dag Air.

Zira ki, o nurlu ve ihlasli olan gonul sahibi dogan kusudur ve alem-i er-
vahin ehlidir ve dunya ise karga mesabesinde olan ehl-i nefsin yasadigi ve
zevk aldigi bir sehirdir. Binaenaleyh dogan, kargamn cinsi degildir. Bir cins-
ten olan mahlukun diger cinsten olan mahluku gormesi ve onunla ihtilat et-
mesi dag ve elemdir.

895. Ue eger yuma§aklik ederse bir nifak eder; istimaletten na$i bir irtifak
vardu.

"istimalet", goniil ho§lugu vermek ve kendi tarafina mail kilmak. "Irti-
fak", nfk ve mulayemet etmek. Ya'ni, "Ve eger ehl-i dunya arife karsi yumu-
saklik eder ve hilmiyet gosterirse bir nifak eder. Ya'ni zahirinden muvafik go-
runiirse de iginden muhalefettedir ve onu kendine meylettirmek icin nfk ve
mulayemet eder. Ehl-i dunyamn bu hali, eline firsat gecmedigi igin boyle
olur. Vaktaki eline firsat geger, canina bile kasda miitesaddi olur. Nitekim II.
cildin 1387 ve 1388 numarah beyitlerinde soyle buyrulmus idi:

iy tSj)*j> jy-*^» 0U5 ^ iy (Jj\-X& c~~o j J jtii dy~-

Lj^fl djkl> -bjf jV L^j jlT ji\ C-~» \j\J^ dy?

["Vaktaki kalem bir gaddann elinde olur, siibhesiz Mansur berdar olur!
Mademki bu is, gii? sefihler icindir, enbiyayi katletmeleri lazim gelir."]

©

AHMED AVNl KONUK

jljj x+mj -US' ^ £^>\1 iS~\S jLJ jH jl <0 (^jl J^T ^

896. 6uef, «ier; nii/az ifin degil; fa /u nasihat$i, uzun nasthati eksik etsin!

nefsani olan kimse, evet, deyip zahirde arif-i kamilin sozunti tasdik
eder, fakat onun bu tasdiki o arif-i kamile niyaz ve tevazu' icin degildir ve
ondan bir imdad-i ma'nevi bekledigi icm degildir. nasihat verici olan kamil,
nasthati kisa kessin ve uzatmasin diye evet, der.

897. Qunki bu les isieyici olan karga, kat kat yiiz hinhrce mekr tuiar.

Qiinki bu cife mesabesindeki diinya ezvakinin talibi bulunan karga mesa-
besindeki ehl-i dunyamn, kat kat birgok mekrleri ve hileleri vadir ki, bu hile-
ler ile kendi huzuzat-i nefsaniyyelerini tahsil ederler.

898. Gger nifakini kabul ederse kurtuliu, onun nifaki tnustefiiin sidkinin ay-
ni oliu.

Malum olsun ki, insan-i kamil, herkesin kalbine nazirdir ve onun kalbin-
deki nifaki ve sidki goriir; fakat siyaset-i zahiriyyesi nokta-i nazanndan onu
izhar edip o kimsenin ayibini yiiziine vurmaz. Onun halinden tecahiil ede-
rek zahiren lutf ile muamele buyurur. nifak sahibi ise, o kamili aldattigim
zanneder; ve kamil ise onun islah-1 ahvali ile me§gul olur. Ve binnetice o ni-
fak sahibinin bu nifaki kamil tarafindan red buyrulmadigi icin sidk ve hulus
sahibi olan muridin bu sidk ve ihlasryla miisavi bulunmus. olur. Nitekim Ce-
nab-i PTr efendimiz bu hali tasviren Divan-i Kebifhrmdt §6yle buiyururlar:

Lu; iy, ^ C^> ■Xi y (t-^-J (J J'J tiijj j -li ol tlip jl v_~l» ^Jj£j <^J j' *$ ^^T
\y*j \j JJb^pO JjLijj (^JL) C-Sojj y /jS j j^i JjlJj y ^2 JU- -U~j

"TaM>, hastalann renginden dolayi, illetten agah oldugu gibi gdriicu olan in-
san-i kamil de senin yuzunun ve goziinun renginden, dinine iz goturur. Senin
dininin halini, kahnni ve kinini renginden goriir; fakat orter, seni rusvay etmez.
Nazanni senin kalbinin namesine tutar ve fakat dudaklanni kimildatip okumaz.
Yann ruz-i cezada bu hamil-i efkar olan kimseden ne suret zahir olacagini bilir. "

^m

MESNEVt-i SERiF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVi-5 •

899. ,Zira kerr ii ferli olan o sdhtb-i M hizim pazanmizda ayiplanmisi satin
altcidu.

"Kerr u fer", liigatte muhariblerin ileriye hamle edip icab-i harbe gore ge-
ri cekilmeleri demektir. Insan-i kamilin miiridlerin nefislerine kar§i olan mu-
ameleleri de boyledir. Onlann nefislerini lslah icin gah miisaid davranip geri
gekilir ve gah onun sifatlanni kahr igin ileriye hiicum eder. Binaenaleyh kerr
u ferli olan sahib-i dil ve insan-i kamil, bizim bazar-i tarikimizda sifat-i nef-
saniyye ile ma'yub olanlan satin alici ve kabul edicidir. Nitekim Hz. Pir-i
destglr efendimiz, zaman-i seriflerinde fena adamlan muridlige kabul buyu-
rurlar imi§. Ba'zi kimseler derlermi§ ki: "Hz. Mevlana miibarek bir zattir, fa-
kat muridleri 50k yaramaz adamlardir." Hz. Pir efendimiz bu sozu isittikleri
vakit buyurmusjar ki: "Eger muridlerim iyi adam olsa idiler, ben onlann mu-
ridi olurdum." Ve bu ma'nayi bir rubailerinde §6yle buyururlar:

"Yine gel, yine gel, her ne isen yine gel! Eger Mfir ve mecQsi ve pute tapia
isen yine gel! Bizim bu dergahimiz umidsizlik dergahi degildir. Egeryuz kerre
tovbeyi bozsan yine gel!"

900. B^er cansiz Aetjil isen flonul sahtbini isle, eger sultanin zxMx degil isen ao-
[902] ..1 . .11

nul cinsi oil

Ya'ni, eger ruh-i insaniye malik isen, sana seni bildirip Hak ve hakikate
vasil edecek olan gonul sahibi insan-i kamil iste! Eger Sultan-i hakikat
(s.a.v.) Efendimiz'in ziddi olan Iblis cinsinden degil isen, insan-i kamil kalbi-
nin cinsi ol! Zira Sultan-i hakikat olan Server-i alem Efendimiz ism-i Hadi'nin
mazhar-i etemmi ve onun ziddi olan, Ms ise ism-i MudiU'in mazhar-i etem-
midir. Binaenaleyh ona ziddolan tblis'in cinsinden olur.

901. kimse ki, onun zerki sana has gelir, senin velindir; Diu&anm hdssi
cUfliUir.

AHMED AVNt KONUK

"Zerk", mekr ve hile ma'nasinadir. Ya'ni, miirsid suretinde birtakim hile-
karlar vardir, evliyahk taslarlar ve celb-i nas icin hile ve riya gosterirler ve se-
nin uyub-i nefsaniyyeni sana hos. gosterirler. Sana onlann bu zerki ve mek-
ri ho§ gelir ve boyle bir kimse senin indinde veil olur. Halbuki bu adam Hak
Teala hazretierinin has kulu degildir.

902. Dier kim ki, senin huyun iizerine veiabiahn iizerine yasadi, senin iab\n
oniinde velidir ve nebtdir.

Ey sifat-i nefsaniyye kaydindan kurtulmak isteyen kimse, her kim senin
mizacina ve keyfine muvafik bir muamele iizerine seninle munasebette bu-
lunursa, o kimse senin tabiatimn oniinde velidir veyahud nebidir, ya'ni va-
ris-i nebevi olan insan-i kamildir. Halbuki insan-i kamil seni nefsinin heva-
sindan gegirmek istedigi cihetle, mizacina ve tab'ina muvafik olmayan nesa-
yihta bulunur. Bu nasihatler ise senin isine gelmez, mugber olursun.

903. Qii hevayi ierk et, id ki sana koku ola ve senin o hos mesammin anber is-
ieyici ola!

"Ey kimse, git nefsin hevasim ve arzusunu terk et ki, ruhunun kuvveti zu-
hur etsin ve sana hakikat gulistanmm kokusu gelsin ve senin ruhunun latif
olan me§ammi, maarif-i ilahiyye ve hikem-i rabbaniyye anberini isteyici ol-
sun!" "Aber", "anber" kelimesinin muhaffefidir. Bu beyit Hind nushalannda:
i^i c-!^ {jij-s- (i^ oij iyi, c^jj*- \j j\j&> \y> jj suretindedir. "Git hevayi terk et ki,
sana huy olsun ve anbere mensub olan mesam sana koku versin!" demek olur.

904. Lrleva siiruciiliihien dimaflin fasiddir; senin maflzimn oniinde misk ve an-
ber kasiddir.

Heva-yi nefsaninin hiikmiine tabi' oldugun icin ruhunun dimagi fasid ol-
mustur. Binaenaleyh senin dimagimn oniinde maarif-i ilahiyye ve hikemi-
yat-i rabbaniyye misk ve anberleri kasid ve i'tibarsiz olmugtur.

905. liu soziin haddi yoktur. ^Halbuki bizim ahumuz ahirda ca-be-ca kapyor.

c^jes^)

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

Ya'ni, bu mur§id-i kamil ve miind munasebatina aid sozun nihayeti yok-
tur, tafsilati pek goktur. Halbuki kissamizda halinden bahsettigimiz ahu, e§ek
ahinnda oradan oraya sigramakta ve kagmakta ve hapisten kurtulmak az-
mindedir.

Ahu kissasinin bakiyyesi

906. O^fafesi pelt latif olan hos ahii gtinlerce esek akwvnla azabda oldu.

"NaT', gobek ma'nasinadir. Burada ahularda olan misk gobegi ma'nasi
murad buyrulur. (>»u j-y- ^i) , ^ j^y- isyt takdirindedir. Hey'et-i mec-
muasi terkib-i tavsifidir. l3D j^^>- takdirinde olan >u j,y>. vasf-i terkibidir. Si-
fat, mevsuftan mukaddem zikredilmek suretiyle olmu§tur. Hind niishalann-
da birinci misra' > oi j,^. i^roFujjj suretindedir ki, ma'nasi "Giinlerce
latif gobekli erkek ahu" demek olur. Bu surette i-»u j-^ vasf-i terklbisi, ahu-
nun sifat-i evveli ve (» ikinci sifati olmus olur.

907. V^itekim bahk karadan iolayi nez i$inde muziaribdir. TSir hokka i^inde
aiihre. ve. misk muazzebdir.

"Piisk", koyun ve deve ve emsali hayvanlann giibresi demektir. Ya'ni,
ahu, eseklerin ahinnda, bahklar karaya cikip halet-i nez' iginde muztarib ol-
duklan gibi ve keza bir hokkamn icinde gubre ile misk bulunup yekdigerine
zidd ve muazzeb bulunduklan gibi, azabda ve iskencede idi.

jry**- o\js*} ijli OUli £^b tyy-^ji c/) ^ *& tj& Jfj*- ^

908. Tin esek otekine derdi ki: "Slgah ol, sus, vuhusun habasi sahlarm ve hey-
lerin iaUmx tuiar."

^

AHMED AVNt KONUK

Ya'ni, ahunun hal-i lztirabim goren e§eklerden birisi oteki e§ege istihza ta-
rikiyla derdi ki: "Bu yabanllerin babasi olan ahu §ahlann ve beylerin tabiat
ve me§rebine maliktir." "Vuhu§", vahsi ve yabani hayvanlar demektir. "Bii'l-
vuhus", vahsflerin ve yabanilerin babasi demek olur.

909. Ue o divert, istihza ederdi de derdi ki: "Cezr ii medden gevher getirmistir,
ne vakit ucuza verirl"

Ve o diger bir e§ek dahi kezalik istihza tarikiyla diger esek arkadasina der-
di ki: "Denizin cezr ve medd halinden istifade edip gevher getirmistir, hig onu
ucuz verir mi?"

"Medd ix cezr," malum oldugu uzere denizin, yekdigerini alti saatte bir
ta'kib eden bir nevi' harekettir. Ba'zi sahillerde yirmi dort saat icinde iki de-
fa yiikselir, iki defa aleak. Birbirini muntazam fasilalarla ta'kib eden bu iki
hareketten birincisine, ya'ni denizin yukselmesine "medd", ikincisine ya'ni
denizin algalmasina "cezr" derler ki, her hareket alti saat fasila ile husule ge-
lir. Bu harekata giinesin, bahusus arza daha yakin olan ayin cazibesi sebebi-
yet verir. Daha ziyade tafsilat cografya kitaplannda miinderictir.

Bu kissada "ahir"dan murad, diinya ve "e§ekler"den murad, ehl-i diinya
ve "ahu"dan murad, ariflerdir ki, ehl-i diinya arifler ile boyle istihza ederler
ve derler ki: "Alem-i ervahtan hakayik ve maarif gevherlerini getirmistir, onu
bize ucuzca veremez!" Bu sozleriyle onun maarif ve hikemiyati ile istihza
ederler.

uf^ / :

J~jU jA I £ J^if c5> Olj

910. *Ve o diger hir esek ona derdi ki: nr Bu naziklik ile sahin iahti uzerine
miiUeki ol, de!"

Ya'ni, bir ba§ka e§ek dahi oteki esege derdi ki: "Ona de ki, mademki
tab'inda bu kadar nezaket vardir, bari git padi§ahin tahti uzerine dayamci ol!"
Ya'ni bizim tatli tatli yasadigimiz diinyamizi begenmiyor isen, git padisah-i
hakimin indinde otur!"

911. Obiir esek doydu ve yemekten kaldi, binaenaleyh da vet resmi ile ahuyu gu-
girdi.

™#>

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

Oradaki e§eklerden birisi saman yemekten doydu ve kesret-i eklden imti-
la illetine ugradi ve saman yemegi terk etti. Binaenaleyh samimiyetle degil,
resmen ahuyu samana da'vet etti.

d\y\j pz~~J» c~~J ^ I l^ii! j^i tj\ jj ij *S"j\ z£ J&? _^

912. Diayir, git ey fulan, i§tiham yokiur. O^aiuvdnim!" diye ba§mi boyle itti.

Ahu, e§ege cevaben red ma'nasini mutazammin olmakiizere ba§ini arka-
ya dogru hareket ettirerek: "Ey fulan, i§tiham yoktur, ben zayif ve natuva-
mm, dedi!"

913. Ililiyorum ki, bir naz ediyprsun, ydhud namustan na§ibir ihtiraz ediyor-
sun", dedi.

Ya'ni, ehl-i diinya, arif-i Hakk'i huzuzat-i dunyeviyyeye i§tirake da'vet
ettigi vakit, arif bu i§tirak tekliflni reddeder ve meclub-i hazz-i nefsani olan
kimse de ona ta'rizen der ki: "Benim da'vet ettigim haz reddedilecek bir §ey
degildir. Bilirim ki nazlaniyorsun veyahud akran ve emsalinin ta'n ve te§-
ni'ine ma'ruz kalip namusun ve izzet-i nefsin miinkesir olacagindan ihtiraz
ediyorsun!" der.

914. 0, kendi kendine dedi: nr Bu senin tumendir, zird ondan senin eczan di-
ri ve yenidir."

arif, icmden e§egin bu ta'rizine cevaben dedi ki: "Bu teklif ettigin §ey
sana layik olan tu'me ve gidadir. Zira o gidadan cisminin ciiz'leri ve hucey-
rati diri olur ve yenilenir; ve bu tu'meden senin vucud-i kesifinin zerratmin
emsali teceddiid eder. "

915. vr Ben. bir merg-zar m munisi olmus idim; zulfil ve baggAer i$inde asu.de ol-
mus idim."

"Elif", munis ve s§hib ve dost demektir. "Merg-zar", "merg" ile "zar"
edat-i kesretinden miirekkebdir. "Merg", hayvanatin otlamaga ziyade ragbet
ettigi taravetli yegilliktir. Binaenaleyh "merg-zar", ziyade taravetli yesjllik de-

AHMED AVNl KONUK " S>! P1

mek olur. Ya'ni arif der ki: "Ben hakikat gemenzannin munisi idim; hakayik
ab-i zulalini igerdim ve ma'rifet baggelerinde rahat olurdum."

916. " Dier ne kadar kaza hizi azaba ath ise de, o huy ve musieiab olan iabiat
ne vakit aider?"

"Her ne kadar kaza-yi ilahi bizi o merg-zar-i ma'neviden ve alem-i latif-
ten e§ek ahiri mesabesinde olan bu diinya-yi kesife ve azab igine atti ise de,
o ezeldeki huy-i latif ve pak olan tabiat bizden gider mi?"

f s cy >>/ *£ r"^ ->-> f-^ J'jj ^ r^ ^ $

917. " Qer$i fakir oldum, ne vakit dilenci yiizlii durum? *Ve her ne kadar li-
hasim eski ise de hen yeniyim!"

"Gergi vatan-i aslimden ayrilarak araniza du§tum ve fakir ve garib oldum,
fakat bu hal iginde dilenci yiizlii ve arsiz degilim; ve her ne kadar libasim es-
ki piiskii ise de ben her an iginde yeniyim. Ya'ni cismiyyetim cihetinden es-
ki isem de, kalb cihetinden her an yeni yeni tecelliyat-i Hakk'a mazhanm."

918. n J2ale ve sunbiilu ve reyhani dahi hinlerce naz ve nefreile yemisim."

"Sipergam", reyhan ve feslegen ma'nasinadir. Arif-i kamil der ki: "Ben te-
celliyat-i zatiyyenin mazhanyim. Tecelliyat-i ruhaniyyenin elvamm bile naz
ve nefretle kabul etmisim!" Malum olsun ki, zat-i Hakk'in tecellisi oldugu gi-
bi ruhun dahi tecellisi vardir; ve saliklerin cogu bu makamda magrur olmu§-
lardir ve tecelli-i Hakk'i bulduklanm zannetmisjerdir. Eger miirsid kamil ve sa-
hib-i tasarruf olmazsa bu vartadan halas giig olur. Goniil ayinesi sifat-i bese-
riyyeden ve tabiat pasindan safi oldugu vakit, ba'zi sifat-i ruhaniyye kalbe te-
celli eder ve o envar-i ruhaniyyetin galebelerinden olur. Zira riih tamamiyle
sifat-i be§eriyyeden gikmistir; ve ba'zan ruh tamamen kendi sifatiyla tecelli
eder; ve bu, sifat-i be§eriyye asanmn kamilen mahvindan olur. Zira ruhun za-
ti halife-i Hak'tir, tamamen tecelli eder ve hilafeti sebebiyle "Ben Hakk'im!"
der. Tecelli-i ruhani ile tecelli-i rabbani arasindaki fark budur ki, tecelli-i ruha-
ni hudus damgasim tutar. Onun icin sifat-i be§eriyyeyi ifna kuweti olmaz.
Gergi zuhuru vaktinde sifat-i be§eriyyeyi izale eder, velakin fani edemez. Vak-

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

taki tecelli hic&b arkasina gider, derhal sifat-i be§eriyyet zahir olur. Velakin te-
celli-i Hak Siibhanehu ve Teala bu afetlerden emindir. Beyt-i §enfte lale ve
siinbiil ve reyhan ile sifat-i ruhaniyyenin tecellisine i§aret buyrulur ki, bu te-
celli kamilin maksudu degildir, onun maksudu tecelliyat-i rabbaniyyedir.

919. ^Dcit: "Svet ogiin bakahm, ogiin ogiin! [jarMik i$inde fofc bo$ soz soyle-
mek mumkinlir!"

"Laf, zaid soz ve kendini medhetmek ma'nasinadir. "Laf zeden", ogun-
mek demek olur. Ya'ni, ahuyu ziyafete da'vet eden e§ek, ahudan sozleri is>
tince ona dedi: "Evet, ogiin bakalim, ogiin ogiin dur! Zira gariblikte ogiin-
mek, atip tutmak gok mumkindir!"

m> 15* j** j **■ y- J^ ^v L5* 1 / 1 ^r- r* u ^

920. ^Deli: "LMuhakkak nafem sahitlik verir. OH ve anber iizerine minnet

[922] , J

koyar.

"Nafe", gobek ma'nasina olup burada murad, kamilin kalbidir. Ya'ni, in-
san-i kamilin kalb-i gertfi ahunun misk gdbegi gibidir. kalbden miintesjr
olan fuyuzat-i rabbaniyyenin kokusu ve asan, onun kemalinin §ahididir.
kokunun oniinde zahirdeki 6d agacinin ve anberin kokulan bas. egerler.

921. Jlakin onu kim koklar? Sahlb-i mesamml Qubreye tapici olan esek iize-
rine o haram ol&u.

Lakin arif-i billahin kalbinden miinte§ir olan fuyuzat-i rabbaniyye kokusu-
nu kim koklar? kokuyu ancak sahib-i me§amm olan, ya'ni ruhunun burnu
sifat-i nefsaniyye ile tikanmamis. olan kimse koklar. Yoksa giibre mesabesin-
de olan dunyaya ve maddiyata tapici olan e§ek iizerine o koku haram oldu.

"§eneved", "§eniden" masdanndan fiil-i muzari'dir; "§emiden", ya'ni
"koklamak" ma'nasinadir. Bu suretle sjn'in fethasiyladir."i§itmek" ma'nasi-
na olan "§iniden", §in'in kesriyledir.

922. Bsek, yol iizerinae esek siii'gi koklar; bu idifeye miski ben nasd arz eieyim?

<W[&

g§^>~ AHMED AVNi KONUK

"Giimiz" , sidik ma'nasinadir. Ya'ni, bir e§ek yol iizerine i§er, diger bir e§ek
dahi gelip onun sidigini koklar ve dudaklanni di§anya devirerek ba§im yuka-
nya kaldinr. Burada "sidik'ten murad, ehl-i diinyamn miitalaat-i felsefiyye-
sidir ki, bundan zevk alan kimseler, ancak onlann misli olan ehl-i diinya ve
humekadir. "Misk'ten murad, hakayik ve maarif-i ilahiyyedir. Bu taife, evli-
ya-yi kiramin maarifinden zevk almazlar; ve bunlara bunu arz etmek beyhu-
dedir.

923. ISunun i$in o musieab olan nebi, "Dslam diinyada flaribtir" remzini bu-
yurdu.

"Miistecib", cevab vermek ma'nasina olan "isticabe"den ism-i faildir, "ce-
vab verici" demektir. Ya'ni, ahu mesabesinde olan arif-i kamilin, e§ek ahin
mesabesinde olan diinyada ehl-i diinya arasinda garib ve yabanci kaldigi igin,
muskil hallerin ve mes'elelerin cevabini verici olan o Nebiyy-i zi§an hazretle-
ri, "islam diinyada garibdir" remzini buyurdu. Zira Islam-i hakikiyi temsil
eden ancak arif-i kamil olanlardir. Bu beyt-i §erifte l>> ij*~* j t>> u f^Vi oi
*i>u ^_jki ya'ni "Muhakkak islam garib olarak zahir oldu ve garib olarak av-
det edecektir, imdi ne mutlu gariblere!" hadis-i §erifine igaret buyrulur. Nite-
kim 831 numarah beyt-i §erifin ibtidasindaki surh-i §erifte bu hadis miinde-
ric idi.

924. JLira ki, onun akrabasi dahi ondan iirkerler; aer$i onun zdhula melekler
hemdemdirler .

Ya'ni, o arif-i kamil oyle bir garibdir ki onun akrabasi ve taallukati bile on-
dan iirkiip kacarlar. Bununla beraber o arifin zatryla melekler musahibdirler.
Binaenaleyh o alem-i melekutun gayri degildir, alem-i nasutun gayndir.

925. Onun. sureiini enam cins goriirler, lakin ondan o kokuyu bulmazlar.

"Enam", nas, insanlar ve yeryiiziinde olanlar, mahluklar; "me§am", bu-
runlar ve koklamak mahalleri demektir. Farisiler mim'i §eddesiz kullanirlar.
Burada "me§am"dan murad, "koku"dur. Ya'ni, halk, arif-i kamili kendi cins-

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

lerinin suretinde goriirler ve onu kendileri gibi zannederler, onun batinimn
kokusunu duymazlar. Zira sifat-i nefsaniyye ile onlann ruhlannin burunlan
tikanmi§tir.

jlC lj j\ Jj J±j ^ jji _jlf JJu OL«jJ iSj^ y>*~*

926. Okiiz naksi arasinda bir arslan gibi. Onu uzaktan gor, fakat onu ciist ii
cu etme!

"Me-kav", "kaviden" masdanndan emr-i hazirdir; "ciist ii cu etmek" ve
"bir kimseyi el ve dil ile incitmek" ma'nasinadir (Burhan). Ya'ni, arif-i kamil
ehl-i diinya arasinda, okiiz heykelleri ve nakislan arasinda olan bir arslan mi-
salidir. Ey gafil sen onu kendi cinsinden gdriip ona laubaliyane yaklasma ve
onu uzaktan tema§a et! Fakat bu temasan onu imtihan kasdiyla tefahhus igin
veyahud el ve dil ile incitmek icm olmasin! Zira o arslandir, laubali takarrii-
be gelmez.

927. Ue eger ciist ii cu edersen cisim okiizunii birak! jixra o arslan huylu okii-
zii yirtar.

"Terk", Arab! bir kelime olup "birakmak" demektir. Bahar-i Acem'in be-
yanina gore bu kelime Farisi'de "giiften" ve "kerden" ve "daden" ve "girif-
ten" masdarlanyla kullamhr ve "terketmek" ma' nasi verilir. Binaenaleyh
(_£ j; j\f Jy) ibaresi, "cisim okiiziinu terk et ve birak!" demek olur. "Soy-
lemek" ma'nasina olan "giiften" masdanmn burada ma'na-yi aslisi yoktur.
Bu surette ibareye "cism okiiziiniin terkini soyle!" ma'nasi vermek miinasib
olmaz. Ya'ni, eger arif-i kamili uzaktan tema§a etmeyip, ona imtihan kas-
diyla yakla§irsan veyahud el ve dil ile incitmek icm yakla§irsan cisminin
okiiziinden vazgecj Zira o arslan huylu olan arif-i kamil senin cisminin okii-
ziinii yirtar. Atide[ki] menkibe bu beyt-i serifin ma'nasim tavzih eder:

Menkibe: Sadat-i Naksiyye'den Mevlana Alaiiddin hazretleri naklederler
ki: "Bir giin Mekke'de seyh Abdiilkebir Yemeni hazretlerinin meclis-i §erifine
girdim. Meclislerinde sadat ve me§ayih ve ulema ve fukaha-yi Mekke'den
cok kimseler var idi; ve seyh hazretleri maarif-i ilahiyyeden soz soyler idi.
Orada ulema arasinda galizu't-tab' bir fakih dahi var idi. Ehlullah ve ehlulla-
hin kelamina miinkir idi. i'tiraz vechi iizere §eyhin sozlerine muhalefet etti.
A'yan-i meclisten birisi o fakihe hiddet edip, "Sus!" dedi. Fakih cevaben,

AHMED AVNl KONUK "®^®

"Eger na-me§ru' ve na-ma'kal soylersem beni men'ediniz! Eger sozum me§-
rtV ve ma'kal ise nicin mani' oluyorsunuz?" dedi. Hz. §eyh bana donup bu-
yurdular ki: ** j-^- ^ i. Ya'ni, "Ey Acem beni bundan kurtar!" Fakih de-
di ki: "Acayib, ben zuliim ve §etm mi ediyorum ki, halas istiyorsunuz? Bir
soz soylediniz bana subhe anz oldu. Cevab isterim cevab! Bu kadar miibala-
ganin ne ma' nasi vardir?"

Bu sozu muteakib Hz. §eyhe gazab tan olup o fakihe donerek. "§iibhen
nedir, soyle!" buyurdular. Fakih soze ba§layacagi vakit heman yuzii iistiine
dii§tu ve akli ba§indan gitti. §eyh hazretleri de kalkip odalanna gittiler. Mec-
lis dagildi. fakih bihus bir halde yiizii iizerine dusmiis_ kalmis idi. Sonra bir
kilim getirdiler, fakihi kilim igine koyup di§anya gikardilar. Heniiz §eyh haz-
retleri odalanndan disarrya gikmamis idi ki, fakih teslim-i ruh etti.

Diger bir gun §eyh hazretlerinin huzuruna gitmis. idim. Hatinmdan gecti
ki, ehlullah kerem ve miiruvvet sahibleridir; o fakih ise bunlann ahval-i ba-
tinelerinden gafil bir kimse idi. Eger affetseler olmaz miydi? Bu hatirayi mii-
teakib §eyh hazretleri buyurdular ki: "Ey Acem, kabzasi muhkem yere dikil-
mis. ve ucu di§anda kalmis, olan bir keskin kihca gplak bir cahil gelip sinesiy-
le olanca kuweti ile kendisini carpsa, kilig onu helak ettiginden dolayi o ki-
hcin bir kabahati olur mu?"

928. Okiizluk tab\m senin basmHan g-ikanr, hayvanian bir hayvanhk huyunu
ko-panr.

Ya'ni, eger sen insan-i kamilin huzuruna i'tiraz etmek ve onu incitmek
igin gitmeyip, feyzine intizar igin gider isen, senin okiizluk tabiatini, senin ru-
hundan gikanr. Hayvanhk ahlakim, senin ruh-i hayvaninden kopanr.

r^ <^jr" J*y~ <Jj^. y £ j 1 >j> <s^£ j~*'<J*\>. 3^

929. Okiiz olsan onun iniinde arslan olursun. 6yer sen okiizluk ile hos isen
arslanhk isieme!

insan-i kamilin huzuruna okiiz tabiatinda olarak gitsen ona miinkad ve
muti' oldugun vakit, onun indinde terakki edip ma'na arslam olursun. Fakat
eger sen okiizluk ve hayvanhk tabiatindan memnun isen, o kamilin huzu-
runda ma'na arslanhgi talebiyle bulunma!

c^P?

MESNEVf-t SERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •
(^

^£j ^y^o: y JJjji s-''^' '^ j* OljVS" Oj_^a oVL^ 01

J>\^ '^- V^irC ou- oi>' '^ cs'ji Jl [Yusuf, 12/43] ayet-i

kerimesinin tefsiri. Hak Teala o zayif okiizleri a? arslanlar

sifatinda yaratmis. idi, ta ki o yedi semiz okuzu istiha ile

yiyeler, egergi o okiizlerin suretinin hayallerini rii'ya

aymesinde gosterdiler. Sen ma'naya bak!

Bu ayet-i kerime sure-i Yusuf'ta vaki'dir. TafsHi tefsir kitablannda oldugu
iizere, kissanin miicmeli budur ki: Yusuf (a.s.) kole olarak Misir'da satildigi
vakit, Misir hukumeti ekabirinden birisi satin aldi. vakit Misir'da htikiim-
dar olan melik Reyyan ibnu'l-Velid bir rii'ya gordii ki, bu ayet-i kerime o
ru'yayi beyan buyuruyor: £r-_j oUp ^1 '^^iru ou~. of£ 'Z* J) j\ dlUi Jiij
bj^J Cj'jU °f^ 01 tf Cjj J> tfj& VJI 1$ 1 oLob >Tj ^ oSu- (Yusuf, 12/43)
Ya'ni, "Melik Reyyan dedi'ki: Ben rii'yada 'yedi semiz okiiz gordiim ki, yedi
zayif okiiz onlan yer; ve yedi yesil basak ve diger yedi kuru basak gordiim
ki, kuru ba§aklar yesil ba§aklara galebe eder. Ey kavmin esrafi, eger rii'ya
ta'birini biliyor iseniz benim ru'yam hakkinda kavi cevab verin!"

Cenab-i Pir efendimiz bu rii'yadaki remz ve i§arete intikal etmek suretiy-
le ayet-i kerimeyi tefsir buyururlar. Remz ve i§aret budur ki, rii'yada melikin
gordtigti semiz ve zayif okiizlerin her ikisi de cinsiyette ve surette muttehid-
dirler, fakat ma'nada miittehid degildirler. Rii'ya aynasinda gosterilen sey
okiizlerin sureta miittehid ve ma'nen yekdigerinden ayn olduklandir. Bu ay-
nlik zayif okiizlerin batinda arslan olup semiz okiizleri yemesi ve kuru basak-
lann ya§ ba§aklan yutmasi idi. Binaenaieyh sen onlann surette cinsiyetleri-
ne ve miittehid olmalanna bakma, ma'nalanna bak! Keza insan-i kamil dahi
surette zayif ve ehl-i nefs olan kimseler ise surette kavi iseler de insan-i ka-
mil batinda arslan oldugundan o kavileri yutar ve galebe eder. Nitekim atide-
ki ebyat-i §erifede beyan buyrulur:

AHMED AVNl KONUK

930. O CMisir'm hir azizi ruyada gordii, ciinki gayb goziine feth-i bab oliu.
"Gayb gozu"nden murad, kalbin alem-i melekuta olan cihetidir. Zira kal-

bin, birisi alem-i melekuta ve digeri alem-i nasuta muteveccih olan iki yiizii
vardir. Hak Teala hazretleri bir kimseye alem-i nasutta vaki* olacak bir hadi-
seyi gostermek murad buyurdugu vakit, bu hadisenin batinina miinasib olan
bir sureti alem-i misalde gosterir ki, buna istilahat-i sufiyyede "ke§f-i muhay-
yel" derler. Bu suret ta'bire muhtagtir.

(jjP^ j\f cJj" oToLiijj^- <-?jjy, o^- **■} ^ c ~ i *

931. 'J'ervere mensub olan cok semiz yedi okiizii, onlan o yedi zayif okiiz yedi.

"Perver", ev altinda her tarafindan hava cereyanina miisaid olan bodrum
ma'nasmadir ki, orada hayvan beslerler. Buraya "pervar" dahi derler (Fer-
heng-i Regidlve Burhari). "PerverT'de, "ye" nisbet icin olup, "perverde" bes-
lenmis, hayvan demek olur. Bu beyt-i §erif yukandaki beyt ile bir cumle-i tarn
tegkil eder. Ya'ni, "0 aziz-i Misr, gayb goziine feth-i bab oldugu igin rii'ya-
smda pervere mensub olan cok semiz yedi okiizii gordii ki, o semiz okuzleri,
o yedi zayif okiiz yedi" demek olur.

d\jy>- (JJJijJ Ij (1)1 jlf AJjj OljpV l)1 JJJlj Oijj-i tijj* J- 5

932. O zaytflar batinda arslan iiiler, yoksa okuzleri yiyici olmazlar idi.,

zayif okuzler zahirde aciz goriinur iseler de batinda arslan me§rebinde
ve cok kavi idiler. Eger onlar batinda kavi olmasa idiler, o zahirde semiz go-
riinen okuzleri yiyemez idiler. Zira batini olan kuvvet, zahiri olan kuvvete
daima galibdir.

j\j>- -v ^hn jx^ <-*_? j- 5 <^U J^ V °jr*; ^ s^. u~i

933. Dmdi merd-i kdr, smette beser geldi,fakat onda adem yiyici arslan gizlidir.

"Merd-i kar"dan murad, batini faal olan insan-i kamildir. Ya'ni, insan-i
kamil zahirde aciz olan bir be§er suretinde goriiniir. Fakat onun batini o ka-
dar kavi bir arslandir ki, o arslanin adam yiyicilik hassasi vardir. Ya'ni ade-
min cihet-i hayvaniyyetini yiyip mahveder ve onun insanhk ciheti meydana
cikar.

MESNEVl-I §ERiF §ERHl / IX. CiLT • MESNEVl-5 •

•^ c/ ^ J 1 u^J 3 *>£ ^^ ■*£ t>V J JJ^ b u^ b-v

934. JAdemi ho§ yer, onuferd. yapar; eger Aeriini kopanrsa, onun tortusunu saf
eder.

insan-i kamilin batini adami latif bir surette yer ve ruh ile nefisten murek-
keb olan o adami, ruh haline kalb etmek suretiyle ferd ve basit yapar. Eger
onun viicudunda ruhun derdi ve illeti olan nefsini kokiinden kopanrsa, tor-
tusunu saf ve suziilmus, bir hale getirir. Zira insanin sifat-i nefsaniyyesi Hak
ve hakikate hicab oldugu cihetle, ba§inin derdi ve belasidir. Bu derd ve bela
mundefi' olunca ruhunun sifati zahir olup, ruhunun goziiyle cemal-i Hakk'i
musahede eder. Binaenaleyh onun kesif bir tortu mesabesinde olan nefsi si-
fat-i ruhaniyyeyi iktisab etmekle saf ve suziilmus, bir hale gelir.

"Derde§ kened" ibaresinde "kened" fiili, "kerden" masdannin muzari'i
olup mazmum [ya'ni "kiined"] okunursa: "Eger ona derd eylerse" demek
olur. Bundan murad, a§k-i Hak veya riyazat ve miicahede derdini tahmil
ederse demektir. Ya'ni, "Eger insan-i kamil bir adama a§k-i ilahi veya riya-
zet ve miicahede derdini tahmil ederse onun tortusu saf olur" demek olur.

Cenab-i Pir efendimiz FihiMa Fiti'm 50. fashnda bu ma'nada §6yle buyu-
rurlar: "Isa (a.s.) oijJ-i jrl u>£ oi^J-i ^ c_>^ Ya'ni "Hayvan hayvanin etini
nasil yedigine taacciib ederim" buyurmustar. Ehl-i zahir derler ki: "Insan
hayvan etini ekl eder, halbuki ikisi de hayvandirlar. Bu hatadir, nicin? Zira
insan et yer, velakin o yedigi hayvan degildir, cemaddir. Qiinki dlunce hay-
vanhk kalmaz. Ancak garaz budur ki, §eyh, mtiridini bi-keyfiyet ve niteliksiz
bir halde yutar, boyle garib bir hale taacciib ederim." Malum olsun ki, bu ha-
le "fena-fi'§-§eyh" derler. Ehlullah buyurmusjardir ki: "Bir murid bu makama
geldikde, kendi viicudunu §eyhin viicudunda fan! olmu§ gorur; soyledigi va-
kit §eyhi soyler, dinledigi vakit §eyhi dinler. Bu makamdan terakki ettikde
"fena-fi'r-resul" ve ondan dahi terakki edince "fena-fillah"a vasil olur.

\^j< j> j\ J^jj l J^jlj Ujjj *Wj j\ iji (^ Olj

935. O, o hir ierdden iolayi dimle ierdlerden kurtulur, o ayafli Siiha'ya koyar.

miirid, insan-i kamilin sohbetinden hasil ettigi bir derdden dolayi, diin-
yanin ve ahiretin biitiin derdlerinden kurtulur. Ruhunun ayagim Suha uzeri-
ne koyar. "Suha", "Benatu'n-na'§-i kiibra" ta'bir olunan yildizlara yakm, kii-
cuk goriinen bir yildizm ismidir. Onun arzdan kiiciik goriinmesi pek uzak ol-
masindan nasjdir. Beyt-i §erifte "Suha" ta'biriyle ruhun pek yiiksek mahalle-

AHMED AVNt KONUK

re uruc edecegine isaret buyrulur. Ba'zi niishalarda "Suha" yerine "sema" va-
ki' olmu§tur. Bu da ayni ma'nayi ifade eder.

936. 'J-'ur-niihuset olan karga aiibi ne hadar soylersin, ey UiaM neden aolayi
horoz oldurdun?"

Bu beyt-i §erifteki hitabi Hz. Pir efendimiz kendi zat-i §er!flerine ve batm-
lanna tevcih buyururlar. Ya'ni, "Ey vaktin Halil'i olan Mevlana, tab'inda
ugursuzluk dolu olan karga gibi ne kadar soylersin ve sozii uzatirsin, muri-
din batininda horoz mesabesinde olan sifati nigin kal' ve izale edersin?"

937. 'Dedi, "^ferman icin!" "Jermamn hikmetini soyle, ta ki onu mu-he-rnu
teshih edict olayiml"

Cenab-i Pir'in batin-i serifleri cevaben dedi: "Horozu ferman-i ilahi oldugu
igin dldurdiim." Zahirleri tekrar batinlanna hitab edip buyuruyorlar ki: "0
halde ferman-i ilahinin sebeb ve hikmetini soyle! Ta ki bu hikmet-i ilahi za-
hir olsun da ben onu inceden inceye tesbih ve tenzih edici olayim ve taaccub
edip "Siibhanellah" diyeyim!"

_rfij £»JL OjLil \j-*jj>- ?%~J\ <uU JA>- l jiiS' *>J\ OL ji
Jjy ^LL ji olxLj^ oU_y«.U cALj jl ijj c^Jue Ai£

Onun beyamndadir ki, Halil (a.s.)in horozu oldurmesi,

miiridin batininda olan sifat-i mezmume-i miihlikeden

hangi sifatin kam' ve kahnna i§aret idi?

938. 0, sehveie mensubdur ve cok sehvet-peresttir. O, zevksiz olan zehirli Sa-
rdinian sarhostur.

MESNEVl-i SERlF SERHI / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Jaj", tatsiz ve zevksiz bir sebzedir ki, tohumsuz olur ve "bihude" ma'na-
sinadir; ve bir ottur ki, deve onu gigner ve yutamaz ve Maveraixnnehir'de
Krpgak vilayetinde olur (§emsui-Liigat) . Ya'ni, o horoz §ehvete mensubdur
ve 50k §ehvet-peresttir. bigare cismi zehirleyen bos ve beyhude olan bir sa-
rabdan sarhostur.

939. Gy vast, ecjer nesil olmasa idi, adem onun anndan dolayi kendini hadim
ederdi.

"Vasi", kendisine vasiyet olunmus olan kimse; "nasi", alet-i tenasiilu ke-
silen, hadim edilen kimse ma'nalannadir. Ya'ni, "Ey kendisine sehvetten ic-
tinab etmesi tavsiye edilmis olan murid! §ehvet, hayvanligin iktizasidir. Eger
bu sehvet alem-i surette teselsul-i nesl igin, Hak Teala tarafindan cismaniyet
aleminde bir kaide olarak vaz' buyrulmamis olsa idi, adem, ya'ni hayvani-
yetten istikrah eden insan-i kamil, sehvet hukmuniin cisminde zuhurunu
ayip gorerek ve fiilden arlanarak kendisini hadim yapardi."

940. Dhlis-i lain: H(r Dad-ara. bu sikdr icin kuvvetli bir tuzak isierim!" dedi.

[942]

"Dad-ar", "dad" ile "ar" kelimelerinden mtirekkeb vasf-i terkibidir; "adl ve
hak getirici" demek olur ki, murad Hak Teala hazretleridir. Ya'ni, huzur-i ila-
hiden matrud olan iblis, Hak Teala hazretlerine hitaben dedi ki: "Beni-Adem'i
avlayip felakete suriiklemek igin kuvvetli bir tuzak isterim!"

941. Hiunun sebebiyle halaihi hapabilirsin!" diye ona alhn ve aumus ve at sii-

Hak Teala hazretleri, tblis'e tuzak olmak iizere, meta'-i diinyadan evela
altini ve giimusu ve at suriisiinu gosterdi ve "iste bunlar sebebiyle halaiki hi-
dayet yolundan kapip dalalete dusiirebilirsin!" buyurdu.

942. tMjerin.'" dedi ve eh§i yuzle dudatpni sarhith. Sihilmis tuning, gibi ehsi
yiizlii oldti.

AHMED AVNl KONUK

"Liinc", dudak; "turiinciden", abus olmak ve yuzunii buru§turmak. Ya'ni,
Hak Teala hazretlerinin verdigi bu tuzaga kar§i zahiren tahsin etti ve aferin
dedi. Velakin memnun olmayip dudagim sarkitti ve gayr-i memnun vaziye-
tini gdsterdi; ve sikilmi§ tuning kabugu nasil buru§uk olursa, onun yiizii de
boyle buru§uk oldu ve yuzunii ek§itti.

943. Dmdi Diak o qeri kalmi$a latif ma denier den alhni ve qevheri pe?ke?
etti.

Ya'ni, Hak Teala hazretleri onun bu adem-i memnuniyetini miiteakib, o
dergah-i izzetten geri kalmi§ olan tblis'e altina ilaveten, pirlanta ve elmas ve
la'l ve yakut ve ziimriid gibi latif ma'denlerden birtakim gevherleri de pe§ke§
ve hediye etti ve buyurdu:

944. "6y lain, hti dicjer tuzagi da aV." *6y nimel-muin hundan da ziyade ver!"
dedi.

Bu beytin birinci misra'i yukanki beytin merbutudur. Ya'ni, Hak, altina
ilaveten gevherleri de hediye olarak verip: "Ey matiud, bu diger tuzagi da al!"
buyurdu demek olur. tblis buna da kanaat etmeyip: "Ey giizel yardimci, bun-
dan daha ziyade ver!" diye niyaz etti.

uy^iy) **"W- ■*-*/*} u*°b ots^j oUjij <y-j^J v^

945. y>acjliyi ve tathyi ve kiymetli §uruplan ve yiiz ipehli libaslari ona verdi.

Ya'ni Hak Teala ziyade talebi uzerine Iblis'e tuzak olmak uzere me'ku-
lat-i lezize ve me§rubat-i nefiseyi verdi. Zira gonial bu telezziizat taraftna ha-
reket eder ve lezzetlerde istigraki hasebiyle Hak' tan uzakla§ir. Vakia bu e§ya
hadd-i zatinda mubahtir. Lakin onlann tahsiline dalmak ve onlar ile telezziiz-
de miistagrak olmak fitne-i azimedir ve bu sebeble §eytanin bunlarda mii§a-
reketi vardir.

946. 'Dedi: "~^a 'Jlah, hundan ziyade meded isterim, ta hi onlari hurma lifin-
den ipe I

°^p?

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

iblis bu tuzaklan kafi gormedi ve "Ya Rab bundan ziyade yardim isterim,
ta ki vazife-i ldlalim kuvvetli olsun da onlann boyunlanm hurma lifinden
oriilmiis. olan ip ile dalalet vadisinde siki siki baglayayim, asla hidayet yolu-
nu bulamasinlar. jl- ^ *£>- Uju»- ^ (Tebbet, 111/5) ["Boynunda hurma lifin-
den biikulmus bir ip oldugu tialde"] ayet-i kerimesine i§aret buyrulur.

IjUjui jl j\j iy Jcb jj j J> *£ cJb~~« *£~\j

947. " Uiattd senin sarhoslann ki, erkek ve secidirler, o baijlan erkekcesine ko-
panrlar."

"Ya Rab, bu verdigin tuzagi ve baglan senin erkek ve sec!' olan sarhosla-
nn erkekcesine kopanrlar. Zira senin askinin sarhoslan indinde bunlar zayif
bir bag ve tuzaktir."

\As~ Ob^li j JijS jj iy \y» (jlf^j j ^b j>,X>. L"

948. "Ta ki bu tuzak ve heva ipleri sebebi ile senin merdlerin namerdlerden cil-
ia olsun."

Ya'ni, ya Rabbe'l-alemin, senin bana verdigin bu meta'-i diinya ve heva-
yi nefsani ipleri sebebiyle, senin huzurunda merd olanlar ile namerd olanlar
birbirinden aynlsin ve her birinin ayn-i sabitesindeki isti'dad ve kabiliyet
meydan-i zuhura gelip hiiccet-i baliga-i ilahiyyen sabit olsun!

Cjw jL* cJu>-j j\Xi\ by j»b cJ>C OUaL- tj\ p*\f>- j^j-> fb

949. "6y tahhn sultani, baska tuzak, meri attci ve pek ride diizucu tuzak is-
terim 1 ."

"Ey mulk-i vucud tahtinin sultani olan Halik'im, daha ba§ka tuzak iste-
rim! Oyle bir tuzak ki, senin yolunda merdane ve cesurane sa'yeden kimse-
leri esfel-i safilme atsin ve pek ziyade hileler lead etsin de bu merdler o tuza-
ga kar§i aciz kalsin!"

950. <§arabi ve cenai adirdi, onun oniine koydu; uanm giildu, onunla uanm se-
vindi.

"Ceng", kelimesinin ma'nalan vardir. Burada bir nevi' galgi aleti demek
olup, umum calgilar murad buyrulur. Malum olsun ki, calgi hadd-i zatinda ha-

"&!&

AHMED AVNl KONUK

ram degildir. Onun hakkindaki hukm-i ser'i mahalline gore degi§ir. Nitekim mu-
hakkiklardan Abdiilgani Nablusi hazretleri Izahu'd-Delalat S Sema'i'l-Alat is-
mindeki risalelerinde bu hususta tig hiikum beyan buyurmustur ki, onlar da ha-
ram, mubah ve mendubdur. Eger fisk u fucur meclisinde olursa calgi haramdir.
Zira kalblerde fisk u fucur muhabbetini ziyadelegtirir. Ve eger bir kimse def'-i
gam ve kusayis-i hatir igin kendi evinde calgi calarsa miibahtir. Ve eger zikrul-
lah meclisinde olursa mendub ve mustahsendir. Zira zikrullah ile kalblerde va-
ki' olan muhabbet-i ilahiyyeyi tezyid eder. Bu ma'naya binaen Cenab-i Pir efen-
dimiz bu beyt-i serifte sarab ile cengi beraber zikir buyurmustar. Qiinki §arab
nass-i kati' ile haramdir. Harama mukarin olan calgi dahi bittabi' haram olur.
Velhasil Cenab-i Hak Iblis'in talebi iizerine, ona tuzak olmak iizere sarab ile be-
raber cengi dahi verdi. iblis bunlann vasitasryla beseri fisk u fucura tesvik ede-
cegi icin yanm guldii ve yanm sevindi, ya'ni pek cok memnun olmadi.

s£ <u» j*j. j*i j\ j\ j> a£" ij? fU-j Jjl j!>L>l <jj^

951. Dilal-i ezel iarafina, "Jitne ienizinin itbinden toz ftfcar.'" iiye haber
salii.

Istilahat-i sufiyyede mertebe-i ahadiyyete "ezel-i azal" ve mertebe-i vahi-
diyyete de "ezel" derler. Ve mertebe-i vahidiyyet, esma ve sifat-i ilahiyye su-
ver-i ilmiyyelerenin yekdigerinden miimtaz oldugu bir mertebedir. Binaenaleyh
"ldlal-i ezel tarafr'ndan murad, Hakk'm ism-i Mudill'idir ki, bu ismin suret-i il-
miyyesi Iblis'in hakikati ve ayn-i sabitesidir. Ve "fitne denizi"nden murad, bu
alem-i taayyiinat ve alem-i keserattir ki, hakikatte rii'yadir. Nitekim hadis-i §e-
rifte ^'Ui fUs' UjJi ya'ni "Dunya uyuyan kimsenin rii'yasidir" buyrulur; ve
ayet-i kerimede ^-UJ '& \ jQ J\ Cjj\ &*■ £'_, (Ism, 1 7/60) Ya'ni "Biz sana
gosterdigimiz rii'yayi a'ncak nasa' fitne olarak yaptik." buyrulur. Ve "toz"dan
murad, bu alem-i taayyiindeki asar-i dalalettir; ve "denizin ka'n"ndan murad,
alem-i suretin batmidir. Suver-i ilmiyye, esma-i ilahiyyenin ve esma-i ilahiyye
dahi zat-i Hakk'in zilli oldugundan hakikatte "zill", zil sahibinin gayn degildir.
Bu itibarla Iblis, kendi hakikati olan ism-i Mudill hazretine mtiteveccih olup,
ondan istiane ederek dedi ki: "Ey Mudill hazreti, bu alem-i ma'nanin batinin-
dan asar-i dalali izhar et ve benim dalalet tuzagimi cogalt!"

952. 'cTHusa senin bendelerinden bin cteijil midir? O denizde tozdan perdeler

*$%&>

MESNEVl-t SERiF SERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, "Musa (a.s.) benim mazhar oldugum "Mudill" isminin ziddi olan
ism-i Hadi'nin mazhan oldugu cihetle, o kullarm arasinda vazife-i hidayeti la-
yikiyla ifa igin sen ona onun kendi hakikati olan ism-i Had! hazretinden mu-
avenet ettin; ve o da bu alem-i taayyiinde cari olan adetin hilafinda Bahr-i
Ahmer iginde yol agip o yolun dibinden kuru tozlar havaya kalkti ve kesif per-
deler bagladi. Hazret-i Musa senin ism-i Hadi'nin mazhan olan bir kulun
idi. Ben de senin "Mudill" isminin mazhan olan bir kulunum. Binaenaleyh bu
alem-i surette ona yaptigm yardimi bana da yap! Ben de vazife-i dalaleti la-
yikiyla yapayim!"

953. "6u her taraftan inam $ekti, denizin dibinden bir ioz si$radi."

Ya'ni, "Kulun Hz. Musa'ya o kadar yardim ettin ki, Bahr-i Ahmer iginde
Beni-israil'in gegmesi igin, denizin sulari her taraftan dizginlerini geri gekti ve
denizin dibi kupkuru oldu. Hatta tozlar bile havaya kalkti." Malum olsun ki,
Hz. Pir FihiMa Fiti'm 12. faslinda soyle buyururlar: "Eger dikkatli bakar isen,
fasik ve salih ve asi ve muti' ve §eytan ve melek hepsi Hakk'a kulluk eder-
ler. Mesela padi§ah ister ki, kolelerini birtakim sebeblerle imtihan etsin, ta ki
sebati olan kimdir ve sebatsiz olan kimdir, meydana giksin ve nik-ahdden
bed-ahd mumtaz olsun ve vefalisi vefasizdan aynlsin! Siyasetleri zahir olmak
igin onlara bir miivesvis ve muheyyig lazimdir ve eger olmazsa, onlann se-
bati nasil zahir olur? imdi o miivesvis ve muheyyig padi§aha kulluk eder.
Qiinki padisahin muradi onun boyle yapmasidir; ve sabiti gayr-i sabitten ayir-
mak ve sivrisinekler gidip onlann gayn kalsin diye, sivrisinekleri agaglardan
ve baglardan kogmak igin onu gonderdi."

iblis'in viicudu Musa (a.s.)in zuhurundan mukaddem oldugu cihetle, Hak
Teala ile olan muhatabasinda Musa (a.s.)in mu'cizesinden bahsetmesini
miisteb'ad gorenler olabilir. Fakat bu muhataba alem-i ma'naya aiddir; ve
alem-i ma'nada mazi ve miistakbel ve hal yoktur. Hadisat-i kevniyye alem-i
ma'nada ve levh-i mahfuzda yazilmi§ ve dizilmi§tir. Bu alemde zamana tabi'
olarak zuhur eder.

J j> L? 4 01 v j^i J^J ^ ¥j ,l i ^j yy- ^jzr

954. uakiaki ona kadinlarin giizelligini gosierdi ki, erkeklerin akhndan ve sab-
nndan ziyade olurdu.

eg^

AHMED AVNl KONUK

"iblis'in miinacati iizerine Hak Teala hazretleri iblis'e kuvvetli bir tuzak
olmak iizere kadinlann giizelligini gosterdi ki, o guzelligin te'siri erkeklerin
aklindan ve sabnndan ziyade olurdu." Ya'ni kadinlann giizelliklerini gordiik-
leri vakit erkeklerin akli gider ve sabirlan kalmaz, demek olur. Ba'zi nusha-
larda (jj> ^) yerine (^j ^) vaki'dir. "0 guzelik erkeklerin aklini ve sabnni
kapar idi", demek olur.

955. <jWuteakiben -parmak vuriu. "Qabuk ver, murdiima eri$tim!" Aiye raksa
cLiiftu.

"Engii§t zeden" ve "engii§tek zeden", elinin ba§ parmagi ile orta parmagi-
ni birbirine temas ettirerek §ikirdatmak demektir ki, fart-i memnuniyyetten ki-
nayedir (Bahar-i Acem). Ya'ni, Hak Teala hazretleri iblis'e gayet kuvvetli bir
tuzak olmak iizere, kadinlann viicudlanmn giizelligini gosterdigi vakit, iblis
fart-i memnuniyetinden parmaklarim §ikirdatti ve "Aman ya Rab, bu tuzagi
bana cabuk ver ki, bununla muradima eri§tim!" diye oynamaga ve raks etme-
ge basjadi. Malum olsun ki, kadinlann cemali erkekler icjn pek biiyiik bir fit-
ne ve imtihan-i ilahi oldugu hakkinda miiteaddid ahadis-i §erife vardir. Ez-
ciimle bir hadis-i §erifte §6yle buyrulur: Uj jU>j £%> ^J^i oi» *L~Ji \ys\ ljjJi \yu\
oo^ jjji **-ji^ {fi^ {j> Ya'ni "Diinyadan sakinin, kadinlardan sakinin! Zira
tblis kesiru'l-ittila' olan bir avcidir. Onun avlamasi icin onun kullandigi tuzak-
lardan daha kuvvetli bir §ey yoktur." Ve diger bir hadis-i §erifte jik-iJi jju- ^i
ya'ni "Kadinlar §eytanin ipleridir." Ve diger bir hadis-i §erifte dahi u J>j*\ 01
J.UJI \jZ\i «.LJi v* <£!», j^Lu cju-i ya'ni "Benden sonra benim sizin iizerinize
olan korkum kadinlann fitnesidir. Binaenaleyh kadinlardan sakinin!" Ve keza
diger bir hadis-i §erifte *LJi ^ JU-^Ji J* ^ «£ <jj~ cSj l. ya'ni "Benden son-
ra erkekler iizerine kadmdan daha zararli bir fltne terk etmedim" buyrulmu§-
tur. Ve kadin fitnesi be§er arasinda bila-tefrik-i cins ii mezheb meshur oldugu
ve bu mevzu'da birgok romanlar ve hikayeler de yazilmis, bulundugu halde bi-
care insanlar yine bu fltneden yakalanm kurtaramami§lardir. Zamammizda
onlarin cemali yiiziinden katiller ve intiharlar ve teverriimler cogalmistir. Vel-
hasil iblis'in esbab-i ldlali icjnde kadinin fevkinde hicbir §ey yoktur.

956. Uaktaki o piir-humar olan aozleri aoriii hi, akil ve i&raki hararsiz eder.

MESNEVl-t SERIF SERHi / IX. ClLT • MESNEVl-5 • "^^

Vaktaki Mis kadinlann o mahmur gozlerini gordu ki, o mahmur bakislar
erkeklerin akillanni ve idraklerini kararsiz edip muhakemelerini altiist eder ve
sahir bakislanna tahammul edemeyip onlann emellerini tannine derhal mey-
lederler. Koca Yavuz Sultan Selim hazretleri bile o gozlerin fitnesini bir bey-
tinde soyle buyurur:

§ider penge-i kahnmdan olurken lerzan

Beni birgozleri ahuya est etti felek

Ol^Ji jA J~r* dy~ *jy~> *f OljJi 01 Je>j\*- (J^> Olj

957. Ife o diberlerin yanaginin safvetini ki, gonul hunun iizerinde uzerlik g\bi
yanar.

"Sipend", uzerlik tohumudur ki, kadinlar nazar degmemek icjn atese atip
tiitsu yaparlar. Ya'ni, Iblis o dilberlerin penbe giil gibi yanaklannin safvetini
gdrdii ki, erkeklerin gonlu o yanaklar iizerinde uzerlik tohumunun ateste
yandigi gibi yanar.

jjj %i A jl cil; J=~ Uijf J^ dy- <_Jj jj>\j JU-j jj

958. ~)Juzu ve beni ve ka$i ve aktk gibi dudagi goriii, guya ince perdeien yarladi.

Ya'ni, Ms, kadinlann o parlak yiizlerini ve hilal gibi ince ve muntazam
kaslanni ve yiizlerinin ve viicudlannin miinasib mahallerindeki siyah benle-
rini ve akik gibi kirmizi dudaklanni gordii ki, guya Hak Teala hazretlerinin
cemal-i ba-kemali, kadinlardaki ince hiisn ii cemal perdesinden parlamis ve
zahir olmustur. Nitekim sairlerin her birisi bu a'zalann medih ve tasvirinde
ates-zeban olmakta miittehiddir. Mesela ben'in medhi hakkinda soyle soyler:

UiS' Olj \s£ j>\ Ul £>jyv 0W- J-S j* «L~* ^.Jj$* J^-j °W J^» '*j\*

"Karabiberin danesi siyahtir ve mehrulann beni de siyahtir. Her ikisi de can
yakadar; fakat bu biberin can yakmasi nerede! O benin can yakmasi nerede!. "

Diger a'zalann medhi hakkindaki sairlerin sozleri ise bi-nihayedir.

^iii'tijt jl J>- ^j£ dy>r jjf il~~*-j>j &£■ 01 jl -Lo

959. 0, o ganci gordix ve hifjeile si$radi. Dnce perdeden Jtakk'in iecellisi gibi.

"Ganc", gaymn fethiyle, naz ve i§ve ve goz ve kas harekatmdan olan
gamze ve insanin ve sair hayvanlann kaynaklan ma'nalannadir; ve "kay-

AHMED AVNt KONUK

nak" ma'nasinda, gaynin kesriyle de ["ginc"] liigattir (Burhan). Ya'ni, "tblis
kadinlann naz ve isve ve gamzelerini veyahud calib-i §ehvet olan onlann
mevzun ve latif kaynaklanm ince perdeden Hakk'in cemalinin tecellisi gibi
gordii ve hiffetle sicradi; ve bu esbab-i cemal ile beseriyet arasinda pek bu-
yuk fitneler koparacagini ve halki dalalete sevk edebilecegini idrak etti."
Ma'lum olsun ki, beyt-i serifte "Ince perdeden Hakk'in tecellisi gibi" ta'birin-
de niikte budur ki, kadinin giizelliginde hem ruhun ve hem de nefsin hazzi
ictima' etmistir. Cisminde sifat-i nefsaniyye galib olan kimsenin kadindan
hazzi sehvete inhisar eder. Sifat-i ruhaniyye galib olan kimsenin hazzi ise
sehvetten art olan hazdir ki, bu da kadinda Hakk'in cemalinin pertevini gor-
mektir; ve ask-i safi, bu musahede ile olan a§ktir, Mecnun'un Leyla'ya olan
asfa gibi. Cismani kimselerin aski sehvet-i nefsten ibaret oldugundan, ona
"ask" ltlaki dogru degildir. Bu ancak bir meyl-i hayvanldir. Mevlana Cam!
hazretleri bu ma'nayi §u rubailerinde beyan buyururlar:

(jjjj ^ Ol^t- j.i j-JUp 'ojljl <J2y. f •»! J~J JU^" *jjl j^>p

ijiy, jJU OliiU yii j* j\S j /- (JSj> jAp ^jJu o_^i jj

"Eger a§k nesl-i ademin kemali olmasa idi, a§km siyt ii §6hreti cihanda nok-
san olurdu. Ve eger nefsin sehveti ask olaydi esekler ve okuzler alem isiklan-
nm serdefteri olurdu. "

Kamiller ise her mertebenin hukmunii bi-hakkm ifa ettikleri cihetle, cis-
maniyet cihetinden tevlid-i veled igin kadina takarriib ettikleri vakit musahe-
de-i Hak'ta mtistagrak olurlar. Bu o kadar dakik bir ma'nadir ki, onun zevki-
ni musahede erbabi olan kamilden baskasi idrak edemez. Zira kamilin naza-
nnda maddeden mucerred olarak Hakk'i musahede etmek mumkin degildir.
Ve mademki Hakk'i musahede etmek ancak maddede vaki' oluyor, o halde
suver-i maddiyyeden biri olan kadinda Hakk'in siihudu, suver-i maddiyye-i
saireden daha mukemmel ve daha azim olur. Velakin kadinlarda Hakk'i ek-
mel vech iizere musahede edebilmek her ferdin kan degildir. Bu musahede
ancak mazhar-i Muhammedi olan kamilin kandir. Mahza huzuzat-i nefsa-
niyyelerini istifa igin kadina perestij eden cahiller bu suhuddan gafildirler. On-
lar bu alemde gordiikleri suretleri mustakillu'l-viicud zannettiklerinden, su-
ver-i alemden herhangi birisine ancak onun zatindan dolayi alaka ederler.
Vaktaki o suret bozulur suride olup feryad ederler. Bu babtaki tafsilat Fusu-
su'1-Hikem'de Fass-i Muhammedi'dedir.

MESNEVI-t SERlF SERHi / IX. CILT • MESNEVI-5 «

'jiiC jLi iiT/jj '(j (Cji : jl^-i ^ oQ3i ljL Jlsj (Tin, 95/4-5) ["Biz insani

ahsen-i takvim'de yarattik sonra onu esfel-i safiline reddettik"]

ma'nasmdaki ayet-i kerimenin tefsiri. Ve j£Ji J L&* »j~*i cr-j (Yasin,

36/68) ["0 kimseye ki biz uzun dmur veririz, onun hilkatini tebdil ve

tenkis ile kuwetini za'fa ceviririz"] ayet-i kerimelerinin tefsiri

dX>\ JjJJW jlj f-il J^"-* »-*-i -*JrLu liJIUj t j*~»- (*■*'

960. Diiisn ademi ve melek secde edici olmus, <SAdem qibi iekrar mazul qel-
[962] V a

mistir.

Ya'ni, guzellige mensub olan adem ve melek o guzellige secde edici olmus
ve fakat Hz. Adem, nasil cennet-i a'ladan esfel-i safiline ma'zul olmus ise, o
guzellige mensub olan adem dahi bu hiisn cennetinden oylece ma'zul olup es-
fel-i safilin-i seyhuhate sukut etmistir. "Adem-i hiisn", izafet-i lamiyye olup
nisbet ma'nasini ifade eder. Hind niishalannda birinci misra' jJL>j ^j fit
,xs, j^l, vaki' olmustur. Ma'nasi, "Adem ve cin ve melek hiisne sacid olmus-
tur." demek olur.

961. r Dedi: ^Eyvah, varltkian sonra yokluk!" r Deii: "Ciirmun huiur ki ziya-
de yasadm."

Ya'ni, giizellik cennetinden ma'zulen ihtiyarhk mertebesine sukut eden
adem-i hiisn dedi: "Eyvah, bu hiisn varligmdan sonra onun yokluguna
sukut etmek nedendir?" diye Halik'ina sordu. Halik Teala hazretleri de ona
cevaben buyurdu ki: "Senin kabahatin fena alemi olan diinyada gok yasa-
mis olmandir."

AHMED AVNl KONUK

962. Cebrail >>f Bu huldden ve hoslann taifesinden git!" diye sacindan cekici
olarak onu ceker.

"Cebrail"den murad, alem-i suretin intizam-i idaresinde faal olan akl-i kiil-
diir. Nitekim bu cildin 316 numarah beyt-i §erifini ta'kib eden siirh-i §erifte
"Akil Cebrail misalidir" buyrulmus idi; ve ukul ise akl-i kiillun pertevinden za-
hir olur. Ya'ni, akl-i kul, gengliginde guzellik sahibi olan ihtiyarlann husnii-
nii, "Bu husn ve letafet cennetinden ve giizeller taifesi arasindan git!" diye sa-
gindan tutup gekici olarak geker ve §eyhuhatin girkinligi derekesine diisuriir.

963. 'Dedi: "Dzzetten sonra bu izlal nedir?" IDedi: "0 atadir ve bu daverlikiir!"

husn sahibi olan ihtiyar dedi: "Ben ewelce hiisn ile aziz idim. §imdi
ihtiyarlikta beni zelil kilmak nedir?" Akil cevaben der ki: "Evvelki hiisn
Hakk'in hazine-i cemalinden bir ihsan ve bir ata idi; ve bu sjmdiki hal ise
adil olan hakimindir. Zira sen o guzelligi senin zannettin ve onun hazine-i
cemal-i ilahiden bir ata-yi has oldugunu bilmedin. Bu zillet sana canib-i
Hak'tan adilane bir hiikm-i ceza olarak geldi. Eger bu hiikmiin sahibini go-
reydin, bu ihtiyarlik icinde sana noksan ve zillet gelmezdi." Bu ma'na atide-
ki 972 numarah beyt-i serifin ma'nasina merbixttur.

964. "6y Cebrail, sen can ile secde ederdin. <$imdi nicin beni cennetinden ko-
fluyorsun?"

Sahib-i husn der ki: "Ey akil, sen ewelce bana can ile secde ederdin ve
benim onumde ba§ egerdin. §imdi ihtiyar olduktan sonra nigin beni hiisn u
cemal cennetinden siiriip disanya gikanyorsun?"

^y- lHj^J 1 ^ y*~* ^ L> ^ 1 j> CSJ *j, ^ ***■

965. n Jasl-i hazanda hurma acjacindan yaprak uttuQU aibi, mih.net vaktinie
benden hulle near."

Ya'ni, "ihtiyarlik mihneti vaktinde benden hiisn hullesi ugar, onun altin-
dan girkin bir cisim zahir olur. Nitekim sonbaharda hurma agacimn latif olan
ye§il yapraklan ugup girkin bir manzara teskil eden saki kahr."

ggp 3 " MESNEVt-t §ER!F §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

jlwj~* C~^j _>=?-*■* ^Sjti, *4 -^ j'j '^ "^ j' V^ *" t^J ^

966. "0 W i/iiz fu, omm parlakligi ay gibi idi. Ohtiyarlikia helerin sirh gibi
ollu."

Ya'ni, "Genclikte benim bir yuzum var idi ki, ay gibi parlak idi. §imdi
ihtiyarligimda "keler" dedikleri hayvanin sirti [gibi] bumburu§uk bir hale
geldi."

967. Ue o latif olan ba$ ve ba§ iepesi mu$a$a olmu$ idi. Dhtiyarlik vaktinde.
naho§ ve kel olmu§ idi.

"Fark", ba§ tepesi, "ge§", latif, "asla"', kel ma'nasinadir.

968. Ue naz edenlerin mizrak gibi saf yirtmsi olan o boy, ihtiyarhkta yay ai-
bi ihi kat olmusiur.

"Saf-der", vasf-i terkibidir, "saf yirtici" demektir. Ya'ni, naz eden giizelle-
rin safini yirtici olan mizrak gibi dosdogru olan o boybos ihtiyarhkta ok yayi
gibi egrilip iki kat olmu§tur.

ljLjj '»y>j dy~- 4ziS ^j^A jjj d\jif-j dX>j k^S <*JV jjij

969. JZale rengi zaferan rengi olmus, onun arslan kuvveti kadinlann odu gibi
olmusiw.

ihtiyann genclikte lale rengi gibi kirmizi olan yanagi za'feran rengi gibi
sapsan olmu§, onun arslan gibi olan kuweti, kadinlann odu gibi zayif ol-
musiur. Nitekim kadinlar ufak bir guriiltuden korkup: "Aman odiim patladi!"
derler.

970. kimse ki bir adami fenn ile koltugunda etmis idi, gitme vaktinde onun
koltugunu tutarlar.

kimse ki, gencliginde pehlivanlar ile gtilesjp pehlivanhk fenni ve sifati
ile bir adami koltuguna ahrdi. Ihtiyarhginda bir yere gidecegi vakit onu kol-
tugundan tutup cocuk gibi yurutiirler.

AHMED AVNl KONUK

C — i" >y J_^j l^jj ^ j» C~~f iy>,j p* j^ ^ Oil

971. liu ise ^am ve pejmurielik eserleriiir . IZunlardan her hirisi olumiin el$i-
sidir.
ihtiyarlik halinde goriilen bu inkilab ise gam ve pejmurdelik eserleridir. Bu
hallerden her birisi oluraun yaklasftgim haber verici birer elgidir.

"insani esfel-i safiline red ettik, iman eden ve amel-i salih

i§leyenler mustesnadir. Onlar igin ardi arasi kesilmez ecir vardir"

(Tin, 95/5-6) ma'nasindaki ayet-i kerimenin tefsiri

972. 6jjer orain tabibi Uiakk'm nu.ru olursa, ihtiyarhktan ve tebden noksan ve
dak yoktur.

Bu beyt-i serif yukanda gegen 963 numarah beyt-i serife merbuttur. Zira
o beyitte "Genglikteki izzet-i husn atadir; ve ihtiyarhktaki zillet-i kubh daver-
liktir", buyrulmus idi. Bu beyt-i serif onun istisnasi olur. "Dak", "dek" keli-
me-i Farisi'sinin muarrebidir; "Gedalik ve kilsiz bas" ma'nasinadir (Burhan).
Ya'ni, genglikte hiisn sahibi olan bir kimsenin eger tabibi Hakk'in nuru olur-
sa, oyle bir kimseye, ihtiyarhktan noksan ve acz ve teb ve hummadan kilsiz
bas yoktur, demek olur. Ma'lumdur ki, humma hastahginda bastaki sa? do-
kiiliir. Ve su halde ikinci misra'da leff u nesr-i miiretteb kaidesi olup, "nok-
san", "piri" kelimesine ve "dak" dahi "teb" kelimesine rati' olur.

973. Onun gevsekliiji sarhosun aevsekliyi gibidir; o gevseklik. iginde o, LKus-
tem in reskidir.

Ya'ni, tabibi nur-i Hak olan ihtiyann viicudunda zahiren bir gevseklik go-
riinur ise de o gevseklik bir sarhosun vucudundaki gevseklik gibidir. Onun o

MESNEVf-I §ERlF SERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 • "^®

gev§ekligi iginde oyle bir kuvvet vardir ki, o kuwete Riistem pehlivan bile
hased eder.

974. Bger olurse onun hemigi zevkm garkidir. zerre zerre sevh nurunun sua i
i$indedir.

Ya'ni, tabibi nur-i Hak olan ihtiyar olurse, kabirde onun kemikleri ask-i ila-
hi zevkine miistagraktir. Onun vucud-i izafisinin inhilal eden zerreleri sevk-i
ilahi nurunun sua'i igindedir. Zira hadis-i §erifte o Jr ^ oyy iSj jyji jjZ~*j is
ya'ni "Yasadiginiz gibi olursiinuz ve olduguniiz gibi hasr olursunuz" buyrulu-
yor, Bundan anlasihr ki, kabirde inhilal eden zerrat-i cism hayattan hall degil-
dir; ve bunlann ruh-i insani ile ta'rife sigmayan bir alakalan vardir. Hal-i ha-
yatmda ask-i ilahi ile yasayan bir kimsenin zerrat-i viicudu dahi ask-i ilahi
zevkinde rriiistagraktir. Nitekim Cenab-i Pir efendimiz Fihi Ma Flti'm 43. fas-
linda soyle buyururlar: "Kabirde gordiigun birgok curiimus kemikler ancak bir
rahatin alakadandir. Hos ve sermest bir halde uyumus ve o lezzet ve sermest-
likten haberdar bulunmustur. Nihayet "Onun topragi iizerinde ho§ ola!" dedik-
leri beyhude degildir. imdi eger topragin hosjuktan haberi olmasa idi bunu na-
sil soylerler idi?"

Ji J J J>. J ^ IS" J^S^ ** J^ LSf- & C ** U"~>J *^J

975. ue o kimse ki, nuru yoktur, meyvesiz bagiir. 3jira onu hazan altiist eder.

Batminda nur-i Hak olmayan kimse meyvesiz bir agaca benzer. Sonbahar
mesabesinde olan ihtiyarhk geldigi vakit, onun cismini altiist eder.

olT J; Of? jl x*\ jiu> ^jj ijj jL- jjU UjL>- juLc JI*

976. Qui kalmaz kara iikenler kalir. Soman tepesi gibi sari ve igsiz geldi.

Ya'ni, genclik halinin gul gibi olan puzellikleri kalmaz, ihtiyarhk halinin
kara diken gibi olan cjrkinlikleri kalir. Batminda nur-i Hak olmayan kimse
boyle ihtiyarladigi vakit cismi saman tepesi gibi sari ve ici bos olarak geldi ve
zahir oldu.

I.**!- ij J" u <j>. jj\ jj\ <r ia». fj\ j-i. 6\ *_f cJj 4^-u

977. By Diula, acaba o hag ne haia etti ki, onlan tu hulleler ciida oliu?
^^

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, ya Rab o bag mesabesinde olan cisim acaba ne kabahat yapti ki,
ondan o guzellik halleri aynldi da o boyle girciplak cjrkinlik iginde kaldi?

978. Oiendini gordii; ve kendini gormek oldurikii bir zehirdir! Jngah ol ey im-
tihan edilmi$ olan 1 .

bagin kabahati budur ki, kendi vucudunun istiklalini gordii ve kendi gii-
zelligini kendi mulkii zannetti; ve kendi vucudunun viicud-i Hakk'in pertevi ve
zilli olup ondaki guzelliklerin hiisn-i ilahiden ibaret olarak verilmis, oldugunu
gormedi. Halbuki bu suretle kendini goriis, ma'nada olduriicu bir zehirdir. Ey
boyle ariyet bir vucud ve hiisn ile imtihan-i ilahiye ma'ruz kalmis. olan kimse!

^~-*? ?j* >r- J 1 -"bts* cr 1 ^ ^— if ^ J 1 6^ f <S^^

979. 'Hir mahbub ki, alem onun a§ktndan agladi, alem onu kendinden koguyor,
kabahati nedir?

"§ahid" Farisi'de "mahbub" ma'nasinadir. Ya'ni, oyle bir mahbub ki, ale-
min halki giizelliginden dolayi onun a§ik ve meftunu olup aglarlar idi. gu-
zellik, ihtiyarlik halinde ondan zail oldugu vakit, evvelce a§kindan aglayan
halk-i alem onu yanlanndan koguyorlar ve surup gikanyorlar. Acaba o mah-
bub-i sabikin kabahati nedir?

C—^ <L&* JU jS <jy» >/ c~ o^> jjjj &J J^yr

980. Onun kabahati odur hi. ariuet zinet baqladi; Kr Bu hulle- benimdir!" dive
[982] , v „ » » »

da va era.

mahbub-i sabikin kabahati budur ki, igreti libas giyip siislendi ve "Bu
giydigim guzellik hulleleri ve miizeyyen libaslar benimdir!" diye da'va etti.
Binaenaleyh onun kabahati, kendinin olmayan bir mala yalan soyleyerek sa-
hib gikmak oldu.

981. Onu geri aliriz, taki o bizim harmanimiz oldugunu ve giizeller dane-gin
oldugunu yaktnen bile 1 ."

Boyle yalan da'vada bulunanlar hakkinda Hak Teala hazretleri buyurur
ki: "Biz ariyet olarak verdigimiz hiisn hullelerini, o guzelliklerin bizim harma-

*$$&

MESNEVf-I SERIF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

mmizdan verildigini ve viiciid-i izafl alemindeki giizelliklerin bu giizellik har-
manindan dane toplayici oldugunu yakinen bilmesi igin miilkiyet da'vasi
edenlerden alinz."

iyr j jL-i^j 01 }y (Syy *y. *ij^ Jb~ ^ •^•k ^

982. "Tfi hile ki, o hulleler ariyet idi, o vucui gunesinAen hir -pertev idi!"

"0 miilkiyet da'va-yi kazibesinde bulunan akil bile ki, giyinmis oldugu o
giizellik hulleleri ariyet olarak verilmis. idi. hulleler viicud-i hakiki-i Hak gii-
nesjnden bir pertev idi."

983. cemal ve kudret ve jazl ve hiiner, giizellik giinesinden hu tarafa sefer
etii.

Ya'ni, o genchk halindeki giizellik ve kudret ve fazl ve hiiner, cism-i rani-
den aynlip giizellik giinesmden ya'ni alem-i sifattan bu tarafa, ya'ni zat-i
Hak tarafma sefer etti; ve Hak Teala hazretleri o zilleri kabz-i yesir ile kabz
etti. Nitekim ayet-i kerimede 0~^ uj ui oiZ-J '^ (Furkan, 25/46) ya'ni, "Biz
o zilli kendimize kabz-i yesir ile kabz ederiz" buyrulur.

\&j\yi ^j \Jjjy>- Ol jj L* «jlx~*l C)y*r -XJiyT ^ j\>

984. cjiinesin nu.ru hu duvarlardan kimlcimlar gibi geri dbndiiler.

"Sitare", yildiz ma'nasinadir ve "kivilcim" ma'nasina da miista'meldir.
Burada "kivilcim" ma'nasi miinasibdir. Ya'ni, Hakk'in hiisn giinesinin nuru
bu ecsam-i faniye duvarlanndan, ate§ten sicrayan kivilcimlar gibi dondiiler
ve sonduler.

«L^j dsijti j'y.-' y* -^L* '^H W- -^ I j •^A , y*~ y" y,

985. Qiinesin -pertevi yerine geri gitti. Dier invar karanlik ve siyah kaldi.

Hakk'in giizellik giinesinin pertevi yine kendi yerine geri gitti. Duvar me-
sabesinde olan bir cisim o pertev-i hiisnden ayn olup karanlik ve siyah kaldi.

986. sey ki, sent giizellerin yiiziinde hayran etti, tic renkli siseien aiinesin
nurudur.

c £p a

AHMED AVNl KONUK

Ankaravi hazretleri, "iic, renkli §i§e"den murad; ruh, kalb ve cisimdir, bu-
yurmustar. Ve Hind §arihlerinden Bahru'1-Ulum hazretleri de mevalid-i sela-
se veyahud kuvvet-i cemadiyye ve kuvvet-i nebatiyye ve kuvvet-i hayva-
niyyedir, buyurur. Ve Imdadullah ve Veil Muhammed hazarati dahi, cism ve
ruh-i hayvani ve ruh-i insanidir ki, her birinin ayn ayri rengi vardir, buyu-
rurlar. Ve Muhammed Mir ise, su ve ate? ve topraktir ki; ate§in rengi kirmizi
ve suyun rengi beyaz ve topragm rengi sandir. Veyahud viicud-i be§eri te§-
kil eden beyaz yag, kirmizi kan, ve san renkli mayiattir, buyurur. Ve Mu-
hammed Efdal dahi mevalid-i selasedir, der. Ve bu muhterem §arihlerden her
birisi, kendi nokta-i nazarlanm isbat igin esbab-i mucibe beyan buyurmuster-
dir. Bu izahatin ciimlesi birer vecihtir.

Fakirin hatmna layih olan diger bir vecih dahi budur ki, vucud ayn-i nur-
dur. Zira nur kendi zahir ve e§yayi muzhir oldugu gibi vucud dahi, her bir
mertebede kendi zahir, ve esma ve sifatinin mezahiri olan esjayi da muzhir-
dir; ve viicudun gayriyet libasiyla olan meratib-i zuhuru iigtiir ki, bunlar da
"ervah" ve "misal" ve "§ehadet" mertebeleridir. Viicud-i hakiki mertebe-i si-
rafetinde bi-renktir. Ancak bu mertebenin her birinde o mertebelerin rengine
gore zahir olur. Binaenaleyh "ug §i§e"den murad, viicudun bu mertebeleri ol-
mu§ olur. Nitekim I. cildin 2505 ve 2506. beyitlerinde:

^X>p dj*j*j ^y ,jiib OIT ^j ^>j ^ djzr .

[Vaktaki renksizlik rengin esiri oldu; bir Musa, bir Musa ile cenkte oldu.
Vaktaki bi-renklige eri§esin ki, onu tuttun idi, Musa ve Fir'avn sulh tutarlar]
buyrulmu§tur ki, bu beyitler hakkindaki izahat orada mezkurdur. Binaena-
leyh bu beyt-i §erifte "gune§"ten murad, vucud-i mutlak-i Hak'tir; ve "§i§e-
ler"den murad, alem-i riihaniyet ve alem-i misal ve alem-i. maddiyat olan
mertebe-i sehadettir.

^. U&J Cn^i^ »A-[ljf ij* . **Jjy <-^ ^"J ^J <-£^* 4*~A

987. ^Jlenk renk $i$eler o nuru hize hoyle renkli gosierir.

Ya'ni, her biri ayn ayn bir renk ve §e'ni haiz olan bu meratib-i vucud §i-
§elerinden dolayi o bi-rcng olan nur-i vucud bize boyle renkli renkli goriin-
mu§tur.

MESNEVl-i §ERlF §ERHI / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

kills »\f ul -UT cXij ^ jjj ^1X>j jiTj (J\a <ui~i JJU 0_j^-

988. *Uaktaki renk renk olan §i§eler kalmaz, i§te o vakil seni renksiz nur hay-
ran eier.

Ey salik, vaktaki renk renk olan bu meratib-i viicud-i hakiki siselerinin
mevhum olan varlik §iselerinin viicudu kalmaz ve nazanndan zail olur, iste
o vakit seni renksiz olan tecelli-i zati nuru hayran eder. Zira ruh ve misal ve
§ehadet mertebeleri tecelli-i sifatinin hukmii altindadir; ve sifat-i ilahiyye tiir-
lii tiirlii ve rengarenktir; ve bu hayret, hayret-i mahmudedir.

989. IMira sisesiz aormeyi huy et, ia ki sise kirddigi vakit korliik olmaya!

Ey salik renksiz olan nur-i viicudu meratib §i§elerinden ari olarak gorme-
yi huy ef ve bu alem-i keseratta bu goriisii kendine tabiat yap, bu mezahir-
de bi-renk olan Zahir'i gor! Ta ki asla uruc ve riicu' igin bu mertebe-i §eha-
det §i§esi mevt-i tabu sebebiyle kinldigi vakit kor kalmayasin! Zira insan mu-
§ahedesinde miistagrak oldugu mertebenin htikmii altmda hicab icjndedir.
Eger diinyada nur-i bi-rengi mii§ahedeyi huy etmezsen, alem-i berzahta da
suver-i berzahiyye renklerinde miistagrak olup teceli-i Hak'tan gafil olursun.
Nitekim ayet-i kerimede JJ*\ iy^\ ^ '^ JJ*\ «JU J oir ^ '_, (tsra, 1 7/72) . Ya'ni
"Kim bu diinyada Hakk'in miisahedesinden kor olursa, o kimse ahirette de
bu mii§ahededen kordiir" buyrulur. Zira bu ayet-i kerime aslen kiiffar hak-
kindadir. Fakat korliiklerin meratibi vardir. Kiiffar, anadan dogma kordiirler;
ve ehl-i gaflet olan mu'minlerin nurlan ise suver-i muhtelife perdeleri ile ka-
panmistir; ve bu perdeler onlan Hakk'i miisahededen kor etmi§tir. Meratib-i
uriic III. cildin 3887 numarah beytinden i'tibaren beyan buyrulmu§tur; ve ru-
hiyet ya'ni melekiyet mertebesinden viicud-i mutlak mertebesine uruc ve rii-
cu' dahi 3892 numarah beyt-i §erifte mezkurdur.

990. Ogrenilmis olan ilme kanisin, gaynn toyraijin&a yozunii -parlatmissin.

"Ogrenilmis olan ilim"den murad, ilm-i taklididir. Bu ilim baskasimn isi-
gindan goziinii aydinlatmak kabilindendir. Kalbden nebean eden ilm-i zevki
gibi degildir. Zira ilm-i zevki kalbin nuru olup baskasimn i§igi gibi degildir.
Binaenaleyh ey salik, sen ehl-i kemalden isitip ezberlenen ve kitablardan

AHMED AVNl KONUK

okunan ilme kanaat edip, ilm-i zevki hususunun miftahi olan miicahedeyi ve
terbiye-i nefsi ihmal ediyorsun.

hi j lSj*^ j\± y U aT x>\>.j>. Jijj>- Qj? j\

991. kimse kenii perfigiru kapar, akibei sen hilirsin ki, miisieirsin feid degilsin.

"Miiste'ir", bir seyi diger kimseden igreti alan kimseye derler. "Feta", go-
cukluk gagindan gecmis. ve balig bir delikanh olmus. olan kimse demektir.
Ya'ni, bu ilm-i zevki ve lediinniyi sana ta'lim eden kamil, seni nurlandiran
bu ilm-i zevkiyi sana soylemez ve agzim kapayiverir. Bu ilim senin kalbin-
den nebean etmedigi igin, isjttigin ve ogrendigin ile kahrsin ve miirur-i zaman
ile onlan da unutursun. Zira isitmek ile ve okumak ile ogrenmek, akil ve di-
magin hassasindandir ve cismanidir. imdi sen bu hali goriince anlarsin ki
miisteirsin ve gocuklar gibi biiyiiklerden i§ittigini taklid edicisin; ilm-i zevki-
. de balig bir delikanh degilsin.

992. Gger sen sukiir ve iciihdi olunmus sa'yi edersen gam yeme ki, sana yine
yuz oylesini verir.

Ey salik, sen bir kamile intisab edip ondan istttigin ulum-i zevkiyyenin ve
lediinniyenin §ukriinu mticahede ile fiilen ifa ve riyazetle amel ve mucahede
yolunda sa'y edersen, gam yeme ki, Hak Teala veyahud o kamil sana bu din-
ledigin ilmin yiiz mislini verir. '

iSji j^ jl J~*- d\c~^X^ a£~ <Jjf dy± by£\ £j^ (Jl^Jjj

993. ve eger sukr etmezsen simli kan aijla! 2Xxa giizellik kajirden hen olmustur.

Ve eger siikr-i fliliyi ifa etmezsen artik kan agla ve teessiif et! Zira bir
ni'met-i ilahiyye olan o ulum-i zevkiyyenin giizelligi bu ni'metin kafiri olan
salikten yiiz gevirmi§tir.

994. iKiifran iimmeti amellerini zayi' kilii; iman ummeti kalhlerini islah elti.

Bu beyt-i §erifte sure-i Muhammed'in ibtidasinda olan §u ayet-i kerimele-
re isaret buyrulur: oUJUJi ijLi j \pC 0i &\ i j^O jl>i Jji j_l -^ i_,Iu/j \yj£ '^.JUi
^ii jJ-^ij j^-iv ?** Jz pttj cy J^ ] j*j - u> ~' J* J> '^' ] y^j (Muhammed,

^m

MESNEVl-I §ERlF SERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 • "^^

47/1-2). Ya'ni "§u kimseler ki kafir oldular ve nasi Allah'in yolundan
men'ettiler, Hak Teala bunlann amellerini zayi' kildi; ve su kimseler ki iman
ettiler ve iyi amel islediler ve Muhammed'e nazil olan seye inandilar; halbu-
ki o nazil olan §ey, onlann Rabbi tarafindan hak ve sabittir; Allah Teala on-
lann kotuluklerini orttu ve kalblerini de lslah etti." Ayet-i kerimede (J-»)
[=zayi' kildi] ve (^Ui) [= lslah etti] fiillerinin faili Hak'tir. Fakat iktibasi ha-
vi olan bu beyt-i serifte failin hem Hak ve hem de ummet-i kiifran ve iim-
met-i iman olmasi caizdir. Zira kufur ve iman abdin hal ve sanidir. Binaena-
leyh kiifru ile abd kendi amelini zayi' kilar ve iman ile dahi kendi kalbini ve
halini lslah etmis olur. Nitekim ayet-i kerimede Ojltk' ' ( ^S\ i>isf °j£j '^LJi u'j
(Hud, 1 1/101) ya'ni "Biz onlara zulmetmedik velakin onlar kendi nefisleri-
ne zulmederler" buyrulur.

995. <$ukursuzden fluzellih ve huner gaib oldu hi, arhk ondan asla hir eser go-
remez.

ihsan-i ilahiye siikretmeyen kimseden batin guzelligi ve ma'nevi hiinerler
kayboldu ve oyle kayboldu ki, artik o kiifran-i ni'met eden kimse artik o gii-
zellikten ve hunerden kendisinde asla bir eser goremez olur.

996. Slkrabalik ve akrabasizlik ve svkiir ve muhabhet, ondan oyle gitti ki on-
lan hahra getiremez.

"Akrabalik"tan murad, insan-i kamile intisab edip silsile-i tarikate dahil
olmaktan kinayedir. Ya'ni, bir kimse bir miirskl-i kamile intisab ettikten son-
ra, onun emrettigi mucahede-i nefsiyyeyi yapamazsa rabitasim kat'etmis
olur; ve onun bu hareketi dahi bittabi' bu lutf-i ilahiye karsi sukiirsiizluk ve
muhabbetsizlik olur; ve ma'nada merdud olmasina mebni bu meziyetler onun
hatirmdan bile silinip gider.

997. 2,ira ey kafirler, amellerini zayi' kilmak, her murad suruciiden murad sip-
ramasidir.

Zira insan-i kamilin gosterdigi yol hak yoludur ve bu ni'mete nail olmus
iken onu terketmek kiifran-i ni'met olur; ve kiifran-i ni'met edenlerin amel-

AHMED AVNl KONUK

lerini Hak Teala hazretleri zayi' kilar. Nitekim yukanda [994. beytae] zikro-
lundugu iizere ayet-i kerlmede 'p^O jl^' *Di J~l ^ \jj^>j \ 3 jk ^ (Muham-
med, 47/1-2) [ya'ni "§u kimseler ki kafir oldular ve nasi Allah'in yolundan
men' ettiler, Hak Teala bunlann amellerini zayi' kildi"] buyrulmustar. Ve
"amellerin zayi' olmasi"nin ma'nasi, her murad suriiciiden muradin sicrama-
si ve kaybolmasi demektir.

998. $ukiir ehlinden ve vefa ashabindan gayriki, muhakkak deulet onlarm ha-
fasindadir.

Ya'ni, murada nail olmak fiilen sukreden ve ahdine vera eden kimselere
munhasirdir ki, insan-i kamile intisabdan ve ona karabet hususundan sonra
ahdine vefa eden ve ikrannda sabit olan kimselerin arkasinda Hakk'a vusul
devleti vardir.

-JUO C^j^sU- oJLjI cJji -U-i Oji L^T KSj cJjj

999. Qitmi$ olan devlet nerede huvvet verir, gelici olan devlet hassiyet verir.

Ya'ni, insan-i kamile intisabi miiteakib ilk heves ile vaki' olan sa'y iizeri-
ne salikin ba'zi zuhurati olur. Bu hal salike bir devlet ve bir terakkidir. Vak-
taki nakz-i ahd ederek sa'yini ve mucahedesini terk eder, bu devlet dahi fevt
olup gider. Fakat salik nakz-i ahd etmis iken bu zuhurat ile muteselll olur.
Halbuki gitmis olan bu devletin kuvvet vermesi nerede!. Eger salik ahdine
vefa edip miicahedesinde ve sa'yinde devam [etse idi] , oniinde gelecek olan
biiyuk bir devlet ve bir terakki-i azim var idi. Bu gelecek olan devletin hassi-
yeti, giden devletin kuwetine benzer mi?

JJ J^ i^rf ^J* ^> ^ \j^>j\ j-X\ cJjJ Jij «J Jo}

1000. "ukraz din!" emrinde hu devletten karz ver. ta ki viiz oniinde viiz dev-
[1002] ,,..., * *

let qorestnl

Ya'ni, insan-i kamili bulmak ve ona intisab etmis. olmak devletinden do-
layi Allah Teala'nin £->. \J'} 'Jii ijVjfj (Hadid, 57/18) ya'ni "Allah'a karz-i
hasen ile ikraz edin!" emri mucibince bu vucud-i abdaninin huzurunu Hak
yolunda terk ve miicahede ve riyazat tarikim ihtiyar edip bu mevhum olan
varkgindan Hakk'a ikraz et ve odung ver! Akibet bu vehminin fedasi mukabi-

°W%&

MESNEVf-t §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

linde karsmda bircok devletlere muadil olan viicud-i hakikiyi goresin. Bu
ayet-i kerimenin tefsfri 146, 147 ve 148 numarah beyitlerde gegti.

1001. O^efsin i$in on sirbden biraz eksik e-t, ta ki oniinde bir havz-i kevseri bu-

la:

sin.

Ey salik, nefsine ve cism-i kesiflne mahsus olan bu diinyadaki behre ve
nasibden biraz eksilt ve riyazet ve miicahede tarikini ihtiyar et! Ve dunyamn
ekl ve surbiinii azalt, ruhun kuvvetlensin de oniinde bir havz-i kevser bula-
sin! "§irb", behre ve nasib; "stirb", icmek demektir {Giyasu'l-Lugat) .

1002. O kimse ki vefa iovragi nze-rine cm a doktu, devlet avi ondan ne vakit
kacabildi?

Ya'ni, o kimse ki insan-i kamile intisab ederek tank-i Hakk'a siiluk etti ve
soziinii tutup vefa topragi olan cismi uzerine muhabbet §arabimn katresini
doktii, boyle salikten Hakk'a vusul devletini avlamak ne vakit kagabildi?
kimse ahdine vefa ettikce muradina vusul muhakkaktir.

ihJIjjI &}& ■**>. cy ^j r*^ C^ 1 ^ ^ LiJ ' > ^ ^^

1003. Onlarm gonliinu hos eder; zira n £%slaha balehum" helakten sonra onla-
nn enzallerini reddetti.

"Teva", mal ve miilkiin helaki demektir; ve "enzal", hazir olan taam
ma'nasindaki "niiziil" kelimesinin cem'idir. Ya'ni, onlann bu iyi amelleri
kalblerini ho§ ve latif yapar. Zira Hak Teala hazretleri iman edip amel-i salih
isleyenler hakinda J^jC '^ui (Muhammed, 47/2) ["Allah onlann kalblerini
duzeltti"] buyurdu. Binaenaleyh salikin ni'met-i hazirasi olan diinyevi haz ve
nasibini helak etmis. olmasindan sonra, o helak olan hazlanni ve nasiblerini
reddetti ve geri verdi.

Malum olsun ki, riyazet ve miicahede siilukun itmamiyle mertebe-i ke-
male vasil oluncaya kadardir. Kemale vusulden sonra riyazet ve miicahede-
ye hacet kalmaz. Nefahitu'l-Uns'te bu ma'nada su menkibe mezkiirdur: "Bir
ihtiyar kadin Gavs-i A'zam Abdulkadir Geylani (k.s.) hazretlerinin huzuruna
geldi ve oglunu da beraber getirdi. Dedi ki: "Oglumun gonliinii sana ziyade

Slp^ AHMED AVNl KONUK

mutemayil gordum. Ben kendi hakkimdan vazgectim." Hz. Gavs Allah nza-
si icinonu miiridlige kabul buyurdu ve ona riyazet ve mucahede emretti. Bir-
kac. gun sonra o kadin oglunu gormege geldi, gordu ki arpa ekmegi yer. Az
yemekten ve uykusuzluktan zayif olmus idi. Oradan kalkip Hz. §eyhin hu-
zuruna geldi. Orada uzerinde kus, kemikleri bulunan bir tabak gordii ki, Hz.
§eyh onlan yemis. idi. Kadin Hz. §eyhe hitabem "Efendim, sen ku§ etlerini
yiyorsun. Benim oglum ise arpa ekmegi yiyor." dedi. Hz. §eyh elini o kemik-
lerin uzerine koydu ve: ^>j ^j c \^i\ ^ ^at J,^ *ui oil ^y ya'ni "Qurumus.
kemikleri dirilten Allah Teala'nin izni ile kalkimz!" dedi. kusjar, dirilip 6t-
mege basjadi. Ondan sonra Hz. §eyh o kadina buyurdu ki: "Senin oglun da
boyle oldugu vakit her ne isterse yesin!" imdi salik kemale vusulden ewel
yedigi gidayi nefsinin sifatina ve kuva-yi hayvaniyyesine kalb eder,- ve ka-
mil ise yedigi gidayi nur-i ma'rifet-i ilahiyye yapar. Bu sebeble ona riyazet ve
mucahede lazim gelir.

1004. 6y ecel ve ey koy yagma edici Turk, hu sukredicilerden her ne aotiirdiin
ise gen ver!

"EceP'den murad, lyy 01 JJ iy r ya'ni: "Olmezden ewel oliinuz!" hadis-i
§erffinde beyan buyrulan mevt-i ihtiyaridir ki, bu mevt, koyleri yagma eden
bedevi Guz Turkleri'ne te§bih buyurulmu§tur ; ve salikin viicud-i abdanisi da-
hi koye benzetilmistir. Zira mevt-i ihtiyarf salikin koy mesabesindeki vucu-
dundan diinyanin hazlanni ve §ehvetlerini yagma edip goturiir. Fakat bu
mertebe-i kemale vusulden sonra suret-i insaniyyeyi bulmus. olmak ni'meti-
nin fiilen sakiri olan kamilin, bu huzuz ve §ehevat yine cism-i nuranisine red-
dolunur. Zira artik kamilin vucudunda ve nefs-i saflyesinde bunlann hicbir
zaran olamaz. Nitekim yukanki beyitte izah olundu.

1005. fieri verir, onlar ondan ona kabul etmezler. jlira ki can meiainian
miin im olmuslardir.

Ya'ni, o mevt-i ihtiyarf, onlardan yagma ettikleri bu huzuzu ve sehevati
geri verir, kabul etmezler. Zira mertebe-i kemale vusulden sonra onlann ez-
vaki ve huzuzu ruhanidir ve ruhun tecelliyatindan mun'im olurlar. Nitekim
cenab-i Pir efendimiz Divan-i Kebiftennde soyle buyururlar:

<^p=

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Bir kimse gece Kabe kavseyn meyhanesinded.it. Onun piir-nur olan goziiniin
ici, lika-i cemal-i ilahlnin mahmurudur. O meyhanenin adi ^j -up c~;i dir
["Rabbimin yamnda geceledim"]. iJ ~*~>,j ^ ["Beni yedirir ve igirir"] nisani
Peygamberimiz canibinden bize gelmistir. "

Bu beyt-i §erifte j^. j~*±h ^j -^ c_>i ya'ni "Ben Rabbimin indinde gece-
lerim, bana yedirir ve igirir" hadis-i §erifine i§aret buyrulmustar. Bu yeme ve
igme ruhani olan bir haldir ki, te'siri kamilin cisminde de vaki' olur.

A-~>-\j ji 0_J^- j»-jU~~J jil ^^y-l-Xjl L»4i^J ^Ay^

1006. ^Biz sufiyiz ve hirkamizi atttk; maiemki feda ettik, geri almayiz 1 .
"Sufi" o kimsedir ki, onun kalbi asla halk ile me§gul olmaz ve halkin red

ve kabuliine iltifat etmez. Bu zevat-i §erifede tefrid ve tecrid-i vucud olmak-
la beraber, cenab-i Peygamber'in muti'i ve peyrevidirler; ve sunen-i seniy-
yeye-i nebeviyyeye son derece riayetkar olup adimlanni, Resul-i Ekrem haz-
retlerinin adimlanna uydururlar. "Hirka"dan murad, mevhum olan viicud ve
varhktir. Ya'ni, "Biz sufiyiz ve mevhum olan varhgimizi attik. Mademki bu
mevhum varligimiza taalluk eden huzuzat-i diinyeviyyemizi feda ettik, artik
bunlan geri almayiz!"

Malum olsun ki, me§arib-i evliya muhteliftir. Makam-i kemale vusulden
sonra kimi huzuz-i diinyeviyyenin temadisinden gekinmez ve kimi huzuzat-i
diinyeviyyeye asla iltifat etmez ; ve kimi ba'zan hazz-i diinyeviye miitevec-
cih olur. Menakib-i evliyada bu tig sinifin nazirleri goktur. Fakat Hz. Mevla-
na efendimiz iltifat etmeyenlerdendir. Nitekim Menakib-i Sipehsalafda -. "Ta-
mam kirk sene benim mi'demde taam uyumadi" buyurduklan rivayet olunur.
Ve yine mezkur menakibde §u fikralar miinderigtir: "Hz. Hudavendiganmizin
riyazatindandir ki, daima dehan-i mubareklerinde san helile tutarlar ve mii-
ridlerinden her birisi bunu bir suretle te'vil ederler idi. Sebebini tahkik igin Hii-
sameddin Qelebi hazretlerine miiracaat ettiler. Buyurdu ki: "Hz. Hiidavendi-
gar'in riyazeti bir mertebededir ki, suyun agizlannda degil, bogazlanndan da-
hi leziz olarak gegmesini istemezler, belki buruk ve aci olmasim arzu ederler."

(»j cPjti ^-^ u J 1 ^j J»y ^>y? <^b f.^ J>^ ^

1007. Tiiz ivaz cjorduk ve sonra nasd ivaz? Tiizden hacet ve hirs ve cjaraz aiiti.

AHMED AVNi KONUK

Biz nefsani olan hazlanmizin Hak yolunda fedasi mukabilinde bir lvaz ve
miikafat gdrduk ve sonra o nasil lvazdir bilir misin? oyle bir mukafattir ki,
bizden be§eriyete mahsus olan ihtiyac, ve hirs ve garaz-i nefsani kamilen gitti.

1008. 'Biz act ve miihlik olan sudan di§anya aiitik, rahik ve kevser $e§mesi
uzerine car-ptik.

"Aci ve miihlik olan su"dan murad, lezzat-i cismaniyye ve huzuzat-i nef-
saniyyedir. "Rahik", giizel kokulu halis §arab ve su ma'nasmadir; ve "kev-
ser ge§mesi"nden murad, men§e-i tecelliyat olan viiaid-i hakikidir. Ya'ni, biz
dunyamn aci ve miihlik olan cismani ve nefsani olan lezzat ve huzuzundan
di§anya giktik ve halis ve latif olan §arab-i a§k-i ilahi ve menba'-i fuyuzat ve
men§e-i tecelliyat olan viicud-i hakikiye erigtik. Viicud-i abdaninin hiikmii al-
tindan kurtulduk ve viicud-i Hakkani ile kaim olduk.

1009. Gy diinya, o §eyi, vefasizlifli ve kdeyi ve ayu nazi ki ha$kalarina ya-phn;

Ijp jJJl «X«I (fXjfi *f \y>r jH U £jij Cjj^ j>

1010. Ceza vein hiz senin ha§in uzerine dokeriz, zira hiz gaza icinden gelmi$
§ehidleriz.

Yukanki beyt-i §erif bu beyt ile bir ciimle-i tarn tegkil eder. Ya'ni, "Ey
diinya, senin ba§kalanna kar§i yaptigin vefasizhgi ve hileyi ve agir nazi, ce-
za olarak senin ba§m uzerine dokeriz. giinki biz cihad-i ekberde ve nefsi ile
miicahedede §ehid olmus. kimseleriz" ve mertebe-i §ehadeti ihraz edenler, ni-
am-i dunyeviyyeye kar§t nazlanirlar.

1011. Ta bilesin ki Uiuda-yi yak icitt- piir-hamle ve piir-inadkullar va.rd.ir.

Ya'ni, ey diinya senin vefasizligin ve hilenin ve agir nazinin cezasim ka-
miller ondan dolayi senin ba§ina dokerler ki, sen cemi'-i nakayistan pak ve
miinezzeh olan Zat-i Hakk'a mahsus olup, senin gosterdigin alayi§e kar§i
piir-hamle ve piir-inad kullar oldugunu goresin. Binaenaleyh sen onlann kar-
sisinda nazlanamazsin. Zira Hak Teala hazretleri onlan kendi nurunun zuhu-

^^

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

ru igin halk etmi§tir. Nitekim asnnin nebisi ve insan-i kamili olan cenab-i
Musa'ya hitaben ^i 's^L>\ 3 (Taha, 20/41) ya'ni "Ben seni nefsim igin ve
zatim igin istina' et'tirri ve halk eyledim" buyurdu ki, bu hitab her insan-i ka-
mile §amildir. Nitekim Hz. §eyh-i Ekber, Risale-i Gavs/yye'sinde §6yle buyu-

nir: tf OUiVl c-iUj jLjVI jj ^ c-iU JU JU ? i£">Ul c_iU -ji. tj\ J, vj I cJU

^jy£> js Ya'ni "Ben: "Ya Rab melekleri ne §eyden yarattin?" diye sordum.
Hak Teala buyurdu ki: "tnsamn nurundan yarattim ve insani da benim zu-
hurumun nurundan yarattim." insandan maksud insan-i kamildir.

1012. 1)iinyanin iezvir biyt^im koyanrlar; ^adin nusrei hal'asi iizerine kurarlar.

"Seblet kenden", biyik koparmak, aciz birakmak ve ehemmiyetten lskat
etmekten kinayedir (Bahar-i Acem). "Baru", kale ve hisar ma'nasinadir.
Ya'ni, o kamiller, diinyamn muzevvirane olan alayisjni ehemmiyetten lskat
ederler ve onlar gadirlanni nusret-i ilahi kalesi iizerine kurarlar, ya'ni nus-
ret-i ilahiyye sebebiyle tezvir-i diinyadan kurtulurlar.

1013. I^u $ehidler tekrar yeni cjazi oliular ve bu esirler tekrar nusret iizerine
$ar-ptdar.

Bu beyt-i §erifte fena-fillah makamindan sonra beka-billah makamina vu-
sul beyan buyrulur. Ya'ni cihad-i ekber olan nefisleriyle gazada i/y oi JJ \y r
["Olmeden once oluniiz!"] hadis-i serifinin sirnna mazhar olarak §ehid olan
gaztlerin nazannda, bu ihtiyari olum ile dunya ve huzuzat-i dunya zail oldu.
Fakat Hak Teala hazretleri onlan, ir§ad-i ibad igin tekrar alem-i keserata irea'
buyurdu. Ve beka-billah makaminda kaim oldular. Onlar bu alem-i keseratta
tekrar yeniden gazaya basladilar ve gazi oldular; ve onlar fena-fillah
makamina gelmezden evvel, bu ahkam-i keseratin esiri idiler. Hakk'in yardi-
mi ile fena-fillah makaminda hur ve azad oldular. Fakat tekrar cismaniyet ve
alem-i keserat ahkamina reddolundular. Fakat bu esirler bu defa dahi tekrar
Hakk'in yardirruna nail oldular.

ju~j -ui"! J' IjU j^ *£ j^j j\ jl OJjjjl j> _r*

1014. "Gijer anadan dogma kor degil isen, bizi jjbr!" diye tekrar yoklukian ba§
$ikardtlar.

<^T&>

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, onlar fena-fillah makamina gelip yok olduktan sonra, tekrar bu yok-
luk aleminden varlik ve keserat alemine beka-billah mertebesinde kaim olarak
bag. cikardilar ve bu halka dediler ki: "Eger anadan dogma kor degil isen ve is-
ti'dad-i ezeli ile saadet sahibi isen bizi gor ve irsad ve terbiyemiz altina gir!"

c— Lg— l£l i—>l»l Util a^oI iju^U xJ^jj>- fS& ji ^IJj \j

1015. Ta hilesin ki, aiemle- aiine.$ler varair. §ey kihurada gune$tir, oraia
Suha'dir.

"Adem"den murad, burada vucud-i mevhumdur. Fan! olup beseriyeti
ma'dum ve ruhaniyeti mevcud olmaktir. Ya'ni, beseriyet cihetinden ma'dum
olduklan halde, beka-billah haliyle kamillerin keserat aleminden bas gikar-
malan, senin ademde giinesler oldugunu bilmen icjndir. Sen bu alemde birta-
kim kimseler gorup onlan hakikat giinesi zannedersin. Senin giines addetti-
gin, alem-i ruhaniyyette Siiha yildizi gibi kiigiik bir seydir.

ijj jy>^> Oy~- -Ui jJJl -Us* 3jj dy~ j^y. i^-^ f-*^ J- 5

1016. n 6y karde? ademae varlik nasil olur, zidd i$inde zid nasil mestur olur?"

Ya'ni, "Ey kardes, yoklukta varlik ve fena icinde beka nasil olur? Halbu-
ki yokluk varhgin ve fena bekanin ziddidir. Bu iki zid birbirinin icmde nasil
gizlenmis olur?" diyecek olursan cevaben deriz ki:

1017. "Oliiden did $ikanr" bil; zira abidlerin umidi adem geldi.

Ya'ni Al-i imran suresinde vaki' J>J\ ^ olii £>;'_, c~Ji y ^\ ^j^j ya'ni,
(Al-Imran, 3/27) "Oliiden diri gikanr ve diriden dahi'olii gikanr" ayet-i keri-
'mesinin ma'na-yi serifini bil! Ve olu, dirinin ziddi oldugunu isbata hacet yok-
tur. IV. cildin 3622 numarali beytinden 3633 numarali beytine kadar gegen
izahattan dahi anlasildigi iizere, olii halinde bulunan cemaddan, yanm hayat
sahibi olan nebat, ve nebattan dahi iradesiyle miiteharrik olan hayvan ve
hayvandan dahi irade-i kamil sahibi olan insan cikmaktadir.

1018. 6kin ekici olan aaam ki, onun amban ho$iur, yokluk umidi iizerine mes-
rur ve- ho§ degildir.

MESNEVl-t §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Yokluktan varhk giktigimn bir misali dahi budur ki, ekinci bir sene ewel
ekip bigtigi bugdayini ambanna doldurmus, ve yemis, bitirmi§, nihayet amba-
n bos, kalmistir. Tekrar topraga tohumunu ekip hal-i ademde olan ekinin var-
hk alemine cikacagi iimidiyle sevinir ve gonlii hos ve miisterih olur.

c — ~*a iji\j _/* jT ^ j^~J tSj^j d\-Xjjj £

1019. 2,ua yokluk tarafmctan ne$v ii nema hulur. 6ger manaya vakif isen aula!

Zira ekincinin ekini ve bugdayi yokluk tarafindan nesv ii nema bulup var-
hk meydanina gelir. Eger ma'naya vakif isen, "yokluktan varhk cikar" dus-
turuna tevflkan birgok esrar ve hakayik-i ilahiyyeyi anla! Mesela ayet-i keri-
mede l$j£.i "^ '«£ iLJJb ^ ^ (En'am, 6/160) ya'ni "Kim ki bir iyilik ile ge-
lirse o kimse igin, o iyiligin on misli vardir" buyrulur. yapilan iyiligin on
misli hasene sahibine adem canibinden gelir. A'mal-i salihanin hepsi de boy-
ledir; ve keza o kotii ameller tohumunu ekmek dahi bu diistura tabidir.

1020. Sen fehm ve ranatm zevkini ve ihsani hulasin aiye dembeaem yoklukian
mnntazusm.

"Birr", iyilik ve ihsan ma'nasmadir. Ya'ni, sen meydanda olmayan anla-
yismin ve rahattan hasil olacak zevkin ve iyiligin sana gelmesini, yokluk ta-
rafindan bekleyip durursun. Malum olsun ki, buradaki "yokluk"tan murad
adem-i mutlak degildir. Zira adem-i mutlaktan hicbir sey cikmaz. Bu "adem"
adem-i izafidir. Ya'ni, heniiz kuwede olup fiile gelmemis olmak ma'nasma-
dir. Mesela gekirdegin icinde bir agac. vardir. Fakat heniiz fiiliyat aleminde
ma'dumdur ve yoktur. Her ne kadar alem-i ma'nada mevcud ise de alem-i
surette yoktur.

1021. liu sun agnaija izin yoktur, yoksa Bhhdz'i ^Bagdad- ederiim.

"Ebhaz", Turkistan'da bir vilayetin ismidir ki, ahahsi mecusidir. Ba'zi nus-
halarda Ebhaz yerine "Evhaz" vaki' olmustur. Bu da Huzistan'da havasi fe-
na olan bir §ehrin adidir; ve Ebhaz sehrinden murad diinya, ve Bagdad §eh-
rinden murad alem-i ervahtir. Nitekim Hz. Pir Divan-i iCeWrlerinde §6yle bu-
yururlar:

c^ga

AHMED AVNl KONUK

"Biz Hallac-i Mansur'un arbedesi ve nuktesi mevcud olmazdan evvel can ale-
minin Bagdad'mda "ene'1-hak" na'rasmi vururidik. "

Ya'ni, eger izn-i ilahi olaydi, varhgin yokluktan nasil ciktigim agik bir sy-
rette tafsil edip Ebhaz §ehri gibi olan bu diinyayi Bagdad §ehri gibi olan er-
vah alemine kalb ederdik ve bu diinya ehline Hakk-i hakikinin gaynna tapil-
digini gosterip onlan vech-i bakiye tevcih ederdik. Fakat dar-i imtihan olan
bu diinyada vech-i bakiden bu nikabm kamilen kaldinlmasma ruhsat yoktur.
Bu miisahede ni'metine, Hakk'in kendisine gektigi kullar nail olurlar. Zira vii-
cud-i mutlak-i Hakk'in meratibini ve bu meratibin vahdetini idrake her kulun
isti'dadi miisaid degildir.

1022. umdi L/iakk'm sununun hazinesi adem olur. jlira atalan demhedem
ondan $ikanr.

Yukanda dahi Izah olundugu iizere "adem"den murad, adem-i izafidir; ve
adem-i izaf! esma-ilahiyyenin zilli olan a'yan-i sabitedir ki, bunlar ilm-i ilahi-
nin suretleridir. Mesela bir ressam, resim levhasim harigte tasvir etmezden
mukaddem o resmin sureti onun ilmindedir ve haricteki levha hal-i ademde-
dir. Vaktaki ressam levhayi tasvir eder, bu levha ressamin ilmindeki suretin
kendisi degil, aksi ve zilli olur. Binaenaleyh o ressamin sun'unun hazinesi bu
ademdir.Bunun gibi Hak Teala hazretlerinin sun'unun hazinesi dahi adem-i
izaf! mertebesinde a'yan-i sabitedir. Zira Hakk'in atalan ve ihsanlan anen-fe-
anen daima o hazineden gikar. Nitekim ayet-i kerimede «L'G^ Ujup Vi *^i ^ of,
rj L jji Mi dp Cj (Hicr, 15/21) ya'ni "Bizim indimizde'hazineleri'olmayan
hicbif §ey yoktur, biz ancak o seyi kader-i ma'lum ile indiririz." buyrulur.

1023. Jiak cMuhdi cjeldi ve CAiubdi o olur ki, asdsiz ve senedsiz ]er"i $ikanr.

"ibda"', evvelce numunesi omayan bir seyi icad etmektir. Ya'ni, Hak Te-
ala hazretleri Miibdi' olarak zahir oldu; ve Miibdi'in ma'nasi odur ki, asilsiz
ve niimunesiz ve senedsiz ya'ni alat ve levazim-i in§a olmaksizin bu gordii-
giimuz fer'i olan esyayi gikanr. Ya'ni asil olan Hakk'in viicud-i hakikisidir ve
gordugumiiz bu esyanin viicud-i izaflleri o asl-i hakikinin fer'idir.

MESNEVi-i SERfF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVf-5 '

(^

be c~

~J ^j U c— jJ c-~* (JU Jlu

Varhk aleminin misali yok gorunuciidiir ve yokluk
aleminin misali var goriinucudur

1024. ^o/tu iw uc muhte$em gosterdi. Dan adem $ekli iizere gosterdi.

"ihti§am", burada, hizmetcjler sahibi olan demektir ki, murad, hiikumdar-
lar ve ashab-i servet ve samandir. Ya'ni, Hak Teala hazretleri, vucud-i izafi
sahibi olup hakikatte ma'dum ve Hakk'in viicud-i hakikisi ile mevciid ve
kaim olan birtakim hiikumdarlan ve ashab-i ginayi var ve muhtesem goster-
di; ve kendi viicud-i hakikisini onlann vucud-i kevnisi ve izaflsi ile setr edip
yok seklinde gosterdi. gafiller kendilerini var ve Hakk'i yok zannettiler ve
"Hak nerededir, biz onu goremiyoruz, eger olsa idi goriir idik!" dediler.

1025. r Denizi orttii ve koyiigii a$ikar eiti, riizgari orttii tozu gosterdi.

Ya'ni Hak Teala hazretlerinin eltaf-i latif olan viicud-i hakikisini vucud-i
izafi ile setr etmesinin misali, denizin beyaz kopiik ile ve latif olan riizgann,
yerden yukan kaldirdigi toz tabakasiyla ortiilmesine benzer.

^ jt -^' ji ^>y* ^f* j' -^b*- \jjt ji oUtw d!L>- 8jb. dy?

1026. Loprak minare gibi, havaya sariltadir; toprak kendinden nasd yukanya
$ikar?

Mesela siklon ve tayfun denilen firtinalarda hava, kesif olan topragi ve
suyu minare boyu yukekliginde yukanya kaldinr. Fakat nazar-i hiss! ile
manzur ve mahsiis olan ancak toprak ve sudur. Onlann muharriki hava ol-
dugu halde, kendisi kemal-i letafetinden dolayi goriinmez. Zira gerek toprak
ve gerek su, kesafetleri hasebiyle hicbir vakitte yukanya cikamaz.

G^^,

AHMED AVNI KONUK

1027. 61/ aid, yukariia to-pragi gorursun, havayi delil tarifinin gayn ile gore-
mezsin.

Ey nazan alii olan kimse, sen ancak kesif olan topragi gorursun, latif olan
havayi goremezsin. Zira kesafet, letafetin hicabi olur. Gerci bu kesif topragi
gordiikten sonra, eger delil ile ta'rif olunursa havayi da nazar-i akli ile idrak
edersin. Fakat bu idrak dogrudan dogruya muharrik olan hava-yi latin" gdriis.
gibi degildir. Bunun gibi bu kesif olan alem-i maddiyatin muharriki ve onun
Kayyum'u viicud-i latif-i Hak'tir. Sen onu suver-i maddiyyatta miisahede
edemeyip ancak vucudunu delil ile bilirsin, ya'ni delil olan maddiyati goriir-
siin; ruhunun nazan alii oldugu igin, maddiyatin Kayyum'u olan viicud-i
latif-i Hakk'i goremezsin.

1028. DCo-piigu her iarafa gidici gorursun. DCopuk derydsiz munsaraf tutmaz.

"Munsaraf", "insiraf" ma'nasinda masdar-i mimidir; ve "insiraf donmek,
rixcu' etmek demektir. Ya'ni, deniz iizerinde bulunan beyaz kopiikleri her ta-
rafa gidici ve donup dolasici bir halde gorursun. Tabiidir ki, kopugiin doniip
dola§masi, denizin zati olmaksizin mumkin olmaz.

1029. DCovugii his ile ve deryayi deMAen gorursun. jFikir gizli ve kiyl ii hal
asihurlu.

Kopiigii his goziiyle gorursun ve onun muharriki olan denizi de delile ba-
karak gorup dersin ki: "Bu kopiik kendi kendine dola§maz. Binaenaleyh
onun altinda denizin cereyam vardir; ve onun hareketi de denizin cereyani-
na tabi'dir." Ve keza insanin fikri viicudunda gizlidir ve goriinmez. Fakat
fikir elfaz kisvesine biiriinup zahir olursa asikar olur.

(►-lib \j-> f jJ*j> %Jji j^-^Ij^j ^ oLil \j ^jij

1030. O^fefyi ishat Zannettik; maiumu gorucii olan aoz tuttuh.

Menfi ve hakikatte ma'dum olan izafi ve kesif olan viicudlan musbet ve
var zannettik. Ancak bu ma'dum ve menfi olan viicudlan gdriicu olan his go-

^^

MESNEVl-i §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

zuniin sahibi ve maliki olduk. Binaenaleyh, yokun viicudunu delil getirerek
vann viicudunu isbata kiyam ettik.

1031. Hiir floz ki, ona hir niias zahir oliu, hayalin ve yokun gaynni ne vakit
floriir?

"Niias", uykunun ibtidasina derler ki, pek dalgin olmayan uyku demek
olur. Bundan murad, medluliin viicudunu delil ile idrak eden akil gozii demek
olur. Ya'ni bir goz ki, dogrudan dogruya hakikati miisahede edemeyip, o ha-
kikati idrak icjn delilin viicuduna muhtag olur. Bu goz hafif uykuda olan bir
goz mesabesindedir. Binaenaleyh onun gordiigu §ey ancak hayal ve hakikat-
te yok olan kesafet-i maddiyyat olur. Zira delil denilen §ey, medlul olan vii-
cud-i hakikinin bir niimayismden ve gosterdigi hayalattan ibarettir. Maddi-
yattan alem-i hakikati idrake cah§an feylesoflann sarf ettigi mesa! bos. bir
zahmettir.

1032. <$iihhesiz dalaletien hayran oli.uk. Qiinki hakikat aizli, hayal asikar oliu.

Ya'ni, biz boyle maddiyattan hakayiki idrake cahstigimiz igin kavanin-i
tabiiyye haricinde zuhur eden bir hali gordugumiiz vakit, §asinp hayrette ka-
linz. Qunki hayal olan maddiyat hakikatin perdesi oldugundan, hakikat gizli
ve perde olan hayal asjkar ve zahir oldu.

j~*j jl C~<Li>- l)T iji Olfi Oj^- J&j jJjl JJUiJ dy? I j f-U- <jjl

1033. Tiu aclemi nazaria nasd nash etti; o hakikati basaria nasd aizleii?

Ya'ni, hakikatte ma'dum olan bu viicud-i kesif-i izaflyi Hak Teala hazret-
leri, his gozlerinin ontine nasil dikti ve kendisinin o viicud-i hakikisini, his
goziinden nasil gizledi? Hakikatin, hayal perdesi arkasinda saklanmasi ne
kadar acib bir §eydir!

1034. tSrtferin ey sihir Aokuyucu iisiad ki murizlere tortuyu saf gosterirsin!

"Mu'riz", yiiz gevirici demektir. "Mu'rizler"den murad, alem-i ma'nadan
yiiz cevirip, alem-i surete miiteveccih olan kimselerdir. Bu hitab-i tahsin Rab-

^^

(gK^ AHMED AVNt KONUK

bii'l-erbab Hak Teala hazretlerinedir. "Sihr-baP tan murad, hayali ve yoku
var gostermektir. Ya'ni, "Aferin ey kevn ix mekan haliki olan Allah Teala
hazretleri ki, sen ma'nadan yiiz gevirip alem-i surete donen kimselere tortu
ve kopuk mesabesinde olan bu vucud-i izafl alemini saf ve nefsii'l-emrde
mevcud gosterdin ve onlara hayalin vucudunu sabit gosterdin!"

1 035. Sahirler iacirin onunde $abuk ay t^tami ol$erler, faide tutarlar.

Malum olsun ki sihrin enva'i vardir. Bir nev'i de "simya" dedikleri bir
ilm-i hafidir. Simya, birtakim hayallerdir. Ba'zi ameliyat sebebiyle hazirunun
kuwe-i mutehayyilelerinde tasarruf etmekle hasil olur ve musiilat-i hayaliy-
ye insanlarm hayalinde peyda olur ki, harigte onlann viicudu olmaz (Mat-
lau'1-Ulum Mecmau'l-Funun) . Bu beyt-i §erifte beyan buyrulan sihir, simya
nev'inden olan sihirdir. Ya'ni, "Sihirbazlar, tacirin onunde ay lsigini bir ku-
ma§ §eklinde gosterip, ar§in ile kumas. olcer gibi olgup satarlar ve mukabilin-
de para alirlar."

g** <j^.£ ^>h ^j ^ i' ^ & g$ ^y oo -^iji (*■*-*

1036. T^u turlu bukiim tQinde bukumden gumu$ kaparlar, gumus elden aitti,
halhuki kirbas higtir.

"Pig pic", bukiim iginde biikiim ve kivrim iginde kivnm ma'nasina olup,
pek ziyade dola§mis, ve kivnlmis. olmaktan kinayedir. Ya'ni, sihirbazlar, sih-
rin boyle kivnmi ve dola§ikligi iginde, tacirden gumus. parayi kaparlar; tacir de
o hayale aldanir ve kuma§ aldigini zannederek para verir. Halbuki sihirbaz pa-
rayi alip gittikten sonra, tacir bakar ki, kirbas meydanda yoktur, fakat para el-
den gitmi§tir. "Kirbas", pamuktan ve ketenden dokunmu§ bez demektir.

*ij>- >2j**j i-H^- 4 jl jl *j f-j^^ o^ ^" *— "•"" J^^" '-'W 5 *" o^

1037. Ilu cihan sihirbazdir ve biz o iaciriz ki, ondan olgulmus ay isigmi satin
ahriz.

1038. mahiabin nurundan sihirbazca acele kirbasi bcs yiiz arsm arsmlar.

Ya'ni, bu diinya sihirbazdir ve biz insanlar dahi tacir mesabesindeyiz.
diinya bize mehtab aydinhgi mesabesinde olan ezvak ve huzuzatini bir mak-

9

ggK^~ MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

bul kumas ve meta' gibi arsm arsin satar ve mukabilinde giimiis para gibi
kiymetli olan omurlerini ahr.

1039. By yolcu, vaktaki senin omruniin gumu§unu ahr, giimiif gitti, kirhas yok,
kese ho§!

"Rehi", kul ve kole ma'nasina oldugu gibi, yolcu ma'nasina da gelir, iki-
si de ma'naya miinasibdir. Ya'ni, ey kul veya ahiretin yolcusu, senin giinuis
para gibi olan omriinii, diinya sana arsinlayrp sattigi ezvak ve huzuzat-i ha-
yaliyye mukabilinde ahr. Vaktaki ecel giinii gelir ve gumiis. para mesabesin-
de olan omriin biter ve viicudunun kesesinde omriinden bir §ey kalmaz. Ba-
karsin ki, o aldigin haz ve zevk meta' ve kirbasindan higbir eser yoktur.

1040. tIAgak ol! Sana, "By Uiu&a iifiirmelerden ve iiigiimlerden efgani" diye

IXuI e&zii" okwnak lazundu.

Ya'ni, ey yolcu, diinyanin sihirbazligindan agah ol da, "Ey Huda bu sihir-
baz diinyanin sehhar olan nefesinden ve muntazaman dizilmis. olan suret dii-
gumlerinden sana feryad ederim" diye "Kul euzii bi-Rabbi'1-felak" suresini
oku! IV. cildin 31 78 numarah beytine musadif olan:

[Ya'ni "Vaktaki seni bu bula§ik nehrin igine birakti, dembedem "Kul eu-
zii "yii oku ve iifle!"] beytinde bu sure-i serife hakkinda izahat verilmi§tir; ve
diinyanin sihirbazhgi bu beyti ta'kib eden ebyat-i §erifede dahi mezkurdur.

1041. sahir kaiinlar dugiimlere okurlar, ey yartlim taleb olunmu§ olan, herd,
ix mattan el-medeii

"Berd ii mat", satranc oyunu istilahindan olup, burada hayat-i dunyeviy-
ye oyununda maglub olmaktan kinayedir. Ya'ni, nitekim sihirbaz kadinlar
diigiimlere birtakim kelimeler okuyup iifiiriirler. Bir sihirbaz kocakansi olan
bu diinya dahi kendi hayalat ve alayisjyle sihir yapip bizleri maglub eder. "Ey
yardim taleb olunmus. olan Hak Teala, bu maglubiyetten meded ve yardim
taleb ederiz, diye Hakk'a niyaz et!"

=£*&=

AHMED AVNl KONUK

1042. JZakin fiil dilinden dahi oku, zira ey aziz soz dili gevsektir!

Ya'ni, bu sure-i §erifeyi yalniz soz dili ile okumak kafi degildir, onu fiil di-
liyle de beraber oku! Zira ey aziz olan salik, soz dili gev§ektir. Fiil dili budur
ki, abd bilciimle efal ve harekatim Hakk'in havl ve kuvveti dairesinde gor-
mek ve kendi ef'alini ve iradesini mustakil gormemektir; ve kaffe-i halinde
halka degil Hakk'a istinad etmektir. Bir kimsede bu zevk hali hasil olmayin-
ca fiil dili dahi dogru olmaz; ve fiil dili dogru olmayinca soz dili de bittabi'
gevsek olur. Lisan soyler fakat kalb, "Acaba te'siri olur mu?" der.

-^j-^ J> Oi'j Jb J^i <tf *i*j** *- \J y *&*j j>

1043. JZamdnede sana up yoldas vardir; o hiri vefa edici ve bu ikisi gadirlidir.

Ya'ni, simdiki halde yasadigin miiddetge senin tig yolda§in vardir ki, biri-
si vefakar ve diger ikisi vefasizdir.

JUiJI j~~*- d\j C~~il_5 f j~» d\j JL>J C^>-j yH^j <1>IjLi (jX; Ol

1044. birisi yaran ve digeri esya ve maldir; ve o ugindxsu vefa. edicidir ve
giizel fiillerdir.

Ya'ni tig yolda§in birisi dostlardir ve ikincisi esya ve diinya malidir ve o
vefali olan ugimciisu senin giizel fiillerindir.

jj£j b" JoJ jJJ\ JjTjL j_^«J jl Ojj-i jJIj JuU JU

1045. tjMal seninle beraber kosklerden disanya aelmez. 'Dost gelir, fakat me-
zara kadar gelir.

JH-f- ^ <^j jl ±i£ >. J~t> -^J J*-' jjj \J <^yr

1046. Uaktaki senin onunce ecel giinu gelir, dost kendi Kalinin dilinden der:

1047. nr Buraya kadardir, ileri yoldas degilim, senin mezarimn basi iizerinde bir
zaman dururum."

Ya'ni, vefasiz yolda§lardan esya ve mal, sen oliip koskiinden di§anya gik-
tigin vakit seninle beraber gelmez, o yine ko§kte kalir. ikinci vefasiz yoldas

MESNEVl-i §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

olan dostlar dahi seninle beraber ancak mezara kadar gelir ve orada hal dili
ile sana derler ki: "Bizim sana olan yolda§ligimiz i§te buraya kadardir. Daha
ileriye gidemez, Icabrin icine beraber giremeyiz. Ancak biraz muddet rnezan-
nin haricinde biraz durabiliriz."

1048. Senin fiilin vefa eiicidir, onian melee' yav ki, seninle heraber lahiin
ka nna kaiar aelsinl

"Miiltehad", melee' ve siginacak mahal demektir. "Lehad", bir tarafa ma-
il olan gukur demek olup, burada malum oldugu iizere mezar murad olunur.
Ya'ni, senin fiilin senden ayn olmayan bir yolda§tir. Binaenaleyh, kabirde
kendine o fiillerden siginacak bir yer yap ki, senin ile beraber mezann dibine
kadar gelsin.

cJi^.u 'a^Cu 'jLf. '^Jdi jj'ij ■ 'dUL.1 'm 'oir oij ju^n ujr oir ai c^.

Mustafa (a.s.)in "Diri oldugu halde seninle beraber defn olunan

bir karin lazimdir; ve sen olii oldugun halde onunla beraber defn

olunursun. Eger kerim olursa sana ikram eder ve eger leim olursa

seni sokar; ve bu karin senin amelindir. Guam yettigince onu

lslah et!" kavlinin tefsiridir

Jjj ijj J^p. jl j lij \j JjJ* jjI j# cif j~~i, ^

1049. Dmii 'iPeygamber hu iank icin huyurdu: "JAmelden daha vefali refik
olmazl"

Ya'ni, Peygamberimiz (aleyhi's-salatii ve's-selam) Efendimiz bu ahiret
yolu igin buyurdu: "Insamn hayat-i dunyeviyyesinde yaptigi amellerden da-
ha vefali bir yoldas ve reflki olmaz."

^^

c 3»

AHMED AVNl KONUK

1050. Bjjer iyi olursa, eheii senin dostun olur ve efier kotii olursa lahiade sana
[1052] . .

yilan olur.

Ef'al ve ahlakin alem-i berzahta birer suret iktisab edecegi II. cildin 1406
numarasina musadif olan:

[ya'ni "Bir siret ki, o senin vucudunda galibdir, o tasvir iizerine de ha§rin
vacibdir"] beyt-i §erifinde beyan buyrulmu§tu. Ve Hakim Sena! hazretleri da-
hi Zadu's-Salikin ismindeki risalesinde bu ma'nayi §oyle buyururlar:

jyf KL. j\ ijj^ ^, ^A jyH3 CJji Jj~* JL y j J

by y j£~p- C~»l 4iiy L 1>«^jI iSy* C~iv» -uiy ^5

"£ger sen vakt-i nusurda kopek siretine mensub isen, kabirden vakt-i hasirde
de kopek suretinde kalkarsm ve eger bu dunyada melek sifath olursan yann
senin hasrinmeleklerle beraberdir. "

itu, jl ^ j-b tfl j/" Oly ^ aU- .lj ji v~^ uO J^ J* 1

1051. 61/ fca&a, tlogru i/ol<ia bu amcli ve keshi ustaisiz ne vakit yapmak mum-
kin olur?

iy iji\^j\ iLiji ^ gj» i_,j ^ju. ji *r ^j^r jjy- o_)i

1052. JTllemde giden en asaai hir kesh, hifbir iistadin irsadi olmaksizin olur mu?

Ya'ni, iyi amel islemek ve faideli kesb yapmak, mutlak bir iistadin ve bir
mur§id-i kamilin telkini ile ve ta'limi ile miimkin olur. Zira bircok ameller var-
dir ki, zahirde iyi gortiniir, fakat ic, yiizii kotudiir; ve sonra ba'zi ameller var-
dir ki, zahiri cirkin goriinur, fakat ic. yiizii dogru ve guzeldir. Bunlan insana
ancak insan-i kamil ta'lim eder ve amellerin ig yiizlerini gosterir. Hatta bu
dunyada carl olan a'mal ve ef'alin ve kesbin en a§agisi bile bir iistadin ta'li-
mi olmadikga ogrenilemez. Her kesbin birtakim incelikleri vardir ki, bunlan
ancak o kesbin iistadi ve muallimi bilir.

1053. Onun evveli ilimdir, ondan sonra ameldir; ia ki muhleiien veya ecelden
sonra menfaat versinl

<M^ MESNEVl-I SERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

kesbin evveli ilimdir; ondan sonra o ilim ile amel etmektir. Ya'ni her
kesbin ve her bir san'atin ibtida ilmi ve nazariyesi ogretilir. Ondan sonra o
ilim ameliyat sahasinda tatbik olunur ve o ilim tatbikat sahasinda mumarese
gormekle kuvvetlenir; ve mumarese dahi muhlete ve miiddete tabi'dir. Bina-
enaleyh ilim, miihletten veyahud muayyen bir muddetin inkizasindan sonra
nafi' bir netice verir. Bunun gibi ilm-i hakikat dahi ewela taallum edilir, son-
ra nefsinde onun ahkami tatbik olunur. Zamanlar gectikten sonra o ilmin
zevki ve hakikati bir kimseye kendi nefsinde ve viicudunda mimkesjf olur.

1054. Gy aktl sahipleri, hirfetierde onlarm ehlinden salih olan hervmden mu-
avenet isteyiniz!

Ey akl-i selime sahib olan kimseler, san'atlarda o san'atlann ehlinden ve
fakat* salih ve kerim olan ustadlardan yardim isteyin! Eger o ogrenmek iste-
diginiz san'atin iistadi bahil ve fasik olursa, o size san'atin dekayikim ogret-
mez, sathi ma'lumat verir. Binaenaleyh taallumden bir faide goremezsiniz.

1055. Gy har&esim inciyi saiefin i^inie iste ve fenni hiref erhabindan isle 1 .

"tnci"den murad, ulum-i ledunniyye ve "sadef'ten murad, insan-i kamil-
dir. Ya'ni, ulum-i lediinniyyeyi ve ulum-i haklkiyyeyi salih ve kerim olan in-
san-i kamilden iste; ve huner-i suriyi dahi, yine salih ve kerim olan san'at er-
babindan iste!

1056. Gijer siz, nasihlan yoriirseniz insaf edin, talime mvbaderet edin, istinkaj
etmeyin!

Eger siz, sizden higbir menfaat beklemeyerek nasihat eden tarik-i Hak
mur§idlerini goriir iseniz, onlan sair menfaatperest kimselere kiyas etmeyip
insaf edin ve onlara teslim olup, ta'lime ba§layin, onlann huzurundan istin-
kaf etmeyin!

1057. Gger dibaflat vaktinde hir adam eski aiyse, efendinin efendiligini o nakis
etmez.

™^

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, hayvan derilerini temizleyip dibagat eden kimse bu tathirat esna-
sinda eski esvab giyse, o san'at sahibi olan efendinin efendiligini bu eski is.
esvabi eksiltmez. isten farig olup temiz esvabmi giydikten sonra yine ev-
velki efendidir. "Halak" (jk) , eski libas demektir.

1058. Gger koriik vaktinie demirci eski giyse halhin oniinae onun intisami ek-
sik olmaz.

Ya'ni, demirci atesi koruklerken eski is esvabmi giyse halkin indinde onun
haysiyeti haleldar olmaz; halk yine o san'at sahibine layik oldugu hiirmeti
gosterir.

1059. IZinaenaleyh kibir libasini tenden disariya $ikar, ogrenmek vaktinde zil-
let libasi giy!

Ya'ni, her san'at erbabi is. basinda eski piisktt ve zillet libasi giydigi gibi,
ey tarik-i Hak saliki, sen de ilm-i siilukti ogrenmek istedigin vakit bu ilmin
ameliyati esnasinda cisminden kibir ve azamet libasini gikar ve mur§id-i ka-
milin huzurunda zillet ve meskenet libasini giy! "Melbes", masdar-i mimidir,
"libas" ma'nasinadir.

1060. Dlim ogrenir isen, onun yolu kavltiir. San'at ogrenirisen onun yolu fi-

[1062]

ilidir.

Ya'ni, herhangi bir meslegin ilmini ogrenmek istersen onun yolu kavlidir
ve soz vasitasi iledir. Fakat herhangi bir san'ati ve ameliyati ogrenmek ister-
sen, onun yolu fiilen tatbikattir.

1061. Jakr istersen bu sihhat ile kaimdir. CTVe senin iilin ne de elin ise gelir!

"Fakr" hakkinda Abdullah Haflf (k.s.) buyurur ki: & CJ >ij £r*Si\ ^ y^\
ou^ji ya'ni "Fakr, imlakin yoklugu ve sifattan hurucdur. Ya'ni, fakir hicbir
miilku kendi nefsine izafe etmez ve sifat-i be§eriyyenin hiikmii altindan ci-
kar. Bu ma'nadan dolayi Ciineyd-i Bagdad! hazretleri Jiw ^_> ^Jk ^ ju& ya'ni,

^m

MESNEVI-1 §ERIF SERHi / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

"Fakir o kimsedir ki, hicbir mulkii kendi nefsine izafe etmez ve kendisi de
kimsenin miilkii olmaz." buyurmu§tur.

tste ey salik, sen bu ma'nayi tahsil etmek istersen bu meslek sair meslek-
ler gibi kavli ve fiili degildir. Ya'ni, bunu tahsil hususunda ne dilin ve ne de
elin dahli yoktur. Bu ancak miir§id-i kamilin huzuru ve sihhati ile hasil olur.
Zira ruhun hassasidir.. Cismin bunda hicbir alakasi yoktur.

^j j\ J>j j^ i 4 bj J 1 «^Wj 0W- •&\z~' 1>I J^b

1062. Onun ilmini can candan ahr, ne defier yolundan ne de delilden almaz.

Bir salikin riihu bu zikrolunan fakr ilmini mur§id-i kamilin ruhundan ahr.
Yoksa kitab okumakla ve dilden lafiz vasitasiyla isitmekle almaz.. Ma'lum
olsun ki, evliyaullahin bu fakr ilmi hakkmda yazdiklan kitablar vardir. Ez-
ciimle bu Mesnevi-i geiifte birgok mebahis vardir. "Bu ilim bunlardan alina-
maz mi?"* suali bi-hakkin varid olur. Fakir derim ki, kamillerin kitabi ve ka-
millerin sozii onlann tasarrufat-i ruhaniyyeleriyle beraberdir. Eger bir salik
bu ilmi bu kamillerin kitabindan ahrsa yine onun riihu, bu kamillerin ruhun-
dan almis olur. Nitekim bu ma'naya binaenaleyh cenab-i Mevlana efendi-
miz: -x£ ^ j^a ,s^ u ji ^~ ya'ni, "Bizden sonra Mesnevi §eyhlik eder." bu-
yurmu§lardir. Fakat bu hassa alem-i surette ervah-i aliyyeleri mutasarnf
olan ehassu'l-havassa mahsustur. Onlann madunlannda bulunan evliyamn
ervahi bu tasarrufu yapamaz. Binaenaleyh onlann bu gibi asanni okumak-
la tarik-i fakr tahsil olunamaz.

1063. Cfizrci salikin kalhinde o rumuz var ise de, salike nenuz remix hilicilik
yoktur.

Ya'ni, kitab-i evliyayi okuyan salikin kalbinde her ne kadar ilm-i fakra
muteallik rumuz ve istilahat mevcud ise de salike heniiz o rumuz ve istilahin
hakikatini bilmek yoktur.

1064. Onun kalhine onun §erhi ziya vuruncaya hilar. TZinaenaleyh. Diuda
"Glem ne§rah" huyurdu.

Bu beytin birinci misra'i yukanki beyte merbuttur ve onun mutemmimi-
dir. "Ta" (f) edat-i intihadir. Ya'ni, ba'zi ariflerin kitabini okumakla veya soz-

AHMED AVNl KONUK

lerini onlann lisanindan dinlemekle bir salikin kalbinde her ne kadar ilm-i ha-
kikatin rumuzu ve istilahati mevcud olur ise de, o rumuzun hakikatinin §er-
hi, onun kalbinde ziya ve niir sacmcaya kadar, o ilmen ogrendigi remzi he-
niiz o salik bilici degildir. Binaenaleyh Hak Teala 'Ajx* JJ ^^ jJ (in§irah,
94/1) ya'ni "Ya habibim, biz senin sadnni §erh etmedik mi?" buyurup der:

1065. DCi, senin sinenin i$ine serh vermisiz, senin sinenin i^ine, serh koymusuz.

"§erh", lugatte kesfetmek ve beyan etmek ve vus;at vermek ma'nalanna-
dir. Binaenaleyh "§erh-i sadr", sadra genisHk vermek, demek olur. Malum
olsun ki, bu serh-i sadr ayeti Resul-i Ekrem hazretlerine hitaben miinzeldir.
Fakat iimmet-i merhumesinden her bir kamilin bu serh-i sadrdan nasibi var-
dir. Bu beyitlerde Hz. Pir efendimiz bu nasibe isaret buyururlar. Binaenaleyh
fakrda ilm-i zevki, ancak serh-i sadr netice[sin]de hasil olur. Zira bu ilm-i
zevki husulunde salikin mevhum olan varligi zail olup, nazannda Hakk'in
varligindan ba§ka bir varlik kalmayacagindan, kendinin okudugu ve dinledi-
gi ilimden hayalinde peyda olan ma'na dahi kalmaz. Bu bir haldir ki, tatma-
yan bilmez ve ta'iif ile anla§ilmaz. Cenab-i Hak ciimlemize muyesser eylesin!
Zira bu mertebeye vasil olan ehass-i kamilin *il\ _#» >*ji j iji ["Fakr tamam ol-
dugu vakit i§te Allah'tir"] buyurmuslardir. Bu soziin ma'nasi idrak ile an-
lasilmaz, ancak hal ile anla§ihr.

J^ <^>yt iS^.i jl J£~ J&* l/^jl^ J' jy» y

1066. Sen onu henuz hari$ten talibsin; sen siit kahism, nicin haskasindan siit
sacjicisin?

Sen henuz o ilm-i fakn haricten isteyicisin. Halbuki sen ilim sutuniin ka-
bisin, nicm bu ilim sutunii baskasmdan sagicisin? "Mihleb", igine siit sagdik-
lari kaptir. Ve "halib", siit sagici demektir. Hz. Pir efendimiz FlhiMi Fih'in 9.
faslinda buyururlar ki: "Bilctimle ameller adamin tiynetinde ta'cin oldugun-
dan, ruhu mugayyebati gosterir. Fakat o ruh cismin ahkamiyla muhtelit olun-
ca o hassiyet ve o ilim ondan aynlir. Enbiya ve evliya ancak o evvelki hali
miizekkir olurlar. Yoksa onun cevherine yeni bir §ey koymazlar." Ve ilm-i le-
diin Hakk'in ruha vaki' olan tecellisine miistenid oldugundan, insan bu ilim
siitiiniin kabi mesabesindedir. Binaenaleyh bu siitii baskasindan sagmaga ha-
cet yoktur. Bu ma'naya binaen cenab-i Pir efendimiz Flhi Mi Fih'in 13. fas-

S^Jgp

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 • "^^

linda §6yle buyururlar: "Sizin dahi bu sozleri kendi batininizdan isftmenizi
Hak'tan iimid eyleriz. Zira mufid olan odur. Eger harigten bin hirsiz gelse, on-
lara igeriden bir hirsiz muavenet etmedikge kapiyi agamazlar. Haricen bin soz
soylersin, batmen musaddik olmadikca faide vermez ilh..."

1067. Senile kenarsiz siit fesmesi vardir. Sen ni$in camur legeninden siit igersin?

"Tegar", gamur legeni ve peymane ma'nalannadir (Burhan ve §emsii'l-
Ltigat). "Kenarsiz sut ge§mesi"nden murad, viicud-i mutlak-i Hak'tir. Ya'ni,
senin hiiviyetin viicud-i mutlak-i Hak'tir; ve senin rimunun o viicud-i haki-
kiye keyfiyetsiz bir ittisali vardir. Nitekim IV. cildin 763 numarali beytinde
§6yle buyrulmus idi:

["Nasin Rabbi ile nasin ruhu arasinda keyfiyetsiz ve kiyasa gelmez bir bir-
le§me vardir"] Bu babdaki izahat orada gegti. "Qamur legeni"nden murad,
cism-i be§eridir. Ya'ni, nigin gamur legeni mesabesinde olan e§hastan ilm-i le-
diin ogrenmeyi istiyorsun? Halbuki sende ilm-i lediin siitiiniin menba'i olan
viicud-i hakiki gizlidir.

1068. Gy cjol, senin denize hir menjezin vardir. golden su istemekten uianl

"Menfez", mahall-i niifuz demek olup murad, ruhtur. "G61"den murad,
kalbdir. Ya'ni, ey kalb sahibi olan insan, senin viicud-i hakiki deryasinda bir
menfez olan ruhun vardir. Baskasimn kalbine varid olan ilm-i lediinni su-
yundan isteme! Belki ilm-i lediinni suyunu o deryadan iste!

1069. x,ira Slem ne§rah" senin serhin degil midir? CMfin tekrar serh isieyi-
ci ve dilenici oldun?

"Baz" kelimesi ikinci misra'a merbuttur. Ya'ni, her talib-i Hak olan kim-
senin Resul-i Ekrem hazretlerine hitab buyrulan ifjlu* JJ '^/H jJ (in§irah,
94/1) [ya'ni, "Biz senin sadnni serh etmedik mi?"] ayet-i kerimesinden bit-
tabi' nasibi vardir. Ey talib-i Hak olan salik, bu "Biz senin sadnni §erh etme-

gg&r®- AHMED AVNl KONUK

dik mi?" hitabi senin sadnmn serhi ma'nasmda degil midir? Boyle iken nicin
tekrar sundan bundan §erh isteyici ve ulum-i ledunniyye dilenici oldun?
"Gedye-saz", vasf-i terkibi olup sual edici ve dilenici ma'nasinadir.

1070. 'Hahninia kalbin serhine hah ta ki "Xa tubsirun'un tanesine qelme-

[1072] 3

yesinl

Bu beyt-i §erifte sure-i Zariyat'ta olan £' ^S~^\ ^ u£y& oy j>p ^ j
'dj'jjj ya'ni, (Zariyat, 51/20-21) "Yeryuzunde mukihin fcin ayetler vard'ir
ve 'sizin nefsinizde de vardir, gormuyor musunuz?" ayet-ikerimesine i§aret
buyruluyor. Ya'ni, Hakk'in viicudunun ve ihata-i zatiyyesinin alametleri,
ikan sahipleri icin yeryiizunde mevcud oldugu gibi sizin nefsinizde de var-
dir. Siz bunlan gormuyor musunuz ki, kiminiz zat-i uluhiyyeti gokte ve ki-
miniz viicudunuzun haricinde, surada burada anyorsunuz? demek olur. Ve
bu ayet-i keiimede idraklerini su-i isti'mal eden kullar hakkinda ta'n ve te§-
ni' ma'nasi vardir. Cenab-i Pir efendimiz bu ta'n ve tesni'den tahzir icin bu-
yururlar ki: "Ey salik sen viicudunun icjnde bulunan kalbin viis'atine bak ve
idrak-i maani hususundaki genis. isti'dadim gor de, Hak Teala hazretlerinin
zikrolunan ayet-i kerimedeki ta'n ve tesnt'ine ma'ruz kalma!" Hind niisha-
lannda ojj^s N yerine o Jr ^. M vaki' olmustur. Bu surette sure-i A'raf'ta va-
ki' olan Oj^-1' Si JJbj jlJi dj'}^. '^\)'j (A'raf, 7/198) ya'ni "Ey habibim, sen
onlarin sana nazar ettiklerini gorursiin, halbuki onlar gormezler" ayet-i ke-
rimesine i§aret buyrulmus. olur. Ve bu ayette dahi kalb gozii kor olanlara ta'n
ve tesni vardir. Nitekim bu babdaki izahat IV. cildin 3465 numarali beyt-i
§erifinde gecti.

°f£i 'J*'s ["0 sizinle beraberdir"] ayet-i kerimesinin tefsiri hakkindadir

Bu ayet-i kerime sure-i Hadid'de vaki' olup tamami sudur: ofjUJi jii- </ ill j*

MESNEVt-t §ERfF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

^J OjLj u, iiij °^k C 'j, 'f&, 'J*'j Lfci 'j-'ju (Hadid, 57/4) Ya'ni "Ve oyle Al-
la'hii Zulcelal'dir ki, gokleri ve yeri alti devrede yaratti; sonra ar§a mustevi ol-
du. Arza giren §eyi ve arzdan gikan ve gokten inen geyi ve goge uruc eden
§eyi bilir; ve nerede olursaniz o sizinle beraberdir ve Allah Teala yaptigimz
§eyi daima gorikudur"

jJj ji Ci\j <-J t^y*- (_£«■* y _r* <-^j* J- ^J ^ J> "V" t — ^

1071. Senin hasinm tepesi iizerinie ekmek iolu hit sepet vardir, sen ise kapi
kapi ekmek. kirinhsi istiyorsun.

"Fark" (<i>), bas tepesi; "leb-i nan", ekmek kinntisi demek olur. Ya'ni, ey
kimse, Hak her yerde seninle beraber oldugu halde, Hakk'i bulacagim diye
kapi kapi dola§ryorsun. Senin halin, ba§inda ekmek dolu sepet var iken, ka-
pi kapi dola§arak ekmek parcalanm dilenen kimsenin haline benzer.

tij- 5 y y. U- i>j J- 5 j-> jj <-$j-" "j^- J* g=4 ^jr -r" j- 3

1072. ^Jiendi hasina dolan, sersemligi huak, Cjit goniil kapismi cal, nig-in her
kapidasm?

Ya'ni, hadis-i §erifte «o ■-V & *~* <-V a* ya'ni. "Nefsini bilen muhakkak
rabbini bildi." buyrulmus, oldugundan git, goniil kapisini gal da, Hakk'i ken-
di viicudunda bul! Sersemligi birak! Onu haricte arayarak §unun bunun ka-
pisini calma! Beyt-i Yunus Emre (kuddise sirruhu):

Dervi§lik bastadir tacda degildt
Kizditmak oddadir sacda degildir
Ararsan Mevla 'yi kendinde ara
Kudus' te Mekke'de hacda degildir

jfr <-A j d\j jij lj+ j\ J>\J> yr >-J ti\~> ^y\j>k

1073. \Dizine kadar irmagm suyu i$indesin. Sen kendinden flafilsin. Tiundan
ve onian su isieyicisin.

Birinci misra'daki "ab-i cu", terkib-i izaf! ve ikinci misra'daki "ab-cu"
vasf-i terkibidir. "Ab-i cu"dan murad, ilm-i haktki irmagidir. Ya'ni *u u *^\ &
-uu j\ <di ^ kJH-\ ^b o^ii ui^ owj\ ya'ni "Kim Allah'a ihlas ederek kirk
sabaha dahil olsa, onun kalbinden lisamna hikmet pinarlan zahir olur." ha-
dis-i §erifi mucibince, sen dizine kadar hikmet ve ilm-i lediin irmaginin igin-

AHMED AVNl KONUK

desin; sen ise kendinin bu isti'dadina gafilsin. ilim ve hikmeti §undan bun-
dan ogrenmege cabalayrp durursun; ve ilm-i hakikinin menba'i Zat-i Hak'tir
ki, ".k^ iji. js; Z\ Ui (Fussilet, 41/54) [ya'ni "Bilesiniz ki, her §eyi ku§at-
mi§tir"] ayet-i kerimesi mucibince her §eyi kaplamis. ve ihata etmi§tir.

1074. Oniinde su ve arkanda da mededli su vardir. Cjozlerin oniinde sed ve ar-
kasinda da sed vardir.

Binaenaleyh senin hem oniinde ve hem de arkanda yardimh su oldugu
halde, senin hem goziiniin oniinde ve hem de arkasmda sed ve duvar vardir.
Bu duvar senin gormene mani' olur.

jS- v-i J4 s-l ^ ^ *~* f v-l u->j> &J y-J v->

1075. <S%t uyltiflu alhnda, haihuki binici at arayicutir. "Ilu nedir?" S%t! "Xa-
kin, at hani?" dedi.

Senin halin ona benzer ki, bir siivari ata binmis. oldugu halde, ati aramak
kasdina dusmii§tur. Birisi cikip ona dedi ki: "Yahu bu altindaki nedir?" Sii-
vari cevaben: "Attir, fakat at nerededir, gdrmuyorum!" dedi. Iste Hak Teala
Kur'an-i Kerim'inde bilciimle e§yayi muhit oldugunu beyan buyurdugu ve
'jMJi'j '^iwij '^(j J jSi ^ (Hadid, 57/3) ya'ni "Evvel O'dur, ahir O'dur, zahir
O'dur, batin O'dur" ayet-i kerimesi bu ihatayi acik bir surette gosterdigi hal-
de, bir kimsenin viicud-i Hakk'i aramasi, tipki altinda at oldugu halde, ati
arayanin haline benzer ve ona bu ayetler gosterilse, bunlan te'vll edip:
"Evet, bu ayetlerin Kur'an-i Kerim'de oldugu ma'lumdur. Fakat ben Hakk'i
istiyorum ve anyorum!" deyip durur. Esasen Hak'tan bir zerre ayn degildir
ve her zerre Hakk'a vasildir. Fakat aradaki sed, insanm kendi viicud-i mev-
humudur.

imdi bu hal, gafil miitedeyyinlerin halidir. Dinsizlerin haline gelince bun-
lardaki gaflet daha kesiftir. Gormedigimiz Allah'i kabul etmeyiz derler. Fakat
gormedikleri "esir"den bu esya-yi kevniyyenin viicudunu gikanrlar; ve eslr-
den suur ve idraki selb ettikleri halde, kendilerinde suur ve idrak tesbit eder-
ler. Halbuki fennen yoktan var cikmaz ve var dahi yok olmaz, derler. Bina-
enaleyh fen diisturuna mugayir olarak hadd-i zatinda mevcud olmamasi la-
zim gelen suur ve idraki yoktan cikanp, kendi varliklannda isbat ederler. Ne
biiyuk gaflet ve tenakuz-i fiilidir.

MESNEVt-1 SERIF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 • "^^

1076. "Diey!. ISu senin alhndaki ai zahir degil miair?" dedi. "Bvet, lahin hir
ah muhahhah him aoraii?

Ya'ni, mesela sualci te'kid edip, "Yahu bu senin altmda at zahir ve mey-
danda dep midir?" dedi. Siivari, el-an gafletinde devam edip: "Evet, fakat
benim aradigim ati kim gdrdii?" diye cevab verdi. Ve keza Hak viicud-i mut-
lak tir. Bu vucud kendi zahir ve esyayi muzhirdir. Binaenaleyh goziimuzu
acUgimiz vakit, etrafimizda, varhktan ba§ka bir §ey goremeyiz. Fakat bizim
aklimizin gozii suret gormege ahsmis oldugu igin, Hakk'i suretler gibi gormek
isteriz. Bu gafletimizden haberimiz yoktur. Vucud hakkindaki izahat I. cildin
6 1 numarasina musadif olan:

[ya'ni "Biz yoklanz ve bizim varliklanmiz da yoktur; Sen fan! gosterici bir
vucud-i mudaksin!"] beyt-i senfinde gegti.

1077. Suyun mestidir ve o, onun yuzii oniindedir, su i$indedir; halhuhi o ahia
sudan hi-haberdir.

Bu beyt-i serif, tavzih-i ma'na igin bir misaldir. Ya'ni, mesela bir kimse su-
yun asiki ve mestidir ve su dahi onun muvacehesindedir. Su icinde oldugu
halde, akici sudan gafildir. Vucud dahi boyledir.

j* u^-r 1 C^J 'J* °'j ^ ^ J* ^^J 1 c5 -' J J^JJ^r ^-"^

1078. liir seyin sarhosudur, halbuki o sey onun uiizii oniindedir. sey den ve
hendinin serhinden dahi hi-haher dir.

Ya'ni, bir kimse, herhangi bir seyin mesti ve a§ikidir ve asik oldugu §ey
dahi muvacehesinde durur. Fakat yiiz ve elleri goziinun oniinde duran ken-
di ma'sukundan bi-haberdir; ve kendinin ke§finden dahi gafildir. Ya'ni ken-
disinde ma'sukunu ke§fetmek ve bilmek hassasi mevcud oldugu halde onun
da farkinda degildir.

1079. r Denizde cjevher cjibidir hi, n(r Deniz nerede?" der ve o sadef gibi olan ha-
yal onun luvandir.

: AHMED AVNt KONUK

Bu beyt-i sertfte, vucud-i mutlak-i Hak "derya"ya ve insan "inci"ye ve in-
sanin hayali de incinin "sadef'ine tesbih buyrulmustar. Ya'ni, viicud-i haki-
ki deryasindaki insan, o vucudda miistagrak oldugu halde, onu arayip "Ne-
rededir?" der. Zira onun Hak hakkindaki hayali, incinin sadefi gibi, kendisi-
n'e deryayi gostermege hicab ve duvar olmu§tur; ve onun hayali, Hak, mev-
cudatin haricinde oldugu merkezindedir; ve bu hayal ile Hakk'i tenzih ettigi-
nizanneder.

1080. "0 neredelir?" derrick, onun tucabi olur. Onun flune§inin ziyasinin bu-
lutu olur.

Ya'ni cemi'-i zevat-i esya vucud-i Hak'ta miistagrak iken, bir gafilin, "0
nerededir?" demesi, onun hicabi ve perdesi olur. Zira Hakk'i e§yanin hari-
cinde ve gaib hayal etmistir; ve bu gaflet vucud-i Hak gunesinin ziyasinin
bulutu olmustur. Viicud-i Hak gunesinin ziyasi mesabesinde olan sifat ve es-
masi Adem'de mutecellidir. Gafil olan kimse, Hakk'i haricte aradigi igin onun
bu gafleti ve aramasi bu ziyalara bulut ve perde olmustur. Ciinki o gafil bun-
Ian kendi vucudundan peyda oldugunu zanneder ve aynca da Hakk'i arar.
Beyt-i Misri-i Niyazi (k.s.):

Oyle samrdim aynyim, dost gayndir ben gaynyun

Ben tasrada arar [dim, ol can icinde can imis

1081. Onun gozuniin hayi bahi kotU gozudiir. Onun seMinin refinin aym
onun sedli ohnu§lur.

Malum olsun ki, insanda.be§i zahir ve besi de batin olmak iizere on ha-
vas vardir. Bunlara "mesair-i a§ere" derler. Bu havassin her biri kendilerine
mahsus olan idrakat tarafina teveccuh ederler; ve kalbin teveccuhu de bit-'
tabi' bu idrakat tarafina munkasim olur. Bu surette onun basar-i basiretinin
bagi ve perdesi kotu ve yanlis. goriicii bir goz olan zahiri gorendir. Zira za-
hir gozu keserata miiteveccih ve salikin kendisinin kendiligi mevcud iken
miisahede-i vahdet hasil olmaz. Binaenaleyh bir kimse havassi idrakat-i
muhtelife tarafina miiteveccih iken, "Ben perdeyi kaldinp Hakk'a miitevec-
cih oldum," dese,- onun bu iddiasmin "ayn"i, onun basiret goziiniin seddi
olur.

MESNEVt-1 SERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1082. Onun kulaQinin haiji dahi onun akltdir. iJAklim Diahk'a tut! By onun
medhu§u!

"Medhus", miitehayyir olmak ma'nasina olan "dehset" masdanndan
ism-i mef'ul olup "mutehayyir" ma'nasinadir. Ya'ni, bu gafilin kulagvnm ba-
gi ve perdesi de onun aklidir. Zira onun akh keserat tarafina miiteveccihtir
ve her tarafa taksim olunmustur. Ey Hakk'in miitehayyiri olan kimse, akh-
m tefrikadan topla da kamilen Hakk'a tut!"

kill* \+i* ilj <j\ ^ *UI J>\-±$ f y^\ <4 cJiju j* j ^j--». jJL-

Aleyhisselam'in "Bir kimse gamlarmi bir gam kilsa, Allah

onun sair gamlanna kifayet eder ve bir kimse gamlarmi

miiteferrik kilsa Allah kayirmaz onlardan herhangi bir

vadide helak olur" kavlinin tefsiri hakkmdadir

oU y - oT ' t j ijjj ^ ot^- j. iS^/ gjf b dry

1083. JTlhlini cihetlere tevzi eyleiin; turrehdt hir yapraga deymez!

"Turrehat", ma'nasiz bos sozler demek olur. Avam, "sagma sapan" ta'bir
ederler. Ya'ni, "Ey salik, sen akhni muhtelif cihetlere dagittin ve havass-i za-
hire ve batineni her birinin kendisine mahsus olan idrakatiyla mesgul ettin.
Halbuki bunlann higbirisi bir yapraga ve bir buluta degmez.

jL«J L$J** -^J ^J^~ '■— ~ *~~»j£ *--^l \\>- yt-J -ft wLio ^ \j L j^-ft <~?>i

1084. JAkd suyunu her Aikenin kokii geker. Senin aklinin suyu meyve tarafi-
na nasd eri§ir?

Bu beyt-i serifte; cism-i beser "bostan"a ve idrakat-i havas "dikenler"e ve
nefsani olan kuvvet dahi bu dikenlerin kokune ve ruhun kuvveti dahi "mey-

^^

AHMED AVNl KONUK

ve"ye te§bih buyrulmu§tur. Ya'ni, cism-i be§er bostanina yagan akil suyunu,
idrakat-i havastan her birinin kokii olan kuva-yi nefsaniyye geker ve emer.
Binaenaleyh bu akil suyu kuva-yi ruhani tarafina vasil olamadigindan o kuv-
vetler ne§v iX nema bulamaz.

1085. JAgah ol, o hJotii dali vur, onu uzaklashr! I^u latif dala su ver, onu ye-
ni et!

"Hav kerden", "kenden" ve "dur kerden" Ya'ni koparmak ve uzakla§tir-
mak ma'nasinadir (BurMn ve $emsu'l-Lugat) . Ya'ni, "Agah ol, akil suyunu
geken o kotii kuvve-i nefsani dalini vur, onu kopar ve uzakla§tir! suyu, bu
latif olan kuvve-i ruhani dalina ver! Bu cisim bostamnda onu ter u taze yap!"

yS ^.Jj d\j\ Jklj iyi. jS £j j£ &\aj Jl Uy~. p j*

1086. TSu zamanda her ikisi de yesildirler; sona bah, hi bu bdhl olur, ondan
meyve biter.

§imdi bu hayat-i diinyeviyyede, hem kuvve-i nefsaniyyenin ve hem de
kuwe-i ruhaniyyenin her ikisi de yegildir; ve her ikisinin de hiikmii caridir.
Fakat sonunda suri oliim vasitasiyla bu nefsani kuwet soner ve yesjlligi bi-
tip batil olur. Halbuki o kuvve-i ruhaniyyeden hem bu alemde ve hem de
alem-i berzahta a'mal-i hasene meyvesi nesv u nema bulur.

f *-Jlj ^ ^Tlj 3 j (\y~ I/J5U- \j jjl Q J\

1087. TSagm suyu buna helal ve ona haramdir. Jarki sonunda aoriirsiin ves-
selam!

Cism-i beser bagmin akil suyu bu kuvve-i riihaniye helal ve kuvve-i nef-
saniye haramdir. Sen bu ikisini sulamanin farkini sonunda, ya'ni mevt-i ih-
tiyari ile bu alemde veyahud mevt-i lztirari ile alem-i ahirette gdriirsiin.

IjjU- Oib <_>! ijj *^- jJJi IjjUf^il o <_jl iy, *s>r J-Xp

1088. JAdl ne olur? tSftgaglara su verici olmakhr. jlulum ne olur? r Dikene su
vermektir.

Ya'ni, adlin ma'nasi, faidesi olan i§i istemektir; ve zulmiin ma'nasi faide-
siz bir isj yapmaktir. Binaenaleyh, meyve veren agaclan sulamak adldir; ve

&$&*■ MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

muzir olan dikenlere su vermek ise zuliimdiir. Zira "zuliim", liigatte bir seyi
mevzi'inin gaynna koymaktir. "Adl", ise bir §eyi yerine koymaktir.

1089. £%& hir nimeti yerine koymaktir. Dier hir su cekici olan kok icin defill!
Adl, her bir suyu geken koku sulamak degil, bu su ni'metini layik bir ma-

hal olan meyve verici agacjann kokiine koymaktir.

1090. JZuliim ne olur? liir na-mevzi'e kovmakhr ki, heladan haskasina hir

[1091] , % , "

menba olmaz.
Ya'ni zulmiin ma'na-yi liigavisi, bir seyi mahallinin gaynna koymaktir ki,
bu ma'kus koyma, beladan baska bir seye menba' olmaz. Mesela gazilerin
eline silah vermek adldir. Fakat esfoyanin eline silah vermek bir bela men-
ba'i ihzar etmek demek oldugundan, zuliimdiir. Bunun gibi akil suyuyla nef-
sani kuvvetlerini sulayip onlann ne§v ii nemasina hizmet etmek, bir §akinin
eline silah vermek mahiyetinde olur.

a J" J-. 3 j^-j j,^".J 4i J^J ^ L> J^ C ~° J "

1091. Uiakk'm ni'metini cana ve akla ver! jLahu ve dtLgum Aolu olan tab a
LgiV.

"Zahir" (^j) , sjddetle nefes almak ve nale etmek ve kann agnsi ve ishal
ve dizanteri demektir. "Girih", diigiim ma'nasinadir. "Zahir" ve "girih"ten
murad, burada hayvanhk tab'imn iiziinttilti emelleri ve kordiigiim mesabe-
sinde olan huzuzat ve telezziizatidir. "Ni'met-i Hak"tan murad, irade ve kud-
rettir. Ya'ni, "Ey salik bu hayat-i diinyeviyyede Hakk'in sana bir ni'met ola-
rak verdigi irade ve kudreti canina ve aklina sarfet! Hayvanhk tabiatimn ka-
nn agnsi mesabesinde olan iiziintulu emellerine ve kordiigiim mesabesinde
olan onun huztiz ve telezziizatina sarfetme!

1092. Qamvn cengini tenin iizerine yuklet! can cekismeyi kaVb ve can iizeri-
ne hoy!

Miicadele-i hayat gamini ancak cismin iizerine yuklet, o senin can gekis-
meni kalbine ve ruh-i insaninin iizerine az yuklet! Ya'ni, bu alemde cismin

Ppr^ AHMED AVNt KONUK

ihtiyacati da vardir; fakat o ihtiyacatin tedariki igin yapacagin miicadelattan
ancak cismin miiteessir olsun! Yapamadim, edemedim, diye kalbini ve cani-
ni 50k miiteessir etme ve mucadele gamini kamilen bunlara yiikletme! Cis-
min idare olmakla beraber kalbini ve ruhunu genis tut! Onlann ezvak-i
ma'neviyyelerine mani' olma!

1093. ~$tik ve dengi Usanin ha§i uzerine konulmu$ e§ek ye$illikte $ijte vurur!

"Teng", esek uzerine yiikledikleri "yiik dengi" ma'nasinadir. "Merg-zar",
yesillik; "sikize" ve "iskize", hayvamn gifle atmasi ve sicramasi demektir.
Ya'ni, ne yapahm hikmet-i ilahi olarak bu diinyada cisim yiikiinun dengi Isa-
yi ruhun basi ustiine konulmustur. cismin ihtiyaci da vardir. esek mesa-
besinde olan cisim bu diinya yesilligi icinde kendi arzulanm isteyerek gifte
atip durur. Fakat sen onun sicramasina ve gifte atmasina gok ehemmiyet ver-
me ve onun arzulanna pek kulak asma, Isa-yi rtiha hizmet et!

C~~J Ja^i J! j\ J~*r \j Ji jlT C~*~J Js^-i dijf J.£ ji \j 4*s*

1094. Siirmeyi kulaga yapmak §art degildir. DCalhin i§ini cisimden istemek sad

Ya'ni, siirmenin mahalli gozdur, kulaga siirme gekmek caiz degildir. Siir-
me kulaga suruliirse siirmeye zuliim olur. Binaenaleyh her isi ehlinden iste-
mek lazimdir. Terziden mi'marlik beklemek abesoldugu gibi, kalbin isini ve
amelini de cisimden beklemek ve istemek abes olur.

1095. Bger goniil isen, git nazar et, horluk cekme ve eger ten isen, §eker icme
ve zehir tat!

Ey salik, eger goniil isen ve mertebe-i kalbe vasil oldun ise, git diinyaya
naz et ve onun huzuz ve lezzati ve umuru igin zillet ve horluk oekme! Ve eger
ten isen ve heniiz cismaniyet mertebesinde isen, bu diinyanin lezzetlerini ve
hazlanm yeme ve igme ve onun zehrini tat ve cefalanna katlan!

iX> ^ -Lib *S" jm jLj* Jt Oj -isi J C~~*iU \j j, ytj

1096. Cisme zehir nafidir ve seker fenadir, ten heman daha iyidir ki meded-

si.y n/o'

™^

MESNEVt-I §ERlF §ERHl / IX. GlLT • MESNEVl-5 •

Cisme bu dunyanin zehri ve onun isteklerine ve arzularma karsj zehir gi-
bi olan mucahede ve riyazat nafi'dir ve faidelidir; ve bilakis dunyanin cisme
seker gibi tath goriinen hazlan ve lezzetleri fenadir. Cismin kendi heveslerine
ve arzulanna kar§i bir yardim gorememesi, hakkinda daha hayirlidir.

J^j y f >* ^ji Ji J^ r^J c — jS &■>* f>*

1097. Cehennemin odunu cisimdir, onu ehsik yav; ve eger yeni odun hiierse onu
ho-par!

Ya'ni, cismin mayasi ayn-i cehennem olan alem-i tabiat ve anasirdandir.
Binaenaleyh o cehennemin odunudur. Cehennemin ate§i onun kuwetlen-
mesiyle siddet kesb eder. Binaenaleyh onun kuwetini ve nesv ii nemasini
eksilt ve gider; ve eger onun kuvvetleri ve sifatlan yeniden nesv ii nema bu-
lursa, onun gall girpi gibi olan bu sifatlanm mucahede ve riyazat vasitasiyla
kopar!

1098. Ue yoksa odun hamali olursun odun; her iki alemde 13u JZeheb in esi
gibi olursun.

"Ciift-i Bu-Leheb"den murad, Ebu Leheb'in kansi olan Ummii Cemil'dir.
Bu beyt-i §erifte "Tebbet yeda Ebi Leheb'in ve teb" sure-i §erifindeki ^vG
U^\ iJu^ (Tebbet, 111/4) [ya'ni "Onun kansi da odun hammahdir. Boynun-
da hurma lifinden ip vardir!"] ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Bu ayet-i ke-
rimenin ma'na-yi i§arisi III. cildin 1659 numarasina miisadif olan:

["Ebu Leheb'in kansmin sirti iizerinde odun dengini gordu; "0 odun ha-
mali!" dedi.] beyt-i §erifinde gecti. Burada tekrari zaiddir. Ya'ni, eger cehen-
nem odunu olan cismin sifat-i nefsaniyyesini eksiltmez isen, odun hamali
olursun! Dunyada ve ahirette Ebu Leheb'in e§i ve kansi olan Ummii Cemil gi-
bi olursun.

1099. 6y delikanh, her ne kadar her ikisi de yesil olurlar ise de, Sidre'nin da-
hni odundan iani!

=#P?

AHMED AVNl KONUK

"Sidre", lugatte, Arabistan'da biten bir agacin ismidir ki golgesi gayet ko-
yu ve latif olur. llm-i tasawufta, vucud-i zillinin ibtidasi ve vucud-i hakiki-
nin libas-i gayriyet ile bidayet-i zuhuru olan alem-i ervahtir. Binaenaleyh
"§ah-i sidre"den murad, ruh-i insani olur; ve "hatab"dan murad, vucud-i un-
suri olan cisimdir. Ya'ni, ey delikanh gerek ruh ve gerek cisim bu diinyada
yesjl olup, her ne kadar ikisinin ahkam ve asan can ise de, odunu sidrenin
dahndan fark ve temyiz etmek lazimdir. Zira nefsin sifatlan ba'zan ruhun si-
fatlan altinda gezinmek suretiyle zahir olur. Bunu tefrik edip, saglamim ve
gurugunii bilmek gayet mu§kildir. Bunun [igin], salike batimndaki emrazi
ke§f edecek bir tabib-i hazik ve miir§id-i kamil lazimdir.

1100. O dahn ash vedinci aohtedir. liu claim ash alesten ve iumandandir.

[1101] V V

"Yedinci gok"ten murad, mertebe-i ahadiyyedir. Zira mertebe-i insaniy-
yeden yukan dogru: §ehadet, misal, ervah, vahidiyyet, vahdet ve ahadiy-
yet mertebelerine kadar alti mertebe vardir ve insanhk yedinci mertebededir.
"G6kler"den murad, bu meratibdir. Gerci cismaniyet alemi dahi mertebe-i
ahadiyyeden sadir olmus. ise de, onun dogrudan dogruya bu mertebeye itti-
sali yoktur. Arada ciizi'yat i'tibariyle pek cok mertebeler vardir. Ruh-i insa-
ni boyle depdir. Onun dogrudan dogruya vucud-i haklkiye ve mertebe-i
ahadiyyete bi-tekeyyiif ve ta'rife sigmaz bir ittisali vardir. Nitekim yukan-
da 1067 numarali beyitte Izah olundu. Hz. Pir efendimiz, cismin ashnda
ategten ve dumandan olmasini su hadis-i §erife istinaden buyururlar: «JJi oi

*ui je- ^/- jiT, ujbj ja ^jVij oUi ^ oijU-Ji jUj Ya'ni "Allah Teala bir bii-
yiik beyaz inci yaratti, celal ve heybet ile nazar etti, hayadan eridi, onun ya-
nsi su oldu ve yansi ates. oldu. Ondan bir duman hasil oldu. Semavati du-
mandan ve arzi onun kopugiinden halk eyledi. Binaenaleyh onun ar§i su
uzerinde vaki' oldu."

Bu hadis-i §erffin ehl-i rasadin istidlaline gore §erhi budur ki, "bir biiyuk
beyaz inci"den murad, milyonlarca kilometre kutrunda ve kure seklinde fe-
zada tekewiin eden sehab-i muzidir ki, bu kure zerrelerinin siddet-i ihtiza-
zatindan hararet hasil olup kesif duman haline geldi; ve ondan sonra bir kii-
re-i atesm oldu. Sonra kopiik mesabesinde olan mayi-i nari halini iktisab et-
ti. Arz bu kiireden aynldi. Sular ve tufanlar peyda oldu. Semavati da ya'ni
seb'a-i seyyarati da boyle dumandan yaratti. Sonra kure-i arz teberriid etti.

^cSP?

MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / IX. CILT • MESNEVl-5 •

Evvela nebat, sonra hayvan ve sonra ecsam-i insaniyye ahsen-i takvim
iizere tekevviin etti. Binaenaleyh cism-i be§erin ash ate§ten ve dumandan
oldu. Velhasil cisimde bu istihalat mevcud ise de ruhta boyle istihalat yok-
tur. 0, dogrudan dogruya kendi ashna muttasildir.

u-*~ J~£ 'j f-^r c — * -^ ^ j^- lM ^jj^ J> • xjL ' c — *

1101. Surette his oniirub hu miimasiUir. jLira hissin gozii ve mezhebi galat go-
riididur.

Ya'ni, cismin his indinde sureta bu ash yedinci gok olan ruh-i insani ile
cismin hararet-i gariziyyesinden ve kan buhanndan hasil olan ruh-i hayva-
ninin ikisi de birbirine miimasildir. Zira hissin gozii ve mezhebi yanhs. go-
riiciidur. Eger akil gozii olmasa his gozii aldanir. Mesela his gozii ayi bir ok-
kahk ekmek cesametinde goriir. Akil gozii ise uzakta olan cismin biiyiik
olacagini ihtar eder ve onun hatasim oniine koyar; ve akil ruh-i insaninin
sifatidir.

1102. Oialb goziiniin oniinde zahir Air. CMukdin cehdi gibi cehi et, goniil ta-
rafina gel!

"Mukil", fakir ve miifiis ma'nasina olup, "cehdii'l-mukil", fakirin nafaka-
sini tedarik igin cah§masi gibi cah§, demek olur. Ya'ni, ruh-i insani ile ruh-i
hayvaninin cisimde zahir olan asan ve ahkami kalb goziiniin oniinde birbi-
rinden ayn ve farkh olarak zahirdir. Bu kalb gozunu acmak igin bir fakirin na-
fakasini tedarik etmek kasdiyla cah§masi gibi cahsj

b <_r* yj ^ y lt^ ^ b Lriy^ ^^* k <-?j 1jj ->)

1 103. HJe eger ayagm yok ise kendini tahrik et, id ki her nakisi ve her kamili
goresin!

Birinci misra'daki ifade fart-i sa'yden kinayedir. Ya'ni, eger tarik-i Hak'ta
ko§acak ayagin yok ise, yuvarlana yuvarlana ko§! Ta ki kamil olan ruh-i in-
sani ile nakis olan ruh-i hayvaninin farki ve asanni goresin! Ve bu mii§ahe-
de neticesinde efrad-i be§erden hangisinde ruh-i insaninin ahkami ve hangi-
sinde ruh-i hayvaninin asan zahir oldugunu ve binaenaleyh her kamili ve
nakisi taniyasin!

AHMED AVNl KONUK

(^

Bu beytin ma' nasi hakkindadir:

"Eger yola gidici isen senin uzerine yolu acarlar; ve

eger yok olur isen sana varhk ile meylederler."

"Girayisten", meyl ve hahis. ve sanlis. ve kasd ve ahenk ma'nalannadir
(Burhan). "Bigirayend", bu masdann muzarii ve cem'-i gaibi sigasidir. Ya'ni,
"Ey kimse eger sen tarik-i Hakk'in yolcusu isen, senin uzerine bu yolu agar-
lar; ve yolda yuriimenin ilk sarti kisi kendi mevhum varhgindan ve benligin-
den gecmektir. Eger bu benlikten ve da'va-yi enaniyyetten gecip yok olur
isen, sana vucud-i Hakkani ihsanina meylederler. Bu beytin kaili hakkinda
surrah-i kiram hazaratinm hicbir miitalaasi yoktur. Fakirin zanm budur ki ,
bu beyt-i §erif, ya Hakim Senai veyahud Hz. Attar gibi ekabirden birinin ol-
sa gerektir. Hind niishalanna nazaran, bu beyit bir rubainin ilk beytidir. Ru-
bainin tamami §udur:

"Eger yola gidici isen senin uzerine yolu acarlar ve eger yok olur isen sa-
na varhk ile meylederler; ve eger aleak ve mutevazi' olursan aleme sigamaz-
sin ve ondan sonra seni sana sensiz gosterirler."

t_i_ r ^i* ,j£>~s!- j •* <__a~»_jj C-iL> i_*^is j» Uji C~~o l^xJj ji

1104. £jer$i Jluleyha her iarafia kapilarim hagladi. ^usuf dahi hareket cihe-
tinden tnunsaraf oliu.

"Munsaraf, ism-i mekandir, "donecek mahal" demektir. Kissasi sure-i
Yusuf ta beyan olundugu iizere, Misir azizinin kansi Zuleyha Yusuf (a.s.)'i

pK^" MESNEVl-i SERfF §ERHI / IX. CILT • MESNEVl-5 • ^^

satin aldi ve onun cemaline a§ik oldugundan bir odaya gekti ve kapilan her
taraftan kilitleyip mukarenet igin kendine da'vet etti. Yusuf (a.s.) bir ne-
biyy-i zisan olup, kocali bir kadina mukarenetin me§ru bir nikaha mustenid
olmak ihtimali olmadigindan "Zinadan Allah'a sigininm!" diyerek, oraya
buraya kagarak kurtulmak igin bir yer aradi.

1105. DCilit ve kapi acik oliu ve yol zfihir olciu. Qiinki ^usuf tevekkiil etti ve
si$raai.

Yusuf (a.s.) in o zinadan insirafindan ve hareketinden kilit ve kapi bir ha-
rika olarak agildi ve kagmak igin yol zahir oldu. Qunki Yusuf (a.s.) tamamen
Hakk'a miitevekkil oldu ve miitevekkilane bir surette Ziileyha tarafindan sic-
rayip kagti.

1106. Qerci Aiinyanin rahnesi zahir degilair. ~%usuf aibi miitehayyir olarak hos-
mak lazimdir.

"Rahne", yirtik ve yikik ve arahk ma'nasinadir. Ya'ni, bu diinya sahasin-
dan kagip onun haricine ve alem-i melekuta gikacak bir arahk zahir degildir;
ve his goziine nazaran boyle bir menfez goriinmez. Fakat his goziiniin gor-
medigi bir menfez vardir. Yusuf (a.s.) gibi hayran olarak ko§mak lazimdir. Bu
beyt-i serif yukanda 11 03 numarah beyitte gegen ij j^ ou~ b i^jIjj jj mis-
ra'ina merbuttur.

1107. Ta hi kilit oftlsin ve kapi zahir olsun; yersizlih tarafi size yer olsun!

Ya'ni, bu miitehayyirane ko§ma ve hareket neticesinde akibet alem-i me-
lekuta olan bu diinyamn kilidi agilsin ve kapisi zahir olsun ve mekansizhk ta-
rafi size mekan olsun! Zira mekan alem-i kesafetin §amndandir. Alem-i
ma'na mekan i'tibanndan varestedir.

1108. By imtihan olmus, cihana ael&in; gelmek yolunu hie aormuyor musun? -

"Mumtehan", imtihan olmus veya mihnet sahibi demektir. Bu ma'nalann
ikisi de miinasibdir. Sen pederinin nutfesi olmazdan ve ana rahmine niizul-

^^

AHMED AVNt KONUK

den ewel nerede idin de cihana geldin ve sulb-i pedere hangi yoldan geldin?
Bu gelmek yolunu his gozuyle hig goruyor musun?

1 109. Sen bir yerden ve bir mevhndan yeldin, liif yelmenin yolunu bilir misin?
Diayul

Sen bu aleme gelmezden ewel, elbet bir yerde ve bir mevtinda idin. Zira
yoktan var gikmaz.Her sey vardan var olur. Binaenaleyh bu diinyaya ewel-
ce bulundugun bir yerden ve bir mevtindan geldin. Oradan gelismin yolunu
hig biliyor musun? Hayir! Ikinci misra' sual ve cevabi havidir.

c — r*J L> u 4 L> iJ °J OO Cm ~* s, J lsO^' b " <J ljJ £

1 1 10. Gger bilmez isen, ia uol yoktur demeyesin! Tiu yolsuz yoldan hize yitmek-
lik vardu.

Ya'ni, mademki alem-i gaybdan bu alem-i sehadete geldigin yolu bilmi-
yorsun, binaenaleyh yine o alem-i gayba gitmek ve riicu' etmek igin yol yok-
tur, deme! Bu zahiren goriinmeyen yoldan bizim igin gitmek ve riicu' etmek
vardir.

1111. 'J^uyada mesrur olarak sola saga yidersin; hie bilir misin o sadamn yo-
lu nerededir?

Mesela giizel bir rii'ya gorup bir genis bagda ve bostanda kemal-i siirur ile
sola ve saga gezinti yaparsin. Hie. bilir misin ki, o meydana hangi yoldan gir-
din ve o meydanin yolu hangi taraftadir?

u£ a^ ^Lp Lr=i b J^-y- cf r^ ^J r^ ^ J ** j .j>

1112. Sen o bayli olan yozii ve kendini teslim et! *3iendini o eski sehir i$inde
yoresin!

Sen o suver-i alem-i sufli ile bagh olan zahir goziinu ve kendi varligim
Hakk'in iradesine teslim et ki, kendini ewelce bu aleme gelmezden ewel,
bulundugun eski sehir icinde, ya'ni alem-i ervah iginde goresin! "Gozunii ve
kendini miirsid-i kamile teslim et!" demek dahi atideki beyitlerin ma'nasina
gore caizdir.

*$%&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

j\ji- jl y* {J\ C— J /t-^>- -^ jL^y- n^-^- -U» O <_£-Uj Oj^- *^»-

1113. Qoxix nasil haglarsm ki, yiiz mahmur goz hu iarafta guar Han senin go-

Sen bu zahir goziinu bu alem-i siifliden nasil baglarsm ki, birgok mahmur
gozlii giizeller bu diinyada aldadi§mak cihetinden alem-i melekuta kar§i se-
nin goziiniin bagi olmu§tur. "Girar", miifaale babinin ikinci masdan olup "al-
dadismak" demektir.

1114. IZuyukluk ve reislik. umtdi uzere sen musiermin ashindan dSrt gozliisiin.

Sen goziinu ve kendirii miir§id-i kamile nasil teslim edersin ki, bu dunya-
nin alayigi senin goziinii baglamisur; ve sen §eyh olup halk nazannda biiyiik
ve reis olmak iimidiyle, kendine miisteri ve miirid bulmak askindan dort goz-
lii olmu§sun ve halk nereden basma toplanacak diye beklemektesin.

<~j\j>- y>r -X~* ^>\y>- J> -lj -li*- ^J^i ijh! <Js^ ^s^^-Jj

1115. *Ve eger uyursan ruyala miisteri gorursiin; kotii haykus harabin cjayrim
ne vakit goriirl

Ey §eyh ve miir§id olmak daiyesinde bulunan kimse, kendine miirid ve
mu§teri bulmaga o kadar heveskarsin ki, eger uyursan bu fikrin galebesinden
na§! rii'yanda kendine miisteri ve miirid gdriirsiin. Zira ugursuz ve kotii bay-
kus. ancak harabeler goriir. Qiinki onun hazzi ve zevki harabelerdedir.

<sy &>* cA>> ^ ^j^ *f y g* & f ^ jn J^y- ^r^+

1116. Dier demde hirhirine iolasmis musieri istersin. Sen ne tuiarsin ki sata-
sm? Diiq,, hie!

Ey §eyhlik arzusunda bulunan kimse, sen her demde goklugundan birbi-
rine girift olup dolasmis. ve birbirini ite kaka senin huzuruna gelmis, olan mii§-
terileri ve miiridleri itersin. iBu talebine gore senin nen vardir ki bunlara sata-
caksin? Higin higi!

1117. Sger senin hir ekmegin veya hir kuslugun olayii, muster iler Hen feragat tu-
tarlm!

=£P?

AHMED AVNl KONUK

"CasT, burada "kusluk vaktinde yenilen yemek" ma'nasinadir. Ya'ni, ey
seyh-i muddei, eger senin bir ekmegin veya bir kusluk taamin olaydi, ba§ina
muster! ve murtd toplamaktan feragat ederdin. Zira senin §eyhligin ve riya-
setin, celb-i menfaat igindir.

d 38 -

§ahsin kissasidir ki, peygamberlik da'vasi ederdi. Ona dediler

ki: "Ne yemissin ki boyle ahmak olmu§sun ve bo§ soz

sdyliiyorsun?" Dedi: "Eger bir sey bula idim ve yiye idim ne

ahmak olurdum ve ne bos soz soylerdim!" Zira her iyi sozii

ehlinin gayrma soyleseler beyhude soylenmi§ olur. Her ne kadar o

bos sozii soylemeye me'mur iseler de!

Bu surh-i §erif yukandaki 1117 numarah beyte merbuttur. Orada §eyhlik
iddiasinda bulunanlara hitaben: "Eger senin bir ekmegin veya bir kuskk
vaktinde yiyecek taamin olsa idi, miisterilerden ve miiridlerden feragat eder-
din", buyrulmus idi. Burada da sahte peygamberin ihtiyagtan dolayi bu
da'vaya kiyami beyan olunuyor. Fakat bu kissa zimmnda sadik bir peygam-
ber ile, ehliyetsiz olan kimseler arasindaki miinasebete intikal buyrulur. Nite-
kim bu sikh-i §erirln son ciimlesinde, ehliyetsiz kimselere soylenmis. olan iyi
sozler bos. ve faidesiz sozler mesabesinde kahr ve enbiya (aleyhimusselam)in
da'veti umum efrad-i besere rati' oldugundan, onlar bu iyi sozleri umum ara-
sinda na-ehle de soylemi§ olurlar ve onlara karsi bos ve beyhude mesabesin-
de kalan bu iyi sozleri soylemege de me'murdurlar.

1118. hir kimse, n<r Ben veygamberim, hiitiin peyflamberlerden efdalim!" dedi.

@|p*" MESNEVl-l §ERfF §ERHi / IX. ClLT • MESNEVf-5 • "®>^

1119. Onun hoynunu bagladilar ve onu, "13u hep iJAllah tarafmdan resulum!"
diyor diye saha cjotvLrdiiler .

£» ^J y-JJ 7 ^J c—^C 4^- aT ^Uj jr > dy*- £**■ tjjj> jl>-

1120. Dialk, nr Bu ne mekrdir ve ne iezvirdir ve ne tuzakhr!" diye onun uze-
rine kannca ve qekirge gibi toplanii.

"Melah", cekirge; "fah", tuzak demektir. Turkge tahrif ile "fak" derler. Me-
sela "faka bastim" derler ki, "tuzaga txituldum", demek olur.

1121. "Bjjer resul hu ise hi, ademden geldi, biz hep peygamberiz ve muhiesemiz!'

Bu soz sahte peygamberin ba§inda toplanan halkin lisanindandir. Fakat
sadik peygamberin munkirlerine de samildir. Ya'ni, miinkirler peygambere
kar§i dediler ki: "Eger adem-i izafi aleminden gelen bu adam peygamber ise,
biz de buraya alemden geldik. Binaenaleyh biz de onun gibi peygamberiz
ve ihti§am sahibiyiz!"

i__ol <j\ ^{j ^jOy^^ \j>ry uj/ L>^jI £-Ul brljl U

1122. >r Biz oradan buraya garib geldik; ey edib sen nicin mahsus olasin?"

"Edib", "edeb" masdanndan sifat-i miisebbehedir. "Edeb" kelimesinin
muhtelif ma'nalan vardir. Burada "ziyafet tertib etmek" demek olup, maarif-
i ilahiyye ziyafeti tertib etmekten kinaye olur. Ya'ni, miinkirler, enbiyaya ve
onlarin varisleri olan evliyaya derler ki: "Ey maarif-i ilahiyye ziyafeti tertib
edici olan kimse, biz insanlann oimlesi alem-i ma'nadan bu alem-i surete
garib olarak geldik. Binaenaleyh bu geli§te hepimiz musaviyiz. Ntibuwet de-
nilen ma'na nicjn yalmz sana mahsus olsun?" Bu ma'na I. cildin 269 numa-
rasina musadif olan:

[ya'ni "Peygamberler ile beraberlik da'vasina kalktilar; evliyayi kendileri
gibi zannettiler"] beyt-i serffinde de gegti. Hak Teala hazretleri Kur'an-i Ke-
rim'de onlarin lisanindan haber verip: l£ ^' V^lrf 01 ijiii (Ibrahim, 14/10)
ya'ni "Siz de ancak bizim gibi be§ersiniz, dediler" buyurur.

AHMED AVNl KONUK

1123. O 7u>? resul oniara ceuafr verii ki. "By cahil ve bo$ sozlu tdijel"

^y^ jl Jj-V-j Is^iil ^ ^ U«i jl f j* c£t -U~JlJJ ,jji

1124. "61/ kauim, kazaian na§i korliik cihetinien huraya habersiz olarak eri$-
tiniz!"

latif olan peygamber, miinkirlere cevaben buyurdu ki: "Ey cahiller ve
ey hadlerini bilmeyerek bos, sozler soyleyici olan taife ve ey kavm-i miinki-
rin! Evet siz de alem-i gaybdan bizim gibi bu aleme garib olarak geldiniz. Fa-
kat bilmediniz ki, isti'dad azhginiza musteniden vaki' olan kaza-yi ilahiden
nasi, alemden bu aleme gelinceye kadar gegtiginiz yollan ve menzilleri kor
ve gozleri kapah olarak gegtiniz ve bu aleme kor olarak geldiniz." Ve kaza-yi
ilahi hakkinda tafsilat I. cildin 625 numarali beytinin izahatmda gecti.

JjJj Jji* jlj e\j jl jj>- ^ -Li-Ul oL>- JA> 0_^>- Lw ^J

1125. "Siz uyumu§ focuk gibi gelmeiiniz mi? ^fioldan ve menzilaen bi-haber
oldunuz!"

Ya'ni, "Ey munkirler, siz alem-i gaybdan bu alemde babasinin veya
anasinin kucaginda uyumus. bir cocuk gibi geldiniz. Gegtiginiz yollan ve in-
diginiz menzilleri goremediniz. Mesela nefes-i rahmaniden alem-i esire ve
esirden eflake ve eflakten arza ve arzdan nebata ve nebattan hayvana ve
hayvandan insana gelinceye kadar birgok yollar ve menziller gectiginiz hal-
de bunlardan haberiniz yoktur."

^—^ J ^ J [ J 8, J J 1 J^~ <J- C~~*j XiijSC *sist- Jjb. jl

1 126. " aWenzillerden uyumu$ ve sarho$ bir halde yollan ve yakandan ve a§a-
cjidan bi-haber olarak gelcliniz 1 ."

"Ey gafil, sen zikrolunan menzillerden uyumus. ve sarhos olmu§ bir halde
gectin. Gectigin yollardan ve alem-i Ietafet olan alem-i ulviden ve alem-i ke-
safet olan alem-i unsuriyattan bi-haber olarak gecip simdiki insan suretini
buldun. Senin nazann ancak baba sulbuyle ana rahmine munhasir kalmistir.
Mensein olan derya-yi vahdetten ve alem-i ervahtan beri geldiginin farkinda
degilsin!" Hz. Fir Fihi MiFih'm 15. fashnda bu ma'naya dair §6yle buyurur-
lar: "Zannedersin ki, cemi'-i alem dirabhaneden gelip yine dirabhaneye riicu'

^^

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

eder. (Dirabhane: Hayvanatin tenasulgahi ma'nasina olup, kure-i arzm sathi
murad buyrulur) b^f, <Jj & ^ l 'l (Bakara, 2/156) [ya'ni, "Biz Allah'a aidiz
ve O'na doniiciiyuz"]. Ya'ni, cemi'-i eczamiz o mahalden geldiler ve o ma-
hallin niimuneleridir; ve yine kiigiik ve buyiik ve hayvanat o mahalle riicu'
eder. Amraa bu tabla iginde zahir oluyorlar. Bu tabla olmaksizm meydana
gikmiyorlar. Zira o alem latiftir, gdriinmez."

1127. n<r Biz be§in ve altimn verasindan he$e ve alhya liadar uyanik ile ho§luk
ile revan ol&uk."

"Bes"ten murad, havass-i hamse-i zahire; ve "altrdan murad, sag ve sol
ve on ve arka ve yukan ve a§agi olmak uzere alti cihettir ki, cihetler ile mu-
kayyed olmak bu alem-i kesafetin ve taayyiinatin §anidir; ve havass-i ham-
senih ve alti cihetin maverasi ve arkasi alem-i letafettir. Ya'ni, bu alem-i ke-
safete kadar uyanik ve ho§ olarak akip geldin. Nitekim Bayezid-i Bistami
(k.s.) hazretlerine: "Elestii bi-rabbikiim hitabim tahattur ediyor musun?" di-
ye sormusjar. hazret dahi "Bu hitab uzerinden hicbir gun gegnedi", buyur-
musjardir. Binaenaleyh enbiya ve evliya hazarati gordiiklerini bilirler ve bil-
diklerini soylerler. Korler ise kendilerine kryas edip, onlann bu haberlerini in-
kar ederler.

1128. Lriahir ve yol ianiyan kdavuzlar gUbi asildan ve esastan menzilleri aor-
musuzl"

Ya'ni, "Biz giiruh-i enbiya ve evliya, gectikleri menzilleri ve yollan bilip
taniyan kilavuzlar gibi, asildan ve esastan nes'et eden menzilleri goriip ha-
ber vermi§izdir."

1129. <$aha deader ki: "Ona iskence et, ia ki onun cinsi asla bu sozleri soyle-
mesin!

Peygamberlik da'vasi eden §ahsin ba§ina toplanan halk, §ahlanna dediler
ki: "Bu sahsa iskence ve ceza et ki, ba§kalan da bundan ibret alip, bunun
soyledigi sozlerin cinsini bir daha soylemesinler!"

AHMED AVNI KONUK
OUs^J Ol $j£. ^~j> ijJo*J *£ o A-»w» ,j~i_} jljj ^ (j^- 5 4 ^

1130. Sah onu cok $elimsiz ve cok, zayvf gordii ki, hir tokat ile o zaytf olur.

[1129]

Bu beyt-i §erifte, enbiya ve evliya hazaratimn za*f-i maddilerine ve za'f-i
maddileriyle beraber, cebbar hukumdarlara kar§i Hak Teala hazretlerinin on-
lan muhafaza buyurduguna i§aret vardir.

0-b \jj\ C~*l *zi*f <Liv-i yz *£ Oij Ij dijiJ \y\ d\ji ^

1131. "Onu sikmak ve dovmek ne vakit miimkin olur? £ira onun hedeni $i$e
giibi olmu§tur."

Ya'ni, padi§ah kendi kendine dedi ki: "§i§e nasil kiigiik bir darbe ile kin-
Ursa bu §ahsin vucudu da haflf bir darbe ile berbad olur. Binaenaleyh onu sik-
mak ve dogmek muvafik degildir."

1132. x J2akin ona, "Sen ni$in serhe§lih lafim tuiarsin?" diye lutuf yolundan
soyleyim!"

Fakat bu zayif §ahsa lutuf ve mulayemet tarikiyla "Sen nigin boyle kavi-
ler gibi serkeslik lafini ve iddiasini ediyorsun?" diyeyim.

jL> jU- jl JsS' j^ ^y »_» j\5~ «l_a Uol juU ,_j^iji *£"

1 133. xXra hurada sertlik hvc ise gelmez. ^umusakhk. ile yilan hile gardan has
eder."

Ya'ni, fikri anla§ilarak dogru yola getirilmek istenilen bir kimseye kar§i
yapilacak sertlik ve ters muamele asla faide vermez. Nitekim Kur'an-i Ke-
rim'de sure-i Al-i tmran'da Resul-i Ekrem Efendimiz hakkinda Cenab-i Hak
buyurur: '^°y- [y i^-iv Jill IkJi to 'cJs' 'Jj ^ cJ «JJi ^ C^j ui (Al-i Imran
3/159). Ya'ni "Ey habibim, Allah tarafindan rahrhettir ki, sen'onlara mula-
yemet ettin ve eger sen kotii huylu olarak kati kalbli olaydin, elbette senin
etrafindan dagilirlar idi." Hatta tatli soz yilani deliginden gikanr" darb-i me-
seli me§hurdur.

1 134. iSn-damlan onun etrafindan uzaklashrdu Sah hir latif ve onun adeti yu-
musaklik idi.

°$P? >

MESNEVl-t §ERfF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

§ah, adamlan da'va-yi niibiivvet eden sahsin etrafindan uzaklastirdi. 23-
ra sah bir latif ve kerim zat olup onun adeti miilayemet etmek idi.

UxiUj ij^^* <_£jb \><£ & ^rj ij'^vji, j^ ij^-^L^j <_?*>,

1135. CAiiiteaktben onu oturttu, "iIMulteca ve maa§in nerededir?" diye iekrar
ona sordu.

"Miilteca", siginacak mahal demektir. Ya'ni, padisah onu oturttu, "Sen
nerede yatip kalkarsin ve ne cihetten taayyiis. edersin?" diye sordu.

1136. 'Dedi: "Gy padi§ah, darn s-selamdanim, yoldan hu darixl-me\ama geldim.

"Selam", liigatte, nekayistan ve uyubdan emin ma'nasinadir. "Melam",
riisvaylik ma'nasinadir. "Daru's-selam"dan murad, nekayisdan ve uyubdan
miiberra olan alem-i gayb ve "darii'l-melam"dan murad, esfel-i safilin olan
alem-i kesafettir. Bu cevab her ne kadar sahte peygamber tarafindan varid ol-
mu§sa da, sadik olan peygamberan-i izam hazaratimn lisamndandir. Ya'ni:
"Ey sah, ben nekayistan ve uyubdan pak olan alem-i letafetten birtakim yol-
lardan ve menzillerden gegerek daru'l-melam olan bu alem-i kesafet ve vu-
cud-i izafi alemine geldim."

1137. lienim ne evim ne de refikim vardir. IZir ay ne vakit yeryiiziinde ev
yapmi$tir?"

Bu beyt-i serif dahi kezalik nebiyy-i sadik lisamndandir. Ya'ni, "Benim,
benimseyecek ne evim vardir ve ne de sirda§ olan bir refikim vardir. Zira ben
ay gibi alem-i ulviye mensubum. Bir ayin yeryiiziinde ikametgahi olur mu?"

jL- C^J^ t£j\i A^-j iJ^JJ^ *^ *f ■ jW oiT J~*^ <Jjj j' ^^

1138. ^Padi$ah ona latif e ciheiinden iekrar dedi ki: "9Ve yedin ve ku$luk te-
dariki nen vardir?"

"Cast", kusluk vakti; "saz", tertib ve tedarik; "cast-saz", "saz-i gast" de-
mek olup "kusjuk igin tertib olunan taam" ma'nasinadir. "Lag", latife ve hezl
ve zarafet demektir. Ya'ni, sah latife cihetinden ona dedi ki: "Ne yedin ve
kusluk taami olarak ne tertib ettin?"

*$$&

AHMED AVNl KONUK

1139. "Ostihan var mx, sabahleyin ne yedin ki, boyle sermestsin ve piir-laf ve
piir-hevasm?"

"Laf", ma'nasiz soz ve ogiinmek ve hayasizhk (Burhan). "Bad", hava ve
riizgar ve nahvet ve gurur ve hodbinlik ma'nalanna. Bu sualde niikte budur
ki, ehl-i dunya, ancak cismin hayvaniyetten ibaret olan ahvalini bilirler ve
bunun haricinde olan alem-i letafetin viicudunu akillanna muhalif goriirler.
Enbiya ve evliya ise alem-i letafete da'vet ettiklerinden onlan, yemeden ve
igmeden sarhos. olmus, ve saika-i nefsaniyyet ile bos. da'vaya ve hodbinlik ve
gurur izhanna kiyam etmi§ zannederler.

1140. ^Dedi: "Gijer bayat ve iaze ekmegim olayli, ne vakit peygamberlik da va-
st ederiim?"

"Hu§k", kuru demek olup, ekmek karinesiyle burada "bayat" ma'nasina-
dir. "Tari", taze demektir. Ya'ni, "Benim bu alem-i kesafetin bayatmdan ve
tazesinden ve kurusundan ve yasmdan nasibim olaydi ve sizin gibi cismani-
yet ahkami altinda zebun ve maglub olaydim, peygamberlik da'vasi edip si-
zi bu alem-i kesafet ve cismaniyetin fevki olan alem-i letafete da'vet eder mi
idim?"

1141. Tin taifeye peygamberlik da vast dagdan goniil isiemek gibi olur.

Cismaniyet ve kesafet aleminde miistagrak olup cemadat hukmiinde ka-
lan bu taifeye kar§i, peygamberlik da'vasi edip onlan ma'na alemine da'vet
etmek, bir cemad olan dagdan idrak-i maani mahalli olan kalb istemek gibi
olur. Dagda bir kalb-i miidrik aramak ise abestir.

C^Jr J^. '<«&j -kjjj ^ C~~4 Ji j Ji* JIl tjfj ^S

1142. Oiimse dagdan ve tastan akil ve kalb istemeii. JTlnlayis ve zabt ve miis-
kil niikte istemedi.

Cemaddan ibaret olan dagdan ve tastan hicbir kimse akil ve kalb isteme-
di ve: "Ey dag, benim soyledigim soziin ma'nasini anla ve zabt et ve soziim-

<^p^

MESNEVl-i §ERiF §ERHI / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

deki miisM olan nukteleri i'mal-i fikr ile hallet demedi!" Zira dagin bunlara
isti'dadi yoktur. Cismaniler dahi birer dag gibi olup idrak-i maaniden bi-beh-
redirler.

1143. Dier ne soylersek tekrar ancak onu soyler. uWustehzder gibi efsus eder.

"Efsus" kelimesinin muteaddid ma'nasi vardir. Burada "istihza etmek" ve
"eglenmek" demektir. Mesela dagdan sada ve kelam gelir. Fakat bu sada ve
kelam, senin sadamn ve kelaminin aksi ve aynidir. Sen soylersen miistehzi-
ler gibi soziinu tekrar edip seninle eglenir ve alay eder. Cismaniler de tipki bu
daga benzerler.

L>-j _LiL \yf JU- t^iUj>- jl \^S j\ fU^j {ji ,jjI U*^ jl

1 144. liu taife nereden ve yeygam nereden! TSir cemaddan kime can iimidi olur?

"Peygam", haber demektir. Buradaki "peygam"dan murad, haber-i ilahi ve
vahy-i rabbani olur. Ya'ni, ahkam-i cismaniyetle rmistagrak olan taife hay van
hukmundedir. Hak Teala onlan suret-i insaniyyede yaratmis. ve onlara insan-
lara mahsus olan kalb-i mudriki ihsan etmis, oldugu halde, onlar bu isti'dadla-
nm ahkam-i hayvaniyyeleri altinda muattal birakmis. olduklanndan, idraksiz
olan cemad mesabesinde kalmi§lardir. Binaenaleyh bu taife nerede ve vahy-i
ilahi nerede! Bir cemadda ruh-i insani aramak ne kadar abes ise, bunlarda da-
hi bu ruhun ahkamini ve asanni istemek ve aramak dahi o derece abestir.

j^j ^ *W M& y J~, jj j <Jj\,Jj f li-{ y f

1145. Byer sen bunlara bir kadinin ve alhnm haberini getirsen senin online bii-
tun gumus ve has koyarlar.

OJJb ^> jl y y_ JUl JplP >JL>Jj\y>- ^> (^JLaLJ/ U- O^i *£

1146. ^Desen hi, filan yerde bir mahhub seni da vet ediyor. Sana asik geldi ve
seni biliyor.

"§ahid", Farisi'de mahbub demektir. Evvelki beytin ikinci misra'i, birinci
misra'iyla ikinci beytin cezasi ve haberi olur. Ya'ni, bu taife cismaniyet ve
nefsaniyet aleminde o kadar mustagraktir ki, eger sen bunlara, "Filan yerde
bir giizel kadin veyahud altm yigim vardir," diye bir haber getirsen; veyahud

■^

AHMED AVNl KONUK

"Filan yerde bir mahbub vardir, seni biliyor ve sana asik olmustar, seni
da' vet ediyor," desen senin bu haberine miikafat olarak online paralar koyar-
lar ve sana baslanni feda edercesine hizmet ederler.

x$* tiL 1 \js- ijj** L *£ -H^y? <-?j' '-^ f.^4 y jj

1 147. Ue eger sen Uiuda'ntn bal gtbi haberini getirsen, desen hi: "6y iyi ahid-
li, Diak iarafina yell"

1148. "OZuin cihanin&an kudret iarafina flit, malemki beka miimkin olur, fa-
ni olma!"

Ya'ni , "Ey neb! ve veil, sen bu gibi cismani insanlara Hak Teala'nin bal
gibi tath ve latif olan haberlerini ve maarifini soylesen ve desen ki: "Ey bir
§eyle layikiyla tahafruz eden insan! Cismaniyet ve kesafet alemi dliim alemi-
dir; ruhaniyet ve ma'neviyet alemi ise kudret alemidir. Binaenaleyh oliim ale-
mini birak da, kudret alemine git! Mademki bu fan! ciham birakmak ile beka
miimkin oluyor, binaenaleyh fani olma! Baki olan ruhaniyet ve melekiyet ci-
hanina gel! "Ahd"in muteaddid ma'nasi vardir. Burada "et-tehafruz bi'§-
sey'" ma'nasinadir. Ya'ni "Bir §ey sebebiyle tehaffuz etmek" demek olur.

1 149. Senin kamna kasd ve hasina kasd ederler. Divmyet-i din ve hunerlerin-
ien dolayi degil!

Bu taife enbiyamn vucudunu kaldirmaga azm ederler ve kanim dokme-
ge kasd ederler. Onlann bu azimleri ve kasdlan ewelce salik olduklan dini
ve mezhebi himaye kasdiyla ve huner ve ma'rifet ibrazi sebebiyle degildir.
Mesela Isa (a.s.) geldi, onlan tarik-i Hakk'a da'vet etti. Musevller o hazre-
te su'-i kasd ettiler. Fakat onlann bu kasdlan hamiyyet-i diniyyelerinden
dolayi degildi. Belki saika-i nefsaniyyet ile kurduklan batil dolabin bozul-
masindan idi. Ve keza Server-i alem Efendimiz geldi, onlan tarik-i Hakk'a
da'vet etti. Museviyet ve Iseviyet namina Tcad eyledikleri "Batil efkar ve
i'tikadati terk ediniz, Hak yoluna doniinuz!" buyurdu, diigman oldular.
Bunlann du§manliklan da keza hamiyyet-i diniyyelerinden degil idi. Zira
kabul etseler riiesa-yi ruhaniyyelerinin menafl'-i maddiyyeleri here u mere
olacak idi. Her asirda evliya-yi kiram hazaraUnin nasayihi da bunlara boy-

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

le fena te'strler yapti. Onlann hayatina sft'-i kasd ettiler. "Himyet", zarar
veren seyden perhiz etmek ma'nasinadir (Akrebu'l-mevarid) . "Himyet-i
din", kendi dinlerine zarar veren bir §eyden perhiz demek olur.

Avamin evliya-yi Hakk'a du§manliginin ve onlara yabanci

ya§amasinm sebebi bayanindadrr ki, onlar Hakk'a ve ebedi

olan ab-i hayata da'vet ederler

r\l49l' ^ e ^ h&numan iizerine yap§madandu. ^Hu beyam ifittnek onlara aa
gelir.

Enbiya ve evliyaya karsi, cismani olan kimselerin su'-i kasdlan, onlann
hamiyyet-i diniyyelerinden, ya'ni dinlerine zarar veren bir §eyden tevakki ve
perhiz ettiklerinden nasi degil, belki hanumanlanna yapismis olmalanndan
ve onlardan aynlmalanndan nasldir. Onlann muhabbetlerini kalbden gikanp
Hakk'a teveccuh etmelerine dair olan enbiya ve evliyanin beyanat-i aliyye-
leri, onlara aci gelir. Zira bu beyanat onlann nefislerinin rahatim bozar.

1151. 6§egin yarasi iizerine siki yapismis olan bezi ondan par$a par$a kopar-
mak isiedigin xSakit...

Enbiya ve evliyanin cismanileri da'veti ve onlan timan ona benzer ki, ese-
gin yarasi iizerine pek yapismis olan bir bezi parga parga gikarmak istedigin
vakit...

S_£ j*j, JjT ^^1 li~>- iji j j>- d\ {j£i Sj\£>\ "Ci>-

1152. esek muhakkakhr ki acidan dolayi $ifie aiar. 9Ve aiizeldir o kimse ki,
ondan perhiz etti.

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, gifte yememek icm, e§egin sirtindaki yaradan bezleri koparmaktan
perhtz eden kimse ne guzeldir! Ve cismanileri nasihatle yola getirmek bo§ ol-
dugundan onlarla beyhude ugragrp du§manliklanm kazanmayan kimse ne
guzeldir!

1 153. Utususiyle elli yara ve her yerde hir fcez. Dslakhga garh olarak onun ha-
st uzerine yavtsmts.

Hususiyle cisim merkebinin ixzerinde elli yara ve her yerde yara iizerinde
de bir bez var ve o yaralar daima taze ve sizan cerahadardan bezler lslanip o
yaralann ba§i uzerine yapismis. bir haldedir.

J^. J^.J -^ J~> tgj* ^f- Jijj ^f-j c— I aSj*- by? jj j p~*

1 154. iSnlhn ve gumiis hir hex parfasi ve hirs yara gibidir. Uier himin hirst zi-
yade olursa, yarasi da ziyadedir.

Diinyamn altini ve giimusu bir bez parcasi ve nefsin hirsi dahi yara gibi-
dir. Nefsinin hirsi gok olan kimsenin cisim merkebinin yarasi da coktur. Bi-
naenaleyh cismani ve nefsani olan kimselerin, bu hirs yaralan iizerinden al-
tin ve gumiis. bezleri koparilmak istendigi zaman, pek ziyade muztarip olup
cjfte atarlar.

{ j-^s j jIJju cjL^jl ijiiJ lj-^3 *~-~~j\jij •***" OUj d^-

1155. Ilayhusun hanumam ancak viranedir. liagddd'in ve Tabes' in evsa-
ftm isitmez.

"Tabes", Horasan tarafinda ma'ruf bir §ehrin adidir. Ya'ni cismani olan
kimseler baykus. mesabesindedir. Bayku§un hanumam virane ve harab ma-
haller oldugu gibi, cismanilerin hanumam dahi viran ve harab olan bu dar-i
dunyadir. Onlar Bagdad ve Tabes §ehirleri gibi ma'mur olan alem-i ervahin
ve cihan-i ma'nanin evsafini isjtmekten haz ve zevk almazlar. Onlara bu fa-
ni ve harab dunyadan bahsetmek lazimdir.

1156. Sger sultantn- defiant yoldan gelse hu haykuslara sahtan yiiz haher ge-
tirse;

PP^ MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1157. cLaru'l-mulk-un ve haflliflin ve irmaijm §erhini getirse, her au$man onun
iizerine efsus tutor.

"SultarTdan murad, Hak Teala hazretleridir; ve "dogan"dan murad, dahi
enbiya ve onlann varisleri olan evliya hazaratidir. "Baykuslar"dan murad,
cismani ve ehl-i diinya olan kimselerdir. Ya'ni, sultan-i hakiki olan Hakk'in
doganlan mesabesinde olan enbiya ve evliya hazarati alem-i ervahtan gelse
ve bu harabede sakin olan ehl-i diinyaya ve cismanilere bircok haberler ge-
tirse ve alem-i ervahm ma'murelerinin ve bag ve bostanlannin ve lrmaklan-
mn hal ve §amni serh ve tavsif etse, onlann du§manlan bu haberler ile egle-
nirler ve istihza ederler de derler ki:

1158. ^Iboqan yine eski ejsaneyi getirii hi, heyhude ve laf cihetinden soz soy-

W."

Bu beyt-i serifte 'J$\ >u ui \±* oi (Mu'minun, 23/83) ya'ni "Bu ancak
ewelkilerin masallandir" ayet-i kerimesine isaret buyruluyor. Ya'ni, cismani-
ler enbiya ve evliyanin tavsiflerini ve ihbarlanni dinledikleri vakit, "Bu ewel-
den beri soylenen efsaneler ve masallardir ve bos. sozlerdir!" diye istihza
ederler.

1159. Gski ordardu ve ebeiin $iirumusuAurler; ve yoksa o dem eskiyi yeni eder.

Ya'ni, cismanilerin kendileri eskidir. CJtinki cisimler karbon, azot, miivelli-
du'l-ma ve muvellidu'l-hamuza, klor, sodyum ve kils ilh. gibi birtakim ana-
sir-i basitanin yekdigeriyle terekkiibimden hasil olur. Ondan sonra, o anasir
dagilir; bu kesafet aleminde devr-i daim yaparlar ve dolasa dolasa gelip ruh-i
hayvanileri devam ettigi miiddetge yine onlann cisimlerini tertib ve tezyid
ederler; ve ruh-i hayvanileri munkati' olup cisimleri curiidukten sonra yine
devre bastarlar. Binaenaleyh o cismaniler eski ve ebedin gurumusteridir.
"dem"e ya'ni nefes-i rahmaniye gelince, eskileri yeni yapar. Eskiyi yeni yap-
makta iki vecih vardir. Birisi maddl, digeri ma'nevidir. Maddisi budur ki, zer-
rat-i maddiyyat ve suver-i ecsam nefes-i rahmani ile her an-i gayr-i miinka-
simde hayat bulur. Ya'ni bir tecelli ile ma'dum ve bir tecelli ile mevcud olur.

AHMED AVNl KONUK

Buna lisan-i tasawufta "teceddiid-i emsal" derler. Bu husutaki izahat I. cildin
2066 [ve 1170] numarah beyit[ler]inde gecti. ikincisi budur ki, hakayik ve
maarif-i ilahiyyenin nihayeti yoktur; ve bu ulum ve maarif her peygambere
ummetinin isti'dadi nisbetinde verilir. isti'dadlanndan ne fazla ve ne de nok-
sandir. Binaenaleyh §erayi' ve ulum-i enbiya eskiyi tezyid ve tafsil suretiyle
yeni yapar.

Jjo ^ OLcl jjj Jip ^L' Jjki ^ 0U- \j ^ d\fiy

1160. €ski oliilere can verir: akd ve iman nurunun iacini verir.

[1159]

nefes-i rahmani gayr-i munkati' olan tecelliyat-i cedidesi ile, eski olu
olan cismanilere ruh-i hayvani verir; ve yine o nefes-i rahmani, ruh-i hayva-
nisi cihetinden diri ve fakat ruh-i insanisi cihetinden olii olan o cismanilere,
enbiya ve evliya lisamyle hayat-i ma'neviyye ihsan edip akil ve iman nuru-
nun taci olan maarif ve hakayik-i rabbaniyyeyi verir.

J^-j ^-^ y. ^ or 4 '-o'j-* **" (_r^ C-> J ^-^ J 1 J J^ ^

1161. CRuTi hafliflayici olan aoniil kapiculan fl'onul $alma! X-ira seni rah$in
hayretine biniirir.

Ya'ni, bir insan-i kamil, senin kalbini kapmis. ve seni kendi tarafina celb
etmi§, artik ondan kalbini galma! Ya'ni onun gonliinden dii§ecek ef'ale ta-
saddi etme ve onun gdnluniin nzasi dairesinde gah§! Zira seni, ilahi bir at
mesabesinde olan ruh-i insariiye bindirir. "Rahs", beyaz ile kizil rerigin bir-
birine kangmis. olmasindan husule gelen renktir. Iran pehlivanlanndan me§-
hur Riistem'in ati bu renkte oldugundan onun atina bu isim verilmistir.
Sonra mecazen her ata "rahs/' denilmistir (Re§idive Burhan ve Giyasii'l-
Liigat).

1162. Tdc verici ser-efrdzdan ha§ calma! 3~ird o halhin ayaamian yiiz Aufliim
acar.

"Ser-efraz", ba§i yiiksekte olan demek olup, §erif ve all ve sahib-i ikbal
olandan kinayedir. "Ser-meduzd"de "ser", meyil ma'nasina olup, "meylini
geri almak" demek olur. "Pay-i dil"den murad, ruh-i hayvanidir. Ya'ni, ma'ri-
fet-i rabbaniyye tacim verici ve ikbal-i ma'nevi sahibi olan insan-i kamilden

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

meyl-i kalbini geri alma ve ondan yiiz gevirme! Zira o senin kalbinin ayagi
olan ruh-i hayvanindeki havass-i hamsen vasitasiyla baglanmi§ olan birgok
diigiimleri agar ve perdeleri yirtar.

1 163. Oiime soyhyim, hiitiin lioyde iiri hani? <S%b-i hayat tarafina kosucu hani?

"Ab-i zindegi", ya'ni "ab-i hayat"tan murad, a§k-i ilahidir. Bu beyt-i se-
rif, vaktinin insan-i kamili olan Hz. Pir efendimizin teessiif-i alileridir. Buyu-
rurlar ki: "Ben bu diinyamn faniligini ve cihan-i ma'namn bakiligini muhi-
timde bulunan efrad-i be§erden kime soyleyeyim ki, butun kdy ve mahalle
ahalisi arasmda ruh-i insani ile diri olan bir kimse nerededir ve a§k-i ilahi ta-
rafina meyl edip kosan bir ferd nerededir? Hepsi cisimlerinin ve nefislerinin
umuruyla me§gul ve alem-i bekadan bi-haberdir."

1164. Sen hir zillet ile ashian ha$icisin. Sen ashian hir nanun yayrini ne hi-
lirsin?

Ey bana miirid olup kendisini tarikate salik olmus, addeden kimse! Sen sii-
lukiin esnasinda dugar oldugun bir zillet-i sun sebebiyle, ask-i ilahiden kagi-
ci ve yiiz geviricisin. Eger sen hakikaten kalbinde a§k-i ilahi duygusunu bul-
mu§ olsa idin, bu zillet-i suriye asla ehemmiyet vermez ve tarik-i askta de-
vam ederdin. Binaenaleyh sen ancak a§k-i ilahinin adim duymu§sun. a§-
km kendisinden asla haberin yoktur. Zira a§k-i ilahi gok zillet ve zorluga ta-
hammiil etmek ister.

1165. Jftskm yiiz naz ve istikban varlir; ask yiiz naz ile ele gelir.

Ya'ni, a§k-i ilahi gok nazh ve kibirlidir. Oyle kolay kolay ele gelmez. Ona
gok hizmet etmek ve niyaz etmek lazimdir ki, birgok nazlandiktan sonra ele
gelebilsin!

1166. (5%§k vefa eiici olduijundan vefa eiiciyi satin ahr. ^efasiz olan hem-ni-
sine hakmaz.

^cSP?

AHMED AVNt KONUK

"Harif *, i§ ve san'at reflki olan kimse, dost ve hemnism olan adam ma'na-
sinadir. Ya'ni, a§k-i ilahi, vefakar olan bir arkadagtir. Binaenaleyh kendisi de
vefakar olani kabul eder, vefasiz olanlara hemnisjn olmaz.

M*". -^ u* jW b £* M* &■) ^^ c~~&-j* j^-

1167. SAdemi, agog; ve ahid kok gibidir, kfike cehd ile hmar lazimdir.

"Ahid"ten murad, ezelde vaki' olan ahd-i ubudiyyet oldugu gibi, insan-i
kamile intisab esnasinda pir ile miirid arasinda vaki* olan ahid olmak dahi
muhtemeldir. Ya'ni, suret-i insaniyye bir agag gibi olup, onun kokii de onun
ahdidir. Binaenaleyh onun suret-i insaniyyesine taalluk eden soz ne kadar
parlak olursa olsun itibar yoktur. Onun kokii ve ma' nasi olan ahde riayet et-
mek ve ona hizmet lazimdir.

1168. iJAhid fasid, kok ciirumiis olur; ve latif olan meyveden munkati olmus
olur.

Bir kimsenin Hakk'a veyahud insan-i kamile kar§i olan ahdi bozuk olur-
sa, suret-i insaniyyesi agacimn kokii gurumu§ olur. Artik onun meyvesi olan
ahval-i latife ve. a'mal-i hasene ondan munkati' olur.

j_^ c-~i'tj>- £j jLi L. . >y. >- ^y J^ ^y.j ^

1169. Uiurma agacimn dali ve yapragi her ne kadar yesid oldu ise de, kokiin
fesadiyla heraber yesillxk faide dejjildir.

Ahdi bozuk olan bir kimsenin, kokii bozuk olan hurma agacimn ye§il
yapragi mesabesindeki ulum-i zahiriyyesi ve sozleri ne kadar parlak olsa as-
la fayda vermez ve kalblere te'siri olmaz.

1 1 70. ve eger yesu yapragi olmaz ve kokii olursa, aktbei yuz yanrak disari el
yapar.

Ve eger ahdine vefakar olan kimsenin her ne kadar zahiren bir ilmi ve
kuwe-i nutkiyyesi olmasa dahi, akibet ulum-i ledunniyye ve talakat-i lisa-
niyye yapraklan zahir olur.

™^

MESNEVl-I §ER?F §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

jl yu> ^J^p C—^-ii by? ,Jp- yr M* J^*i "> y^ j

1171. iSen otiuti ilmine alianma, ahd. isiei Dlim kabuk, onun ahdi onun i$i ai-
hiiir.

Ey salik, sen bir kimsenin ilmine aldanma, ahid iste! Ya'ni ahdine vefakar
olan kimsenin ilmine bakma ve ilmi yoktur diye aldanma! Onun Hak'la ve-
ya piriyle olan ahdinde sadik olup olmadigina bak! Zira ilm-i zahiri kabuk gi-
bi ve o kimsenin ahdi dahi o aradigin ilmin igi gibidir. Zira ilimden maksud
olan ameldir ve amel ise ahde vefa etmektir.

( _ ff Ua lij \J~P {J fj (jS}\ C-jIjI . JJ*\y>- Vsi-y J*j>- \j **■* ■ *&-y*

Onun beyanindadir ki, kotu fiilli adam vaktaki kotii fiillilikte
nuitemekkin olur ve iyi fiillilerin devletinin eserini goriir,
seytan olur. Harmani yanmis seytan gibi hasedden dolayi

hayrin mani'i olur ve riimleyi harmani yanmi§ ister. Nitekim

ayet-i kerimede, "Gordiin mii su kimseyi ki, namaz kildigi

vakit abdi nehyeder!" buyrulur

"Hirmen-suhte", sermayesi havaya gitmis ve miiflis olmus kimseden ki-
nayedir. Bu surh-i serifte beyan buyrulan ayet-i kerime sure-i Alak'tadir. Se-
beb-i niizulii budur ki: Ebu Cehil habisi demistir ki: "Eger ben Muhammed'i
(a.s.) secde ederken gorursem boynunu cignerim!" habis bu kasd ile Re-
sul-i Ekrem hazretleri tarafina gitti ve o hazreti namaz kilarken gordii ve ge-
ri geri cekilmege basladi. "Nicin boyle yapiyorsun?" dediler. Cevaben dedi ki:
"Muhammed ile benim aramda atesten bir hendek goriiyorum!" Bu ayet-i ke-
rimenin ma' nasi her asirda mevcud olan munafiklar ile miinkirlerin ciimlesi-
ne samildir.

Csf^B

AHMED AVNt KONUK

iy~p- l^T ijyi> ^Ua-i y>r y . iy eljS' L ?~i dy*- l_pL»l j

1172. Uefa edicileri faide etmis aordiigiin vakil, sen orada hasud hir seytan gi-
hi olursun.

Ey nefsani olan kimse, sen Hakk'a veya pirine karsi olan ahdine vefa
edenleri, faide hasil etmi§ bir halde gordiigun vakit, sen onlann miivacehesin-
de, Adem'e hased eden bir seytan gibi olursun. Nitekim Hz. Pir'in zaman-i ali-
lerinde kendilerine intisab eden muridanindan bir giiruh, hazretin Salahad-
din Zerkub hazretlerine olan tevecciih ve iltifatim gekemeyip hased ederek
aleyhinde bulunmuslardir. Sipehsalar hazretleri yazdigi Menikib'da bu hali su
tazda beyan buyurur:

"Cemaat-i hasudan §eyh Salahaddin'in hadden ziyade Hz. Pir'e yakinhgi-
ni miisahede eylediklerinde yine hikd u hased ile me§gul olup adavete basla-
dilar ve gayet-i kasavet ve nihayet-i §ekavetlerinden zat-i alilerini cehle men-
sub kildilar. Halbuki onun hakaik-i lediinniyyesinden bihaber idiler." Fakir
tarafindan tercume olunmus. olan bu menakibta Sultan Veled (k.s.) hazretle-
rinin bu mes'ele-i hased hakkinda manzum beyanat-i aliyyeleri de vardir.

1173. Dier kimin mizaci ve tab\ gevsek olsa, hie kimseyi saglam istemez.

Bu beyt-i serifte iki vecih vardir: Birisi maddi ve digeri ma'nevidir. Mad-
disi budur ki, nefsani olan bir kimsenin mizaci ve tab'i gevsek ve zayif ve
hastalikli olsa, kimse herkesi de kendisi gibi hastalikh ve zayif gormek is-
ter; ve onun nefsi bu goriis. ile muteselli olur; ve kendisi kimselerin musa-
hibi ve refiki olur. Vucudu saglam olanlara hased eder. Ve ma'nevisi budur
ki, her kimin mizaci ve tab'-i ma'nevisi, ahlak-i mezmume ile ma'lul olsa,
kimse herkesi kendi gibi hilekar ve miizevvir ve fasik ve facir gormek ister,-
ve kendisi gibi adamlann musahibi ve refiki olur; ve ahlak-i hamide sahib-
lerine hased eder. Nitekim meshur bir darb-i meseldir: Kuyruksuz olan tilki-
ye: "Hep tilkiler senin gibi kuyruksuz mu olsun, yoksa sen de onlar gibi kuy-
ruklu mu olasin?" diye sormuslar. Tilki cevabem "Butun tilkilerin benim gibi
kuyruksuz olmalanm isterim!" demis.

1174. Sger Dhlis'in hasedini istemez isen, dava derdinden Dinda 'mn derga-
hxna gel!

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"tblisi"deki "ya", masdariyet, vahdet ve nisbet igin olmasi caizdir. Masda-
riyet igin olursa "iblislik", vahdet igin olursa "bir iblisin hasedi" ve nisbet igin
olursa "iblise mensub clan hasedin" demek olur; ve her tig surette ma'na dog-
ru olur. Ya'ni, ey nefsani olan kimse, eger sen "seytanligm hasedini" veya "bir
§eytanin hasedini" veya "§eytana mensub olan hasedi" istemez isen; "Ben
ondan daha hayirhyim!" da'vasimn derdinden vazgeg de Hak Teala hazretle-
rinin dergah-i izzetine tevecciih et ve kendi nefsinin kotu sifatlanm gor de,
baskalannin nefsindeki fenahklan soylemekten sarf-i nazar et! Sifat-i nefsa-
niyyeden halasini Cenab-i Hak'tan niyaz et! Zira seytanligm hulasasi *1» ^ u
(A'raf, 7/12) ya'ni, "Ben ondan daha hayirhyim ve efdalim!" da'vasindan
ibarettir; ve kendini begenip baskalanm takbih etmektir. Ve Cenab-i Hak su-
re-i Bakara'da sifat-i nefsaniyye ile muttasif iken ba§kalanni lslaha kiyam
edenleri takbihen-. jJCli o'^Uj "Ji '^-uii o )'Ji\ (Bakara, 2/44) ya'ni "Nefsinizi
unuttugunuz halde nasa birr ve takva ile mi emrediyorsunuz?" buyurur.

1175. (jHademki vefan yoktur, had dem vurmai J&ra soz agleb olarak hizlik
ve benlih da vastdir.

Ya'ni, ey kimse mademki senin Hakk'a veya pirine karsi ettigin ahidde
vefan yoktur ve onlann emrine muhalefetin vardir, bari salahtan dem vurup
ehl-i kemale mahsus olan tavn takinarak soyleme! Zira, sifat-i nefsaniyye-
sinden kurtulmamis. olan kimselerin sozleri ekseriya bizlik ve benlik da'vasi-
dir. Ancak kendilerinde vucud ve varhk goremeyen enbiya ve evliya hazara-
timn sozleri bu da'vadan harigtir.

1 1 76. Hiu soz svne.de magzlann iradtdir. Svkulia can magzina ynz nema vardir.

Ya'ni, bu soz, harf ve savt ile disanya gikmazdan evvel sinede ve kalbde
iglerin ve batinlann iradidir; ve o sozii disanya gikarmayip siikut etmekte ise
canin igine ve batinina birgok ne§v u nema vardir. Mesela bir kimse birinin
yalan soz soyledigine muttali' olsa ve onun bu yalamni yiizune vurup mey-
dana gikarmak kabil iken kendisinin dahi yalan soyledigini dusunup, bu hu-
susta soz soylemekten vazgegerek sabretse, o kimsenin, bu hali nefsine kar-
si bir miicahede olur; ve bu miicahededen ruhunun kuvvetinde nesv ii nema
hasil olur.

AHMED AVNl KONUK

jAJ J*- 4 -*jlj> t (jS' ^ £->>■ j** r>^ -*-* 1 <^j j- 5 -*"*^ ^J^

1177. ^UabMki dile gelir magzin masrafi olur. uMasrafi az yap, id ki magz,
nayz olarak kalsin!

Ya'ni, vaktaki soz dile gelir ve harf ve savt ile disanya cikanlir, magzin ve
batimn iradi hare ve sarf edilmis olur. Binaenaleyh, masrafi az yap ve sdzti
ihtiyac ve zaruret mikdan soyle ki, batimn giizel ve latif olarak kalsin! Zira
salikin lisamm zabt etmesi dusiinmesine sebeb olur; ve diisiinmekde miica-
hede-i nefsiyye vardir; ve mucahede ile batinda giizellik ve letafet hasil olur.

cJj yw J-i jji dy? C/jf j£i C-ij c~~oj£i \j t-ijjyf ^ >y>

1178. cMz soyleyici adanun azim bir fikri vardir. Soylemek ki§n ziyade oldu-
gu vakit if gitti.

Ya'ni, az soyleyen adamin elbet biiyiik biiyuk diisunceleri vardir. Nitekim
cok soyleyen adamlann sozlerinde ekseriya revabit-i flkriyye olmadigi her
zaman goriilmektedir. Zira elfaz ile disanya cikanlan soz meyvenin kabugu
gibidir. Kabuk ne kadar kahn ve 50k olursa ig kadar az olur.

J»j C^iS J^IS" y? wLi ^M C— jj j** iy jf-^ iy Ojjil ^-~*y

1 1 79. ZKabuk ziyade oldu, if zayij oldu. Jleidjei kamil oldugu vakit kabuk za-
yif oldu.

"Nagz", lugatte guzel ve iyi ve latif ve §ey'-i acib ve bed!' ma'nasinadir.
"Nagzin kamil olmasi"ndan murad, meyvenin latif ve guzel olan igidir. Ya'ni,
ceviz ve badem gibi meyvelerin kabugu kahn oldugu vakit ici az ve zayif olur
ve latif olan ici kamil ve ziyade oldugu vakit dahi kabuk zayif ve ince olur.
Bunun gibi kabuk mesabesinde olan elfaz 50k ve kahn olursa, ig olan fikir az
olur ve ig olan fikir iyi ve latif ve kamil oldugu vakit elfaz dahi az olur.

\j Ai^j \j jyj \j jy \j <^j ^U-j <-*j* jA p^,

1180. IBu iif hamliktan kurtulmu$, cevize ve bademe ve fistiga baki

"Levz", badem ve "pisteh" fistik. Ya'ni, kabuk ve ic misalinde hamliktan
kurtulmus ve kemale gelmis olan ceviz ve badem ve fistiktan ibaret olan tig
meyvenin haline nazar et! Bunlardan her birinin kemali, kabuklannm inceli-
gi ve iglerinin goklugundadir. iste flkr-i insani bunlann igine ve kelam-i zahi-
ri dahi bunlann kabuklanna benzer.

egXggz

MESNEVf-1 §ERtF §ERHi / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

iyi> Ol£-J cJji i_j*~>- *£ iyi* OlkJi A& OLs*p jl ^ J*

1181. !7ier o kimse ki isyan. etie, sei/fan okr. ,Ztra iyilerin ctevleiine hased edi-
ci olur.

"isyan", serke§lik etmek ma'nasinadir. Her kim ki serke§lik ederse, o kim-
se seytan olur. Nitekim bu cildin 524 numarasinda j3k-z> v/ b jS ^ v- 1
■rtyt- ["Serkes. at igin Arap pna "§eytan" ta'bir etti"] ; ve 525 numarasinda da-
hi ci) jj jj <J ^i >/ cJ^. ["§eytanet liigatte gerdenkeslik oldu"] buyrulmus
idi. Binaenaleyh seytanhgin esasi serkeslik ve isyandan ibaret olur; ve ser-
keslik dahi sifat-i hasedden nes'et eder ve boyle serkes. olan kimse iyilerin
nail oldugu devlete ve saadete hased edici olur.

\±&- Ojb «& 0J4* ^f jl \ij <jif \s^- J^f> ji *&y>r

1182. Uaktaki Jtuda'mn ahdine vefa ettin, Dtuda kerem cihetinden senin
akdini hifz eder.

Ya'ni, ey kimse, sen Hak Teala hazretlerinin emrine itaat ve nehyinden ic-
tinab etmek suretiyle onun ahdine vefa ettigin vakit, Hak Teala hazretleri da-
hi va'd buyurdugu ecir ve mukafati icra buyurmak suretiyle kerem cihetin-
den sana kar§i olan ahdi hifz eder ve seni ecirsiz birakmaz.

*a-U*iJ ^ f ji\ \jj^"i\ 'oJLO «u~j y j>- (j\ij jl

1183. Sen Uiakkin vefasindan flozii haglamissin, nr Hzkilru ezkurkum 1 ." u
isitmemissin.

Bu beyt-i serifte, sure-i Bakara'da olan />& % J h&b °<^°f^ ^Jf'^
(Bakara, 2/152) Ya'ni, "Beni zikrediniz, ben de sizi zikredeyim ve bana §iik-
rediniz ve kufran etmeyiniz!" ayet-i kerlmesine isaret buyrulur. Ya'ni, ey
kimse, senin kalb ve idrak gozun Hak Teala hazretlerinin kullanna kar§i olan
vefasim gormekten baglanmistir; ve sen bu zikrolunan ayet-i kerimeyi isit-
memissin. Binaenaleyh sen Hakk'in emrine itaat ve nehyinden ictinab etmek
suretiyle onu zikret ki, Hak dahi seni magfiret etmek ve ecir ve mukafat ver-
mek suretiyle seni zikretsin!

jbj^T^rj^ ljj\ aTi; j\i j,y> (jj^u ijiji ^r j,yf

1 184. *6vfu hi-ahdi'ye kulak ver, akil tut, ta ki yardan "ll/i ahdekiim" gel-
sin!

esypp

gfftr 3 " AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i serifte de keza sure-i Bakara'da olan '^-h*> <J y ^m*>. iy/j ( Ba_
kara, 2/40) Ya'ni "Size beyan ettigim ahde vefa edi'n! Ben de sizin vefani-
za miikafat edeyim!" ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Ba'zi niishalarda
(cf J-/) yerine ('*; j./) vaki' olmu§tur. "Kulak koy!" demek olur. Ya'ni,
bu zikrolunan ayet-i kerimeye kulak ver ve ma'na-yi munifini idrak ifin ak-
km tevcih et ve bu i§itme ve idrak etrae neticesinde imamm takviye edip
amel et ki, yar-i hakiki olan Hak'tan dahi mev'ud ve ma'hud olan ecir ve
miikafat gelsin!

1185. By hazin, bizim ahiimiz ve karzmuz ne olur? ^ere kuru dane ekmek
gibidir.

"Hazin", gamli ve mahzun ma'nasinadir. Efrad-i be§er hakikatte higbir
§eye malik olmayip her ihtiyacim miilkiin maliki olan Hak Teala hazretlerin-
den bekledigi cihetle, hakikatte boynu biikiik mahzun bir bende vaziyetin-
dedir. Bu miinasebetle cenab-i Pir efrad-i besere hitaben: "Ey hazin!" buyu-
ruyor. Ve "karz"dan murad, iL^. uj an i^Jf, (Miizzemmil, 73/20) ya'ni,
"Allah Teala'ya karz-i hasen ile ikraz edin!"' ayet-i kerimesinde beyan buy-
rulan karzdir ki, bu da Hak yolunda infak ve sarf-i maldir. Her bir iyiligin
mukabilinde Hak Teala on mislini vermeyi ahd buyurmus oldugundan, bu
infaki ve sarf-i mali zat-i uluhiyyete odiing verilmi§ mesabesinde tutmu§tur.
Ya'ni, "Ey mahzun bir vaziyette bulunan kul, bizim Hakk'a kar§i olan ahdi-
miz ve odiinc vermemiz ne demektir bilir misin? Bir tarla sahibinin topragi-
na dane ekmek gibidir."

1186. 9Ve ondan zemine revnak ve semizlik vardir ne de zeminin sahibine
zenginlik vardu I

"Lemtur", semiz ve kavi demektir, "ya" masdariyet igindir. Ya'ni, bu bi-
zim ektigimiz dane-i a'malden miilk-i ilahi ne revnak ve ne de semizlik ve
kuwet kesb eder; ve ne de miilkiin sahibi zengin olur!

1187. £%ncak isareten demektir ki, nr Bana bundan lazimdu. 2,ua bunun as-
hni ademden sen ver din."

@p^ MESNEVl-t §ERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 • "^^l

1188. ""^eiim ue daneyi hizim tarafimiza hu ni'metien $ek diye ni§an olarak
fletirdim."

Ya'ni, bizim amel danemizi mulk-i Huda'ya ekmekte ancak bir i§aret
vardir. da bu demektir ki: "Ey mulkiin sahibi, bana bu tohumun mahsu-
lu lazimdir. Zira bunun ash olan viicudu, adem-i izaftden sen gikanp verdin.
Ben o vucuddan istifade ettim. Bizim tarafimiza bu ni'metin emsalini ihsan
et, diye sjmdi bu dane-i ameli ni§an olarak getirdim ve yine senin mulkiine
sagtim."

1189. Tiinaenaleyh ey talihli, kuru duayi huak! jLvra agap, sag.ilmi$ done, isier.

"Ey talihli"den murad, insan-i kamilin huzuru kendisine nasib olup tarik-i
Hakk'a siiluk eden kimsedir. "Kuru dua"dan murad, amel etmeyip lisanen ta-
leb etmektir. Ya'ni, ey taiik-i Hakk'in saliki ahde vefa, amel-i salih islemekle
olur. Ameli terk edip: "Ya Rab, bana sunu bunu ihsan et!" demek dogru bir
hareket degildir. Zira diinya, ism-i Zahir'in mazhan oldugundan amel-i zahi-
ri lazimdir. Nitekim bir agacin zuhurunu murad eden kimse, mutlaka onun ge-
kirdegini ve tohumunu topraga ekmis. olmahdir. Tohumu ekmeden agag iste-
. mek taleb-i kamil degildir, bir taleb-i nakistir.

L5 *~o U j»*j 4i" LS liJ CjXXj^j Ipi Olj jjjI <>b <jj\&> jS

1190. 6ger damn yok ise Dialik o duadan sana, "CA/e fliizel saydir!" diye hir
nahl hafliflar.

Fakat birtakim zahiri sebebler ve aczler hayluletiyle daneye malik ve ame-
le muvaffak olamamis. isen '^L^Lt^Ji (Sebe', 40/60) ya'ni "Dua edin,
size icabet edeyim!" ayet-i kerlmesi mu'cibince, igin yanarak dua ettigin tak-
dirde, Hahk Teala senin o duani sa'y makaminda tutup, "Ne giizel sa'ydir!"
diye sana meyveleriyle dolu bir hurma agaci halk ederek bagister.

1191. tMeryem aibi ki, onun derdi var idi, danesi yok idi. O nahli hir sahib-i
fen ye§il ya-pti.

*$$&

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, sa'yden aciz kalamn duasimn sa'y makaminda kabul buyruldugu-
nun delili budur ki, Hz. Meryem'in doguracagi bir yerde hicbir yardimci ol-
madigi gibi yiyecegi dahi yok idi. Taleb ve dua-yi fiiliden aciz bir halde oldu-
gundan, dua-yi lisani ile Hakk'a niyaz etti. Onun dane-i fiili ve ameli olma-
digi halde, huner sahibi olan Hak Teala kuru bir hurma agacim ye§il yapti ve
meyveli bir hale girdi. Nitekim sure-i Meryem'de buyrulur: J\ 'j>^J\ u*Mi

Ck>* dij J**- •& ,Jy^ Ul lf>j ja Ubb L~±a lJ cJf /IJL» JJ c-> J^ k cJli ii»«JI £J*-

Ci- (L'j JL jjCJyiJi^L^ jlii ^j*'/^ (Meryem 19/23-25) ya'ni "Dogum
agnsi ohu bir kuru hurma' agacina dayanmaga mecbur etti. Dedi ki: "Keske
ben bundan ewel Qliip kiilliyyen unutulmus. olaydim!" Altindan cenab-i Isa
nida edip dedi ki: "Mahzun olma, rabbin senin altindan irmak akitti ve kuru
hurma agacim salla ki tizerine hurma du§siin!"

ily JUo'dbjJ ib ^^y ,j ilj dj^f- OTjjj ^Ij 4&lj

1192. 3m a hi, o himmet sahibi olan hatun vefa edici idi. Uidlih onun murd-
di olmaksiztn uiiz murad verdi.

"Rad", kerim ve civanmerd ve sahib-i himmet ve sehavet ma'nasinadir.
Ve diger ma'nalan da vardir. Burada "sahib-i himmet" ma'nasi miinasibdir.
"Hatun", kadin demektir; ve "kadin" bu "hatun" kelimesinden muharreftir.
Ya'ni, o Meryem ve o himmet-i all sahibi olan kadin, Hakk'a kar§i olan ah-
dine vefa edici idi. Hahk Teala hazretleri dahi onun sa'yden aczi zamamnda,
onun muradi olmaksizin birgok muradlanni verdi; Ve onun taleb-i lisaniden
aii olan taleb-i halisini derhal is'af buyurdu.

1193. cemaat hi, vefa edici olmus idder/hutiin sinijlar iizerine onlan ziyd-
delesiirmistir.

Hakk'in emrine itaat ve nehyinden ictinab etmek suretiyle ahidlerine ve-
fa eden cemaati diger asnaf-i be§er tizerine efdal etmistir. Nitekim Hak Teala
hazretleri Kur'an-i Kerim'de Ji'iS Jbilt^jiC'^ri o) (Hucurat, 49/13) ya'ni "Al-
lah indinde en mukerrem olaniniz' en muttaki olanimzdir" buyrulur.

oj^p Ol '»Jjj jj j^M^f- jl^- °Jr 3 ^*" j*"**-*" ^*Liji C-~Z£

1194. ^Denizler ve day onlara musahhar oldu. ^Dorf unsur dahi o idifenin hen-
desidir.

^

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, ahidlerine vefa eden enbiya ve evliyaya deryalar ve daglar miisah-
har olup denizlerden yuriiyiip gecmek ve daglarda tasarruf etmek gibi ahval
vaki' oldu. Mesela Musa (a.s.) denizi asasiyla yanp gecti; ve Resul-i Ekrem
Efendimiz Hz. Siddlk ve Hz. Omer ve Hz. Osman ve Hz. Ali ile Uhud dagi
iizerinde otxirduklan sirada hareket vaki' oldu. Buyurdular ki: "Ey Uhud sa-
kin ol, senin iizerinde Nebi ve Siddik ve §ehid vardir!" Derhal hareket sakin
oldu. Ve keza bu zevat-i kirama dort unsur ya'ni toprak, su, hava, ates. ben-
de oldular. Nitekim Musa (a.s.)in i§aretiyle arz Karun'u batirdi ve denizi yar-
di; ve Siileyman (a.s.) havada tasarruf etti; ve ates. Ibrahim (a.s.) a gulzar ol-
du. Evliya-yi kiram hazaratinin dahi mucizattan miraslan vardir ki, ona li-
san-i ser'de "keramet" derler.

1195., Hill ise- nisan i$in hir ikramdu, id ki ehl-i inkar onu asikar goreler!

Ya'ni, enbiya ve evliyanin bu alem-i kesafette ve zahirde gosterdikleri ha-
vank, onlann ind-i ilahideki kiymetlerine nisan ve alamet [olmak] iizere bir
ikramdir; ve onlann ind-i ilahideki kiymetlerini inkar edenler onu a§ikar bir
surette gormek igindir.

1 196. Onlann o gizli kerametleri ki, o havasse ve heyana gelmez.

ahidlerine vefakar olan enbiya ve evliyanin bu zahir olan kerametlerin-
den ba§ka birtakim gizli kerametleri daha vardir ki, o kerametleri havass-i za-
hire ve batine ile idrak etmek miimkin degildir ve ta'rif ve beyan kabil degil-
dir. Qunki onlan beyan igin bu alem-i zahirde musta'mel elfaz kifayet etmez.

1197. Diari o iuiar hi, muhakkak o ehei ola, daima ne munkati* du ne de red-
di ialeb olunmustur.

Ya'ni, ise yarayan §ey ebedi olandir ki, o da gizli keramet olan keramat-i
ma'neviyyedir; ve bu keramat gesme aid degil ruha aid oldugundan. kera-
mat-i suri gibi munkati' degildir ve reddi dahi matlub degildir. Keramat-i su-
ri ise mevt-i suri ile munkati' olur; ve fan! olan alem-i surete aid bulunan ke-
ramat evliya tarafindan makbul olmadigindan ekseriya reddolunmustar; ve
onlar keramat-i suriyye ve kevniyyeden kacarlar. Fakat keramat-i ma'neviy-

AHMED AVNl KONUK

ye Hak ile kendi aralannda ve daimi oldugundan onlann makbuludiir; ve
muhakkiklannm cogunun indinde keramat-i ma'neviyye ilim ve hikmettir.
Nitekim ayet-i kerimede \Jz \^- 'jj\ °j£ LkJi o>' ^ (Bakara, 2/269) ya'ni
"Hikmet verilmis kimseye.'muhakkak hayr'-i kesir verildi" buyrulur. Nitekim
mecazib-i ilahiyyeden birisine: "Keramat-i kevniyye mi efdaldir, yoksa ilim
ve hikmet mi efdaldir?" diye sormuskr. "Elbette ilim ve hikmet efdaldir. Zira
keramat-i kevniyye igin daima abdestli bulunmak lazimdir. Fakat ilim ve hik-
met ciinub olsa bile sahibinden mimfekk olmaz" diye cevab vermi§tir.

Miinacat

1198. By kut ve iemkln ve sehat verici, halka hu sehatsizlihian necat ver!

"Kat", gida demektir. Burada murad, gida-yi ruhani olan maarif-i ilahi-
dir. "Temkin", istikamet iizerinde rusuh ve istikrar makami demektir. Zira
salik-i tarik-i Hak bu makam-i riisuha vasil oluncaya kadar sahib-i* telvindir
ve bir halden bir hale terakki ve bir vasiftan bir vasfa intikal eder. Vaktaki
makam-i rusuha vasil ve muttasil olur, temkin husule gelir (Ta'nfat-i Sey-
yid'den tercume). Ya'ni, ey gida-yi ma'neviyi ve temkin makamini ve ahde
vefada sebati verici olan Hak Teala hazretleri, halki telvinden ve sebatsizlik-
tan kurtar ve onlan ahde vefada sabit kil!

1 199. hir iste hi, sabit olmak layth.hr, miinseni olan nefse kaimlik ver!

"Miinseni", iki kat olan ve bukiilmus ve bas asagi olan demektir. "Bude-
ni"deki "ya", ya-yi liyakattir. Ya'ni, Ya Rab sabit olmak layik ve lazim olan
riyazat ve miicahedat emrinde aciz kalip iki kat olmus ve bukiilmus olan nefr
se kaimlik ve dogru duruculuk ver!

MESNEVl-1 §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Menkibe: Hz. Pir'in miiridlerinden Mevlana Mecduddin Atabek, daima gi-
leye girmek isterdi. Bir giin Hz. Hudavendigeir'dan rica ve iltimas etti. Ba'del-
kabul onu kendi reflki ile medresede yekdigerine muttasil iki hucrede gileye
oturttular. Birkag giin sonra ona aglik te'sir edip takati tak oldu. Refiki ile ag-
hk zaruretinden bahisle gece miittefikan hiicrelerinden gikip ahbablanndan
birinin evine gittiler ve agliklanmn derecesini soylediler. aziz onlar igin bir
kaz dolmasi tertib etti. Onu yedikten sonra gelip hucrelerinde oturdular. Sa-
bah oldukta Hz. Hiidavendigar, adet-i seniyyeleri vech ile hucrenin kapisma
geldiler ve miibarek parmaklanm hucrenin kapisma suriip kokladilar ve on-
dan sonra buyurdular ki: "Ey ashabimiz bu hiicreden riyazat kokusu degil,
kaz dolmasi kokusu geliyor!" Her ikisi de miibarek ayaklanna kapandilar ve
tovbe istigfar edip, "Boyle bir rahmet dururken, insanin kendisini halvet ko-
§elerinde habsetmesi sadakatsizliktir dediler!" {Menakib-i Sipehsalaf dan
menktjldiir)

1200. Onlar a sahir hah$ et, mvzamn kefesini aflir et! Onlan surd-yerlerin hi-
lesinden kurtar.

Birinci misra'da C>>j ^ ,/ si* '^Jy '^ j* i*& (Kana, 101/6) ya'ni, "Me-
vazin-i hasenati agir'gelen'kimseye'gelince, imdi o kimse razi oldugu bir ya-
§ayi§ igindedir." ayet-i kerimesine isaret buyrulur. "Suret-geran"dan murad,
suret ile mukayyed olanlardir ki, onlar nefislerinin huzuzat ve lezzetlerini
tahsil igin cah§irlar. Ya'ni, "Ya Rab, senin tarikina siiluk edenlere riyazat ve
miicahedata sabir bagista ve onlann a'mali tartildigi vakit mizanin hasenat
kefesini agir yap ve onlan suretle mukayyed olan kimselerin hilelerinden ve
igvalanndan kurtar!"

1201. Gy *3ierim onlan hasuMuktan kurtar, id ki hasedden seytan-i racim ol-
mayalar!

"Baz hariden", halas etmek ve kurtarmaktan kinayedir (Bahar-i Acem).
Ey kerirn olan Allah'im, ehl-i tariki hasudluktan kurtar. Siilukunde birinin te-
rakkisini goriip ona hased ederek incitmesinler ve akibet bu hased sifatimn
kendisinde galebesi yiiziinden bir §eytan-i racim ve matriid olmasinlar ve se-
nin yolundan kogulmasinlar!

AHMED AVNl KONUK

-L~>- jl ijt\t- •Xjy ^y** dy*- -U-j*-j jJJU £yl» »-*J ji

1202. Jani olan mulk ve cesedin naminde avam, hasedden nasil yaniyorlarl

Fani olan bu diinyanin mulkuniin ni'metleri ve cesede aid bulunan hu-
zuzat ve telezzuzat hakkinda, cismani olan avam-i halk, birbirlerine kar§i
hasedlerinden na§i nasil yanip tutu§uyorlar ve birbirlerini cekemiyorlar.
Fani oldugu kendilerince de a§ikar olan bu ni'metlere kar§i bir turlti hased-
den vazgegemiyorlar. Ya nefsinde bu sifat-i hased baki olan bir kimsenin,
miilk-i baki ni'metine nail olanlara kar§i ne derece §edid muamele edecegi
kiyas olunsun!

1203. ^adisahlan gor ki ordu $ekerler, hasedden kendi akrabalarim olduriirler.

Padisahlara bak ki, satvet ve sevketini gekemedikleri bir padisah uzerine
ordu cekip harb ederler; ve akil ve dirayette kendilerinden daha yiiksek gor-
dukleri akrabalarim hasedden na§i olduriirler. Nitekim zamanimizda vaki'
olan harb-i umumi, Alman milletinin inkisaf-i ticaretine hased etmeleri yu-
ziinden vaki' oldu ve bu yiizden dokuz milyon kadar tahmin olunan efrad-i
be§er hak-i helake serildi.

^S JUa OU- j dj^- -U*i n£ jii jj Ol~d tiXkiXs-

1204. OVecis dolu olan kuklalann asiklan, kana ve hirhirlerinin canina kasd
etmislerdir.

"Lu'bet", kukla ve cocuklann oynadiklan yapma bebek ma'nasinadir.
Ya'ni, bagirsaklan necaset dolu olan, o topraktan ma'mul bir kukla mesabe-
sinde bulunan mahbub ve mahbubelerin a§iklan, hasedden dolayi kana ve
cinayete ve birbirlerininin canina kasd etmi§lerdir; ve hatta ba'zilan kendi
canlanna kiyip intihar bile ederler.

OI4LI 01 J~o- jl &*£ *^ *£" Oly*j jijt^j jj-^- uy\jj u^-J

1205. ^Vis'i ve Domini ve Diusrev ve <$irin'i oka ki, hasedden nasi ahmak-
lar ne yavtilar!

"Vis", bir kadinin ismi ve "Ramin" dahi onun a§igmin adidir. "Husrev",
§irin ismindeki kadinin a§iki olup, rakibi olan Ferhad'i hased yiiziinden 61-

SfjK^ , MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

durmiis. ve §irin'i almi§tir. Bunlann mua§akalan hakkinda aynca kitablar ya-
zilmisdr. Nitekim Ferhad ile §irm'in hikayesi dillerde destandir; ve Husrev'in
Ferhad'i olduriip §irin'i aldigi hakkinda §airler turlii turlii §iirler soylemister-
dir ki, birinin bir beyti §6yledir:

Haclegah-i Husrev'i ol dem ki tezyin ettiler
Hun-i Ferhad'i hma-yi pay-i §irin ettiler

Ya'ni, bu murdar kuklalann a§iklan birbirlerine kar§i hased yiiziinden ne
yaptiklanni anlamak istersen Vis ile Ramin'in ve Hiisrev ile §irin'in macera-
lanni havi olan hikaye kitabim oku!

1206. O^ihayet a$ik ve ma$uk dahi fani oldu. Diem nagdrdular ve hem de
muhabhetleri nagizdir.

ahmak a§iklann kitabim okudugun vakit goriirsun ki, nihayet hem a§ik
ve hem ma'§uk fani oldu; ve ikisi de buz gibi eriyip yok oldular. Onlann ken-
dileri hig idiler. Muhabbetleri de kendileri gibi hie ve nagiz oldu.

-US' J^-U f J* j, \j f OP jA JJj pA J {Js. *? ^1 Jb

1207. ^ir pafc ilah hi, ademi hirhirine vurur, ademi adem iizerine a$ik eder.

Ya'ni, her turlii nakayistan pak ve mukaddes olan bir ilah ki, esma ve si-
fat-i ilahiyyesinin mezahiri olmak iizere adem-i izafi alemini izhar edip, onun
efradini birbirine garpisnnr; ve hadd-i zatinda ademden ibaret olan o efrad-
dan her birini digerine a§ik yapar. Bu hal, buzdan yapilmis. bir erkekle bir ka-
dinin yekdigerine a§ik olmasina benzer. Buzlar eridigi vakit, he kendileri ve
ne de a§klan kalmaz, mahvolup giderler.

■k£ jks^< i&s?i*\ C-~*lj C~~J J^~ j*> UJ~~»- Ji ^ Ji ji

1208. J^ifcm kalbinde hasedler zfihir olur; yoku, var hoyle muziar eder.

"Bi-dil", a§ik ma'nasinadir. Ya'ni, ademden ibaret olan a§ikin kalbinde
hased zahir olur ve o a§ik bu hased sebebiyle muztar ve nagar bir hale gelir.
lste vucud-i hakiki sahibi olan Allahu ziilcelal hazretleri, hakikatte yok olan
a§iki boyle muztar ve nagar kilar.

AHMED AVNl KONUK

1209. liu kadmlar ki, dimleden daha musfiktirler, hasedden dolayi iki oriak
kendilerini yerler.

"Dane", bir erkegin taht-i nikahinda bulunan iki kadm demek olup Tiirk-
ge'de "ortak" derler. Ya'ni, bu kadin taifesi ki, Hak Teala hazretleri onlann
kalbine §iddetli bir §efkat duygusu koymu§tur, ve bu hiss-i §efkatle, erkekler-
den mumtaz bir haldedirler, kendilerinde bu kadar §efkat varken, her birisi
kendi ortagim zevcinden kiskamp hased eder; Ve bu hased duygusu onun
kalbinde §efkat duygusunu izale edip kendi kendini yer.

1210. Dtatia erkekler ki, muhakkak ias kalhlidirler, nihayet hasedden hangi
menzildedirler!

Hatta kati yiirekli ve kadinlardan daha az §efik olan erkeklerin nihayet,
sifat-i hasedin hangi mertebesinde ve menzilinde bulundugunu var kryas
et!

1211. cjjer seridt efsun-i latif yanmasa idi, her bir kimse refikinin cisrnini yir-
tar idi.

"Efsun", azaim ve hile ve sihir ma'nalanna gelir. Ya'ni, eger §eriat ve
kanun-i ilahi sihr-i latifi ile efrad-i beser uzerinde miiessir olmasa idi, her bir
kimse hased sebebiyle kendi refikinin cismini yirtar ve olduriir idi. Bereket
versin ki, §eriatin hiikm-i kisasi, hasudlann ellerini baglami§tir.

-US' £***- 'yS~S. ji l JJ: o Mj J\j jZ, £« j$, £j£,

1212. Qeriai serrin deji igin bir rey vurur. <§eyiam hiiccet sisesi i$ine koyar.

"Der §i§e kerden", §i§eye koymak, kaviyi zayif vasitasiyla maglub etmek-
ten kinayedir. Ya'ni, seriat ve kanun-i ilahi, camia-i beseriyyetteki §errin def'i
i?in bir hukiim verir ve ayn-i §eytan mesabesinde olup kaviyyen be§ere mu-
sallat olan hased duygusunu birkag satirhk yaziyi havi bir kagit pargasryla
maglub ve makhur eder.

*#%&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

1213. <$ahidden ve yeminden ve niikuUen akHbei, fnzvX olan $eytan $i§eye aider.

Ya'ni, saika-i hased ile cinayet isteyen ve §eytamn sifat-i hasedini temsil
eden bir kimse, huzur-i §enatte ve kanunda aleyhine agilan bir da'vada din-
lenen §ahidden ve vaki' olan yeminden veyahud teklif olunan yeminden nu-
kulden ve istinkaftan dolayi huccet-i §er'iyye §i§esinin igine girip makhur ve
maglub olur.

1214. Dki ziddm hofnutsuzlugu olan ierazi aihi muhakkak hezlde ve cidde
cern gelir.

Ya'ni, §eriat birbirine zid ve muhalif olan iki kimseyi ho§nud ve razi eden
bir teraziye benzer. Mesela latife ve hezl tarikiyla iki kiloluk bir maddeye tig
kilo desek veyahud ciddi olarak iki kilo oldugunu soylesek, terazi ne hezle
ne de cidde nazar edip vazifesini yapar; ve hezl ile ciddi birlestirip kac kilo
ise tamamen onu gosterir; ve satan ile alan, terazinin gosterdigi mikdara ra-
zi olur.

1215. $eriati muhakkak k&e ve ierazi hil; zira onun sehebiyle hasunlar ni-
za'dan ve kinden kurtulurlar.

Mesela bir maddenin sikletinde ihtilafa du§iip kavga eden kimseleri, tera-
zi o seyin sikletini gostererek onlan kavgadan ve kinden kurtardigi gibi, §e-
riatin hiikmii dahi bir hak da'vasinda birbirine muhasim olan iki kimseyi hu-
sumetten kurtanr.

JUs>-t j Jf^- pJ»j jl AAj ^ .JU>- jl f~ju>- dTijJ jjly ^T

1216. Cijer terazi olmasa o hasim cidalien ve hayf ve ihtiyal vehminden ne va-
kil kurtulur?

"Hayf", cevr ve zulmetmek ve zuliim ma'nasinadir. "ihtiyal", hile etmek
demektir. Ya'ni, terazi olmasa bir mail satin alan ve saticiya kar§i hasim mev-
ki'inde bulunan kimse, cidalden ve kendisine zuliim ve hile edilmis. olmak
vehminden asla kurtulamaz.

< ^^°

AHMED AVNl KONUK

\i*r j £ w^>- j C—Xij <UJ» y\ lij ,j C~ij j\iy jiji ^

1217. Dvadi hu vefasiz olan cirhin cifede oviun hu hasecl ve hasun ve cefa
vardir.

tmdi bir cife [ve] vefasiz olan bu girkin dunyada hep bu hased ve hasim
ve zuliim vardir. Diinya bu kotii sifatlann tecelligahi olan bir yerdir. Nitekim
hadis-i §erifte «_>Mf W^ j '**#■ ^ ya'ni, "Dunya cifedir ve onun talibleri kelb-
lerdir" buyrulmusmr. Binaenaleyh diinyamn talibleri arasinda hased ve hu-
sumet ve zuliim olmak tabiidir.

J~~>- jj ^y-jl J (_s^- *y* 0_j^- i_jj dy*- cJji j JUit Ol ji ij-^

1218. r Binclenaleyh onda ihbal ve devlet nasil olur; cinni ve insi nasil hasecl
icinde olur?

Ya'ni, diinya cifesi hased ve husumetin ve zulmiin bir tecelligahi olunca,
o dunyadaki ikbal ve devletin hali nasil olur? Bu diinya ehlinden olan cin ta-
ifesinin ve insanlann, bu devlet ve ikbal-i diinyeviyye icjn birbirlerine kar§i
hasedleri nasil ve ne derecede olur, var kiyas et!

JUl 4j ^[^ ,Jj»j j\ OUj ,JJU Jul <U$S' *y~3~ iy>- o^aLi CA

1219. O seyianlar muhakkak eski hasuddurlar, yol vuruculukian hir zaman ha-
lt deflildirler.

"§eytanlar"dan murad, ervah-i habisedir. Ya'ni, hele ervah-i habise Hak
yolundan gidenlerin eski hasudu olup onlann kalblerine tiirlii turiu vesvese-
ler ittisaliyle yollanni vurmaktan bir an hali kalmazlar. Zira onlar, ism-i Mu-
dill'in mazhan olup ism-i Hadi hazretinin yolunda yuriiyenleri gekemezler.

1220. DCur' an dan oku hi insan seyianlari, Diahk'm meshinden seylan tie
cins olmuslardir .

Bu beyt-i serifte sure-i isra'da olan oii^i oir _, uM~^ s ^r-\ Ir 1 ^" oiA*" °l
\/yk Z) (Isra, 17/27) ya'ni "Miibezzirler muhakkak §eytanlann karde'sjeridif
ve §eytan Rabbine kefurdur" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Ve "tebzir" he-
va-yi nefsaniye ve igvaat-i seytaniyyeye tebean hadd-i §er'i haricinde vaki'
olan mal ve kuvvet sarfidir; ve §eytanin kardesi bittabi' §eytanin cinsi olur. ye
sure-i En'amda olan b yrJiJ Jj^i JJ^laii bf, '^)^ ^) J\ Oy-y) a^uJi fy

MESNEVl-I SERtF SERHi / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

(En'am, 6/121) ya'ni "Muhakkak seytanlar, insanlardan olan dostlanna, si-
zin ile miicadele etmek igin vesvese verirler. Eger onlara itaat ederseniz, mu-
hakkak siz miisriklersiniz!" ayet-i kerimesine de isaret buyrulur.

1221. Seytan ifiiian&a adz olursa o, bu enxs\erden istidne isfer.

"tftitan", fitneye dusiirmek. Ya'ni, seytan igvaatryla ve vesvesesiyle in-
sanlan fitneye dusiirmekte aciz kalirsa kendi dostlan olan azdirdigi insanlan
ldlal hususunda tavsit edip bu insan seytanlanndan yardim ister.

1222. ^Der ki: "Siz hize dostsunuz, bize yar ve muhMik edin! Hiizim tarafi-
mizsiniz, tarafdarlik edin!"

1223. Byer tihanda bir kimsenin yolunu vursalar, her iki nevi' seytan mesrur
gelirler.

Ya'ni, eger goriinen ve goriinmeyen insan ve cin §eytanlan Hak yoluna
giden bir kimsenin yolunu vurup ldlal etseler, bu iki nevi' seytan onu dalale-
te dusurdiiklerinden dolayi sevinirler.

1224. Ue eger bir kimse can goturdu ve dinde all oldu ise, o iki hasud nevha
tuiarlar.

Ve eger bir kimse insan ve cin §eytanlanmn vesvesesine kulak asmayip,
camm dogru yola goturdu ve dinde mertebesi yukseldi ise, o iki nevi' hased-
ci feryad ederler.

Sj>- Ijjl i_~ol i\i *S~ ^S j. X~s- OlJJj> JljU- ^ ji j*

1225. Uier ikisi based di§i cignerler, bir kimse uzerine ki eMo ona akd verdi.

"Edib", burada miirsid ve muallim ma'nasinadir. Ya'ni, o iki nevi' seytan,
dinde mertebesi yiikselen kimseyi gordiikleri ve miirsid-i kamilin o kimseye
akl-i maad zevkini verdigini mii§ahede ettikleri vakit, hased di§ini gicirdatir-
lar ve ofkelenirler.

<^?

AHMED AVNt KONUK

^

Padisahin o peygamberlik da'vasi eden kimseye

sormasidir: "0 kimse ki, sadik peygamber ola ve sabit

de ola, onunla ne olur ki bir kimseye bagiskya? Yahud

onun sohbeti ve hizmeti sebebiyle dil ile soyledigi

nasihatten baska ne ihsan bulurlar?"

Ya'ni padisah da'va-yi nubuwet eden kimseye su sualleri sorup diyor ki:
"Bir kimse sadik peygamber olsa ve da'vasimn dogrulugu da sabit olsa, boy-
le bir kimsenin nasa bagislayacak nesi olur? Yahud onun sohbetinde ve hiz-
metinde bulunan kimseler, onun dili ile soyledigi nasihatlerden ba§ka ne gi-
bi bir faide ve ihsana nail olabilirler?" Zira dil ile nasihat soylemek herkesin
kandir. Fakat onlann kalblerinde ve batinlannda muessir olmak herkesin ka-
n degildir.

1226. <$ah ona sordu ki: n<r Bir kerre vahiy nedir, yahud ne hasil iuiar o ki ne-
hidir?"

Padi§ah o muddeiye sordu ki: "Ewela soyle bakahm vahiy nedir? Ya-
hud peygamber olan kimsenin hasih ve sair nastan fazl ve mertebesi ne gi-
bi §eydir?"

1227. ^Dedi: *0 nedir ki muhakkak ona hasd olmadt; yahud ne devlet kaldi ki
o vasd olmaii?"

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. CiLT • MESNEVl-5 •

Miiddei padisaha cevaben dedi ki: "Sadik olan peygamberin tahsil etme-
digi ne vardir! Yahud onun sun ve ma'nevi devletten vasil olmadigi §ey mi
kalmi§tir. Ona her §ey hasil ve o her tiirlii devlete naildir."

1228. "Tutayim ki hu nebinin vahyi hazine sdhtbi degildir. lial ansimn kal-
hinin vahyinden dahi nakis degil&ir."

"Gencur", hazinedar, hazine sahibi {Burhan). "Vahy", kelam-i hafi ve
. i§aret-i hafi demektir. Cenab-i Hak'tan her mahlukun batinina vaki' olan
isaret ve kelam-i hafiye, bu ma'na-yi hususi i'tibariyle vahiy denir. Nitekim
ayet-i kerimede sure-i Nahl'de: ^j ^ jC=r-J* o* <£ li,J " 1 °* J^ 11 Jl '^-j ls^/j
oyi^ Lwj j^Iji (Nahl, 16/68). Ya'ni "Senin Rabbin bal ansma, daglarda ve
agaclarda ve nasin sizin igin yaptigi mekanlarda evler ittihaz edin, diye
vahyetti" buyrulur; ve diger bir ayet-i kerimede dahi u^-i *C« JT ^ j>-^
(Fussilet, 41/12) Ya'ni "Hak Teala her bir semaya emirlerini vahyetti"
buyrulur. Ma'na-yi hususisine gore enbiyaya melek vasitasiyla vaki' olan
ta'lim-i ilahi ve tefhim-i rabbanidir. Istilah-i §er'ide bu i§aret ve kelam-i ha-
fi enbiyaya olursa "vahiy" ve evliyaya olursa "ilham" denir; ve. eger ke-
lam-i hafi §eyat!n tarafindan kalb-i be§ere ilka olunursa "vesvese" denir.
Ya'ni, "Farz edelim ki, bu sadik olan peygamberin vahyi, ulum-i ilahiyye-
nin hazinedan degildir; acaba bal ansimn batinina varid olan i§arat ve ke-
lam-i hafiden de a§agi ve nakis midir? Ve o bal ansi ki siislii petekler igin-
deballaryapar!"

C— JLi \J&- j\ j, (jV-J **J^- C—X4T J»»ill ^1 t-j^JI ^ja-jl *^Jj^-

1229. Uaktaki hal ansina "Zkab vahy etti" gelmi$tir, onun vakyinin evi tatli-
dan iolu olmu§tur.

Yukanki beytin Tzahinda zikr olunan ayet-i kenmeye isaret buyrulmu§tur.
Ya'ni, vaktaki Rab Teala hazretlerinin bal ansina vahy etmesi vukua gelmi§-
tir, annin vahyinin evi olan kovan tatli bal ile dolmustar.

1230. O, Uiak. (azze ve cellejnin vahyinin nuru sehehiyle alemi hal mumun-
dan ve haldan dolu etmi$tir.

AHMED AVNt KONUK

"0" zamiri bal ansma raci'dir. Ya'ni, o bal ansi, aziz ve celil olan Hak Te-
ala hazretlerinin onun batinma vaki' olan kelam-i hafisi sebebiyle, dunyayi
yaptigi bal mumu ve bal He doldurmustur ki, o bal sifa-yi mahzdir. Zira Hak
Teala bal hakkinda ^UJ *Ui v (Nahl, 16/69) ya'ni "Balda nas igin sifa var-
dir" buyurur.

>y.Jr^ j^J J 1 J^j >JJ ^ ^ J ^^J" ** J>

1231. 13u ki, "Oierremna" ' hr ve, yukanya giier, onun vahyi, ne vakit hal arv
smdan daha a§aiji olur!

Bu beni-adem ki Hak Teala onun hakkinda \'jj>. £*/ J2j (lsra, 17/70)
ya'ni "Biz beni-ademi mukerrem kildik" buyurur ve bu mukerrimeyeti hase-
biyle alem-i kesafetten ve esfel-i safilinden alem-i balaya ve a'la-yi illiyme gi-
der. Ona olan vahy-i ilahi hig bal aristna olan vahiyden daha asagi olur mu?

1232. "Sana Jtevseri verdtk"i okumadxn mi? Oyle ise nigin kurusun ve susa-
mi§ kalmi§sin?

Ya'ni, Hak Teala hazretleri Kur'an-i Kerim'de "j£\ A&A uj (Kevser,
108/1) Ya'ni "Biz sana muhakkak Kevser'i verdik" buyuruyor. Buriu okuma-
din mi ve ma'na-yi serifine niifuz etmedin mi? Eger okudun ve ma'nasim an-
ladin ise, nicin kupkuru bir zuhd iginde ve hakikati idrake te§ne ve susamis
bir halde kaldm? Ma'lum olsun ki, Ruzbihan Bakli (k.s.) hazretleri Tefsiru
Ariisu'l-Beyin'mda buyurur ki: "Kevser'den murad, kevser-i hakikidir. Re-
sul-i Ekrem hazretlerinin Hakk'm cemalinin deryasmda istigrakidir ve onun
igin kevser-i kalb vardir ki, o kalbe ezel ve ebed deryalanndan Hakk'm mii-
sahedesinin nurlanmn nehri akar."

Ibn Ata hazretleri, "Risalet ve niibiiwete ve Hakk'in rububiyetine ve vah-
daniyeti ile inflradma ma'rifettir" buyurur; ve Ciineyd-i Bagdad! hazretleri
nur-i ma'rifet ve Hakk'in vahdaniyeti ile infiradidir", buyurur; ve Ni'metullah
Nahcivani hazretleri dahi, tefsirinde "Vahdet-i zat ve onunla inkisaf ve onun
iizerinde vukaf ile tahakkuktan ibarettir", buyurur. Bunlann hepsi vucud-i
Hakk'in vahdetini ve keserat-i esyanin nefsu'l-emrde vaki' olmayip mevhum
bir varhktan ibaret oldugunu idrak etmek ma'nasmdan ibarettir.
^ Ve kevser, lugatte "kesreften me'huz olup ilimden ve amelden hayr-i ke-
sir-i mufrit ma'nasina almislardir. imdi abidler ve zahidler, amel cihetinden

c £p B

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

zengin iseler de vucudun vahdetini ve infiradmi zevk-i mu§ahede ile idrak ci-
hetinden fakirdirler ve bu cihetten fakir olduklanm da mudrik olmayip, ehl-i
hakikatin beyan ettikleri maarif ve hakayik ile istihfaf ederler; ve ehl-i haki-
kati ehl-i sunnet ve'1-cemaat simfindan haric. addederler ve keserat-i esyaya
viicud verdikleri gibi, kendilerine de viicud verirler. Makamat-i aliye sahibi
olmaga ve cennette nefislerinin istiha eyledigi niam-i ilahiyyenin tahsiline
a§iktirlar. Binaenaleyh bunlar fer'den ibaret olan zavahire a§ik olup ashn as-
h olan Hakk'a a§ik olmamis. olurlar. Nitekim cenab-i Pir efendimiz atideki be-
yitlerde ve bundan sonra gelecek olan surh-i serifte bunlann hallerine isaret
buyururlar:

J^ ^ J 1 ^ 3 ^~-^° ^r- y y. J* yr y/ tjj*? £* L -

1233. ^ahui galiba {Jir avri sun, kevser senin uzerine kan ve nahos olmus-
' tur.

Ey zahir-bin olan kimse, galiba sen Fir'avn gibi mevhum olan enaniye-
tinde mustagraksin, Nil nehri Fir'avn'a kan ve igrenc oldugu gibi, ehl-i ha-
kikatin kevser maarifi de sana Nil gibi igreng ve mustekreh olmu§tur. Sana
vucudun vahdetinden ve varhgin birliginden bahs olunsa; "Hayir ikidir, bi-
risi Hakk'in varligi, biri de esyanin ve benim varhgim!" dersin. Binaenaleyh
sirk-i aleni ile ma'lulsiin.

y^ \jyy? v^j 1 -^ y< y^ y j' y^ Jyj ^ *.y

1234. Toute et, abt kevsere hogaz tutmuyan her diismandan hizar ol!

"Bogaz"dan murad, isti'daddir. Ya'ni, ey kimse senin birtakim diigman-
lann vardir. Bunlann en buyugii senin nefsindir ki, daima Hakk'in varligi
muvacehesinde, kendi varhgim isbat eder ve seni daima tarik-i Hak'tan ali-
koyup ve huzuzat ve lezzat-i mevhume tarafina cevirir. Ve diger dii§man-
lardan birisi de §eyatin-i cindir; ve diger diismanlar dahi insan §eytanlandir
ki, bunlann hicbirisinde ab-i kevser olan maarif-i ilahiyye ve hakayik-i rab-
baniyyeyi icebilecek isti'dad yoktur. Bunlar seni Hak yoluna tevecciih etmi§
bir halde gordiikleri vakit, hasedlerinden ve isti'dadsizhklanndan na§i senin
himmetini ve gayretini kirmaga gabalarlar. Sen bunlardan tovbe ve riicu' et
ve insan-i kamil tarafina gel! Eger ben insan-i kamili ne bileyim? dersen
dikkat et!

AHMED AVNl KONUK

j>- jS j\\i C^*f- X*s~ j\ jj j^j* JjS'j eS-Xo \/j*

1235. Uier kimi hi, hevserden hirmizi yuzlii gorsen, o CMuhammea huyludur,
onunla hay tut!

Maarif ve hakayik-i ilahiyye kevser sarabim icip yiizii besus, ve latif olan
her kimi goriirsen, o kimse, Muhammed (s.a.v.) hazretlerinin ahlak-i seniy-
yelerinin varisi olup, o ahlak ile miitehallik olmu§tur. Binaenaleyh o zat-i
§erifin ahlak-i mubarekesini kendine ornek ittihaz et! Ve boyle bir kimse in-
san-i kamildir ve hakkiyla miirsiddir.

Ma'lum olsun ki, tarik-i Hakk'a suluk etmek isteyen kimselerden pek 50k-
lan miirsid ittihazinda aldanmistir. Imam-i Gazali hazretleri Eyyuhe'l-Veled
risalesinde mursidin su alametlerini beyan buyururlar: "Miir§id olan kimsede
hubb-i cah ve hubb-i mal olmamah. Miitabaati muteselsilen ta Resiilullah
(s.a.v.) hazretlerine kadar vasil olan bir sahs-i binaya miitabaati bulunmah;
ve az yemek ve az uyumak ve az soylemek ve cok namaz kilmak ve 50k sa-
daka vermek ve cok orug tutmak gibi her bir riyazeti gekmis olmah; ve sabir
ve siikiir, tevekkiil, yakin, tuma'ninet, sehavet, kanaat, emanet, bezl-i mal,
hilm, tevazu' ve irfan, sidk u vakar, haya, siikun ve teenni ve bunlann em-
sali husn-i ahlak onun sireti olmus. olmah; ve Muhammed (s.a.v.) Efendi-
miz'in nurlanndan bir nur iktibas etmis bulunmah; ve kibir ve buhl, hased,
hikd, hirs, tul-i emel, hiffet ve aculluk gibi ahlak-i zemimeden pak olmus bu-
lunmah; ve mutekelliflerin ve mutaassiblann ilminden miistagni olmah. I§te
plran-i tarikatin alametlerinden ba'zisi zikrolundu. Boyle bir kimseye iktida
etmek tarik-i savabdir."

1236. la hi hesabia ^€habha'llah" yelesin, zira tJAhmed'in afloandansm, el-
ma onunla he.rabe.riir 1 .

"Hisib", "hesab" kelimesinin imale olunmu§udur. Bu beyt-i serifte Uma-
me (r.a.) hazretlerinden mervi olan xa *JJ ^ j *D J^-\ _> *ii ju»\ j *u v*- 1 cs
*jui j*£~,i Ya'ni. "Kim Allah icin sever ve Allah icin bugz eder ve Allah igin
verir ve Allah igin men' ederse muhakkak onun imam kamil oldu" hadis-i
sertfine isaret buyrulur. Ya'ni, ahlak-i Muhammediyye ile miitehallik olan
insan-i kamilin huyunu tut ve onunla sohbet et ki, Allah igin muhabbet eden
taife arasinda sayilasm! Zira sen Ahmed (a.s.v.)a mensub olan niibiivvet

MESNEVf-t §ERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

agacindan bitmis. bir dalsin ve ulum-i lediinniyye ve maarif-i ilahiyye elma-
si o agag ile beraberdir. Binaenaleyh sen onun bir dah olmak i'tibariyle o
ulum-i lediinniyye meyvesi sende dahi peyda olur.

IwJ J ^JjA Oj^- *A jl-V* J^*-*} <-J jXi*Si- J>fij iS^ I J *5 j»

1237. Diet kimi hevserden dudafli kuru gordun ise, onu da olum ve sitma gibi
clubman tut!

Her kimi ki, ulum-i enbiya ve evliya olan ulum-i lediinniyye kevserinden
dudagmi kuru goriir ve onu miinkir bulur isen, o kimse senin ruhunun olii-
mii ve sitmasidir. Onu oliim ve sitma gibi kendine dusman addet!

y fLil dy*- C~~» CJii* £ y { U J il-~>y (jLilj **ry

1238. Uier ne kadar senin hahan ve anan ise de; zua o KakHiaiie senin kant-
ni ificidir.

Birinci misra' yukanki beyte merbut olan bir cumledir; ve ikinci misra' o
cumlenin sebeb ve illetidir. Ya'ni, maarif-i ilahiyyeden ve ulum-i ledunniye-
den bi-behre ve onu miinkir olan her ne kadar senin baban ve anan olsa bi-
le, onu oliim ve sitma gibi du§man addet! Zira o hakikatte seni ma'nen oldii-
riicudiir.

1239. Ilu sireileri Uiakk'in UiaM'inden ogren ki, o evvela babasindan bizar
oldu.

Bu beyt-i serifte sure-i Tevbe'de olan su ayet-i kerimeye i§aret buyrulur:

(fevbe, 9/1 14) Ya'ni ''Ibrahim (a.s.)in'babasi ign magfiret taleb etmesi an-
cak mukaddema ona senin igin ben magfiret taleb ederim diye va'detmesin-
den na§i idi. Vaktaki Ibrahim (a.s.)a babasimn Allah Teala'mn du§mam ol-
dugu zahir oldu ondan vazgecti. Muhakkak Ibrahim (a.s.) cok ah edici raki-
ku'1-kalb ve kendine eza edeni affedici idi." Ya'ni, Allah'm diismamndan, ba-
ban ve anan dahi olsa yiiz gevirmek hasletini Ibrahim (a.s.) dan ogren ki, o
nebiyy-i zisan, babasi Azer'in, hak ve hakikate dusman oldugunu gordiigii
vakit ondan bizar olup yiiz cevirdi.

@^ AHMED AVNt KONUK

1240. Ta ki Diak indinde "Sbjjaza lillah" gelesinl Ta ki senin uzerine a§km
re§ki ia n tutmasml

Yukandaki 1236 numarah beytin izahinda mezkur olan hadis-i §erife i§a-
ret buyrulur. "Dakk", dogmek ve ta'netmek demektir. Ya'ni, Hakk'm mura-
di, dostlannin kullan tarafindan sevilmesi ve dii§manlanmn sevilmemesidir.
Binaenaleyh Allah'i sevenler, O'nun sevdigini sevmek ve sevmediginden yiiz
gevirmek ve ona Allah igin bugz etmek lazimdir. Zira a§k ve muhabbet deni-
len ma'nada kiskanchk ve gayret vardir; ve o ma'na nereye miiteveccih ise
herkesin de o tarafa ictima'im ister. Miiteveccih olmadigi tarafa gidenlere
onun re§ki ve kiskanchgi darbeler vurmaga basjar; ve a§k-i ilahi gayretinin
vuracagi darbelerin dehgeti muhtac-i izah degildir.

1241. Sen "la" ve'" illallah" i okumaAik$a hu yolun aftjjwi hulamazsm.

Malum olsun ki, "La ilahe illallah" kelimesinin ma'nasi "Hah yoktur, an-
cak Allah vardir" demektir. §arih-i Mesnevi Ismail Ankaravi (kuddise sirru-
hu) hazretleri FMha Tefsitf nde buyurur ki: "ilah, esma-i ecnasdandir, hak
olsun batil olsun her ma'buda ltlak olunur. Fakat "Allah" , ancak ma'bud-i
hakikiye mahsus olan bir isimdir, O'ndan ba§kasina ltlak olunmaz." "ilah"
kelimesinin istikaki hakkinda muhtelif miitalaalar vardir. Bir i§tikaki da sii-
kunet-i kalb ma'nasina olan "eleh" kelimesindendir. Bu surette "ilah", "zik-
riyle kalbin mutmain olup siikunet buldugu §ey" demek olur. Imdi bu
ma'naya gore, Allah'in gaynndan her ne §ey ile bir insamn kalbi siikunet.
bulur ve mutmain olursa, o gey onun ilahi olmus olur ki, bunlann her birisi
birer ilah-i batildir. Binaenaleyh bir kimsenin kalbi, Hakk'm gayn olan e§ya
ile siikunet bulmus. iken "La ilahe illallah" dese, bu kimsenin tevhidi ancak
lisani olur, kalbi olmaz ve onun kalbi lisamni tekzib eder. Boyle olunca tev-
hid; "lisani", "fikri" ve "kalbi" olmak iizere iig derece uzerine olur. Fikr ile li-
san ictima eder ve fakat kalb masiva-i Hak ile mutmain olursa, o kimse tev-
hid-i resmi sahibi olan bir mii'mindir ve onun imam taklididir. Eger kalbi
masiva-yi Hak ile mutmain ve sakin ve fikrcn tevhidi miinkir olup lisanen
kelime-i tevhidi zikr ederse miinafiktir; ve lisanen dahi inkar ederse kafirdir.
Fakat kalben masiva-yi Hakk'i nefy edip onlara i'timadi ve istinadi olmaz ve

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

fikren kabul ve lisanen kelime-i tevhidi zikr ederse bu kimse iman-i kamil
sahibidir; ve ancak Hak yolunu acik ve vazih bir surette bulmus olan bu
kimsedir. Binaenaleyh beyt-i serifte "La ilahe illallah"i okumak bu son
ma'naya goredir; ve boyle bir kimse salik-i sadiktir.

*f ^~& <y 1 jLp LS^jJj if*^ £*■ j J\y,j j ^f UiJI {/■ ^.y"r j^ yji

ji f\ fiUi. J^) ^ y> *T jT ilijl l r c— * j^i ,/*&■ f\ fb J a* ?r ,y

by*- \iji ji c~~JjI»1 dk$J OUi ji jTl j f^LJI aJp JjU- Oj^- C~^ij ,_ytdl

jl J*\ j ^ MJI <dp l _ r ?rfr dy- C_~J-Li AziS j^ ibi* ^f I j f!>LJ! <dp ^jj

^^LJI ji^-Ip IjLjI cSj^W- j l*j_j * }LJI aJp i_~Jti 0_>sf c— JJLi LjIj 4jjT

O asikin hikayesidir ki, kendi ma'sukuna kendisinin hizmetlerini ve

vefalanni ve uzun gecelerde yattigi yerlerden yanlannin tebaudunu ve

bi-nevahgini ve uzun gunlerde cigeri susami§hgini sayardi ve derdi ki:

"Ben bundan ba§kasim bilmiyorum. Eger baska hizmet varsa beni irsad

et ki her ne buyurur isen munkadim. Eger Halil (a.s.) gibi ate§e gitmek

ve eger Yunus (a.s.) gibi denizde timsahm agzma dusmek ve eger Circis

(a.s.) gibi yetmi§ kere olmek ve eger §uayb (a.s.) gibi aglamaktan a'ma

olmak olsa bile. Ve enbiya (aleyhimu's-selam)in vefSsina ve can

oyunculuguna ise sayi yoktur; ve ma'sukun ona cevabi

Bu siirh-i serifte "ma'suk"tan murad, Hak'tir ve "a§ik"tan murad, abid ve
zahid olan tarik-i Hak salikidir. Siirh-i serifin metninde mezkur olan J\*z
^j by*- p*j ^-*i£s-UJip* 'fv.y*- (Secde, 32/16) ibaresi sure-i Secde'de va-
ki' olan ayet-i kerimedir ki ma'na-yi serifl: "Viicudlanni yataklanndan ayinp
Rablerinin azabmdan korkarak ve rahmetini tama' ederek dua ederler" de-
mek olur ki, abid ve zahid olan ehl-i siilukiin hali budur. Onlar gece sicak ya-

AHMED AVNl KONUK

taklanndan kalkip ki§ giinleri soguk sular ile abdestlerini alip ve tehecciid na-
mazlanni kihp azab-i ilahiden halaslanni ve rahmete ve rahata nailiyetlerini
Hak'tan niyaz ederler. Halbuki azab korkusu ve rahata nailiyet tama'i, nefse
olan muhabbetten ne§'et eder ve Ibrahim Halil ve Yunus ve Circis ve §uayb
(aleyhimu's-selam)in kissalan tefsirlerde miinderic oldugundan burada zikri
uzun olur.

1242. bir a$tk kendi yarinin huzurunda, kendinin hizmetinden ve i$inden
saydu

^ J f Jj oo 3 pjj*- u ^" <^ p/ O&r y rfj £

1243. ^Dedi ki: "Senin i$in boyle ve oyle yaptim. *"Bu cenkie oklar ve mizrak-
lar yedim."

Bu beyt-i §erifte salik-i abidin miicahedat ve riyazatim dergah-i izzete sa-
yip doktugiine i§aret buyrulur.

^j f ^ is^. £**■*■* J 1 a" J- ^J f u -> ^-> ■>}'■> -> c * i - ) ^

1244. "J/Vtal gitti ve knvvet gitti ve nam gitti; senin a§kmdan benim iizerime
bir$ok muradsizliMar vaki' oldu."

Ya'ni, "Ey ma'sukum Jji J*l j> \j&\j (Bakara, 2/195) ya'ni "Allah yolun-
da mahnizi infak ediniz" buyurdun; malimi dagittim, elimde bir §ey kalmadi.
Terbiye-i nefsim igin riyazet yapip az yedim, az uyudum, kuwetim gitti. Ki-
bir ve azameti nefsimden def i<;in enzar-i halkta kendimi zelil ettim ve nam
ve §erefim gitti. Velhasil senin a§kindan dolayi bana birgok dunyevi murad-
sizhklar vaki' oldu."

1245. Uiigbir sabah herd uyumu§ veyahud guliicii btdmadi. Uiufair ak§am pe-
nt ser u samanli bulmaii."

"Ser", burada "kuwet" ve "saman", sukun ve aram ve "ba-ser ii saman",
kuwetli ve rahath demek olur.

1246. §ey ki o, aadan ve derdden i$mi§ idi, o onu iafsA ile bir bir saydu

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEV!-5 •

Ya'ni, a§ik hayatinda cektigi acilan ve me§akkatleri, tafsilatiyle beraber
. ma'sukuna bir bir saydi doktii. "Diird", tortu demektir ki, burada zahmet ve
mesakkatten kinayedir.

1247. ISir minuet ifin defiH, helki mukabhetin stdki iizerine yuz suhud aosterii.

Ya'ni, a§ikin bunlan sayip dokmesi, ma'sukunun kendisine minnetdar
kalmasi igin degil idi; belki ma'sukuna kar§i olan muhabbetinin dogrulugunu
isbat etmek iizere birgok sahidler gostermis. olmak igin idi.

ijj ^ Olj \f<*X lyliil* Sj> j- CjJC>\ Si ly*^SU-

1248. tStfkdlere hir isdret kafi olur; dstklann ondan dolayi susamislifli ne vakit
aider?

Ya'ni, ben soyledigim bu sozleri akil mertebesinden soyliiyorum; ve akil
mertebesinde akillere isbat-i muddea igin bir soz ve bir delil kifayet eder. A§k
mertebesinde ise, soz ile susuzluk gitmez ve soz a§iklan kandirmaz. Bu beyt
a§ikin lisanindan olduguna gore boyledir. Hazret-i Pirin lisamndan olduguna
gore asikin ve akilin halini tasvirdir. Ya'ni, akiller sozlerini uzatmazlar a§ik-
lar ise cok soylerler. Binaenaleyh bizim a§ik dahi ma'suka hitaben soziinii
uzatti durdu demek olur.

1249. iJLsanmaksizin soylemeyi iekrar eder; halik sdf su i$in ne vakit hir isd-
retten kanaat eder?

(J^j ji) deki (ji) ta'lil ma'nasmadir. Ya'ni, a§ik bikmaksizin soziinii uza-
tir ve tekrar eder durur, asktan bir isarete kanaat etmez. Nitekim balik saf su
igin bir i§arete ya'ni az bir mikdara kanaat etmez.

1250. Hr Bir soz soylemediml" diye §ikdyet i$inde. eski derdden yuz soz soy-

[1250]

ledi.

Bu bizim a§ik dahi ma'sukuna kar§i bircok sozler soyledigi halde, "Halim-
den bir soz soylemis, olmadim!" diyerek kendinin eskiden beri devam eden fi-
rakmdan ve ayriligindan birgok sozler soyledi.

AHMED AVNl KONUK

1251. Onun fcir afe?i rar uli, tilmez fci nedir; fakat sem aibi onun hararetin-
ien aglaii.

A§ikin batininda bir ates. var idi, fakat bu atesm mensdni ve mahiyetini
bilmezdi ki nedir. Bu bilgisizligi ile beraber, bir mumun hararetten eriyerek
damlalar doktugii gibi gozlerinden yas dokerek aglardi.

tlLj vr»W j^ 1 j c& Sj ^ J - Jf£ ^ 1 *£*£ *** O^ <5y^ •^

1252. [Masvk deii, H< ~Bunun hepini yaphn; ve fakat kulagmi genis af ve iyi
aula!"

1253. ",Zira o sey ki askin ve vilamn ashnin aslidu, onu yafmaim ve bunu
ki yaphn, fer'leriir."

"Vila", muhabbet ma'nasinadir. Ya'ni, salik-i sadikin ma'suk-i hakikiye
karsi ibadetinden ve amellerinden ve mucahede ve riyazetlerinden sayip dok-
mesine ve daha ne emredersen yapayim demesine ma'suk-i hakiki tarafindan
cevaben buyrulur ki: "Evet bu sayip doktiigiin §eylerin hepsini yaptin. Gece
uyumadin birgok namazlar kildm, oruclar tuttun, nefsinin hazzina muhalefet
ettin. Fakat iyi dinle ki, bu yaptigin seylerin hepsi asil degil, birtakim fer'ler-
den ibaret idi. Asil yapilacak sey ashn ash olan §ey idi ki onu yapmadin."

1254. O asik ona dedi hi: "0 asd nedir?" *XWi: Onun ash olmektir ve yok-
luktur."

'oJJj Olaf jb j\ jS, (j&* *»JJj ijij lS^jS~ <UJk y

1255. oen hepsini yaptin, olmedin, iirisin. iSngah ol, eger can oynaytci yat
isen oil"

Ya'ni, "Ey a§ik, benim karsimda yapilacak §ey camna olan muhabbetten
vazgecmek idi, sen ise hemiz camnin kaydindasin. Eger can oynayici ve be-
nim a§kim icm can feda edici isen 61!" Ma'lum olsun ki, beyt-i §erifteki "61"
emri mevt-i lztirari ve tabu ile 61, demek degildir. Belki benim askimin ugrun-
da kendi camna kar§i lakayd ol, demektir. Zira ask ve muhabbet inkisam ka-

MESNEVl-1 SERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

bul etmeyen bir ma'nadir. *^r j&fc & &?) '«JW J^ u (Ahzab, 33/4) Ya'ni
"Allah Teala bir adamin igihde iki'kalb yapmadi" ayet-i keiimesi mucibince
insamn ancak bir kalbi vardir. Eger o bir kalbi a§k-i ilahi istila etmis. ise, ar-
tik o kalbe baska bir §eyin muhabbet ve a§ki sigmamak tcab eder. Eger sig-
mis ise, o ask ve muhabbet hakiki bir a§k ve muhabbet degildir, belki bir me-
yildir. Binaenaleyh Hakk'a vasil olanlar yalniz ibadat ve taat ile degil, belki
bu ibadat ve taata candan gecmeyi de ilave ettikten sonra vasil olmu§lardir.
Yalniz ibadat ve taat ve mucahedat ve riyazat insanlan, nefsin telezziizatini
muhtevi olan cennete vasil eder, Hakk'a vasil etmez. Ask yolu candan geg-
mek yoludur. Allahumme yessir lena! [=Allah'im onu bize kolayla§tir!] .
Beyt-i Misri Niyazi (kuddise sirruhu)

A§k yolu belahdir her kin cefalidir
Camndan timidin kes canana erem dersen

Nitekim siirh-i §erifte, can kaydindan gecmis olan enbiya (aleyhirmisse-
lam) in ism-i serifleri mezkur idi; ve boyle camndan gecmis olan zevatin in-
dinde mevt-i tabiinin hie. ehemmiyeti yoktur ve belki onlar tabu olan oliime
asiktirlar. Nitekim iistad-i muhteremim Mesnevihan Selanikli Mehmed Es'ad
Dede Efendi (kuddise sirruhu) hazretlerine Mesnevi-i §erifi §erh buyurmala-
nm niyaz etmistim. Cevaben buyurdular ki: "Bu §erh igin yirmi sene lazim-
dir, bakahm bizim yirmi sene omrumiiz var mi? Bu kadar omriimuz olsa bi-
le, canimiz sikilmadan bu dunyada nasil dururuz." t§te goriiluyor ki, bu gibi
zevat, dunyada durunca canlan sikilan taifesindendir. Biz ise ya§amadan
zevk alan giiruhdaniz.

1256. ania da uzanii ve can verii. Qui gibi giiliicu ve $ai olarak iahi ia§
aynath.

Ya'ni o salik-i sadik ma'sukundan bu tavsiyeyi i§ittigi vakit, derhal uzan-
di, ya'ni camnin kaydindan gegti ve canini ma'sjukun emrine teslim etti ve ne
istersen yap dedi. Bu beyt-i §erifte salik-i sadikih tecelli-i zatiye nailiyetine isa-
ret buyrulur; ve tecelli-i zatinin hiikmii budur ki abdin vucud-i mevhum-i ab-
danisi kalkar, yerine Hakk'in vucud-i Hakkanisi kaim olur ve bu zat insan-i
kamildir; ve siilukii nihayet buldugundan, ir§ad-i ibada ehliyet kesbeder. Her
an sadir olan irade-i ilahiyyeye karsi giiliicu ve mesrur olarak bas oynatir,
ya'ni razi ve miinkad olur.

AHMED AVNI KONUK

1257. O nande onun iizerinde arifin me§akkatsiz olan cam ve akli gvoi ebedin
vakfi kaldi.

"Vakf", habsetmek demektir, burada "mahbus" demektir. "Kebed", sikin-
ti ve me§akkat ma'nasinadir. Ya'ni, kamil o tecelli-i zati ile fan! olduktan son-
ra o gulii§ onun iizerinde, arifin me§akkatsiz olan cam ve akli gibi ebede ka-
dar mahbus ve baki kaldi. Bu beyt-i serifte arif, kamilden tefrik buyrulmu§-
tur. Zira her arif kamil degildir. Kamil ancak tecelli-i zatiye nail olan kimse-
dir. Zira bircok arifler bu tecelliye nail olamadiklan cihetle mevhum olan var-
hklanndan kurtulmamisjardir. Onlann canlan ve akillan, ancak bu ma'rifet
sayesinde hayat-i dunya mesakkatlerinden kurtulmustur. Arif olmayanlann
cam ve akli ise daima sikinti igindedir.

■*< j iliJ j* y. jy <1)T-UJ jf JjI lljf J> O^To jy

1258. i5%yin nuru ne vakit ebedi dlude olur, efier o nur iyi ve kotu uzerine carp-
sa hile?

"Ayin nuru"ndan murad tecelli-i zati nurudur. Ya'ni, tecelli-i zati nuru si-
fat-i beseriyetle muttasif olan bir kimse uzerine carpsa o sifata bulasmaz. Ni-
tekim cismani olan aym nuru iyi ve kotXi esya uzerine carpsa bile, hicbir va-
kit birinin sifatma bulasmaz ve rengine boyanmaz.

•dl ijj^, OU- j J**- jy y?-** «^. -"^j -^ d^rj y

1259. Dlah tarafina olan akil ve camn nuru gibi, o ciimleden yak olarak aya
rucu eder.

tecelli-i zati nuru, Hak tarafina muteveccih olan aklin ve camn nuru gi-
bi, kesafetten ve sifat-i kevniyyeden pak ve tahir olarak sahib-i tecelli olan
Hakk'a rucu' eder.

1260 ZPahliik vasfi aym nuru iizerinde mahhustur, her ne kadar onun pertevi
yolun necasetleri uzerine olsa da!

Ya'ni, ayin nuru iizerinde paklik ve temizlik vasfi aslidir, her ne kadar
ayin nuru yolun necasetleri uzerine de diisse, o nur kirlenmez ve miinecces

MESNEVl-1 §ERtF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

olmaz. Bunun gibi tecelli-i zati nuru da sifat-i be§eriyye kirleri iizerine vaki'
olsa bile kudsiyyet ve taharet onun vasf-i aslisidir.

J'jX,, ii£ J^U Jj jj J'^J'J »J ^^ Mj

1261. y>olun necasetlerinien ve hulastklannian nura kotu damarldik hasd
olmaz.

Yukanki ma'nanin te'kid ve ve tavzihidir.

1262. Qiinesin nuru "Drciifyi isitti. Otenai ash iarafina acele gitti.

"Giines"ten murad, zat-i Hak ve "nur"dan murad, ruh-i insani ve nefs-i
natikadir. ircii!" ile C>r 'C>G ^u Jl </*■ J 1 ''^Xa 'Jl& (&\ £ (Fecr, 89/27-28)
ya'ni* "Ey nefs-i mutmainne, Rabbine'raziye ve marziyye olarak riicu' et!"
ayet-i keiimesine isaret buyrulur. Ya'ni, nitekim zat-i Hakk'in sifat-i Ha-
yat'imn mazhan olan ruh-i insani "Rabbine riicu' et!" hitabim isttince, kendi
ash olan zat-i Hak tarafina acele gitti.

1263. Onun uzerinie ne hulhanlardan hir ayip kald-i, ne de onun uzerinie gul-
senlerden hir renk kaldi.

Ya'ni, tecelli-i zatinin kudsiyeti ve tahareti, sifat-i Hayat-i ilahiyyenin
mazhan olan ruh-i insaniye benzer. Ruh-i insani ashnda taharetle muttasif
iken, bu alem-i kesafette iyiye ve kotiiye pertevini saldi, "Ircii!" emrini duy-
dugu vakit, yine kendi aslina kemal-i taharetle dondii. Onun iizerinde ne kiil-
handan ve ne de giil§enden bir kusur ve renk kalmadi.

1264. faozun nuru ve nur gormiis olan riicu eiii, sahra ve <$. onun verdsinda
haUu

"Goziin nuru"ndan murad, insan-i kamilin ruhudur. Zira insan-i kamil
Hak igin gozbebegi mesabesindedir; ve Hak, esma ve sifatinm suretlerini in-
san-i kamilin mazhanndan miisahede buyurur. Nitekim §eyh-i Ekber (kud-
dise sirruhu) hazretleri Fass-i Ademi'de ,>Ji olji a_yx. j»JJ y>j ya'ni "Insan-i
kamil Hak icm gozbebegi mesabesindedir ." ,^»-> *n* J\ jl-\ > <u *m Ya'ni

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

"Zira Hak onunla halkina nazar eyledi ve onlara rahmet etti" buyurur. Ve
"nur gormus olanlar"dan murad, insan-i kamilin zatidir. Zira insan-i kamil
kendi hakikatine nazirdir. Vaktaki insan-i kamil "Ircii!" emrine imtisalen bu
alem-i kesafetten alem-i letafete intikal eder; sahra ve gol, ya'ni tabiat sahra-
si ve keserat golii onun firaki sevdasinda kalir.

?C— \ a-Aji a^- »Ai>^5 £>\\j C~^i sJyi (_->T <. CA r\j *&" £*J& <->\y>r .ajIjj SjJl> JtU

(JL^T a^L iijA; Jl»l J.jM i obf ^iU-ij \j i Jo^ ^ j C-*\ eJui \J^ Jj-5. jfl

. Owl 9-bJ JJj^ Jl^i U Ji tSjJ*rj _)* j^l J *J^ J_>->^ ^ » l jJ^» Si aT i^

^ b\jj \j-tijj *S~ jlj p*\ji\ . M jji Jy j u— a; Jy" jU J*»l aT jy. «LJ ^ jU

u*^ r* 'j f^ 1 *^ iA** -^ J* 1 J j jt- >3/ J& b O 1 J J 1 * J**^" ^ J 1 ■='/'
* — *. ,f* ,* t,

--aIjjI ^ ii^s- lyj\ S^l CJlS" Jii *j*ljjl aJL» *^li iS' JL**-

Birisi bir alim, bir ariften sordu ki: "Eger bir kimse namazda ses ile

aglarsa ve ah ve nevha ederse, onun namazi batd olur mu veya olmaz

mi?" Cevab verdi ki: "Onun adi goz yasidir. Acaba aglayan ne

gdrrmistiir? Eger Huda'nin sevkim gormustiir de aglarsa, yahud

gunah pismanligmdan aglarsa, onun namazi batd olmaz. Belki kemal

tutar. Zira namaz ancak kalbin huzuruyladir; ve eger cismin

hastahgmi veya evlSd firakim gdrmiisse onun namazi batd olur. Zira

namazm ash cismin terki ve evladin terkidir. Ibrahim gibi ki, namazm

tekmili icin oglunu kurban etti ve cismini Nemrud'un ate§ine tevdi'

etti. Mustafa (a.s.)a da ^jS a. ^\i (Nahl, 16/123) ya'ni "Ibrahim'in

milletine tabi' ol!", "Ve sizin icm Ibrahim' de usve-i hasene vardir"

(Miimtahine, 60/4) diye bu hisal ile emir geldi

Bu siirh-i serif bundan ewelki surh-i serifte vaki' "Enbiya (aleyhimii's-
selam)m vefasina ve can oyunculuguna sayi yoktur" ibaresinin ma'nasina

gf^ MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

ve 1255 numarah beyitte vakT "Agah ol eger can oynayici yar isen 61!" mis-
ra'imn ruh-i ma'nasina merbuttur. Zira namaz insanin bilcumle kuvasiyle
Hakk'a tevecciihudur. Eger teveccuhii kamilen Hakk'a olur da aglarsa,
Hakk'in masivasini Hakk'a feda etmis, olur ve namazi kamil olur; ve eger
Hakk'in gaynna muteveccih oldugu icin aglarsa, onun namazi suretten iba-
ret olup batil olur. Zira hadis-i §erifte Ud\ jy ±>*. ^ iJSi ["Namaz ancak kalb
huzuruyla namaz olur"] buyrulmustar; ve bu surette Hakk'i Hakk'in gayn-
na tercih etmis. olur; ve Hakk'a teveccuhiin kemali Hakk'i, halka tercih iledir.
Nitekim Ibrahim (a.s.) boyle yapti ve Hak Teala Resul-i Ekrem Efendimiz'e
bu hisal ile emir buyurdu ve ayet-i kerimede: "Ve Ibrahim (a.s.)da sizin igin
guzel iisve ve muktedahk vardir" buyurdu (Mumtahine, 60/4). Hz. Pir efen-
dimiz Fihi Ma Fih'in 38. fashnda da birinin: "Birisi namazda na'ra vurup ag-
lasa namazi batil olur mu, yoksa olmaz mi?" sualine cevaben sdyle buyurur-
lar: "Bunun tafsili vardir, eger o girye ona mahsiisat haricinde ba§ka bir alem
gorunmesinden miinbais ise, gercj ona goz ya§i derler, acaba gozii ne gordii?
Eger namaz cinsinden ve namazi mukemmel kilan boyle bir §ey gormus, ise,
namazdan maksud o oldugundan, onun namazi sahih ve kamil-ter olur. Eger
bunun aksine olarak dunya igin aglami§ ise veya ona bir dii§man galib gelip
kini sebebiyle girye gelmi§ ise veyahud "Onun bu kadar serveti vardir; benim
yoktur", diye bir kimse hakkinda hased eylemis, ise namazi ebter ye nakis ve
batil olur." O ^i^i *Jl. ^-u Al-i imran suresinde olan '^Q'i^ W^ (Al-i tm-
ran, 3/95) ayet-i kerimesinden muktebestir.

jU ji *>.# *tf t5 -i' / ■ Js-J** J 1 -V-j* Js. oT

1265. Ohir kimse muftiden hajiyuen sordu: Gfler hir kimse namazda na ra ile
ajjlasa,"

1266. "Onun. namazi acaha hdtil olur mu? ^fiahud onun namazi caiz ve kamil
olur mu?"

C—OjS j j\ JLp As*- iZ' \j (J^Sj C^j*- j$j iJ~»\J a-^P ^ CJo

1267. Ona dedi: "{joz yasinin adi ne icindir, hakasm; la ki acaha o ne gordii
ve aqladi?"

(*) Bk. FihiMiFih, (hazirlayan: SelgukEraydin), s.134, tz yayincilik, 2001.

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, "Gozden akan ya§a bir isim vermek lazimdir. isim de onun sebe-
bine gore verilir. Binaenaleyh bakahm o goz ya§i ne icin akti ve aglayan kim-
se acaba ne gordii de agladi?"

1268. "O 302 1/051 acoia gizliden ne gormustiir; huttd sebeble kendi ge§me-
sinden akia oldu?"

1269. "Sfier yur-niyaz cihani Qormus ise, namazm narasindan hir rev-
nak bulur."

Ya'ni, "0 miinacat ile me§gul kimse namazmda cihan-i ma'nayi gormus,
ise, bu miisahedesinden dolayi namazda attigi na'radan ve aglamadan bir
revnak bulur ve onun kalbi ve ruhu bir letafet kesbeder."

1270. "Gfler girye cisim zahmetinden ve matemden 0IA11 ise, iplik koptu ve ig
iahi h,mlii."

"Sug", matem ve "dug" iplik buktukleri alet ki, Tiirkce "ig" ta'bir ederler.
Ya'ni, namazda aglamak cismaniyete miiteallik bir sebebden oldugu takdirde
Hakk'a olan teveccuh rabitasinin ipligi koptu ve ihlas igi dahi kinldi've na-
maz batil oldu.

(^

MESNEVf-t §ERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

jW~! ^.f u>jUI '^ ^-ijj f^ ^j £\ ' (jrv ^. ^-j ^ 'm/* ^ L " u^-^*

Bir miirid kendi seyhinin huzuruna geldi. Bu seyhden ya§ ihtiyanm

murad etmiyorum, belki be§ikte Isa ve cocuklann mektebinde Yahya

olsa bile, akil ve ma'rifet pirini murad ediyorum. Miirid seyhi aglayici

gordii, o da muvafakat etti ve agladi; vaktaki farig oldu o disanya cikti.

Diger miirid ki, seyhin haline daha ziyade vakif idi; gayret cihetinden

onun arkasmdan derhal disanya gikti ve ona dedi: "Ey kardesim, ben

sana soylemis olayint; sakin, sakm ha! Diisixnmeyesin ve demeyesin ki

seyh agladi, ben de agladirti; zira bircok sene riyasiz riyazet yapmak

lazimdir ve akabelerden ve timsah dolu deryalardan ve arslan ve kaplan

dolu yiiksek daglardan gegnek lazimdir, ta ki seyhin aglamasina

eri§esin! yahud eri§meyesin! Eger erisfr isen, "Arz benim icin

duruldii"nun siikriinu ?ok soyleyesin!"

Bu surh-i serif aglamadan aglamaya 50k farklar oldugunu beyan igin irad
buyrulmus ve bu ma'na ile yukanki siirh-i serife merbut bulunmustur. Ce-
nab-i Pir buyururlar ki: "Benim seyh dedigim kimse sagi ve sakali agarmis ve
yaslanmis olan kimse degildir; belki akil ve ma'rifet sahibi olan kimsedir. Bu
kimse velev ki Isa (a.s.) gibi besikte bir cocuk olsun; zirajsa (a.s.) hakkmda
sure-i Meryem'de besikte iken y J^) 'J&\ 'J$&\ 'Z> J\ (Meryem, 19/30)
ya'ni "Ben Allah'in kuluyum ve' bana kitab ve'rdi've beni peygamber yapti"
ayet-i kerimesi mezkurdur. Veyahud Yahya (a.s.) gibi cocuklann mektebine
devam etmekte bulunsun. Nitekim onun hakkinda Hak Teala keza sure-i Mer-
yem'de uU 'f&Ji '»Q\j (Meryem, 19/1 2) ya'ni "Biz ona cocuklugunda hikmet
verdik" b'uyurur. Ve siirh-i serifin son cumlesinde mezkur olan J jejh c^>j
ibaresiyle J i*jU* _, \&p* o^ii 'jJp liJ/j ya'ni "Yeryuzu benim igin diirulup
bukiildu, bana arzin sarklan ve garblan'gosterildi" hadis-i serifine isaret buy-
ruluyor. Hazret-i Pir hakiki olan bir seyhin haline bu suretle isaret buyururlar.
Bu halin haricinde kahp seyhlik da'vasinda bulunanlann hepsi mukalliddirler.

1271. I&r murid §eyhin huzuruna upriye geldi, §eyh aglamada ve nevkada idi.

AHMED AVNt KONUK

1272. ^Uaklaki o miirid seyhi aglayici gordu, onun gozunden su kostu.

Ya'ni, murid seyhi aglar bir halde gorunce ona da rikkat gelip aglamaga
ba§ladi ve gozunden yaster akti; onun aglamasi taklid idi. Zira §eyhi aglatan
sebebi bilmis gdrmiis degil idi. yalniz his goziiyle §eyhin agladigini gordii.

1273. 'Bir iosf, dosta latife imla ellvgi vakil; kulakh bir kere, sagir iki kere guler.

"Gu§-ver", i§iten ve kulakh; ve "imli", "imla" kelimesinin imale olunmu-
sudur, "doldurmak" demektir. Ya'ni, bir mecliste bir dost dostun kulagina bir
hezl ve latife doldursa ve o mecliste de bir sagir bulunsa o latifeyi igitenler gii-
ler, sagir da guler.

1274. 'Hirinci defa taklid ve tekelluf yolundandir, zira gorur ki kavim gulii-
yorlar.

"Sevm", tekelluf gostermek ma'nasinadir. Saginn birinci def'a giilmesi,
mecliste olanlann giilduklerini gormesi sebebiyle taklid ve tekelluf cihetin-
dendir.

1275. Sagir da o zaman onlar gibi guler, gulenlerin halinden bi-haberdir .

2y$i C)y*- jJL>»j Cj J> * o i j~j iy <>• jl >J^- O -U"jJ I j J4

1276. Tefcrar "fiulme nedendir?" diye sorar, soma isittigi vakil ikinci def'a guler.

1277. Hinaenaleyh mukallid dahi sagir gibidir, o sadide ki onun basindadir.

"Mukallid", sozde ve fiilde bir kimseye tabi' olan kimseye derler ki, bu
kimse o sozun ve fiilin hakikatini bilmez, korii korune tabi' olur. Boyle bir
kimse bir mecliste herkesin guldugunu gordiigu igin giilen bir sagira benzer.
Binaenaleyh bir murid-i mukallidin taklid ettigi sozde ve fiilde kendisine anz
olan surur ve sadiligi, muhakkikin surur ve §adiliginden aks eder. Bu onun

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

birinci defadaki siirurudur. Vaktaki o soziin ve fiilin hakikati kendisine inki-
saf eder; ikinci defa mesrur ve sad olur.

1278. U^ertev seyhten gelii ve mennel dahi seyhten. <$aMik feyzi miiridlerden
degil, belki §eyhiendir.

"Menhel", mer'alarda hayvan suladiklan kuyu veya pinar ma'nasina ge-
lir. Miiridin hali, seyhin halinin pertevi ve aksidir; ve onun feyzinin pinan da-
hi kezalik seyhtendir. Eger miiridlerin kalblerinde bast ve sadi olursa, o hal
kendilerinden degil, belki seyhlerindendir. Binaenaleyh miiridlerin gogu
seyhlerinden kendilerine miin'akis olan hali kendilerinin zannedip, kemal
da'vasinda bulunurlar, bu da'va onlan terakkiden mahrum eder.

^•lJL>- -Lib d\ -Lib Sy>- j ji t-U- j J (Jjy J S-^ J J *V" ^J*?

1279. Suda sepet ve sise uzerinde bir nur gihidir. Gyer kendilerinden bilirler ise,
o noksan olur.

"Hidac", nakis ve noksan demektir. Miirid, su iginde sepet gibidir. Sepetin
hal-i aslisi iginde su bulunmamaktir; fakat su iginde oldugu vakit igine su do-
lar ve miiridin kalbine miin'akis olan feyz-i §adi, sirga ve §i§e gibi mevadd-i
ziicaciyye uzerine aks eden gunesin veya ayin parlakligi gibidir. Eger sepet,
igindeki suyu ve sirga; igindeki lem'ayi kendinden bilirse nakis bir hiikiim
olur.

*J>. ijfr jl erf* <— '^Ol"_)l jJJlS' JjiP JJb yrj JJ> £ IJl^- Oj^-

1280. Dnadci olan. irmaktan ciida olduqu vakit, bilir hi onda o latif su irmak-
[1280] .7 * . J

tan idi.

Ya'ni, da'vasinda inad eden sepet irmaktan ve su iginden aynldigi vakit,
bilir ve anlar ki, kendi igindeki o latif su, kendinden degil irmaktan idi. Da'va-
yi kemal eden miirid dahi, §eyhinden ayrildigi vakit sepet gibi olur.

(_. >y>- o\j\j 4* jl iy *^J tils' '-r'Jj* j' -^^ <•■* **&}

1281. 3,ucac dahi bilir ki, o parlama, fl&zel parlayici olan aydan idi.

"Lema"', ikinci babdan masdar olup "parlamak ve aydinhk olmak"
ma'nasinadir. Ya'ni, parlakligi kendinden bilen ziicac dahi ay gurub ettigi va-

AHMED AVNI KONUK

kit, kendinde parlakhk kalmadigini gdriince, o parlakligin aydan oldugunu bi-
lir. Da'va-yt. kemal eden murid dahi, seyhinden aynhnca, anzi olan fiiyuza-
tini kaybeder.

^jj j\j j>i*ai dj%- id^rj ^j^j *i y\ -bL

1282. Uakiaki onun cjoziinii "DCwnl" emri a$ar, miiteakiben seher Qibi ikinci
clef a cjiiler.

Bu beyt-i §erifte sure-i Muzzemmil'de vaki* olan iii ui jiii ^ 'y'^\ Q, C
(Miizzemmil, 73/1-2) ya'ni "Ey ortiinen, gece kalk namaz'kil, uyku igin ge-
cenin azi mustesnadir" ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Miiridin zulmet-i ta-
biat igindeki hali geceye ve hal-i takliddeki siiruru ve §adisi subh-i kazibe ve
"Kum!" emriyle zulmet-i tabiattan uyamp kalkmasi sebebiyle vaki* olan in-
ki§af-i esrardan dolayi siirur-i hakikisi subh-i sadika te§bih buyrulmustar.

1283. Onun henii gulmesi iizerine ie gulme gelir hi, o iaklul i$inde ona gelii.

Mukallidin gulmesi ve siiruru iki def a olup birincisi taklid cihetindendir.
Vaktaki giildiigu ve sevindigi §eyin hakikatine muttali' olur, ikinci def'a gii-
ler ve mesrur olur; ve ewelki taklid iizerine vaki' olan giilusterine de guler
ve "Benim anlamadan gulusiim ve mesrur olu§um ne garib bir hal imisj" der.

1284. 1)er: nc Bu ha&ar uzak ve uzun yoldan hi, hu haktkat ve simn sirlan iii."

1285. n( ~Ben ise o vatlule nasil uzaktan korluk ve sur cihetinden saMik eder-
clim'."

"§ur" kelimesinin miiteaddid ma'nalan vardir, burada "fitne" demektir.
"Umya", kor gozluliik demektir. Ya'ni, mukallid olan kimse, ikinci def aki gii-
lii§iinde der ki: "§imdi idrak ettigim bu hakikat ve sirlann sinna kar§i ben ev-
velce pek uzak ve uzun yol olan taklid vadisinde imisim. Bu taklid vadisin-
de, ben bigare nasil olmus da uzaktan basar-i basiret korliigii ve hayalin fit-
nesi cihetinden, i§in aslini ve hakikatini anladim diye giiler ve sevinir durur
idim!"

MESNEVl-t §ERlF §ERHi / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

j y ls* lT^ c ~""* r~~" ^ *ji*T &\ j JL^ p-i~o ^ 4Jf l y

1286. Wf Ben. ne Ziai/ol haglaim ve o ne idi! Ilenim zayif olan derkim algak hir
naki§ flosieril"

Ya'ni, o mukallid soziine devam edip der ki: "Ben varlik ve vucud hakkin-
da ne hayallere saplanmi§ kalmi§tim; halbuki o varlik ve vucud ne imisj Vak-
taki bu mevhum olan varhgim o hakiki varlik iginde eridi ve mahv oldu, vu-
cud zannettigim §eylerin yokluk oldugunu anladim. viicud-i hakikiyi isbat
igin getirdigim delillerin hepsi giirudu ve soyledigim sozlerin hepsi ma'nasiz
kaldi. Beni evvelce bu taklid haline sevkeden §ey, benim zayif olan idrakimin
bana aleak bir naks gostermesi ya'ni bu esfel-i safilin-i tabiatta miitekewin
olan suver-i mevhumeyi gostermesi idi ki, benim varhgim dahi o suver-i
mevhumeden birisi idi ki, o zayif idrakim, o viicud-i hakiki muvacehesinde,
beni bana var diye gosterdi. Bu sebeble ben varhgim ile mesrur oldum. §im-
di anladim ki ben yok imi§im. Benim benligim ise bende zahir olan viicud-i
hakiki imis. Binaenaleyh benim §imdiki siirurum, bu hakikati zevkan ve ha-
len idrak sebebiyledir; ve §imdi ewelki taklidime ve hayalime gulmekteyim."
Beyt-i Niyazi-i Misri (kuddise sirruhu):

Q u bildim ciimle Hak imi§ arada gayn yok imi§
Bi-kulli anda gaik imi§ ne ben vanm ne irfamm

1287. ~^)ol pocujjii olana merdanin fikri nerededir! 2,ira onun hayali nerede ve
dojjru olan iahkik nerede!

Tarikat gocugu olan bir miiride, merdan-i ilahi olan insan-i kamillerin fik-
ri pek uzaktir; zM o tarikat gocugunun hayali ve idraki nerede, insan-i ka-
milin zevkan ve halen idrak buyurdugu o dogru ma'nalar nerede!

jju j <i£ L jyrj y.y \j j^» *£ L> JLib <tjb OtAab £*

1288. Qocaklarin fikri ya ddye, ya siit, ya kuru uziim ve ceviz, yahud a^lama
ve feryaddir .

Qocuklar, kendi dayeleri ve siit ve kuru iiziim ve ceviz gibi §eyler ile egle-
nip miiteselli olduklan gibi, tarikat gocuklan da birtakim rii'yalar ve zikrullah
esnasinda kendilerine goriinen nurlar ve renkler ile veyahud "cezbe" ta'bir et-
tikleri feryadlar ve na'ralar ile miiteselli olup terakki ettik diye sevinirler.

AHMED AVNl KONUK

JJj j tiJb jb d^<J ijta •^-^* Js^ J^ 0_^ C~~A Jdi* l)I

1289. mukallid, aid olan gocuk gibidir. Uier ne kadar ince hahis ve deld hi-
lar ise de.

"Mukallid"den murad, ulum-i zahiriyye erbabidir ki, onlar kendi nazarla-
nni ve fikirlerini, kendi emsallerine taklid ile elde ederler. Bu hususta delaU-i
mantikiyyeye istinad ederler ve muddealanna delil ikamesi icin ince bahisle-
re girisjrler ve bahisleri inceledikge kuwe-i vahimeleri faaliyete gelip,
mes'eleleri icmden gikilmaz vadiye siiriiklerler, ne kendileri ve ne de dinle-
yenler subheden kurtulamazlar; binaenaleyh onlar hak ve hakikat yolunda
alii olan bir gocuk gibi sendeleyerek yiiriirler.

1290. ^DeMde ve sikalde o taammuk, onu hasiretten uzak eder.

[1290] *

"§ikal", burada mekr ve rule demektir; ve "i§kal" kelimesinin muhaffefi ol-
masi da caizdir, "mii§kil kilmak ve ortmek" demek olur. "Giisal", ayirmak ve
uzaga atmak demektir. Ya'ni, o mukallidin delilde ve isbat-i miiddea igin teseb-
btis ettigi hilede taammuku ve bahsi kiilfet ile derinlestirmesi kendisini haki-
kat-i mes'eleyi basar-i basiret ile gormekten aymr ve uzaga atar. Ba'zi niisha-
larda "§ikal" yerine "§ekil" vaki' olmustar ki, "§ikal" kelimesinin imale olun-
musudur; ve yukandaki ma'nayi mutazammindir; "giisal" yerine de mutaba-
kat-i kafiye igin "gusil" vaki' olmu§tur. Bu da "uzak ve ayn" ma'nasmadir.

1291. liir maye ki o, onun sirnntn siirmesidir; goturdii ve iskal soylemekie isi
hagladi.

"Maye"den murad, akil ve idraktir. Ya'ni, o mukallidin bdyle ince ve mu§-
kil bahse ve dellller iradina me§gul olmasi, kendi basiret goziiniin siirmesi olan
akil ve idraki izale etti ve yerine bu goziin perdesi olan kuvve-i vahimesini fa-
aliyete getirdi ve maksud olan i§in ve dogru neticesinin online sed gekti.

1292. By mukallul, Sahara dan yen don! 3*illete ait, la ki sen arslan adorn,
olasin!

MESNEVl-t §ERtF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Buhara, Asya'da Turkistan'da vaki' me§hur bir §ehrin ismidir. Hz. Pir za-
mamnda Buhara medreseleri, ulum-i zahiriyyenin makarr-i tahsili idi; ve bu
ulumun tahsili isin birgok §ehirlerden oraya talebe giderdi. Bu ulum-i zahiriy-
ye erbabi mukallidin ziimresinden oldugundan cenab-i Pir efendimiz, ey mu-
kallid Buhara'dan geri don ve ulum-i zahiriyye ile omrunu ifna etmekten
vazgeg ki, bu ulum-i zahiriyye senin nefsinin sermaye-i kibir ve gururudur.
Oradan don, zillet ve horluk tarafina git ve fakr-i ma'neviyi ihtiyar et ki, nef-
sin kibir ve gururu kinlmak suretiyle, alem-i ma'nada bir arslan adam olasin!

1293. U^ihayet hahnda haska buhara goresin! Saf yutialar onun medisinde.
Id-yefkahundur .

Ya'ni, horluk ve zillet tarafina gitmekle akibet, kendi batininda ve kalbin-
de fraska Buhara, ya'ni ilm-i lediin sehrini goriirsun ki, bahs-i cidalde ve mu-
nazarada saf yirtici olan ulema-yi zahir, bu ilm-i lediin meclisinde la-yefka-
hundurlar, ya'ni o mecliste soylenen sozlere karsi bahis ve munazara etmek
soyle dursun, anlamazlar bile!

C— -~>j A."^.^..5sj C~»j Lij-^J ^JT C~~So dJjl^- CXr*j J? ^jJ ' ijJ~l

1294. Uakia -peyk yeryuziinde pek gabuk kosucudur; deryaya aittigi vakit, da-
man ko-pmu§ kimsedir.

"Peyk", mektub getirip gotiiren piyade, muvezzi', hizmetkar demektir.
Burada Kur'an-i Kerim'in ve ahadis-i §er!fenin zahiri ma'nalanni halka teblig
eden ulema-yi zahiredir. "Derya"dan murad, ilm-i hakikattir. Ya'ni, ulema-yi
zahir Kur'an'in ve hadisin ma'na-yi zahirini beyan hususunda geviktirler ve
bu hususta ince ince ma'nalar beyan ederler. Fakat ulum-i batiniyyeye ve le-
dunniyyeye gelince, orada daman kopmus bir kimse gibi bir adim atamazlar
ve bir soz soyleyemezler.

cr 5 ' c ~* J 1 J^- J* c — l >~*** ^ a* J J\ tj i j>. r*U-»- J 1

1295. karada " Diamelnahum" olur; ve ancak o kimse ki denizde mahmul-
dur, kimse odur.

Bu beyt-i §erifte Beni-lsrail suresinde olan ^Jij J\ ^ '^bLi- j '^J>. &>/ °-^j
(isra, 1 7/70) ya'ni, "Biz muhakkak beni-ademi mukerrem kildik ve onlan ka-

AHMED AVNl KONUK

rada ve denizde bindirdik" ayet-i kerimesine isaret buyrulur. "Kes", kimse ve
adam ma'nasina olup burada "makbul ve mu'teber olan insan" demektir.
Mukabili "na-kes"dir ki, "deni olan adam" ma'nasinadir. Bu ayet-i kerime II.
cildin 3762 ve 3763 numarah beyitlerinde gegti. Cenab-i Pir efendimiz bu
beyt-i §erifte "kara" ile alim-i zahire, ve "deniz" ile alim-i batina i§aret buyu-
rurlar. Ya'ni, o peyk olan alim-i zahiri, bu mertebe-i §ehadetin ve alem-i za-
hirin mahmulii olur; halbuki makbul ve mu'teber olan adam, ancak alem-i ba-
tinin mahmulii olup onu ba§inda ta§idigi kimsedir. Zira alim-i zahiri suretle
mukayyeddir ve alim-i Mtini ise suret kaydindan kurtulmustur.

1296. <$ahin $ok atasi vardir; ey vehme ve bir tasvire merhun olmu$ olan ko§!

Ey mevhum olan viicuduna ve bir suret-i faniye merhun ve mahbus ol-
mus olan alim-i zahiri ve murid-i mukallid, sah-i haklkl olan Hakk'm ism-i
Zahir'inin mazhan olan bu alem-i suretteki ata ve ihsanindan ba§ka, alem-i
ma'nada gok ihsanlan vardir; binaenaleyh alem-i suretten alem-i ma'naya
kos!

1297. sade olan miirid dahi iaklid cihetinden, o azize muvafik bir flirye etti.

Kissada beyan olunan o sade-dil ve surette mahbus olan miirid dahi, sey-
hinin aglamasina taklid etmis. olmak igin o azize ve seyhine muvafakat ile
agladi.

1298. sacjir adam atbi mukallidce agladi ve muctbden bikaber idi.

sade-dil murid, sagir bir adam nasil aglayanlara takliden aglarsa, sey-
hine takliden agladi, halbuki §eyhinin nigin agladigina vakif degil idi.

1299. xtaktaki bir^ok agladi, hizmet etti ve gitti; onun arkasmdan lids olan mii-
rid acele geldi.

"Teft", burada "acele" ma'nasinadir. Ya'ni, o sade-dil miirid vaktaki bir-
cok agladi ve §eyhin hizmetinde bulundu ve sonra da huziirundan gikti.

MESNEVl-t §ERlF SERHi / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

Onun arkasindan, §eyhin ahvaline daha ziyade vakif olan bir murid-i hass
dahi acele di§an cikti.

JaJ jl jc~i 'tjjs Jlij y. j?- ^ j>\ y~ dkj> tj\ £*&

1300. 'Deli: *6y nazar cihetinden seyhin airyesinin vifaki uzerine, habersiz
olan hulut aibi afllayan!"

miirid-i has dedi: "Ey gdriiniiste §eyhinin aglamasma muvafakat ede-
rek bulutlann kendilerinden habersiz olarak yagmur yagdirdiklan gibi agla-
yan arkadas!"

JUa~« ju~* jJjS ji <^J' Jjy ,J\j <j\ <dll 4JI ill!

1301. x Sahvn ha, sakin ha, sakin ha, ey vefa edici murld, her ne kadar taklid-
de m&stejid isen del"

"Allah" ta'birleri, and vermek ma'nasina oldugu gibi, tahzir ma'nasina da
musta'meldir. Tekerriiru te'kid icmdir. Burada her ikisi de caizdir. Ya'ni, "Ey
pirine kar§i olan ahdine vefakar olan miirid, Allah hakkiciin veyahud sakin
ha, her ne kadar §eyhe olan taklidinde ma'nen faide gorur isen de;"

1302. "O^ihayet demeyesin ki, goriiim o sah agladi; hen de onun atbi agladim,
zira o munkirliktir."

Ya'ni, "Senin zahiren seyhe olan taklidine bir sey demem. Fakat batmen
ve fikren gordum ki, sah-i hakikat olan §eyhim agladi; benim aglamam da
onun aglamasi gibi oldu, eger bu fikirde bulunursan, §eyhin hal-i alisini in-
kar etmis. olursun ve onu kendi halinin mertebesine tenzil etmis. bulunursun.
"Miinkir", "inkar"dan ism-i fail oldugu gibi ism-i meful olmak dahi caizdir.
halde ma'na: "Zira o senin fikrin mezmum olan bir ma'nayi irtikab etmek-
tir." demek olur. Ba'zi niishalarda "munkirist" yerine "mi-girist" vaki'dir. Bu
surette ma'na "Ben onun agladigi gibi agladim" demek olur.

c/r $ \f ^ss~* ^-^ u^ 3 ±& y. M* a '*/

1303. Taklid ve zan iizerine -pm-cehl olan afllama, o emin kdinmisin aglama-
si gibi degildir.

AHMED AVNl KONUK

Muridin taklid ve zan uzerine mechul bir sebeb tahtinda vaki' olan agla-
masi, Hak Teala hazretlerinin gam u §adiden emin kildigi insan-i kamilin ag-
lamasi gibi degildir.

1304. Sen aglamayi aglama uzerine kiyas yaymal ^u aglamadan ona uzun
yol vardir.

Sen insan-i kamilin aglamasini, nefis sahiblerinin aglamasina kiyas etme!
Zahirde her ikisi de birbirine benzer ise de, bu nakisin aglamasmdan kamilin
aglamasina, uzun yol ve mesafe vardir.

1305. O otu-Z senelik. cihaddan sonradir; akil asld oraya diijemez.

insan-i kamilin aglamasi otuz sene nefsiyle vaki' olan mucahedesin-
den sonraki aglamadir. Akil, o aglamamn nasil bir aglama oldugunu idrak
edemez. Zira o zevk meselesidir; aklin zevk ve hal bahsinde higbir yeri
yoktur.

<U*l» Olj Ol-l* ijtflj Ij JiP <la-yi Jtstf ij>- <Jy* Olj C~J>

1306. Ondan akil tarafina yiiz merhale variir; akli o kafileden vakifhilme!

Ya'ni, insan-i kamilin aglamasimn sebebinden akil tarafina birgok merha-
le vardir. Bu merhaleleri kat'etmemi§ olan aklin o insan-i kamil kaftlesinden
asla haberi yoktur. Akil ancak onlann suret-i zahirelerini goriir, ahval-i bati-
nelerine hie vukufu yoktur.

C^ 1 o^ '^-J 1 -^ C-> J O* J 1 ^ -> c — ** J 1 ^ ->' '^

1307. Onun giryesi ne gamdan ne de ferahiandir. JTlynul-miilahm giryesini
ruh hilir.

"Miilah", guzel, latif kelam ma'nasina olan "mulha"mn cem'idir. "Ayn"
goz ve gesme demektir. "Girye-i aynu'l-mulah" terkib-i izafidir. "Latif ve gu-
zel kelam gesmesinin aglamasi" demek olur. Ya'ni, insan-i kamilin aglamasi
ne gamdandir, ne de ferahtandir. Latif ve guzel kelam ge§mesi ve menba'i
olan insan-i kamilin aglamasini akil degil, ancak ruh bilir. NefaMtii'l-Vns'te
munderictir ki: "Ebii'l-Hasen Harakani ile Ebu Abdullah Dasitam, §eyh Ebii'l-

MESNEVl-i §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Abbas Kassab Amili (kaddesellahii esrarahum) hazretlerinin huzuruna geldi-
ler ve dediler ki: "Ey §eyh bizim aramizda bir soz gecti, birimiz dedi ki: "Ki-
§iye ezel ve ebed garni kafidir." Ve birimiz de der ki: "Ki§iye ezel ve ebed me-
serreti ve ferahi kafidir." Siz ne buyurursunuz? Ebu'l- Abbas hazretleri elini
yuzune siirup dedi ki: "Elhamdu lillah kasab oglunun menzili ne gamdir ne
de sMdir. *u* V _, ^> ^ m ^ Ya'ni, "Rabbinizin indinde ne sabah, ne
de ak§am vardir." Gam ve sadi senin sifatindir ve senin sifatin olan her §ey
hadistir ve hadisin kadime yolu yoktur." Bu menkibeden dahi sabit olur ki,
fena-fillah makamina gelmemis. ve zevk-i isneyniyyet iginde bulunmus, olan
kimsenin insan-i kamilin halini ve zevkini idrak etmesi miimkin degildir.

1308. Onun aglamasi ve giilmesi o iarafianiir; o sey hi ahlin vekmi olur ondan
* beridir.

insan-i kamilin aglamasi ve giilmesi viicud-i hakiki-yi Hak tarafindandir.
Zira onun viicud-i abdanisi viicud-i hakikide mahv olmu§tur. Onun hali ak-
lin vehmi olan §eyden beridir, ya'ni onu akil kendi vehmi ile idrak edemez.
Ba'zi nushalarda "vehm" ile "akl" arasinda vav-i atifa vardir. Bu surette
ma'na: tnsan-i kamilin hali akil ve vehm ile idrak olunmaktan beridir demek
olur.

Hazret-i §eyh-i Ekber Fass-i Eyyiibi'de buyurur ki:
ui j>j[*}\ jui aJ li~ jii\ \1a j *j jji v ^ jiii j *j juj Jj> coijUJi J**, ^r ur
i^U jjS~ j c juL ^ dJi j j* **ij J *jLV j*i\, jy*\ lii Jji ^y j*yr Ya'ni "Ni-
tekim ariflerden ba'zisi acikti, agladi. Bu fenden zevki olmayan bir kimse
ona muatib olarak bunun hakkinda soyledi. Onu miiteakiben arif dedi ki:
"Ancak beni aglamam igin aciktirdi; giiya der ki, benden onun ref'i hakkin-
da, ondan sual etmem igin beni zarara miibtela eyledi ve bu benim sabir ol-
mama kadh vermez." Goriiluyor ki, arif-i kamilin aglamasi ve giilmesi Hak
tarafindandir. Ortada kendinin kendiligi yoktur. HakTeala onlardan esma ve
sifat-i ilahiyyesinin ahkaminin zuhiirunu onlann iradesi kan§maksizin, mu-
rad eder.

1309. Onun aozunun suyu, onun aozu gtbi olur; gormemis olan goz ne vakit goz
olur!

*#%&>

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, vucud-i abdanisi, vucud-i Hakkani olan insan-i kamilin goziiniin
suyu, onun gozii hukmiindedir. Qunki bu mertebe makam-i ittihaddir ve
makam-i ittihadda ikilik fan! olur, artik onun gdrii§ii Hak'ladir. Binaenaleyh
bu makamda goz ile goz suyu miittehiddir. Fakat ikilik hicabi icmde olup, ce-
mal-i Hakk'i gormiis. olan goz, bakar koriin gozii mesabesindedir; ve o goz
her ne kadar zahiren goz ise de hakikatte goz degildir.

1310. seyi ki o goriir, ne akhn kiydsi cihetinden ve ne havdssin yolundan te-
[1310] ^ J.

mas edilemez.

lnsan-i kamilin gordiigii nur-i cemale ne aklin kiyasi yeti§ebilir ne de ha-
vass-i zahire yolundan temas olunabilir.

jy

Ju~ i__i c-JJi jJb <»^- ^,-j jj j j -^ jy *^y? -^ji-r v** 1

1311. CA/iir uzaktan geldigi vakit, gece ka$ar; hinaenaleyh gecenin karanhgi nu-
run cemalini ne hilir!

Nur ile zulmet birbirinin ziddidir. Iki zid bir yerde cem'olmaz kaidesince,
nur uzaktan gelince, gecenin karanhgi zail olur. Binaenaleyh karanhk nurun
halini ta'rif edemez. Bunun gibi vucud-i haklki-i Hakk'in nttru geldigi vakit,
viicud-i izafinin zulmeti kagar. Binaenaleyh viicud-i izafi viicud-i hakiklnin
nurunu idrak edemez.

U^L Jji ^ xb 4^- ^ Uj L jlj *y.^>. *^i

1312. Sivrisinek kuvvetli riizgardan ka^ar; hinaenaleyh sivrisinek riizgarlann
zevkini ne hilir!

"Deha", zeyreklik, cevdet-i fikr (Muntehabii'l-Lugat) . "Dal'ln zammiyla
["duha"] seci' ve kavi ma'nasina da gelir. Burada §eci' ve kavi ma'nasi mii-
nasibdir. Ya'ni, §ecaatli ve kuwetli riizgardan sivrisinek kagar. Binaenaleyh
riizgar ile bir yerde cem'olmak kudretini haiz olmayan sivrisinek riizgann
zevkini ne bilir! "Sivri-sinek"ten murad, vucud-i izafi-i abddir; ve "sjddetli
riizgardan murad, tecelli-i zatidir. Bu sivrisinek ve riizgar misali, III. cildin
4632 numarah beyt-i §erifinden i'tibaren mezkurdur; ve bu husustaki izahat
o cildin 4644 numarasma mtisadif olan:

™^,

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •
M iJ^Jyr- i_j-i OjTU>- dy? lA>- oITjJ ij^iyr OS^*-*

["Dergah-i Huda'yi isteyici de boyledir; vaktaki Huda gelir, arayici "la"
olur."] beytinde de gegti.'

JjJb- \j ^j^jJi* JJta \^S ^ d~p ■ 5i J P ^L>Jo- Jul (<;Ji 0_^-

1313. OCadtm aeldiyi vakit hades abes olur; hinaenaleyh hir hadirni hades ne-
rede hilirl

Ya'ni, kadim olan vucud-i hakiki-i Hak istila ettigi vakit, abdin hadis olan
viicud-i izafisi abes olur. Nitekim ayet-i kerimede JUJi j-jj j^Ji *W- (Isra,
17/81) ya'ni "Hak geldi batil gitti." buyrulur. Binaenaleyh kadimin ziddi olan
hadis [kadim ile] bir yerde ictima' edemeyince, hadis olan vucud-i abd, ka-
dimi nasil bilir! "Hades", burada, "yeniden peyda olmus olan §ey" ma'nasi-
nadir[ Nitekim Ciineyd-i Bagdad! (kuddise sirruhu) »J\ J*~->i iioUU ^ isi f.aiJi
ya'ni "Kadim hadise zahir oldugu vakit, onun eseri muzmahil olur" buyur-
mustur ki, viicud-i izafi-i abdin asan ve sifati mahv olup yerine sifat-i Hak
kaim olur demektir.

&£ J&j (»-* c~~J (ji-JjS' &y~ -US' JuSoj ^JJ i j 0^?- iL> a?- ^

1314. Uiades iizerine kadem vurdugu vakit onu hayran eder, vaktaki onu yok
etti, onu hem-renk eder.

Vucud-i kadim, viicud-i hadis iizerine kadem vurdugu ve onu istila ettigi
vakit, o hadisi hayran eder ve onun viicud-i mevhum-i izafisini yok eder; ve
onu yok ettigi vakit dahi kendi rengine ve sifatina boyar. Atesjn demiri istila
edip ondan demirlik sifatini nez' etmesi gibi; ve bu istila icinde demirin, "Ben
atesim!" demesi caiz oldugu gibi, abdin dahi "Ben Hakkim!" demesi caiz olur.
Nitekim Hz. Hallac-i Mansiir "Ene'1-Hak" buyurdu.

jj» (j\ f jlJJ \jj,, l y> dU Joi X*e JL, j ls* 1 ^ f

1315. Eger sen ister isen yiiz nazu hulursun, lakin ey fakir hen ihtiyag, tut-
mam.

Ya'ni, ey dervis, iki ziddin bir yerde ictima' edemeyecegine dair eger sen
istersen birgok nazir ve misal bulursun. Fakat misalleri uzatmaga hacet gor-
mem, soyledigim misaller kafidir.

AHMED AVNt KONUK

1316. ISu "Blif Jlam J\Xlm ve. " Uia CAiim" ', hu harfler vuhuftu CMusanm
asasi g&i gelli.

"Vukuf", bilmek ve lttila' hasil etmek ve durmak ma'nalannadir. Burada
"bilmek" ma'nasi munasib olur. Ya'ni, bu ve atideki beyitler sual-i mukadde-
rin cevabidir. Ya'ni, insan-i kamil, surette sair insanlar gibidir; onlar da ver-
ier ve'icerler. Binaenaleyh sair insanlardan farki nedir? Cenab-i Pir efendimiz
bu farki beyanen buyururlar ki: Kur'an-i Kerim'deki (,Ji) {^-) harfleriyle her
katibin yazi yazarken kullandigi harfler, zahirde seklen birbirlerine benzerler,
fakat bunlann farkini bilmek istersen Hazret-i Musa'nin elindeki asa ile ba§-
kalannm elindeki asa arasmdaki farka bak! Hatta Kur'an-i Kerim'de sure ba§-
lanndaki huruf-i mukattaat §eklen birbirine musabih oldugu halde her birin-
de mundemic, olan esrar ba§ka baskadir. Bunun gibi her bir insan-i kamilin
bir ism-i galibi olup onlann ahkami ve asan ve esran baska baska oldugun-
dan, bunlar arasinda bile farklar vardir. Huruf-i mukattaat-i kur'aniyyeye
ulema-i kiramin her birisi kendi zevki ve ilmi dairesinde birtakim ma'nalar
vermisterdir. Fakat onlann hakikatini elfaz ve ibarat ile beyan etmek miim-
kin degildir. Ke§f-i ilahi ile zevkan ve vicdanen ma'lum olur.

1317. Diaricten harfler hu harfe henzer, fakat hunun sifatlannda zebun
olurlar.

Ya'ni, haricten ve zahir cihetinden bakihrsa, onlann haricinde kalan diger
harfler dahi bu huruf-i mukattaat-i kur'aniyyeye benzerler. Fakat o harigteki
harfler bu mukattaat-i kur'aniyyenin sifatlannda ve sirlannda zebun ve mag-
lubdurlar. Zira ilm-i huruf erbabinca ma'lum olan bunlann birtakim hassala-
n ve esran vardir ki, o hassa sair harflerde bulunmaz.

1318. Die-r him hi, o kcriihe cihetinden hir asa tutar, vaht-i beyanda ne vakit
o asa gtbi olur?

Ya'ni, Musa (a.s.)in elindeki degnek, ba§kalanmn elindeki degnege suret-
te musavidir, fakat sirette ve sirda musavi degildir. Qnun sirnnda ejderha ol-
mak ma'nasi miindemictir. Binaenaleyh her kimin elinde bir degnek varsa

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

tecriibe etsin, oyle bir harikayi beyan ve izhar vaktinde bakahm Musa
(a.s.)in asasina benzer mi?

&* J 1 1 - zj J 1 ^ ^ if* J ^ ->* * f * Oi ] ^^.y^-

1319. Tin nefes Dsaya mensubiur, ferahian yahui hir gamdan gelen her he-
va ve nefes Aegildir.

§eyhin bu nefesi Isa (a.s.)in nefesi cinsindendir, olmus rimlari diriltir. Me-
serret veyahud gam sebebiyle cigerden disanya saliverilmis. her hava ve ne-
fes cinsinden degildir. Boyle havalar ve nefesleri ashab-i nefs olan ehl-i gaf-
lette ara!

j^JI J r O^ j\ C~*jJ jO, ,j\ ^ j fi\ ji\

1320. By haba, bu "Blif J2am uMun" ve " Dia dMim" beserin ZHazret-i Jnev-
la'stndan gelmistir.

Ey saha-i tabiatta 50k ya§ayip ihtiyarlamis. ve baba olmus olan kimse, bu
huruf-i mukattaat-i kur'aniyye saha-i tabiatta tekewiin edip derya-yi haki-
katin kopukleri mesabesinde olan bizim kullandigimiz harfler gibi degildir.
Onlar derya-yi hakikatin ka'nndan ve beserin Hz. Mevla'sindan gelmis.
olan cevherlerdir ki, her birinde tiirlii turlii hassa-i acibe vardir.

0** J~^*r u^ <Jjk <^ y / u 1 -^. xU ^ **? ^ ^ j*

1321. Uier hir elif lam huna ne henzer, eger sen can tuiarsan, onu bu goz ile
gorme!

Bizim telaffuz ettigimiz her bir elif lam, bu huruf-i mukattaat-i kur'aniy-
yeye benzer mi? Eger senin uzerinde ruh-i insaninin hukum ve te'siri mev-
cud ise, hurufu, bu ruh-i hayvani gozii ile gorme! Onlara bu zahiri goz ile
bakarsan, bu "Elif Lam" ile sair elif lamlar arasinda bir fark goremezsin.

1322. By humam, gerci onuh terktbi harfler Air, avamin terkibine de henzer.

"Humam", himmeti azim olan kimse ma'nasinadir. Ey idrak-i hakayik ve
esrar emrinde himmeti azim olan kimse! Gerci huruf-i mukattaat-i kur'aniy-
yenin terktbi, bizim kullandigimiz harflerdir ve bu i'tibar ile avam-i beserin bu
harfler ile yaptiklan terkibe de benzer. Fakat onlann hamil olduklan esrar
Musa (a.s.)in asasinin hamil oldugu sir gibidir.

AHMED AVNl KONUK

c — j 1 cr^- <y y s-*Oj j ^/* ^ jt j r^ -^-^ vaO" ^~~ A

1323. <7\iuhammei'in terhlbi et ve deriiir; gerg.i terhtbde her bir cisim onun tin-
sidir.

Hatem-i enbiya Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) Efendimiz haz-
retlerinin cism-i §erifinin terkibi dahi et ve deridir. Bu terkib-i zahiriye gore,
efrad-i be§erden her birinin cismi dahi, Server.-i alem Efendimizin cisminin
cinsindendir.

1324. Gf iuiar, deri ve kemik tutar; hi$ bu terhUbe nazir olur mu?

"Heman", burada "§ebih ve nazir" ma'nasinadir. Ya'ni, sair insanlann cis-
mi dahi eti ve derisi ve kemigi vardir. Bunlar hie, Server-i alem Efendimizin
cism-i §erifinin terkibine nazir ve §ebih olur mu? Beyt:

"Muhammed (s.a.v.) beserdir, fakat sair beserler gibi degildk; belki o hazret,
taslar arasmda yakutun farki gibi farklidir. "

1325. 2~vca o terkibde mucizat geldi hi, biitun terkMer mat oldular.

Zira Resul-i Ekrem hazretlerinin cism-i §erifinin terkibinde, sair cisimleri
aciz birakan harikalar zahir oldu ki, bu mu'cizat ve havank kar§isinda o ci-
simler mat ve maglub oldular. Diger enbiya (aleyhimu's-selam)in ve onlann
varisleri olan kiimmelin-i evliyanin ecsam-i §erifeleri de boyledir.

1326. Oiitabm *Dia uMvm" inin terkibi de boyle $ok yukari ve ba$kalari a§a-
jgiivr.

Kitabullah'taki huruf-i mukattaatin ve "Ha Mim" ve "Elif Lam Mini" gibi
terkiblerin sifat-i mahfiyyeleri ve onlarda mixndemig olan esrar ve maani
boyle gok yukan ve alidir; ve bizim terkib ettigimiz kelimelerin harfleri ise
alem-i tabiatta miitekevvin oldugundan, onlar da a§agidadir ve esfel-i safilin
mertebesindedir.

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Malum olsun ki, kelamullahin ve huruf-i mukattaat-i kur'aniyyenin ha-
vassi ve te'sirati vardir; ve bu te'sirat suver-i e§ya iizerinde mahsus olarak
zahir olur. Mesela hastalara okunup iiflenirse §ifa bulur. Fakat bu te'sir her-
kesin nefesinden zahir olmaz. havass ve te'slrat, salih nefese mukarin olur-
sa zahir olur, aksi halde mahfi kalir. Nitekim cenab-i Pir efendimiz bu ma'na-
yi Fihi Ma Fih'mm 34. fashnda §6yle beyan buyururlar: "Bu rekayik lisani-
na ve idrakine geldigi vakit, rekayik olarak kalmaz, belki sana ittisali ile fa-
sid olur. Nasil ki, arifin femine ve idrakine vaki' olan her fasid ve salih ala-
halihi kalmaz; belki ba§ka bir §ey olur. inayat ve keramata buriinur ve ortu-
nixr. Asayi gormuyor musun? Mtisa (a.s.)in elinde nasil ortiindu! Asa
hey'etinde oldugu iizere kalmadi. Resul (aleyhisselam)in yedinde siitun-i
hannane ve kami§; ve Isa (a.s.)in feminde dua ve Davud (a.s.)in elinde de-
mir ve dagin onun ile hali, hey'etleri iizere kalmadi; belki oldugu halden ba§-
ka bir §ey oldu. I§te bunun gibi rekayik ve daavat bir zulmani ve cismanide
vaki' oldugu vakit, bulundugu hal iizere kalmazlar."

1327. JZ,ird ki, bu terMjden dcizlik i^inde surun nefhi gtbi, iirilik gelir.

Ya'ni, Kur'an'daki harflerin terkibinden, ahkam-i tabiat icinde aciz kalip
girpinan ve ruh-i insanileri olii hiikmiinde kalan kimselere, israfil (a.s.)in su-
rurunun nefhi gibi dirilik gelir ve ruh-i insanileri zevk duyar.

|JL>- ili jl **- U«P dy? L>>*^ ^il^i **£ Uijl

1328. Uia CMun" asa gibi ejderha olur, Diuda'nin atiisindan denizi yarar.

Huruf-i mukattaat-i kur'aniyyeden olan "Ha Mim" (,**■) batininda miin-
demic. olan ma'nayi ve sirn izhar edip Musa (a.s.)in asasi gibi ejderha olur.
Cenab-i Hakk'in atasindan denizi yarar. Velhasil alem-i tabiatta tiirlii tiirlii
harikalar izhar eder.

1329. Onun zahiri zdhirlere benzer; ve fakat ekmegin kursu, aum kursundan
$ok uzaktir.

huruf-i kur'aniyyenin §ekl-i zahirisi elifba kitablannda miinakkas, olan
harflerin e§kal-i zahiriyyelerine benzer; ve fakat bundan ma'nalannin bir

AHMED AVNl KONUK

olmasi lazim gelmez. Nitekim ekmegin cismi de yuvarlaktir, ayin cismi de
yuvarlaktir. Fakat bu iki yuvarlak cisimlerin ma'nalan birbirinden gok
uzaktir.

1330. Onun aglamasi, onun giilmesi, onun nutku ondan degiliir, Diunun
[1330] 1*1

manz-i sun udur.

Bunun gibi enbiya ve evliya hazaratimn ecsam-i zahiriyyeleri, sair efrad-i
be§erin ecsam-i zahiriyyelerine benzer. Fakat peygamberin ve bir vermin ag-
lamasi ve giilmesi ve soylemesi, kendinin bu cism-i zahirisinden ve nefesin-
den munbais degildir; belki hiiviyet-i ilahiyyenin, asla be§eriyet bula§igi ka-
nsmamis olan bir sun'-i halisidir. Ya'ni onlardan zahir olan hal, dogrudan
dogruya ve alem-i kesafetin tavassutu olmaksizin Hak'tan sudur eder. Nite-
kim ayet-i kerimede J*J> "J>-'j UJ J* bi is^ cf J^ k> (Necm, 53/3-4) ya'ni
"Peygamber heva-yi nefsanisinden sdylemez, onun soyledigi ancak kendisi-
ne Hak tarafindan vahy olunan bir vahiydir" buyrulur.

OLfi (j-o OLiojl J-5> jjUi d\j OLL^-I JUsi^i UykUi *£jy~

1331. Uaktaki ahmaklar zahirleri tuttular ve o aekaik onlarian fofe. gizli

Mil.

Vaktaki alem-i tabiat ve kesafetin ahkaminda miistagrak olup onun fev-
kinde ba§ka alem olmadigina hiikm eden ahmaklar, Kur'an'm huruf-i zahi-
riyyesine ve enbiya ve evliyamn ecsam-i zahiriyyelerine nazar edip ona sa-
nldilar, onlann bu zevahirde istigraklan sebebiyle, bu zikr olunan dekayik ve
incelikler onlann nazarlannda pek gizli kaldi; ve bu sebeble inkar vadisine
saptilar ve dalalete diistiiler.

1332. $ubhesiz garazian mahcub oliular. 2mo, dakika muierazda fevt oldu.

"Mu'teraz", masdar mimi olup "i'raz ve inkar" ma'nasmadir. Ya'ni,
§iibhesiz ahmaklar huruf-i kur'aniyyedeki ve ecsam-i enbiya ve evliyada-
ki arazdan hicaba du§tiiler. Zira inkar ve i'raz iginde inceligin idraki fevt ol-
du.

«^f^

MESNEVf-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 '

Oj-U IjjOS' '<uJb O^Jj ^k <-*j»j d\y, by\*- JjiSj sjljjl jl Ij l^ij* j>- '~ r ~?**

(JJadJ jj£~ (JJ^jS jS~ jviijj (%-^- (_£' J ^U- c£l <f ^^ *»-jJ J ■*■*! jlj six-) Jj^
"O^ j jj*L> ^U ^ j jJaJ Jf ^ 0j«Li ^U JT ^-IOj /"j OTj (jAji J"i

• S-*^ J V^ J* J ^ ^ J */ Z_J~

O cariyecigin hikayesidir ki, kendi hanimimn e§egi ile §ehvet
siirerdi ve ona ademtye §ehvet siirmekligi 6gretmi§ idi. Nitekim
keciye ceragin masasi uzerinde oyun ogretirler ve nitekim ayiya

raks ogretirler ve olcuden gecmemek icin bir kabagi e§egin
zekerine gecirir idi. Hanim ona vakif oldu velakin kabak inceligini
gormedi. Cariyecigi bir bahane ile uzak bir yere yola gonderdi ve

e§ek ile kabaksiz cem'oldu ve rezalet ile helak oldu. Cariye
vakitsiz geri geldi ve "Ey canim ve ey nurlu goziim zekeri gordiin,

kabagi gormedin. Zekeri gordiin ve o digeri gormedin!" diye
feryad etti. Her bir nakis mel'undur. Ya'ni her bir nakis olan nazar

ve fehm mel'undur ve yoksa zahir goziinun nakislan

merhumdurlar, mel'un degildirler. ^ J^Gi Jk '^-J (Fetih, 48/17)

ya'ni, "Kor iizerine giinah yoktur!" ayet-i kerimesini oku! Gunahi

nefyetti ve la'neti nefy etti ve itab ve gazabi nefy etti

Bu kissa ahmaklann eksik goriislerini ve eksik anlayislanm izah igin irad
buyrulan bir bahistir. Mesnevi-i §enf, idraki en asagi mertebede bulunanlar
ile en yiiksek mertebede bulunan ehl-i gafleti ikaz ve irsad icin viicuda geti-
rilmi§ bir eser-i krymetdardir. Binaenaleyh Hz. Pir §ehevat-i nefsaniyyenin

AHMED AVNl KONUK

insanlan ne tiirlii rezaile sevk ettigini tasvir buyurup, biraz akillan ba§inda
olanlan igrendirir ve tedhis buyururlar. Bu miinasebetle o^Jo. ^i JT hadis-i
§erifinin ma'na-yi mumfini de tefsir buyururlar. Binaenaleyh bu gibi hezli
kissalarda matlub olan §ey, hisse ve ciddir. Nitekim cenab-i Pir IV. cildin
3543 ve 3544 numarah beyitlerinde soyle buyururlar:

"Hezl ta'limdir, onu cidd olarak dinle; sen hezlin zahirine merhun ve mu-
kayyed olma! Hazillerin indinde her bir cidd hezldir; akillerin onunde hezller
ciddir."

•*£ i a^y*- i °>f^ jj*j J 1 ■*&* ^ y <^y*- ^i ^y& ^ h -

1333. niir cariyerik §ehvetinin ve hirsinin ve zararinin Qohlugundan hir e$egi
kendi uzerine buakh.

Cariyenin birisi §ehvetinin ve cima'a olan hirsinin ve viicudunda §ehvet
ve hirsin ika' ettigi zarann goklugundan ve giddetinden na§i bir e§egi kendi
uzerine gekmek mecburiyetinde kaldi. Bu beyt-i §erifte bela-yi §ehvetin geng-
lerin viicudunda §iddetle hiikiim surdiigiine ve §iddet-i §ehvet ve hirsin vii-
cuda zarar ika' ettigine isaret buyrulur; ve bu zarar ehl-i tib tarafindan dahi
musaddaktir. tste bu zarann me§ru' bir surette def'i igin Hak Teala sure-i
Nur'da soyle buyurur.- tSjL \)£> oi 'fouj J^u 'j* '^UJij ^ ^-CCf i_^Sof,
'^j* "^ij ilii'j *Ui ja an '^L (Nur, 24/32).' Ya'ni'"Sizden'bekar ve dul erkekle-
riniz ve kadmlanniz, zevci olmayanlan nikah edin ve kole ve cariyenizden
nikaha salih olanlan dahi tezvic edin; eger onlar fakir iseler, Allah Teala on-
lari fazhyla zengin eder. Allah Teala maasa geni§lik verici ve mustehakkim
bilicidir." Bu emr-i ilahi haricinde hareket, nefislerin bu gibi rezaletlerine se-
bebiyet verir.

1334. erkeh e§eyi cimaa ah$hrmi§ iii; e$ek ademinin cimaina iz goturmii§
iii.

"Gan", gayr-i mesru' olan cima' ma'nasinadir. Ya'ni, cariye o erkek esegi
zinaya ah§tirmi§ idi. E§ek insanlann yaptigi usul-i cima'i ta'kib ederdL

g|p>~ MESNEVl-t §ERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1335. !7£i2e duzuainiin bir kabagi var idi; olgu icin onun zekerine koyar idi.

"Ner", "erkek" ve alet-i reciiliyyet olan "zeker" ma'nasinadir {Burhan).
Ya'ni, hile ve tedbir yapici olan cariyenin bir kabagi var idi, onu delip esegin
zekerine gecjrir ve fercinin derinligine kafl olan zekerin mikdanni disanda bi-
rakir idi.

jjr- ^J /"* tW a Jj u " JJ^ ofljjof &/ fs ji

1336. acuz, vokt-i duhulde zekerin yansi gitmek icin kabagi zekere koyar di.

"Acuz", vasf-i has olarak "kocakan" ma'nasinadir. Fakat kadinlann gen-
cine ve yashsina da ltlak olunur (Kamus) . Burada geng oldugu zahir olan ca-
riye murad buyrulmu§tur. "Sipuz", "sipuhten" masdanndan mu§takk olup,
"bir |eyi bir seye cebr ile sokmak" demektir. Ya'ni, o cariye vakt-i duhulde
zekerin yansi fercine girmek igin deldigi kabagi esegin zekerine takar idi.

ij-i. OljijUjjj d\ j ^-j d\ ijj ijj jM\ jf- j£ *w £

1337. Bger esegin zekerinin hepsi ona giderse, o rahitn ve o bagirsaklar harab
olur.

Eger cariye kabagi takmamis olsa, e§egin zekerinin uzunlugu cariyenin
fercinin derinliginden fazla gelir ve rahmi ve bagirsaklan, bir kazik gibi kas
kati olan esegin zekerinden cariyenin rahmi ve bagirsaklan parcalanip harab
olur.

y JT _/*" o>) -*■*• **?£ j>r\* eJJ ^* j' by\>- j ji-^i J-i ^^a j>-

1338. E$ek zaytflar idi ve onun hammi, xr Bu e§ek neden hil gibi oldu!" diye
aciz kaldi.

Esek cima'in tevalisinden dolayi zayif diistii ve esegin sahibi olan hamm
"Bu esek yemi ve suyu vaktinde verildigi halde nigin boyle kil gibi inceldi ve
zayifladi?" diye sebebini bilmekten aciz kaldi.

1339. Onun illeti nedir ki, onun neticesi zayijliktu?" diye o e§egi nalhantla-
ra gosierdi.

^^

AHMED AVNl KONUK

xxj jj** jl j^ jl ( _ r 5' gj> xxj jt&> jj-xji cJ& gp»

1340. Onda hichir illet zahir olmadi, hichir kimse onun sunndan haber vcrici
[1340] , j

1341. cukl ile tefahhusa dustii, demaiem tefahhusa miistaidd oldu.
"Tefahhus", bir seyin ig yiizunii arastirmak; "cidd", gahsip gabalamak;

"miistaid", burada "hazirlanan" demektir. Ya'ni, kadin esegin za'finin ig yii-
zttnii arasttrmak igin gahsmaga basladi ve daima bu tefahhusa hazirlandi.

iji aJjj \j tXj.fr X>r -t&lj Zj> tJjj OU- & X\j IjJj>-

1342. Camn aide hende olmasi lazvmiir; zira ki cidd ile arayvcx, hulucu olur.

Her ne sey hakinda olursa olsun, insanin cam ve ma'nasi ciddin bendesi
olmak ve sa'y ve gayretinin hukmu altinda bulunmak lazimdir. Zira sa'y ve
gayretle aramak ve istemek, akibet o seyin bulunmasina ve ele gegmesine se-
beb olur.

1343. Uakioki esegin halinden tefahhus etti, o nergistigi esegin altinda yatmis
gordii.

"Nergis", malum olan bir cjcegin ismi olup cariyeden kinayedir; veyahud
cariyenin ismi olmak muhtemeldir. Nitekim bu gibi cariyelere Menekse, Ner-
gis gibi gigeklerin adim koymak Tiirkler arasinda da adettir. "Nergisek", Ner-
gis'in ism-i tasgiridir. Ya'ni, hamm esegin halinin ig yiizunii arastirdi ve ni-
hayet o cariyeyi bir giin esegin altma yatmis bir halde gordii.

1344. Oiap. araligmdan onun halini gordii; o kocakanya ondan cok aceb geldi.

"Zal", kocakan ma'nasmadir, Ya'ni, ihtiyar hamm kapi araligmdan cari-
yesinin boyle esek ile cima' etmek halini gordii, bu halden ona pek ziyade te-
accub geldi.

OU jL Oby Jap j ^,j> *£" Obr«j JulS* OL^- \j &j£ j>-

1345. Gsek cdriyeye, erkeklerin kadmlara resm ve akl ileyaptigi gibi can ile- ci-
rha eder.

m^ MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / IX. CiLT • MESNEVl-5 •

"Gayed", "gaiden" masdanndan muzari'dir, "cima' etmek" demektir.
Ya'ni, e§ek o kadar usul-i cima'i ogrenmis, ki, erkeklerin kadmlara usul ve
akil dairesinde yaptigi cima' gibi, e§ek cariyeye can ve goniilden cima' eder
idi. Hamm cariyeyi ve e§egi bu halde gordii.

1346. Diasedde oldu, dedi: "CMademki bu mumkindir; binaenaleyh ben daha
evlayim, zira esek benim mulkurndur!"

ihtiyar hamm boyle e§ekle cima' etmeyi muddet-i omriinde aklindan bile
gegirmemis. oldugu igin hem taacciib etti ve hem de cariyeye hased etti de
kendi kendine dedi ki: "Mademki bu erkek e§egin bir kadina cima' etmesi
mumkindir; binaenaleyh ben e§ege kendimi duzdurmege cariyeden daha ev-
layim ve layigim, cunki e§ek benim mahmdir!"

1347. Ssek miihezzeb olmus ve ogrenmis; sofra kurulmus ve cerag yanmishr.

"Miihezzeb", tathir edilmis, ma'nasinadir. Ya'ni, e§ek cima' hususunda
hayvanlik tavnndan insanlik tavnna nakl edilmek suretiyle tathir edilmis. ve
cima'da insanlik usulunii 6grenmi§ idi. Binaenaleyh hazz-i nefsani sofrasi
kurulmu§ ve esbabi hazirlanmi§tir.

1348. Qorulmemis yavh; ve "61/ cariye odayi ne kadar suviireceksin?" diye
odasinin kapisim vuriu.

Hamm kapi arahgmdan cariyenin halini gordiigu halde, gdrulmemi§ hiik
miinde tuttu ve gordugimu sezdirmemek igin: "Ey cariye, bu ahir odasini da
ha ne kadar siipuriip duracaksin?" diye, odasinin kapisini vurdu.

1349. "By cariye geldim; kapiyi act" diye bu sozii setr icin soyledi.

cJl& >r- g^> je J 1 b jb ^-& b dj^" j J^y^- */

1350. Siikut etti ve cariyeye soylemedi; sun kendi tamaindan nasi aizledi.

Ya'ni, hamm cariyenin yaptigi rezaleti yuziine vurmadi ve siikut etti; v(
bu sirri da e§ek ile kendisi de cima' etmege tama' ettigi igin sakladi.

gp^ 3 " AHMED AVNt KONUK

iLti* \jji Jii J^ dlfj *£ iU-i oVTaLj*- JjjiT (j-J

1351. <7\biiteuktben cariye alaH fesadi sakladi, ileriye fliii, ka-piyi acti.

Cariye hammin ihtanm miiteakib alat-i fesad olan esegin altina koyup iis-
tiine yattigi masayi ve zekerine gegirdigi kabagi sakladi; ileriye gidip hanima
ahmn kapismi acft.

1352. ^iizunu ek$i ve iki floziinii i/a? dolu etti, dudaklanm birbirine siiruftiir-
dii, Oruduyuml" demek. idi.

Ya'ni, cariyenin esekle olan muamelesi y'an yolda kaldigi icm somurttu
ve galebe-i §ehvetten gozii sulanmis. ve agzinin tukrugii de kurumu§ oldu-
gundan gdziinii ya§ dolu etti; ve agzinin kurulugu gitmek icm dudaklanm
da birbirine surugturdu. Bu halinin ic yiizu, §ehvet rezaletinden milnbais ol-
dugu halde riyakarlik edip orug te'sirinden miinbais oldugunu ima etti. Zira
bu haller oruclu olan bir kimsede zahir olur. Mesela aghktan ba§i agnr, bit-
tabi' ek§i yuzlii olur ve rikkat-i kalbden goziinden ya§ gelir ve sussuzluk-
tan agzi kurur.

J=* jv. r*jj Lf* b ^^ o*^ lsuA ^yj 1 <-•*' j*

1353. Onun elinde, n< ~Ben odayi hayvamn postunu ha$ayilamak i$in su-puriiyo-
rwn!" diye nerme bir supurye!

"Nerme", kelimesini; fakir Burhan, gemsu'l-Luga't, Giyasu'l-Liigat, Qerag-i
Hidayet, Heft Kulztim, Bahar-i Acem gibi mu'teber lugat kitaplannda aradim,
bulamadim. Hind §arihleri "nerme"nin yumusak ma'nasina olan "nerm" de-
mek oldugunu beyan ediyorlar. Bu surette ma'na "dagimk bir siipurge" de-
mek olur ki, cariye hammi aldatmak icm boyle bir kosede call pargalanndan
miitesekkil bir siipiirgeyi eline almis, idi, demektir. Ankaravi hazretleri ise,
"nerme", o siipiirgeye derler ki, yukansi a§imp gitmi§ ancak zeker mikdan
destesi kalmis ola, diye ta'rif buyurmustur. Hazretin bu ma'nayi nereden al-
digi fakirce mechul odugundan bir miitalaa beyani miimkin degildir. Maaha-
za §urrah-i kiramin bu beyanlanndan ehemmiyetsiz bir siipurge demek oldu-
gu anla§ihyor. "Atan", liigatte devenin yatacak yeri ve hayvamn postunu ka-
sagilamak ma'nasinadir. Burada ikinci ma'na miinasib olur. Ya'ni, cariye
elinde ehemmiyetsiz bir siipiirge parcasi oldugu halde ahmn kapismi agti ki,

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

bu vaz'iyyeti ile, "Ben esegin postunu ka§agilamak igin ahin supiirmek ile
me§gulum!" demek istiyor idi.

1354. Uaktaki siipiirge ile hayvyx a$h, hanim dudah alhndan dedi hi: "6t/
ustad!"

"Dudak altindan" ta'biri, hanimin bu sozleri iginden kendi kendine soyle-
mesinden kinayedir.

1355. n ^$uziinu eh§i ettin, elinde de hir siipiirge! ^emden hesilmi$ olan o e§eh
nedir?"

1356. "3§i yanm ve ofkeli, zekeri miiteharrik; senin intizdnndan onun iki go-
zu feopi tarafmda."

Hanim kendi kendine dedi ki: "Ey cariye, beni aldatmak igin zahiren so-
murttun ve eline de guya is. gordiigiinu anlatmak igin bir de siipiirge aldin;
fakat oniinde yemi durdugu halde, yemekten kesilmis ve cima' muamelesi
yanda kaldigi igin hirsh ve ofkeli ve zekeri kivama gelip harekette ve isini ta-
mam etmek iizere seni bekledigi igin iki gozu senin bulundugun kapi tarafin-
da olan bu esegin hali ve vaz'iyyeti nedir? Bunlann hepsi senin rezaletinin
sahidi degil midir?"

1357. Tiunu dudah alhndan soyledi, cariyeden gizledi; o demde onu habahatsiz-
ler gtbi azlz tuttu.

j> fU-j ^j aji>- dy& jj j~*j <u jji^- *s~ j^zif oijijju

1358. Ondan sonra ona dedi hi: ^Qar§afini ha$ina hoy. {Jilan eve git henden
haher goturl"

Hanim iginden bu sozleri kendi kendine soyledikten sonra cariyeye dedi
ki: "Haydi garsafini basina koy ve ortiin, sokaga gik ve filan eve git, benden
haber gotur!" Bundan maksadi cariyeyi evden savup yalniz kalmak ve e§ek
ile cariyenin yaptigi isi yapmak idi.

AHMED AVNl KONUK

1359. Oral fcoi/Ie soyle ve onu boyle yap ve onu da soyle! lien kadmlarin efsa-
nesini muhiasar yaphm.

Ya'ni, hanim cariyeye o i§i boyle soyle ve o i§i de §6yle yap diye birtakim
talimat verdi ki, bu ta'limatin nevi'lerini izah edersek bahis uzar. Ben kadm-
larin birtakim hileye mustenid olan efsanelerini ve masallanni ihtisar ettim.

1360. isi hi maksuddur, onun icini al: vaklaki o artucu kocakan onu uollaai.
[1360] t i -v i y

Ya'ni Hz. Pir buyurur ki: Vaktaki maksadmi setr eden kocakan cariyeyi
evden sokaga yolladi,

1361. $ehvetin sarhoslugundan sadiman idi, hapiyi bagladi ve o zaman der idi:

Hanim evde yalniz kahnca, e§ek ile yapacagi cima'in zevkini tahayyiil et-
ti, §ehveti galeyana geldi ve bu galeyan-i §ehvet dimagma sarho§luk ika' et-
ti ve bu sarhosjuktan da nefsi bir siirur tuttu ve bu zevke bir an evvel du§-
mek igin derhal kapiyi bagladi; ve bu sarho§luk am icjnde kendi kendine der
idi:

1362. Tenhahqi buldum, sukiirden nara vurdum; dort danaien ve iki dangten
kurtulmusum.

IV. cildin 1032 numarasma miisadif olan y j~* J;\> j^ j3 ^S \> [Ta ki
senin aysmin danginin ducan olan..."] beytinde izah olundugu vech ile
"dang", bir dinann altida biri ma'nasina geldigi gibi, "gar dang", Giyasu'l-
Liigatm beyamna gore dort kisim ve dort ko§e ve dort taraf ma'nasinadir. Ni-
tekim oi^j^ JJb j^ derler. Bu surette ma'na: "§ukiir ki evi tenha buldum
ve dort tarafin ve iki tarafin tarassudundan kurtuldum. Ya'ni beni cihat-i er-
baadaki halk gormedigi gibi bir sahsin iki gozii de gdrmiiyor; binaenaleyh
keyfimi gekinmeksizin icra edebilirim" demek olur.

Hind sarihlerinden tmdadullah (k.s.) hazretleri, "gar dang" ve "du dang"ten
murad, "gok ve az"dir. Ya'ni, fikr-i kalil ve kesirden halas oldum, ma'nasina-

c^pa

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

dir buyurmustur. Veli Muhammed Ekberabadl hazretleri dahi, bunlardan mu-
rad, "buyiik ve kiicuk alet-i reculiyyettir" buyurur. Ve Ismail Ankaravi hazret-
leri dahi "E§egin cima'i beni erkeklerin az ve gok olan cima'lanndan mtistagni
kildi" ma'nasini vermistir. Bunlann hepsi de birer munasib vecihlerdir.

}} (ji j^ o ^ j 1 ^ j* j ] y °j ^j- *^ ^)° 3 1

1363. Tarab&un o kaimin ke$isi biilbul olmu§, e$eflin $ehuetinin $eran i$in<le
kararsiz olmu$iur.

Bu beyt-i §erifte surrah-i kiramin ihtilafati vardir. Ba'zilan "hezar" kelime-
sini "bin" ma'nasina almisftr ki, bu surette ma'nada tekelliif lazim gelir. Fa-
kat bu kelime "biilbul" ma'nasina alindigi takdirde tekelluf kalkar. Bu suret-
te ma'na: "ihtiyar kadinin keci gibi §ehvete mutemayil olan nefsi, fart-i ta-
rabdan ve meserretten biilbul gibi havalamp otmege ve yukanki beyitte olan
sozlerin emsalini soylemege basjamis. ve e§egin §ehveti atesjnin kivilcimi
iginde kararsiz kalmisUr." "§erar" ate§ kivilcimi ma'nasmadir (Muntehabu'l-
Liigat).

1364. tie be-zm-i iy$tir, zird ona §ehvd mekr etti; ahmaga mekr etmek acio
olmaz.

§urrah-i kiramin bu beyt-i §erifte ihtilafat ve tekelliifleri vardir. Tafsili
uzun olur. Fakir tekelliifsuz olmak iizere bu ma'nayi buldum: "Bez", "bezm"
kelimesinin muhafFefidir, "meclis-i iy§" demektir (Burhan). "Buz giriften",
mekr etmek ve galmak ma'nalanndan kinayedir. Nitekim sair su beytinde bu
ma'nada kullanmistir:

•^ <^kj js-i '^y \J iSJij ^-i jk 'kjj j y" J*_? j>. t>\

"Senin mekr etmen ve tilki oyunculugun birgiin seni kiikremi§ aislanm gida-
si eder. " (Bahir-i Acem).

Ve Feriduddin Attar (k.s.) hazretleri dahi atideki beyt-i smfinde bu
ma'nada kullanmigtir.-

"O bin digerlerine §iddetle dedi ki: Sen bana mekr ettin, ey ugursuz tabiath
kimse!"

<^p^

AHMED AVNl KONUK

Hulasa-i ma'na-. kocakanmn meclisi, nasil bezm-i ry§dir; oyle miilewes
bir meclis, lyg u tarab meclis mi olur? Zira ona sehvet-i nefs mekretti; ahma-
ga mekr ve hile etmek taacciibe sayan bir muamele degildir.

1 365. <$ehvet meyli kalbi sagir ve kor eder; hatia e$ek ^usuf, nar nur goriinur.

kocakanmn o meclis-i miilewesi, meclis-i rys. ve tarab addettigine tac-
ciib etme! §ehvet meyli insanin kulagim sagir eder. Higbir nasihati dinlemez
ve goziinu kor eder; giizeli ve cirkini fark edemez. Hatta iste boyle bir e§ek
ona Yusuf (a.s.) hazretleri gibi guzel ve yakici ates dahi nur gibi latif gorunur.

jl -lib jUt* jy \j iJJ^jyi- yr jk J jLi C...-*^ L-J <_?!

1366. Gy ne $ok alexin sarho§u ve ate§ isieyici vardir hi, o hendini nur-i mut-
lak hilir.

Ey ne cok §ehvet ateginin sarhosu ve §ehvet atesjnin arkasmdan kosucu
kimseler vardir ki, o bigareler kendilerini nur-i mutlak ve insan-i kamil olmus
bilirler ve evliya-yi Hakk'm kitablanndan ezberledikleri veyahud isittikleri
hakayik ve maarifi halka soyleyerek ir§ad da'vasinda bulunurlar.

ijjj Jubj>vj jjl J^*j[> J>- v'-W ^ '***• * 8 -^ y^* J* -

1367. CMeyer hi Diudd'nin hendesi yahud Diahh'm ceibi onu yola yetire, va-
rolii dondurel

Ya'ni, bu cismaniyet iginde nefsin sehvetinden kurtulmak miigkildir; me-
ger ki, Huda'mn bendesi ve Hakk'in naibi olan bir has kulunun onu kendi ta-
rafina cekmesi veyahud dogrudan dogruya Hakk'in onu cekmesi tartk-i miis-
takime getire ve onun kitab-i vucudundaki beseriyet yapragim ruhaniyet ta-
rafina gevire!

<bjU Ml C~~J C^lijh j J AjjU JL>- OlT AilJu I"

1368. <r 34\hayel hilir ki, o nara mensub olan hayal, iarikatte ancak ariyet ola-
rak vardir.

Ma'lum olsun ki, bilciimle e§ya-yi kesifede ve bilhassa cism-i be§erde ha-
sil olan cemal ve hiisn, birtakim huceyrat-i unsuriyyenin evza'-i miitenasibe
dairesinde ictima'indan hasil olma bir hayaldir ve bu hayalat-i maddiyyenin

c ^^»

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

men§ei ategtir. Zira fezada maddi kiirelerin te§ekkiilat-i ibtidaiyyesi buhar-i
nari ve sonra mayi'-i nari halinde olup ondan soguyarak tasalliib etmistir. Ce-
nab-i Pir efendimiz "hayal-i nariyye" ta'biriyle bu ma'naya isaret buyururlar.
Ve kiire-i arzin bozulmasi dahi yine ate§e inkilab suretiyle vaki' olacagina
i§arat-i kur'aniyye goktur ve bunu fen dahi istib'ad edemez. Bu maddi cemal-
ler evza'-i huceyratin bozulmasiyla zail olur. Imdi salik-i tarikatin nazannda,
bidayette bu mevhum e§yamn viicudu sabit oldugundan, onun nazan bu
maddi cemallere vaki' oldugu vakit, o cemali onlara izafe ederek taa§§uk eder
ve bu a§k nefsin §ehvetini de tahrik eder; ve salikin bu mertebede cemal-i be-
§eriye §ehvetsiz olarak nazan miimkin degildir. Binaenaleyh bu cemale na-
zardan gozlerini muhafaza etmesi lazimdir.

Salik vaktaki ma'rifette terakki eder, bu suver-i maddiyyenin boyle te§ek-
kiilii, cemal-i Hak'tan bir pertev olup cemal-i Hakk'in mukayyedati oldugu-
nu bilir. Fakat o cemal-i mukayyedin a§kinda kahp hiisn-i mutlaki mu§ahe-
de edemez ve o hiisn-i mukayyedde baglamp kalmasi kendisinin hicabi olur.
Ve gergi mertebede §ehvet-i nefs ile nazar etmekten pak olur ise de, hiisn-i
mutlaktan hicab altinda bulunmasi mertebe noksamdir. Ve bu hal ve zevk,
tarikatte ariyet olan bir hal ve zevktir. Nihayet bundan da gecmek lazimdir.
Nitekim Mevlana Cam! hazretleri Nefahatu'l-Uns'te nakl eder ki: "§emseddin
Tebrizi (kuddise sirruhu) hazretleri, §eyh Evhaduddin Kirmani hazretlerini
gordii ve ona ne i§desin? diye sordu. Hazret-i Evhaduddin dahi: "Ayi su le-
geninde goriiyorum." Ya'ni mah-i hakikati su legeni mesabesinde olan mah-
bublarda goruyorum, diye cevab verdi. Hazret-i §ems ona cevabem "Eger
boynunda gibamn yoksa nigin gokyiiziinde gormiiyorsun?" Ya'ni ruhunda il-
let-i kayd yoksa nigin onu alem-i ltlakta gormiiyorsun? buyurdu." Ve yine
nakl eder ki: "Bir gun Hz. Mevlana efendimizin huzurunda Evhaduddin Kir-
mani hazretlerinin hali hikaye olundu. Dediler ki: "Mahbiiblan sever bir zat
idi ve lakin §ehvetten ari idi, fena fiil yapmazdi." Hz. Rr buyurdular ki: "Ke§-
ke yapsa idi ve gegse idi."

1369. t$ere/i g.irkinleri fliizel gosterir, yolun afethrinden $ehvet flfbi dahu fenasi
yoktur.

"§ereh", haramda harts olmak ve hirs ma'nasinda gosterilmi§tir. Hall-i
LiigaCtt, §inin kesriyle [§ireh] , ne§at ve gengligin §iddeti ve hirs ma'nalan
miindericdir. Burada "genglik §ehvetinin §iddeti" ma' nasi miinasibdir.

AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, bu §ereh sifati insanin gozune cjrkinleri giizel gosterir; ye salik igin
Hak yolunun afetlerinden sehvetten daha fenasi yoktur. Zira saliki yolun-
dan ahkoyar.

dXi *J~ \j\£ yj Oljl^A JU-9 jjC ijS" lj J, ft- fU Oljlj* X*

1370. ^uz binlerce iyi nami lekeledi, yiiz binlerce zek&eri hayran eiti.

§ehvet yiiz binleri, iyi namli kimseleri rezil etti, yiiz binlerce akil ve ze-
ki insanlan hayran etti.

zj&r 01 x\i by? lj u^ji *j* (J_r** <~i^jt \y.j*- ^yt

1371. Uaktaki bir esegi ^usuf-i CMisn gosterdi, o cuhud bir ^usufu nasil
gosterir.

Ya'ni, vaktaki §ehvet insanin gozune bir e§egi Yusuf-i Misri kadar giizel
gosterirse, ya o §ehvet gifiti, sahib-i cemal olan bir Yusuf u nasil gosterir var
kiyas et!

ijJ cJj x£ dy~ ift- \jX^S> z£ x^ ,jJJ^«i lj {jf_r* y j

1372. Onun efsunu sana gubreyi bal yafti, bah ise vakt-i hOcumda nasil yapar?

§ehvetin efsunu ve sihri, sana murdar olan gubreyi ve giibre yigim olan
cismi bal gibi tath yapti. Ya bal gibi olan giizel bir cismi o §ehvet cenk ve hu-
cum vaktinde ne yapar ve onu sana nasil gosterir, kiyas et!

j^ j jy* J 1 j 1 -/ cf t/" 1 ^ ^ jj* Jc? ^ *y- t^jy- y ^^

1373. $ehvei yemekien olur, yemekien eksilt; yahud bir nikdh et, fitneden ve
serden bacl

§ehvet, tibben sabit oldugu iizere cok yemekten hasil olur; binaenaleyh
§ehvetini galeyan ettirecek derecede tiirlii tiirlii mukawi yemeklerden vaz-
gec, cismini zayif ve hasta etmeyecek derecede taam ye! Eger agzinin lez-
zetinden gegemiyor isen, galeyan eden sehvetini me§ru bir surette sondiir-
mek igin nikah ile bir kadin al; bu suretle fuh§iyat fitnesinden ve §errinden
kacj

(j>r ^ -^ ^frjt- lj J*^ f y iJy* ^ ts* <S*jjh>. ^yt

1374. Uakidki yedin, bar am. tarafina ceker; svbhesiz irada masraf lazim olur.

MESNEVl-1 SERfF SERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Hirem", haram ma'nasmda masdardir (Akrebu'l-Mevarid) . Ya'ni, 50k
yedigin vakit, vucudunda §ehvet-i sedide peyda olur. Eger muteehhil degil
isen, seni haram tarafina $eker. Bu hal cismin tabiati iktizasindandir ve tabi-
atta trad mukabilinde masraf zarundir.

1375. Hindenaleyh nikah la havle ve la... a&i aelAi, ia ki seyian seni belay a
birakmaya!

Beyt-i serifte "La havle ve la..." ile "la havle ve la kuwete ilia billahi'l-
aliyyi'1-azim" kelamina isaret buyrulur. "La havle ve la., ilh." tarzmda ihti-
sar suretiyle vaki' olmustur. Bir kimse bu kelami hiddet ve gazab vaktinde
okusa hiddeti sakin olur. Zira hadis-i serifte bu kelamm kalbe musallat olan
seytani def edecegi beyan buyrulmustur. Ve nikah dahi seytani dan' oldu-
gundan, la havle ve la kuwete... ilh. kelami makamindadir.

iy.j AJJ j *>f .^Ujj ijj »\yt- Oj J>jy- <j*ij>- dy?

1376. oMaiemki yemege harissin, gabuk kaiin iste! HJe yoksa keii aelii ve
huymiju kapti.

Mademki yemege hirsin vardir, cisminde sehvet-i sedide husulii tabudir.
Fitneden emin olmak igin derhal bir kadin ahp teehhiil et! Yoksa ne kadar
perhizkar olur isen ol, kedi mesabesinde olan seytan senin bu sehvetinden
firsat bulur, senin yagli kuyruk mesabesinde olan takvam ve ziihdunu kapar
gotiiriir.

,1377. St$rayan bir esek iizerine bir aftr yuk koy, onun koymasindan evvel!

§ehvetin galebesiyle si?rayan ve §ifte atan bir esek mesabesindeki nefsi-
nin iizerine teehhiil edip kadinin nafakasim ve masarifini yiiklenmek gibi bir
agir yiik koy! esek senin iizerine flil-i haram ve fuhsiyat yukiinii koyma-
dan evvel goziinii ag da bu yiikii sen ona yiiklet!

>P^a j^\i ,j&? Ij JJ>s/ *j>. y J\* U" I j J^ ' J*»

1378. Sen atesin fiilini bilmezsin, uzak ol; atesin etrafinda boyle 'dim ile io-
lasmai

<^^

AHMED AVNt KONUK

"Berd" kelimesi, Farisi olup "yoldan uzak ol!" ma'nasina siga-i emirdir.
Arabi'de "soguk" ma'nasinadir. Ankaravi hazretleri bu iki ma'nayi da ahp
soyle §erh buyururlar: "Sen, ate§ mesabesinde olan §ehvet-i nefsaniyyenin
fiilini ve te'siratim bilmezsin. Binaenaleyh o nefsin miisteheyatindan savul
ve uzak ol! Boyle nakis bir ilim ile atesjn etrafmda dola§ma! Veyahud sen ate-
sm fiilini bilmezsin, sen soguksun, ate§ degilsin ki atesm te'siratim bilesin!"
Hind sarihleri "soguk" ma'nasina almi§lardir. Ve ba'zi niishada "tii berd" ye-
rine "tii serd" vaki' olmustar ve "serd", soguk demektir.

LI aj jj\a \jjji aj jj£ j\ \j ijj j\ j^s\ j jjji Jlp

1379. Bger sana tencerenin ve atesin ilmi olmazsa, sererden ne tencere ve ne ile
corba kahr.

"Dig", topraktan ma'mul tencere; "eba", gorba ma'nalannadir. "§erer",
ates pargasi ve kivilcim (Sarrah ve Mueyyedve Akrabu'I-Mevarid) . "ilm-i
dig u ate§"den murad, ateste tencere kaynatmak ilmidir. Ya'ni, "Ey kimse
eger sende ate§te tencere kaynatmak ilmi yok ise, ates, kivilcimlanmn §idde-
tinden hem tencere ve hem de igindeki gorba ta§ar, berbad olur." Bu beyt-i
§erifte, "cisim" toprak tencereye ve "nutfe" gorbaya ve "sehvet" onun kivil-
cimlanna tesjbih buyrulmu§tur. Ya'ni, eger sende nefsini idare etmek ilmi
yok ise, §ehvet atesinin hiicumundan ne cisminin tenceresi, ne de idame-i
nesline hadim olan nutfe kalmaz harab olur.

Jjjlji JL> dJji d\ JJJ \j jj uWy j Jbl j-^jU- i_jI

1380. Su ve ilim dahi hazu aerek, ta ki haynamakta o tencere salim visirsin!

Qorbayi pismrken, yaninda su hazir bulunmah ve pi§irmek ilmi dahi sen-
de olmalidir, ta ki tencere kaynamak halinde salim olarak gorbayi pi§irsin.
"Eziz", tencerenin fikirdamasi ve kaynamasindan hasil olan sestir.

l£j&. \& y? *jf y j J^.j ^JivX j^\> j,\m dj?r

1381. cMademki demircilik ilmini bilmezsin, oradan yecticjin vakil sacin ve sa-
kalm yanar.

Nefis ile miicahede' demir dogmek gibidir. Mademki demircilik ilmini ve
mucahede usulunii bilmezsin o ate§-i §ehvet iginde kizan nefis, senin ruhu-
nun muzeyyenatmdan olan zuhdiinu ve salahim yakar, kavurur.

®

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX..CILT • MESNEVt-5 •

1382. kadin ka-piyi kayadi ve esegi gekti, sadiman olarak svibhesiz cezayi iath.

"Keyfer", mukafat ve ceza demektir. Nitekim miicahede usulunii bilmeyen
o kadm §ehvet-i nefsaniyyesinin atesmde yandi. §oyle ki, ahinm tenha bu-
lunca kapiyi kapadi ve e§egi bulundugu mahalden kendi uzerine cekti ve se-
vine sevine bu fiil-i sakimin cezasim tatti.

1383. Onu odanm oriastna $ekereh, o erkek esegin alhna sabirsiz yath

"Sitan" kelimesinin miiteaddid ma'nasi vardir. Bi-sabir ve bi-takat ma'na-
sina da gelir. Burada bu ma'nayadir. Ya'ni, o kadin sabirsizca o erkek e§egin
altma yatti.

1384. mehkare dahi murada erismeh, vXn. cariyeden gordiiflii kurst uzerine de
yath.

Ba'zi niishalarda ikinci misra' # v* &>?- ^ ^ -t-j & vaki'dir ki ma'na-
si "0 kahbe dahi kendi muradma erismek igin" demek olur. Ya'ni, cariye gi-
bi o mekkare dahi kendi muradi olan lezzet-i cima'a erismek icm cariyeden
gordugii kiirsi ya'ni masa uzerine de yatti.

1385. iSTlyaflini kaldirdi ve esek ona soktu. 6segin zekerinden bir ates yarladi.

Kadin zevk-i cima' hayalinin verdigi heyecan ile ayagim kaldirdi ve cari-
yenin bu vaziyetine ahsmi§ olan esek, zekerini kadinin fercine soktu ve ze-
kerin duhuliinden kadinin cisminde bir ate§-i hirs ve §ehvet parladi ve bu ates,
onun inzali ile sonecekti.

1386. G§ek m&eddeb olmus idi. Uianima husyesine kadar bash, hanim derhal
oldil.

"Fusiirden", bir §eyi yumrugu ile zorla tutmak yahud bir §eyi uzerine
ayak basip zorlamak ma'nasinadir (Simcu'l-Liigatve Miieyyedve Medarve

_ AHMED AVNl KONUK

Kegfu'l-Lugat) . Burada "zorla basmak" ma'nasinadir. Ya'ni, e§ek cima'da
miieddeb ve muallem oImu§ idi. Zekerini haruma husyesine kadar kuwetle
basti; hanim derhal oldix.

1387. G§egin zekerinin darbesinden karaciaeri yirtddi, haairsahlan birbirinden
koptu.

ilsi y~£j dj y~&ij\ ^£ iU; 0U- Oj OT JU-ji iy fi

1388. CA/e/es alarnadi o kadin derhal can verdi, kiirsi bir taraftan kadin bir ia-
raftan dii§tu.

dyX\ v_~>j 0U- ij j j\ iy 0_j>J j Xi ^y>-j y, *Jl>- {/+**&

1389. Odanin oriasi kandan doldu, kadin ba§ a§agi oldti. oldii ve reybul-me-
nun camni aoturdii..

"Reybii'l-menun", havadis-i riizigar ya'ni "vaktin hadiseleri" demektir
{Muntehabu'I-Lugat). Ya'ni vaktin hadisesi kadimn canini goturdii.

1390. 61/ bata, Slum yuz rezfilet ile oldu. Sen e$egin zekerinden bir $ehid gor-
[1390] ■,..„-)

dun mu:

Kadin zevk-i cima' lezzetine kavu§mak arzusuyla bu fiile ba§ladi, yiiz re-
zalet ile can verdi. Sen e§egin zekerinden bir §ehid olam gordun i§ittin mi? Bu
ma'nada Cenab-i Fir Efendimiz Dtvan-i KeMrlerinde de §6yle buyururlar:

"§ehvetin 6lmu§ii murdardir, a§km 61mii§u pakdir. A§k o temiz ve murdar ta-
rafindan bir gadir kurmu§tur."

i£^i lyL>- ^j> jjbj Q^ ji ^j jl y£j (Jj£-\ (_;l-ip y

1391. Sen 'Jiur'dn'dan "S^zabe'l-htzyi" i§it, boyle bir ayip icinde cam feda
etme!

Bu beyt-i §erifte "Ha Mim", Secde sure-i §erifesinde vaki' u*j U> uLjS

Jjr Ai. U p*j tfytA iy-[i\ c^liljj UjJl 5UJI ,J (/>JI kjli* i^JajJU C»Lo«J fll ,J 1^^

MESNEVf-t §ERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

(Fussilet, 41/16 Ya'ni "Biz Ad kavmine hayat-i dunyada riisvayhk azabmi
tattirmak igin, niihusetli giinlerde §edid firtinayi gonderdik ve azab-i ahiret
ise riisvayhk cihetinden daha §ediddir ve onlar yardim olunmazlar." ayet-i
kerimesine i§aret buyrulur. Ya'ni miisteheyat-i nefsaniyyelerinden dolayi
canlanni feda edenlerin halini bu zikr olunan ayet-i kerimeden dinle de boy-
le bir ayip ve rezalet iginde canini feda etme! "Fed!", "feda" kelimesinin ima-
le olunmusudur.

1392. 'Hil ki, hu hehuni olan nefis, erkek esektir; onun alhnda olmak ondan
daha ayiplidir.

Cenab-i Pir efendimiz bu kissadan irsada tevecciih edip buyururiar ki: Ey
salik-i tarikat bil ki, hayvanhk sifatini haiz olan nefs-i be§er, erkek e§ektir; ve
kendisi ma'yub ve mezmumdur. Fakat o nefsin hiikmii altmda maglub ve ze-
bun olmak, o nefisten daha ma'yub ve mezmum olmak olur.

yij OTjS> aT Ob CJL«~ y ^ji^jS.J^Ojjl

1393. O^efis yolunda ecjer henlikte olur isen, sen hakihat hil hi, o kadin gtbisin.

Nefsin sana gosterdigi ve seni sevkettigi yolda, eger "benlikte ve kibir ve
enaniyette olur isen, sen hakikat bil ki, o kadm gibi erkek esegin altmda mak-
hursun.

1394. O hizim nefsimize esek suretini verir, zxra suretleri huyun vefki uzerine
yapar.

Ya'ni, Hak Teala hazretleri bizim nefsimize alem-i berzahta ve ahirette
esek suretini verir. Zira Hak Teala alem-i ma'nadaki suretleri herkesin huyu-
na ve ahlakma muvafik olarak yapar ve mesh eder. Nitekim bu ma'na II. cil-
din 1406 numarasina musadif olan:

["Bir siret ki, o senin vticudunda galibdir, o tasvir uzerine de hasrin va-
cibdir."] beyt-i serifinde gecti. Ve Hakim Senai hazretleri de bu ma'nayi Zi-
du's-SMkin ismindeki risalelerinde §6yle buyururiar:

AHMED AVNl KONUK

jyf »4jL, jl ,sy?- J>^ f* jy^> cJy Jjr* Ju. y j j

by y ji^s- C~~4 4iiy \i L>wjl lS^ CjU<!> Aiiy yi

"EJfer sen /cqpe/c teWaf/; isen vakt-i ntisurda da kabirden bir kopek olarak
kalkarsm. Eger bu dunyada melek-sifat isen yann senin hasrin melek He be-
raberdir. "

1395. ZKiyamet fluniinde sunn izhan bu olur; sakin, sakin e$ek Qibi olan ie-
ninden ka$!

"Allah Allah" ta'birinde iki vecih vardir. "Birisi, Allah igin, Allah icin!" de-
mektir. Digeri de tahzir ma'nasinda "sakin, sakin!" demektir. Burada ikisi de
muvafiktir. Ya'ni yi^Ji Jlj }'# (Tank, 86/9) ya'ni "0 giinde sirlar zahir olur"
ayet-i kerimesinin ma'na-yi miinifl bu olur; ve herkesin nefsinde hangi hay-
vamn sifati galib olmu§ ise, yevm-i kryamette o hayvamn suretinde ha§r
olur. Mesela §ehvet galib ise e§ek ve pustluk ve pezevenklik galib ise domuz,
ve halka zulum ile me'luf ise yilan ve akrep suretlerinde ha§r olur.

jUj Jj\ jU Xaif tails' jUj >y\ */ ^ \y\j\f

1396. Dtahk kafirleri ate$ien korkuttu. OCafirler, "<S%te§ ardan evladir!" de-
diler.

Hak Teala kafirleri Kur'an-i Kerim'de cehennem ate§i ile korkuttu. Kafir-
ler ise kendi cinslerinden gelen "Bir peygambere tabi' olmaktan ise miieccel
olan ate§e tahammiil etmek ve yok olmak evladir!" dediler. Zira bu tabiiyet
kibir ve enaniyetlerine dokundu ve arlandilar. Nitekim sure-i Zuhruf ta beyan
buyruldugu iizere ^ c&'j&'tf y'j J* of^Ji U* Jjj u"j5 lyiTj (Zuhruf, 43/31)
ya'ni "Kafirler, ne olaydi; bu Kur'an Mekke ve Taif §ehirlerinden olan mal ve
cah sahibi biiyiik kimselere nuzul ede idi! dediler."

1397. 'Dedi: "Dtayir, o ate$ arlann aslidir; bu bir ate§ gibi ki, bu kadim ek-
siltti."

Hak Teala hazretleri ise: "Hayir, bu azab, ate§in yakip varhgi mahvettigi
azab degildir; belki azab-i hizydir ve rezalet ve fezahat azabidir ve o ates. ar-

^pa

(Pp 5 " MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

lann ve utanmalann ashdir," buyurdu. Ve Hak Teala'mn buyurdugu bu ate§
e§egin ate§-i §ehveti altinda, kadinin insanhgini eksilten ve rezaletini te§h!r
eden bir ates gibidir. Zira dunyaya insan suretinde gelip miisteheyat-i nefsa-
niyyesine maglub olarak insanhgi gaib ettikten sonra alem-i berzaha intikal
etmek ve oraya insan suretinde intikal eden enbiya ve evliya ve mii'minlerin
muvacehesinde rezil ve hakir olmak, yakip yok edici ate§ten daha §edid bir
atestir.

1398. Oiirsmdan dolayi lokmayi olgi ile yemedi; kotu olwrnun lokmasi hogaztn-
da tuiuldu.

Gdrmuyor musun? kadin nefsinin hirsindan dolayi lokma-i sehveti 61-
giiyle yemedi. Bu kotii ve rezilane olan olumiin lokmasi olan o zevk-i sehvet
bogazinda kaldi. Olciisiiz olan sehevat-i nefsaniyye lokmalannin hepsi de
boyle bir kotii akibet hazirlar.

1399. 6y hurls olan adam, her ne kadar helva ve pSZuzc lokmasi ise de, lokma-
yi oifii ile ye!

Mademki dlciisiiz olan §ehevat-i nefsaniyye lokmalan boyle fena bir aki-
bet hazirlar; binaenaleyh ey §ehvetine haris olan adam, tama' ettigin lok-
ma-i sehvet ne kadar tatli ve leziz olursa olsun, onu olgii ile ye ki, bogazin-
da kalmasin!

j\y~ j^-j %jj~, d\J j Js* dlj \j d\js* i\i JUJ J>-

1400. Uiak Teala mizdna delil verdi; aqdh ol, Oiur'an'dan sure-i Vlahman'i

ri4ooi . . ' v '

[1400]

oku!

Bu beyt-i serifte sure-i Rahman'da olan ^ i>U Ui oi'jJi '^^ i^'j lu-Jij
oi^Ji \Jj~jJ if, i=UL o j^Ji ijl^f, oi^Ji (Rahman,' 55/7-9) ya'ni "Hak Teala go-
gu yukseltti ve olgiide tecavuz' etmesinler diye mizam vaz'etti; ve vezni adl
ile ikame edin, mizanda eksik yapmaym!" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur.
"Mizamn dili"nden murad, hadd-i vasat ve i'tidaldir. Nitekim terazinin dili
ortada bulununca esya ile dirhem tevazun eder ve iki tarafin hakki birbirine
gecmez. insanda da bir cisim, bir de ruh vardir. Cisim tarafi galib olursa ru-

^^

AHMED AVNl KONUK

hun hakki, ve ruh tarafi galib olursa cismin hakki zayi' olur. Bu alem-i §e-
hadette mizan, hiikm-i seriattir. Bir kimse hiikm-i seriat dairesinde muame-
le ederse, hem ruhun ve hem de nefsin hakki verilmis. olur; ve ifrat ile tefrit-
ten kurtulup adl dairesinde muamele etmis. olur. Cenab-i §eyh-i Ekber (r.a.)
et-Tedbiratii'1-tlahiyye nammdaki eser-i §ertfinin altinci babinda soyle buyu-
rurlar: "Adl, cemi'-i e§yaya saridir. Binaenaleyh adli nefsine ve ehline ve
adamina ve hadimlerine ve kolelerine ve ashabiha ve sana teveccuh eden-
lerin kaffesine ve zahiren ve batmen fiiline hakim kil!"0 Ve yine buyurur-
lar ki: "Sallallahii aleyhi ve sellem o cinsten adl istedi ve nahnlanndan biri-
si koptugu vakit, digerini de cikanp giplak yiiriirler idi, ta ki ayaklan hakkin-
da adalet buyura!"

1401. JAflfih ol, kenii husindan dolayi mizani hirakma; tama ve hirs sana
hasm-i mudill geldi.

Ey haris adam, miiteyakkiz ol tab'indaki hirstan dolayi mizani birakip if-
rat ve tefrite dii§me! Zira tab'indaki tama' ve hirs-i nefsani sana diisman ve
senin yolunu §asjrtici geldi.

1402. Diirs kullu ister, o kiilden zahir olur. 6y furp oglu hirp, hirs emir Air.

"Fiicul", turp ma'nasinadir. Burada "insanliktan uzak olan kimse" riia'na-
si murad buyrulur. Nitekim zamanimizda dahi bir adami tahkir icin "hay turp
oglu turp" derler. Ya'ni hirs-i nefsani kulle ve her seye malik olmak ister. Zi-
ra o nefs-i kiilden ve alem-i kesafetten zahir olur. Binaenaleyh nefs-i kiillun
ve alem-i kesafetin bilciimle sifatim ve icabatim haizdir. Ey turp oglu turp, bil
ki hirs, nefis (izerinde hakim olan bir beydir. Hz. §eyh-i Ekber Tedbirat-i M-
hiyye' sinin on ikinci babinda buyurur ki: "Hirs hevanin resullerinden birisi-
dir; o ancak kendi hakikatinden soyler ve kendi hakikatine miinasib olan
ma'nayi izhar eder de sana der ki: "Mulk-i vucudda heva denilen melik-i mu-
ta' kendi kuvveti ve saltanati tahtina dahil olman icin beni sana elci olarak
gonderdi ve cem'-i emvale ve emvali iddihara haris olmani ve zekat ve sada-

(*) Bk. ibn Arabi-Ahmed Avni Konuk, Tedblrat-i Mhiyye Terctime ve §erhi, (Yayina hazirla-
yan: Mustafa Tahrali), iz yayincihk, 1. baski, Istanbul, 1992, s. 194.

G ^%=

MESNEVi-t §ERfF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

ka ve infak-i 'iyal gibi §enatin getirdigi §eye muhalefet etmeni sana emretti.
Ve sen dersin ki, farzet ki milyonlarca altin cem' ettin; sonun olum ve ya§a-
digin zamanlardaki nafakan dahi birkac. lokmadan ibaret degil mi? Bunlan
cem' icjn gektigin mesakkat neye yarar? Ve dar-i ahiret hayirh ve ekberdir,
cunki dar-i bekadir; ve ondaki tecelliyat-i cemaliyye dar-i dunyadaki gibi
mahdud olmayip namiitenahidir; ve sen burada da hirssin orada da hirssin.
Ya'ni sen dunyanin muzahrafatini toplamaga sa'yettigin vakit dahi sana hirs
derler,- ve sevab-i uhreviye sai oldugun vakit dahi sana yine hirs derler. 1s-
min ve hakikatin asla tebeddiil etmez. Binaenaleyh senin kadrine noksan
gelmez." Hirs senden bu hitabi isitince inkiyad ederek tank-i ilme ve dine te-
veccuh eder. Bu surette sende ulum-i nafia ve ahlak-i hasene hasil olur." [Bk.
Tedbfrat, s. 303]

1403. cariye aitmis idi; dedi: *£ah ey hamm, sen ustayi yolladin."

Ya'ni, hamm cariyeyi sokaga yolladigi ve cariye de gikip gittigi vakit de-
mise ki: "Ah!., ey hamm sen ustayi yaninda tutmadin da yolladin ve yanin-
dan savdin!"

jy-lj ^ly^ OW- aj^UU- j&-\~* ^\y- ^^1 ^ J&

1404. * Dsi usiasiz yapmak isiersin, cahilane can oynaimak istersin."
"Can bahten", can oynatmak, ya'ni can feda etmek demektir.

1405. *6y benden bir ilmi nd-iamdm olarak galmis olan, sana ar ae\di ki tuza-
yin haiini benden sorasm."

1406. "!Xu| hem onun harmanindan dane ioplasa idi, hem de iv onun boynu-
na diismese idi."

Bu beyitler cariye lisamndan irsada intikaldir. Ya'ni, bu diinyada ruhun ve
nefsin hisselerini ve haklanm kendilerine layikiyla vermek ilme mutevakkif-
tir. Sen ise §undan bundan ogrendigin yanm iim ile iistad olup is gormege
kalkiyorsun. KasM bu hususta bir alim-i kamili rehber ittihaz edeydin de se-
nin haris bir kus mesabesinde olan nefsin hem bu dunyanin harmaninda ih-

AHMED AVNl KONUK

tiyaci mikdan dane toplami§ olurdu; hem de tuzagin ipi boynuna gegip tutul-
maz ve helak olmaz idi.

1407. nr Daneyi pek az ye, hu kadar yama yapma! n DCulS.!"yu. okuduyun vakit
"J2a tusrifu!"yu da oku!

Bu dunyanin ni'metlerinden ve lezzetlerinden pek az miintefi' ol! Cisim li-
basina bu kadar yama yapma! Kur'an-i Kerim'de "Kiilu!" ya'ni "Yiyiniz!"
emir ve miisaadesini okudugun vakit, "ve la-tusrifu" "ve israf etmeyiniz!"
(A'raf, 7/31) emrini de beraberce oku! Bu ayet-i kerime bu cildin 582 numa-
rasina miisadif olan:

["tmdi "Kiilu!" §ehvet tuzagmdan dolayidir. Ondan sonra "La tusrifu!" o,
ifFettir."] beyt-i §erifinde de gegti.

1408. Diatia daneyi yiyesin, tuzaga dii§meyesin! Dlim ve kanaat bunu yapar
vesselam!

"llim"den murad, ilm-i §eriattir ve bu ilmin neticesi her §eyde hadd-i va-
sat ve i'tidali bulup ona kanaat etmektir. Ya'ni, eger sende ilm-i §enat bulu-
nur ve bu ilim ile amil olup kanaat sahibi olur isen, dunyanin mubah olan
ni'met ve lezzetinden mustefid olsan bile, tuzaga du§mezsin ve helak dahi ol-
mazsin.

1409. iSnkd diinyadan mmet yer, gam yemez! Cahiller nedamet i$inde mah-
rum kalmi$hr.

Akiller, ilimleri hasebiyle harami ve helali bildikleri icin dunyanin mubah
olan ni'metini yerler ve hadd-i i'tidal dairesinde olan mubah ise kalbe her
vech ile gam vermez; fakat cahiller harami ve helali fark edemediklerinden
hesabsiz yiyip icerler ve nedamet icmde de o ni'metin devamindan mahriim
kalirlar. Mesela mubah olan gida hadd-i i'tidali gecerse, §er'an haram olur.
Zira israftir, alem-i ahirette mucib-i nedamet olur ve niam-i uhreviyyeden
mahiumiyete sebeb olur. Nitekim ayet-i kerimede £jJi '^V J jiC-uL J^si

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

(Ahkaf, 46/20) ya'ni "Siz dunya hayatimzda tayyibattmzi giderdiniz" buy-
rulur. Saniyen fazla taam tibben viicuda zarardir; ve mi'de ve em'a hastalik-
lan viicuda getirir. Bu suretle de mucib-i nedamet ve devam-i telezzuzden
mahrum olur. Birtakim ilaglara ve tedavilere muhtac olur.

f\j>- iLr j> c-^T dijj* -Ob f b J^- OU^lT ji Jalji dy~

1410. Tuzagw ipi onlann bogazina du^iwp. vakit, daneyi yemek cumlesi iize-
rine haram oldu.

Hadd-i i'tidali tecavuz etmenin birtakim tuzaklan vardir; bu tuzaklardan
birinin ipi cahillerin bogazina takildigi vakit, ni'met-i diinyadan mustefid ol-
mak hepsine haram olur.

ij* j 1 r lj> J* ^-"SJ d J*r ^ ^Jf- 1/ ^ b & J^ 1 U"

1411. ZKu§ tazakta ne vakit daneyi yer 1 . Gger tuzakta otlasa da dam zehir ai-
hidir.

Cahiller, tuzakta olan ku§a benzerler, ku§ tuzakta daneyi yiyemez. Eger
tuzakta yem yese bile o yedigi yem kendisine zehir gibi gelir. Bu hal tuzaga
tutuldugunu bilen kusun halidir.

f Ijp j,\ Li r b jXi\ y>^j» f b j *Jb i jy >- ^ Jilp jj*

1412. Qafil olan ku§, dunya tuzagmda olan bu avam gibi tuzakian daneyi yer.

Tuzaga tutuldugu halde tutuldugundan gafil olan ku§, helak olacagindan
bi-haber olarak o tuzakta, safa-yi hatir ileyemi yer. l§te bu diinya tuzagi icm-
de bulunan avam dahi, kendi akibetlerinden bi-haber olarak, kemal-i huztir
ile ve safa-yi hatir ile yiyip igip gezerler.

1413. Dtaberdar olan akilli ku$lar ise kendilerini ddneden siki bagli yapmi§-
lardir.

"Hu§k-bend", siki bagh ve ihtiraz ma'nasmadir. "Hu§k-bend", Turan
muhaveresinde ahirda baglamayip sahraya saliverdikleri at ma'nasmadir
($erh-i imdadullah k.s.). Ya'ni, tuzaga tutulduklanndan haberdar olan akil-
li kuslar ise kendilerini yemden siki baglamislar ve daneden ihtiraz etmis-
lerdir.

AHMED AVNl KONUK

c~*\y>- Ajb 7J ji *£ 9ja d\ jj? c— -Uy>j <ob j ^ b OjjAJlT

1414. ,Zira tuzakia ve danede zehirler vardir; kor olan o hir feu? kt fuzakfa aa-
ne idedi.

1415. Tuzagm sahibi ahmaklann hasini kesti ve o tuzaklan medise (ekti.

Mesela tuzaga tutulup hie gabalamaksizin ve ses cikarmaksizm yem bek-
lemekle mesgul olan kusu tuzak sahibi goriince, onun basini keser ve etini
de gida yapar. Fakat tuzaga tutulduktan sonra cabalayip kacmak ve kurtul-
mak kaydmda olan ve yem yemeyip latif ve turlii turlu seslerle oten kusu, tu-
zak sahibi giizel kafeslere koyup misafir salonlanna asar. Bunun gibi diinya
tuzaginda yemek ve igmek ile me§gul olup cismini besleyen ve bu tuzaktan
kurtulmak igin Hakk'a yalvanp miinacat etmeyen kimseyi, bu tuzagin sahi-
bi olan Hak Teala hazretleri, helak-i ma'neviye ma'riiz kilar. Fakat zarif ve
akilh kuslar mesabesinde olan enbiya ve evliya-yi kiram hazarati, bu tuzagin
zehr-i ma'neviyi haiz bulunan ni'metlerine kulak asmayip, turlu turlii miina-
cat ve tehlilat ve tesbihat yaparlar; ve Hak Teala dahi onlan tecelliyat-i ali-
yesi vaki' olan meclislere ve mevtinlara geker.

jI) J S-J **^ J *~^- &kjb jj j^y -^J is" ^-~^y V"0' *^

1416. JZ.ua onlardan et ise yarar; ve zariflerden nara ve note ve hazin sadd
gelir.

"Zir ii zar", avaz-i hazin ma'nasmadir (Giyasii'l-Lugat, Bahar-i Acem ve
Burhari). Yemek ve icmekle mesgul olup cisimlerini besleyen kuslann ancak
ise yarayan etleri vardir. Onlarda baska bir sey ve meziyet yoktur; ve bu kus-
lara miimasil olan insanlardan da tenasiil ve i'mar-i maddiyat gibi isler bek-
lenir; onlann mecalis-i hass-i ilahide yerleri yoktur. Fakat zarif olan evliya-
mn na'ralan ve aglamalan ve hazin sada ile miinacatlan vardir. Binaenaleyh
meclis-i hass-i ilahide onlann Hak'la muhatabalan vardir.

1417. Sonra cdriye aeldi hapinm araliflindan, hanuni esegin aliinda olmiis

C^^gS

MESNEVt-i §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

lyi ^iJu iy>- ib^\ \y yf iy is*- jA Jaj-I dy\>- (j\ C-iT

1418. ^Deii: "6y ahmak hanim, bu ne icti? Qer$i sana ustdiin bir naks goster&i."

OlS'j (JiliSu AXjif \j L*jl OI4; y jl J-j^ (JJui J^jbU*

1419. Onun zahirini goriiin, onun sun senden gizli idi. H^sia olmamis ihen
Aukkan achn."

<j*iy- c£l ijjjjj dy*- IjjJj 01 ^y L ^F tm ^yz 3 -H** y^-** <-?-W J jS

1420. x<r Bai gibi ve paliize gibi zekeri gordun, ey nans kabagi nicin gormeain?

J& jl OJuU Jlfj jjf 0T j>- l yt^- ji tjXZ> t5je~^ y*- \j

1421. n ~$ahud, vakiaki esegin askmda musiajjrak oldun, kabak senin naza-
. nndan gizli oldu."

iLi :>Li iJ*y> y. <Js\z*mj\ $\z*mj\ j <^JjJj Cjcutf yUi

1422. Kr LLsidddan sununun zahirini goriiin. $aAm sadi olarak ustadlik tuttun.

Ya'ni, (istadin sun'unun zahirini gordiin ve inceliklerine niiruz etmedin.
Boyle bir sathi goriis. ile son derece mesrur olarak ustad oldum diye meyda-
na gktin. i§te bu misale mutabik olarak tankatte bir §eyhe intisab edip, gor-
dugii bir iki rii'ya ve halat iizerine kendini miir§id olmus. zanmyla, irsad-i
halka kiyam edenler vardir ki, bunlar tarikatin ve Hak yolunun inceliklerini
asla gormemisterdir. Bu gibilerin neticeleri maazallah helak-i ma'nevidir. Ni-
tekim cenab-i Pir atideki beyitlerde izah buyururlar:

1— > yfi j£- »JbJlJ ii)\ly> 0j jl i— *_J*J ie! UJ%> <3'jj l**>f L?'

1423. By nice, vukufsuz riyakar ahmak vardir ki, miiridlerin yolundan s&jun
gaynm gormemistir.

"Suf, koyun yiinunden kaba bir surette nesc edilmis, aba ki, dervisjer ve
fakirler giyerler. Ya'ni, ne gok tarik-i Hakk'in ahvaline vakif olmayan ve hal-
ka gdsteris. yapan ahmaklar vardir ki, onlar, hal adamlannm ve evliyaullahin
mesleklerinden zahirde bir abadan ve kisveden ba§ka bir §ey gormemi§lerdir.
Onlar bu zevatin giydikleri libasi ve basjanna vaz' ettikleri kulahi giyerek
"Biz de ehl-i Hak yolundayiz!" diyerek halki aldatirlar ve ba§lanna birtakim
safdilleri toplarlar. "Zerrak", nifak ve riya sahibi demektir.

AHMED AVNl KONUK

1424. €y nice kiistahlar, azieik ihtiraftan dolayi, $ahlardan sozun ve ogiinme-
nin gaynni ogrentnemi§tir.

"Ihtiraf" , san'at sahibi olmak demektir. "Giift", burada "soz"; ve "laf, te-
meddiih etmek ve ogunmek, "suh", (^) kustah ve bi-edeb ma'nasinadir.
Ya'ni, evliyaullaha vaki' olan ba'zi tecelliyat-i ilahiyyenin te'siri olmak uzere
onlann lisanlanndan ba'zi acib sozler ve temeddiihler sadir olur. Mesela Hz.
Mansur Hallac "ene'1-Hak" ya'ni "Ben Hakk'im!" buyurdu; ve sultanu'l-arifin
Bayezid-i Bistami hazrederi ^u <&*\ u ^u-- ya'ni, "Tenzih ederim zatimi ki
benim §amm a'zam oldu!" ve Ciineyd-i Bagdad! hazretleri &\ isy j^- J a^
ya'ni "Benim ciibbemin icinde Allah'tan gayn yoktur." Ve Ebu'l-Hasen Ha-
rakani hazrederi ^y-^J jj**/- J ya'ni "Eger beni bilseniz, bana secde eder-
diniz!" ve Hz. Pir efendimiz ^Uo^. *u vy u j. x 3J o-vjTjsLa ^i ya'ni "Bu
ademin heykeli ve sureti yiiz 6'rtusudur, biz biitun kiblelerin secdesiyiz" bu-
yurdular. Iste birtakim bi-edebler ve ciir'etkarlar bir taitka intisab edip o tari-
kin zahirine taalluk eden ba'zi usuller goriirler ve onlann kisvelerini giyerler;
sonra bu tarikat §ahlan olan evliyaullahin bu gibi sdzlerini taklld edip temed-
diihe basjarlar. Onlann tankindan ogrendikleri ancak bu gibi kiistahane tak-
lidlerdir.

1425. Dier Urinin elinde, nr Ben uMusayun!" diye asa variir; nr Ben Dsa'yim!"
diye ahmaklar iizerine ti/Ier.

riyakarlardan her birinin elinde bir asa vardir, der ki: "Ben Musa (aley-
hi's-selam)in sirrini hamilim; elimdeki asa ile harikalar izhanna kadirim; ve
ben Isa (aleyhi's-selam)in sirrini hamilim, Hak tarafindan nefesim ile hasta-
lar sifa bulur", diyerek basma toplanan birtakim ahmaklar iizerine ufler; ve o
ahmaklar da onun sozlerine i'timad edip, hayallerinde onu me'mur-i ilahi
olarak kabul ederler; ve hayal ve vehim, insanin viicudunda mutasarnf oldu-
gu icin, onu rii'yalannda hayallerine mutabik bir halde goriirler ve i'timadla-
n daha ziyade olur. Maahaza tarik-i Hakk'in hulasa-i mahsulii, olmezden ev-
vel blmek ve kendi varhgindan ve ciimle masiva muhabbetinden gegmek ol-
dugu halde, kendilerinde boyle bir halin zerresi bile inki§af etmediginin farki-
na varmazlar. tste'hamakat boyle olur.

MESNEVl-1 §ER!F §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1426. cS^/i o bir gunden hi, imtihan faji senien saAiklann sidkini apife tsfer?

Ya'ni, ey riyakar olan miiddei, tezvire musaid olan bu dunyada sen halki
aldatabilirsin, ya batinlann zahir oldugu yevm-i kiyamette ne yapacaksin?
mevtin-i ahiret asla halkin aldanmasina musaid bir mevtin degildir. Ah bir
giinden ki, imtihan ta§i olan olum senden sadiklann sidkini apacrit bir syret-
te ister. Bu beyitte bir vech-i ma'na daha vardir: Ya'ni, ey riyakar sen bir
muddet bu dunyada halki aldatip kamillik da'vasinda bulunabilirsin; fakat yi-
ne bu hayat-i diinyeviyyende bir giin gelir ki, senin batimni zahire gikaracak
bir hadise vaki' olur; ve Hak Teala bu hadiseyi bir imtihan ta§i ve bir mihekk
[=mihenk] ta§i olmak iizere izhar eder. zaman kotii olan halin zahir oldu-
gu vakit, aldattigin kimselerin muvacehesinde zelil olursun.

1427. O^ihayet bakiyi iistaddan sor, bu harisler hep hor ve sayirdirlar.

"Hurs", "ahres"in cem'idir, "sagirlar" demektir. Ya'ni, ey sulukunii yanda
birakip mur§idlik da'vasina kiyam etmis. ve hirs-i nefsanisinden dolayi halki
aldatmis. olan kimse, ilm-i tarikatte sence mechul kalan bakiyi ustad-i kamil-
den sor, utanma! Fakat ne care ki nefislerinin enaniyetlerine kapilmis. olan bu
harisler hep kor ve sagirdirlar ve bunlann kulaklanna bin delil ile ta'klb ettik-
leri yolun sekameti gosterilip isbat olunsa isitmezler ve gormezler.

<Uj aL\ jiJ JLJlS' j> S~0 <UJk jl <^Jj'U jl i J^-^r tJLj«-

1 428. Diepsini isiedin, hepsinden fieri kaldm. liu ahmak suriisii kur&arm avidir.

Ey miiddei miizewir, sen halki irsada kiyam etmekle, evliyaullahin bilciim-
le meratib ve makamatini istedin; maahaza bu halin ile higbirisine nail olama-
dm ve hepsinden geri kaldin. Ancak basma birtakim ahmaklan toplayabildin.
Akiller senin halini teferriis edip sana avlanmadilar; zaten bu ahmak suriisii si-
zin gibi kurtlann avidir. bicareler sizin elinizde helak-i ma'nevi icmdedirler.

OUlsya dy? iy>- C-«i jl j~t- ^ dV^ry ^Jr"^ »-*~-~; t^JJ"*

1429. liir sureti isitip, kendi soziinden habersiz olan tuttier gibi, terciimdn oldu.

Ya'ni, ey miiddei, evliya-yi Hakk'm sozlerini isitip, tuti ku§u gibi ma'na-
sindan bi-haber olarak, ahmaklar suriisune nakl edersin. ahmaklar dahi,

AHMED AVNt KONUK

"Aman efendim, ne ince sozler soyliiyor!" diye hayran olurlar. Nitekim I. cil-
din 324 numarasina miisadif olan beyt-i §erifte:

0_)~nS Olj ,y«JL^> j> JljljSnJ Ij Oji ij* iij-lj d\^>jji <— >y

[" Aleak olan adam, bir selim uzerine o efsundan okumak igin, dervi§lerin
kelamini calar."] buyurmu? idi.

jj>- L j Jjjljj <_j>- ijjiiJ cJll» OLiul *£" lj c~*l Ol^rt^Xs) j I j jlJjy* ry** Cfr*^ Js*'

. C-i_^ -AJljj ^frilj jjl aS' ijLU tl~i)l ^.il Cjjyja l> ^jk *^ 0t^>- JJjLU C~«JI

jU> <^ jl^>- L^ii. ^ 'ik-^ s.Ijj^1 c~~i[l . iyy. <j*-j "^ j* 01 jJiJUJ *j Aj>*j V
^^ <T c-^jl d*^ j jL^l ^ ^ty. ^ jJL>- aT .uJOjj-Ul J*^ O-XJL*-

.■Ji. *J x.1 Jli* ji\ ^ c~~J~. 01 t-ij-^j" ^Jjjii [J>jb O-Uly-

§eyhin muridlerine ve peygamberlerin iimmete telkinlerinin temsilidir ki,

Hakk'in telkinine onlarda takat yoktur ve Hak ile iilfetleri yoktur.

Nitekim tutinin ademinin sureti ile ulfeti yoktur ki, ondan telkin

alabilsinf Hak Teala tuti gibi olan mxiridin onunde §eyhi ayine gibi tutar

ve ayinenin arkasindan telkin eder. Lisamni muallimden ewel tahrik

etme! ancak vahy olunan bir vahydir. Muntehasiz mes'elenin ibtidasi

budur. Nitekim ayinenin icinde tutinin gagasini kimildatmasi ki, ona

hayal ta'bir edersin, onun ihtiyan ve tasarrufu olmaksizmdir. Zira harici

olan tutinin cagirmasinm aksidir ki muteallimdir. Ayinenin arkasmda

olan o muallimin aksi degildir. Velakin harici olan tutinin okumasi o

muallimin ta'rifidir. imdi bu misil degil misal olarak geldi.

Siirh-i gerifte sure-i Kiyamet'te vaki* oi *. jiJj 'Jsd *> d^j J 3) ^Ju ,\j\) ijii
*jfj j '^. £k (Kiyame, 75/1 6- 1 7) ya'ni "Ey resulum sana Kur'an vahyi ta-

MESNEVf-t §ERfF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

mam olmazdan ewel onun ahzi ve hifzi igin acele edip lisanini tahrik et-
me ki, o Kur'an'i kalbinde cem' ve kiraatini lisamnda isbat etmekligin bi-
zim uhdemizdedir. Biz sana Kur'an'i Cibril lisaniyla kiraat ettigimizde sen
ona ittiba' edip tekrar evle, ta ki zihninde karar bulsun." ayet-i kerimesine
isaret buyrulur. Ve j>-y.'^-'j Uiy> oi (Necm, 53/4) ya'ni "Peygamberin ke-
lami Allah Teala'dan vahy olu'nan Sir vahiydir." ayet-i kerimesi dahi Ve'n-
Necm suresinde vaki'dir. Ya'ni seyhin muridlerine olan telkin-i hakayiki,
peygamberlerin ummetlerine vaki' olan telkinlerine benzer. Zira ehl-i hicab
hakayiki dogrudan dogruya Hak Teala hazretlerinden alamazlar. gunki on-
lann adetleri ve ahstiklan hal, Hakk'a teveccuh degil, halka tevecciihtur;
ve onlar alem-i kesafetin ahkaminda rmistagraktirlar. Bu hal, tuti kusuna
vaki' olan ta'lime benzer. Zira tuti kusuna ta'lim-i kelime igin, onun karsi-
sina bir ayna koyarlar. Ku§ aynada kendisini goriir ve aynanin arkasina da
muallim olan adam gecer, oradan soylemege ba§lar. Ku§ aynadaki hayalin
soyledigini zannedip ona takliden o sozleri ogrenir ve soylemege basjar.
Fakat soyledigi sozlerin ma'nasim bilmez. Gergi ku§, o sozleri hayalden og-
renir ve hayalin ise asla irade ve tasarruru yoktur. Tasarruf ve irade, ayna
arkasindaki muallimindir. Bundan anla§ihr ki gerek peygamberlerin ve ge-
rek onlann varisleri olan insan-i kamillerin vucud-i izafileri, ayna mesabe-
sinde olan bu alem-i §ehadet iginde hayal hiikmundedir. Tuti kusu mesa-
besinde ve ehl-i hicab olan insanlar, suret i'tibariyle kendi cinslerinden bu-
lunan bu zevattan bu mertebe-i §ehadet aynasinm arkasinda bulunan
Hak'tan taalliim ederler. Binaenaleyh ey murid, bu zevattan vaki* olan tel-
kinati ahrken zabt igin acele etme! Zira o telkinat onlara vahy olunan
Hakk'in bir vahyidir. Cenab-i Fir efendimiz zayif idrakli kimselerin i'tiraz-
lanna mahal kalmamak iizere bu beyanatin misil degil, misal oldugunu be-
yan buyururlar. Zira misalde ayniyet yoktur, belki bir vech ile miimaselet
vardir.

1430. ISir tuti aynada o kendinin aksini onun onune yva. geiirmis goriir.

1431. <ZAynanvn arkasinda gizli olan o usidd, latif dilli muallim kelam soyler.

AHMED AVNt KONUK
C~-l ol jJJ\S~ C~~Ja^l» j\iS *^~~l, C~«S ( j 5 T *Z$\Mj l1XJ»j}»

1432. Tutidk zannetmesin ki, bu yava§ keldm aynada olan tutinin soylemesiy-
leiir.

<j£ &£ OT^ jl jt± j> J»«* ijy\ J^yt- cr ^ r j ^

1433. r Binaenaleyh sozu kendi cinsinden ogrenir. eski kurdun hilesinden bi-
haberdir.

"Eski kurt"tan murad, ku§a soz ta'limi igin aynamn arkasinda bulunan
kus. taciri olan iistad ve muallimdir.

J^y* o~^r J 1 y>r *jyk *o j ^jy^ ^ *^ u-i J 1

1434. Ona aynamn arkasindan ogretir; ve yoksa kendi cinsinin gaynndan og-
retmez.

muallim, tutiye insan soziinu aynamn arkasmdan ogretir; ve eger boy-
le olmasa ku§ aynada kendi cinsinden olan hayali gormez ve binaenaleyh
kendi cinsinin gayn olan insandan da dogrudan dogruya, insanlann sozleri-
ni ogrenemez idi.

1435. Sozii o huner adanundan ogrendi, fakat onun manasindan ve sirnnaan
hihaberiir.

jXJajij JJb 4^- jA jsr j^j j\ iiXj Si ji»> C-JjXj j-ij jl

1436. OCelami bir beserden alii, iuitcik beserden hunun gayrini ne bilir!

Ku§un insandan alabildigi §ey ancakbu harf ve savttir ve kelamin zahiri-
dir. Zavalli ku§ insandan aldigi bu suretten ba§ka, insanhga aid olan ahvali
ne bilir!

1437. LMiimteli olan miirid, veli cisminin aynasinda boyle kendisini goriir.

"Mumteli", dolu demektir. Viicud-i izafi ahkami ve kendinin enaniyeti ile
dolu olan murid, veliyy-i arif ve mur§id-i kamil cisminin aynasinda boyle tu-
ti kusu gibi kendisini goriir, ya'ni kendi cinsi olan be§eriyet suretini goriir.

C $P?

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

1438. JTlynanin arkasindan, akl-i kiillii, kelam ve macera vaktinde ne vakil
g'drur.

"Akl-i kiil"den murad, mertebe-i vahdet ve taayyun-i ewel mertebesidir
ki, ona hakikat-i muhammediyye dahi derler. Ya'ni, cismaniyet hicabi altin-
da bulunan rrnirid hakayik ve maarif-i ilahiyyeyi alamayacagmdan, cismani-
yetin iktizasi olan kelam-i lafzi ve suri ahkamimn cereyam vaktinde, akl-i
kiillu basar-i basireti ile goremez.

1439. O zanneder ki, heser soyliiyor; ve o baska sir Air ve o, ondan habersizdir

insan-i kamil niyabeti ve veraseti hasebiyle miiride birtakim hakayik ve
maarif-i ilahiyyeyi soyledigi vakit, o miirid zanneder ki, kendisi gibi suret-i
beseriyyeyi haiz olan, o kamil diisiiniip i'mal-i fikr ederek soyliiyor. Halbuki
o kamilin hali baska bir sirdir ki, onu ancak zevk ve vicdan idrak eder; ve o
miirid ise bu zevk! ve vicdani olan halden bi-haberdir.

1440. ZKelami ocjrenir, fakat sirr-i kadimi o bilmez; tutidir, nedim deijildir.

Ummet-i peygamberi veyahud varis-i kamilin mutidi, o zevat-i §erifeden
harf ii savt ile sadir olan kelami ogrenir. Fakat sirr-i kadimi ya'ni esrar-i ila-
hiyyeyi ahz ii telakkl eyledigini bilmez ve o sozlerde miindemic olan ma-
arti-i azimeyi ve makasid-i miihimmeyi anlamaz. Qiinki tutidir, insan-i ka-
milin batimmn cinsinden degildir ve onun batimnin nedimi ve musahibi de-
gildir.

jU j jbil OUi jlT jiw. jjf jL* XjjA'fj* jJufi ^

1441. UiaWi, kus sadasini da oyrenirler; zira bu soz, agzm ve bogazm isi vaki
oldu.

"Safir", kus sadasi demektir; ve "halk" (jU), bogaz ma'nasmadir. Bu halk
kus sadasini da ogrenip kuslan avlamak igin taklid yaparlar. Zira bu soz ve
sada cisimde mevcud olan agzin ve bogazin yapacagi bir ma'rifettir. Binaena-
leyh bunu her bir cismani yapabilir.

s ^s?s B

AHMED AVNl KONUK

1442. jfakat kirana rnensub, ho$~nazar olan hir Suleymdn'in flayn, ku$lann
ma nasinclan hihaberAir.

"Ku§lar"dan murad, evliya-yi Hak; "Suleyman"dan murad, kutb-i zaman-
dir; "kiran", ilm-i niicum istilahinda "Sa'deyn" tesmiye olunan Ziihre ile
Miisteii seyyarelerinin iktiramdir. "Kiran"daki "ye" nisbet igin olup, "kirana
mensub" ya'ni "sahib-kiran" demek olur ki, vakt-i tevelludu veya validesi-
nin rahmine diismesi am, bunlann iktiram zamamna musadif olan kimsedir,
"sahib-i saadet" ma'nasinadir. Ya'ni, avam-i halk, evliya-yi Hakk'in soyledi-
gi sozlerin suret-i lafziyyelerini isitip ezberlerler, onlann ma'nalanndan ha-
berleri yoktur. Kusjann, ya'ni evliya-yi Hakk'in batimndan ve onlann sozle-
rinin ma'nalanndan ancak kutb-i zaman haberdar olur. Zlra onun latif olan
nazar-i kalbisi batmadir. Hind niishalannda "kirani" yerine "nebiyyi" vaki'
olmustur. Bu surette "nebi" Suleyman (a.s.)in sifati olur.

1443. ^ervi^lerin hir$ok kelamini ogreniiler, minheri ve medisi onunla parlat-
tdar.

Birtakim miiddeiler dervisjerin sozlerini ve istilahatindan bircoklanni 6g-
rendiler; cami' kiirsilerini ve va'z meclislerini o sozler ile ve o istilahat ile par-
lattilar ve revnaklar verdiler.

1444. ^a onlara helamdan ha§ka hir nasfa olmaai, yahui sonunia onlara rah-
met yol gosterdi.

Cami'lerin kiirsileri iizerinde ve meclislerde evliya-yi Hakk'in kelamlanni
soyleyip ma'nalanndan bihaber olanlann hali, ikiden hall degildir: Ya onla-
nn nasibi, evliya-yi Hakk'in kelamlarmin zahirine kahr ve bu alemden on-
lann ma'nasi kendilerine inki§af etmeden bu alemden gegip giderler; veya-
hud ahir dmlirlerinde onlar hakkmda rahmet-i ilahiyye ve inayet-i rabbaniy-
ye vaki' olup, o sozlerin ma'nalan onlara inkisaf eder ve zevk-i vicdani ve
hal-i ali hasil olur. Bu §arih-i fakir dahi cenab-i Mennan'dan bu ikinci halin
niyazindadir.

c ap>°

MESNEVt-I §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 <

C~~J U «OjI» jij\ gyk Isil j U^-P j J-il Ji^\j>- j~5> j Ji^\j>- ij jIj C~£*- tiOlj J»i _)
oTaT juTcjI^ . ill VI -Oj/C- jJCJ Uj *£ >/ oU-Lo. o^**>- U JuT^ioy^ Oj^-

<_£JLij j ^IjL* lyU*J^~« <0 j -L*.j <_$ jL j ^yji lyLijI <0 A&ljl -^jT oVU« j J^T

Onun beyamndadir ki, bir goniil sahibi gebe bir kopek gordii ki,

onun karnmda kopek yavrulan bagmrlar idi. "Kopek sadasmin

hikmeti beksiliktir. Ana karnmda sada bekcilik degildir; ve keza

muavenet istemek ve sxit istemek ve saire ifin olur ve orada bu

faidelerden higbiri yoktur!" diye taacciibde kaldi. Vaktaki kendine

geldi ve "Onun te'vtlini ancak Hak Teala bilir!" diye Hazret-i

Hakk'a yalvardi. Cevab geldi ki o suret, bir kulun halidir ki,

hicabdan di§arrya gelmemi§ ve kalb gozu a£ilmami§ olarak basiret

da'vasi ederler ve o cihetten soz soylerler. Ne onlara bir kuwet ve

muavenet ve ne de dinleyenlere bir hidayet ve rii§d eri§ir

1445. hirisi $ile<le rii'ya goriii: ^fiol&a bir &i§i kopek gebe idi.

"Qile", dervi§lerin bir tenha mahalde riyazet dairesinde zikr-i ilahi ile
me§gul olduklan kirk gunluk bir ibadettir. Ya'ni, sahib-i dil bir dervi§ gilede
zikr-i ilahi ile me§gul oldugu bir sirada ru'ya gordii. Rii'yasimn sureti bu idi
ki: Yolda bir di§i kopek gebe olmu§ idi.

JjJjLj Jj »SJ» j-Ul 4>«j iSX*' JLii il)l>c>t; jjuji jl jl OLj-i Ij

1446. J^nstztn kopegin yavmlannin sesini ijifti. CXopck yavrusu hannda na-
beiid idi.

AHMED AVNl KONUK

\jj ij <)yz t&^* j-Ul <*^t; ijJ~" L$-*j^ Ol Ijj -L»l i_^>«* ,1*0

1447. O sesler ona fo/t ac& ^eWi. Oiopek yavrusu kannda nasil nida etti!

dlffr jJOl jjI C~~--Lp ^^T gj» OUT *JU »^i jJUl <^j *_JL-

1448. 'JCannda nale edici kopek yavrusu! Cihania hunu kimse gormemistir.

1449. Uakiaki vakiadan si$radi, kendine geldi; onun hayreii dembedem ziyade
oldu.

1450. Qilede, Diuda (azze ve celle)nin clergahindan baska kimse yok ki, du-
[1450] i .. i

|am gbzulsunl.

rii'ya sahibi bunu ta'bir ettirmek istedi ise de halvet ve gile ittihaz etti-
gi mahalde kimse yok idi ki, miiracaat etsin ve fikrindeki bu dugiimii cozdiir-
sun. Orada miiracaat edilecek mahal ancak, Huda (azze ve celle) hazretleri-
nin dergahi idi.

1451. 1)edi: fia '^Rab, hu muskilden ve giift u gudan qilede senin zikrinden
geri kalmistm!"

"Sjkal", "i§kal" (JisCii)'in muhafFefidir, "miiskil ve giicluk" ma'nasinadir.
"Giift ii gu"dan murad, kalbi isgal eden havatir-i muhtelifedir. Ya'ni, "Ya Rab,
bu ru'yadaki i§aretin gugliigiinden ve kalbime bu yiizden hiicum eden muh-
telif havatirdan dolayi bu gile iginde seni zikirden geri kaldim. Buriun ma'na-
sini halledemiyorum!"

1452. "Denim kanadimi a$, ta ki ugxai olayim; zikir bahgesinie ve elma bah-
$esinde olayim!"

"Per"den murad, tefekkiir kanadidir. "Sib", elma ve "sitan", kesret veya
mekan edatidir. "Sibistan", 50k elma bulunan mahal ve elmahk demek olur.
"Hadika", bahge demek olduguna gore elmahk ile bahge arasmda miinase-
bet oldugu igin, §urrah-i kiram "elmahk" diye terciime buyurmu§lardir; ve

MESNEVt-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

bundan murad, maarif-i ilahiyye yemisteri demek olur. Fakat "seyb", Bur-
han'm beyanina gore, "hayran ve medhus. ve bir i§te ve me§galede hayran-
hk" ma'nasina oldugundan "seybistan", medhusktk ve hayranhk alemi de-
mek de caiz olur ve bu da bahse pek miinasib bulunur. Ya'ni, "Ya Rab, be-
nim bu gdrdugiim ru'yanm ma'nasinda tefekkiir kanadimi ac, serbest du§ii-
neyim ve ma'na aleminde ugayim ve senin zikrinin bahcesinde ve medhu§-
luk ve hayranhk aleminde olayim!"

1453. 1)erhal ona hatifin saiasi geldi dedi ki: "Onu cahiller lafvndan oir mi-
sal Ml"

"Hatif", liigatte "cagiran ve sayha eden" demektir. "Laf ', okjusiiz soz ve
ma'nasiz da'va ve tefahur ve ogiinme. Ya'ni, o sahib-i dile, canib-i gaybdan
bir nida gelip dedi ki: "0 gebe kopegin karmndaki yavrulann bagirmalanni
cahillerin kuru da'va edip ogunmelerinin misali bil!" Bundan anlasdir ki, go-
nul sahibi olan dervi§in halvette gordiigu rii'ya "ke§f-i muhayyel" nev'inden
imi§, zira ke§f-i muhayyel ta'bire muhtagtir; ve bu ta'blr ise gayet gugtiir, an-
cak ilham ve vehb-i ilahi ile ta'bir olunabilir.

1454. "IXi hicahian ve -perdeden disanya Qelmemis, qozu kapali olarak hos soz
soyleyici olmustur."

Ya'ni, "Onlar oyle cahillerdir ki, 'enaniyet hicabindan ve cismaniyet perde-
sinden di§an Qikmamis. olduklan ve kalb gozleri kapah bulundugu halde, ev-
liya-yi Hakk'in sdzlerini ezberleyip, kendilerini kamil adderek halka hitaben
bos. soz soyleyici olmustardir."

il)L~*u t_~i ,j j jp^' jOvi ^ Oyj -Lib «iw jJjl i^L* uLJJu

1455. kopegin sesi kannda ziyan olur. CA/c av koparia ve ne de yece hekcid-ir!

Zira kopegin sesi ana karmnda bo§tur ve faidesizdir; bu kopekler ne ava
yarar ne de gece bekcttigine yarar. Bunun gibi evliyamn kelamim ve lstilaha-
tim galip halka soyleyenlerin ne kendilerinde bir kuwet peyda olur ve ne de
halka te'sir edip hidayetlerine sebeb olur. Binaenaleyh onlann bu sozleri bo§
ve faidesiz olur.

AHMED AVNi KONUK

1456. ZKurt gormemistir hi, ona men edici olsunl Uitrsiz gormemistir hi, onu
dej edici olsun!

Ya'ni, ana karmnda olan kopek kurt gormemistir ki, onu men' etsin ve
hirsiz gormemistir ki, onu def etsin! "Kurt"tan murad, nefs-i emmare; ve
"hirsiz"dan murad, §eytandir. Ya'ni, ehl-i hicab olan muddei, kurt mesabe-
sinde olan nefsi gormemi§tir ki, onun ruha olan tasallatunu men' etsin ve
iman ve ihlas hirsizi olan §eytam gormemistir ki, onu def edebilsin!

1457. Uiarislihten ve serverlik hevasindan nazarda hor ve ogunmehte cesurdur.

Kendi varhgina ve enaniyetine olan harisliginden ve riyaset hevasindan
onun nazar-i idraki kordiir; ve fakat ogiinmekte ve kuru da'vada cesurdur.
"Kiind", kor olan ve keskin olmayan §eydir.

1458. CMusterinin ve hararet tutuainun hevasindan hasiretsiz olarah hezeyana
ayah hoymustur.

"Mu§teri"den murad, murid; ve "hararet tutucu"dan murad, taiik-i Hak
a§igi olan kimsedir. Ya'ni, irsad ve kemal da'vasinda bulunan yalanci §eyh,
kendisine miiridler ve taiik-i Hak a§iklanni celb etmek heva ve hevesinden
dolayi, zevkme ve hakikatine muttali' olmadigi evliyaullahin kelamlanna
adim atmistir; ve kendisinin basiret gozii agik olmadigi icin bu kelamlar her
ne kadar hakikat ise de, ona nazaran hezeyan ve sayiklama nev'inden olur.
"Fiisar", burada hezeyan ma'nasinadir.

1459. Siyi gormemis, nisanlar verve; o sebehle hoyluye hararet hoyar.

"Ay"dan murad, cemal-i Hak'tir. "Rustai" den murad, safdil olan kimse-
dir. Ya'ni, o yalanci §eyh cemal-i Hakk'i mii§ahede etmemis. oldugu halde, o
aydan bahs etmek ve ni§anlar vermek sebebiyle safdil olan kimselerin kalbi-
ne hararet ve muhabbet ilka eder. Hind niishalannda bu beytin ikinci misra'i
•*+• ls* j^ ^ b J^-ij suretinde olup beytin ma'nasi "Cemal-i Hakk'i mu§a-

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

hede etmemis oldugu halde nisanlar ve ta'iif ve tavsifler vaz' eder ve ru§e-
nahgi o sebeble egri koyar."

1460. CM>u$ieri&en dolayi aytn vasfinda, cah i$in, gormemis oldugu yuz nisam
soyler.
Musteri ve murid celb ederek onlara rets olmak icjn bu yalanci mur§id,
miisahede etmemis oldugu cemal-i Hakk'in vasfinda onlara birgok nisanlar
ve vasiflar soyler. bigare miiridler ve a§iklar dahi, bu sozleri dogru zanne-
dip o yalancinm kar§isinda, seyhimizdir diye tezelliil ederler ve her emrine
miinkad olurlar. §eyh efendi dahi kabardikca kabanr.

c«-xi j i__jj jji lyLiol tiJLJ c~*~£j ij>- ^jb iy* £ ts_f-Z~*

1461. . dMiisteri ki, o faide iutar, muhahkak hirdir; lakin onlann onda reyhi ve
sekki vardir.
"Faideli olan mu§teri"den murad, Hak Teala hazretleridir. Nitekirri sure-i
Tevbe'de U-i '^ ot ^\'y\j j^-ii o^pi 'j* Jj^\ '<ii oi (Tevbe 9/111) ya'ni "Al-
lah Teala mii'minlerden cennet m'ukabil'inde nefislerini ve mallanm istira ey-
ledi." buyrulur. Ya'ni, faideli olan musteri, Kur'an-i Keiim'de beyan buyrul-
dugu iizere Hak Teala hazretleridir ve o da muhakkak birdir; lakin bu miid-
dei seyhlerin o faideli olan mu§teri hakkinda §ek ve siibheleri vardir.

1462. Uakarsiz musterinin hevasindan hu iaife mu§ieriyi yele verdiler.

"§ukuh", heybet ve azamet ve vakar ma'nasinadir. "Bad daden", yele ve
havaya vermek, hice vermekten ve zayi' etmekten kinayedir. Ya'ni, vakarsiz
ve azametsiz olan musteri-i mahlukun celbi ve cem'i hevasindan dolayi bu
yalanci §eyh taifesi hakiki miisteri olan Hakk'i, hige verdiler ve onun mu§te-
riligine ehemmiyet vermediler.

1463. r Bizim miisierimiz S^Xlatihr, istira eyledi. tSftgah ol, her musterinin ga-
mindan pek yukan gel!

Bu beyt-i serifte yukanda mezkur olan jJi . . . <jjis.\ '<Li oi ayet-i kerimesine
isaret buyrulur. Bu ayet-i kerime I., cildin 2749 numarah beyt-i §erifinde de:

=3^

AHMED AVNt KONUK

["Ey efendim, bu benim kiipumu ve testimi ["Allah satin aldi"] fazhndan
kabul et!"] suretinde gecti. Ya'ni, biz mii'min-i kamillerin mu§terisi Allah Te-
ala hazretleridir. Cennet mukabilinde bizim nefislerimizi ve mallanmizi i§tira
etti. Binaenaleyh ey kimse, eger sen Kur'an-i Kerim'e iman ettin ise ve kal-
binde asla §eyn ve §ek yok ise, Allah'in fan! olan kullanni mu§teri ve miirid
olarak ba§ma toplamak gamindan kurtul ve pek yukanya gik ve sifat-i nef-
saniyye derekesinden yiiksel!

1464. 13ir miisteriyi iste ki, seni isteyicidir; senin haslanfltcinian ve sonunian
alimdir.

Bir miisteriyi ya'ni senin nefsini istira etmek isteyen Allah Teala hazretle-
rini iste ki, o Zat-i ecell ii a'la senin varhgimn ibtidasindan ve sonundan ha-
berdardir ve bilcumle ahvalini bilicidir.

1465. Sigah ol, sen her miisteriyi elin ile gekme! Dki ma suka ile askhdzilk
kotiidur.

Ey Hak yolunun saliki olan kimse, eger sen Hakk'in a§iki isen sakin mu§-
teri ve miirid toplamak kasdina diisup onlan kendi arzun ve idrakin ile ken-
di tarafina gekme! Zira iki ma'suk ile a§iklik ve a§kbazhk kotudiir. Zira Allah
Teala insana kendisinin muhabbetine tahsis olunmak iizere bir kalb vermi§-
tir. Nitekim ayet-i kerimede *i'y\- J ^ & ^) '<iJi J^- u (Ahzab, 33/4) ya'ni
"Allah Teala insamn iginde, insan'i'gin iki kalb yaratmadi." buyrulur. Eger o
bir kalbin icine hem baki olan Allah'in ve hem de fani olan halkin a§k ve mu-
habbetini sigdirmaga gah§irsan imkan yoktur. Zira muhabbet-i Hak galib
olursa, a§k-i faniyi tard eder ve eger muhabbet-i halk galib olursa, a§k-i Ba-
ki'yi nefy eder. Binaenaleyh ey salik, kendi halini bu diistura gore teemmul
et!

1466. 6ger satin alusan, ondanfaide ve maye bulmazsin; muhakkak onun akd
ve idrakinin kiymeti yoktur.

c^P^,

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Eger mahluku satin alir ve kalbine onun muhabbetini koyarsan, o fan!
mahluktan faide ve maye bulamazsm. Muhakkak o fan! olan musterinin akil
ve idrakinin higbir kiymeti yoktur.

J*J j oyb jf </>/■ jjj y> ^J tit* >?- Ijjl c~~J

1467. uMuhakkak onun yarvm nal hahasi yoktur; sen ona yakut ve lal arz
edersin.

mahluk olan musterinin yanm nal bahasi kadar bir kiymeti yoktur. Sen
ise ona yakut ve la'l gibi pek kiymetli olan hakayik ve maarif-i ilahiyyeyi ib-
zal edersin.

1468. Diirs seni kor etti ve mahrum eder; seytan kendi gibi seni mercum eder.

Hirs-i riyaset ve enaniyet seni kor etti ve seni Hakk'a vusulden mahrum
da eder. §eytan senin nefsinin duygulanm tahrik ederek enaniyet ve kibir cu-
kuruna diisuriip kendi gibi seni de huzur-i ilahiden mercum ve matrud eder.

1469. J>lshab-i fil ve kavm-i J2ut gibi ki o suhut onlan da kenii gibi mercum
etti.

"Suhut", masdar olup burada mef'ul ma'nasinadir, "gazab olunmus/' de-
mektir. Ya'ni, nitekim o §eytan Ka'be-i Muazzama'mn mevkiini nakl etmek
maksadiyla Ka'be'yi tahrib igin filler ile gelen Ebrehe'nin sifat-i nefsaniyye-
sini tahrik ederek kendisi ve ordusunun helakine sebeb oldu. Ve keza Lut
(a.s.)in kavmini azdirdi ve peygamberlerine muhalefet ettirdi; gazab-i ilahiye
ma'ruz kalmis, olan o Ms onlan da kendi gibi ind-i ilahiden matrud ve mer-
cum etti.

1470. Uaktaki miisteram sabredic&er anladilar, her miisieri iarafina acele et-
[1470] j.l ^ J

mediler.

"Mu§tera", ism-i mef'ul sigasiyla "i§tira olunmu§" demektir. Bundan mu-
rad, nefislerini ve mallanni Hak yolunda bezl eden mii'minlerdir ki, onlann
mu§terisi yukanda gegen ayet-i kerime mucibince Hak Teala hazretleridir.

*&!&>

P^ AHMED AVNl KONUK

Ya'ni, o kimseler ki, miisterayi ya'ni Hakk'in i§tira ettigi kullann emr-i ilahi-
ye itaatta ve nehy-i ilahiden ictinabda sabr ediciler oldugunu anladilar, mu§-
teri olan Hak'tan ba§ka kendilerine higbir musteri aramadilar ve mahluktan
kendilerine musteri tedariki tarafina ko§madilar.

(jj jj JLi UL j JLSI j C~?*j <S_r~-* *^j Jj •Vb^S *^^j

1471. 1/e o kimse ki muferiden yuz $evirdi, hakt ve ifcbal ve heka ondan heri
oldu.

Ve o kimse ki, baki ve hakiki mu§teri olan Allah Teala hazretlerinden yiiz
gevirdi ve fan! olan musterilere tevecciih etti, boyle bir kimseden tali'-i
ma'nevi ve ikbal-i uhrevi ve beka beri ve hang oldu ve saadetten mahrum
kaldi.

1472. Ebede kadar hasret, ^Darvan ehlinin kased i$inde olan kali gibi, karisler
iizerine kaldu

"Darvan", Yemen'de San'a sehrine iki fersah mesafede vaki' bir koyiin
adidir. Bu koy ahalisinin kissasi III. cildin 477 numarah beyt-i §enfinin yu-
kansinda yazih olan siirh-i §erifte de gegti. Oradaki izahata muracaat olun-
sun. Ya'ni, ebedi olan alem-i ahirete mahsus hasret duygusu nefsani sifatla-
nn ahkamini icraya haris olan kimselerin uzerinde kaldi; nitekim Darvan
ahalisinin hased iginde olan hali boyle idi.

dy»- j <_J.ib jt~P (_jXl ^_)Liji j y_y dy~ j i_J.ib j£~s- tS^y. jfi^ tiy? ^b ^j>

J>£ 3 <S a*f- j 3 ^J=? j <J>b ji* Srf J 1 J • <^ b r^ w=S •*& J '>"

iJSjZ' Jjl dy$ j (jz\z y^s- ijXi, \j&r ob" jl *x£ 0_j»- j <_j.ib j^s- as>*~»\ %i£' jl

&- ffr ^ ■ <J*\* _r-& (JljZ' il)lj dj*r (J-ib jt~f- (JSj? j~**- dj*? J c?ib jt*f-

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVf-5 •
JLO ^^J IjjJ^* j -LO f-j£ & C^j-Xi dj Ol j>"-» -XJ-lp (^ lj <i£ ' J Ol j

Darvan ehlinin ve onlarin fukaraya olan hasedlerinin kissasidir. Dediler

ki: "Babamiz abdalligindan dolayi bagin varidatinin gogunu fakirlere

verir idi. Vaktaki kuru iiziim ve pekmez olur idi, 6§xir verir idi; ve helva

ve paluze pigirdigi vakit, 6§ur verirdi; ve ekinin kesmiklerinden 6§ur

verir idi; ve harman dogdugii vakit, yarim ddgulmu§ ba§aktan ve

dogulmu? ba§aktan 6§iir verir idi; ve bugdayi samandan ayirdigi vakit

6§ur verirdi; ve un yaptigi vakit, 6§ur verirdi; ve hamur yaptigi vakit 6§ur

verirdi; ve ekmek yaptigi vakit 6§iir verirdi." §iibhesiz Hak Teala o baga

ve ekine bir bereket koymu§ idi ki biittin baglann sahibleri hem meyvede

hem de gumii§te ona muhtag idiler ve o, onlardan hifbir kimseye muhtag

degildi. Evladi 6§urleri miikerrer gorduler ve o bereketi gdrmediler.

bedbaht kadm gibi ki, e§egin zekerini gordu ve kabagi gormedi

"Kasil", kesilmi§ §ey ve hasal dedikleri gok arpa ki bigip satarlar (Ahteri
Kebit). "Kefe-i amihte", yarim ddgiilmu§ ba§ak ma'nasmadir.

1473. liir salih, hir rabhani adam vardi. IZir ahbet goriku akl-i kamil iuiar idi.

1474. ^emen yakinmda darvan koyiinde sadakada ve guzel huydameshiir idi.

jl (Jf d\-X^*s~~> (JJJX.I jl (J jS' <J2y. J^tjji '***£

1475. Oram hoyii fakir DCabe'si idi. CNlvdiiasdar onun tarafina gelir idiler.

"Miistemendan", ihtiyag sahibi ve gamh ma'nasmadir. Ya'ni, ihtiyag sa-
hibi olan fakirler bu Darvan koyiinun etrafinda dola§ip tavaf ettikleri igin "fu-
kara Kabe'si" demek seza idi.

I-Xsc *£ jl <jxi. ye f;Ju5*j »* Lj j, <_g.il:> y^ *^y-j p*

1476. Diem hasaktanhem de samandan aynldigi vakit hugdaydan riyasiz osur
verirdi.

^^

Slpr 3 " AHMED AVNl KONUK

1477. Tin. olai^i, ondan da osiir verirdi, ekmek oluydi ondan dahi haskaca osiir
verirdi.

1478. 1/ier mahsulun osriinii ierk etmezdi, ekiigi seyden dort kere osiir verirdi.

Ektigi ekinin ekmek oluncaya kadar gecjrdigi istihalatin her bir devresin-
de 6§ur verirdi ki, onlar ba§ak, bugday, un ve ekmek devreleridir. Binaena-
leyh dort kere rukaraya hasilatm onda birini verir idi.

1479. O ddikanli kendi evladlannin hepsine her zaman fok vasiye&er ederdi.

1480. CDerdi ki:) "Sakin ha, sakin ha. henden soma kendi hirsimzdan dola-
[1480] , . . '. ' „

yi jukaramn hissesini esirgemeyiniz:

Ya'ni, "Hirs-i nefsaninizden dolayi buhul ve imsak ederek fukaramn his-
sesini ve hakkim esirgemeyiniz!" derdi. Bu beyt-i §erifte sure-i Mearic'de
olan cj'J^b $}~X f>> j»- °r*yi J> 'jt&j Oj~'b '^uk J* '^ '&& 'JuJi ui (Me-
aric 70/22-25) ya'ni "Cehennem'ate§inden mtistesna olan b kimselerdir ki,
onlar namazlannda daimi olan musallilerdir; ve onlann mallannda sailler ve
esbab-i mai§etten mahrum olan fakirlerin hakk-i ma'Iumu vardir." ayet-i ke-
rimesine i§aret buyruluyor.

1481. "Ta ki ekin ve meyveler size kalsm, Uiakk'm iaahnin penahinda sabit
olsunl"

Ya'ni, "Eger siz benim vasiyetlerimi tutup fukaramn hakk-i ma'lumunu
verir iseniz Hakk'in emrine itaat etmis, olursunuz ve bu itaatimz sayesinde
mahsulatimz bereket bulup faidesini gorursuniiz."

1482. " CMahsulleri ve meyveleri, iahminsiz ve seksiz olarak, Uiak Teala hep
gaybdan aondermistir ."

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, "Bizlerce zuhur edecek mikdan mechul olan mahsulleri Hak Teala
hazretleri, bize alem-i gaybdan ve mechulat aleminden gondermistir ki, bun-
lann gayb aleminden geldigi siibhesizdir."

1483. Byer irad mahallinde hir masraf eder sen, faide dergahulu, hir faide uze-
rine ^ar-parsin.

Ya'ni, alem-i tabiatta, her irad olan yerde bir de masraf olmak kaide-i umu-
miyyedir. Mesela insan yer icer, fakat onun viicudunun sarfiyati olmazsa,
hasta olup helak olur. Binaenaleyh irada mukabil masraf etmek faide edilecek
olan bir buyiik kapidir. Irad mukabilinde masraf et ki, faide istihsal edesin!

1484. Turk mahsuLiin ^unu iekrar iarlaya eker; zira meyvelerin ash odur.

Burada "Tiirk'ten murad, Hz. Fir efendimiz zamaninda olan Selcuk Tiirk-
leri'nin koyluleri ve rengberleridir, bu ma'na-yi husustye gore; ma'na-yi
umumisi i'tibariyle her milletin ciftgilerine raci'dir. Ya'ni, giftgiler tarlalanndan
aldiklan iradin ve mahsuliin bircogunu tohumluk olarak ayinp, tekrar tarla-
ya ekerek sarf eder. Zira gelecek meyvelerin ve mahsuliin ash bu masraflar-
dir. Bu beyt-i serif yukandaki kaidenin misalidir.

L5 Sw l)jLj jji jj jjlju aS' ^^ ^j ^jy*- J j^" s-2~i,

1485. CPek foflunu eker, ondan birazini yer. JLira onun nesv u nemasinda hir
subnesi yoktur.

Qiftgi elindeki mahsuliin gogunu tarlaya eker, ondan bir mikdanm yer ve
mai§etine tahsis eder. Zira ektigi hububatm nesv ii nemasinda subhesi yok-
tur, ondan hasilat alacagina emindir.

1486. lurk ondan dolayi ziraat esnasinda elini silker; zira onun mahsulu de o
yerien hasil olmustur.

Turk giftgisi mahsul alacagina emin oldugu igin, ziraat esnasinda elindeki
tohumluk hububati topraga silker; zira o silkeledigi mahsulu ve hububati da
o topraktan hasil etmistir.

AHMED AVNt KONUK

OL>«~» j /olj {j? ij>- <j> OU j Ojljil a^jT ^ £jjf

1487. Oiunduraci dahi ehmehten arhrdifli sey ile, hosele ve deri ve sahtiyan sa-
tin ahr.

1488. ^Der fei: H( 13eram uaiimin asdlan hunlar olmuslardir, nzik dahi hagi
bunlardan afar."

Kunduraci ekmeginden artirdigi parayi koseleye ve derive ve sahtiyana
verip der ki: "Benim Iradimin asillan bunlardir. Binaenaleyh parami bunlara
nasil sarf etmem ki, rizkimin kabugunun bagini ve kilidini bunlar agar."

1489. $ubhesiz trad ona oradan gelmistir. JAiayi ve heremi dahi orada yapar.

Ya'ni, kunduraciya irad subhesiz deriden ve sahtiyandan gelmistir; bina-
enaleyh atayi ve keremi dahi o irada sebeb olan mahalde yapar, ya'ni mas-
rafi da deri ve sahtiyan hakkinda yapar.

^jJo j* Ob L^ jl (Jjjj J^»l ^ C— OjJ dl~>«— Jyj j>\

1490. ISu yer ve sahtiyan ancak perdedir. 'J^izhin aslini her nefeste Diu-
da'dan hil!

Qiftginin tarlasi ve kunduracinin sahtiyani, Hak Teala'mn atasimri perde-
sidir ve hicabidir. Ey kiyaset sahibi, sen nzkin aslini her nefeste Hak'tan bil
ki, o nzki Hak Teala sana her vakit bu perdeler arkasindan verir.

J\y> x^> \j Jv j* Jojj, \s jlT Jm»I uyj o>) <sj&>. ^>yr

1491. Uaktaki ekersin, asd olan hu zeminde eh, ta hi her hiri icin yiiz bin
bitsin!

"Asil olan zemin"den murad, tarik-i Hak'tir. Nitekim sure-i Bakara'da
buyrulur: C- 'H &L jr j j,C '^ °c2S\ C- jLr Jji j~l/ j> J^ii^i 0^ '^.ui $*
"tJs. "^.f, 'iff, *GJ Vj lipuJ iiTj (Bakara 2/261) Ya'ni '"Allah yolunda mallan-
ni infak edenlerin misali bir habbe misali gibidir ki, yedi basak bitirir; her bir
ba§akta yiiz habbe olur ve Allah Teala murad ettigi kimse igin bunu kat kat
ziyade eder; ve Allah Tala vasi' ve alimdir." Ya'ni, ey kimse eger ekersen Hak

MESNEVf-I SERfF SERHl / IX. CtVT * MESNEVf-5 •

yolunda ek ve infak et ki, senin infak ettigin mal habbesinin mukabili olarak
onun yiiz bin misli hasil olsun.

1492. Huiayvm ki, tohumu, sebeb zannettijjin zemine ger$i ektin.

Ya'ni tutalim ki, farz edelim ki, her ne kadar elindeki tohumu, nzkimn se-
bebi zannettigin topraga ekdin ve bu hususta zahmet ve me§akkat gektin.

^Jj j- 5 <-*£' ^ j *i^ j- 5 *^ Jf ij^ ^yz -^jy <1>I Jl** «-- j* 'Oy~

1493. iki u\ sew bitmezse, yalvarmaya ve Auaya el vurmaktan baska ne ya-
varsin?

ektigin tohum topraktan iki uc. sene bitmezse ve gikmazsa, Allah Teala
hazretlerine yalvarmaga ve duaya baslamaktan baska ne yaparsin ve elinden
baska ne gelir?

1494. Uiuzur-i ilakide eli basa vuriun; el ve has onun nzik vermesine sakiMir.

Ektigin tohum zamamnda cikmayinca, "Aman ya Rab, eger mahsuliim
berbad olursa ag kalacagim, pertsan olacagim, sen inayet et!" diye huzur-i
ilahtde elini basina vurup yalvanrsin. Iste o el, o bas Hak Teala hazretlerinin
nzik verdigine sahid-i tabiidir. Zira senin bu vaziyetin sevk-i tabu ile vaki'
olur. Fakir, tstanbul'da 311 senesinde vaki' olan btiyuk zelzelede bir mlin-
kir-i uluhiyyetin: "Elhamdulillah, bir bina icmde idim, kazaya ugramaktan
kurtuldum" dedigini isittim. Yaninda bulunan arkadasi, "A birader kime
hamdediyorsun, Allah yoktur, dedigin halde §imdi ona hamdediyorsun" de-
di. ahmak efendi'de, "Canim, ahsrimis. bir sozdiir" diye mukabele etti. He-
pimiz de gulustuk: Bu, ah§maktan ziyade bir sevk-i tabiidir ki, o bigare o si-
rada Hafiz-i hakiki Cenab-i Hak oldugunu i'tirafa mecbur kalmis idi.

^-^y <ijj &\-kj*- Ijjl (%-» ^ il—jl (ijj Jstfl Jvol J>\-k. \j

1495. U^ihayet bilirsin ki, rizkin aslimn asli variir. Uiaiia nzik isteyici daki
onu isier.

Boyle aciz kaldigin vakit akibet, nzkin ash, senin elindeki tohum ve top-
rak degil bunlann varhklannin ash olan Hak Teala hazretleri oldugunu bilir-

AHMED AVNl KONUK

sin; hatta nzik isteyicinin dahi bu esbab perdelerinin arkasindan onu istedi-
gini dahi anlarsm.

f* j ^ J 1 yv y cijjl ,jr~- )y* j -*0 J 1 y*» y <y- J 1 <3jj

1496. ^Rizki Diak'ian isle, £eul ve <S%mr'dan isteme! Sarkoslugu O'ndan is-
te, esrardan ve sarahdan isieme!

"Beng", ketenden ve kendir yapragindan yapilan esrardir. Mukeyyifattan
olup insani sarho§ yapar. "Amr" ( Jr ^) kelimesindeki vav harfi "Omer" {^)
den tefrik olunmak igin zaid olarak yazilmak kaidedendir.

1497. tMiinimligi O'ndan iste, hazineden ve median degil! ^ariimi onian is-
le, amcadan ve dayiian degilf

"Ni'met vericilik" Hakk'in sifatidir. Binaenaleyh ni'meti ondan iste, hazi-
neden ve maldan bekleme! Kezalik "yardim"i dahi Hak'tan iste, amca ve da-
yidan ve sair taallukattan ve ahbab ve yarandan bekleme! Onlann cumlesi de
senin gibi Hakk'in yardimma muhtactirlar.

1498. iSnktbet hunlarian kalacaksin; agah ol, hu demde kimi ^agiracaksm?

Ya'ni, olum geldigi vakit kimi gagiracak ve kimden istimdad edeceksin.
Hak Teala'dan ba§ka senin imdadina yeti§en kim olur?

1499. Ilu demde onu pajjir ve bakiyi birak, id ki sen miilk-i cihdmn varisi
olasm!

Mademki olum deminde, Hak'tan ba§ka istimdad edecek bir kimse yok-
tur; binaenaleyh §imdi bu hayat-i diinyeviyye deminde de her bir ihtiyacm-
da Hakk'i cagir ve ondan ba§kalanm ve baki kalan agyan birak! Eger boyle
yaparsan, Hakk'in naibi olan bir insan-i kamil olup miilk-i cihanda miilk-i ci-
hanin da varisi olursun.

4* 1 CS ^y. >yy-\ 'SAi V^ 1 cy -^t-r^ jk ^yr

1500. HJakiaki kisinin kardesinden kagnasi gele, $ocuk o gun babasindan kacar.

MESNEVM §ERfF SERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Bu beyt-i serifte Abese sure-i serifesinde vaki' *Jj **ij v-i ^ t-A >- f >
Jk,. ou iu y . '^L \ss s jkj aJ'j «^lVj (Abese 80/34-37) ya'ni "0 kiyamet gu-
niinde ki§i karde'sj'nden've anasindan ve babasindan ve dostundan kacar.
giinde onlardan her bir kimse kendisini igna eden bir §e'nde ve me§galededir."
ayet-i kerfmesine i§aret buyrulur. Ya'ni, kiyamet giiniinde herkes kendi bas>
mn derdiyle me§gQl olur ve higbir kimsenin birbirine bakacak mecali olmaz.

1501. Ondan dolayi her dost o saaite diisman olur, zua o senin -putun ve yol-

an mam in

Mi.

Ya'ni, hsykt-i diinyeviyyede, bir put gibi kendisine taptigin bir dostun, se-
ni Hak yolundan men' ettigi igin, yevm-i kiyamette sen o dostunun diisma-
m olursun ve ilu uiii U' JJ J4 Jkj C (Furkan 25/28) ya'ni "Kaski hayat-i
diinyeviyyede falan kimseyi dost ittihaz etmese idim!" dersin. Nitekim diger
bir ayet-i kerlmede 'o£}\ UJ "/ji <>J '^l£> £?. *uUOi (Zuhruf 43/67) ya'ni
"Dostlar oradaki o giinde ba'zisi'ba'zisina d'iismandir, muttakller miistesna-
dir!" buyrulur.

1502. ~^iiz nakkasindan yux $evirdin, gxnki hir nakistan goniil iinsii buldun.

Ey kimse, sen, senin yuziinii nak§ ve tasvir eden ve seni halkeden Hak
Teala hazretlerinden gevirip, o yiizti ba§ka tarafta kullandin. Qiinki Hakk'in
mahluku olan bir nakis. ve sureti sevip gonliin o suretle (insiyet hasil etti ve
o suretin muhabbeti, Hak muhabbetine perde ve hicab oldu.

1503. Scjer bu demde senin dostlann sana ziM olurlar ise ve senden donerler ve
dusmanluja yiderlerse;

-Li jjj*\ Xi C—ljs 1 - by *>J| -Li jjjjj ^» jjj d^J _jSo JjA

1504. iSdflah ol, de hi: "Dsie benim guniim mubarek oldu. ^arin olacak sey,
bufliin oldu 1 ."

Yukanki beyit ile bu beyit bir ciimle tesMl ederler. Ya'ni, eger bu hayat-i
diinyeviyyede senin ehl-i gafletten olup Hak'la miinasebeti bulunmayan

AHMED AVNt KONUK

dostlann sana ziddolur ve senden yiiz gevirip, diismanhk tarafina giderlerse
sakin miiteessir olrna da de ki: "Oh ne iyi oldu. benim guniim, bugiin miiba-
rek oldu! Yann kiyamet gununde olacak hal ve diismanhk bugiin oldu."

1505. X( ~Bu saraym ehli, benim zidAim oliular; hatia kiyamet benim i$in pe$in
olarak ayn oldu."

"Bu fan! dunyamn hayatina aldamp ahval-i ahiretten gafil olan kimseler,
ne iyi oldu da daha bu diinyada iken bana zid ve muhalif oldular ve benden
alakalanni kestiler. Hatta gelecek zamanda olan kiyamet ahvali, simdi bana
zahir oldu ve aynen vaki' oldu."

1506. x Ondan ewel hi kenli vaktimi goturiirum, omrumii onlar ile nihayete ge-
tiririm.

Ya'ni, "Ne iyi oldu, bu hayat-i diinyeviyyedeki vaktimi, ehl-i diinya yii-
ziinden zayi' etmezden ve omrumu onlann ihtilati ve muhabbeti ile gecirmez-
den ewel, onlar benden alakalanni kestiler ve benim tarfk-i Hakk'a teveccii-
hurnu gordiiklerinden dolayi benden sogudular."

1507. n <IMayub olan meta'i satin almis id-im. <§ukur ki onun aybina erkenaen

akif ol&\

urn'.

I"

Ya'ni, "Nakd-i halis olan muhabbetimi verip o ehl-i diinyamn ayipli ve
kusurlu bir meta' olan musahabetlerini ve ihtilatlanm satin almis. idim. Ham-
dolsun ki, onlann sohbetlerinin ve ihtilatlannin ayibma ve kusuruna erken-
den ve hayat-i dunyeviyyede iken vakif oldum."

1508. "Ondan ewel ki sermaye gitti, akibet mayub iisanya gelii."

"§ukiirler olsun ki, o ayba, omrumiin sermayesi gitmezden ve sonunda
ya'ni hayat-i uhreviyyede o aybimin meydana gikmasindan ewel muttali'
oldum."

MESNEVf-l §ERfF SERHi / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

k T -*< 'aJIT ^ »ita d\*- j JU S-!^ ^ *^j j** ^J J^ 4

1509. "6y neseb sahibi, mal flitmi$, omnr gitmi$; ayiplanmi§ meta i$in mal ve
can verdmi$ olurdu."

{X$ ^ *j\y- <jy* ObLi iLi fOs^o ^ jj fib JU

1510. £$yayi verir idim, hir kalv alhni alirdim; sevine sevine hane tarafina fli-
derdim."

Ya'ni, "Eger bu alis veri§in fesadina vakif olmasa idim, mal ve omriim bo-
sa gitmis. ve ayipli ve kusurlu meta' icjn mal ve can vermis olurdum, alem-i
ahirette refah ve saadet iktisabma sebeb olan niam-i ilahiyyeyi, hayat-i fani-
ye ve ezvak-i vehmiyye ugruna feda etmi§ olurdum ve sonra da bir hayirh is
gdrmiis gibi sevine sevine evime giderdim."

1511. <§ukur hi, $vmdi hu halv olan alhn zahir oldu. Ondan evvel hi, omur zi-
yade yecerdi."

"Hakk'a siikiir olsun ki, bu alis veriste aldigim kalp altin nazanmda zahir
oldu ve bu zuMr, bereket versin ki, omriim cok gecmeden evvel vaki' oldu!"

1512. Sbede hadar hoynumda half kahr idi; hana amr'u zayi' etmek yazik
olurdu."

"Eger boyle vaktinde muteyakkiz olmasa idim, kalp altin mesabesinde
olan ezvak ve huzuzat-i dunyeviyyenin ugursuzlugu ve asan, hayat-i ebe-
diyye-i uhreviyyede boynumda kahr idi ve hayat-i diinyeviyyedeki firsati
fevt edip omriimu zayi etmek dahi bana pek sayan-i teessiif bir hal olurdu!"

1513. CMaiemhi onun halpligi pek erhen yuz goster&i; hinaenaleyh hen cabuh
ondan ayacji fieri cekerim."

. "Mademki inayet-i Hak ile bana bu ehl-i diinya muhabbetinin dostlugu-
nun kalpligi daha diinyada iken pek erken zahir oldu, artik ben onlann ihti-
latindan ve huzuzat-i diinyeviyyeden cabuk cabuk ayagimi gekerim."

AHMED AVNl KONUK

-Xjj il)jjri jl i^J-ij j Jiib>- / -Ui I.Lj ^i«-i.s 0_j^- jj ju

1514. Uaktaki senin iostun iusmanlik peyda eder. Onun hikd ve haseiinin
uyuzu iisanya vurur.

Ya'ni, bu alemde bir kaide-i umumiyyedir ki, ehl-i nefs olan bir dostun Sa-
na kar§i bir diismanlik peyda ettigi vakit, onun batininda gizli olan sifat-i nef-
saniyyesinden kin ve hased duygulan sana kar§i zahir olmaga ba§lar ve bu
sifatlar dahi onu ta'zlb etmege ba§lar.

i /j> ObU j *b\ lj jU^jy>- jSO Oliil jl Js\jS>\ Oljl y

1515. Sen onun o irazindan efgan etme, kendini ahmak ve cahil yapma!

Ya'ni, ey kimse, eger boyle nefsani ve cismani adam senden yiiz gevirir-
se, bu uyuzun senden kagmasindan dolayi muteessir olup figan etme! Eger
muteessir olursan ahmak ve cahil olmus olursun. Zira uyuzdan senin ka?-
man lazim gelirken, o senden kacarsa, bundan dolayi muteessir olmak ha-
makat ve cehalet olur.

o£ jl Jlj*- j> J^& *f . {/ J^~. OU j ^ j*. /s. *&

1516. IZelki Diakk'a sukret ve ekmek hahset ki, onun cuvahnda eski olmaam.

"Der cuval siiden", ya'ni "cuvalda olmak," hileden ve aldatmaktan kina-
yedir (Bahar-i Acem). Ya'ni, ehl-i diinyamn i'razindan muteessir olma! Bel-
ki Hakk'a sukret ve fukaraya ekmek tasadduk et ki, onlann hilesi ve mekri
iginde cok vakit kahp eskimedin, gabuk uyandin.

i_$x»j^ <5x*0 Jo ^y^j Ij (j-x*\ djj*> ijj J^yr jl

1517. Sermedi olan saiik Aost or amah i$in, onun cuvalm&an gabuk iisanya
fleliin.

y <U* ^J^i j\ tSj\i ^lij y &j* jl Jjy iS <Sji (jyj ^

1518. 13 tr nazenin Host ki, senin biiimunden sonra onun iostlugunun iyilicji iic
kat olur.

"Nazenin dosf'tan murad, Hakk'a vasil olan insan-i kamildir. Ya'ni, sen
ehl-i diinya olan ve zahirde miirsidlik da'vasi eden kimselerin hilesinde mah-
bus idin. Onun ahval-i batine-i fasidesi nazannda zahir oldu. Bundan sonra

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

miizevvir ve muddei kimselerin hileleri guvahna girme de, bir nazenin dost
olan insan-i kamili bul ki, senin oliimtinden sonra da, alem-i berzahta ve
yevm-i ba'sde ve bilcumle gegecegin mevtinlarda sana iyiligi dokunsun ve
onun dostlugu iki iic. kat olsun!

1519. ancak sah-i reft olan sultan ola, uahui seft olan sultamn makbulu
ola!

"§ah-i refi' olan sultan"dan murad, vahidii'z-zaman olan kutbii'l-aktab
hazretleridir. Her bir asirda ahkam-i uluhiyyete mazhar olan ancak bu zat-i
§eriftir ve o zat kalb-i Muhammedi iizeredir. Nitekim Hz. §eyh-i Ekber Fiitu-
hat-i Mekkiyye'nin 330. babinda §6yle buyururlar: Vi o^s V n.i*Ji ^.Ui oi ^i
oijVi j ^JVi ijj^ii j&u <_?Jui y. oUjJi o>.ij oi _, i^.u. oUjJi a^IjJ Ya'ni "Ma'lum ol-
sun ki muhakkak miibayaa-i amme, hassaten ancak vahidii'z-zaman icin-
dir ve muhakkak vahidii'z-zaman odur ki, ekvanda suret-i ilahiyye ile zahir
olur." Abdullah Bosnevi hazretleri Fususu'l-Hikem §erhi'nm mukaddimesin-
de buyurur ki: "0 makam-i ir§ad o kutbii'l-aktabm yediyle, veyahud onun
emriyle o makama vasil hulefanin yedi ile miiyesserdir. Velakin onun terbi-
yesinde nesv ii nema bulan, sair hulefanin terbiyesinde ne§v ii nema bulan
gibi degildir. Zira ona isabet eden "ayn"a isabet eder ve saireye isabet eden
"sifaf'a isabet eder. Ashab-i makamat olan arifin bu sirdan gafil olup bu
mertebeye isabet etmeden halki da'vet ederler. Miir§id-i kamil olan kutb ta-
rafindan me'mur olanlar mustesnadir." Bu izahata nazaran birinci beyitte ce-
nab-i Pir efendimiz kutbii'l-aktaba ve ikinci beyitte de kutb tarafindan
me'mur olan zat-i §erife i§aret buyrulur; ve bunun zimninda da ibadullahi
kendi canib-i alilerine da'vete i§aret buyururlar. Zira zat-i §eriflerinin varis-i
ekmel olduklan buraya kadar gecen izahatta muhtelif mahallerde beyan
olunmus, idi.

1520. Qenflelclen ve riydkarian ve hileien knriulAun; ecelien ewel aldaimasim
[1520] , . i .. j..

atik. olarak gordun.

"Kullab", kanca ve gengel; "degal", mekr ve title ve egrilik ma'nasma olup
hilekar olan adama da ltlak olunur. "Garr", masdardir; aldatmak ma'nasina-
dir {Akrebii'l-Mevarid). Ya'ni, ey kimse sukret ki, hayat-i dunyeviyyede iken

AHMED AVNt K.ONUK

dalalet gengelinden ve riyakar olan miiddei-i kazibden ve hileden kurtuldun.
Olmezden evvel, yalanci mur§idin seni aldatmasmi agik olarak gordun ve ya-
kayi siyirdin.

1 52 1 . Scjer hilsen, cihanda hu halkm sana cefasi aizli alhn hazinesi geldi.

1522. Dialki sana hoyle kotii huylu ederler. O^inayet nacar senin yuziinii o ta-
rafa cevirirler.

Bu fan! diinyada, ehl-i nefsin sana olan cefasi ve fena muameleleri, senin
hakkinda gizli bir altin definesi mesabesindedir. Allah'in masivasi olan halka
goniil vermemek igin halki sana kar§i kotii huylu ederler ve onlann bu fena
huylanndan dolayi sen onlardan kacarsin. Binaenaleyh onlar, nihayet senin
yuziinii garesiz Hak tarafina cevirmi§ olurlar.

1523. Ilunu yakinen oil ki, sonunda onlann hepsi hasim ve diisman ve serkes-
ler olurlar.

Jb-I jl 0Ulj>- ij ^jjj ^ jj- jX>\ 0U» \j J:\S_ y

1524. Sen kabirde JTlhad'dan v<r Beni ferd hirakma!" niyazim edict olarak fi-
gan ile kahrsin.

Beyt-i §enfte sure-i Enbiyada vaki' 'u$j°j>\ ^ cjf, \7j JjSz U Jj (Enbiya
21/89) ya'ni "Ey Rabbim beni yalniz birakma ve sen varislerin hayirhsisin!"
ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Bu ayet-i kerime Zekeriya (a.s.)in duasi
olup Cenab-i Hak'tan evlad talebi uzerine vaki'dir; ve cenab-i Pir efendimiz
burada, kabirde oliiniin lisamndan sudiiruna i§aret buyururlar. Vech-i miina-
sebeti budur ki, evlad, babamn viicudundan peyda olur; ve oliiniin ameli da-
hi, keza onun viicudundan sadir olur. Zekeriya (a.s.), "Ya Rab beni evlad ci-
hetinden akim edip yalniz birakma!" demis oldugu gibi kabirdeki olii dahi "Ya
Rab, beni amel cihetinden akim edip berzahta yalniz birakma, hayirh amel-
lerimin suretlerini bana refik eyle!" demis. olur.

<^p^

MESNEVf-t §ERfF SERHt / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

1525. By senin cefan, vefakarlann ahdinden iyi olan! ISaktUrin ahii dahi se-
nin ihsdmndandir.

Ey Rabb-i Celil, senin cefan, senin gaynn olan vefa edicilerin ahdinden ve
onlan ahidleriyle kalblere bah§edecekleri safadan daha iyidir. Zira senin gay-
nn olanlann yaptiklan ahid dahi senin lutuf ve ihsanindan zuhura gelir. Bu
beyt-i serifte ^ °j? cl-j J^j 3 *Cit 'J* <* L-J ^ (A'raf 7/156) ya'ni "Be-
nim azabim d'iledigim kimseye isabet eder; ve benim rahmetim her §eyi kap-
lamistir." ayet-i kerimesine isaret buyrulur. Zira Hakk'in rahmeti her seyi
kaplamis. olunca, o rahmet Hakk'in azabi isabet etmemis olan seyleri de kap-
lamis. olur. Binaenaleyh bu nokta-i nazardan Hakk'in cefasi, ba§kalannm ve-
fasindan daha iyi olur. Zira halkin vefasi izafi ve fanidir ve Hakk'in zimnin-
da rahmet olan cefasi ise, rahmet-i bakiyeye mukarindir.

1526. By anbar tutucu, ken&i akhndan isit, kendi hugdayim J/Ulah'm arzina
ievii et!

"Bugday"dan murad, her nevi' esbab-i maisettir. "Allah'in arzi"ndan mu-
rad, Hakk'in muhtac olan kullandir. Ya'ni, ey kimse, akl-i maadimn nasihatini
dinle, anbanna yigdigin esbab-i maiseti tavsiye-i ilahi mucibince muhtac olan-
lara tevzi" etmek suretiyle, Allah'in arzina teslim et ki, (*j£i ^* & (L>x *£- j*
(En'am, 6/160) ya'ni "Kim ki bir iyilik ile geldi ise, onun icin o iyiligin on mis-
li vardir" ayet-i kerimesi mucibince semere-i nafia versin.

1527. Ta ki hirsizdan ve hitten emin ola! $eytani kug.uk seyian ile $abuk ol-
iur.

"§upus", bugdayda hasil olan bit ve bocek. "Kiigiik §eytan"dan murad,
atideki beyt-i §erif karinesiyle "fakr"dir. Ya'ni, elindeki esbab-i mai§eti
muhtacine tevzi et ve fakir kalacagim diye korkma! §eytan seni fakr ile
korkutup buhl ve imsake sevk eder. Sen dahi, "Ben Hak yolunda mahmi
infak edip fakn ihtiyar edecegim!" de de, §eytani oldiir ve onun ilkaatini ib-
talet!

AHMED AVNl KONUK

1528. Zua o seni her dem fakr clan korkutur; onu keklik qjbi aula, ey erkek fa-
kir ku§u!

Zira o §eytan *ii^i3i< ^'Xi "?& p^w 'dhls& (Bakara 2/268) ya'ni "§eytan
size fakn va'd eder ve size fah§a ile emreder" ayet-i kerimesi mucibince sizi
fakr ile korkutup Hak yolunda infaktan men' eder; ve bu fakr korkusu, §ey-
tamn elinde bir vasita olup kiicuk §eytan mesabesinde bulunur. "Sakr", do-
gan cinsinden gakir dedikleri bir kustur {Ahteri-i Kebif). Ya'ni, erkek cakir
kusu mesabesinde bulunan salik, sen fakrdan korkma! Sen o fakn keklik gi-
bi avla da bu kiiciik §eytan ile biiyuk §eytani oldur. §eytamn senin igin kul-
landigi vasitayi, onun kafasina vur!

1529. ^Kam-yar olan sultan-i azizin doganina ayib olur ki keklik onu $ikar ede!

"Kam-yar", muradina maksuduna nail olan demektir ki, bundan murad,
fenaflllah ve bekabillah mertebelerini ihraz ile Hakk'a vasil ve muradina na-
il olan insan-i kamildir ki, bu zat sair efrad-i be§er iizerinde sultan-i azizdir.
"Dogan"dan murad, boyle bir insan-i kamilin miiridi ve salikidir. Ya'ni, in-
san-i kamilin dogam mesabesinde olan bir salik-i miicahide ayiptir ki, keklik
mesabesinde olan §eytan onu vesvese-i fakr ile avlaya ve yolundan ahkoya!

1530. \.ok vasiyet etti ve nasikat tohumu ekti. Qnlann zemini $orak olduyun-
dan bir faide tutmadi.

Bu beyt-i §erifte kissaya riicu' buyrulur. Ya'ni, bag sahibi, evladlanna fu-
karanin hakki verilmek igin gok vasiyet etti ve onlann dimaglanna nasihat
tohumunu ekti. Fakat onlann dimaglannin zemini gorak oldugundan bu to-'
humlar ciiriidu ve asla mahsul vermedi.

A^lj JjL ^yil \jS^ <upb \~p Syi \j j^vsU **?£

1531. Qer$i nasik i$in yiiz daiye olur. O^asihat hifz edict bir kulak lazimdu.

"Daiye", kasd; "vaiye", hifz edici demektir. Nitekim el-Hakka sure-i §e-
rifesinde Hak Teala buyurur: X+\ 3 oil (^c_, 'i/& ]j3 i^W (Hakka 69/12)

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni "Nuh (a.s.) kavminin helaki kissasim sizin igin nasihat ve ibret kil-
dik ki, sizin hifz edici kulagimzda mahfuz olsun." Ya'ni nasihat edici kina-
se igin, nasihatte bircok maksadlar olur. Fakat bu nasihatleri hifz edici ku-
lak lazimdir.

^ jki, ^ (jr 4 ^-^, j j 1 ^V J'-H ^M ■***. y

1532. Sen ona yuz taltif ile nasihal verirsin. senin nasihatinden yan dzer.

"Pehlu tehi kerden", uzaklik ihtiyar etmek ve bir §eyden perhiz ve ictinab
eylemekden kinayedir (BurMn). Turkce'de, "yan cjzmek" bu ma'nalardan
kinayedir.

1533. 'Dinlemeyen hir kimse, inaddan ve-redden, yuz soyleyici kimseyi adz eder.

j*=- j> &S~>* ^j *? >y. f J *^ t>y- J j**«A> Ul j

1534. ^eygamberlerden daha nasihat edici ve daha kelami latif olan ne vahit
olur ki, onlann nefesi ta§a te'sir etti?

1535. seyden ki, day ve fa? ise geldiler, hedhahtlik hagi acilmif olmadi.

"Bedbahf'tan murad, saki-i ezeli olan kimsedir. Ya'ni, daglara ve tasjara
te'sir eden vahy-i ilahi ve peygamberlerin nasihatleri saki-i ezelinin kalbine
te'sir etmedi ve onlann inkar dugumleri agilmadi.

1536. Oyle goniiller ki, onlara hizlik ve benlik oldu; onlann sifah nr Bel eseddii
kasveien!" oldu.

"Ma ve men"den murad, enartiyet ve hodbinliktir. tkinci misra'da, sure-i
Bakara'da olan u s'jt^Ji '^ of, V^U xii jt s^Jir 'Jj ddl jJJ Jl ,j^JS 'di '^
Jji C^ o* J^i U Q^ ob *uf^l, £>j 'jiiJ u'l^l. ofj ji^Sfi '«L '^ (Bakara 2/74)
ya'ni "Ey yahudiler, maktulun ihyasindan sonra sizin kalbiniz tas gibi belki
ta§tan daha galiz ve kati oldu. Muhakkak ta§m ba'zisindan irmaklar akar ve
ba'zisindan yarihp gesme gibi su akar ve ba'zisi Allah korkusundan dagdan
asagi iner" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Ya'ni, o §akllerin goniilleri, 6y-

AHMED AVNl KONUK

le goniillerdir ki onlarda kendilerini begenip, baskalanm kugiik gormek duy-
gusu koklesti. Binaenaleyh o sakilerin kalblerinin sifati, "Belki siddette tastan
daha katidir!" hukmiine mazhar oldu.

\J\^~ OULrf- ib dy^Jf C~~J C-jLli >-Jj»y jl djSk j j»- ciUaP *&l OL _p

Onun beyamndadir ki Hakk'in atasi ve onun kudreti, kabiliyete

mevkuf degildir. Halaikin atasi gibi ona kabiliyet lazimdir. Zira ata

kadimdir ve kabiliyet hadistir. Ata Hakk'in sifatidir ve kabiliyet

mahlukun sifatidir ve kadiiri hadise mevkuf olmaz ve yoksa

hudus muhal olur

Ma'lum olsun, ki ata-yi Hak; biri zati, digeri esmai olmak iizere iki ki-
simdir. "Ata-yi zatiyye", zat-i ahadiyyette mahfi ve mustehlek olup zuhur
talebinde bulunan sifat ve esmaya, Hakk'in kendi zatinda, kendi zati ile,
kendi zatina tecellisi suretiyle, ilm-i ilahisinde viicud bahs etmesidir ki, bu-
na "feyz-i akdes" derier; ve bu ata Hakk'in iktiza-yi zatisi oldugundan ilim
mertebesinde peyda olan ve suver-i esmadan ibaret bulunan a'yan-i sabite
igin kabiliyet sart degildir. Zira a'yan-i sabite Hakk'in niseb ve suunatimn
suretieridir ve Hakk'in suunati ise, kendi viicudunun "ayn"idir ve Hakk'in
viicuduyla beraber kadimdir. Binaenaleyh Hakk'in ata-yi zatisi kadim olur.
Fakat vucud-i mutlak-i Hakk'in mertebe-i ilimden mertebe-i "ayn"a tenez-
zulii ve mezahir-i kevniyye suretlerinde takayyudii, a'yan-i sabite hasebiy-
le oldugundan ve alem-i kevnde her bir mazhara varid olan ataya, kendi
ism-i hassinin isti'dadma gore bulundugundan, bu ataya-yi esmaiyyede
kabiliyet §arttir; ve alem-i kevnde vaki' olan bu tecelliyat-i esmaiyyeye
"feyz-i mukaddes" derier. Bu siirh-i serifte beyan buyrulan ata-yi Hak, ata-
ya-yi esmaiyye degil, ataya-yi zatiyyedir. Bu ataya bahsi Fususu'1-Hi-
kem'de Fass-i §isi'de tafsil buyrulmustur.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •
C_~J i»^ C~1U \j j\ ib C—J-V (jUaP Jj 01 *»j^-

1537. kaiUn ffiresi fcir iTttubdil' in aiasulir, onun atasmda kabiliyet §art de-
gildir.

Bu beyt-i §erifte ataya-yi [zatiyyejye isaret buyrulur. Zira ataya-yi za-
tiyye, esmaya suver-i ilmiyye bahsmdan ibarettir; ve esmamn hassiyyeti
kabil-i tebedduldiir. Fakat insanda bilciimle esmaya mazhariyyet isti'dadi
oldugundan bu alem-i keseratta kendisinde bir ismin ahkami, muhitinin
te'sirati ile galib gelmis. ve ayn-i sabitesinin tabi' oldugu ism-i hassin zuhur-i
ahkamina mani' bulunmus. ise, anzi olan ismin galebesi, o ism-i hassin ga-
lebesiyle tebeddiil edebilir. Mesela ayn-i sabitesi "Had!" isminin mazhan
iken, bir kimse muhitinin te'sirati ile "Mudill" isminin te'siri altinda kalip,
bu alem-i surette kendisinden kufur ve inkar ve fisk zuhur etse, bilahare
onun*ism-i hassi olan "Had!" isminin galebesi vaki' olup kufur ve inkardan
ve fisktan vazgecer ve mu'min ve salih olur. Ve keza bil'akis bir kimsenin
ayn-i sabitesi "Mudill" isminin mazhan iken, muhitin te'sirati ile, "Had!" is-
minin te'sirati altinda kalip kendisinden iman ve ikrar ve ibadat zahir olsa,
bilahare onun ism-i hassi olan "Mudill" isminin galebesi vaki' olup zulmet-i
kiifr ve inkara ve enva-i fiska meyleder. Binaenaleyh hidayete kabiliyet bir-
gok kimselerin zannettigi gibi mutlaka a'mal-i salihaya muvazabet ve ve
maasiden miicanebet degildir. Nice anadan dogma kafir vardir ki, Hakk'in
hidayeti imdadlanna erismistir. Zira onlar hakkindaki ata-yi zati bunu icab
ettirmistir; ve ataya-yi zatiyyede kabiliyet sart degildir. Bu mes'ele sirr-i ka-
dere taalluk eden gayet ince ve gamiz bir mes'eledir. Ve sirr-i kader mechul
oldugu igin, her bir ferdin emr-i ilahiye ittiba'i zaruridir. Aksi halde sekavet
alameti olabilirler, neuzii billah!

C~v-jj C~~J» C-Jbli j i_J ib C~" jl ib C-XU isj-i 4^L

1538. 'Belki kabiliyetin ?arfi onun atastdu. <SAta ig, ve kabiliyet kabuktur.

Ya'ni, onun atasi icin kabiliyet §art degildir. Belki kabiliyetin §arti O'nun
ata-yi zatisidir. Zira "feyz-i akdes" denilen O'nun ata-yi zatisi isti'dad hase-
biyle, a'yan-i sabiteye kabiliyet bah§ etmistir ki, "feyz-i mukaddes" denilen
tecelliyat-i esmaiyye bu kabiliyet iizerine varid olur. Bu surette ata-yi zati ic,
ve zat-i Hakk'in sirn; ve a'yan-i kevniyyenin kabiliyeti ise kabuk ve bu
sirr-i zatin di§i olur.

G $fS 3

AHMED AVNl KONUK

1539. llu ki, iIMusa'ya asa ydan olur, bir gunes g'i>i onun eli parlak olur.

Ya'ni, eger sen ata-yi zatinin ic. ve a'yan-i kevniyyenin kabiliyeti kabuk gi-
bi oldugunun misalini gormek istersen, i§te bin Musa (a.s.)in asasi ve yed-i
beyzasidir ki, bir agag parcasryla yilamn ve et ile kemikten ibaret bulunan bir
el ile ziyamn zahirde miinasebetleri olmadigi halde, asa yilan ve el dahi gu-
ne§ gibi parlak oldu; zira o asanin ve elin icj ki, onlann ayn-i sabiteleridir, ata-
yi zati bunlar hakkinda bu suretle varid oldu ve ata-yi zati varid olmak igin,
bu agagtir ve bu eldir, bunlarda yilan ve ziya-pa§ olmaga kabiliyet yoktur.de-
mez. Bir harika olmak iizere onlann kabuklan olan vucud-i kevnileri agildigi
vakit, a'yan-i kevniyye nazannda onlann icj zahir olur.

1540. U^eygamberlerin yiiz binlerce mu cizeleri variu ki, bizim zamirimize ve
[1540] ..

aklimiza sigmaz.

Ya'ni, her §eyi sebebe bagh goren aklimizin ve zamirimizin almadigi yiiz
binlerce mu'cizat-i enbiya dahi buna kiyas olunmak lazimdir. §u kadar var
ki, o kabuklann agilip iglerinin gikmasi dahi, a'yan-i sabitelerinin iktizaatin-
dandir; ve bu fevkaladelik dahi, Cenab-i Hakim-i mutlak hazretleri tarafin-
dan, her kabugun igi oldugunu merhameten kullanna anlatmak ve zahirden
batina da'vet etmek icmdir.

1541. Gsbabian degild-ir, iarif-i DiudaAir; yoklara kabiliyet neredeiir?

Ya'ni, peygamberlerden sadir olan mu'cizeler ve evliyadan zuhur eden ke-
rametler birtakim sun sebeblerden na§i vaki' olmu§ degildir. Belki onlann
hepsi Hak Teala hazretlerinin tasarrufu ile viicuda gelmistir. Zira "esbab" de-
digimiz §ey dahi, vucud-i Hakk'in niseb ve izafatidir; ve niseb ise umur-i ade-
miyyedendir. Vucud-i halk dedigimiz, mezahir-i alemin hey'et-i mecmuasi,
vucud-i izafiden ibaret olunca, o anzi ve ademi olan §eylere kabiliyet nereden
gelir; belki onlann kabiliyetlerinin §arti ata-yi zatidendir.

1542. DCabillik eger Oiakk'in fiilinin sarti olayii; higbir yok, varliga gelmez&i.

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, eger Hakk'in fiili zuhura gelmek igin kabiliyet §art olsa idi; zat-i
ahadiyyette mahfi olan niseb ve §uunat-i ilahiyyenin higbirisi vucuda gel-
mezdi. Zira Hakk'in §uunat-i esmaiyyesi ile zuhuru, kadim olan zatmm muk-
tezasidir ve bu zuhur igin kabiliyet §art degildir. Qunki kabiliyet sebebdir ve
Hakk'in vucud-i mutlaki ve onun iktizasi olarak, onda miindemig olan niseb,
higbir sebeb tahtinda mevcud olmus, degildir.

1543. ^Taliblere, bu mavi perdenin altmda, bir adet ve sebebler ve yollar koydu.

Ya'ni, Hak Teala hazretleri, bu ilm-i his ve §ehadette talib-i Hak olanla-
ra bir adet ve esbab ve yol vaz'etti. Binaenaleyh ata-yi ilahi taliblere, bu
alem-i §ehadetin adeti lizere, birtakim sebebler vasitasiyle bir tarik-i mah-
sustan gelir. Mesela bir kimse elindeki kayisi gekirdeginden kayisi husulu-
nii mUrad etse, evvela onu topraga gommeli, ba'dehu sulamah, sonra da se-
nelerin gegmesini beklemelidir. Zira bu mavi renkte olan kubbe-i sema per-
desi altindaki diinyanin adeti budur; ve bu ata, ata-yi zati degil, ata-yi es-
maidir; ve ata-yi ilahi, birtakim hizmet-i esmamn hizmeti ile vaki' olur; ve
suver-i alemden her bir suret bir ismin mazhandir; ve bir isjn goriilmesine,
bu sifatlardan birinin veya birkagimn hizmeti onlann mazhar olduklan es-
mamn hizmeti olur.

j_j-i c~u* JjU- csjJi »li ijj c_^~) j> Jl_^>-I j£~>

1544. Diallerin en $ojju adet iizere aider; ba'zan kudret adeti yirtici olur.

Iste diinyanin ekser ahvali boyle adet iizerine caridir. Fakat ba'zan
Hakk'in kudreti bu adeti yirtiverir. Mesela buzun viicudu igin su, suyun vii-
cudu igin buhar, buhann viicudu igin hava lazimdir. Bunlar ala-meratibihim
yekdigerinin viiciiduna sebebdir ve hava bu istihalati gegirdikten sonra buz
olur. Adet-i tabiiyye budur. Hak buzun viicudu igin bu tariki vaz'etti. Fakat
bir nebiyy-i zi§an mu'cize ve onun varisi bulunan bir veliyy-i kamil kera-
met olmak iizere yed-i miibarekini havaya uzatip bir buz parcasim istihsal
edebilir. Zira onlar sifat-i be§eriyyelerinden fani olup Hak'la baki olmus. ol-
duklanndan, onlann kudret ve fiilleri Hakk'in kudreti ve fiilidir; ve kudret-i
Hak ba'zan adeti yirtar ve bozar. Boyle harikulade ahval zuhura gelir. Ce-
nab-i Mevlana efendimiz FihiMa HMerinin 16. fashnda da §6yle buyurur-
lar: "insanlann nazan esbabadir ve isjeri o esbabdan bilirler; onun igin mii-

AHMED AVNl KONUK

sebbibi gdrmezler ve bilmezler. Amma evliya indinde esbabin hicabdan zi-
yade bir §ey olmadigi meksuf olmu§tur. Bu ona benzer ki, bir kimse perde
arkasindan soyler ve perde soz soyliiyor zannederler ve perdede bir i§ ol-
mayip hicab oldugunu bilmezler. Vaktaki mutekellim olan kimse perdeden
disanya gikar perdenin bahane oldugu ma'lum olur. Evliya-yi Hak esbab
haricinde menkusen zahir olan birtakim isteri gordiiler. Nitekim dagdan na-
ka gikti ve Musa (a.s.)in asasi bir buyiik yilan oldu ve bir mermerden iki pi-
nar akti; ve keza Mustafa (s.a.v.), ayi aletsiz bir isaret ile yardi; ve Adem
(a.s.) babasiz ve anasiz, Isa (a.s.) babasiz vucuda geldi; ve Ibrahim (a.s.)
igin atesten giil ve gulistan peyda oldu; ve ila-ma-la-nihaye boyle §eyler va-
ki' oldu."

1545. iKaideyi ve adeti zevk ile koymustur. Sorira adeti yutmayi mucize yaptu

Ya'ni, Hak Teala kavanin-i tabiiyyeyi ve adeti, latif ve mumtezic bir hal-
de vaz'etmistir. Ba'dehu bu alem-i tabiatin kavaid-i miiteselsilesi ve adat-i
cariye haricinde, baska alemler mevcud oldugunu izhar icjn, peygamberlerin
mu'cizelerini bu adeti yirtici olarak vermistir.

C~~; J jj~ <^, J^ J 1 ^J^ C— s5 Jj^ r U jp / ^^ j,

1546. 6|er izzet sebebsiz hize mevsul deijil ise, kudret sebebin azlinden mazul
degildir.

'"izz" {y-), izzet; "azl" ayirmak demektir. Ya'ni, bu dunyada izzet ve
ni'met dahi bize adet tariki uzere birtakim sebebler vasitasiyla gelir. Fakat za-
hirde izzet ve ni'mete vasita olabilecek sebeblerin viicudu bize vasil olmamis
olsa bile, sebebin aynlmasi ve zail olmasi hasebiyle, kudret-i ilahinin dahi
sebebler ile beraber zail oldugunu zannetme! MademkL- musebbib olan
Hakk'in kudreti ma'zul ve zail degildir; O'nun diger esmasi yediyle sana ata-
yi ilahi gelir. musebbib olan Hak Teala hazretleri, ezelde her neyi kaza et-
mi§ ise, meydanda musebbib goriinmese bile, kudret-i Hak, mutlak sebeb-
leri izhar eder.

1547. By sebebin giriftan disanya ugna, fakat miisebhibin azline zan tutma!

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, bu dunyada esbaba. giriftar ve esir olan kimse, bu miimtezic ve
muteselsil olan esbab haricine gikma, ataya-yi ilahiyyeyi kaideten ve adeten
esbaba tesebbiis suretiyle taleb et! Zira bu diinya esbab alemidir. Nitekim
§eyh-i Ekber Muhyiddin Arabi (k.s.) hazretleri Fususu'l Hikem'de Fass-i
Musevi'de §6yle buyururlar: U^*si oitii ou^/i oV i$LW J\ J~- V vW-^ 1 <^».'
Ya'ni "Zira muhakkak esbabin ta'tiline yol yoktur, cunki a'yan-i sabite o se-
bebleri iktiza etti." Fakat esbaba tesebbiis ile beraber o miisebbibu'l-esbab
olan Hak Teala hazretlerinin bu sebebler ile mukayyed oldugunu da zannet-
me! Kudret-i ilahiyye ba'zan bu sebebleri de kaldinverir.

Jji ji l$~~* jljsw OjOJ ljj\ i-~^~> 01 X»\y>- 4^- jA

1548. O musebbtb her neyi isier ise getirir. OCudrei-i mutlaka, sebebleri yxriar.

miisebbibu'l-esbab olan Hak Teala hazretleri *uJ u j^X (Al-i Imran
3/40) ve 1J u '^>i (Maide 5/1) ya'ni "Diledigi seyi isjer" ve "Murad ettigi
seye de hiikmeder" ayet-i kerime[leri] mucibince her neyi isterse, alem-i zu-
hura getirir ve onun kudret-i mutlakasi, higbir kayd ile mukayyed olmadigin-
dan sebebleri yirtar.

1549. Jakat hir ialxb murad isiemeyi hilrrwk icin, ekseriya nefaai sebeb uzeri-
ne surer.

"Nefad", tukenmek ve fani olmak (Ramus). Ya'ni, Hak Teala hazretleri,
herhangi bir kulunun muradi ve nail olmak istedigi §ey ne ise, onu istemek
yolunu bilmek icin bitmis ve elinde kalmamis olan §eyi sebebe baglamis. ve
sebeb uzerine surmu§tur. Mesela parasi biten kimse, para kazanmak esbabi
olmasa, ne suretle parayi kazanacagini bilmez idi; ve keza doymak icin bir
sebeb olan gidayi Hak Teala vaz' etmemis. olsa, acikan kimse ne yapacagini
bilemez idi. Bu alemde her maksadin ve her muradin husuliine sebeb mev-
cud oldugu igin, sahib-i mUrad olan talib o sebeb-i miinasibe yapisir ve mak-
sudunu o sebeb kapisindan elde eder.

1550. Sebeb olmodigi vakit, isieyen ne yolu arasin? Hiinaenaleyh sebeb hulup
da zahir olmak. lazimdir.

c $p?

AHMED AVNI KONUK

Bir talib muradim tahsil icin yapi§acagi bir sebeb olmasa, hangi yola sii-
luk edecegini bilemez. Binaenaleyh her matlubun husulune hadim bir sebeb
lazimdir.

1551. liu sebebler nazarlar iizerinde perdedirler; zira her didar onun sun una
layik degildir.

"Didar", burada "goriicii" ma'nasinadir. Ya'ni, zahir olan sebebler, zahir
goriicu olanlann nazannda perdedirler. Zira her goriicii Hakk'in sun'unu ve
fiilini gormege layik degildir. Cenab-i Pir efendimiz Flhi Ma fift'lerinin 62.
fashnda §6yle buyururlar:

"Esbabin kaffesi dest-i kudret-i Hak'ta bir kalem gibidir; muharrik ve mu-
harrir Hak'tir. istemedikge kalem hareket etmez. Sjmdi sen kaleme nazar
edip "Bu kaleme bir el lazimdir" dersin, kalemi goriip eli tahattur edersin. Fa-
kat onlar daima eli goriip "Bu ele bir kalem de lazimdir" derler. Belki elin gii-
zelliginin mutalaasindan dolayi kalemin miitalaasina liizum gormezler ve
"Boyle bir el kalemsiz olmaz!" derler. Bir mahalde ki, kalemin lezzet-i tema-
§asi sebebiyle senin igin elin temasasi kaydi yoktur. elin lezzet-i tema§asi
sebebiyle, onlar icin nasil tema§a-yi kalem kaydi olur? Sen arpa ekmeginde
lezzet buldugun cihetle bugday ekmegi hatmna bile gelmiyor.Hic, onlar bug-
day ekmegi varken arpa ekmegini yad ederler mi? Senin icin zemine zevk
bahseden asumana meylin yoktur. Halbuki mahall-i zevk asumandir ve yer-
yiizii, hayati asumandan ahz eyler. Ehl-i asuman hie. yeryiiziinii yad ederler
mi? Sen smdi hosluklan esbabdan gorme ve o ma'nalar esbab icinde miiste-
ardir; zira Darr ve Nafi' Hak'tir. Mademki darr ve nef Hak'tandir, o halde ni-
gin esbaba yapi§mi§ kalmi§sin?"

j>. j £* J 1 -^ j. b s-^>- Ij {/ £}->^ ^~>" ^ "^

1552. Sebeb delici bir aoz lazimdir; ia ki hicablari kokunden ve dibinden ko-
■parsm!

Ya'ni, esbab perdelerini delip, onun arkasinda gizli olan miisebbibi gorii-
cu keskin bir goz lazimdir, ta ki hicablan kokiinden ve dibinden koparsin!

d^i j ^jLS\ j J^>- _ub ejy. l)ISC V jJJl Aio i_~~~* ^

1553. Ta ki la-mekanda miisebbibi gorsiin, say ve kazanflari ve diihkani her-
ze bilsin!

*#%&

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

Ya'ni, vucud-i mutlak-i Hakk'm bi-hasebi'1-esma, takayyudiinden ibaret
bulunan bu mezahirin ve bu esbabin vucud-i izafllerini delip de, mekan ile
muttasif bulunan alem-i cismaniyyet haricinde, la-mekanda o miisebbib olan
o vucud-i vahid-i hakikiyi gorecek ve binaenaleyh mesaiyi ve sebebleri ve
dukkam, ya'ni iizerinde adet ve kavaid-i tabiiyye can olan cismaniyet alemi-
ni fan! ve bo§ mii§ahede edecek ve bilecek goz lazimdir. "Eksab", "kesb"in
cem'idir, "kazanclar" demektir.

1554. Dier hayu ve §er <J\lusebhib'ten eri$ir. By baba, esbab ve vesdit degiliir.

1555. Qaflet devri birka$ vakit kalmak vein, yolun iizerinde miinakid bir ha-
yalden gayri!

Yukanki beytin ikinci misra'i bu beyte merbuttur. Binaenaleyh bu beyit o
misra' ile bir ciimle-i tam te§kil eder. Ya'ni, "Her hayir ve §er Miisebbib'den
eri§ir. Ey baba, esbab ve vesait, gaflet devri birkag vakit kalmak igin yolun
iizerinde miin'akid bir hayalden ba§ka bir sey degildir!" demek olur.

jji *£ x>\ OjLil \j ^*>\j>?r & r%-& <is- ^il ~~s~ c~il>- <_$IJ&I ji

Adem (a.s.)in cisminin hilkati hakkmdadir ki, CebraiPe "Git

yeryiiziinden bir avug toprak al!" ve diger bir rivayette "Her

nevahiden bir avug toprak al!" diye isaret kildi

Bu surh-i serifte Mesabih te olan su hadis-i §erife isaret buyrulur: *u\ oi
zy^h J^^b j^^ ] r^" o*j^ j^ J* r^i^ '^ J°^ cr* cy U^j *•>?» o* f jl J** 1
s-JJij <lJ-\j o>ij j*Ji di» ox i >-Vi_, Ya'ni "Muhakkak Allah Teala Adem'i,-
cemi'-i arzdan aldigi bir avug topraktan yaratti. Binaenaleyh beni-Adem o arz

AHMED AVNi KONUK

kaderi iizerine geldi. Onlardan ba'zisi kirmizi ve ba'zisi beyaz, ba'zisi siyah,
ba'zisi sari ve bu elvan arasindadir; ve ba'zisi yumu§ak ve ba'zisi galiz, ba'zi-
si habis, ba'zisi temizdir." Bu surh-i §erifin, III. cildln 3887 ve IV. cildin 3622
numarali beyitlerini ta'kib eden ebyat-i §erife ile irtibati vardir.

jt> j j^ *>tal (_$\ji jl jJu> jU«jI <z~~>\j>- fJUs &>y?

1556. Uaktaki Sam, hayn ve §erri imiihan i$in be$erin icadim mural etti.

1557. Sulk Cebrail' ine buyurdu ki: *£}it yeryuziinden rehin olarak bir avuc
iovrak all"

"Girev", "rehn" ta'biriyle cism-i beserin ecza-yi arziyyeden olup oldukten
sonra o eczanin arza iade olacagma isaret buyrulur. "Cebrail-i sidk", sidk sa-
hibi olan Cebrail demektir.

CoiUJ\ ^j y\ jjlif l; jyj ^ -^ j ^ — >. ^W* j 1

1558. O mabbul-aleminin emrini ifa etmek vein, bel bagladi ve yeryuzune ka-
dar geldi.

"Bel baglamak", hizmete miiheyya ve hazir olmakdan kinayedir.

1559. O mu'iemir olan elini arz iarafina aoiurdu, arz hendini $ekti ve korku-
cu oldu.

"Mu'temir", emir alici; ve "hazir", korkucu ma'nalannadir. Ya'ni, Hak'tan
emir alia olan Hz. Cebrail (a.s.), Adem'in cesedi icin toprak almak iizere ar-
za elini uzatti; arz, eczasini vermekten imtina' etti ve korkucu oldu. Malum
olsun ki, sirasi diistukge muhtelif mahallerde de izah olundugu iizere "me-
lek", "kuwet ve siddet" ma'nasinadir. Ef'al, kuwet ile tezahiir edeceginden,
ef'al-i ilahiyye dahi melaike-i kiram ile zahir olur. Kuva-yi ilahiyyenin ismi,
lisan-i enbiya (aleyhimusselam)da "melaike"dir. Uluhiyetin alem-i anasin
muhit olan dort kuvve-i kiilliyyesi vardir ki, onlara lisan-i §eriatta Cebrail,
Mikail, israfil ve Azrail (aleyhimii's-selam) tesmiye olunur. Bunlara tabi'
olan melaikenin haddi ve hesabi yoktur. Melaike, alem-i his ve §ehadette, e§-
has-i kesife gibi goriinmezler, zira ervahtir. Alem-i hayalde suver-i muhteli-

(pK^ MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

feye mutemessilen me§hud olurlar. Gerek hadis-i §erifte ve gerek Mesnevi-i
§erif te birtakim maani-i dakika lisan-i zahir ile tefhim buyrulmustur. Avam
lisan-i zahir ile iktifa eder ve havas bu lisan-i zahirin zimninda mermuz olan
maani-i dakikayi anlar.

1560. CAiuteakiben arz Ailini agii ve yalvarii; dedi ki: v Jerd olan Uiallak in
hahki igin!"

J^-J ^f ^ Cf J 1 V 1 * JJ J^i f\*r Jji J £ u* ^j

1561. X( ~Beni ierk ei ve git ve cammi bagifla! Qit heyaz aim dizginini benden
$evir!

"Hink", beyaz ma'nasinadir, hususiyle siyahhga mail olan ata derler ki,
"kir at" demek olur. "Rah§", beyaz ve kizil renk kansik olan ata derler; ve
Iran pehlivanlanndan Riistem'in ati bu renkte oldugundan ona "Rah§" derler
idi; ve mecazen her ata da "rah§" derler (Ru§di.ve BurMn). Burada "hink-i
rah§" "beyaz at" demek olur. Ya'ni, arz eczasini vermemek icjn Hz. Cibril'e
and verip dedi ki, beni: "Birak ve cammi bagi§la; git beyaz ve saf olan hayat
atinin dizginini benden gevir!" Ma'lum olsun ki, cism-i Adem, unsuriyyat-i
arzin mecmu'unu cami' olan bir hulasadir; ve o hulasa cem'iyyet-i esmaiy-
yeden ibaret olan suret-i ilahiyyeyi ve emanet-i rabbaniyyeyi kabul ve ham-
le miistaidd oldu. Bu hususu miidrik olmayan tabiiyyun, tefekkiiriin ancak
dimag-i ademinin azot ve karbon ve fosfor gibi birtakim mevadd zerrelerinin
tevazzu'-i hassindan mutevellid oldugunu beyan ile ma'nayi inkarlan, vii-
cud-i hakikinin, azot ve karbon gibi unsuriyat perdesi altindaki taayyiin-i
mahsustan ibaret olan bu tevazzu'-i hassin ne demek oldugunu bilmemele-
rinden mutevelliddir. Binaenaleyh cism-i Adem arzm hulasasi ve cam mesa-
besinde oldugundan beyt-i serifte "Cammi bagisja!" buyrulmustur.

ji* j^ ^y J*. ^ j& J 3 *- j i-M^ (ji^zSliS ji

1562. x ^Allak tfin beni birak, teklif ve haiar ke§ake$lerine gotiirme!"

"Kesakes", iztirab-i derun, keder ve gussa demektir. Ya'ni, "Ey Hz. Cibril,
benden alacagin benim ziibdem ve hulasam, j^fos of>ulji Ji sJudi uV^ ui
0C4S1 Q^-'j (^ 'jkiiAj QU^ oi jL'u jCJfj (Ahz'ab,33/72) ya'ni "Biz emaneti
goklere ve arza ve daglara arz ettik, bnu yuklenmekten iba ettiler ve ondan

^^

c $p 3

AHMED AVNl KONUK

korktular; onu insan ytiklendi." ayet-i kerfmesi mucibince teklif-i ilahiyi ve
emanet-i rabbaniyi kabule mustaidd olacagmdan, "Allah icin beni btrak, be-
ni cism-i adem sekline koyup teklif-i ilahi ve bu teklif-i ilahiyi icra edememek
tehlikesi lztirabi ve gamma goturme!"

Jj.0} £ C J fte y j if Ojjf J c~b~ £ J^ tfjH

1563. hir lutuf i$in hi, Utah seni ihtiyar etti; senin iizerine levh-i hull il-
mini zahir kdii."

"Levh-i kiiH"den murad, levh-i mahfuzdur. Malum olsun ki, "Elvah dort-
tiir. 1- Mahv ve isbat iizerine olan kaza-i sabiktir ve o akl-i ewel levhidir. 2-
Kader levhidir; ya'ni nefs-i natika-i kulliyyedir ki, onda birinci levhin kiilli-
yati tafsil olunur ve zuhuru, sebeblerine ta'lik olunur ve ona "levh-i mahfuz"
tesmiye olunur. 3- Nefs-i ciiz'iyye-i semaviyye levhidir ki, onda alemde olan
her bir sey §ekli ve hey'eti ve mikdan ile miintakis olur ve ona "sema-i diin-
ya" derler ve o hayal-i alem mesabesindedir. Nitekim birinci levh onun ruhu
ve ikinci levh kalbi mesabesindedir. 4- Levh-i heyuladir ki, alem-i §ehadette-
ki suretleri kabul edicidir." (Ta'rifat-i Seyyid den Lerciime). Bu dorduncu lev-
ha lisan-i fende "esir" diye bilinir. Ya'ni, arz Hz. Cibril'e and verip yine dedi
ki: "Hak Teala hazretlerinin sana olan o lutfu igin bana dokunma! lutuf da-
hi budur ki, Hak Teala seni sair melaike arasindan secjp levh-i mahfuzda
miinderic olan ahkam-i ilahiyyesine seni vakif kildi."

1564. " Dialia melaiheye mnallim geUin, daima Diak ile tekellum eiici olclun."

Ya'ni, "0 lutf-i ilahi neticesi olarak, sen kuva-yi ilahiyyenin mezahiri olan
melaikeye muallim oldun ve daima Hak ile tekellum edici oldun." Ma'lumdur
ki, vucud-i mutlak-i Hak kayyum-i alemdir ve Hz. Cibril akl-i evvelin maz-
handir. Vticud-i be§erdeki kuvve-i akliyye ruhtan emir telakki edip harfsiz ve
savtsiz konu§tugu gibi, akl-i evvelin mazhan olan Cibril (a.s.) dahi, Hak'tan
telakki eyledigi maaniyi a'za mesabesinde olan alem-i surete indirir. Nitekim
akl-i be§er ruhundan aldigi ma'nayi kendi sureti olan cisimde izhar eder. Bi-
naenaleyh viicud-i be§erdeki sair kuvanin muallimi, kuwe-i akliyyesidir. Bu
miinasebetle cenab-i Pir efendimiz bu cildin 317 numarah beytinin ba§inda-
ki surh-i §erifte akli Cibril'e te§bih buyurmushr idi ve orada lazim gelen iza-
hat dahi gegti.

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl*5 •

l)Jj Ji (ji^-j OW £j\?~ y" O-U ^j*- W^ js**" *^

1565. Oyle hi peygamberlerin elcisi olacahsm; sen vahye mensub olan canin
hayatisin, bedenin degil!"

Ya'ni, arz Hz. Cibril'e hitaben dedi: "Sen oyle muallimsin ki, atide benden
zuhur edecek olan beni-adem peygamberlerine Hak Teala hazretlerinin elgisi
olacaksm. Zira sen vahye mensub olan ruh-i insaninin hayatisin ve onlara
ilm-i lediin getirirsin; ve ruh-i insaninin hayati ise bu ilim iledir. Bedenin ve
cismin hayati zerrat-i unsuriyyedendir ve bu hayati getiren sen degilsin!"

OU- &\ y Sy Ji oU>- £ Olj iy cJL>i C-Lil^ y

1566. Dsrajil uzerine faz&et sana ondan dolayi oliu hi, o cismin hayatidir,
sen canin hayatisin."

Ya'ni, "Ey Cebrail (a.s.) , sen israfil (a.s.) uzerine ondan dolayi efdal oldun
ki, cenab-i Israfil cismin hayatidir, sen ise canin hayatisin. Ma'lumdur ki Is-
rafil (a.s.), her bir suretin kendi nev'ine has olan hayati "suru ile" nefh eder.
Ve flkrin mukaddemat-i kaza ile intac-i yakln etmesi dahi begerde cenab-i 1s-
rafil'in te'siratindan bir vech ile vaki' olur. tmdi nefh-i hayata me'mur o ka-.
dar melaike (kuwet) vardir ki hesab ve adede sigmaz ve ciimlesi Hz. tsra-
fil'in idaresi tahtindadir.

1567. Onun surunun sesi cisimlerin nes'eti olur, senin nefhin yehta olan hal-
bin nesviiir."

"Hz. israfil'in surunun sesi cisimlerin nes/eti ve zuhuru olur. Ey Hz. Cib-
ril, senin nefhin ve ufurmen ise, alemde ferd ve yekta olan insan-i kamil kal-
binin nesv ii nemasi olur."

iy Js2>l» y ib ,j5obj (j-o iy Ji ol> J! 0U- 0U-

1568. Senin caninin cani halbin hayati olur. Ilinaenaleyh senin aian, onun
atasindan fazd olur."

"Tenin cam"ndan murad, ruh-i hayvanidir; ve "bu canin cam"ndan mu-
rad, ruh-i insamdir. Ya'ni, "Ey Hz. Cebrail, ruh-i hayvaninin cam olan ruh-i
insani kalbin hayati olur ve senin ilm-i lediin ilka etmen ruh-i insani vasita-
siyla oldugu igin, elbette bu ruh bu ilm-i lediin ile kalbin hayati olur. Israfil

AHMED AVNl KONUK

(a.s.) ise, tenin hayati olan ruh-i hayvaniyi bahs. eder. Binaenaleyh senin
atari elbet onun atasindan fazil ve daha ziyade olur." Malum olsun ki, Ceb-
rail (a.s.) hazain-i gayb-i ilahide olan maani-yi hafiyyeyi alem-i surete isal ve
ifaza eder. Binaenaleyh her ferdin kalbine alem-i gaybdan derecelerine gore
nazil olan ma'nayi kuwe-i natika vasitasiyla harf ve savt ile ve batindan ha-
ber verip meydana gikarmasi vucuh-i Cibril'den bir vechin te'siri ile vaki' olur.

1569. uW&uvSl ienin nzkini da verir, senin sa'yin rusen kalbin nzkini verir."

Ya'ni, "Mikail (a.s.)in diger bir vazifesi dahi, cismin nzkini vermektir. Bi-
naenaleyh onun sa'yi ve hizmeti surete ve ecsama olur; ve senin sa'y ve hiz-
metin ise, ru§en bir kalbin zevki olan ilm-i ledunnu verir. Binaenaleyh senin
sa'yin ervaha olur."

1570. "O keyl vergisi ile etegini doliurmustur, senin nzkinin vergisi keyle
sigmaz."

"Keyl", hububati kile ile olcmek ve "kile" ma'nasinadir. Ya'ni, "Hz. tsra-
fll'in vergisi kile ile ve olgu iledir. etegini boyle bir vergi ve ata ile doldur-
mu§tur. Senin vergin nzk-i ma'nevi oldugundan, o vergi ve ata ecsam ve
maddiyata sigmaz."

1571. "Sen rahmetin gazabi gepnesi glbi, kahirli, helakli olan JAzrau"den da-
hi iyisin!"

"Atab", helak ma'nasinadir. Ba'zi nushalarda "atab" (s-W) yerine "ateb"
(s-») vaki' olmustar; ofkelenmek ve itab etmek demektir. Ya'ni "Azrail
(a.s.) dan Hakk'm kahn ve mahlukata helaki eri§ir; ve Hz. Cebrail'den ise
Hakk'in rahmeti erisir. L5r *p Jb c_^j ci- Ya'ni "Benim rahmetim gazabimi
gecmi§tir" hadis-i kudsisi mucibince Hz. Cibril'in riitbesi, Hz. Azrail'in rutbe-
sinden efdaldir." Ma'lum olsun ki, Azrail (a.s.), ma'nadan ibaret olan ruhu,
suretten ibaret olan ebdandan tefrfk eder; ve alem-i zahirde mevciid olan her
bir suret-i kesife, bir ma'namn izhan icindir. ma'na o suretin ruhudur. Bi-
naenaleyh zerreye vanncaya kadar, alem-i zahirde vaki' olan tefessiid, tasar-

MESNEVt-f §ERtF §ERHt / IX. CfLT • MESNEVf-5 •

ruf-i Azrail ile husule gelir. imdi Azrail (a.s.) dahi bu hassryeti ile avalimi mu-
hittir ve onun taht-i emrinde dahi bi-nihaye melaike mevcuddur. Bir kimse
suver-i mevcudeden birini ifsad ettigi vakit onda Hz. Azrail'in viicuh-i te'si-
ratmdan bir vechi vaki' olur.

1572. n <JArsin hamili bu iortturler ve sen saksvn, intibah cihetinden bu her ior-
de mensubun iaha iyisisin!"

Ya'ni, "Ar§-i Rahman'i yuklenmi§ olan bu dort melaikedir; ve sen ey Hz.
Cibril, o dort biiyuk melaike arasinda sahsin! intibah ve basiret cihetinden bu
dordiin efdalisin!" Ma'lum olsun ki, "ar§" kelimesinin birkac liigavi ma'nala-
n vardir: "Taht", "hanenin dami" ve "izz u cah" ve "kivam" ve "bir isin sih-
hati" ve "bir §eyin kavi tarafi" ve "yukseklik" ve "mulk" ma'nalanna gelir.
Ehl-i tefsir ve hadis, maani-i Kur'an'dan ve ahadisten ar§ hakkinda iki
ma'naya zahib olmustardir. Bir kavle gore ar§, alemi ihata etmistir ve onun
hakikatini ancak Allah Teala bilir; ve bu ma'na "sakf-i hane" ma'nasina te-
vafuk eder. Ve diger kavle gore "ar§", viicud-i mutlakin bilcumle meratibi ile
beraber alem-i §ehadetin hey'et-i mecmuasidir; ve bu ma'na dahi "taht"
ma'na-yi liigavisine tevafuk eder. Ve is'jL>\ j.'JJ>\ J* ^L)\ (Tana, 20/5) Ya'ni
"Rahman ars. iizerine mustevi oldu" remzinin ma'nasini sezdirir. Zira bunda
ma'na-yi ittihad vardir. Cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddin Arabi (kuddise sir-
ruhu) hazretleri et-Tedbimtu'1-Mhiyye fi Islih-i Memleketi'l-tnsaniyye is-
mindeki kitab-i §erifin mukaddimesinde bu ars. hakkinda izahat i'ta buyur-
musjardir.

1573. "Omm humilini mohser giinii sekiz floriirsiin; o unman sekizin efiali ie
sen olur sun."

Bu beyt-i serifte el-Hakka suresinde vaki' 's>j J/- J^.j i*JU-ji J* dL}\j
hQ li'J, '^j, (Hakka, 69/1 7) ya'ni "Ve melekler semanin etrafinda emr-i ila-
hiye'muntazir iken sema miinsakk oldukta, meleklerin fevkinde olan Rabbi-
nin arsmi o giinde sekiz melaike yiiklenir." ayet-i kerimesine isaret buyrulur.
Ehl-i tefsir ar§-i rahmani hamillerinin diinyada dort ve yevm-i kiyamette se-
kiz melek oldugunu beyan etmislerdir. Cenab-i Pir efendimiz dahi bu ma'nayi
beyan buyurmusjlardir. §eyh-i Ekber (kuddise sirruhu) hazretleri Fiittihit-i

AHMED AVNl KONUK

MeM/vye'lerinin on dordiincu babinda bu ma'nayi tavzihan bircok esrar ve
hakayik ibzal buyurmusterdir. Burada zikri uzun olur.

1574. lioylece saydi ve agladi. hohu gotiirdii hi, bundan mahsad nedir?

Ya'ni, arz Cebrail (a.s.)in fezailini boyle saydi ve agladi; zira arz kendin-
den nigin toprak almdigim ve bundan maksud ne oldugunu anlamis. idi.

Jsr" iSiJ. \*^ y* JS C-w JJj^r 0/ U- (ji, O-Uw

1575. Cebrail serm ve haya madeni idi; bu andlar onun iizerine yolu bagladi.

Ya'ni, Cebrail (a.s.) akl-i kullun mazhan oldugundan, hayat menba'i idi.
Zira akil utanmayi iktiza eder. Nitekim efrad-i be§erin hayasizlan kemal-i
akildan bi-nasibdirler. Onun igin (Sallallahii aleyhi ve sellem) Efendimiz
cti u ^u ( _ 5 >^~j ,J d\i ya'ni "Eger utanmaz isen, istedigini yap!" buyurmug-
lardir. Hz. Cibril'in bu hayasindan dolayi arzin verdigi bu andlar onun hiz-
metinin yolunu bagladi.

1576. hadar fofe. yalvardi ve and verdi hi, geri dondu ve dedi hi: "6i/ hulla-
nn Ulabbi!"

ij J lib y cij *>J\j tiXJ <Js*s* ^j^i 0* (*J* *^

1577. nr Ben senin isinde serseri olmadim, lahin o vahi' olan seyden sen ziyade
alimsin.

"Serseri", ihtimamsizlik, kayitsizhk ve adem-i teemmiil ve adem-i dikkat
ma'nalannadir. Ya'ni, "Ben senin emrini icra etmek hususunda ihtimamsiz
ve kayitsiz olmadim. Lakin arz- ile benim aramda vaki' olan §eyi pek ziyade
bilicisin."

1578. "0 gorucii bir isim soyledi hi, onun hevlinden yedifeleh mahrehinden ge-
ri hahr."

"Ey kullannin ahvalini daima gorucii olan Halikim; arz senin esma-i ila-
hiyyenden bir isim soyledi ki, onun korkusundan ve azametinden nasj, yedi
felek mahrekini kaybeder ve devrini ta'til eder."

MESNEVt-t §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

^ Civ J£ C~JUUj_> J>«^- C^li jl ps^f jJ fji.

1579. ^Senin isminden Vana uianma gdii, hacd oldum ve yoksa hir avu$ $a~
murun nakli holayiir."

"Hacil", hayadan miitehayyir ve medhus. olmak demektir. "Ya Rab, arz
senin ism-i §eriflni zikr ederek bana and verdi; o isimden utandim ve haya-
dan hayrete dictum; ve yoksa arzdan bir avuc toprak ahp huzur-i ilahine arz
etmek benim icin gayet kolay bir §ey idi."

1580. "jLua sen meleklere hir kuvvet vermi§sin hi, hu felekleri yirtarlar."

<-~£ ' j c-^t- iiU- *<ui»- Jt^k f^jL-Ml.-Lip \j ^\^> Jhtu jf- O^U-y
f^LJI aJp fiT.^Jl»w j *^j*^il ij=^~4 jj-l JjLU- j^JI jjl JjL. *^>-

Hakk'm halifesi, meleklerin mescudu ve onlann muallimi olan be§erin
babasi Adem (a.s.)m cism-i miibarekinin terkibi icin yeryuzunden iki
avug dolusu toprak almaga, Hak Teala'mn Mikail (a.s.)i gondermesi

"Hafne", liigatte iki avuc dolusu demektir. Bu siirh-i §erifte j J*u>- ^
slu jJJi\ makara, 2/30) ya'ni "Ben yeryiizimde halife kihciyim!" ve 'o*~
d^XV^ a&Sui (Hicr, 15/30) Ya'ni "Meleklerin hepsi muctemian secde et-
tiler." ve j^C-l ^sJ\\'*\i (Bakara, 2/33) ya'ni "Ey Adem, o meleklere isim-
lerini haber ver!" ayet-i kerimelerine i§aret buyrulur.

j^ yr is jj 1 ^j j a <J~\*- ^-^ y.y. jj y L> J^ 1 ^ 4 "^

1581. c/HSuni'e huyuriu: "iSen asagiya gii, ondan arslan gibi hir avu$ io-pral
kapl"

Hz. Cibril'in eli bos, olarak avdeti uzerine Hak Teala hazretleri Mikai
(a.s.)a buyurdu ki: "Haydi sen arza in, arslan gibi hiicum edip bir avug top-
rak kap!"

AHMED AVNl KONUK

d\j\ Ju\j j>if tijl s£ c— o OUS"l>- L" Jii ,_L5l£~« <^j^-

1582. ^Uaktaki CMikM. arza kadar aitti; o, ondan kapmak i$in el ath.
jij jJLil j OUT A.^ j\ c^f y>.£ ji -uTji j Sjj) JU-

1583. Toprak iifretii ve kapnaga yeldi; o yalvaria. ve yas dfikucu oUu.

1584. iSiiriesi yantci olarak yalvardi ve idihad etti, Van dfllu yas ile and verdi.

"ictihad", sa'y etmek ve $ah§mak demektir. Ya'ni, arz igi yanarak yalvar-
di ve bu yalvansmda da sa'y etti ve devam etti.

•^* J^y J - *^" '-■ °j^* *^ -^ ls* , -*^ a ' oiij-i *s"

1585. ^XWi ki: n $eriksiz latif olan Dtalih hakki i$in hi, sent ars-i mectdin
hamili etti."

1 586. ^Cikanin erzakinin olgisune nazirsin, jazlin susamislanna sen avug. ile
vericisin!"

"Mu§rif", "i§raf" masdanndan ism-i faildir; ve "i§raf", yukandan asagrya ne-
zaret etmek ve gdzetlemek ma'nasinadir. "Mugrif", "igraf'tan ism-i faildir; ve
"igraf", bir kimseye bir avucunu doldurup su vermek ma'nasinadir. Malum ol-
sun ki, Mikail (a.s.), sunuf-i muhtelife-i mahlukatin her birerlerinin isti'dadina
mahsus olan erzakm hifzma ve veznen ve keylen ve adeden ve mikdaren her
bir hakki, hak sahibine i'taya miivekkel oldugu igin bu kuwete "Mikail" tesmi-
ye olunmu§tur. Bu hususta Hz. Mikail'in dahi her mahluka bir te'sir ile ittisali
vardir ve bu hassiyeti ile avalim-i kesifeyi muhittir; ve kezalik bu vazifenin te-
fasilini icraya me'mur onun taht-i idaresinde bi-nihaye melaike vardir. Hatta
sath-i arza dusen her bir yagmur tanesi bir kuvvet ile nazil olur ve kiyamete ka-
dar yagan yagmurlann her bir tanesine taalluk eden kuvadan higbirinde teker-
riir ve ayniyyet yoktur; ve hatta bir kimse bir seyi vezn ettigi veya ta'dad ve
takdir eyledigi vakit, o kimsede vucuh-i Mikail'den bir vechin te'siri vaki' olur.

1587. *jlira hi,' cAi^iad "heyl"den istihah tutar; ve nzih vermekte fofe b\ixdi
oldu."

MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEV!-5 •

Ismail Ankaravi (k.s.) hazretleri §erhlerinde buyururlar ki: "Mikail'in i§-
tikakinda ulemanin ihtilafi vardir. Ba'zilan "keyl"den mu§taktir demi§lerdir.
Bu ma'nayi miieyyid olarak "Mikail" ve "Mikiyil" dahi okurlar." Hz. Pir
efendimiz bu beyt-i §enfte bu kavli beyan buyurmusjardir. Ehl-i tefsirden
ba'zilan "Mikail" kelimesinin Arab! olmayip Acemi ve Ibrani bir kelime ol-
dugunu zikr etmisjerdir. Fakat muhakkiklann ke§f-i hall ve ilmilerine naza-
ran cenab-i Mikail'in vazifesi keyl ile alakadardir. Binaenaleyh Hz. Mevlana
(r.a.) efendimizin kabul buyurduklan kavil miireccahtir.

1588. "Oii bana eman ver, azad et, gor ki, sozii kana bula§mi$ olarak soyluyo-
rum."

Birinci misra'in ewelindeki "ki", ta'lil igindir. "Mikail'in "keyl"den i§tikaki
oldugu igin bana eman ver ve benim nzk-i muayyenim, kendi halim icinde
hiirriyet oldugundan, beni azad et, gor ki, sozumii kanh yaslar dokerek soy-
liiyorum."

iiX«J jjI J^> d\j> rjij ^>yt ^-^ <^-* -^ d\ **-j -U^»

1589. uvlelek Sfflah'in rahmetinin madeni geldi. ^edi: "0 yara uzerine na-
sil tuz dokerim?"

Ya'ni, melek Hak Teala hazretlerinin rahmetinin menba'i oldugundan ce-
nab-i Mikail arzin bu niyazim goriince acidi ve kendi kendine dedi ki: "Bu bi-
carenin yarasi uzerine nasil tuz ekerim ve onun lztirabim tezyid ederim?"

1 590. Witekim §eytan kahrm madenidir, zira beni-tSademden feryad fikanr.

Ya'ni melek rahmet-i ilahiyyenin menba'i oldugu gibi, §eytan dahi kahr-i
ilahinin menba'idir. Zira beni-ademi ldlal edip ondan feryadlar kopanr.
Malum olsun ki, tblis, ism-i Mudill'in mazhar-i etemm ve ekmeli olan bir
ruhtur; ve merteb-i ervah aynhk ve gayriyyetten bir nev' uzerine zatin harig-
te zuhurundan ibarettir; ve Vahid'in ikilik dairesinde rii'yeti bu mertebeden
ba§lar. Binaenaleyh ism-i Mudill'in zuhur ahkamimn ibtidasi bu mertebedir.
"Idlal", §a§irtmak demektir. Bir viicudun yekdigerine mugayir olarak iki go-
riilmesi §irk ve girk ise ayn-i dalaldir; ve bu tarz rii'yet kuvve-i vahimenin §a-

c ^^>

Pp»~ AHMED AVNl KONUK

nidir. imdi bu kuvvet, ism-i Mudill'in mazhan olup hakikat-i iblis'tir. Zira ga-
in telbistir; ve iblis ismi de bundan mu§taktir; ve tblis bu hassiyyeti ile avali-
mi muhittir; ve ona tabi' la-yuadd ve la-yuhsa ervah mevcuddur ki, ciimlesi
ldlal ve igvaya me'murdurlar.

1591. Gy delikanli rahmetin gazab iizerine sebk-i vardu, Diudd'nin vasjinda
lutuf galib oldu.

Bu beyt-i §erif Hz. Pir efendimiz tarafindan irgaddir. "Delikanli" ta'biri ile
miibtedi olan saliklere hitab buyrulur. Ya'ni ^^ J* j^j c~i~- "Benim
rahmetim gazabimi gecmi§tir" hadis-i kudsisi mucibince rahmet-i ilahiyye,
gazab-i ilahiden pek fazladir. Zira evsaf-i ilahiyyede lutf-i ilahi galibdir ve
coktur.

1592. Oiullar elhet O'nun huyunu tutarlar; onlarin tulumlan, O'nun umafli-
nm suyundan doludur.

Mademki evsaf-i ilahiyyede lutuf galibdir, binaenaleyh O'nun has kullan
da elbet Hak Teala'mn huyunu tutarlar ve ahlak-i ilahiyye ile muttasif olur-
lar; ve onlarin tulum mesabesinde olan vucud-i izafileri de elbet O'nun lutuf
lrmagtmn, rahmet ve merhamet suyundan dolu olur.

1593. Diakk'in resulii, sulukiin kdavuzu; nas, -padisanlanmn adeti iizere-
dir, huyurdu.

Bu. beyt-i §erifte ^J^ ^ J* ^ui ya'ni "Nas, padi§ahlannin dini ve ade-
ti iizeredir." hadis-i serifine i§aret buyrulur. Ya'ni, o Hakk'in resulii ve Hak
yolu saliklerinin kilavuzu olan Hatem-i Enbiya (s.a.v.) Efendimiz hadis-i se-
riflerinde; "Nas, padisahlannin ve hukumdarlarimn adatina ve ahlakma ta-
bi'dirler, buyurdu. Binaenaleyh Hak Teala'mn has kullan dahi, o padisahlar
padisahimn ahlakryla mutehallik ve muttasif olurlar.

1594. c/Hilai/ eli ve koynu hos olarak, dmin r 3labhi tarafina gitti.

$

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

Ya'ni, Mikail (a.s.) dahi, arzin niyazina tahammiil edemiyerek, Cebrail
(a.s.) gibi maksuddan ya'ni bir avug topraktan eli ve koynu bos olarak,
adet-i lutfun sahibi olan Hak Teala tarafina tevecciih etti ve gitti.

s_fi~ <u-j i±£ j <-SjL) j' p^"^ - ^j 8 ^ 3s" <-S^ta tj\ C~«S

1595. 'Dedi: "6t/ sunn bilicisi ve ferd olan sahl ^Tovrak heni zanhkian ve afl-
lamadan bayladi."

Hz. Mikail Cenab-i Hakk'a hitaben dedi ki: "Ey gizliyi bilici ve ferdaniyet
ile muttasif olan sah-i hakiki, toprak feryad edisinden ve aglayigmdan benim
elimi bagladi. Emir buyurdugun bir avug topragi ondan alamadim." Malum
olsun ki, gerek Hz. Cibril'in ve gerek Hz. Mikail'in me'muriyetlerinin vaci-
bu'1-imtisal bir emr-i ilahiye mustenid olmadigi^ anla§ihr. Zira Hak Teala
Kur'an-i Kerim'inde melekler hakkinda o jy'y. u dj^kj ^j*' (* '*ii\ o^s*~ U (Tah-
rim, 66/6) ya'ni "Onlar Allah'in emrettigi §eye isyan etmezler ve emrolun-
duklan §eyi isterler" buyrulur. Binaenaleyh bu beyitlerden anla§ilan ruh-i
ma'na budur ki, ism-i ilahi zikredilerek and verildigi takdirde, bir mii'minin
te§ebbiis ettigi isten feragat etmesi icab eder.

}y*$> \j tj\ *£ |*i~Jlxi ,ja iy jJi b y" J^j «-bi i-j\

1596. *Qoz yasi senin indinde serefli oldu; hen kadir olmadim ki, isitmemek ge-
tireyim!"

"Ya Rab, ben bilirim ki, senin indinde goz yasmin kadr u kiymeti ve §ere-
fi vardir. Ben arzin goz ya§iyla beraber olan yalvarmasmi dinlememege ve
ehemmiyet vermemege kadir olmadim."

d-il-AS d)l &y&- |»x«~jUj ja c~ib jJj ^-j y J~j iSj\j j »l

1597. "j4/i ii zari senin indinde cok kadr tuttu, ben onun hukukunu ierk et-
meye kadir olmadim."

"Kadr", her§eyin mikdan ve meblagi ve ta'zim ma'nalanna gelir. Burada
"azamet ve kiymet ve seref" ma'nalanna gelir. Ya'ni, "Ya Rab, senin indin-
de ah edip inlemenin ve feryad edip aglamamn gok kiymeti ve serefi vardir.
Ben o ah ii zann layik oldugu hukaka riayet etmegi terk edemedim ve arzm
feryadina ve yalvarmasina kiymet verdim."

c^^a

AHMED AVNt KONUK

£ sjjs^l lj fzzf <>jf ^ y J <J^>r ^J 1 - 5 J-* <jr>. y J^,

1598. "tSenm indinde islak goz $ok kadr ttriar. Hen nasil muhalif olurdwn?"

"Ce§m-i ter", aglayan gozden kinayedir. "tstize-ger", inadgi ve muhalif ve
hasim, demektir. Ya'ni, "Senin indinde aglayan gozun kiymeti ve §erefi var-
dir, ben arzin aglamasina ve niyazma nasil muhalif olurdum?"

1599. '^Namaza ve zara gel diye, hir aiinde he§ here kulu zariiifle da vet vardu.

£-lj»l j c— ijlj 01"^ oT j ^ J* ^ aT 0i> '»>

1600. uMiiezzinin narasi ki, w Diauue ale'l-felah" dxr ve o felah ve zariUktir ve
[1600] ., > M J J

ikhrahur.

"Felah", necat ve "hayye ale'l-felah", necata gelin!" demektir. "Iktirah",
bir §eyi tahakkum ile almak ve taleb etmek ve diisunmeksizin soz soylemek,
ya'ni "irtical" ma'nalanna gelir. Burada taleb ve niyaz ma'nasi munasibdir.
Ya'ni, "Muezzinin giinde be§ defa ezan okurken "Hayye ale's-salah" ya'ni
"Namaza gelin!" ve "Hayye ale'l-felah" ya'ni "Necata gelin!" diye bagirma-
si, kullan zarilige ve aglamaya da'vettir. da'vet, huzur-i Hak'ta aglayarak
yalvarmak ve taleb etmek ve neticede necat bulmaktir." Namazda ah etmek
ve aglamak hakkmdaki beyanat bu cildin 1265 numarah beyt-i §erifinin ba-
sindaki surh-i seiifte gegti. Burada tekran zaiddir.

1601. O kimseyi ki, isieyesin ki onu aamdan mecruh edesin, zariiik yolunu
onun kalbine haglanmi§ edersin.

Ya'ni, ya Rab, eger sen bir kimsenin kalbini gamdan mecruh ve muztarip
etmek istersen, onda onun kalbine, ah ve enin ederek aglamak yolunu bag-
Iarsin, o kimsenin iginden aglayip sana yalvarmak duygusu peyda olmaz.

1602. uaktaki iazarru ahetinden hir §efaat edici olrnaya, nihdyet hir dejedi-
ci olmaksizm held niizul eder.

Ya'ni, kulun Hakk'a kar§i tazarru' edip yalvarmasi, niizul edecek belamn
def'i igin bir §efaatcjdir. Kalb kasvette kalip boyle bir §efaatgi zahir olmazsa,

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

akibet inecek bela niizul eder. Binaenaleyh nuzul-i beladan ewel Hakk'a yal-
varmak ve niyaz etmek lazimdir. Zira bela abdin fena fiillerinden miitevellid
olup onun uzerine iner. Eger abd, bu fena fillerinden istigfar edip afvini
Hak'tan niyaz ederse, Hak Teala dahi kemal-i kereminden afv edip o belayi
onun uzerine musallat etmez.

1603. Ue o kimseyi ki isteyesin, onu beladan holds edesin, onun canini iazar-
ru'a getirirsin.

Ya Rab, beladan halas etmek istedigin kimsenin canini tazarru'a ve niya-
za sevk edersen o kimse, iginden kopan bir duygu ile sana yalvanr ve aglar
ve istigfar eder. "Vaharlden", halas etmek demektir.

1604. ZKur'dn'da buyurmussun ki, o iimmeiler ki onlann uzerine o agir kahr
geldi.

1605. Qiinki o nefesie tazarru etmediler, ta ki held onlardan geri done idi.

Bu beyitlerde sure-i En'amda olan 'Jj'j °^.Ji lili ^j ij*^" ^X ^^ M
OjLJu ijiir l. oii£sJi j4> (En'am 6/43) ya'ni "Bizim azabimiz onlara geldigi va-
kit, ke§ke yalvarmis. olsalar idi; velakin onlann kalbleri kati oldu ve §eytan
yaptiklan §eyi onlara siisledi" ayet-i kerimesine isaret buyrulur.

iji ^ ojLp- OLi LffiT d\ *y. <u^T Lf -U y$ OLi l^ta lIJJ

1606. jakai mademki onlann kalbleri kasi olmus idi, onlara o giinaklar wadet
aorundii.

Ya'ni, bu gegmis, ummetlerin kalbleri kati oldugu muddetce, o yaptiklan gu-
nahlar ve kotii filler kendilerine ibadet ve iyi goriindii. §eytan onlann gozleri-
ne o kotii fillerini giizel gosterdi. giinahlar sebebiyle bela niizul etmemek ve
kahr-i ilahiden halas olmak igin, Hakk'a yalvarmak liizumunu hissetmediler.

1607. 3ndd\i olan kimse kendisini miicrim hilmedik$e, su onun goziinden kos-
mayi nerede bilir?

AHMED AVNl KONUK

Kdtii fiilinde musirr ve muannid olan bir kimse, yaptigimn fena oldugunu
ve kendisinin kabahatli bulunacagim bilmedikce ona nedamet gelip, onun
gozii aglamayi bilir mi? Ba'zi niishalarda "daned" yerine "taned" vaki'dir. Bu
surette ma'na "Su onun goziinden ko§abilir mi?" demek olur.

jjo^J 5 <u_*^i j jLiL JUL. jl lJ tvj t^jlj j fV*^" o~< il~"jl2»^ JpI* ^jJUj <>>• j

Yunus (a.s.) kavminin kissasi, onun beyani ve burhamdir ki, tazarru'

ve zari asumana mensub olan belamn dafi'idir; ve Hak Teala fail-i

muhtardir. Binaenaleyh tazarru' ve zari onun huzurunda rmifid olur.

Ve felasife derler ki, tabiat ile ve illet iizerine faildir, muhtar degildir;

binaenaleyh tazarru' ve zan tab'i donduremez.

Yunus (a.s.) in kissasi Kur'an-i Kertm'de sure-i Yunus'ta munderic oldu-
gundan tafsili tefsir kitablanndadir. Hulasasi budur ki: Yunus (a.s.) in kavmi-
ne kotii flllerinden dolayi bela nazil oldugu vakit Hakk'a yalvardilar ve agla-
dilar. Hak Teala o azabi onlardan kaldirdi. Bundan anla§ihr ki; aglamak ve is-
tigfar edip Hakk'a yalvarmak belamn def'i hususunda miiessirdir. Malum ol-
sun ki, Hak Teala belayi bu alem-i esbabda, esbab perdeleri arkasindan verir
ve kahnni miiessirat-i tabiiyye dairesinde icra buyurur. Feylesoflar bu hale
bakip derler ki, ahkam-i tabiiyye degismez. Mesela bulut yildinm yagdirma-
ya bastayinca yalvarma ve aglama fayda etmez. Zira Allah, tabiat ile ve es-
bab-i suriyye ile faildir ve i§ini kavaid-i tabiiyye dairesinde gorur. Bu kurdu-
gu tabiat kaidelerinin haricine cikmak hususunda muhtar degildir. Binaena-
leyh tazarru' ve niyaz bu kavaid-i tabiiyyeyi tebdil edemez. Halbuki isjn ha-
kikati boyle degildir.

Her §eyin ilm-i ilahide bir hakikati vardir. Bu hakikatler bu kesafet ale-
minde kendilerine tahsis olunan bir kisve ve taayyiin ile zuhur eder ve bu ta-
ayyiinat emr-i i'tibaridir. Hakayik tebeddiil etmez; fakat taayyiinat ve kisve-

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 <

ler tebeddiil edebilir. Mesela atesin bir hakikati vardir. hakikatte yakicilik
miindemictir ve bu alem-i kesafette onun sureti bizim gordugumuz kirmizi
bir §ekildir ve o hakikat adeten bu §ekilden zuhur eder. Fakat Hak Teala mu-
rad ederse o hakikati bizim gormekle ahsmadigimiz diger bir kisvede ve ta-
ayyiinde dahi izhar eder. Biz buna taacciib eder ve "harikulade" deriz. Ve bir
haklkatin muhtelif taayyiinlerde ve kisvelerde zuhuru mes'elesi fennen dahi
sabittir. Mesela muvellidu'1-ma ile muvellidii'I-humuza buhar, su ve buz §ek-
linde zahir olur. Fakat buna ahsttgimiz icm taacciib etmeyiz. Fakat bir haki-
kat bizim gormege ah§madigimiz bir §ekilde ve taayyiinde zahir oldugu va-
kit taacciib ederiz. Velhasil feylesoflann nazan, dar olan adet dairesinde
mahsiir kalmi§tir. Fakat ehl-i haklkatin nazarlan genis. oldugu icm, viicud-i
hakikiyi sifat-i muhtariyet ile goriirler; ve bir hakikati muhtelif kisvelerde iz-
har etmek hususunda muhtar bilirler. Diger taraftan Hak Teala zat-i uluhiy-
yetini «*■ i^V, j ^ 4Ji '^j (Maide, 5/119) ya'ni "Allah onlardan razi oldu ve
onlar da O'ndan razi oldular." Ve '<*£* ill L-*i (Fetih, 48/6) ya'ni "Allah on-
lara gazab etti." ayetlerinde "riza" ve "gazab" sifatlanyla vasif buyurmustar.
Sifat-i nza lutf ile ve sifat-i gazab ise kahr ile tecelliyi iktiza eder. Binaena-
leyh Hakk'in tecelli-i lutfunu yalvararak istemek pek tabii bir hal olur.

lw j\ xi \jj>- jij\ j, j\ % J-i I ^j j;*- \j ^y. ^y

1 608. Uaktaki ^nnus'un kavmine held, zahir oldu, semadan ate§ dolu hulut di-
cta oldu.

1609. ^ilimm atti, fa? yanar idi. HZulut fliirleii, yiiz renaini doktii.

"Reng rihten", rengi atmak demektir. Tiirkce'de "benzi atti" derler. Ya'ni,
Yunus (a.s.)m kavmine kotu fiillerinde israrlarindan na§! bela geldigi vakit,
semada deh§etli bulutlar peyda olup birbiri arkasindan yildinmlar yagmaya
basjadi ki, bu yildinmlar yakar ve pargalar idi. Nihayet korkunc, gok gurleme-
leri zahir oldu. Halkin beti benzi korkudan atti.

1610. Ciimlesi gece clamlar iizerincle idiler ki, o gam yukartdan zahir geldi.

Ya'ni, bu korkunc, hal gokyiiziinde vaki' oldugu vakit, halkin ciimlesi ge-
ce evlerinin damlan iizerinde ahvale muntazir idiler.

5 cfip?

AHMED AVNl KONUK

JJ-Li \j>**a i_Jb>- okjj j~i Jj-u! jij L^L jl 01>vLj»- .

1611. Ciimlesi AamlarAan asagvya geliiler, has acik sahra tarafina gittiler.

Halkin ciimlesi korkulanndan dolayi damlardan asagrya indiler ve feryad
ve figan ile baslanni agip sahra tarafina kactilar. "Ba§ agmak", huzur-i Hak'ta
tezellule ve "sahra tarafina iltica" ise, siginmak ve iltica etmek hususunda
kendi tedbirlerini terk ettiklerine isarettir.

1612. SAnoXar cocuklanni iisanya aihlar, hatta ciimlesi nale ve feryali yuk-
selttiler.

Analar, cocuklanni da evlerde birakmayip disanya gikardilar ve hepsi de
feryadlanm ve nalelerini ayyuka gikardilar. "Aman ya Rab, senden meded!"
diye sesleri giktigi kadar bagirdilar.

1613. Stfksam namazmdan seher vaktine kadar, o cemaat iaslanna toprak sac-
hlar.

"Nefer", cemaat ma'nasinadir. "Hak ber ser kerden", matem sebebiyle ba-
sa toprak sacmaktan kinayedir.

jJ fji 01 j** j xX **-j J-i "ci^So Ujljl

1614. Cumlesinin sesleri tutulmus oliu; o pek azam kavim tarafina rahmet geldi.

"Ser", burada "taraf" ma'nasinadir. "Ludd", "eledd" kelimesinin cem'idir,
"pek azgin ve husumette pek kuvvetli" ma'nasinadir. Ya'ni, ak§amdan seher
vaktine kadar sahrada feryad ve figan eden o azgm kavmin bagirmadan ses-
leri kisildi, nihayet o kavmin tarafina rahmet-i ilahiyye tevecciih etti.

1615. r tlmitsizlikten ve sabirsiz ahtan soma, halut azar azar geri giimege has-
lalu

J*Jz~j> £->„*>■ j £ — S"U cJj Jtijt- j c— jljJ ^y '«u*S

1616. ^unus'un kissasi uzun ve genistir; toprak ve miistefizm soziinun vaktidir.

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Yunus (a.s.)m kissasi uzun ve genistir. Halbuki biz Adem (a.s.)m cisminin
terkibi igin arzdan toprak ahnmak bahsindeyiz, bunu beyan etmek zamamdir
ve feyz taleb ediciye aid olan sozii soylemek vaktidir. Binaenaleyh bu uzun
kissamn tafsilen beyamndan vazgegelim. Bu kissanin hulasasi §udur: Yunus
(a.s.) Musul §ehri civanndaki Ninova §ehri halkina meb'us olmus, bir peygam-
ber-i zi§andir. §ehir halki o hazretin da'vetine muhalefet ettiler ve onu in-
cittiler. Cenab-i Yunus dahi miiteesir olup Hz. Hakk'a miinacat edip dedi ki:
"Ya Rab, beni bu kavme peygamber olarak gonderdin. Sana as! oldular, bun-
lara azabini gonder, miitenebbih olsunlar!" Hak Teala munacatim kabul bu-
yurup Cenab-i Yunus'a hitaben buyurdu ki: "Kavmine haber ver, iig giin son-
ra onlann iizerine azabim gelecektir." Hz. Yunus kavmine haber verdi. §ehir
ahalisi, "Yunus'un ahbari dogru mudur? bekleyelim!" dediler; ve ugiincu gii-
nii ak§am vakti hepsi evlerinin damlanna giktilar ve etrafa nazar ettiler. es-
nada afakta simsiyah korkung bulutlar peyda oldu ve her tarafi kapladi. Gayet
dehsfetli gok giirlemeleriyle peyderpey yildmmlar yagmaya basjadi. Derhal
damlardan a§agiya indiler, Yunus (a.s.)i aramaga giktilar. Halbuki Hz. Yunus
emr-i ilahi ile §ehirden cikip bir dag oyugunda saklanmis. idi. Onu bulamadi-
lar. §ehrin beyi akilli bir adam idi, halka dedi ki: "Eger Yunus gaib ise, onu bi-
ze gonderen Hak Teala hazirdir ve bizim halimizi goriicu ve sozumiizu isjtici-
dir. Ona yalvarinz, bu azabi bizden kaldinr. Kendisi yalin ayak ve ba§ agik bir
halde eski puskii elbiseler giyip cocuklan analanndan ve koyunlan kuzulann-
dan ayinp halk ile beraber sahraya gikti. Sabaha kadar aglayip Cenab-i
Hakk'a yalvardilar. Hak Teala hazretleri onlann haline aciyip azab bulutlanni
iizerlerinden kaldirdi. Nitekim sure-i Yunus'ta |6yle buyrulur: hj c-^ '"^

ji>- Ji\ p*l*z>j LiaJI 5UJI ,J (jj£-\ ^_jIJl& ~#s- \iiiS l_pTU ^j, ^j Vl LfiUI IpJri of

(Yunus, 10/98). Ya'ni "Helak ettigimiz karye ehlinden higbir karye'ehli yok-
tur ki, azabimiz geldigi halde iman getirip imanlan onlara fayda versin; ancak
Yunus kavmi vardir ki, imana geldikleri vakit, onlardan diinyada riisvaylik
azabini ke§f ettik ve ecelleri gelinceye kadar onlan gecindirdik."

1617. <IMademki iazarru'un Utah indinde kadirleri vardir ve o kiymet hi ora-
da zari i$in vardir, nerededir?

Ey asiler, mademki tazarru'un ve aglayarak yalvarmanin Hak indinde kiy-
metleri ve §erefleri vardir, binaenaleyh agla ve yalvar; zira tazarru' ve zaride
olan kiymet ve §eref ba§ka yerde yoktur. Namaz ve orug ve sair ibadatin bit-

m^- AHMED AVNi KONUK

tabi' sevabi vardir. Fakat igi yanarak ve aglayarak olmayan ibadat kuru bir
zuhdden ve ibadetten ibaret kahr. Senin ile Hak arasindaki hicabi kaldirmaz.

1618. jAgah ol, umid variir, $imdi gabuk helini hagla! 6y aglayici hdk ve da-
ima gut!

Ey kimse, gafletten uyan, hayat-i diinyeviyyen devam ettigi cihetle rah-
met-i ilahiyyeden umidini kesme! Zira umid yolu kapanmis. degildir. Haydi
simdi cabuk beline hizmet ve itaat ku§agim bagla ve Hakk'a niyaz edip ag-
la! Ey aglayan kimse, bu aglamadan ve munacattan sonra kalk ve daima giil!
Zira matlubun ve maksudun hasil olmustar.

x<-i Oj>- Ij.Ju» jj \j tiLil -A~^ »Li xf ^ j>\j> *£

1619. xXra §ah-i mead, goz ya$im fazlda §ehidin ham ile beraber hoyar.

Bu beyt-i serifte su hadis-i serife i§aret buyrulur: &M cy *& J ] s-*-> [**• ^
*M J*~ J &jh fi »>i j *a\ xj^>- j* £j*i 5>i Ya'ni "Hak Teala'ya iki katreden
daha sevgili bir sey yoktur ki, birisi Allah korkusundan dokulen bir katre goz
yasi, digeri Allah yolunda dokulen bir katre kandir." Ya'ni, celalet sahibi bir
sah olan Hak Teala hazretleri goz yasmi fazilette ve §erefte ve kiymette §ehi-
din kani ile miisavi tutmustar. Binaenaleyh bu kadar kiymeti olan, Allah igin
dokulen goz yasini esirgeme, agla ve Allahu ziil-celal hazretlerine yalvar!

f%~}\ <ulp fji'p^sr i^Sj j$> jjfji JU- jl *4ii>-

Adem (a.s.)in cisminin terkibi igin "Topraktan avuc dolusu al!" diye
Hak Teala' nin israfil (a.s.)i topraga gondermesi beyamndadir

1620. l/ialikimiz Dsrafil'e dedi hi: ^Qit, o topraktan avuainu doldur!"

c ffi B

Pp*- MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

1621. jsrafd dahi arz tarafina aeldi, yine to-prakhk inlerneije ha$ladi.

"Hakistan", "topraklik" demek olup "arz" murad buyrulur. "Hanin", bu-
rada ah ve enin ma'nasinadir.

Cj\y JuL> l)W y <j\&>Z j *S" OL> j^j <j\j jys> *4iAji ij\^~

1622. 1)edi ki: "61/ surun melegi ve ey hayat denizi ki, senin nefeslerinden
oliiler can hulurl"

israfil (a.s.) hakkindaki, izahat-i miicmele yukanda 1566 ve 1567 numa-
rah beyitlerde gecti. "Sur", liigatte "igi bos. boynuz" ma'nasina gelir. Muhak-
kiklar istilahinda alem-i misal ve hayalden ibarettir. Nitekim Hz. §eyh-i Ek-
ber (r.a.) Futuhit-i Mekkiyye'lennin altmi§ iicuncii babinda tafsilat i'ta bu-
yurUrlar, burada zikri uzun olur.

1623. " Sur dan hiiyuh hir ses ufuriirsun, mah^er, curumii§ten halatk dolu
olur."

"Ramirn", curumu§ ve eskimi§ kemik ma'nasinadir. Ey Israfil, sen suru-
nu bir sada-yi azim ile iiflersin. Olmu§ olan halaik ?urumu§ kemiklerden di-
rilip mahser meydamna dolar. "Mah§er", mahall-i ictima' demektir. Ya'ni
alem-i berzahta ve misal-i sanide toplanmi§ olan ervah, te§ekkiil eden kiire-
i ahiret iizerine sur-i Israfll'i muteakib toplanir ve ciimlesine kiire-i ahiretin
mayesine ve tabiatina muvafik birer cisim verilir.

%^ Ol^lii' <j\ -Xj^Jt- J *>L*JI ^yf jy# ji ^i jJ

1624. tSuru iiflersin, dersin h,i: ^Gssala, ey ^Kerhelanin olmiisleri, stcrayi-

THZ.'"

"Kerbela", malum oldugu iizere imam-i Hiiseyin efendimizin ve tabi'leri-
nin Bagdad cihetinde mertebe-i §ehadeti ihraz buyurduklan bir karyenin ismi-
dir. Eger beyt-i serife hususiyet ile bir ma'na verilir ise: "Ey Kerbela' mn §ehit-
leri, sigrayiniz ve diriliniz!" demek olur; ve eger "Kerbela", "kerb" ile "la"dan
murekkeb olup bir terkib-i izafl addolunursa ("kerb-i la"), "(la) kerbinin 61-
musjeri" demek olur ve "kerb", gam ve gussa ve §iddet ve "la", yok ma'nala-

^^

5 ^p?

AHMED AVNl KONUK

nna geldigine gore, "Yok ve adem-i izaflden ibaret olan viicud-i kevni gami-
mn ve §iddetinin olmusteri sicrayiniz!" demek olur; ve bu ma'na umumi olur.

£j> j £li dy~ s* iiU- jl J^-jji £y> £4 jl OlT^i C-T">U t$l

1625. "€y olum hhnandan helak g'6rmu§ler, dal ve yaprak aibi topraktan ba§
gikanmz!"

Ma'lum olsun ki, ha§r istikbale miinhasir degildir. Alem-i kevni muhit olan
sur-i tsraffl her an ufuriilup, alem-i misalden fevc fevc mahluk-i zi-hayat bu
mah§er-i alemde toplanmaktadir. Zira "sur-i israfiT'den murad, alem-i misal
ve hayal olduguna gore, misal-i evvelden gelen ervah, nefh-i sur ile alem-i se-
hadete geldigi gibi, kabz-i Azrail ile olenlerin ervahi dahi misal-i samye ve
berzaha intikal edip ba's guniine kadar orada mahruz olur ve kure-i ahiretin
tesekkiilunde yine nefh-i sur ile o kiire iizerinde bir cisim iktisab edip bu er-
vahin hasri vaki' olur.

1626. ^ Senin rahmetin ve senin o te'sir eiici nefesin vari.tr; bu diem senin ih-
yandan dolu olur."

"Ey Israfll (a.s.), sen alem-i cismaniyyete rahmet-i ilahiyyeyi inzale
me'mursun ve cisimlere hayat vermek if in miiessir nefesin ve fiilin vardir. Bu
cismaniyet alemi ve alem-i §ehadet senin diriltmenden doludur. Cisimlerde
eser-i hayat, senin te'sirin ile vaki' olur."

U ib '*L» j J^jf- J^U- Lc c^+2-j { j^-j '*zZ-j y"

1627. Sen rahmei melegisin, rahmet aoster! Sir sin hdmUisin ve atalann kib-
lesisin!"

"Senin vazifenden alem-i cismaniyyete rahmet getirmektir. Binaenaleyh
cebir ve giddeti birak da niyazima rahmet et! Sen viicud-i izafl ar§imn hami-
li olan dort melekten birisin ve cismaniyet alemi ataya-yi esmaiyyeyi sana te-
vecciih ederek bekler."

°>** J, J 1 jij j* j* jW ^-^^ ^ »&^ j>/>

1628. <Snrs, aid ve madelet maden-gahuhr. Onun alhnda maijfiret iolu dort ir-
mak vardir.

™^

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVt-5 • " E >@

Vucud-i izafi arsi, esma-i ilahiyye hadimleri olan melaike vasitasiyla ata
ve ma'delet menba'idir. viicud-i izafi arsinin altmda magfiret-i ilahiyye ile
dolu doit irmak vardir. Onlar da sunlardir:

1629. Siit umaqt ve ebeii olan hal irmagi, §arab irmafji, akici su nehri vardir.

"Dicle", "nehir" ma'nasinadir ve kadehten kinaye olarak musta'meldir ve
Bagdad'dan akan nehrin ismidir (§emsu '1-Lugat) . m beyitlerde sure-j Mu-
hammed'de vaki' 'JL'^^o' j^ ^ J- *u ^ jQJi l^ j^ji^-ap j ^xJi ^ jt >

^tCi '^Ui C^- *u \JL'/p\'j> Jju ",» 'Js (Muhammed, 47/15). Ya'ni "Miit-
takilere va'dolunan cennetin misali budur ki, orada bozulmayan su nehirleri
vardir ve ta'mi bozulmaz; siitten nehirler vardir ve igenlerin lezzet duydugu
sarab nehirleri vardir; ve sari baldan nehirler vardir; ve onlar icin orada her
tiirlii meyveler vardir; ve onlara Rableri tarafindan magfiret vardir. [onlar]
azabda ebedi olan ve kaynamis. su igirilmekle bagirsaklan parcalanan gibi
midirler?" Bu ayet-i kerimenin ma'na-yi zahirisi budur. Fakat bunlar temsi-
lat-i ilahiyyedir. Zaten ayet-i kerimede bunlann misal oldugu beyan buyru-
lur. Nitekim cenab-i Pir Efendimiz Fihi Ma fffi'lerinin 68. faslinda bu ma'na-
ya dair soyle buyururlar.- "Ehl-i cehennemin *ui fSijj u» _>' «.UJi ^ ul* i^>ji oi
(A'raf, 7/50) ya'ni "Ehl-i cehennem ehl-i cennete: "Bize sudan yahud Allah
Teala'nin size verdigi nziktan ifaza ediniz!" demeleri hasa! taam ve §arab ta-
leb etmeleri degildir. Ya'ni, "Buldugunuz ve size miitecelli olan §eylerden bi-
ze de ifaza ediniz!" derler. Kur'an-i Mecid bir arus-i ziba gibidir. Grtusiinu
agan kimseye yiiziinii gostermez. Ey Kur'an'dan bahseden kimse, sana bir
zevk ve kesif vaki' olmamasi ondandir ki, sen onun ortusunii agtin; o seni
reddeyledi ve sana mekr edip yiiziinii girkin gosterdi. "Ben o mahbub degi-
lim!" dedi. Hz. Kur'an her ne suretle isterse goriinmege kadirdir. Fakat ortu-
sunii gekmeyip nzasini taleb eyler ve onun nzasma sebeb olan §eye sa'y ey-
ler isen sen onun ortusunii cekmeksizin o sana yiiziinti gosterir. Ehl-i Hakk'i
taleb et! Zira Hak Teala Jl* J*>\'j ^u j jU'm (Fecr, 89/29-3.0) ya'ni
"Benim kullanma dahil ol ve c'ennetime gir!" buyurmustur. Hak Teala her-
kese soz soylemez. Nitekim diinya padisahlan her bir gulhaya soz soylemez-
ler. Halki padi§aha isal igin bir vezir ve naib nasb etmislerdir. Hak Teala haz-
retleri dahi, Hak talebinde bulunan her bir kimsenin, O'nun kapisina gitme-

^^

AHMED AVNt KONUK

si igin, bir bende intihab buyurdu; ve enbiya ve evliya dahi bunun igin gel-
mi§lerdir. ZJra Hakk'a onlardan maada yol yoktur." Imdi bu beyanat-i aliy-
yeden dahi anlasildigi iizere bu gibi ma'nalarda sahib-i kesf olan evliya-yi
Hakk'in sozlerini dinlemek lazimdir.

Ni'metullah Nahcivani (k.s.) hazretlerinin tefsir-i §erifinde bu nehirler
hakkindaki beyanat hulasaten §6yledir: "Su nehri'*nden murad, muttakile-
ri hayat-i ezeliyye ve ebediyye ile ihya eden ulum-i lediinniyyedir ki, bu
ilim, alaik-i cismaniyyeye batmis olan kuva-yi be§eriyye muktezayatindan
ve taklid ve tahminat bulanikhgindan halistir. Ve "siit nehri"nden murad,
muttakilerin fitrat-i asliyyelerinden nes'et eden muhabbet-i zevkiyye-i ila-
hiyyedir ki, heva-yi nefsaniyyeye meyl ile ve muzahrafat-i diinyeviyyeye
iltifat ile onlann zevki bozulmaz. Ve "§arab nehri"nden murad, miittakilere
hasil olan cezbe-i ilahi ve onlan sarhos eden §evk-i mufrittir. Zevki ve vic-
dani hallerden oldugu igin tefnk olunamaz ve onun lezzeti ve ezvaki is-
ti'dadlann tefavutiine goredir. Ve "bal nehri"nden murad, Hakk'i, hakka'l-
yakin mertebesine vusul ile bilmek ve anlamaktir ki, bu bilis ve anlayi§ iki-
lik bulasikligindan musaffadir; ve bu cennet icinde, Rableri tarafindan on-
lara magfiret ya'ni onlann enaniyet-i mevhumelerinin setri ve mahvi hali
vardir. Izahtan miistagnidir ki, bu nehirler bu viicud-i izafl ar§i altinda 6r-
tulmii§tur.

1630. Dmdi ar§tan cenneie gider, cihanda ia hir §eycih. zahir olur.

"Cennet", lugatte, agaclan gok olan bir zeminden ibarettir ki, agaglann
goklugundan dolayi golgeleri sath-i arzi orter; ve cennet "setr" ma'nasina
gelen "cenne" lafzmdan mu§tak olup bu kelimenin masdar bina-i merresidir.
Ulema-i zahire istilahinda dar-i ahiretin makamat-i miitenezzehe ve tayyi-
besidir; ve bu makam ef'al-i hasenenin cennetidir. Ef'al ve a'malin azhgi ve
goklugu i'tibariyle bu cennetin derecat-i miitefavitesi vardir. Urefa derler ki,
bu ef'al ve a'mal cennetinden baska da cennetler vardir. Onlara "cennat-i si-
fat" derler; ve o abdin sifat-i kemaliye-i ilahiyye ile ittisafi ve ahlak-i ilahiy-
ye ile tahallukudur. Bu cennet dahi ehl-i kemalin meratibi hasebiyle mixte-
favittir. Ve bunlardan baska cennetler dahi vardir ki, onlara "cennat-i zat"
derler. da ibad-i hassina Rabbii'l-erbab olan Allahii zu'1-celal hazretlerinin
ve her birinin erbab-i muteferrikadan kendisine aid olan Rabb'm tecelli-i zat
ile zuhurundan ve abdin zatta, kendi zatinin mahvi ile o cennetlerde istita-

MESNEVt-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

nndan ibarettir. imdi ulum-i lediinniyye ve muhabbet-i zatiyye-i ilahiyye ve
cezbe-i ilahi ve hakka'l-yakinden ibaret olan su ve sut ve sarab ve bal ne-
hirleri, bu vucud-i izafi arsmm altindan cereyan edip, bu arstan cennet-i za-
ta kadar gider. Fakat bu vucud-i izafi cihaninda da bunlann te'siratina mu-
sabih bir §eycik zahir olur.

j\/ U j Li j*j j\ ^ j\ jL^- o>) W c~*>j\<*rf

1631. Qerci hurada bu dort bulasnushr, neden? Jena ve hazimsiz olan zehirden.

"Na-giivar", mi'dede hazm olmayan taam ve imtila ve su-i hazm hali de-
mektir (Burhan). Ya'ni, gergi bu alem-i kesifte de bu dort nehir vardir. Fakat
bula§ik bir haldedir. Neye bula§iktir bilir misin? Fena ve zeval zehrine ve ha-
zimsizhga bulasiktir. Ya'ni bu alem-i kesifin suyuna ve siidune ve sarabina
ve balina fanilik zehri ve hazimsizhk hali kansmisur. Binaenaleyh onlar ha-
lis olan ni'met kabilinden de'gildir.

1632. dortten bulamk toprak uzerine dokiilduler ve hir fitne ko-pardtlar.

Bu dort nehirden bulamk ve kesif olan arz ve diinya uzerine bir cur'a ve
bir katre doktiiler; ve §ehevat-i nefsaniyye fitnesini kopardilar.

0L~5'U jA JJJii *Jli jiji sy>- 0L^>- jA \j\ J-^l •tejy& ^

1633. Ta ki hu dender onun aslini isteyeler; hatbuki bu nakesler hunun uzeri-
ne kani oldular.

"Has" ve "nakes"ten murad, sehevat-i nefsaniyyelerine meclub olan ehl-i
diinyadir. Ya'ni, bu alem-i kesafette bu dort maddeden her birinin bir hassasi
vardir; ve bu hassalardan her birinin bir zevki vardir ki, o zevkler cism-i ke-
sife ve ruh-i hayvaniye taalluk eder. Ruh-i insani ile alakalan yoktur. Ruh-i
insani ile alakasi olan §ey, ancak onlarin asillan olan ezvaktir ki, bunlar yu-
kanda 1629 numarah beyitte izah olundu. Fakat cismani olan ehl-i diinya
bunlann suver-i kesifelerine ve cisim ve ruh-i hayvaniye aid olan zevklerine
kani' oldular.

1634. Dier kadimn sinesini $esme edip cocuklara sut ve besleme verdi.

c^g>

AHMED AVNI KONUK

Hak Teala hazretleri sut nehrinin kesif olan bir suretini arza doktu; ve her
kadinin memelerini bir gesme gibi yapti ve gocuklann cisimlerini beslemek
hassasini verdi. Nitekim siitun ash olan muhabbet-i zevkiyye-i ilahiyye dahi
ruh-i insaniyi besler. "Zal", aslen "ihtiyar kadin" demektir, umumen "kadin"
ma'nasma da musta'meldir.

1635. <§arabi, yussanm ve iu§uncenin iefine ve cur' etc iiziim tarafmdan fe?-
me uavh.

Hak Teala bu alem-i kesafette, hadisat-i kevniyyeden anz olan gamin ve
dii§uncenin def'i ve korkak bir kimseyi cesur kilmak icin, uziim tarafmdan
akan bir gesme yapti. Nitekim §arabin ash olan cezbe-i ilahiden sarhos, olan-
lar dunya ve ahiret gamindan kurtulup, emr-i ilahiyi icra igin nefislerini feda-
da cesur olurlar. Ba'zi niishalarda (i>*>-i) yerine (U^u ji) vaki'dir.

L> j*>j J^- ^J" "—^ b jyt-j J <-^jJ b ^S^

1 636. 'Dal, hasiaua ten ilactdir, armin hahnim ce$me etmi$tir.

Zahir alemdeki bal, ayet-i kerimede ^UJ *ilt «j (Nahl 16/69) ya'ni "Bal-
da nasa §ifa vardir" buyruldugu uzere, hasta olan cisimlere ilagtir; ve balm
nef i hem eski hem de yeni tababette sabit olmu§tur. Nitekim Mevihib-i Le-
dtinniyye'de bal ile yapilacak ilaclardan ba'zilan da mezkurdur. Velhasil Hak
Teala hazretleri bal ansimn batimm ve igini bal $e§mesi yapmi§tir. Ve balm
ash hakka'l-yakin mertebesine vusul zevki ve lezzetidir ki, bu zevk, bal an-
si mesabesinde olan suret-i insaniyyenin batmindan zuhur eder; ve bu zev-
kin zuhurunu muteakib, insanin vehminde peyda olan enaniyet ve isneyni-
yet marazi zail olup, kendi hakikati olan Hakk'a vasil olur.

1637. Temizlih ve icmek. vein, umumen asla ve fer e su veriin.

"Ker"' ve "kiiru"', suyu mevzi'inden agiz ile icmek demektir. Ya'ni, ya
Rabbe'l-alemin, suyu bu alem-i kesafette hilkatte asl olan insana temizlik ve
icmek icin ve fer' olan hayvanat ve nebatata da igmek igin verdin. Bu su su-
retinden cisimler istifade eder; fakat onun ash ulum-i ledunniyyeden ancak
ruh-i insani feyz bulur.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVI-5 •

1638. Ta ki bunlardan asdlan iarafina tz gotiiresin. By bii'l-fudul, sen buna
kani' oUun!

Ey kimse, Hak Teala alem-i kesafette bu saydigirmz dort maddeyi ihsan
buyurdu, ta ki sen bu suretlerin asillan olan maani tarafina iz gotiiresin! Ey
bii'l-fudul, sen ise bu alem-i kesafetin zevkine dahp ancak bu maddelerin su-
retlerine kanaat ettin!

1639. <$imdi topragin macerasim dinle ki, mihrake ne fiisiin soyluyorl

"Mihrak", tahrik edici ve efsun yayici ma'nasina olup burada Israfll (a.s.)
demektir. Ey sami', simdi topragm macerasim dinle! Bak ki avug ile toprak
almaga gelen israfll (a.s.) a nasil miiessir sozler soyliiyor!

1640. Dsrafil'in onunde eksi yiizlii olup yiiz tiirlii sekil ve temelluk yapiyor.

Arz, kendinden toprak vermemek icjn, israfll (a.s.) in onunde yiiziinu ek-
§itip tiirlii tiirlii §ekil ve evza'a giriyor ve yaltaklaniyor da diyor:

1641. OCi: "^ii'l-Celfil'in pak olan zahnin hakki icin ki, henim uzerime bu
kahn helal iutmai"

(S" J^ ^JJ Lf* J^^- (S- LT* lsW S^" JO 1 y

1642. lien bu iakltbden bir korku goriiyorum, basimia sfi-i zan gidiyor."

Hak Teala hazretlerinin Zat-i paki icin cism-i ademi terkib kasdiyla benim
uzerime vaki' olan bu kahn ve tecaviizii helal addetme! Zira benden alinacak
bir avug topragin taklibinden ve istihsalinden bir koku ahyorum ve bir
ma'naya intikal ediyorum; Ve bu kokudan intikal ettigim ma'nadan dimagim-
da fena zanlar hasil oluyor. da budur ki bundan masdar-i maasi olan vii-
cud-i adem halk olunacaktir.

^ */jW ( j J-y *&b ^ ^^-j J^j '«"*■> y

1643. "Sen rahmet melegisin, rahmet cjoster! 2Xra Uiuma bir kusu incitmez."

AHMED AVNl KONUK

"Hiima", kemik yiyen me§hur bir ku§un ismidir (Burhan). Ey israfil, sen
rahmet melegisin! Binaenaleyh rahmet et de beni kendi halime birak! Sen hii-
ma ku§u gibisin ve hiima ku§u, bir ku§u incitmez.

i^ j\£ _jXJ jJ> OVS' jS" l)L>J>> y iji i—jUwI C-^o-j j \aZ ij\

1644. ^€y ierd sahMerinin sifdsi ve rahmeti, sen dahi o ihi iyi fiillinin yaph-
cjmi yap!"

Ey derd ve elem sahiblerinin gifasi ve rahmeti olan Hz. israfil, benden top-
rak almaktan vazgeg de senden evvel bu is. icjn gelmi§ olan iki iyi fiillinin,
ya'ni Hz. Cebrail ile Hz. Mikail'in yaptigini yap! Zira onlar benden toprak al-
maktan vazgecmister idi."

1645. Osrafii cabuk tekrar saha gelii; Dlah'in nezdinde ozrii ve macerayi soy-
leal

1646. I^eai hi: ^ r Di§anian / tut cliye ferman verain; zamire ae onun aksini il-
ham verain."

Ya'ni, israfil (a.s.) arzin niyazina ve verdigi anda karsi toprak almayip
Hak Teala hazretlerine tevecciih edip, arz ile kendi arasinda gecen macerayi
arz etti ve dedi ki: "Ya Rab, bana zahirde toprak almayi emir ve teklif ettin,
fakat almayip eli bo§ ddnmeyi de batinima ilham ettin." Bu beyt-i serifte
"emr-i iradi" ile "emr-i teklifi"nin ba§ka ba§ka olduguna i§aret buyruluyor.
Nitekim Fususu'l-Hikem'de Fass-i Ya'kubt'de Cenab-i §eyh-i Ekber hazret-
leri tarafindan beyan buyruldugu iizere Hak Teala hazretleri ahval-i miikel-
lefin hakkinda iki vecih iizere hiikmeder. Birisi batini, digeri zahiridir.
Hiikm-i batini, abdin ilm-i ilahide, ayn-i sabitesinin hm-i siibutunda Hakk'a
verdigi ilim neden ibaret ise irade-i ilahiyyenin bu ilme taalluk etmesidir. Bu-
na "emr-i iradi" derler. Ve hiikm-i zahiri Hakk'in resulleri vasitasiyle bilciim-
le ibadi hakkinda bila-istisna vaki' olan hukmiidiir ki, buna da "emr-i tekli-
fi" derler. Binaenaleyh mesela Hakk'in emr-i iradisi kiifriine taalluk etmis
olan bir kimsenin iman etmesi hakkinda emr-i teklifl[si] bittabi' birbirine
muhalif olur. Bunun sebebi alem-i ilimde sabit olan hiikmiin, alem-i ef aide
abdin emr-i tekliflye muhalefet etmesiyle Hak icin huccet-i baliga sabit ol-

C^WD

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

masidir ki, bu da abdin halini kendisine ke§f etmekten ibarettir; ve ayn-i hik-
met ve adalettir.

J,y» <jy* o jLJ jl <js/ ^f J./ iSy Cs*£ j* (J>J" r 1

1647. Otulak tarafina tutmaaa emir verdin; akil tarafina kasavet cihetinden
nehyettin.

Yukanki beytin te'kididir. Emr-i teklifiyi tutmak hususunda zahiren kulak
tarafina bu emri teblig ettin. Akil ve batin tarafim da kasavetten nehyettin.
"Kasavet", kalbin §iddeti ve salabeti ve gilzati ma'nasinadir. Ya'ni, emr-i ira-
di, emr-i teklifiyi tutmamak igin kalbde kasavet husule getirdi; ve akil, emr-i
teklifiye muhalefet etti.

1 648. "fiazab iizerine rahmetin gegmesi galib oliu. By fiilleri acib ve isi iyi
olan 'Rob!"

"Ya Rab, cok defa senin rahmetin gazabim geger; ve gazabin iktizasi
kahr ile mutecelli olmus. iken lutuf ve rahmet ile mutecelli olursun. Ey te-
celliyati acib ve i§i latif olan Rabbim, ben de senin kulun, senin ahlak-i ila-
hiyyen ile miitehalhk olmagi munasib gordiim, arzin niyazina merhamet
ettim."

(?*

^"jLJI <ulp J^/l>- «l «-~jt s-^"y j& ^^ '°* > - (J*y

Hak Teala'mn calak olan Adem (a.s*.)m cisminin terkibi icjn

avuc dolusu toprak almak iizere azm ve hazm melegi olan

Azrail (a.s.)igondermesi

"Hazm", liigatte cem'etmek, zabtetmek, §iddetle tutmak, kasdetmek ve
baglamak ma'nalannadir. Burada "sjddetle tutmak" ma'nasi miinasibdir.

AHMED AVNl KONUK w >@|

"Azm", kasd etmek demektir. Ya'ni, Azrail (a.s.) siddet ve kasd sahibi olan
melektir, demek olur. Ma'ltim olsun ki, Azrail (a.s.), ma'nadan ibaret olan
ruhu, suretten ibaret olan ebdandan tefrik eder; ve alem-i zahirde mevcud
olan her bir suret-i kesife bir ma'namn izhari icindir, o ma'na o suretin ru-
hudur. Binaenaleyh zerreye vanncaya kadar alem-i zahirde vaki' olan tefes-
sud, tasarruf-i Azrail ile husule gelir. Azrail (a.s.) dahi bu hassryeti ile ava-
limi muhittir ve onun taht-i emrinde dahi bi-nihaye melaike mevcuddur; ve
bir kimse suver-i mevcudeden birini ifsad ettigi vakit, o kimsede vucuh-i Az-
rail'den bir vechin te'siri vaki' olur ve arzdan alinacak ciiz', arzin ruhu me-
sabesinde olup o ruhun nez'ine cenab-i Azrail me'mur olmus ve bu emri ic-
ra etmistir.

1649. Dialik Aerhal MzraA'e huyuriu ki "'J'ur-tahyil olan topracji gor!"

Ya'ni, Cebrail ve Mikail ve tsrafll (aleyhumu's-selam) huzur-i izzete elleri
bos olarak dondukleri cihetle, Halik Teala hazretleri emr-i iradisinin tahakku-
ku igin derhal Azrail (a.s.) a buyurdu ki: "Haydi sen git, emrimi inraz igin ha-
yalat ve evham ile dolmus. olan arzi gor!"

1650. "O zayif olan zalim hocakanyi hul, acele ondan hir avug. ioprak gdir!

"ZaI", kocakan demektir. Zayif olmasi, her an fenaya ma'ruz bulunmasin-
dan nasMir. Zalim olmasi, ma'rifet-i Hak icjn mahluk olan efrad-i be§eri, ken-
di suver-i maddiyyesine meftun edip ma'nevi helake suruklemesidir. "Koca-
kan" olmasi hilkat-i beserden pek gok evvel yaratihp kocamis olmasmdandir,-
ve enbiya ve evliyaya acuze suretinde miitemessil bulunmasindandir.

L>al J& JU 'ojf iSy Ljti dh»j~* J^jj* ^-»j

1651. DCazd serhenyi olan JAzraH iktiza i$in foprak kiire iarafina flitti.

"Serheng", "ser" ile "heng" kelimelerinden miirekkebdir. "Ser", serdar ve
emir, ve "heng", asker demektir. Binaenaleyh "serheng" askerin emiri ve re-
isi demek olur (Burhan, Ferheng-i Cihanglri, Siracii'l-Liigat ve Ru§dl, Bahar-i
Acem ve Giyasu'l-Lugat) . Ya'ni kaza-yi ilahi serhengi olan Cenab-i Azrail,
Hakk'in taleb ve emri igin toprak kiire tarafma muteveccih oldu.

MESNEVf-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

}jj>- X^y* ^ JfJ^fj^ ib s£ jlpl jJj by& j ^y-

1652. Toprak, kanun iizre feryada basladi; ona and verdi, hircok yemin etti.

"Kanun", asil ve resm ve kaide. "Sevgend horden", yemin etmek ve and
icmek demektir. Toprak ewelki meleklere yaptigi kaide iizere feryada ba§la-
di, and verdi ve birgok yeminler verdi. Ya'ni, "Vallahi billahi tallahi, ben bir
avuc. topragi vermem, Allah hakkigiin benden bunu alma!" diye yalvardi.
Dedi:

i» j Jfj* j^ 1 y^ 1 1^ ^ iff ^^ ^ o*^ f^ ^

1653. "6y has kul ve ey arstn hamili, ey arsta ve fersie emrin muia'i!

"Ars"tan murad, feza-yi bi-nihayedeki viicudat-i izafiyye avalimi; ve
"fers"ten murad, bunlar arasindaki arz. Ya'ni, "Ey Hakk'in has kulu ve ey ars
hamili olan dort melekten birisi ve ey goklerde ve yerde emrine itaat olunmus
olan!"

1654. "jferi olan 'Dlahman'in rahmetinin hakki icin, sana lutf eden zaitn
hakki icin!"

"Be-hakk", kelimelerinde "be" kasem igindir.

1655. liir sahin hakki vein ki, ondan haska mabud yoktur; O'nun huzurun-
da kimsenin zarilifli merdud degildir."

cM j j- j 1 y'J fte jj o*' 6 ' 'V-* 1 ui-^ f^j* ^-^

1656. 1)edi: x 1Sen kadir deflilim ki, hu efsun ile onun emrinden gizli ve asi-
kar olarak yiiz cevireyiml"

"Gizli"den murad, emr-i iradi ve "asikar"dan murad, emr-i teklifidir. Ya'ni,
Azrail (a.s.) arza hitaben dedi ki: "Ben senin sozlerin ve yeminlerin sebebi ile
Hakk'in emr-i iradi ve emr-i teklifisinden yiiz gevirmege kadir degilim." Bun-
dan anlasihr ki, ewelki ug melege vaki' olan emr-i teklifi, emr-i iradiye mu-
vafik degil imis.

c^^

AHMED AVNl KONUK

1657. ^eii: n< INihayet o Jiilm ile emir buyurdu. Dier ikisi de emirdirler, ilim
yolundan onu tut 1 ."

Arz Azrail'e dedi: "Nihayet Halikimiz kullanna sifat-i hilm ile muttasif ol-
nalanni emir buyurdu. Benden cebren toprak alman bir emirdir; ve hilim ve
mmusaklik ile muttasif olmak dahi bir emirdir. Eger §iddet ile yumu§akhgi
lim cihetinden mukayese edersen, elbette ahlaken hilim §iddete miireccah
>lur.

1658. ^Deli: "O te'vil, yahud kiyas olur. 6mrin sarihinde iltibasi az isie!"

"Te'vil", §er'de, lafzi ma'na-yi zahirinden, muhtemel olan ma'nasina don-
iurmektir. Fakat bu te'vil, muhtemel olan ma'nanin Kur'an'a ve hadise muva-
"akati goruldiigu vakit olur. Mesela Kur'an'da c~Ji '& J>3\ ^>I (Rum, 30/18)
'Allah oluden diriyi cikanr." buyurur. Eger kusu yumurtadan cikardigi murad
olunursa "tefsir" olur ve eger kafirden mii'min ve cahilden alim cikardigi mu-
rad olursa "te'vil" olur; (Ta'rifat-i Seyyidden terciime). "Kiyas", liigatte "tak-
dir" demektir; §eriatte; hiikumde asl ile fer' arasini cem'etmektir. Ya'ni bir §ey
hakkinda sarih bir hukiim oldugu halde, o acik hiikumden istinbat olunan bir
ma'na sebebiyle, o seyin fer'i hakkinda bir hiikiim vermektir. "iltibas" ortulii,
belirsiz, kan§ik olmak demektir. Ya'ni Azrail (a.s.) arza dedi ki: "Halikimin ba-
na "Arzdan toprak al!" diye vaki' olan emri kar§ismda, o senin bana hilim tav-
siye etmen bir te'vil veya kiyas olur. Boyle sarih emirlerin kan§ik ve ortulii ol-
masim az dusun! "Kern cu", "az iste!" ta'biri ile sarih ve fakat mecazi olan
emirlere i§aret buyrulur. Mesela Kur'an'da "Ve's-eli'1-karyete" {hjs\ J*-»ij)
ya'ni "Karyeye sor!" buyrulur. Bu bir emirdir. Fakat te'vil etmeksizin kabil-i ic-
ra degildir. Zira karyenin kendisine sormak miimkin degildir. Burada ahaliye
sormak ile te'vil olunur; ve keza bir efendi "Lambayi yak!" diye hizmetcisine
emr etse hizmetgi bu emr-i sarthtir, lambamn kendisini yakayim demez. Te'vil
edip icindeki fitili yakar. Fakat "Toprak al!" emri sarih ve kabil-i icra oldugu
igin bunda iltibas yoktur. Te'vile ve kiyasa da hacet kalmaz.

1659. Bger, kend.ifih.rini te'vil edersen iyidir ki, bu na-mustebihi te'vil edesinf

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Na-mu§tebih", subhesiz soz demek olur. Ya'ni, o sarihin ma'nasina ken-
di fikrini gevirmen, bu subhesiz ve acik sozu te'vil edip ba§ka ma'naya cevir-
mekten daha iyidir.

1660. "fjonul senin yalvarmandan yaniyor; senin surabenden ipnem kan do-
[1660] luoldn."

"§ur-ab", vasf-i terkibidir, iki isim arasmdaki vav-i atifamn lskatiyla hu-
sule gelmistir. Ash "sur u ab"dir. Ahirindeki (U) ismiyyet icindir. Nitekim
"sebz" kelimesinin nihayetine getirip "sebze" '(.>-) derler. "§urabe", goz ya-
§1 demek olur. Ya'ni, "Ey arz senin yalvarmana aciyorum ve gonlum yaniyor
ve senin akittigin goz ya§indan igim kan dolu oldu."

JLiJjj iji j fl~~Z~> p*-j Jb <u- jJ» Olj J; pp-j ^ pZ~~j

1661. " <3\ierhametsiz degilim, helki derdlinin derdinden dolayi, o her ii$ -pakten
merhametim ziyadedir."

"Merhametsiz degilim, belki ben o her us pakten, ya'ni Cebrail ve Mikail
ve israfil'den daha merhametliyim. Derdlinin derdinden dolayi kendimde
merhamet duyanm."

1662. "Bijer hen hir yetime tokat vurur isem ve eger o halxnx onun dine helva
verirse;

jl (j\j \y\s*u oj- SyS> jj jl cSljls- jl j&y- *4U* jJ

1663. nr Bu tokat onun helvasindan daha latiftir ve ejjer helvaya majjrur olursa
vay ona!"

"Tabance", tokat demektir. Ya'ni, "Benim bir yetime tokat vurmam, her-
hangi bir hakim kimsenin onu helva ile taltif etmesinden daha latiftir; ve eger
benim tokatimdan mugber olup o halimin helvasina tevecciih ederse vay
onun haline!"

{IjyT^ J^ J>- ^iLJ fi jy» ^ p*r y jJu y

1664. ' Senin feryddina henim cicjerim yanar; lakin Utah, hana hir lutuf ogret-
mekiedir."

C 83JBJ B

AHMED AVNl KONUK "^Ig

Ya'ni, "Hak Teala beni kahra me'mur buyurmu§tur. Ben de bu emri ya
parim. Fakat Hak Teala bu kahnn altinda bir lutuf saklarm? oldugunu bana
bildirdigi igin, senin feryadina cigerim yanmakla beraber aldirmam!"

Ifj ^ JJ& OlfJ <^-X>- ji Lft j$ OL. ji J^a Js&

1665. "Xiifttf kahirlar arasmda gizlidir. Hahasiz afok ptsli/tfe aizlUir."

"Hakk'in lutfu, kahirlan arasmda gizlidir. Bu hal pek biiyuk kiymetli ol-
dugu igin baha takdir olunamayan bir akikin pislik arasmda gizlenmi§ olma-
sina benzer."

c—J-uT OU- j^-j OW d>jf £* c—> ^~ -w> j j^>, j>- j$

1666. "Diakk'in kahn henim yiiz hilmimden daha iyidir. Lrtaktan cant
menetmek can ceki§mektir."

"Her an mutebeddil olan bu fan! kesafet aleminde Hakk'a istedigi cam
vermekten imtina' etmek, alam-i tebeddiilata razi olup can ceki§mek demek
olur. Zira Hak bir cam alirsa, yerine bin can verir. Binaenaleyh Hakk'in kah-
n benim hilmimden daha iyi olur."

1667. O'nun en f end kahn ihi alemin hilminden iyidir. CTVe auzel ^Rabhii l-
alemindir, ne guzel yardimcidir!"

Hakk'in en fena ve §iddetli kahn, o kahnn altinda lutuflar gizli oldugu
icin, diinya ve ahiret ehlinin hilminden ve mulayemetinden iyidir. Zira Hak
Teala mahlukati, isti'dad ve kabiliyetlerine gore terbiye buyurur. Binaenaleyh
0, alemlerin ne giizel murebbisidir ve onlann kabiliyetlerine gore ne guzel
yardimcidir!"

1668. O'nun kahnnda lutuflar muzmerdir; onun icin can fedasi cant arh-
nr."

JU; Cjzyj A&y-r ^ fjj ^ J}L> j J^S Jj jS" Uj CfiA

1669. iSagah ol, heA-fliimanlicji ve dalali terk et; hasi ayak yav; ciinki sana
"QeV." huyurdu."

MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Dalai", helak olmak ve gaib olmak ve yolu §a§irmak demektir. Burada
"yolu §a§irmak" ma'nasi miinasibdir. Ya'ni, "Ey arz, senden almacak toprak
hakkinda Hakk'a kar§i su'i zan var. Bundan vazgec. ve yanhs. yolu birak!
Sur'atle ko§, cunki Hak Teala hazretleri "Gel!" diye da'vet buyurdu." "Teal",
tefaul babindan emr-i hazirdir. Arapca'da asagida olan bir kimseyi "Gel!" di-
ye yukan cagirmak demek olur. Ya'ni "Yuksel!" demektir. "Ser kadem ker-
den", sur'atle yuriimekten kinayedir.

1670. O'nun o "TeaV'i ieaMer verir: sarhosluhlar ve esler ve dosekler verir."

[1670]

Bu beyt-i §enf, cenab-i Azrail lisanindan arzadir. Fakat zimninda, cesedi
arzin cuz'ii olan insana da hitabdir. Zira insan olumden kagar ve Azrail is-
minden tevahhus eder. Bu surette ma'na-yi beyt soyle olur: "Ey arz veya in-
san, Hak Teala'mn o "Teal!", ya'ni "Gel!" buyurmasi yukselmeler ve ikram-
lar verir ve alem-i ervahta senin ruhuna sarho§luklar ve zevkine miinasib
ciftler ve e§ler ve do§ekler verir."

£?,<& J a*J ijf fjW a* gf gs* L> J~" y ] ol ^

1671. Uii^bir here Jitf, o all olan emrini gev$eh ve dola$ih, yapmaga kadir de-
gilim."

Ya'ni, "Hakk'in o yiiksek olan emr-i sarihini gev§ek ve dola§ik goriip
te'vil ve kiyas ile tebdil edemem, aynen icra ederim."

1672. O gamh olan toprak, onu hep dinledi; o su-i zandan onun kulaginda hag
oldn.

Nunun fetha veya kesresiyle "nejend", gamh ve donmus. ve ofkeli ma'na-
lannadir. Ya'ni, toprak bu sozlerin hepsini dinledi ve dinlerken gamh bir hal-
de idi. Kendinde kokle§mi§ olan su-i zandan kulaginda bir bag ve bir hicab
oldugundan bu sozler gamma siikunet vermedi.

1673. O siifli olan toprak, tekrar ha§ka hir neviden, ona sarho$ gibi yaltak-
landi.

*$%&>

AHMED AVNI KONUK

0L-> j»j ^ ^ 0W- j j^ y dlj jtj ijJ j?-j>. J cJS

1674. 1)edv. " Diayir, kalk hundan ziyan olmaz. Hen rehin ve zamanikefaletl
olarak ha$ ve can koyanm."

Cenab-i Azrail dedi: "Hayir, bu yaltaklanmayi ve tezelliilu birak! Kalk ca-
nini ver! Bu can vermekten sana bir zarar olmaz. Ben bir zarar ve ziyan ol-
madigini te'min igin, ba§imi ve canimi sana rehin ve zaman (ou_>) olarak ko-
yup kefil olurum."

1675. nr Cemelluk dii$unme ve arhk o Ulahun ve iSAdil olan §ahtan ha§kasina
yaltaklanma!"

1676. v>r Ben emir kuluyum, onun denizden toz ko-paran emrini ierk edemem."

Ya'ni, "Hak Teala hazretlerinin emri o kadar muhim ve azametlidir ki,
Musa (a.s.) zamaninda Bahr-i Ahmer'i yardi ve dibinden toz kopardi. Ben
emir kuluyum, O'nun boyle emrini nasil terk edebilirim?"

1677. 0, kulagm ve Qoziin ve ha$m hallakindan gayn, kendi canimdan hile
hayir ve ?er dinlemem."

Ya'ni, "Eger benim canim hayir ve ser fetvasim verse bile dinlemem;
ben ancak kulagi ve gozii ve ba§i yaratan Hak Teala hazretlerinin emrini
dinlerim."

1678. Hr Benim kulagim O'nun gaynmn soziinden sagirdir, hana iatk olan
candan daha candir."

Ya'ni, "Cammin hayir ve §er fetvasim dinlemedigimin sebebi budur ki, be-
nim canim taayyunii cihetiyle Hakk'in gayndir ve benim kulagim Hakk'in
gaynmn soziinden sagirdir. Hak Teala bana kendinin gayn olan benim ca-
nimdan daha candir. Qunki canim O'nun sifat-i hayatimn libas-i gayriyyet ile
zuhurundan ve taayyiiniinden ibarettir."

MESNEVl-I §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

d\£> \j j\ -uo OU- d\j\y> -U« OU- j jl -*-*Lj J-4T jjl OU-

1679. "Can. O'ndan geUi, candan QelmecLi. tele? olarak yuz bin can verir."

Can, "Hakk'in sifat-i hayatimn libas-i gayriyyet ile zuhuru ve taayyunu
halinden ibaret oldugundan bittabi' can Hak'tan geldi ve Hak candan gel-
medi. Binaenaleyh Hak Teala bad-i hava (bedava) ve bele§ olarak yuz bin
can vermege kadirdir."

pjf f\jj~o. if >y. ^ JjS f,jf J <yi£ jS~ xi-L & OU-

1 680. "Can- kim olur ki. onu Oierim iizerine ihtiuar edeuim, pire ne olur ki ki-
[1680] ,..,,„ B » r

hmi yakayim'.

"Mademki can Hak'tandir ve O'nun atasidir, binaenaleyh canin ne kiyme-
ti olur ki, onu veren Hak istedigi vakit esirgeyeyim; bunu esirgemek pire igin
kilimi yakmak kabilinden olur."

1681. n< ~Ben O'nun haynnin gayn hayir bilmem, hen O'nun yaynndan sagir-
lar ve dilsizler ve korler denim."

1682. nr Benim kulagim figan eiicilerden sagirdu; zira ki ben O'nun elinde
mizrak gihiyitn."

"Hakk'in emrinde hayir vardir, binaenaleyh O'nun zahiren emrini §er go-
riip figan edenler olur ise de onlann figani benim kulagima girmez. Cunki be-
nim iradem yoktur, O'nun elinde mizrak gibiyim."

(^

(j^L*. <j\j t£l, x£ J^- jl «j ykljaj JuT fyrj cJl _^\ j cJb <0 x£ 9yr j

AHMED AVNt KONUK

?-£ <y ^^ ^ ^ jjjIjjj i^r <s^- c& j r 1 aJ ^ <i?~* <Jj^* j 1 j r 1 ^^

Ijjl .Hi Iju* j^- OLiol aS' JuLio ^ Ij J S'\ i_J»Uw OLijI ijjj ^ yi ^» OLiol jl j

i_i_)^« C— Jb. *£jb»- J-iL \JU«J J*U- £y~~. a Cj\Jci\ . j^ <Jb^« C~~o

^ °^ J! 'ju\ aTjll JB ^ '^ JJjSj jllsJl JB

Onun beyamndadir ki, bir mahluk ki ondan sana bir zulum erisfr;
hakikatte ,o bir alet gibidir. Arif odur ki alete degil, Hakk'a riicu' ede ve

eger zahirde alete riicu' ederse, cehlinden etmez, belki bir maslahat

icindir. Nitekim Eba Yezid (k.s.) buyurdu ki: "Bu kadar yil vardir ki, bir

mahluka soz soylememigimdir ve mahluktan soz i§itmemi§imdir; velakin

halk boyle zannederler ki, onlara soyluyorum ve onlardan isjtiyorum.

Zira onlar muhatab-i ekberi gormuyorlar. £unki benim halime nisbetle

onlar ona sada gibidirler. Akil olan mustemi'in iltifati, sadaya olmaz.

Nitekim ma'ruf olan meseldir, duvar civiye "Nicin beni yariyorsun?"

dedi. £vi de, "Beni mihlayana bak!" dedi.

jl C-w^i ji iji o\S yr igb*" Otj y>p* C~**-j Ob— jl <OLi«j>-l

1683. iIMizrokian ahmakfa merhamet isteme, o bir sahtan iste ki o, onun clin-
ic olur.

Ya'ni, bir kimseden bir kimseye zarar gelirse, o zarar yapan kimse,
Hakk'in kudret elinde bir mizrak gibidir.Binaenaleyh ey kimse sana bir fe-
nahk geldigi vakit, dogrudan dogruya o mizragi kullanan Hak'tan iste, yok-
sa ahmakga ve korce mizraktan isteme, o mizrak §ah-i hakiki olan Hakk'in
yed-i kudretindedir.

LS ^» Ol C— -b -Ul j~J\ £ ^j£ i^i dj=f £> J Ob— l

1684. "c/Vlizrajja ve kiluu nvcin yaharirsm ki o, o fyal&'in elinde esir geUi!"

1685. san'ahnda iSdzer'dir ve hen putum; bir alet gibi o beni yapar, ben o
olurum."

$

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

"Azer", Ibrahim (a.s.)m babasinin ismidir. Nemrud ismindeki putperest bir
hukiimdar zamaninda put yapar ve satar idi. Ya'ni, "0 Hak Teala hazretleri
bu vucudat-i izaflyye suretlerini yapmak hususunda Azer menzilesindedir ve
ben dahi onun yaptigi put suretlerinden biriyim. Bir aletim ki, o beni nasil ya-
parsa, ben oyle olurum."

C^ y^- *£ s>*- ] s j j fr^ > u ^ > u b* f

1686. "Eger beni sagar yaparsa, sugar olurum ve eger beni hanger yaparsa han-
ger olurum."

"Sagar", kadeh demektir. Ya'ni, "Beni bir mey ve icki kadehi yaparsa oy-
le kadeh olur ve halkin ne§vesini te'min eden meyi igiririm ve keyiflendiri-
rim; ve eger hanger yaparsa, hanger olup halki yaralar ve feryadlanna sebeb
olurum."

fA> ^,1; xS" jj\ \jA j j fJ»> J±£ <u-2^- \y £

1687. Eger beni gesme yaparsa bir su veririm ve eger beni aies yaparsa bir ha-
raret veririm."

1688. Eger beni yagmur yaparsa harman veririm ve eger beni ok yaparsa cis-
me sicrarim."

1689. Eger beni ydan yaparsa zehir birakinm ve eger beni bir yar ederse hiz-
met ederim."

Ba'zi nushalarda (^ cj^) yerine {^ jv) vaki'dir. "Muhabbet doldu-
rurum" demek olur.

uy. Jy. csXio ijtup ji pz~j uj*r^l OL»jj ^S^ j^- ,y

1690. lien ihi parmak arasinda halem gtbiyim, taat safinda muiereiiid ie-
gilim."

"Beyne beyn", iki hal arasinda mutereddit olmak demektir. Bu beyt-i §e-
rifte ftLio ouT ifcii ,y^-j\ ^u-i ^ ,>_^i ox fjji cjjii oi ya'ni, "Muhakkak beni-
ademin kalbleri, Rahman'in parmaklanndan iki parmak arasmdadir, onu na-
sil isterse gevirir" hadis-i §erifine i§aret buyrulur.

AHMED AVNI KONUK

1691. <S%rzi meffjul etti ve soz esnasmda, o eski arzdanbir avu$ favph.

Hz. Azrail bu sozler ile mesgul etti ve lakirdiya tuttu ve bu sozler esnasin-
da onu gafil avlayip, cism-i Adem'den pek 50k zaman ewel mahluk olan arz-
dan bir avug toprak kapti. Ya'ni arzm ruhu olan cism-i Adem'in terkib-i mah-
susu olan topragi nez'etti. Nitekim efrad-i beserin ruhlanm dahi boyle
nez'eder.

1692. JTlrzdan sihirbazca kaph. ^i-hodlar gibi arz soze me$gul idi.

1693. ^Re'ysiz topraqi Utdkk'a kadar, ayaf. kapctyi mektebe kadar aotiir-
dii.

Ya'ni, Cenab-i Azrafl'in almasma muhalefet edip re'y vermeyen topragi,
melek kapti Hakk'a arz etti, Hakk'a gitmekten imtina' edip kagan topragi,
esma-i ilahiyye ta'lim olunan mektebe kadar gotiirdii. Nitekim ayet-i kerime-
de Qlr *CS/i f'^fk'j (Bakara, 2/31) ["Adem'e biitun isimleri ogretti"] buyru-
lur. Ma'lum olsun ki, bu alem-i keserat, vucud-i mutlak-i Hakk'm batimdir.
vticud-i hakiki batinin zahiridir ve kenz-i mahfisidir. Vaktaki bu e§ya
alem-i kesafette zahir oldu, vucud-i hakiki batin oldu; ve viicudun bu suret-
le niizulu, kenz-i mahflde mahbus kalan esmasina rahmet igin idi. Binaena-
leyh alem-i kesafette Adem'in zuhurundan mukaddem esma-i ilahiyye asan
dagimk ve miiteferrik olarak fiilen zuhur etmis idi; ve esyada daginik olarak
zuhur eden bu asar-i esmamn toplu bir halde olarak zuhuruna musaid bir ta-
ayyiin lazim idi ki, Hak Teala'mn cem'iyyet-i esmaiyyesinin musahedesine
kabiliyet hasil olsun! Bu sebeble arzin ruhu mesabesinde olan bir cuz'iinu
cem'iyyet-i esmaiyye ta'lim olunan bir mektebe kadar gdturmek iktiza etti.
Bu mekteb, mekteb-i istihaledir ki bu istihalat III. cildin 3887, IV. cildin 3622
numarali beyitlerinden i'tibaren zikr olunmustur.

1694. Uialik huyurdu ki: K( Jlu§en olan ilmim hakki i$in, ben seni bu kalkm
celladi ederim!"

*$$&>

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ya'ni, Hak Teala hazretleri, cenab-i Azrail'e buyurdu ki: "Senin ayn-i sa-
bitende ma'lum-i ilahiyyem olan isti'dad ve kabiliyet, kabz-i ervaha miisaid
oldugundan, bu ilm-i ru§enim hakki icm seni halkin celladi yapanm!" "Cel-
lad", lugatte etten deriyi yiizen ve cilde kamgi vuran demektir. Burada "oldii-
rucii" ma'nasmda musta'meldir.

1695. ^Dedi: n ~$a CRafc, oliim esnasinda halkin hoyazini sikiiflim vakit, halk
heni dusman iutarlar."

Azrail (a.s.) bu tevecciih-i ilahi tizerine Cenab-i Hakk'a hitaben dedi:
"Ya Rab, ecelleri gelince halkin pek sevdikleri ruhlanni cisimlerinden nez'
ettigim vakit, halk beni kendilerine dii§man addedip ismim amldigi vakit
urkerler,"

J^ iJ J-- 50 J"^ \j*^ J~" AJjI-i*- iSj\s \jj y

1696. "tMli olan ejendi, sen reva tutar mum h,i heni dayman i/uzlu mehfiaz
edesin?"

"Ey cism u camn sahibi olan Hak Teala, halk nazannda beni dusman yiiz-
lii mebguz etmeyi caiz goriir musun?"

1697. ^Dedi: * Diumma ve kulunc ve sersam ve mizrak cinsinden hiriakim asi-
kar sehebler zahir gosteririm."

"Kulunc", bagirsak illeti, "sersam", dimag hastaligi ve menenjit dedikleri
illettir. "Sinan", mizrak yarasindan kinayedir. Ya'ni, Hak Teala Azrail'e dedi:
"Ben onlarda bagirsak illeti ve dimag hastaligi ve humma ve mizrak yarasi
gibi birtakim sebebler izhar ederim."

y "U« <_£ I^^-j j V^Jsy jj y j OLi Ift^iaj <"bjSo O

1698. n< JCi, onlann nazarlanni senden iig. kat marazlara ve sebehlere dondurii-
riim.

Ya'ni, "Halkin nazarlanni kat kat marazlara ve sebeblere donduriiriim. Se-
nin ruhlanni kabz ettiginden gafil olurlar.

AHMED AVNl KONUK

1699. 'Deli: ""^a *3lab, ey JTlziz, kuttar vardir ki, sebebleri iahi yirtarlar."

Azrail dedi: "Ya Rab ve ey Aziz olan Halik'im, senin birtakim kullann var-
dir ki, onlann nazarlan bu sebebleri yirtip ileriye geger ve beni gorurler."

i_;j J*i» jl l_-«- jl vJ*J5 ji i_~~» jl 9jl.iT -Lib Oti p£s?

1700. Onlann aozleri sebebden ge$ici olur. < Jlabbin fazlindan nicablarian gef-
mi$tir.

"Giizare", hadden gecen §ey (Bahar-i Acem). Bu ve atideki beyitler Hz. Fir
efendimiz tarafindan irsaden vaki' olur. Ya'ni, Hak Teala hazretlerinin ba'zi
kullan vardir ki, onlann basar-i basiretleri sebeb haddinden ileriye gegicidir; ve
Rab Teala hazretlerinin fazl ve inayetinden dolayi bu gibi hicablardan ve per-
delerden gegmi§tir. Nitekim Aynu'l-Kuzat Hemedani (k.s.) hazretleri §6yle bu-
yurur: "Ey aziz, bir i§i ki Hak Teala'dan baskasina mensub goriirsun, onu me-
caz bil; o hakiki degildir. Fail-i hakikiyi Hak Teala bill o^Ji d£ ^hl^ ji (Sec-
de, 32/11) Ya'ni "Ey resuliim soyle ki, sizi oliim m'elegi miiteveffa kilar."
ayet-i kerimesini mecazi bil! Onun hakikati i^> '&■ '^81 J>'j>.'*u\ (Ziimer,
39/42) ya'ni "Allah Teala oliim zamaninda nefisleri' miiteveffa kilar." ayet-i
kerimesidir" (Nefehatii'1-Untf.

J^taM j c-Le- j *z**j a»Ij JU- Jills' jl -L>-jj '*j>j~>

1701. Dial kehhalinden ievhid siirmesini hnlwp Meiten ve i'iilaUen kurtul-
mu§tw.

"Hal", kisjnin kasdi ve celbi olmaksizm kalbe varid olan §eydir. "Keh-
hal", goz doktoru ma'nasinadir. Tevhid, surmeye ve hal, kehhale tesbih
buyrulmustar. Perde olan esbabi basar-i basiretinden kaldmp flil-i Hakk'i
mii§ahede eden kimse, hal tabibinden tevhid surmesini bulup, onun kalb
gozu perde illetinden ve keserat ile illetlenmekten kurtulmugtur. Ma'lum ol-
sun ki, §ehabeddin Siihreverdi hazretleri Avarifu'l-Maarifinde buyurur ki:
"Tevhidin mertebeleri vardir. Tevhid-i imani, tevhid-i ilmi, tevhid-i hall ve
tevhid-i ilahidir. Bunlardan tevhid-i hali odur ki, hal-i tevhid, muvahhidin
zatina vasf-i lazim olur ve kendi varhgina aid olan adet zulmetleri, bu tev-
hid nurunun tulu'u vaktinde muzmahil olur. Bu muvahhidin vticudu,
Hakk'in mu§ahedesinde oyle miistagrak olur ki, Hakk-i Vahid'in zat ve si-

MESNEVt-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

fatmdan gayn onun nazannda hicbir §ey goriinmez. Hatta tevhidi dahi Va-
hid'in sifati gorur ve keza bu goru§ii de O'nun sifati gorur, kendinin sifati
gormez."

1702. Uiummdya ve hulunca ve sille bakmazlar; gonule, bu sebeblere yol ver-
mezler.

"Sill", cigere muttasil ve kirmizrya mail bir uzuv dahilinde hasil olan ya-
radir ki, kan ve inn peyda olur. Ya'ni, tevhid-i hall sahibleri bu ta'dad olunan
hastahklara nazar etmezler. Bunlar Hakk'm fiiline perde olan sebeblerdir. On-
lann kalbleri bu sebebler ile me§gul olmaz.

1703. jLira hi, bu marazlardan her birine ildg. vardir, vaktaki ila$ kabul etmez,
o fiil kazadir.

Bu illetler ile ma'lul olanlar birtakim ilaglar ile tedavi olabilirler ve bu te-
davi neticesinde eger ecelleri gelmemi§ ise §ifa bulurlar. Vaktaki bu hastalik-
lar ilag kabul etmez bir hale gelirler, artik o marazm kaza-yi ilahinin fiili ol-
dugu ve o kimsenin eceli geldigi anla§ilir.

us^-ji ^j-" £j t5b J ^y? Cbk&z ^ \j* Jjb Joy j*

1 704. L7ier marazm ilaci vardir, yakinen bil. OViiekim soguk zahmetinin ilaci
kurktiir.

Birinci misra'da *Ui *J J>i j Vi *b <0Ji J^i u ya'ni: "Allah Teala bir maraz in-
dirmedi, ilia ki onun igin §ifa dahi indirdi"; ve keza *ija >b j£) ya'ni "Her bir
maraz igin bir ilac. vardir" hadis-i §eriflerine i§aret buyrulur. Ya'ni, bu hadis-i
§erifler mucibince muhakkak bil ki, her bir marazm bir ilaci vardir. Nitekim
ii§umek dahi viicuda anz olan bir illettir. Fakat bu illetin ilaci dahi kiirk giy-
mektir ve zamammizdaki esbab-i teshindir.

1705. Diuda bir adami dondurmak istedigi vakit, sogukluk yuz kurkten dahi
gecer.

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

1706. Oram viicuduna hir titreme koyar ki, o ne elbise ile, o ne ate$ten iyi
olur.

Ba'zi niishalarda (^) yerine (^) vaki'dir, "Bir titreme verir ki" demek
olur. Hind niishalannda ikinci misra' ou^ ji j ^ ^r j^-ij j suretindedir. "Ne
atesten ne dumandan eksik olur" demektir. Ba'zi niishalarda dahi ^w^
our ji *i iyt, vaki'dir ki, "asiyan"dan ev ve oda ma'nasi murad olunur. Ya'ni
"Ne elbiseden ve ne de sicak evden ve odadan lsimr," demektir. Ve bu suret-
te kafiye noksan olmaz. Fakat ikinci misra'daki bu (oi) ism-i isaret olmak
Icab eder. $emsii'l-LugaVm beyamna gore "an", ziyade sicak ma'nasina da
gelir. Bu surette misra'in ma'nasi boyle olur-. "Ne elbiseden iyi olur ne de
atesten ziyade sicak olur." Bu ma'naya gore kafiye de tamam olur. Hind niis-
halannda bu misra' ouo ji j iyi. ^ jJ\j j suretindedir. "Ne atesten ne du-
mandan eksik olur" demektir.

iyi' tyS j»A *ij ji \ji d\j iyi> aJU\ w~J» -ijLii dy*-

1707. !Xaza geldigi vakit tabib ahmak olur ve o ilaf iahi nefide azain olur.

Kaza-yi ilahi ile oliim geldigi vakit, hastaligin tedavtsinde tabib ahmak
olur. Mesela teshis-i marazda sasinr, teshis edip ilag verse de o ilac. aksi te'sir
eder.

1708. c Basuin idraki, hu ahmak. tutucu hicab olan sebeblerden ne vakit mahcvb
olur?

Basar-i basireti agik olan kimsenin idraki, ahmaklara te'sir edici bir hicab-
dan ibaret olan sebeblerden dolayi fiil-i Hak'tan hicaba diiser mi?

iy. Jjs-l dy>r iy> -XiJ 9J iy. J-i'l dyx «-Ap -Uj J*»l

1 709. Qox ekmel oUuqu vakit ash aoriir; kisi sa§i ol&wp, vakit fer\ aoriir.

Goz pek ziyade kamil oldugu vakit asl olan vahdeti gdriir. Bir kimsenin
idrak gozii sasi oldugu vakit, o vahdetin fer'i olan keserati gdriir ve bu kese-
rat ile vahdetten hicaba diiser.

MESNEVt-t SERtF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 '

*f =>y. i W- oo 1 tiy" ,>>** *r X 1 e^-* r*y ^ ^ r* J^bj* y j^" j<
Oj^j V J&j fiiA <JI ujii j^> j <£ J*\j ti i>^ jjj-j d\j.

Onun nazari esbaba ve maraza ve kihc yarasina gelmez; sen

Azrafl'in isi uzerine dahi gelmez. Zira ki, her ne kadar bu

sebeblerden gizli isen de, sen dahi sebebsin; ve olur ki hasta

uzerine gizli olmayasm. Zira "Biz ona sizden daha yakiniz velakin

gormezsiniz" (Vakia, 56/85) diye cevab gelmesidir.

Bu siirh-i serifin sonundaki ayet-i kerime sure-i Vakia'dadir.

1710. Dialih buyurdu hi: "0 kimse /it ask tiltci ola; binaenaleyh seni 1
feif araia qoriir?"

1 ne va-
1 qoriir?"

Hahk Teala hazretleri Azrail (a.s.)a buyurdu: "0 kimse ki, benim varhgi-
mm ve viicudumun vahdet-i hakikiyyesini bilici ola ve beni tevhid-i halt ile
tevhid ede, boyle bir kimse hi? senin varhgini arada goriir mii?"

1711. "Qer$i hendini ammede-n gizli dmifsin, gozleri aydin olanlann oniinde
dahi fterde misin?"

"Gergi kendini cismani ve ruhanl olan suret hicablanmn altinda saklamis-
sin, fakat basar-i basiretleri aydin ve nurlu olan ve bu hicablan yirtan kim-
selerin oniinde dahi perde ve hicab olabilir misin?"

JjJ jj JjiL C. ■■>■..« Oli Jaj dy? J^-l -Lib j£i lyLijI <C$jTj

1712. x/e himselere hi ecel §eher olur, onlann nazari devletler ioinde nasd
mest olur?"

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erifte iki vecih vardir: Bir vecih sudur: "(Mm kendilerine §eker
gibi olan kimselerin nazan, cismani ve ruhani olan devletler iginde nasil sar-
ho§ olur? Zira onlann nazan Hakk'in cemal-i mutlakindan ba§kasina
miin'atif degildir." Bu vecihte birinci misra'daki 4&T, kaf-i Arab! iledir ve ikin-
ci misra'daki o^ dahi istifham igindir. Ikinci vecih dahi §udur: Birinci mis-
ra'daki *£r j kaf-i Farisi ile olup "ondan sonra" demektir; ve i^u.1 zamiri yu-
kanki beyitte gegen "gozleri aydin olanlar"a raci'dir; ve ikinci misra'daki dy?
tevkit igindir. Ya'ni, "Ey Azrail, sen gozleri nurlu olanlann onunde perde ola-
mazsin, vaktaki o gozleri nurlu olan kimseler, ebedi ve sermedi devletlerden
olan cemal-i mutlak-i Hak'ta mustagrak ve sarhos, olurlar, ondan sonra blum
onlara §eker gibi tatli olur." Nitekim Hz. Pir efendimiz Divan-i KeM'lerinde
§6yle buyururlar:

•&j~> ^^ tiy? iiy$**-» ,j~j •^'ji* jr^. *" (Jliilp

•Xij~* jSyJ *»_j~i ryr j sj^jyt- i^-^j v' <^~-JI j'

•^jt* j* ^Jj! j' ^\^~* tiy? yj ti\j~" *£ (Jy. i_y* OUS y

Izahh tercume: "Cemal-i mutlak-i Hakk'in a§iklan ve vahdet-i vucud-i ila-
hinin arifleri, o ma'suk-i hakiki olan Hakk'in varhgi huzurunda, kendi viicu-
dat-i izafiyyelerini seve seve feda edip §eker yer gibi tatli tadi olurlar. Onlar
dirilik suyunu "Elestii bi-Rabbikiim" hitabi vaki' olan alem-i ervahtan beri ig-
tiler. Elbette onlann olumleri ba§ka turlu olur. Zanneder misin ki, vucud-i
Hakkani ile diri olan ma'na arslanlan dahi, kopekler menzilesinde olan cis-
mani kimseler gibi, vucud-i hakiki kapisinin harici olan keserat-i hayaliyye
iginde dlurler!"

1713. Cismin olumil onlann inainie act olmaz, ginku kuyudan ve zindandan
$imene giderler.

1714. Dztuab cihanindan kurtuldular, hig.in hi$i olan fevtler iizerine kvm.se aj-
lamaz.

"Pig pig", burada lztirab ve elemden biiklum buklum olmak ve kivnlmak
demektir. Ya'ni, onlar lztirab ve elem ciham olan bu diinyadan ve cismani-

(lip 3 " MESNEVi-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

yet aleminden kurtuldular ki, bu diinya sabun kopiigu gibi hicjn higi olan bir-
takim hayalattan ibarettir. Boyle hicm higi olan bir §eyin fevt olmasindan do-
layi miiteessir olup hicbir kimse aglamaz.

1715. Grkana mensub olan zindanin burcunu yikh; bir zindana mensub olanm
gonlii hi$ ondan incinir mi?

Mesela erkan-i hukumetten birisi bir liizum uzerine zindamn ve hapisha-
nenin burcu ve duvanni yikti farz edelim. Bundan dolayi mahbus olan bir
kimsenin gdnlu incinir ve miiteessir olur mu?

c~*>j ,j~?- j\ U 0U- j Oljj L> c~~£i \j j»j* ±lx~* jjI ^ji <J&

1716. 'Der mi ki, "6j/ yazik bu mermer tasi kirii. O^ihayet bizim revanvmiz
ve cammiz cesedden kurtuldu!"

"Revan" ile ruh-i insaniye ve "can" ile ruh-i hayvaniye isaret buyrulur.
Ya'ni, bu cism-i insan ruh-i insaninin zindanidir. Hakikat-i hale vakif olan bir
kimse, erkan-i melaikeden olan cenab-i Azrail bu cisim zindamni yiktigi va-
kit der mi ki, "Ah yazik, bu giizel ve miitenasib olan cismi tahiib etti de aki-
bet bizim ruh-i insanimiz ve ruh-i hayvanimiz bu cisim bagi ve kaydi icjnden
kurtuldu!"

1717. "O giizel mermer ve o latif ias burca ve zindana iyilik ve uygun idi!"

"Bihi" ve "bih" iyi ve "ya", masdariyet igin, "iyilik" demek olur; "elif,
munis ve uygun demektir.

1718. "Origin onu kudi, naita zindana mensub olan kurtuldu? Onun elini bu
su$ia kirmak lazvmdiri"

1719. Zindana mensub olan asld bu bos sozleri soylemez; bir kimsenin gayn ki,
onu havisien daragacina goturiirler.

AHMED AVNt KONUK

"Fusar", hezeyan ve bos soz ve sogmek ma'nalannadir. Ya'ni, erkan-i
hukumetten birisi zindam yiktigi vakit, igindeki mahbuslardan higbirisi bu
yukandan beri soylenen bo§ ve ma'nasiz sozleri soylemez. Bu sozleri soy-
leyebilen ve bu yikmadan muteessir olan, ancak mahbuslar arasmda bir
kimse olabilir ki, kendisini hapishaneden gikanp asmak igin daragacina go-
turiirler.

1720. nZir kimseye ne vakit act olur ki, onu yilanlann zehri arasindan seker
tarafina gotiirurler?

Ya'ni, olum, yilanlann zehri gibi lztirab veren bu cismaniyet aleminin
elemleri arasindan, seker gibi tatli olan alem-i ervahin ezvaki tarafina gotii-
riilen bir kimseye aci olur mu?

Cf cA ,j. J-> Ji ij, ^ J (J\*j* jl Asif >j*a OU-

1721. 'iRuh cisim kavgasmdan mucerrei olup, cismin ayafii olmaksizin fldniil
kanaii ile u$ar.

"Gavga", feryad ve gigilti ve kansikhk ve cem'iyyet ma'nalannadir.
Rii'yetin maddi goze taalluk eden bir ma'na olmasi gibi, "gonul" dahi mad-
di olan ve kalb denilen et parcasina taalluk eden bir ma'nadir. Ruh, olum
hali ile cisim kan§ikligindan soyunup, bu cismin ayagi olmaksizin bir ka-
nat mesabesinde olan latif kalb kanadi ile alem-i letafete ucar. Malum ol-
sun ki, ehl-i hakikat ve musahede, derler ki avam-i mii'mininin ruhlan ce-
sedden alakasim kesdikten sonra felek-i Kamer'e kadar uruc edebilir ve bu
sahada seyr eder; ve havassm ruhlan derecelerine gore Merih, Miisteri ve
Zuhre ve Utarid... ilh. feleklerine kadar uruc edip bu sahalarda serbestce do-
lasabilir; ve ehassu'l-havassin ervah-i aliyyeleri bir daire ile mukayyed ol-
mayip ayn-i vucud-i mutlak olan feza-yi bi-nihayede tayeran ve ecram-i
bi-nihayeyi seyeran eder; ve kuffar ve munafiklann ruhlan ise arzin hari-
cine uruc edemeyip tabiatin dar olan mahbesinde mahbus kahrlar. Nitekim
ayet-i kerimede buyrulur: »u~Ji vGJT '^ '^ ^ W-* ij!3^-G ^ \?& 'cy.& 01
J.C*Ji '^1. j j^ji '^ j^ '£jt o>i; % (A'raf, 7/40). Ya'ni "Muh'akkak bizim
'ayetlerimizi tekzib eden ve onlardan istikbar eden kimselere gogiin kapila-
n agilmaz ve cennete girmezler; hatta ki deve igne deliginden gege!"

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1722. ZKuyu zindanina me-nsub olan gibi ki, gecderUe uyur ve o ru'yaaa giilis-
ian gorur.

Oldiikten sonra cesedi mezarda olan ve ruhu yuksek alemlerde dolasan bir
kimsenin hali, kuyu gibi derin ve karanhk bir zindanda mahbus iken geceler-
de uyudugu vakit, kendisini ru'yasinda giilistanda gormesine ve latif bahoe-
ler iginde dolasmasina benzer.

>j/ t /r r Cr^ a>-J> L " >• J j j \y ^y. ^ ±tf

1723. 'Der ki: "6i/ Uialik beni cisme golmrne, id ki bewgiilsende kerr u fer
edeyim!"

"Kerr u fer", liigatte pehlivanlann ileri geri hareketleri ma'nasinadir. Bu-
radagiilistan icinde ileri geri gezmekten kinayedir. Ya'ni, o kuyu gibi zindan-
da uyuyup rii'yasmda kendisini gul bahcderinde goren kimse, uyanmayi is-
temeyip der ki: "Ey benim Hahk'im, artik beni cisim alemincgonderme de bu
giilistan icmde kalayim ve zevk ile dolasayim!"

^\j«*}\j Js-\ *ii\j jy> \j (_jU^u~« JLi Uo Objj Jj-kj^

1724. LHalik ona, n( Dua mustecab oldu, geri giimel" dese... IJallahii a lem hi s-
savab.

Ya'ni, o rii'ya goren kimsenin rii'yasindaki miinacatina cevaben Halik Te-
ala hazretleri tarafindan kendisine hitaben: "Ey kulum duam kabul ettim, ar-
tik senin ruhunu kuyu gibi zindan iginde muazzeb olan cismine geri gdnder-
meyecegim!" denilse, o kimse bu hitab iizerine ne hale gelir? Ey sami', iste
biz kesfimiz iizerine boyle soyliiyoruz. Dogruyu Allah Teala en cok bilicidir.

1725. r B'6yle. bir rii'ya bak nasil hos olur! Olum gormeyip cennete gider.

Boyle bir kimsenin rii'yasi bak nasil hos ve latif bir rii'ya olur! Ve o adam
uyanip dliim acisim gormeksizin cennete ve mahall-i rahata gider.

1726. Dive o, kuyu Ubinde zincirli cisim iizerinde uyanmaga hasret yer mi?

c 32p> 5 >

AHMED AVNl KONUK

Hie. o kuyu dibinde elleri ve ayaklan zincir ile bagh olan kimse, bu giizel
rii'yayi birakip tekrar o cisme riicu' etmege ve uyanmaga hasret ceker mi?

1 727. c/Hii 'minsin, nihdyet cenk safina gel! Jlua senin i$in gok iizerinde hezm
olmustur.

Ey kimse, mii'minsin! Allah ve peygamberine inanmissin, artik nefs-i em-
mare ile ve seytan-i muvesvis ile cenk ve mucahede safina gel! Nefs-i emmare
ki senin diismamndir, ona, onun kuvvetine yardim etmekten vazgec! Zira se-
nin igin alem-i ulvide ervah cemiyeti arasinda meclis-i iy§ ve isret kurulmustur.

f*^- <j\ i-j\j>** |jiw i _f*- $> y?~J* fW> jS' Vl a\j -U*ljj

1.728. By gulam, mihrab onundehi hir sent gibi, yukan olan yolun unxiai iizeri-
ne kiyam et!

Ey Allah'in kulu, alem-i ulviye olan yolun iimidi iizerine, mihrab oniinde
ayakta duran ve basini yukanya kaldirmis. olan bir §em* gibi, nefis ile muca-
hede hususunda kaim ol!

i_~i aL«^- tXi_ji j^t f**J* y*L*j>> i_JLL> jl jy* tg*J* j j4 ig* o-i'

1729. r Ba§i kesilmis sent gibi, hiitiin gece goz yasi yagiu ve talebden yan!

Ba§i kesilmis ve fitili yanmakta bulunmu§ olan bir mumdan, eriyen mum-
lar goz yasi gibi nasil akmakta ise sen de butiin gece, iftiraktan goz yasi d6k
ve talebden yan tutus!

1730. fiemeden ve icmeden agzini hagla, goge mensub olan sofra iarafina ace-
le et!

-U y? 0L*ij OUuol tj\y* ji J^>\ jb ^ OL— »l y f-t-o

1731. Sogiit gibi gogun havasinda oynaytci olarak, iembedem goh, iizerine iimia
tut!

Ya'ni, ey mii'min, sogiit agaci yukandan esen hava ile nasil muteharrik
olur ve oynar ise sen de alem-i ulvinin havasi ve muhabbetiyle muteharrik
ol ve o alem iizerine umidini bagla!

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

1732. Su ve aies sana dembedem gokien gelir, sana nzik arthrir.

"Su"dan murad, ulum-i lediinniyye ve "ates/'ten murad, ate§-i ask-i ilahi-
dir. Ya'ni, sana ruhunun nzki olan ulum-i lediinniyye ve ate§-i a§k-i ilahi
alem-i ulviden gelir ve geldikge de senin nzk-i ma'nevini arttinr. Nitekim
maddi olan su ile hararet dahi boylece sana yukandan gelir ve bunlar da cis-
minin nzkim cogaltir. Nitekim ayet-i kenmede *Cji '& s^ >»* (Secde, 22/5)
ya'ni "Emri semadan tedbir eder" buyrulur

c-ila ji ^J j y** jJUl ^ ±~*f- iyj *j> \&\j £

1733. Gger seni or ay a goiururse aceb olmaz, acze hakma ve ialebe bak!

Eger iimid seni o alem-i ulviye gotiirurse acib olmaz; zira sen acze bakma
talebe' ve himmete bak! Zira «** Jh j*p j ^>.^. J*> >Ji ya'ni "Ku§ kanatla-
nyla, mii'min ise himmetiyle ugar" buyrulmustur.

1.734. JLvrd bu taleb sende Diakk'm merhunudur, zira ki her idlib hir matluba
layikhr. '

"Girev-gan", merhun ve rehin olunmus. demektir. Ya'ni, bu taleb sende
Hakk'in merhunu ve mahbusudur. Sen o talebi hapisten sahver! Ya'ni o ta-
lebin hiikmunu icra et ve talibin matlubu kendi layigina gore oldugundan,
matlubunun alt olmasi, senin himmetinin ve talebinin dahi alt ve yiiksek ol-
duguna delildir. Eger bir kimsenin derecesini anlamak istersen onun matlubu
olan §eyin mahiyetine bak!

1735. Qalis, id ki bu taleb ziyade olsun, id ki senin gonlun bu cisim kuyusun-
dan hdric olsun!

Qah§, ta ki alem-i ma'na tarafina olan bu taleb sende ziyade olsun, bu ta-
lebin sende tezayiidii sebebiyle kalbin alakat-i diinyeviyyeden tecerriid etsin
ve bu tecerrud sebebiyle de gonlun bu cisim kuyusundan ve zindanindan di-
sariya giksin ve alem-i ervaha ugsun!

s^^s

AHMED AVNt KONUK

1736. DiaUk der hi, o filan mishin oldu; sen dersin hi, "61/ gajiller diriyiml"

Sen bu hal-i tecerriid iginde bulunarak oldugiin vakit, halk der ki: "0 za-
valh filan fakir oldu!" Sen de lisan-i ruhun ile onlara dersin ki: "Ey ezvak-i
cismaniyyeye dalmis. olan gafiller, olmedim, diriyim!" Bu beyitte sure-i Ya-
sin'de olan oy'^ 'cy J^'j Jtjj'A^. '^y$*i <Jj> cJ £ (Yasin, 36/27) ya'ni
"Kavmim keske bilselerdi ki, Rabbim beni ne §ey sebebiyle magfiret etti ve
beni miikerremlerden kildi" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur.

C— 'I <«i£ij ^i ji C^>- C~~A C—l *Mt- Iftf y~ pJ> J* J> jS

1737. Qerci benim cismim yalniz aibi uywnustur; sekiz cennet henim halbim-
de a$ilmistir."

Dersin ki: "Gergi benim cismim kabir iginde sureta taallukattan ve ahibba-
dan tecerriid edip yalniz kalmis. gibi bir halde yatmis. ve uyumu§tur. Fakat se-
kiz cennet benim kalbimde ve ma'namda agilmishr."

^ ofs" ^ J a CS J 1 c — >■* *T sy. air- 3 j/^«^^W

1738. Can aiil ve nesrin iginde yatmis olsa, eger cisirn aubre icinde olursa ne
gam vardir!"

"Nesrin", beyaz gul. Ya'ni, "Uyuyan bir kimse, cam alem-i ma'nada gul
ve nesrin iginde yatmis. olsa, onun cismi giibre iginde yatmi§ olsa bile, onun
ruhuna bir gam yoktur."

1739. ^niyumusun cant cisimden ne haber tutar hi, avlsende mi uyudu ya-
hud hulhanda mi?"

"Bunun gibi mezarda ve toprak altinda bulunan bir kimsenin ruhu,
alem-i letafette olunca ruhun, cismin halinden ne haberi olur?" Nitekim Ce-
nab-i Pir efendimiz Fihi Mi fiMerinin 61. fashnda §6yle buyururlar: "Hak
Teala hikmet zimmnda ruhu kalb ile bir iki giin te'lif igin, bu kadar san'at
yapti ve kudret izhar eyledi. Eger insan kalibiyla beraber bir lahza mezann
iginde otursa, deli olmak korkusu vardir. Suret tuzagindan ve kokmus. kahp-
tan sigramasi nasil olur? Ruh hig orada kalir mi? Hak Teala korkutmak igin

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

onu bir alamet kildi, ta ki insanlann kalbinde vah§et-i kabirden ve topragin
zulmetinden bir korku peyda ola! Nitekim yolda bir mevzi'de bir kervani vur-
duklannda, burasi makam-i havftir diye alamet olmak iizere iki ug ta§i birbi-
ri ustiine koyarlar. Bu mezarlik dahi mahall-i hatar igin boylece bir alamet-i
mahsusedir, o korku onlara te'sir eder."

MAO. ^Ruk ab-cjun cihamnda, "CAfe olayii kavmim bilseyii!" narasim vumr.

"Ab-gun", saf ve renksiz demektir. Ya'ni, olen mii'minin ruhu, saf ve
renksiz olan ervah aleminde, ezvak-i ma'neviyyeye miistagrak olup ayet-i
kerimede beyan buyruldugu iizere: "Ne olaydi, kavmim benim bu zevk igin-
deki halimi bilseler idi!" (Yasin, 36/26) ["Gir cennete! denildi. "Keske, dedi,
Rabbimin beni bagi§ladigim ve beni ikrama mazhar olanlardan kildigini kav-
mim bilseydi!"] na'rasini vurur.

1741. dyer ruh, bu beden olmaksizm yasamak istemezse, o halde felek kimin
eyvani olacakhr?

"Eyvan", yiiksek bina ve padi§ahlann divanhanesi demektir. Ya'ni, ruh
bedene taalluk etmek ister. Zira beden ruhun aletidir ve ef'al bu beden ile za-
hir olur. Onun igin ruh bedeni ebediyyen birakmamak ister. Fakat sen ona
kulak asma, zira bu hal asildan iftirakin devamim mucibdir. Eger run bedeh-
siz ya§amak istemezse, o halde felek-i ervah kimin eyvani olacaktir. Bina-
enaleyh ruhun alem-i ervaha urucu hikmet-i ilahiyye cumlesindendir.

c— -f Ujjj r&jj frU-Ji J £~~>j j ou- dJo ^ jj»\j~ £

1742. Gger senin canin bedensiz yasamak istemezse, ^Semada sizin nzkiniz
vardu!" kimin nzkiiir?

Bu beyit dahi yukanki beytin te'kididir. Ikinci misra'da Ve'z-Zariyat su-
resinde olan o^y u, J^ijj ft ulii j j (Zariyat, 51/22) ya'ni "Sizin nzkiniz
ve va'd olundugunuz §ey semadadir" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Bu
ayet-i kerime II. cildin 1942 numarasma musadif olan *.jl~sj ^ijj »u~Ji j
'>j~~*>- j, 4^ ji~j ^ijjji [Sizin nzkiniz semadadir"i i§itmedin mi? Bu algakli-
ga ne yapi§mi§sm!"] beytinde gegti ve orada izahat-i lazime de verildi.

^^

5 £P?

AHMED AVNI KONUK

Ya'ni, run, bedensiz yasamak istemezse ve bu da mumkin olsa, o halde
"Semada sizin nzkiniz vardir!" hitabi kime olur ve bu nzik kimin nzki olur?

-Up <)y j «i)l fUi» Jm»j *-_jjL| ^j (j\ jjajJUaJI Ol-U <o ^s^j -dJI ^ UU f-jJjJI -Sj^y

Dunyamn yagh ve tathsinin vehameti ve Allah' in taamindan men'

edici olmasi beyanindadir. Nitekim achk Allah'in taamidir ki,

siddiklarin cisimleri onunla diri olur. Ya'ni aclikta Allah' in taami

vasil olur ve "Ben rabbimin indinde gecelerim, bana yedirir ve

icirir" Aleyhisselam Efendimiz'in kavlidir ve "Mesrur olduklan

halde irzak olunurlar" Hak Teala'nm kavlidir

Bu siirh-i §erifte vaki' jJi ^j x* c~.i ["Ben Rabbimin indinde gecelerim;
bana yedirir ve igirir"] hadis-i §erifi I. cildin 3781 numarasma musadif olan
-u, j.\j c^.ur j~> jfAu jui j.\i ^j x* c-ji cij*r ["Vaktaki" Rabbimin indinde
gecelerim" meshur oldu, "Bana yedirir ve igirir" ondan kinaye oldu"] beyt-i
§enfinde gecti ve orada izahat dahi verildi. &-'} '^J>'jy. (Al-i Imran, 3/1 70)
[ya'ni "Rableri indinde Allah Teala'nm fazhndan verdigi §eye sevinerek nzik-
lanirlar"] ayet-i kenmesi Al-i Imran suresinde olup ayetin tamami ve ma' na-
si yine I. cildin 3914 numarasma musadif olan Jyt- 6jj &- c^if •Jb. Jj o^
j\/ xt,^. '&-'} dj>j'y. ["Vaktaki nzik yiyici olan bogaz kesilmis oldu, "Sevi-
nerek nziklanirlar" bogazdan kolayca gecer oldu."] beytinde gecti.

1743. IZu kesif olan kinnh nzikiun kurtulur isen, $erif olan taam ve giddy a
du§ersin.

<Jj, CJj=^» dl~- j Jb Lfjj ^ t£j_p- ^ JiSji JI»j d\Jj* £

1 744. Bger onun hinlerce nil iaamini yesen, -peri gibi iemiz ve hajif gidersin.

MESNEVi-1 SERiF SERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Ritl", batman ma'nasina olup, on iki okkalik bir agirliktir. "Peri", cin ta-
ifesinin cins-i latifidir, cins-i habise "iftit" derler. Ya'ni, madd! ve kesif olan
kinnti ve dokiintii nziktan cismini perhiz eder ve aleddevam riyazata miida-
vim bulunursan, ruhun ma'nevi olan taam ve gidasina diisersin. Eger bu
ma'nevi ve ruhani gidamn bin batmanim yesen, vticudun bir perinin viicudu
gibi pak ve hafif olur. Zira perilerin viicudu hava ile hararetten murekkebdir.

1745. ZHi, sana ne hobs-bad. ve kulun$ yapar, ne de senin mi'denin $armikini
ahenc eder.

"Habs-bad", mi'dede ve bagirsaklarda gidadan hasil olan gaz. "Kulunc",
bagirsak agnsi. "Qarmih", dort civi demek olup liigatte bir kimseye azab icjn
iki elini ve iki ayagmi gerip birer cjvi ile mihlamak ma'nasinadir. "Qarmih-i
mi'de", mi'denin gerginligi ve elastikryeti demek olur. "Ahenc", icmek ve
cekmek ve atmak ma'nasina olan "ahenciden" masdanndan miistaktir. Bu
masdann emr-i hazin oldugu gibi failiyeti mutazammm olarak "icen ve ce-
ken ve atan" ma'nasina da kullamlabilir (Burhan). Ya'ni, oyle bu gida-yi
ma'nevi, o gida-yi maddi gibi sana ne mi'dede veya bagirsakta gaz yapar ve
ne de bagirsaklarda agnlar yapar ve ne de mi'denin elastikiyetini cekip gev-
setici olur.

1746. Gger az yesen karga atbi ac kalirstn; ve eger cok yesen damaflini gegir-
mek Mar.

maddi gidayi az yesen karga gibi zayif olup ac. kalirsin; ve eger gok
yesen midende tokluktan hasil olup agzinin damagmdan gegirmeler zahir
olur.

1747. Gger az yesen kotii huylusun ve kuru ve zayif sin; cok yesen ten tuhmeye
mustahak olur.

"Tuhme", hazimsizhk; "dik", zaaf. Ya'ni, maddi gidayi az yesen asabi ve
kotii huylu ve kupkuru ve zayif olursun; ve eger cok yesen cismin hazimsiz-
hga istihkak kesbeder.

<^5^

gpp^ AHMED AVNl KONUK

jlj^i y^ cs"- " ^' y? ^j J OIjsj- j> j\SJ^yf- Cj J j 4JJI ^UJs jl

1748. ilAllak'in iaanundan ve hazmx latif olan atdadan oyle derya uzerine ae-
mi atbi suvar oil

"Allah'in taami"ndan murad, siirh-i §erifte beyan buyruldugu iizere oruc,
vasitasiyla olan achktir. "Hazmi latif olan gida"dan murad, gida-yi ruhanidir.
"Derya"dan murad, ruhaniyet deryasidir. Ya'ni, achktan cism-i kesife ruha-
niyet hali galib olup, ruhaniyet deryasi uzerinde gemi gibi yuzer ki, netice-
si bu cisimde tayy-i mekan ve bast-i zaman ve tayy-i zam&n gibi havank-i
adat zuhurudur. Bu haller zevki olup maddiyatta mustagrak olanlann akil ve
idraklerine sigar ahvalden degildir.

1749. Oru$ta sabredici ve musur ol, dembedem Uiudamn gtddstna muniazir
oil

Ya'ni, oruc. tutmak suretiyle aghk haline sabredici ol, aman sinirlerim za-
yifladi, hasta olacagim diye korkma! Achkta musirr ol ve bu achgin devami
miiddetince de Hak Teala hazretlerinin ihsan buyuracagi ruhani gidaya mun-
tazir ol! Bundan anla§ihr ki, ramazan giinlerinde aksama kadar ag kahp iftar
zamamnda enva'-i taamlar ile mi'deyi doldurmak, bu gida-yi ruhaninin ihsa-
mm te'min edecek orug degildir.

1750. 3m a isi guzel ve halim olan Uiuda, intizar icinde hediyeler verir.

1751. Tok adam taym erken yahud gee gelir diye ehnege intizar tutmaz.

Ya'ni, miiddet-i medide taamullahtan ibaret olan oruca ve aghga taham-
miil edip Huda'mn ihsani olan gida-yi ruhaniyi bulup doyan kimse, artik
maddi taamin erken yahud geg gelmesini beklemez.

1752. JTlziksiz, her dem der ki: "Utani?" iSftclikta oust u cu icinde munla-
zirdu.

MESNEVl-I SERtF SERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

Bu gida-yi ruhaniyi bulamayip aziksiz olan kimse, her dem maddi gida ar-
zusunda olup, "Hani?" der. Aglikta o maddi gidanm cust ii cusu iginde mun-
tazirdir.

y illi* cJji *<dl_jj Ol yi Jj^J jtei* ^y^W" ^y$

1753. <IMuntazir olmaz isen, yeimis kai devleiin o nevalesi sana gelmez.

jlj >y. % d\yf- <j\j jl jU^Vl jlkjVl jJu ^ t

1754. By baha, balanin sofrasi i$in, erkekfe intizar, intizar!.

Ey baba, bu maddi gidadan mahrumiyet ile aghga tahammiil etmek gergi
giig bir §eydir. Fakat o yetmis. kat devletin nevalesi ve gidasi olan, gida-yi ru-
haniye ve alem-i balanin sofrasma nailiyet igin erkekge sabir ve tahammiil ve
intizar lazimdir.

1755. ZHer a$, akibet bir gida bvldu; devlete mensub olan gunes onun iizerine
dogdu.

Miicahede-i nefsiyye sahibi olan her ac, akibet bir gida-yi ruhani buldu ve
devlet-i ma'neviyyeye mensub olan hakikat giine§i onun iizerine dogdu.

ijj\ j^i j^\ o\yf- 1— j-U» ^jy- 1*^ Jfi yz ^~*-* \>. <-«->>

1756. Uaktaki himmeUi misafir asi az yer, sofra sahibi daha iyi as getirir.

Vaktaki, himmeti daha latif taama masriif olan bir misafir, ev sahibinin
getirdigi bir kap taami istahsiz olarak yer, sofra s&hibi onun o halini gorun-
ce, o.misafire ikram igin, daha iyi ve latif olan taami getirir.

f.f &jj>- j?* mJ* r$ J^-jj* 0l r" ^^ **>

1757. CAieger hi sofra sahibi leim olan fakir ola. Oierim olan 'JZezzak uzeri-
ne sii-i zanni az gotiir!

Ya'ni, misafire ikram igin daha iyi ve latif taami getirmeyen sofra sahi-
bi, ancak kalben fakir olan bir deriiu't-tab' kimsedir. Yoksa kerim olan bol
bol nzik verici hane s§hibine su'-i zanni az gotiir. Hak Teala hazretleri ise
c&JjO 1 "^- *% (Cum'a, 62/11) ["Allah nzik verenlerin hayirlisidir"] ayet-i
kefimesi mucibince nzik verenlerin hayirlisidir. Sen maddi taamdan yiiz ge-

AHMED AVNl KONUK

virdigin halde kerim olan Hak Teala hazrederi ondan daha hayirh ve iyi
olan nzk-i ruhaniyi esirger mi?

Ma'lum olsun ki, gida-yi suriye kar§i riyazet eden kimselerde asar-i ruha-
niyye zuhuru tabu bir haldir. Bu hususta bir kimsenin din-i Hak ile miitedey-
yin olmasi lazim gelmez. Zira bu hal, dinin icabi degil, insanligm muktezasi-
dir. Qiinki insan ruh ile cisimden miirekkebdir. Cisim ahkaminm kuvveti te-
nakus ettikge, ruhun kuweti tezahiir eder. Nitekim Hindistan'daki cogilerin
[=yogilerin] halleri meydandadir. i§te bunun igin evliya-yi kiram hazarati ke-
ramet-i kevniyyeye asla iltifat etmeyip "hayz-i ricaldir" derler. Eger bir hava-
nk sahibi din-i Hak'la mutedeyyin ve ve §eriat-i ilahiyye ile mukayyed ise, o
kimse velidir ve bu havank onun igin keramettir, ona tabi' olunur; ve eger
din-i Hak'la mutedeyyin degilse veyahud din-i Hak'la mutedeyyin olup §eri-
at-i ilahiyye ile mukayyed degilse, bu havank onun igin istidractir, keramet
degildir ve ona tabi' olunmaz.

1758. By mutemed, hir dag aibi ba§ kaldir, ta ki giine$in nuru evvela sana
farpa.'

"Sened", dayanacak §ey demektir. Burada esma-i ilahiyye ahkaminm is-
tinad ettigi suret-i be§eriyye murad buyrulur. Ya'ni, ey esma-i ilahiyye ahka-
minm mesnedi olan insan, bu alem-i kesafetin ahkaminda mustagrak kalma!
Bu alem-i kesafetin haricinde senden zuhuru lazim gelen birtakim esma-i ila-
hiyye asan da vardir. Alem-i kesafette istigrak hasebiyle onlann zuhuruna
mani' olma! Binaenaleyh ruhunun basim bu alem-i kesafetten bir dagin zir-
vesi gibi yukan kaldir, ta ki Zat-i Hak giinesmin nuru bu kesafet alemine nii-
fuzdan mukaddem sana carpsin! Zira bu ilk garpan nur, saf ve latiftir. Kesa-
fet alemine niifuz ettikten sonra zulmetle memzuc olur.

1759. 3Jira sabit olan o yuksek dagm hast, seherin aiinesine muntazudir.

Zira sabit ve baki olan ve yuksek dag mesabesinde bulunan ruhun ba§i,
tecelli-i Hak seherinin gune§ine muntazirdir. "Seher"den murad, tecelli-i es-
ma ve sifattir; ve "gune§"ten murad, tecelli-i zattir. Zira maddi giines. nasii ki
seher vaktinden sonra tulu' ederse, tecelli-i zat dahi, tecelli-i esma ve sifat se-
herinden sonra vaki' olur.

MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

"Eger olum olmasaydi, bu diinya ho§ olurdu ve eger zevali

olmasaydi, bu diinyanm miilkii hos. olurdu!" diyen ve bu tarik

uzere sagma sapan soylemis. olan o mugfele cevabdir

"Vetire", tarik, yol ve daga biti§ik yol {Akrebu'l-Mevarid) . "Fti§arat", he-
zeyan-ve sagma sapan ve bos sozler.

OU* j-Ul £j* <jb iS*yi> y Olfr*- (JSji J»J>- CJo ^ ^j Ol

1760. biri dcr ki: n 6ger ortada oliimun ayafr olmasaydi dunya hos olurdu!"

Sirr-i viicuddan gafil olan bir kimse, "Eger oliim olmasa, bu diinya haya-
ti hos. ve latif olurdu!" derdi. Nitekim avam arasmda bu ma'nada soylenmi§
su beyit me§hurdur:

Fanl diinya ho§tur amma akibet mevt olmasa
Zevk-i cennet hostur amma nir-i duzah olmasa

1761. O biri de deli ki: "Byer oliim olmasa idi, iztuab-i cihan hig, soman yfyu-
ne degmez idi!"

Gafilin bu soziinti duyan bir akil dahi ona cevaben dedi ki: "Eger oliim ol-
masa idi, lztirab ve dola§ik(hk] alemi olan bu diinyanm higbir kiymeti olmaz
ve bir saman gopiine bile degmez idi. "Pig pig", pek ziyade dola§ik ve lztirab
ma'nalannadir. Diinyanm dola§ikhgi bundandir ki, birbirine zid olan esma-i
ilahiyye mezahirleri ile doludur ve bu sebeble daima garpi§mak ve garpinmak
icab eder; ve binaenaleyh asla rahat ve siikunet mahalli degildir. tyi ve kotii
ve tath ve aci ve kara ve beyaz ve mii'min ve kafir birbirine kansmi§ ve do-
lasmi§ bir haldedir.

AHMED AVNl KONUK

1762. QoMe yiflilmif, muhmel ve dogulmemif hir halde hirakdmif hir harman
olurdu.

Eger oliim olmamis. olsa idi, diinya bu kansikhk ve dola§ik!ik hali ile, bir
cole yigilmi§ ve ihmal edilerek dogiilmemis. ve samam ile bugdayi aynlmamis.
bir harmana benzer idi.

1763. Sen oliimu iirilik. zannettin, tohumu hir $orak topraga eklin.

Ey gafil sen, diinya hayatim dirilik zannettin, halbuki bu hayat hakikatte
olumdur. Sen bu oliimu dirilik zannettin. Nitekim hadis-i §erifte i~JW« j ^i
ljjJi j»i ju 4JJ1 J^j l jy\\ j, \jM jp ya'ni "Oluler ile oturusmaktan sakinm.
Ashab dediler ki: "Ya Resulallah oluler kimlerdir?" Buyurdular ki: "Diinya eh-
lidir!" Binaenaleyh ef'alin tohumlanni gorak olan bu diinyaya ektin ve 6m-
riinii kamilen diinya umuruna sarf ettin.

Bu ma'nada cenab-i Pir Efendimiz Divin-i /CeMrlerinde §6yle buyirurlar:

Sy. ur* ^ S^. ^J <S A lst* u*" Cf C/J ^ SS

"£y £u ten kafesinden ugan kimse, e§yam felegin yukansma goturiirsiim bun-
dan sonrayeni dirilik got ki, bu serseri hayattan ne kadar ziyadedk. Oliim, ha-
yattit ve hayit-i diinyi dliimdur. Fakat kafire mensub olan nazar tersini go-
riir. Eger cisim evi yikihtsa sakin aglama efendi, muhakkak bil ki, zindam yi-
kicism!"

1764. DCaztb olan akil, muhakkak ters goriididur. O re'yi zayif olan, iiriligi
oliim jorur.

"Akl-i kazib"den murad, zevahire kapilan ve zevahirden bevatina intikal
edemeyen akl-i ciiz'idir. Ya'ni, akl-i ciiz'inin gozu §agi oldugundan muhakkak

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

o ters goriir. "Gabin", ya'ni re'yi zayif olan o akil, hakikatte dirilik olan oliimii
zahirde oliim ve hakikatte olum olan hayat-i diinyayi da zahirde dirilik goriir.

1765. By ZKuia, sen hize her seyi poster, oyle ki huXa sarayinda vard-ir!

Ya'ni, ya Rab, hud' a ve hile evi olan bu dtinyadaki esjamn haklkatini bizle-
re oldugu gibi goster! Bu beyt-i §erifte Resul-i Ekrem Efendimiz'in bizlere ta'lim
buyurdugu duaya i§aret buyrulur ki o dua budur: Uji j «*u Uijjij u»- jJ-i Uji ^
^ ur t LiVi \ij\ ^ 4,1^1 Li jjij ^kii juji Ya'ni "Ey benim Allah'im bize hakki hak
olarak goster ve ona uymayi bize irzak et; ve bize batik, batil olarak goster, onun
ictinabmi bize nasib et! Ey benim Allah'im, bize esjayi oldugu gibi goster!"

Ma'lumdur ki, bu diinyada hak suretinde batillar ve batillar suretinde
haklar vardir. Bunlan akl-i selimin basiret gozii goriir. Alem-i maddiyatta en
basit rhisali budur ki, suya sokulan uzun bir degnek su iginde kink goriiniir
ve pek uzak mesafedeki gayet biiyiik cisim, gayet kiigiik goriiniir. Zahir go-
ziimiiziin onlari boyle gormesi asla dogru bir goriis. degildir. Eger aklin na-
zan olmasa, bu gdrti§e inanmak lazim gelir. Iste akl-i kamilin nazari oniin-
de akl-i ciiz'inin nazari dahi bu mesabededir.

1766. Olmiis olan, oliimden hie -pur-hasrei dejjiliir; onun hasreti oiur ki azif.
noksan oliu.

Olmiis, ve bu kesif kahbi topraga atmis, olan kimse, asla oldiigii icin diin-
yaya hasret gekmez. Onun gektigi hasret, alem-i berzahta iyi amellerinin
noksan olmasindan dolayidir. Zira diinya hayatinda rahat, sihhat ve mal ile
oldugu gibi, ahiret hayatinda rahat dahi sihhat-i iman ve amel-i salih iledir.
Imam zayif olanlar orada hasta ve ameli az olanlar da fakir ve zelildirler. Ni-
tekim hadis-i §erifte oyJi s_ r ^ ^ lit j o^ii '^ 1 >^lu ^j ya'ni "Gecmi§ler igin
oliim garni yoktur ve onlar icin ancak fevt hasreti vardir" buyrulur. Bu ha-
dis-i §erifin tefsiri VI. cildde gelecektir.

jLii* j Jus- j cJjj OL« ji ib»j! \y*~*i ,_jaL^ jl aJj j

1 767. ^Ue yoksa hir kuyudan devlet ve tys ve giisdi icin&e olan sahraya dusiii.

Olen kimse nigin diinyaya hasret geksin ki, onun ruhu bir kuyudan devlet ve
rys. ii isret ve hoshik olan sahraya diista ve gikti. "Gu§ad", ho§luk ma'nasmadir.

^^

AHMED AVNt KONUK

£\j L$\j>~*i J>&& Ji £l> U& 1 f\* f 1 ^ C/-J

1768. 13u matem makamindan ve dar menahtan, ona genis sahraya nakil va-
hi' oldu.

"Menah", uyuma yen demektir. Ya'ni, olen kimseye, derdi ve lztirabi ve
matemi cok olan diinyadan ve dar olan uyku mahallinden genis. sahraya nakl
etmek Vaki' oldu. Ya'ni dar olan alem-i kesafetten genis, olan alem-i letafete
intikal etti.

1769. I&r malCad-i sidhtu, yalan eyvan defil; bir has badedir, ayrandan sar-
hos degill

"Mak'ad", oturma yeri, "sidk", yalan mukabili olan dogru demektir.
Mak'ad-i sidk, mahall-i bekadan kinaye olur. "Eyvan", ko§k demektir. Ya'ni,
olumden sonra iman-i kamil sahiblerinin ruhlannin gittigi yer bir mak'ad-i
sidktir ve bir mahall-i bekadir. Dunyamn saraylan ve kdskleri gibi yalan ve
fan! olan yer degildir. Orada bir has bade vardir.^Nitekim ayet-i kerimede bu
badeye isaretle §6yle buyrulur: \jjfr l\^ ^j |4^j (Insan, 76/21). Ya'ni
"Rableri onlara gayet temiz bir sarab igirir." Binaenaleyh onlar ayrandan de-
gil, bu temiz §arabdan sarhostarlar.

1770. CMalCad-i siiktir ve onun celisi Diak olmustur. liu dtes-kede olan su
ve $amurdan kurtulmustur.

Oyle bir mak'ad-i sidk ve mahall-i bekadir ki, [Hak] onun celisi olmustur.
mahall-i bekaya giden mii'minin ruhu bu ates mahalli olan su ve camur-
dan, ya'ni cism-i kesiften kurtulmustar.

1 771. Ue eger nur verici olan diriligi yapmadm isen, bir iki nefes kalmishr, er-
kek$e oil

Ey gok ya§ami§ ve omrunu bo§a gecjrmi§ olan kimse! Eger stadiye ka-
dar, nur verici olan diriligi yapmadin ve ruhani bir hayati kazanmadin ise,
bundan sonra omriinden bir iki nefes, ya'ni az bir miiddet kalmi§tir; bari bu
muddet zarfmda nefsani olan sifatlanndan vazgeg de mevt-i iradl ile 61 ve bu
ruhani diriligi kazan!

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Ma'lum olsun ki, bu [beyt-i] §erifin IV. cilddeki "Halki halkettin, sonra
bunlan helak ettin" diye Musa (a.s.)in Hz. Huda'ya sual etmesi surh-i §enfi-
ne irtibati vardir; ve izahat o cildin 2986 numarasindan 3014 numarasina
kadar beyitlerde mezkurdur.

1772. Viadisie geldi ki, "Oivyamet Qununde her bir cisme, kalk!" diye emir gelir.
"Hadis", burada "haber" demektir. Ya'ni, Kur'an-i Keiim'in verdigi haber-
de geldi ki, "Kiyamet giinunde her bir cisme, kalk!" diye emr-i ilahi gelir. Ni-
tekim sure-i Zumer'de §6yje buyrulun ^ Jy o)jLji ^ j* j*U _,jl*Ji ^ £*j
Oj>J ft. ^ liU J'jA <i £i; *j> % id, ^ Ui j>'Ji\ (Ziimer, 39/68). Ya'ni "Ve sur
ufuruldiigu vakit goklerde, ya'ni manzume-i §emsiyyemizi te§kil eden yedi
seyyarede ve yeryiiziinde olan mahlukatin hepsi kendinden gecer. Manzu-
me-i §emsiyyenin haricindeki ecram iizerinde bulunan mahlukat mustesna-
dir. Sonra sur ikinci defa ufuriilur. kendinden gecen mahlukat kiyam edip
ne olacagma muntazir olurlar."

§ey hakkmda ki, liyakattan ewel ni'metler bah§ edici olan Allah

Teala'mn rahmetinden umid olunur; ve o dyle Allah'tir ki,

iimidsizlikten sonra yagmur bulutunu gonderir; ve Allah Teala'mn

seyyiati hasenata tebdil ettigi bilinmek icm, cok uzaklik vardir ki,

yakmhk fras eder; ve 50k giinah vardir ki miibarektir; ve cok

saadet vardir ki, ukubet umid olundugu cihetten gelir.

1773. O^efh-i sur "61/ zerreler, toprakian has cikanmz!" diye pafe. olan Dia-
Itk'lan emirdir.

©

AHMED AVNt KONUK

Ma'lum olsun ki, nefh-i sur, kulli bir istihale emrini mutazammm olan te-
celli-i amdir. Yukanki beyitte zikrolundugu uzere iki nefh-i sur vaki' olur. Bu
iki tecelli-i umuminin birisi kahri ve digeri adlidir. Bu istihalat inkar oluna-
maz. Zira taayyunatin ibtidadan intihaya kadar olan seyirleri hep istihalat-i
mutemadiyeden ibarettir; ve elyevm iginde bulundugumuz alem-i §ehadet,
kendi iizerinde bulunan suver-i mahlukat ile beraber, istihalat devresi gegir-
mektedir. Mesela mahsiisen ma'lumdur ki, insan ewelen kiicukbir cisim ile
dogar. Yemesi ve igmesi ve teneffus sebebleri ile cisme ecza-yi arzdan birta-
kim maddeler intikal ederek, o cisim peyderpey bir hadde kadar biiyur.
Hadd-i ma'lumu bulunca artik o cisim buyiimez. Halbuki ekl ve §iirbii ve te-
neflusu munkati' degildir. Binaenaleyh hadd-i ma'lumu bulduktan sonra
arzdan aldigi eczayi yine arz cezb ve tenkis eder ve yerine yenilerini verir ve
ecza-yi arz cism-i besere la-yenkati' gelir ve gider. Eger arz verdigi eczayi
tenkis etmese, bilfarz yetmis. ya§ina gelmis bir adamin cismi daglar kadar ce-
sim olurdu. Bu cisim her bir ferd-i insaninin sabit olan hakikatinin bir kisve-
sidir. Mevtin-i diinyada bu kisvenin suret-i terbiyesi boyledir. Arz, kiyamet-
te tecelli-i kahri-i umum! ile tebeddiil edince o hakikate gore, yine o arzin
cinsinden nes'e-i ruhaniyye galib olarak verilen bir kisvede, o arz lizerinde-
ki kavanin-i ilahiyye dairesinde terbiye gorur. I§te goruliiyor ki, viicud-i in-
sanide kevn ii fesad, ilmen ve fennen ve mahsiisen muhakkaktir. Onun sa-
bit olan hakikatine her bir mevtinin icSbina gorebktaa^iin ve kisve veri-
lir. Bunun icm ayet-i kerimede o_^>' V j^J (S jl ^ Lsi ^J ya'ni (ln§ikak
84/19-20) "Biz sizi elbette tabaka tabaka istihalattan gegirip terkib ederiz ve
bu hal alem-i histe zahir oldugu halde onlara ne oldu ki devam-i istihalattan
ibaret olan ahirete inanmiyorlar?" buyrulur

Ya'ni, nefh-i sur Hahk'in kulli bir istihale emridir ve bu umumi emrinde
Hak Teala, "Ey toprakta inhilal etmi§ olan zerrat-i unsuriyye, alem-i §ehadet-
te her bir mahlukun hakikatine bir kisve ve taayyiin olmak uzere nasil top-
landiniz ise bu alem-i ha§rde dahi, yine o hakikatlere birer taayyun ve kisve
olmak uzere toplaniniz ve saklandiginiz topraktan ba§ gikanmz!" buyurur.

uy >aJ lAj* ct^ ^j y^' ^"^ ■>* "~^ ■>* ^^" ■**' &

1 774. Dier birinin cam, sabah vakii, <Mxn cisme fleUVjji <$oi tekrar cisme gelir.

Her bir mahlukun cam ve hakikati, sabah vakti olunca uykuda olanlann
akillan cisimlerine geldigi gibi mevtin-i hasrde tekewiin eden cisimlerine ge-
lir. Bunun misal-i afakisi budur ki, tecelli-i kahriden ibaret olan ki§ mevsimin-

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

de nebatatin kism-i kiillisi yapraklanni doker ve ciimlesi meyve vermez olur
ve cumlesi bihus. bir haldedir. Kuru ve yas. olduklan bile mahsiis degildir. G6-
riiliir ki, kis. hali, asla bahann haline benzemiyor. Birbirlerinin aksi oluyor.
Miiessirat-i mevzu'a tahunda bu mevsimin devresi tamam olunca bahar ge-
lir ki, bu hal, arza yeni bir tecelli-i rububiyyedir. Bu tecelli neticesinde ciim-
lesine bu dalginliktan sonra yeniden hayat gelir ve her biri ewelce ne is-
ti'dadda idiyseler o isti'dad iizerine meknuzatim izhar ederler. Mesela erik
agaci ise yapraklanni ve gigeklerini ve meyvelerini erik olarak verir. Erik aga-
cindan kizilcik peyda olmaz. Buna isareten Hak Teala Kur'an-i Kerim'de bu-
yurur: jjiji dUij \$y luT^jVi *, vLl-u (Fatir, 35/9) ya'ni "Arz oldukten sonra
biz diriltiriz, iste nusur dahi boyledir." Arzin ve insamn bu hali bu diinyada
mahsiis iken bunu idrak edemeyenler -uJ *^j jJi {,() ur 3 \L ill i (Kaf, 50/3)
ya'ni "Biz olii ve toprak oldugumuzdan sonra tekrar hayata rucu' eder mi-
yiz? Bu hayata riicu' uzaktir." dediler

jyS Oj^- -IjIjJ 3y~- '-r'lj'- j>. jjj , — -*J -A»*uA lj 2y>- ,y 0U-

1775. Can kendinin cismini aundiiz vaktinde ianu, define aibi kendi harabesi-
ne gelir,

Ya'ni, uyuyan bir kimsenin cam, gunduz olunca, kendi cismini tanir, o de-
fine mesabesinde olan ruh, bir virane gibi olan cisme taalluk eder.

1 776. \Kendinin cismini tanir ve ona aider; kuyumcunun cant ierzi iarajina ne
vakit aider?

Hz. Fir Efendimiz FihiMa Fih'in 43. fashnda soyle buyururlar: "Derler ki:
Ahirette kiminin sag eline ve kiminin sol eline nameler ucar; ve melaike ve izz
ii naz ve cennet ve mtzan ve hesab ve kitab vardir, bunlann misali beyan
olunmadikga ma'lum olmaz. Gergi bu alemde onlann misli yoktur, ancak mi-
sal ile muayyen olurlar; ve bu alemde onun misali odur ki, gece biitun halk
uyurlar. Fakirin ve padi§ahin ve akilin ve gafilin ve bilciimle ehl-i san'atin dii-
giinceleri murtefi' olur ve hi? kimsede endi§e kalmaz. Subh-i sefid, sur-i israfil
gibi nefhasini ufiiriir, onlann zerrat-i ecsamini ihya eyler. Yine her birinin dii-
siincesi, ugan nameler gibi, herkes tarafina gelir; hig yanhshk vaki' olmaz. Ter-
zinin diisuncesi terziye ve fakihin diisuncesi fakihe, zalimin dii§uncesi zalime
ve adilin endi§esi adile gelir. Hig terzinin uyuyup sabahleyin kunduraci kalk-

5 $P?

AHMED AVNl KONUK

tigi vaki' oldu mu? Hayir. Bil ki, o alemde dahi boyle olur; ve bu muhal degil-
dir ve bu alemde de vaki'dir. Hadis-i §erifte o Jr i^ oyy ur j djj£ d?i~~ ur
ya'ni "Ya§adiginiz gibi oliirsuniiz ve oldiigunuz gibi ha§r olursunuz" buyrulur.
tmdi bir kimse bu misal ile me§gul olup ser-risteyi elde eder ise o alemin kaf-
fe-i ahvalini bu alemde miisahede eyler ve o ahval ona meksuf olur."

1 777. Mlimin cam alim tarafina aider. JLalimim ruhu. zalim tarafina aider.

»l£>w> cJj J~? }<j>. ^yr * J1 r^ ^ */ ULi ^

1 778. jLvrci JMah'm ilmi onlari sabah vaktinde kuzu ve koyun gibi taniyici
etti.

Ya'ni, kuzu, anasi olan koyunu nasil tanirsa, Allah Teala'nin kendi ilmin-
den ruhlara bahs ettigi ilira ile, o ruhlar ba's vaktinde kendilerine mahsus
olan kahplan tamriar. .<

^4> '(j\ J! i_p- 0U- JUUi dy>r p&> j* ^-LS> Jj>- <_i^S" iS\

1779. JTlyak, karanliklarda kendinin pabucunu lanir; ey sanem, can kendi tis-
mini nasu iantmaz?

"Zulem", zulmetin cem'idir. "Sanem", put ma'nasina olup burada surer ve
cisim murad buyrulur. Ya'ni, ey suret ve ey cismani olan kimse, ayak karan-
hkta kendinin giydigi ayakkabiyi tamdigi halde; can, kendisine layik ve rnu-
nasib olan cismi nasil tanimaz? Zira ayak, karanlikta bir yabancimn ayakka-
bina girse, bu bana uymadi, benim degildir, diye derhal hukmeder. Ruhlar da
ba's gununde boyledir. Kendilerinin dunyadaki amellerine miinasib olarak
verilen cisimleri tamriar.

j$*. tJjj\ u"\j L> j$ s A*- j**^ ^ v^-^rj^ A*- ty*

1780. Gy miilteci, ha§r sabahi kiicuktur; hiiyuk olan ha$ri ondan kiyas lut!

[1780]

"Mustecir", iltica edici ve siginici demektir. "Ha§r sabahr'ndan murad,
uykudan uyanmak vaktidir. Bu beyt-i serifte sure-i Zumer'de vaki' olan
(^C j 'el; JJ J\j (f'y '&- 'J&\ J# ill (Zumer, 39/42) ya'ni "Allah Teala
nefsi Slum vaktinde' ve dlmedigi halde uykusunda mutevefra kilar" ayet-i
kertmesine i§aret buyuruyor. Binaenaleyh uykudan uyanma vakti kiigiik

9

gTp 3 " MESNEVl-t §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

ha§r ve oliimden sonra ba's vakti de biiyuk hasrdir. Bu kuguk ha§rden bii-
yiik hasre kiyas et! Bu kiyas yukanda 1 778 numarah beytin izahinda gegti.

1781. Oyle ki ruk gamur tarafina ugar. V^fame dahi sola saga agar.

Ruh-i latif nasil cism-i kesif tarafina ugup taalluk ederse, onun amelleri-
nin defteri dahi sagina ve soluna ugar ve o cisme taalluk eyler.

1782. Iluhl ve sehd, fisk ve takva ve dun adet etmis oldugu sey ndmesini onun
oniine koyarlar.

Ya'ni, hayat-i diinyeviyyede hasislikten ve comertlikten ve risk ve takva-
dan velhasil kendinin yapmaga ah§tigi ahlak cinsinden olan seyleri, amelinin
defterinde yazili oldugu halde eline verirler.

jti j j^f- j\ j\ i£ y -bl jb J**""* _}' J'"^rf v'j 3 " j' -'y* ^J^"

1783. vaktahi o seher vakti, uykudan uyanir, tehrar hayir ve serden onun ta-
rafina gelir.

Bu beyt-i §erifte \^\* \j\* liU f u ^ui ya'ni "Nas uy[kudadir]lar, oldukleri
vakit uyanirlar" hadis-i §erifine i§aret buyrulur. Ya'ni, vaktaki seher vakti gi-
bi olan olum vasitasiyla uyku mesabesinde olan diinya hayatindan uyamk-
lik mesabesindeki hayat-i uhreviyyeye intikal ederler, hayat-i diinyeviyyede
hayirdan ve §erden ne gibi ef'ali sadir olmus. ise bunlar birer suretle onun ta-
rafina gelir.

1784. Gger kendi ahlakina riyazet vermis ise, uyaniklik vaktinde yine o nezdi-
ne gelir.

Eger hayat-i diinyeviyyede kendi kotii ahlaklanm terbiye edip, lslah etmis.
ise, uyandigi vakit yine nezdine o tebeddiil etmi§ olan giizel huylar gelir.

JL-5. OjL. v '^ 'j* ^y? <J">U» j* j c~ij j f\>- (j* jl Jj jj

1785. I^e eger o, dun ham ve firkin ve daldl icinde oldu ise, solu, kara matem
namesi gObi hulur.

AHMED AVNl KONUK

Ve eger o kimse dim, ya'ni hayat-i diinyada, insanlik cihetinden ham ve
cirkin ve dalalet icinde oldu ise, onun sol eli, amel defterini kapkara olan bir
matem-name gibi bulur. "Aza", matem ve §iddet yih ve musibete sabretmek
ma'nalannadir. Burada amel defterinin matem elbisesi gibi siyah olmasma
i§aret buyrulur.

1 786. ^Ue eger o, dun takva ve din ile pak oldu ise, uyantkltk vaktinde kvymet-
li inciyi goturur.

Ve eger o kimse, diinku gun, ya'ni hayat-i dunyeviyyede, takva ve din
vasitasiyla, hayvanhgi temizledi ve nefsini insan yapti ise, uyamkhk vaktin-
de kiymetli inci mesabesinde olan mukafata nail olur. Bu beytin ikinci mis-
ra'i ba'zi nushalarda boyledir: &.J* j& jix. ^ o_^- Ya'ni "Uyandigi vakit sa-
ginda bulur."

1787. IXyku ve uyanikligimiz bizim i$in olum ve mah§erimizin ni§ani uzer'v
ne iki $ahid oldu.

o>i £i f >Ji Ya'ni "Uyku oliimun karde§idir" hadis-i §erffi mucibince bizim
uykumuz ve uyanikligimiz bizim icin olum ve mah§er esnasindaki hallerimi-
ze alamet olarak iki mahsiis sahit oldu.

^j^j b j£\ 4/* j***' ^j* ^y b j&\ r^~ s-*^ j^*~

1788. < JCu$uk ha$ir ve biiyuk ha§ri gosierdi; ku$uk olum., biiyuk. olumu varlath.

"Ziduden", kalbi gamdan ve aynayi tozdan ve kilu: ve emsalini pastan te-
mizlemek demektir ve saf etmek ve bir §eyin ashni zahir kilmaktan kinaye-
dir. Ya'ni, uyku ve uyaniklik hali bize oliim ve ha§ir halini zahir kildi, demek
olur.

OU- u ~i_ jS\ jt^~ ji iy^ dT j Dl^j j c~JL>- k>\j jjI jJJ

1789. {Jakat bu name hayaldir ve gizlidir; ve o biiyuk ha$irde fofc a$ikar olur.

Lakin rti'yada goriilen bu name ve a'mal-i fikriyye suretleri hayaldir ve ba§-
kalannm gozlerinden gizlidir. Yalniz rii'yayi goren kimseye a§ikar olur. Fakat
hasr-i ekber gunii olan kiyamette apacik zahir olur ve baskalan da gorur.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

Jy * JJLjj^ Uif JU- j,j J\ l-U OL4; 1^,1 JU- ^.1

1790. ISu Tiayal burada gixli ve eseri zahir dir; bu hayalden orada suretler nesv
u nerria hulur.

Bu hayal, ya'ni insamn iyi ve kotii fikirleri bu dunyada ba§kalannm na-
zanndan gizlidir ve fakat sozden ve fiilden fikirlerin eserleri zahirdir. Iste bu
hayalden orada, ya'ni ha§r-i ekber giiniinde suretler ne§v u nema bulur.

1791. CMuhendisie bir evin hayalini gor; onun kalbinde bir zeminde bir iane

Miihendis yapacagi bir evin hayalini zihninde tasarlar, bu suret-i hayaliy-
ye onun kalbinde yere ekilmis, bir taneye benzer.

1792. hayal i$eriden disariya gelir. Zemin gibi hi, ian tohumundan dogurur.

miihendisin herkesin nazanndan gizli olan hayali, fiil-i zahiri ile igeri-
den di§anya cikar ve herkes, disanya gkan evin §eklini goriirler ve bundan
ewel bu evin, miihendisin hayalinde bulundugunu bilirler. Bu hal arz gibidir
ki, icindeki tohumdan onun cinsi olan nebati dogurur ve meydana gikanr.

Oxi jj»\j+ Jjj^> j±** jjj J^j ^jiJ^/" JL^ j»

1793. Dier bir hayal hi, goniilde vaian yapar, mahser aunu bir surd olacahhr.

Ya'ni, insamn kalbinde ve dimaginda yer tutan iman ve inkar ve iyilik ve
kotiiliik hayalleri mah§er giinii birer surete girecektir. Zira kalbdeki hayal, ru-
ha sanlmis. olan bir surettir. Vaktaki olum vasitasiyla, riih cesedi terk eder ve
kendisi giplak bir halde kahr; o hayaller kendinde zahir olur, artik onu orte-
cek bir perde olan cesed yoktur. Kendisi bu suretleri gordiigii gibi ba§kalan
da goriir. Tasavvur olunsun, gayet rezilane olan bir hayalin kotii sureti ehl-i
mahser arasinda zahir oldugu vakit, insan ne hale girer!

jS <ita jy>j jJjl oLj dy? j-w" ji u "-k+» 01 JL>- dy~

1 794. Zamxrde olan, miihendisin hayali gibidir; tanenin zemminde nebat gi-
bi tut!

*&!&>

AHMED AVNl KONUK

Insamn hayalinde olan §eylerin mah§er giinu harigte zuhuru, o muhendi-
sin kalbindeki hayalin zuhuruna benzer veyahud igine tane ekilmi§ olan bir
arzda, o taneden nebat zuhuruna benzer.

c~*l -u*»- JuJL ji \j 0L.j^ c~-l -u«5 jZ->*a ji j* jij p~*i>"

1 795. liu iki mah$erden mahlasim kissa midir, mii'minlere onun heyamnda
hisse vardir.

"Mahlas", hulasa ve maksad demektir. Ya'ni, uyku ve uyaniklik ve dliim
ve ba's zamanlanndan ibaret olan bu iki mah§eri beyan etmekten maksadim,
kissamn sureti midir? Hayir, o kissanin tafsil ve beyamnda mii'minlere hisse
vardir. Zira mii'minler bunlan dinledikleri vakit, bunu akillanna pek yakin
goriip havatir-i redleden kendilerini temizlemege gayret ederler ve gelirse is-
tigfar ederler. Amma miinkirlerin bu hisseden nasibleri yoktxir.

1796. Uakiaki kiyamet qiine§i zahir olur, toprakian girkin ve quzel dahi si$rar.

Vaktaki kiyamet guniine has olan gunes. zahir olur. oyS jjUji j ^ ^ j
U-i'jit (Nebe', 78/18) Ya'ni "Ve o gunde ki sura nefh olunur', halk fevc fevc
gelirler" ayet-i kerimesi mucibince bu ikinci sur ile tecelli-i adli-i umum! va-
ki' olur. Her bir riih arzin kesb ettigi istihaleye miinasib, yine arz cinsinden
bir kisve-i taayyiin ile zahir olurlar ve giizel cirkin hep kiyam ederler.

1797. 'Jiaza divam tarafina ko?ucu olurlar; ve iyi ve kotii olan nakid, -poiaya
qiderler.

1798. Dyi nakid §adman ve ziyade nazlidu; kalji olan ndkid me$akkatte ve
erimekiedir.

"Naz", liigatte yeni bitmis. ve korpe ve asikin sevkini artirmak icin ma'su-
kun a§iktan istignasi demektir. "Naz-naz", terkib-i teradiifidir. "Har-har",
giift-gu" ve "ciist-cu" gibi. Batim dunyada iyi nakd ve altm gibi olan, mah-
serde sevinici ve cok nazhdir ve batim kalp olan ise orada zahmet icinde ve
tuz gibi erimektedir.

9

MESNEVf-t §ERlF §ERHi / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

1 799. JZakza lahza imtihanlar erisir; qonullerin sun cesedde qorunur.

"tmtihan", mihnetlenmek demektir. Ya'ni, ehl-i mah§erden herbirine, go-
nullerindeki sir cesedlerinde zahir olup, sirlan fena ise enzar-i nasda zelil ol-
mak suretiyle lahza lahza mihnetlenmeler vaki' olur; ve dunyadan ahirete
beraberce gotiirdugu meta'lar meydana gikarak elemlere ducar olur.

1800. Oiandilden su ve uaq asikar olduqu qtbi. vahud sirlan nesv u nema bu-
Ian bu toprafc qtbi.

1801.* Sogandan ve zaferandan ve koknar dan kism sunni banann di asikar
eder.

Yevm-i mahserde iktisab olunan cisimden iyi ve kotii suver-i hayaliyye-
nin zahir olmasinin misal-i mahsusii budur: Mesela kandil bir cisimdir fakat
§efFafur, iginde ne var ise gosterir. igindeki su ve zeytin yagi igine bakmadan
dismdan zahirdir. Yahud siyah bir topragin altinda ne oldugu mechul iken,
igindeki tohumlarin ba§lanm gikanp goriinmesi gibi. Nitekim kism topraklar
gayr-i fa'al bir haldedir. Bahar mevsiminin eli degdigi vakit, ki§in kendi igin-
de sakladigi sogan ve za'feran ve koknar meydana gikar. "Koknar", ha§ha§
kozasi ve onun sihlmis. suyu ma'nasinadir.

1802. O birisi, nr Biz muitak&eriz'." diyerek yesil bash ve dvgeri menekse gtbi
bast asagi.

Salihler, hasten yukanda mesrur bir haldedirler. Lisan-i halleriyle ve
vaz'iyyetleriyle "Biz hayat-i diinyeviyyede ziihd ve takva dairesinde yasamis
olanlardamz!" derler; ve fasiklar ve miinkirler ise, utandiklanndan ve kork-
tuklanndan, baslanni onlerine egmislerdir. Birinci misra'da i>' (\£> ,J a^i oi
(Duhan, 44/51) ya'ni "Muhakkak miittakiler emniyet makamindadir"; ve
ikinci misra'da ^T, ai* '^i'j \J~fh '^yj>X\ it J'j ') j (Secde, 32/1 2) ya'ni "Asi-
leri rablerinin indinde hasten egilmis goriirsun" ayetlerine i§aret buyrulur.

AHMED AVNI KONUK

1803. Cjozleri tehlikeden disari firlamis, sabit, korkudan on $esme olmus!

Fasiklann ve miinkirlerin gozleri, mah§er giinunun tehlikesini goriip, bu
tehlikeden nasi gozleri disanya firlamis, acaba basimiza ne gibi belalar gele-
cek diye, sabit olan ve hicbir sebeble zail olmayan korkudan dolayi on ge§-
meden akan sular gibi gozleri yas. do'kmekte bulunmus. olur.

jL-j i£y* jl Jul; <uU <S" \j jUail ji U tJji »JJU jL>

1804. Qozler intizdrda a$ik kalmis, id hi name sol iarafian gelmeye 1 .

Ehl-i mah§er defter-i a'malleri soldan gelmesin diye, gozleri agik bir halde
beklerler.

>_>j C~m\j *<uU Cj^j iyJ A>j|j i_^- i£y* J C—-lj iSj*" Ob^S |*->i>^-

1805. 6ag iara/a sol iarafa goz feuirici, zird ki, sag ndmenin ialii kolay olmaz.

"Zep", bad-i hava [bedava] ve kolay ma'nalannadir (Burhari). Ya'ni, ehl-i
mahser "Acaba amellerimizin defteri hangi tarafimizdan gelecektir?" diye
gozlerini saga ve sola gevirici bir haldedirler. Zira sag ele gelen defter-i a'mal,
oyle bedava ve kolay kolay gelmez. Bu defter diinya hayatinda nefsinin ez-
vakina muhalefet edenlere ve enaniyetten gecmis olanlara mahsustur.

1806. liir kulun dine hir name gdir; hast siyah, cSimmden ve fisktan dolmus.

1807. Onda hir hayir ve hir ievfik yok; stddtkin kaVoini incitmeden haskasi yok!

1808. liasian ayaga kadar $irkinlik ve giinah dolu, yol ehli uzerine istihzd ve
islik $ahna.

Mahser giinu bir kulun eline bir amel defteri gelir ki, bas. tarafi kapkara,
ici tiirlu tiirlii suglardan ve fisk u fucurdan dolu. Velhasil bu defter bastan
ayaga kadar girkinlik ve giinah icinde. Bunda oyle fenahklar var ki, diinya-
da, hak yoluna giden kullar ile istihza etmis ve arkalanndan alay ederek is-

MESNEVl-t §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

lik calmi§. Iginde hayir ve tevfik-i ilahi namina higbir §ey yok! Hayat-i dun-
yeviyyesinde i§i giicu Hakk'in dostlanni incitmek olmu§.

1809. Onun kHekarliklan ve hirsizhklan ve o jfir'avnlar gibi onun hen ve hizi.

"Ene" ve "inna", Arab! kelimelerdir, "ben" ve "biz" demektir. Ya'ni, o ku-
lun amel defterinde biitun diinyadaki hilekarhklan ve hirsizhklan ve Fir'avn-
lar gibi mukaleme esnasinda kemal-i azametle, "Ben §6yle yaptim ve biz
boyle yapanz" gibi kullandigi ta'birat ve kibir ve enaniyeti hep yazih.

1810. Uakiaki o safe.il kenii namesini okur. o hilir ki, nhlet zindan tarafina
m ° ] oliu.

Vaktaki o riihu sakil olan kul kendinin amel defterini okur ve igindeki re-
zailin hepsi toplanmis. ve yazilmis oldugunu goriir, anlar ki gidecegi yer zin-
dandir ve hapishanedir.

1811. Sonra hirsizlar gibi iaraJgaci tarafina revan olur; zahir olan ciirum iti-
zar yolunu baglami$tir.

Sonra o kul, hirsizlar gibi daragaci tarafina gitmege baslar; cunki kabahat-
leri tamamiyle meydana gikmis. ve setrine imkan kalmamis oldugundan, oziir
dileyecek hali yoktur.

1812. hinlerce hiiccet ve hotu soz onun agzi uzerine fend $ivi gibi olmu$tur.

Dunyada kendisinden zahir olan binlerce fena amellerin ve kotii sozlerin
defter-i a'malinde yazilarak aleyhine bir hiiccet olmasi onun agzi uzerine fe-
na ve kuvvetli bir cm gibi mihlanmis ve agzim acacak hali kalmamistir.

1813. Istauirsizlih, e§yasi onun cismi iizerinde ve onun evinde zahir olup onun
efsanesi gaOb olmus.

=^3^

AHMED AVNt KONUK

Qaldigt e§ya iizerinde ve evinde bulunan bir hirsiz, artik kendini miidafaa
icin nasil ki soyleyecek bir soz ve bir masal bulamazsa, bu kul dahi o hale
gelir.

y-j

l jiolj \j jl>- J-iLj <o js*-" ti^ji iJ _r ^ 3j <j~i

1814. Tiinaenaleyh "Sair" zindanina revan olur; zira dikene aie$ten kagmak
olmaz.

"Sair", lugatte "alevli ates" ma'nasina olup cehennemin tabakalanndan bir
tabakamn adidir. Ya'ni, bu halde olan kul kendinin mahall-i azabi olan Sair'e
gidici olur. Zira bu kul bir diken gibidir; binaenaleyh dikenin layigi atestir.

1815. Qiinki b'nde ve arkada olan o gizli melekler ases aibi zahir olmu$tw.

Ya'ni, o mucrim kul, ben Sair'e gitmem, diyemez; cunki diinyada iken 6n-
de ve arkada gizli olan ve goriinmeyen melekler, ahirette zabita me'muru gi-
bi meydana gkmi§lardir.

1816. Onu gotiirurler, onu ucu sivri hir §eyle diirterler, derler ki: "6t/ kopek,
kendi guhdanlanna ait!"

"Supuzend", "siipuhten" masdanndan fiil-i miizari'dir. "Giih-dan-ha",
"guh"un muhafFefi olan "giih" ile "dan" ve "ha" edatlanndan miirekkebdir.
Kendi "pislikleri" demek olur. Ya'ni, o melekler onu sivri ovendire ile diirte
durte gotiirurler de derler ki: "Ey kopek, haydi bakahm kendine mahsus olan
pislik yerlerine git!"

1817. Dier yol hafinda ayagim $eker, ia oh. ki o kuyudan si$raya!

Melekler onu diirterek goturtirken o her yol basinda ayagini geri geker ve
iimid eder ki, kendisinin atilacagi kuyudan yakasini kurtarsin.

■^ <J" <j-ih <-*JJ ^-V 1 J- 5 -^J Lf* <J -^-^ Lf* jte*

1818. CrAuniazir durur, susar, hir umia\ i$inde yuzunu arkaya $evirir.

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

"Ten zeden", susmak; "ruy vapes kerden", ytizti arkaya gevirmek. Ya'ni,
o mticrim yolda durur ve stikut eder. Kurtulmak timidi besledigine i§aret ola-
rak ytiztinti arka tarafa gevirir.

1819. Sonbahar yagmuru gibi goz yap yagdinr, hir kuru umtd! onun gayn
ne tuiar?

mucrim aglar. Bir kuru iimid besler; bu anda o bicarenin bu kuru umi-
dinden ba§ka dayanacak nesi vardir?

•^ u* u"^ *^j^ JJ ^ Lf* o-i^J ^J-> <J U J y

1820. Uier bir zaman yiizunii arkaya gevirir, yiiziinii mukaides olan dergaka

[1820] j„ ,_ „

dondurur.
gtinahkar kulun besledigi timid, rahmet-i Rahman'a iltica ederek afve
mazhar olmaktir. i§te bu timid ile her zaman ytiztinti arkasina gevirir ve mu-
kaddes olan dergah-i ilahiye tevecctih eder.

1821. <y\iutedkiben Diak'tan, nur ikliminden emir gelir ki, ona deyiniz hi:
"By $vplak\"

"Battel", i§i olmayip bo§ duran kimse, ya'ni tenbel; '"ur", giplak. "Nur ik-
limi"nden murad, vtictid-i mutlak mertebesidir. Zira Vticud ayn-i nurdur. Ntir,
kendi zahir ve e§yayi muzhir oldugu gibi, vucud-i hakiki-i Hak dahi kendisi
zahir ve e§yayi muzhirdir. Bu sebeble "Hak" ve "Nur" isimleri esma-i Zat'tan-
dir. Ya'ni, mticrimin bu tevakkufunu mtiteakib zat-i Hak tarafindan melekle-
re bir emir gelir ve o emir de §udur: Ona deyiniz ki, "Ey ruhu a'mal-i saliha-
dan soyunup girgiplak kalmi§ olan tenbel!"

1822. n 6y $er menbax, neyin muniazinsin? By sersem, yiiziinu ni$in arkaya
$eviriyorsun?"

c— j. Oljivi ,j\j jljl l_i>- <j\ c— X> juTc-T c— S\ cj\ <uU

1823. "tSenin namen odur ki, senin dine geldi. By Diudayi incitici ve ey $ey-
iana iapial"

*$$&>

AHMED AVNl KONUK

"Dunya hayatinda yapmi§ oldugun amellerin defteri, senin eline gelen
defterden ibarettir. Bu hayata getirdigin sermaye ancak bunlardir. Ey dunya-
nm fan! hayatina aldamp Hakk'i tanimami§ ve §eytana tapmi§ olan sersem,
daha ne bekliyorsun?"

1 824. "uWademki fiilinin defterini goriun, ne hakiyorsun? Hiundan soma fi-
ilinin cezasim Qorl

^ijj ±*\£ **&rj> Jj^ Jy dy ** «M*.

1825. "IMftn. oeyhude ieahhur eiiyorsa.nl Hoyle kuyula ayAmlik neredel"

"Mul", kelimesinin muteaddid ma'nalan vardir. Burada, "i§lerde teahhur
etraek ve geri durmak" ma'nasi miinasibdir. Ya'ni, "Ey mucrim, nigin ceza
mahalline gitmekte tereddud ve teahhur ediyorsun? Kotu fiillerinin te'siri ola-
rak hasil olan bir kuyuya du§tiin. Boyle bir kuyuda umid aydmhgi olur mu?"

j* cMi J j- ^ l J J J*^ ^ ^J-> J 1 '>" J

1826. "Senin ne zahir cihetinden hir iaahn, ne He senin suda ve hahnda hir
niyetin yoktur."

Senin zahirde taatin ve ibadetin olmadigi gibi, batinda da; "Ah ya Rab ya-
pamiyorum, bana tefvik ve hidayet bah§et ve beni salih ameller i§lemege mu-
vaffak kill" diye bir niyetin yoktur.

1827. "Senin gecelerde ne munacahn ve fayamin, ne He senin giiniuzlercte iak-
van ve orucun yoktur."

1828. "CTVe senin kirnseyi incitmekten hifz-i zebanin, ne ie one ve arkaya u>-
retle nazar etmen olmaii."

"Dunya hayatinda nefsinin hazzi ve keyfm icjn dilin ile §una buna aci
sozler soyleyerek halki incitmekten cekinmedin ve benljk da'vasma kalktin.
Arkana bakip viicudunun birkac, katre meniden peyda oldugunu ve senden
ewel gelenlerin ve donenlerin olduklanni gormedin ve dntine bakip yiirudu-
giin yolun nihayeti olum olduguna ibretle bakmadin."

9

MESNEVf-I §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

J~>, j o\jl diy -Lib *j~ ^-j (j^.y- *{J> j ^y ^ >y. **r J~t

1829. On ne olur? Glumii ve kendi nezini anmaktu. JTlrku ne olur? ^osi-
lann evvelden olmesidir.

1830. "CA/e senin icin zuliim iizerine -pur-hums hir tovhe oldu; ey arpa satta
olan huyday gosierici hAehar!"

"Yaptigin zulumlere kar§i icmden vicdan azabi duyarak bir tovbe ve pi§-
manlik vaki' olmadi; ey iginden fena olup, zahirde iyi gdriinucii hilekar!"

I*" Cijjly" ^.yr dy? C^\j M-i j iy •£ y ijjj\j dy?

1831. "uWactemki senin ierazin egri ve hile idi, ceza terazisini nicin iogru is-
tersin?"

"Mademki hayat-i dunyeviyyede ef'alinin mizani egri ve hile iizerine idi,
§imdi bu hayat-i uhreviyyede o ef'ale tekabiil eden ceza mizanim nigin dog-
ru istersin? Egriye egri ve dogruya da dogru tekabul eder."

1832. *£M,ademki oziirde ve noksanda sol ayah idin, name senin sag eline na-
si, gelir?"

Malum olsun ki, "sag" taraf Hakk'in sifat-i cemalinin ve sol taraf dahi si-
fat-i celalinin mazharlandir. Bu sifatlann ikisi de Hakk'a nazaran musavi ise
de, kullara nazaran musavi degildir. Kullara gore sag taraf soldan efdaldir. Ni-
tekim sag eliyle yaptigi bircok faideli hizmetieri sol eliyle yapamaz. Bu hal,
ah§maktan ziyade sevk-i tabiidir; ve efdaliyyet Hakk'in nazar-i inayetinden
miinbaistir; ve inayet-i Hakk'in sebebi yoktur. Nitekim Fihi Ma fT/i'lerinin
59. faslinda soyle buyururlar: "tnayete hukmet[me]mek miimkin degildir. Bu
goz sag ve o goz sol; zahiren ikisi de birdir, acaba o sag goz ne hizmet etti ki
sol goz olmadi?" Ya'ni, "Ey mucrim, sen hayat-i diinyeviyyede sifat-i Ce-
lal'imin mazhan oldu idin; burada nasil mazhar-i Cemal'im olursun?"

1833. "Qiinhi ceza golgedir; ey hoyu egri olan sen, senin gohjen dahi one egri
duser."

AHMED AVNt KONUK

1834. liu tarz uzere sert hitablar yelir ki, ondan daym dahi arkasi kanbw olur.

"Kuz", arkasi bukulmu§, kanbur demektir. Ya'ni, Cenab-i tzzet'ten gelen
.sert hitablara daglar bile tahammiil edemeyerek elemden beli biikiilup kan-
bur olur.

1835. Oiul der: "0 seyi hi beydn buyurdun; yiiz oyleyim, yuz oyleyim, yiiz oy-
leyim."

mucrim olan kul, Hakk'in bu aci hitablanna karsi, i'tiraf-i ciirm ederek:
"Ya Rabbel'alemin; ben, Zat-i Azimu'§-§aninin buyurdugu gibi, iler tutar ye-
ri kalmamis. berbad bir mahlukunum, buyurduklanndan yiiz kat oyleyim!"

1836. ^UiaXbuki sen daha fendlan hilm ile orttun; yoksa fezahatlan ilim ile
bilirsin."

"Ya Rab, sen bilciimle esjayi ve namutenahilikleri muhit olan ilmin ile be-
nim daha fena olan hallerimi ve amellerimi ve rezaletlerimi bildigin halde,
"Settar" ism-i gerifin [ile] orttun."

1837. ^jfcikai kendi cihaiundan ve jiilvmden ve hayu ve serrin ve hujiir ve
mezhebin verasindan hari$,"

1838. xr Ue kendimin acizane olan niydzindan ve benim, yahua yiiz benim fli-
bisinin hayalinden ve vehminden hari$,"

1839. n( Dogru olucaluqun ve inadm verasindan hari$, senin lutf-i mahzina be-
nim bir umulim var idi."

'"Utu" (Utiiw), haddi tecaviiz etmek, ya'ni serkesjik ve inadgihk etmek
demektir. Bu ug beyt-i §erif birbirine merbut olarak bir ciimle-i tarn te§kil
ederler. Ya'ni: "Ya Rab, Zat-i Celilii's-sanimn ta'dad buyurdugu kabahatJerin

MESNEVf-I §ERlF SERHi / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

hepsi bende vardir. Sen ilm-i muhitin ile benim bunlardan daha fena olan
amellerimi bildigin halde, bunlan "Halim" ism-i seiifin, "Settar" ism-i §er!fine
mum olarak orttiin. Fakat senin bir lutf-i mahzin ve halisin vardir ki, bu lut-
fun muvacehesinde benim kendi sa'yimin ve fiilimin ve hayir ve §errimin ve
kufur ve tmanimin ve benim acizane olan niyazimin ve yalvarmamm hig
te'siri yoktur. oyle bir lutuftur ki, benim ve benim gibi olan yuz kimsenin
hayali ve vehmi haricindedir. Bu lutfun kar§isinda benim dogru veya inadgi
ve serkes. olmamm ne ehemmiyeti vardir! tste benim umidim Zat-i Celil'inin
boyle bir lutfunadir. Bu beyt-i serifte bu kulluk hali ^ <j;-u- Jn>s»\i\ ya'ni "Ben
kulumun bana olan zanm indindeyim" hadis-i kudsisine masadak olup, ken-
disi Hakk'a husn-i zannetmis. bulunur.

1840. * *Ey garazsiz olan ZKerim, ivazsiz olan lutufian bir halts bahsis umiaim
var iai."

"Ey Rabbim, senin keremin kullanndan faide me'mul ettiginden veyahud
onlardan korktugundan nasj degildir; ve lutfun dahi, sana faidesi olan yapil-
mis bir iyilikten dolayi degildir. Senin garazsiz olan kereminden ve ivazsiz
olan lutfundan bir halis ataya ve ihsana umidim var idi."

1841 "O halis kerem sebebiyle yiizumu geriye $eviraim. Oiendi fiilim iarafi-
na bakmiyorum."

"Yaptigim fenaliklann hicbirisi gozume goriinmedi de yiizumu o halis ke-
remin sebebiyle geriye gevirdim ve ivazsiz lutfuna muntazir oldum."

• 1942. ^uzumii o umti iarajina geviriim; zira, bana evvelaen ziyaae vucua
vermissin.

"Sen bana hi? yoktan bir viicud verdin ve bu viicud sebebiyle Senin in'am
ve eltafinin zevklerini duydum. Halbuki bu viicudun ihsani, evvelce benden
sadir olmus. bir hizmet mukabilinde degildi. Mademki Senin boyle bedava ve
meccani keremin vardir; Senin lutfundan umidimi kesmedim ve yuzumii o
timid tarafina gevirdim."

AHMED AVNl KONUK

l)I J Fiji lOu 4-iw-oJk ^ JISnjIj (.JilJb (_5^~A C-«i>-

1843. "HJarlik hiVatini bedava olarak verdin, ben iaima onun uzerine mate-
mid idim."

"Vucud elbisesini bana bedava olarak verdin. Gordum ki, senin keremin
ve lutfun bir hizmet mukabili degildir. Binaenaleyh yaptigim fenahklar hak-
kinda da bu lutfunu ve keremini esirgemeyecegine i'timad ettim ve afvimi
muhakkak bildim."

1844. Uahtaki henii curmunu ve haiasim sayar, ataia halts bahsauis gelir.

Vaktaki bu mucrim kul, kendinin suglanm ve kabahatlerini sayar ve ken-
disini huzur-i Hak'ta kabahatli gorur ve Hakk'm lutf u keremine i'timadini
beyan eder, Hakk'in kerem deryasi dalgalanip o kula ata hususunda halis ih-
san-i ilahi gelir. Zira hadis-i serifte *u oi j <J ^ oi »li oi ij *i oi ,jui £i ^jji j»
aJ yuu oi 4Ji j* u*. oi «ji~ oi ya'ni "Kim ki bir giinah i§ledi ve bildi ki, onun bir
Rabbi vardir ki, dilerse onu magfiret eder ve dilerse azab eyler, Allah Teala'ya
onu magfiret etmek iktiza eder" buyrulur.

1845. TZuyurur hi: "6y melehler, onu fcana geri geiirin, zira, onun halbinin g'6-
zii rem tarafina olmustur."

Hak Teala onu durte durte gotiiren meleklere hitaben buyurur ki: "Ey me-
lekler onu goturdiigiinuz yerden geri gevirip bana getiriniz! Zira o kulum ba-
na Msn-i zan ederek, onun kalbinin gozu bizim lutfumuzun iimidi ve recasi
tarafina dikilmistir."

1846. n J2aiibdlice onu azad ederiz ve o hatalann heysine $izgi geheriz."

"La-iibali", terkib-i Arabi olup lisanimizda da "hig gekinmem ve higbir
kayit ile mukayyed degilim" ma'nasina musta'meldir. Ya'ni, "Onun kaba-
hatlerinin senaatine bakmaksizin, onu cezasmdan azad ederiz ve o yaptigi
suglann hepsine de bir afv ve magfiret gizgisi gekeriz ve mahv u setr ede-
riz."

^^

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

£%* j\ j jJi-j iyj OL.J jS ^L. ±t, \j ^S J. JSi

1847. JZauhaMik bir kimseye mubah oliu ki, ona flaiirden ve salahian ziydn
olmaya.

"Mubah", liigatte iki tarafi musavi olan §eydir. Istilah-i §er'ide, terki gii-
nah ve istemesi sevab olmayan fiildir. Oturmak ve yatmak gibi. Ya'ni, laiiba-
Hlik oyle bir kimseye mubah ve caiz oldu ki, ona bir kimsenin dzriinden ve
fenahgindan zarar ve ziyan gelmez ve iyiliginden dahi hicbir faide olmaz, in-
dinde bu iki taraf dahi miisavidir.

1848. iKerem cihetinden hir latif ate§ parlahnz, nihayet ziyade ve noksan ve
zelle kalmaz."

"Keremimiz cihetinden bir latif ates. ya'ni afv ve magfiret hararetini parla-
tinz, nihayet miicrimlerin ne biiyiik ne de kiiciik giinahlanndan hicbir eser
kalmaz."

1849. *j3ir ate§ hi, onun §ulesinden en a§agi kwilcim, ciirmu ve cebri ve ihti-
yan yakar."

Ya'ni, "Kerem cihetinden parlattigimiz ates, oyle bir ate§tir ki, onun su'le-
sinin en asagi kivilcimi insandaki giinah ve mahcubiyet ve muhtariyet duy-
gulanni yakar; ve bu ates, ask-i ilahi atesidir ki, a§ik ne iradesiyle giinah
yaptigi ve ne de emr-i ilahiye itaatta veya muhalefette Hakk'in cebri ve ira-
desi altinda bulundugu veyahud bu itaat ve muhalefette ihtiyanna malik ol-
dugunu diisunecek bir halde olamaz."

1850. unsanlujin yiik caAinna §ule vururuz; Aikeni, ruhani olan yulzar ya-
■pariz."

"Biingah", yiik vaz' ettikleri gadir demektir; ve "insanhgin yiik gadi-
n"ndan murad, nefs-i hayvaniyyedir. "Giilzar-i ruhani"den murad, nefs-i
hayvaniyyenin nefs-i mutmainne mertebesine terakkisi halidir. Ya'ni, "In-
sanhgin yiik gadm mesabesinde olup, tekalif-i ser'iyye yiikletilmis. cism-i ke-
sifine biz ask ve muhabbet atesinin su'lesini vururuz. Onun diken gibi olan

°£p?

AHMED AVNl KONUK

nefs-i hayvaniyyesini, bir ruhani gtilistan olan nefs-i mutmainne mertebesi-
ne terakki ettiririz."

1851. yr Biz ftu*\ ft jtJU*j himyasini Aokuzuncu felehten gonder&ik.

'(Juii ft '{Ji+i sure-i Ahzab'da olan 'qjU.il.al. uy i_^»_> '*Ui i_^-i i^T^jji 1^1 i
Lu ij> jii Jii J «Jjl.y_, '<!)i "^ ^j '^/i ft j£j ft£*\ ft (Ahzab, 33/71) ya'ni
"Ey iman edenler, Allah 'tan korkun ve dbgru soz soyleyin ki, sizin amelleri-
nizi size lslah etsin ve gunahlannizi ortsun. Allah'a ve peygambere itaat eden
kimse muhakkak biiyiik necata nail olur." ayet-i kerimesinden muktebestir.
Allah Teala'mn ameli lslah buyurmasi, seyyiatin hasenata tebdili demek ol-
dugundan bu ayet-i kerime, oili- ^'C- <M 'S-C. Ss!i$> (Furkan, 25/70) ["Al-
lah onlann kotuliiklerini iyifiklere gevirir."] ayet-i kerimesinin naziri olur.
Beyt-i §erifte bu tebsfr-i ilahi, baton altina tebdil eden kimyaya tesbih buyrul-
mustar. "Dokuzuncu felek"ten murad, akl-i kiill ve akl-i evvel mertebesidir.
Zira muhaktoklar indinde aklin dokuz mertebesi vardir ve akil mertebesine
"uluhiyet" ve "hakikat-i muhammediyye" mertebesi dahi derler. Ya'ni, "Biz
Kur'an'i ve Kur'an'dato 'ftsuesft'^L ["Allah size amellerinizi lslah etsin!"]
kimyasini dokuzuncu felekten ya'ni' akl-i kiil mertebesinden gonderdik.

jt~S\ ji jLx>-l jy j £ Jx . » jjj ,ji-j J-ilj 4j»- ij^-

1852. r Bul-he§erin kerr u fed ve ihtiyan, sahit olan nurun oniinde ne olur?

"Bii'l be§er"den murad, butiin efrad-i insaniyyedir, zira be§ereyi miiltebis-
tir. "Kerr u fer", pehlivanlann kah ileri kah geri hareketidir. "Nur-i miiste-
kar"dan murad, viicud-i hakiki-i Hakk'in nurudur ki sabit ve bakidir. Ya'ni,
efrad-i insaniyyenin viicud-i izafileri fani ve gayr-i mustekardir. Baki ve
miistekarr olan Hakk'in nur-i viicudu muvacehesinde, insanin fani olan vu-
cuduna taalluk eden ileri ve geri hareketin ve ihtiyar ve iradenin ne toymeti
olur? Zira kuldan sadir olan ef'alin her biri esma-i ilahiyyeden bir ismin maz-
handir; ve esma-i ilahiyyenin higbirinde hadd-i zatinda asla kubh ve girkin-
lik yoktur. Nitekim ayet-i kerimede J~ii »l1.S/i ill (Isra, 1 7/110) "Giizel isim-
ler O'nundur" buyrulur. Fakat bu alem-i kesafette abdden ihtiyanyla sadir ol-
dugu igin kubh ve girkinlik ile muttasif olur. Mesela Cenab-i Hak kufurden ra-
zi degildir; fakat kiifur "Mudill" ism-i §erifinin mazhandir. Alem-i kesafette
zuhur ister. Binaenaleyh Hakk'in hukm-i ktifru alem-i kesafette izhan hik-

MESNEVl-1 §ERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

mettir. Fakat abdin imandan yiiz cevirip ihtiyanyla muhalefeti ve kufru secjp
almasi kabih ve girkindir. Vaktaki Hak'in magfireti gelir, ortadan muhalefet
kalkar, nur-i Hak hiisn-i zatisi iizerinde baki kahr.

1853. Onun soyleyici aleti et yargasidu; onun goriicu olan nazar yeri yog par-
casidir.

viicud-i izafi sahibi olan insanin soyleme aleti olan dili bir et pacasin-
dan ibarettir ve onun gorme aleti olan gozu dahi kat kat yag pargasidir.

OL=>- ^*J iij>- tjte& Ji { jS jX> d\j>tZ**\ »jl> JJ jl jl £-«~~«

1854. Onun i§itme aleti iki -parga kemikteniir. Onun mahall-i iiraki iki kat-
re kanAir, ya'ni kalb.

"Misma"' ism-i aletdir, kulaktan kinayedir. "Iki katre"den murad, siivey-
da-yi kalbdir ki, idrak-i maani kalbin o noktasina taalluk eder; zira idrak ev-
velen oradan ba§lar ve dimaga suud eder ve dimag o varid-i kalbi iizerine te-
fekkiirata dalar. Maddiyatla me§gul olan tababet, heniiz bu ma'nayi ke§f et-
mi§ degildir; kalbin bu halinden gaflldir ve dimagin te§ekkulatiyla me§guldur.

1855. liir kuricoflizsin ve necasetien Aohnu$sun; cihana hir tumturak birak-
mi$sin.

Ey insan, senin viicudun, iizerinde ya§adigin kiire-i arzm cesametiyle
mukayese olunursa sen bir kiicuk kurttan ibaretsin ve karnin ve kulagin ve
burnun necasetten doludur ve cismin ba§tan ayaga kadar muteaffin bir mad-
dedir. Kendinin bu murdar halini dusiinmezsin de, cihana gosteri§, debdebe
ve tantana salarsin.

1856. dMemden oliun, henliai ierketi By JAyaz / o kiirkii hatmncla tut!

"Ayaz", Sultan Mahmud-i Gaznevi'nin bir Turk bendesinin adidir ki, pa-
di§ah onu kuguklugiinde ailesinden alip sarayina getirmis. ve pek zek! ve edib
oldugundan onu kendine musahib-i hass ittihaz etmis. idi. Ayaz nail oldugu
bu devlet ve saadete aldanmamak ve kendisine uciib ve kibir anz olmamak

C £P?

AHMED AVNl KONUK

igin, saraya gelmezden ewel giydigi bir post ile cangi daima nazannda bu-
lundurmak iizere bir odaya sakladi. Nitekim atide surh-i §erifte izah buyru-
lur. Bu beyt-i §erifte sure-i Tank'ta olan j»b A* ^ 'j£. 'jU ^ dCjUi >Ji (Tank,
86/5-6) Ya'ni "tnsan ne seyden yaratildigina baksin; ana rahmine dokiilen
bir sudan yaratildi." ayet-i kerimesine isaret buyrulur.

Ayaz'm ve onun carik ve postu igin oda ittihaz etmesinin kissasidir; ve

onun kapi yolda§lanna o odada onun deflnesi vardir, diye zan
gelmesidir; ve zannin sebebi kapmin muhkemligi ve kilidinin agirhgi idi

1857. JAyaz zekavetinden iolayi kiirkiinu ve cangini cikanp asmi§ idi.

1858. ITier gun. bo§ olan odaya aiderdi, derdi ki: "Qarujin budur, yuksege bakma!"

Ayaz her gun, koyiinde giydigi eski gank ile koyun postundan dikilmis.
pejmiirde bir kiirkunii sakladigi bos. odaya gidip nefsine hitaben derdi ki: "Ey
Ayaz, padisahin nezdinde nail oldugun saadete ve ikbale aldanip miitekebbir
olma! tste buraya bu cank ve post ile geldin, goziin yiikseklerde olmasin!"

1859. <§aha dediler ki: "Oram odasi vardir, orada alhn ve Qumu$ ve Juip vardir."

"Humre", kiicuk kiip. Ya'ni Ayaz'in nail oldugu devlet ve ikbale hased
eden arkadaslan, onu padisahin gozunden dusiirmek igin padisaha dediler ki:
"Onun bir odasi vardir; oraya koydugu kiip icme altin ve gumii§ ve miicev-
herat doldurur."

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

1860. 1( J?ir kimse vein ona yol vermez, o daima o kapiyi hapali tuiar."

1861. £a?i buyurdu: Gy aceb, bu bendenin bizden gizli ve mestur nesi vardu!"

1862. C7nutea\uben bir beye emretti ve dedi ki: *Qit, gece yansi ac ve oda 'vein-
de oil"

1863. Uier ne hulursan senin olsun, onu yagma ei; onun simni musahiblere
faf et("

•^ ^WH J j J fi-" tf*^ j ( ?•** i^i «-«W J f ^ lift*? ^

1864. Iloyle adedsiz ikram ve lutuf ile heraber, alcaklujvndan dolayi gumu§u
ve altim saklar."

1865. "0, vefa ve a$k ve cu§ gosterir; ondan sonra da bugday gosferici ue arpa
safiaair."

"Bugday gosterip arpa satmak", iki yuzliilukten kinayedir. Ya'ni "0 Ayaz,
bize kar§i vefakar ve muhibb goruniir ve muhabbetimizde zahiren carpimr;
ondan sonra da bizden gizli ister yapar. Velhasil zahiri batinina uymaz."

ij*-** 1*- J l lt*, -^ j& ■ if-^j -^ 6^* j^ *? j*

1866. Dier kirn ki a§k icinde dirilik bulur, onun indinde bendelikten ba$kasi
kiifiir olur.

A§k da'vasi iginde ya§ayan kimsenin indinde, ma'suka hasr-i hizmet et-
mek; o a§kin kaidesindendir. Ba§ka hizmetler ile me§gul olmak bir a§ikin in-
dinde kiifiir olur ve onun a§k da'vasi, yalan bir da'va olur.

1867. O hey, gece yansi otuz muiemed ile heraber, onun hucresini agmakta rey
vurdu.

AHMED AVNt KONUK

Padi§ahm miisaadesi iizerine o bey, gece yansi kendi i'timad ettigi otuz
kimse ile beraber Ayaz'in o gizli odasim acmaga karar verdi.

1868. "Uii kaiar pehlivan me$cde kaliirtp, mesrur olarak oia iarafina revan
oliular.

Bu otuz kadar pehlivan gece mes/aleler yakip, odadaki altin ve gumii§le-
ri yagma edeceklerine sevinerek oda tarafina revan oldular.

1869. "Sulianin emri variir, oiaya vuralun; her hirimiz alhn hesesini koltugu-
muza alahm!"

Ba'zi nushalarda "der hucre" yerine "ber hucre" vaki'dir. "Zeden", mas-
dan "vurmak" ma'nasina olmakla beraber, ibare, karine sebebiyle bircok
ma'nalarda kullamlabilir. Burada "cebren hiicreye gidelim", demek olur. "Der
hucre"deki "der" lafzi edat olmayip "kapi" ma'nasina isim olursa terkib-i iza-
flolup, bu surette ma'na: "Odasimn kapisini kirahm", demek olur. "Ke§", kol-
tuk, ko§e ve sine ma'nalannadir. Burada her iki ma'na dahi mimasibdir.
Ya'ni, "Sultamn emri vardir, odanin kapisini kirahm; her birimiz odadaki al-
tin keselerini koltugumuza siki§tirahm veyahud sinemize basalim!"

j£ J 1 j <s/ y> j J^ J 1 jj c* 1 *- *r J* ^ uf"L&^

1870. O hiri deli: "Utey! tfAlhnvn ne yeri vardir; akikien ve lalden ve cev-
herden bahset!"

Odayi basmaga giden peMjvanlardan biri dedi: "Yahu, altindan giimiisten
bahs ediyorsunuz? Ayaz'in iriainde altimn ne kiymeti vardir? oraya daha
kiymetli miicevherat saklamisftr. Siz akikten ve la'lden ve elmas ve pirlanta
gibi sair miicevherattan bahsediniz!" Zira bunlar Ayaz'i da kendi hallerine ki-
yas ettiklerinden boyle du§iinmekte ma'zur idiler.

C~»~jj 0W- iy>- \j »Li by£'\ aMj tl~~Jj OUaL* dj>v { jf>\*- ij^^-

1871. "Sultamn has olan mahzeninin hast odur, belhi simdi saha can muhak-
hak odur."

Ya'ni, "Sultamn hususi olan hazinesinin hasi ve mahremi o Ayaz'dir. Bel-
ki bu zamanda o Ayaz §ahin cam gibidir ve onu cam gibi sever ve ondan hig-
bir §ey esirgemez."

6^2

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

1872. nr Bu ma$uhun indinde lal ve yahui ve zumriidun yahud akikin ne ma-
halli vardu!"

"A§ik", ma'§uk ma'nasinadir. Ba'zi niishalarda "zumurriid" kelimesinden
sonra vav-i atifa vardir. Bu surette "zumiird ii ya akik" okumak lazim gelir.

jU*i»l j$> *£ ^ (Jj**~~J 0U5 Jj (jiyj ijjy. Ij «Li

1873. <§ahin ona su-i zanni yoh idi. Dmtihan i$in bir istihza ederdi.

§ahin Ayaz'a son derece i'timadi oldugundan, ihbar-i vaki' uzerine onun
hakkinda bir su'-i zanm yok idi. Fakat Ayaz'i bu suretle beylerin muvacehe-
sinde, o beyler ile istihza kasdiyla imtihan etti.

1874. Onu her gill u gi§lan pafe. hilir iii. ~%ine vehimden onun katbi titrer idi.

"Gill ii gi§", hiyanet ve adavet, hile ve kin demektir. Ya'ni, padi§ah Ayaz'i
her hile ve kinden ve hiyanetten temiz bilirdi. Fakat vehminin te'siri altinda
kahp "Sakin dedikleri gibi olmasin!" diye kalbi titrer idi.

j jj c-U^- jj> *£ |v*l_p«J j* *y* *z~»*- *y. ^ bU aS'

1875. 'Derdi hi: "Olmaya hi hu olsun, mecruh olsun? Hien istemem hi onun
uzerine haclet gitsinl"

Padi§ah kendi kendine derdi ki: "Olmaya ki bu dedikleri olsun ve ben de
onu meydana gikarmakla Ayaz'imin kalbini mecruh etmis. olayim? Zira ben
onu herkesin muvacehesinde utandirmak istemem."

C— U <->y>* ^fi yf S*\j>- **rj* C— Ijj jl 3 J" yf j jl C— Jj^J jA

1876. "0 bunu yapmamistu ve o yavh ise de caizdir. Dier ne isterse "^ap"
del hizim mahbubumuzdur."

"0 Ayaz bu haber verdikleri fenahgi yapmamistir. Eger yapti ise de varsin
yapsin, caizdir. Ona "Her istedigini yap!" de. bizim mahbubumuzdur; mah-
bub olan fiilinden mes'ul degildir."

r 1 ">, J* J" **r J 1 Cr* r 4 J 1 r 1 "/" Cf ^ (■*** ^j*

1877. *<JVLahbubum her ne yaparsa hen ya-pmisimdir . O ben'im, lien de o'dur,
gerci verdeyim."

^^

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erif I. cildin 30 numarasina musadif olan:

Ya'ni: "Hep ma'§uktur ve a§ik perdedir, diri olan ma'suktur ve a§ik bir olu-
dur" beyt-i §er!finin te'kididir. Binaenaleyh bu kissada "sah"tan murad, sah-i
hakiki olan Hak'tir; ve "Ayaz"dan murad kendi hakikatlerini arif olan ehl-i
vahdet ve mahbubluk makamina vasil olan insan-i kamildir. Onlar kendi taay-
yunlerindeki gayriyet i'tibariyle Zat-i Hak' tan ayn ve iftirak icmdedirler ve bu
iftirak iginde zahirde Hakk'in asikidirlar. Fakat *i^. j '^^h (Maide, 5/54) ["Al-
lah onlan sever, onlar da O'nu severler"] ayet-i kerimesi mucibince ewela Hak
onlann a§ikidir ve onlar ma'sukturlar. Bu sebeble onlardan sadir olan ef'al, ha-
kikatte Hakk'in fiilidir ve Hak onlann fiilinden razidir. Hakikatte Hak ile arala-
nnda gayriyet yoktur. Ancak Hak ile aralannda perde olan taayyunleridir."

JL>-j ^~*j'j -W^j OS^^i' J^^J j*- t)lj' Jj J t/*^" -3^

1878. Tefcrar der&i: "Ondan uzak huy ve hisaliir, boyle tahlU bo$ ve hayaldir.

Sultan Mahmud, vehmine cevab verip tekrar derdi ki: "0 Ayaz'dan fena-
lik uzak olan huy ve ahlaktir. Onun giizel ahlakina karsi boyle batil fikirlerin
kansmasi bostur ve hayaldir." "Jaj", liigatte, dikenli ve sert beyaz bir ottur,
develer ne kadar cigneseler yutamazlar. Burada faidesiz ve ma'nasiz sozden
kinayedir ( Giyisii '1-LugaC) .

Jj-bU Jfj*i C-vbji ^jXi £ Jlju j C— JUt* ij>- ,jjl j\j\ j\

1879. nr Bu muhakkok JTlyaz Han muhdUir ve batiiir. 2*ira o bir ieryadir,
onun kari na-oeiiiiir ."

"Bu kotu fiilin zuhuru Ayaz'dan muhaldir ve uzaktir. Zira Ayaz, dibi bu-
lunmayan bir irfan deryasidir."

1880. "^eii Aerya onda bir katredir; varligin Ziepsi ondan bir damladir.

"Qekre", Arabi'de "resha" dedikleri "damla" ma'nasinadir. Bu beyt-i serif
zahirde Ayaz'm medhi hakkindadir. Fakat batmda makam-i mahbubiyyete
vasil olan insan-i kamilin medhidir ki, bu insan-i kamil kalb-i Muhammedi
uzeredir ve kutbu'l-aktabdir; ve kutbii'l-aktab yeryiizunde halife-i Hak'tir.
Buna dair olan izahat bircok mahallerde gecti.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1881. nr Butun iemizlihleri o deryadan goturiirler; onun katreleri mina-ger Airier."

"Mina-ger", kimyager demektir; zira "mina", lafz-i Hindi olup Farisi'de
"kimya" ma'nasinda musta'meldir. Bu beyitte, abdiyyet-i mahza makaminda
bulunan Server-i alem Efendimiz'in hakikatine isaret buyrulur ki, hakk-i ali-
sinde "4^1 c-iU a WJ JVy ya'ni "Sen olmasaydin, eflaki yaratmaz idim"
hadis-i kudsisi varid olmustur. "Katreler"den murad, o hazretin varis-i kamil-
leri olan zevattir. Ya'ni, "Biitiin ma'nevi temizlikler bu halka o hidayet derya-
si olan hakikat-i muhammediyye mertebesinden vasil olur ve o deryanin kat-
releri olan varis-i kamiller dahi her asirda birer birer kimyager olup, dalalette
kalan halki irsad ederek hidayet-bahs olurlar ve bakirlan altin yaparlar."

jU J^\jJo ~J~s~- tj\j>. jj j^" 8 ^i *^i c~w«jUL5. «L5.

1882. $ahlarin $ahidu, helki ?afc yapiadir; kotu ab'zden dolayi onun ait
<S%yaz'du."

"Ayaz", burada abdiyetten kinayedir. Server-i alem Efendimiz bi'1-asale
insan-i kamil olup diinyanin ve ahiretin §ahlan olan enbiya ve evliya haza-
ratinin sahidir. Belki her asirda gelen aktabi §ah yapan o Server-i alemin ha-
kikatidir. Zira her birisi fiiyuzat-i rabbaniyyeyi o hazretin hakikatinden ikti-
bas ederler. Hak Teala kotu gozden ya'ni miinkirlerin gozlerinden muhafaza
igin onun adim Kur'an-i Kerim'de "abd" olarak zikreyledi. Nitekim hakk-i ali-
lerinde buyururlar: ^-jtC .jlp JlJ-'fi (Necm, 53/10) "Allah kuluna vahyet-
tigini vahyetti" ve ix* <_»V5C ill "J$ (Zumer, 39/36) "Allah kuluna kafi degil
midir?" buyrulur.

1883. nr Bu iyi gozler dahi myrei cihetinden onun uzerinde kotudiir, zira onun
hiisnii hadsizdir."

Hak Teala hazretleri o Server-i alemin hakikatini yalniz miinkirlerin kotii
gozlerinden saklamadi; onu kendisine mahbub ittihaz ettiginden, belki gay-
ret-i ilahiyyesi cihetinden mii'minlerin iyi gozlerinden dahi gizledi. Qunki iyi
gozler dahi onun kemalatim layikiyla idrak edemezler ve zira onun hakikati-
nin giizelligi nihayetsizdir. Nitekim Sipehsalar hazretleri yazdigi Menakib'm
dibacesinde §byle buyururlar: "Hak Teala cemi'-i kemalati ezel sabahmda bii-

AHMED AVNl KONUK

tun enbiya (aleyhimiisselam) hazaratinin tiynetine ihsan etti; ve bu kemala-
tin hepsini de yine ezel sabahinda Fahr-i kainat Efendimiz'in zat-i pakinin
tiynetinde ta'cin buyurup niibuwet hatemini onun mubarek parmaklanna
takti." Ve Hz. Pir Efendimiz dahi bu ma'nada §u beyti beyan buyururlar:

"Hudi'nm lutfu halkm btittin kematterini toplayip bir seyyapti ve ona "Mus-
tafa" adim verdi."

1 884. jfelek fleniflijjince bir ojjtz isierim, ia hi o melegin re?kinin vasfini soy-
leyeyim.

Ya'ni, onun kemalatini tavsif igin bu be§erin agzi ve kullandigi mahdud
na'tler ve kelimeler kafi degildir. Ona felek kadar genis bir agiz ve ehl-i efla-
kin kullandigi muhtelif elfaz lazimdir, ta ki o meleklerin bile gibta ettikleri ev-
safi soyleyebileyim!

1885. Gjjer boyle yuz boyle agiz hulsam tu hanmin figanina Aar gelir.

Benim o Server-i alern Efendimiz'in hakikatine o kadar istiyakim vardir ki,
eger benim ate§-zeban olan agzim gibi yiiz agiz bulsam bu ben mu§takin
flganma dar gelir, onu layikiyla vasf ederek teskin-i igtiyak edemem.

1886. By mutemed, eger bu kadar dahi soylemesem gSniil $i$esi zayifliktan ki-
nhr!

Ey imanina i'timad olunan mii'min, yukandan beri sdyledigim sozlerden
anla§ildigi uzere ziibde-i mevcudat ve Sever-i kainat Efendimiz'in evsafim ve
kemalatini anlatabilmek bu lisan-i be§er ile miimkin degildir. Fakat verasetim
hasebiyle zevkan ve vicdanen duydugum o kemalat ve evsaftan bu kadarcik
olsun dahi bahs etmemis. olsam, zayif olan gonial gigesi gatlar ve kmhr. Zira
ince bir sj§eye agir mevad doldurulur ise, kinlmak ve catlamak adetidir. Bir
mikdar olsun bo§altmak lazimdir. Ma'lum olsun ki, kemalat ve evsaf-i Mu-
hammedi'yi irsen haiz bulunan aktab ve ehassu'1-havass-i evliya, vakit va-
kit israk eden tecelliyat-i ilahiyye sebebiyle, isti'dad-i ezelileri derecesine go-

^^

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

re suride bir hale gelirler. Kamillerin sema'lannm ve vecd hali iginde muhte-
lif hareketlerinin sebebi budur; ve kamiller bu tecellinin viicud-i unsurilerine
olan te'siratim bu suretle teskin buyururlar. Fakat onlann bu hallerini zevkan
idrak edememis olan evliyanin bir kismi, onlann bu hareketlerini kamilane
bulmazlar. Zira kemalat ve evsaf-i Muhamedi'ye lttila' her mu'mine nasib
olur bir devlet degildir. Nitekim Ismail Newab (k.s.) hazretleri Mir'atu'§-§ii-
hud li-Seyyidi'1-vucud ismindeki risalede §6yle buyururlar:

"§eyh Saflyyiiddin b. Ebi Mansur kendi risalesinde ve §eyh Abdiilgaffar
dahi Kitab-i Tevhld'inde yazmisjardir ki, §eyh Ebii'l-Abbas et-Tanci (k.s.)
§eyh Ebi'l-Hasen'e haber vermis, ki: Tarikat-i celile-i sufiyyeye siiluk igin
vaktaki Gavs-i a'zam Ahmed er-Rifai (k.s.) hazretlerinin huzur-i feyzine gel-
dim; musarunileyh: "Ben senin §eyhin degilim. §eyhin "Kana" denilen ma-
halde sakin Abdurrahim'dir, oraya git!" emrini verdi. Hemen oraya gittim ve
seyh Abdiirrahim hazretlerinin yanina girdim. Mii§arunileyh beni gbriince:
"Resulullah (aleyhissalatii ve's-selam) Efendimiz'i ma'rifet-i tamme ile bildin
mi?" diye sordu. Hayir, dedim. "Oyleyse goklerin ve yerlerin viicudunun nu-
ru (sallallahii aleyhi ve sellem) Efendimiz'i bilip ogrenmek igin Beyt-i Mak-
dis'e git!" dedi. Vaktaki Mescid-i Aksa'mn asitamna ayagimi koydum; yerle-
ri, gokleri, ar§i, kiirsiyi Resulullah (s.a.v.) Efendimiz ile dolu gordum. Heman
§eyh-i mu§ariinileyhe riicu' ettim. Tekrar "Habib-i Kibriya'yi bildin mi?" su-
alini irad etti. "Evet", dedim. tgte §imdi tarikatin kemal buldu. Zira aktabin
kutbiyeti, evtadin vetediyeti, evliyanin velayeti, ancak Resulullah Efendi-
miz'i bilmekle hasil olur" buyurdu.

1887. Vaktaki gonul sisesini nazik aormusiim, teskin igin $ok kaba yutmisim.

Ya'ni, hakikat-i muhammediyyeden kalbime vaki' olan tecelliyat-i celaliy-
ye ve cemaliyyenin sjddetine kar§i goniil §i§esini nazik gordum; onun §idde-
tini ve kalbimin lztirabim teskin igin gok cubbeler yirttim ve hal-i vecdin sev-
kiyle acib hareketlerde bulundum. Ma'lum olsun ki, Hz. Pir-i destgir efendi-
miz kesirii ' t-tecelliyat idi. Nitekim Menakib-i Sipehsalafda bu hal §6yle nak-
lolunur: "Hz. Hudavendigar.halkm kesret-i miiracaatindan melul olunca ha-
mama gider ve hamamda dahi su mahzenine girerdi. Bir def'a yine su mah-
zenine girip tig gun tig gece orada tevali-i tecelliyat ve tetali-i barikata mtis-
tagrak olmu§lar idi. Ug gtinden sonra Qelebi Htisameddin hazretleri tazarru'-i
kesire ile di§anya gikmalanni istid'a eylediler. Qelebi hazretleri Cenab-i Huda-

^^

AHMED AVNl KONUK "®>^|

vendigar'm mizac-i §eriflerini gayet zayif gordiikde, goz yasimn damlalai
yanaklan iizerinden akti. Ondan sonra: "Hudavendiganm, mizac-i §erifmi:
be-gayet zayiftir, eger bu bigarelerin istifadesi igin takviye buyursaniz m
olur!" dedi. Hz. Hudavendigar buyurdular k: "Ey Qelebi, dag bu kadar cesa
meti ile tecelli-i celaliye tahammiil edemedi. Benim miskin ve zayif olan te
nim ug gun ug gece on yedi kerre §a'§aa-i afitab-i Celal ve barikat-i envar-
Celal'e nasil tahammiil eder?"

fjZ> <0ljjJ i£ OjIj 0U5 ^ ~^a (j\ jjj 4~» oU j* j~> ^y

1 888. Gy sanem, her ayin ba$tnda up yun §ubhesiz henim deli olmam lazim olur

"Ay ba§i" demek, yeni hilalin tulu'u demektir. Bundan murad, Allahi
a'lem, tecelliyat-i celaliyye ve cemaliyye hilalinin tulu'u anidir. "Ug giin"dei
murad, ug devre-i tecellidir ki, birisi tecelli-i zati, digeri tecelli-i sifati ve es
mai, iigiinciisu de tecelli-i ef'alidir. Bu tecelliyatin her biri iginde kamilin acil
ahvali zuhura geldiginden, onun haline vakif olmayan ehl-i hicab, deli oldu
guna zahib olurlar. Vaktaki tecelliyat istitar eder; kamil alem-i keserat tavn
nin icabatma riicu' edip ona gore hareket eder ve o vakit ehl-i hicab onun ak
h basma geldigine hiikm ederler. "Ey sanem" ta'biriyle, hukm-i keserata ta
bi' olan kimse murad buyrulmus. olur. Bu §erh-i fakiri atide gelecekolan 1895
numaraya miisadif uji j *uji tu*u JL. ^i oijUi ^ ur JU- ^li beyt-i serifi
te'yid buyurur.

1889. iSdgah ol, bugiin ii$ fluniin evvelidir; zafer fliinudur, firuze degildir.

"Firuze", oldukga kiymetli tasjardandir. Horasan hududunda Nisabur ile
Tus arasmdaki bir dagda ve Tibet'te ve Gaznin ve Kirman taraflannda bulu-
nur. En iyisi Horasani ve Ni§aburi olandir. Muhtelif renklerde olur. Ba'zisi ye-
§il olur "Siileymani" derler. Ba'zisimn iizerinde san noktalan olur, "zer-gun"
derler. Ba'zilan beyaz olur "asuman-gun" derler. San renklisi en a§agi olan-
dir. Kusurlusu, ta§ ve toprak kan§ik olamdir. Havassi budur ki, flruzeye bak-
mak gozun parlakligina faide verir ve firuzeyi ta§ryan diismanina galib olur
(Mecmau'l-Funun'dan terciime). "Piruz", galib ve nail-i matlab olan ve zafer
ma'nalannadir. Ya'ni, bugiin bana hakikat-i muhammediyyeden vaki' olan
ug devreli tecelliyat-i ilahiyyenin birinci devresidir ve tecelli-i zati giiniidiir ve
zafer giiniidur ve asiklann matlabma nail oldugu giindur. Bugiiniin kiymeti,

MESNEVt-t SERtF SERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

zahir goziinii parlatan en kiymetli flruzeye benzemez. Bu saadet ve zafer gii-
nii ruhun goziinu parlatan bir giindur.

>s- ls* V b J 1 f -V-> ^ t/ 1 ^ f* j-^ J* j*

1890. Dier hir goniil ki onda §ahm gami olur, dembedem ona ay ha$i olur.

Her bir gonul ki, onda sah-i hakiki olan Hakk'm cemalini miisahede et-
mek garni ola, dembedem o kalbe hilal-i tecelliyat tulu' eder.

jLj dyS"\ C-»j *j\jj* fJLi dj^- jljl (J>\^oj\ j }jAj*LA%*tai

1891. HJaktaki deli oldum; <7\iahmQd'un kissasi ve <S%yaz'in evsafi $imdi ter-
tSbden flitti.

Vaktaki ben bu tecelliyat-i Hak sebebiyle deli oldum, ya'ni alem-i keserat
tavnnin haricine ciktim, artik Sultan Mahmud-i Gaznevi'nin kissasini ve
Ayaz'in evsafini benden tertib dairesinde beklemek abes olur. Zira bu tecelli-
yatin hiikmune tiibi' lisanimdan ne zuhur ederse bu tecelliyat icabidir.

<^

SjUtVi oi& j JiUJI j jlT ^

Beyan edilmis olan sey kissamn sureti oldugu ve suret tutuculann layiki

olan bir suret oldugu ve onlann ayine-i tasvirlerinin layiki bulundugu

beyanindadir; ve bu kissaya mahsus olan kuddusiyetten nasi nutka bu

tenzilden utanma gelir ve hacaletinden dolayi basini ve sakahni ve

kalemini kaybeder ve akile isaret kafidir

Ya'ni, yukanda beyan edilmis olan Sultan Mahmud ve Ayaz kissasimn
derin ve yiiksek bir ma' nasi vardir. Biz kissamn suretini beyan ettik ve bu

AHMED AVNl KONUK

kissamn sureti, surete baglanmis. ve ma'naya dalamamis. olanlann layikidir
ve onlann ayine-i tasvirlerine miinasibdir. Zira bu kissanm ma'nasina mah-
sus olan kudsiyet ve nezahet ve yiikseklikden na§i, bu ma'nanin bir kissa
halinde nutuk ve kelam mertebesine indirilmesinden dolayi o nutka utanma
gelir. Zira nutuk ve kelam bu yuksek ve nezih olan ma'nayi istiab edip tama-
miyle ifade edemez, pek dardir. Binaenaleyh nutuk o ma'nayi layikiyla isti-
ab edemedigi igin, basmi ve sakahni ve kalemini kaybeder ve ira-yi vazife
edemez. Nitekim soziin darligi hakkinda Hakim Senai hazretleri buyurur:
j*.* j~-j>jj*> j~- jj c_j i$jij ^if *>jij ^if jL "Soyledigim §eyden tov-
be ve riicu' ettim, zira ki sozde ma'na ve ma'nada dahi soz yoktur." Bina-
enaleyh bizim beyammiz akile bir i§arettir ve bu isaret dahi akile yetisjr.

1892. xXxa kifilim ruyasinda Uiiniistan'i floriii, hara$tan umidi kes, hoy ha-
raSo oldu!

"Fil"den murad, Hz. Pir efendimizin ruh-i latifleridir. "Rii'ya"dan murad,
hayat-i diinyeviyyedir. Nitekim hadis-i §erifte ^'Ui j*ur UoJi ya'ni: "Diinya
uyuyan kimsenin rii'yasi gibidir" buyrulmu§tur. "Hindistan"dan murad, ha-
kikat-i muhammediyye olur. "Koy"den murad, cism-i unsuri-yi Hz. Pirdir.
"Harag"tan murad, sozlerin mustemi'lere insicam dairesinde edasidir. Ya'ni,
benim ruhum rii'ya olan bu hayat-i diinyeviyyede hakikat-i muhammediye-
yi miisahede edip sarhos. oldu. Koy mesabesinde olan benim viicud-i unsu-
rimden artik insicam dairesinde soz bekleme, bundan iimidini kes! Cenab-i
Pir'in hakikat-i muhammediyyeye olan istiyaki, o hakikatten nazil olan
Kur'an-i Kerim'in Arab! olmasindan na§i, atideki iic. beytin Arab! olarak naz-
mina bais olmustar.

4JUJI Jj^l C^U> C Xu Aj(ii\j ^J JaJl J\i (JuT

1893. r Usul-i afiyet zayi olduktan sonra, henim i$in nazim ve kafiye nasil
gelir?

"Usul-i afiyef'ten murad, akil ve fikir ile kaim olan afiyettir ve afiyet-i su-
rinin ash akil ve fikirdir. Sarhos. olan kimseden bittabi' akil ve fikir zayi' olur.
Ya'ni, usul-i afiyet-i suit olan akil ve fikir, ma'nevi sarho§luk sebebiyie zayi'
olduktan sonra, benim igin bu Mesnevi-i $erifin tertib-i ma'kal dairesinde
nazm ve kafiyesi nasil gelir?

*$%&>

MESNEVl-I §ERtF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVf-5 •

1894. Qamlar icinde benim i$in bir delilik yoktur; belhi delilik icinde, delilik
ig.inde delilih vardir.

"§ecen", gam ve hacet ma'nasinadir, "siicun", bunun cem'idir. Buradaki
"delilik" ehl-i suretin bildigi dimag hastahgi olan delilik degildir. Belki ehl-i
dunyanin, ehlullahta kendi revislerine muhalif gordukleri, §evk-i ilahiye
miistenid hareketlerdir; ve ehlullahin derecat-i ahvali de muhtelif oldugundan
kendi zevklerinin fevkinde gordukleri ahvali, onlar dahi delilik addettiler.
tkinci misra'da "delilik iginde delilik, delilik iginde delilik" ta'biriyle bu ma'na-
ya i§aret buyrulmu§tur. Zira §iddet-i ask ve §evkte Hz. Pir efendimize muadil
olan evliya-yi kiram hazarati nadirdir.

1895. ISehayi fenada musahede ettiflim zamandan beri, benim cismim gizli isa-
retlerden eridi.

"Fena" dii J* <dJi f u «uaj jl*ji h$j ^ ya'ni "Allah Teala'nm bunun iize-
rinde kryami sebebiyle abdin kendi fiilini gormemesidir." "Beka" fU xJt hjj
^ jr js. aJi ya'ni "Abdin her bir sey iizerinde Allah'm kiyamini gormesidir."
(§eyh-i Ekber hazretlerinin Istilahat-i Sutfyye'sinden) . tmdi bu ta'riflere gore
"fena", abdin viicud-i mevhumu nazanndan zail olmasi ve "beka" Zat-i aha-
diyyetin zuhurudur ve vahdet-i viicud sirnnin inkisafidir. Ya'ni, bekayi vii-
cud-i mevhumun zevalinde musahede ettigim zamandan beri benim bu izafl
olan vucudum ve cismim gizli isaretlerden eridi. Zira bu izafi olan viicud ale-
minden mu§ahedatimi agikga soylemek caiz degil idi, gizli i§areder lazim idi.
Bu beyt-i §erif 1888 numarah beyit ile alakadardir.

(jj^i j* *4-«i y *~*i jl f JJU <Jy y~ ^S y" J-i^j jM <S^

1896. By <5Ayaz senin ashindan kil fin oldum, kissadan kaldim, benim kissa-
mi sen soyle!

"Ayaz"dan murad abdiyyet-i mahza makaminda bulunan Server-i alem
Efendimiz'dir. Nitekim biraz yukanda izah olundu, 1882 numarah beyte mii-
racaat olunsun. Ya'ni, ey Server-i alem (s.a.v.) senin a§kindan eridim, ince
kil gibi oldum ve gizli i§aretler ile beyan edecegim kissadan geri kaldim. Ar-
tik benim kissami ve halimi sen ashab-i hale beyan et!

AHMED AVNt KONUK

ii\y*u. (,-■.*-."■*:.£ <uL^io \y y" il)W»J f£>\y>- y i yZs-'*J\*~i ( _pj

1897. Dmii hen senin askinin efsanesini can ile okur iaim. Sen heni, ki ejsa-
ne olium, oku!

"Efsane", hikaye ve masal demektir. "A§k efsanesi okumak"tan murad,
a§iki ve ma'suku birbirinden ayn gormek ve a§k nisbetini isbat etmektir. Hal-
buki vahdet-i viicud sirn zahir oldugu vakit, bunlann efsane olan vucud-i
izafi alemine mahsus bir efsane oldugu tahakkuk eder; ve a§ik bu halde fena
icinde kendi viicudunun mevhum ve efsane oldugunu idrak eder. Hz. Pir
efendimiz bu hale igareten buyururlar ki: Ben bu keserat-i mevhume icjnde
senin hakikat-i muhammediyyenin asfonin efsanesini can ile okur idim. §im-
di ben o hakikatte fan! oldum ve benim viicudum efsane oldu. Benim haki-
katim senin hakikatinde miindemic, artik beni sen oku!

lj -^ uij Ls^r y" Cj-^ f cy '-^ ^ <y ^ J^ <y y *r-

1898. By mukteda, zaten sen okur sun hen degil! lien Tur dagiyim, sen unu-
sasm ve feu sadddir.

Ey zahir ve batin ehlinin muktedasi ve imami olan Server-i alem! Zaten
hakikat-i muhammediyyenin iki alemi muhit olmasindan dolayi benim oku-
mam, senin okumandir. Ben taayyiinum i'tibariyle Tur-i Sina dagi mesabe-
sindeyim. Sen de bana Musa (a.s.) gibisin ve benim bu soylediklerim dahi
Musa (a.s.) in sadasimn Tur dagindan vaki' olan aksi gibidir. Binaenaleyh
okuyan ve soyleyen sensin. Ben senin sadamn aksiyim.

■ C— nj^j O JljIJu ^» LS ^ , y *Sjlj C..,.-;>- C-ii -Vita 4jj- ejl^i-; tyS

1899. ^icare dag ne hilir ki kelam nediri Zira lMusS- hilir ki dag hostur!

Zavalli dag, soylemenin ne oldugunu, ne bilir; zira o camiddir! Ruh sahi-
bi olan Musa, dagin kelamdan ve idrakten hall ve bos. oldugunu bilir.

1900. 'Daq kendi kudreiini hilir: cisim rukun letafetinden hiraz tuiar.

[1900] V J

Bu beyt-i §erifte ecsamin ruh-i kiilli-i Muhammedi'nin letafetinden hisse-
mend olduklanna isaret buyrulur. Zira ruh birdir ve cisimler miiteaddiddir. Nite-
kim IV. cildin 4 1 1 numarasinda ^ ou- ^ * j-u* oi£ r ^ ^ ou ijj j_j.w ol.>

m

MESNEVl-I §ERfF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

["Mii'minler ma'duddur, fakat iman birdir; onlann cisimleri ma'dud, fakat can
birdir."] ve II. cildin 184 numarasmda WJixi ojjj Ojjj ji \#W v-bTj-i j>,
["Canlann giinesi bedenlerin penceresinde miiftenk oldu."] ve keza II. cildin 186
numarasmda * y . j\~^\ CJJ -^ij ^ > y . j\y~>- ^ ^ «>' ["Tefrika ruh-i hayva-
nide olur; ruh-i insani ise nefs-i vahid olur."] buyrulmu§tur. Oralardaki tzahata
rniiracaat lazimdir.

1901. Dhtisab cihetinden ten usturlab ytbi olur. 0&nes gibi olan ruhtan bir auei
olur.

"Usturlab", lafz-i Yunani'dir. "Ustur", terazi ve "lab", giine§ ma'nasina ol-
dugundan, "giines. terazisi" demek olur. Ehl-i hey'etin gune§in irtifa'ini olg-
mek igin kullandiklan, bir dairenin dome biridir. Emir Husrev bu kelime hak-
kinda §u beyitleri soyler:

Zj> _)l jl~* J AP L$So~* ji *£ ijj jj\j Ja~fi\ ^Uj-;

"Yunanca "ustur" terazi demek olur, zira sakiUerde onun adl tertibi olur. Eger
bana "lab"m ma'nasim da sorarsan, Rum kelammda da "giineg" demek olur. "

Ya'ni, cisim, giinesin halini bildirir usturlab gibidir. Giines. gibi olan ruh-i
kullinin varhgimn ve halinin bir alameti olur.

Jij <-J * Ja~&\ iy> Xij\j Jo jt> jZ p-*-" 5 ? - -^Lj <jy>r *s^~> jl

1902. miineccim keskin flfizlii olmazsa, usturlab dokiicu adam sart olur.

Ya'ni, giine§ gibi olan ruh-i kullinin halini, keskin gozlii olmayan bir
ma'rifet talibi, usturlab gibi olan cisim vasitasi olmaksizin idrak edemezse,
ona usturlab olan cismi kullandinci bir miirsidin viicudu §arttir.

1903. Ta ki onun i$in bir usturlab yapsin, nihayd gunesin halinden koku ao-
tiirsun!

Ta ki o talib-i ma'rifetin cismi, kendisi igin bir usturlab yapsin da nihayet
o talib giines gibi olan ruh-i kullinin halinden koku alabilsin!

°$%&>

AHMED AVNi KONUK

_,l»T

) £/?} ^ j-& **r vb-* jl -kyr <- r > y i)a*p\ £ 0U-

1904. Tiir can ki, o dogruyu usturlabdan ister, felekien ve gune?ten ne hilar
bilir?

Bir can ki o can ruh-i kiillinin ahvalini dogru gormek ve anlamak igin,
usturlab mesabesinde olan cisim vasitasina miiracaat etmek ister, o can ha-
kikat-i muhammediyye feleginden ve ruh-i kiilll gunesinden ne kadar anla-
yabilir?

1905. Sen ki goz usiurlsbindan bakarsm, cihani gormekten muhakkak cok ka-
susin.

Ey talib-i ma'rifet, sen ki bu cisim usturlabimn goziiyle bakarsin ve goziin
gortisu ile idrak-i hakayik edebilecegini zannedersin; emin ol ki, muhakkak
surette bu alem-i kevni hakikatiyle gormekten cok kasir ve aciz bir haldesin.

'a-UU 1^*- C-L* d\&ry? *«OjJ sJUJi jJi \j 01$*- y

1906. Sen cihani goziin kadar gormu$sun. Diani cihan? *\Nicin biyigini bur-
mu§sun?

"Biyik burmak", iftihar etmekten kinayedir. Ey cisim goziiyle idrak-i
hakayik etmek isteyen kimse, sen cihani, bu cisminin ufak gdzti kadar gor-
mii§sun, cihan nerede! Ve senin cihani gdrmen nerede! Hakikat boyle iken,
"Ben gozum ile gordum ve alemin haklkatine ve kiinhiine vasil oldum!" di-
ye biyigini burup iftihar edersin.

1907. ijAriflerin bir siirmesi vardir; onu iste, id ki irmak gibi olan bu goz der-
ya olsun 1 .

" Aritlerin surmesi"nden murad, tevhid-i Zat, tevhid-i esma ve sifat ve tev-
hid-i ef aide tevhid-i halt sahibi olmaktir. Bu iig mertebe-i tevhidin evveli ilim,
sonu haldir. Ya'ni, ilimden inayet-i Hak'la hale terakki olunur. Ey talib-i
ma'rifet, ariflerin basar-i basiretlerinin siirmesi olan bu iig tevhidi halen tah-
sil etmege gah§! Ta ki senin irmak mesabesinde olan bu sun goziin basar-i
basiretin ile birle§erek derya olsun!

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 <

'*£ iA^ij, j ,J) .>- **r <y) ^ — ^ ^ j 1 J-y j S** J 1 '"J^

1908. Bger benim ile heraber akil ve idrakten bir zerre varsa, bu hayal ve peri-
§an soylemek ne&ir?

Buradaki "akil"dan murad, akl-i maas. ve akl-i maaddir. Akl-i maas ter-
tib-i zevahire ve akl-i maad, tertib-i bevatina taalluk eder; ve havass-i evli-
yamn akillan bu iki aklin fevkindedir. Zira aklin, akl-i kul mertebesine ka-
dar meratibi coktur. imdi her bir mertebe-i akl, kendinin fevkindeki akla ya-
banci oldugundan, onu kendi tavnna muhalif goriir ve kendi tavnnin hari-
cine gikanlara delilik isnad eder. Binaenaleyh evliya-yi kiram hazarati gale-
be-i hal ile bu iki mertebedeki aklin fevkinde soyledikleri vakit, akl-i maas.
ve akl-i maad sahibleri galebe-i hal ile deli oldu zannederler. Halbuki o soz-
lerin ciimlesi ayn-i hakikat ve hikmettir. Ya'ni eger benimle beraber akl-i
maa§ ye akl-i maaddan bir zerre varsa, bu akillann tavnna gore hayal ve pe-
risan goriinen bu soylemek nedendir?

£~~~>r JaJio jjji ja obf ( _ r j £ & JUA j JiPj ja yv. i&j^

1909. uMademki benim Airhaflim akil ve idrakien bostur; binaenaleyh, bu tah-
litie benim aunahim nedir?

Mademki benim dimag-i unsurim ve cismanim, bu iki aklin tavnndan ve
idrakinden halidir ve bostur, binaenaleyh bu meratib-i akli birbirine kanstir-
makta benim ne kusurum vardir?

1910. Onun qiinahi voktur ki aklimi qoturiu. liutun akillerin akli onun oniin-

[1910] , » » V

ae oldu.

Benim akl-i unsurimi ve cismanimi izale eden akl-i kiilde de kusur ve
giinah yoktur. Zira biitiin akillerin akli, o akl-i kiillun onunde oldii ve yok
oldu. Bu beyt-i §erifin §erhinde Hind §arihlerinden Imdadullah (k.s.) hazret-
leri buyururlar ki: "Yukanki beyitte, "Bende akil ve idrak kalmadigmdan
tahlitte benim giinahim yoktur," buyrulmus. idi. Binaenaleyh giinahm, akli
izale edende oldugu tevehhiim olunur. Bu beyitte dahi bu tevehhumii def
icm buyururlar ki: Akli izale edende dahi giinah yoktur. Zira bu akli izale
etmek kemale eristirmek olur. §arihlerin ba'zilan demisterdir ki: "Bu beyit-
lerin ma' nasi; bende giinah yoktur, giinah benim aklimi izale edendedir. Bu

™^

AHMED AVNl KONUK

ma'nada su'-i edeb zahirdir. Fakat a§k-i ilahi delileri bu kadar su'-i edebde
ma'zurdurlar."

Fakir derim ki, "su'-i edeb" kelimesinin isti'mali Hz. Pir efendimiz hakkin-
da su'-i edebdir. Binaenaleyh imdadullah hazretlerinin mutalaasi hakikate
mutabiktir. Zira bu gibi evliyamn akillan, akl-i kiilde mahv ve mustehlektir
ve akl-i kiilden sadir olan her sozde bir hakikat vardir. Onlan ancak ukul-i
kasira erbabi hayal ve perisan goriirler. Nitekim Hz. Pir efendimiz Divan-i Ke-
Mrterinde buyururlar: j*i* j& ^^ y jr ja* ^i JT J^ ^i Ya'ni "Ey akl-i
kill, ey akl-i kiil sen her ne soyledin ise sadiksin!"

JsJ> JjJUlJ Jl_^ u JsJ-l bb» JiJl 'j^> \>.

1911. By akillan fitnelendirip hayran edici, akillar icin senden haska murteca
yoktur!

"Hica", akil; "murteca", iimid mahalli; "fettan", imtihan edici. Ya'ni, "Ey
akillan turlii tiirlii tecelliyat ile imtihan edip hayrete diisuriicu olan akl-i kiil;
senin madunundaki akillar icjn senden ba§ka umid yeri yoktur."

1912. lieni deli ettiflin zamandan heri akli istedim; heni siislediflin zamandan
heri auzellige hased etmedim.

Ya'ni, beni akl-i maas, ve maadm tavirlan haricine gikanp, bu akillann as-
habi indinde deli ettigin zamandan beri, bu akillar dairesine girmeyi isteme-
dim. Zira sen beni kendi mertebenin tavnyla siisledin. Beni boyle siisledigin
zamandan beri, suretlerde mutecelli olan guzellige hased etmedim. Zira be-
nim gdrdiigum giizellik gozlerin gormedigi ve kulaklann isitmedigi ve kalb-i
be§ere hutur etmeyen gtizelliktir.

LtyJI Jj. ji4 '^ J J>. Ji . Jul* Jly> J Jj*r j*

1913. ISenim ddilicjim. senin muhabhetinde miistetab deyil midir? "Bvet, ve
JTlllah sana sevahi ceza versin!" del

"Miistetab" iyi ve giizel ve miistahsen olan §ey demektir. "Sevab", amel-i
hayr mukabilinde verilen miikafat ma'nasinadir. Ya'ni, ey akl-i kiil; benim,
senin madunun olan akillara nisbeten vaki' olan deliligim, senin muhabbetin-
de istigrakim hasebiyle miistetab ve miistahsen degil midir? Benim bu suali-

<m^ MESNEVl-I §ERlF §ERHt /' IX. ClLT • MESNEVl-5 •

me cevaben: "Evet, Allah sana mukafati ve sevabi ameline mukabil ceza ola-
rak versin!" de! Akl-i kullun mazhan olan Hz. Pir efendimizin bu suali ve ce-
vabi kendi zatindan yine kendi zat-i §eiifinedir. Bu hal miitefekkirler indinde
miisteb'ad degildir. Nitekim ahval-i adiyede bir kimse kendi kendine bir §ey
dtisuniip muhakeme ettigi vakit, kendi zatina sual sorar ve cevabimi yine
kendi verir.

l^J u^H» j> *& £ <_rVj J-/ <_*•">, J J J 1 • Xj -/ ^P- £

1914. gerek (Sftrapca ve gerek jfarisice soylesin, hani bir kulak ve akil ki
onun fehmine eri§esin!

Ey dinleyici; o akl-i kul, benim lisanimdan gerek Arapca ve gerek Farisi-
ce soylesin ve bu Mesnevi 'de bu lisanlar ile birtakim esrar ve hakayik beyan
etsin; sende onlan dinleyebilecek ve idrak edecek kulak ve akil nerede ki, o
sozlerianlayabilecek mertebeye eri§esin!

c — * Jr£ j* '>.h^ j 1 '*&- c — * J^s* j* jy- j- 5 j 1 ' 4J>1 *

1915. Onun badesi her akhn layiki degildir; onun halkasi her kulagm egience-
si degildir.

Akl-i kiilliin sundugu ma'rifet §arabi, her aklin layiki degildir. ma'rifet
§arabim her bir akil igemez ve onun kulaklara takdigi ma'rifet-i ilahiyye ve
esrar-i rabbaniyye kiipesi, her kulagin maskarasi ve eglencesi degildir. Bina-
tnnleyh miinkirlerin ulum-i evliyaya kar§i vaki' olan inkarlan, onlann akil-
lannin adem-i tahammullerindendir.

1916. Tekrar yine deli gibi geldim. Uiaydi, haydi ey can cabuk xincyr getir!

f j>j (sjj£j -^ j> f f> lJJj Aj oT>

1917. ^ilberimin o zulfuniin zincirinden ba?ka, eger iki yiiz zincir getirir isen
koparinm,

"Zincir"den murad, kayd-i §eriattir. "Dilber"den murad, Hak'tir. "Ziilf 'ten
murad, esma ve sifat-i ilahiyyedir. Ma'lumdur ki, lisan-i §eriat, en zayif olan
akillarin bile anlayabilecegi mertebededir ve lisan-i zahirdir. Binaenaleyh ev-
liyaullahin akl-i kul mertebesinden beyan ettikleri esrar ve maarifi, ulema-i

AHMED AVNl KONUK

zahir kendi akillanna ve anlayistenna uymadigi igin red ve inkar ederler. Zi-
ra onlann akillan bevatin-i Kur'an'a ve ahadise niifuz edemez. Bunun igin
cenab-i Pir efendimiz bu Mesnevi-i §erlfte birgok esrar ve hakayiki beyan
igin ukul-i zaife mertebesine tenezziil buyurup, onlann anlayabilecegi tarzda
kissalar beyan ve bu kissalar altinda akillan kamil olanlara birtakim rumuz
ile izhar-i esrar ve hakayik buyururlar. Bu sebeble bu beyt-i seriflerde buyu-
rurlar ki: Tekrar yine akl-i kul mertebesinden varid olan esran beyan igin,
ukul-i zaife erbabi indinde deli gibi oldum. Haydi haydi, ey ruh-i serifim, li-
san-i zahir zincirini ve kaydim getir! Fakat o lisan-i zahiri, dilber-i hakiki olan
Hakk'in esma ve sifatimn icabi olan zahir-i §er'-i §erifin kaydi ve zinciri ol-
sun. Eger zahir-i §er'in gayn birgok kayit ve bag getirirsen, onlan kiranm.

jli- ~j> OU-J^i Jail* *5" c&^ji j ^j^r j- 5 ^^j^ J*J c~«X>-

Qanga ve posta nazar etmenin hukmix budur ki, insan
ne seyden yaratildigina nazar etsin!

t Bu surh-i §erifteki ayet-i kerime Ve't-Tank sure-i §enfesindedir. [oujUi >Ji
'jU '^ (Tank, 86/5) "tnsan neden yaratildigini bir du§unsun"] Ya'ni, Ayaz,
b'ir kdylii gocugu olup fakir ve zelil ve arkasina giydigi, bir koyun postu ve
ayaklanna giydigi, bir ganktan ibaret iken Sultan Mahmud'un iltifatina ve ik-
ramina nail oldu; ve kendisine bu ikram sebebiyle kibir ve uciib gelmemek
igin bir odaya gangini ve postunu sakladi. Ara sira gidip: "Ey Ayaz, i§te se-
nin ashn budur ve sen bu kadar zelil ve fakir idin. Sakin kibr etme ve devle-
tin ile muftehir olma!" diye nefsine nasihat ederdi. Bu kissada siirh-i §erifte
zikr olunan ayet-i kerimenin ma'nasina i§aretle buyrulur ki: Ey insan senin
ashn, bir uzv-i sufliden diger uzv-i sufliye akan birkag katre sudan ibarettir.
Vaktaki o sudan ne§v ii nema bulup §ah-i hakiki olan Hakk'in ikramiyle ah-
sen-i takvim iizere olan suret-i insaniyyeyi bulmak devletine nail oldun ve
mertebe-i akla ve irade ve tasarrufa geldin; sakin bundan dolayi miitekebbir
ve mu'cib olma! Daima gank ve post mesabesinde olan nutfe haline nazar et
ve higligini tefekkiir et!

MESNEVf-t §ERtF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

1918. (Sftyaz'in a§kinin kissasini fieri doniur; zira o, sirlar ile iolu bir nazi-
nedir.

Bu beyt-i serlfteki hitab, Hz. Pir'in kendi ruh-i seriflerine olan hitabdir.

1919. Dter gun hunun iizerine hiicreye giderii, id ki kurkii ile farigi gorsiin!

Ya'ni, Ayaz, sakladigi eski cangi ile postunu gormek ve nefsine anz olan
kibir ve enaniyeti kirmak icjn, her giin onlan sakladigi odaya giderdi.

1920. ,Zir£ fe.i, uark/t pek sarKo?lu.fc getirir; banian akh, gonulden hayayi go-
- turiir.

Zira ki, insanin kendisinde gordiigu varlik ve benlik, onu siddetli bir su-
rette sarhos. eder. Bu benlik bastan akh gdturiir, muhakemesi sakim olur ve
kalbden de utanmayi izale eder. kadar rezalet ve edebsizlikler yapar ki, ne
halktan ve ne de Hak'tan utanir.

u^ <y-j "J *?■ ur^* lsr~* *>"* b ^*^4 ^) ^bb* x ^

1921. ~¥)uz binlerce evvelki karnm ancak bu varhk sarho$lugu, bu yusudan yol
vurdu.

"Karn", kelimesinin miiteaddid ma'nasi vardir. Burada "giiruh ve taife"
ma'nasinadir. Ya'ni, bu varlik ve enaniyet sarhoshigu, gegmis. olan ytiz bin-
lerce giiruh ve akvamin, bu benlik pususundan yollanni vurdu ve kendileri-
ni azginliga ve helake sevk etti.

a~*J a* ji ^ C^b^" ^ u~^ <-T~* u^ 1 <A>b* -^

1922. Hir SAzazt bu varliktan Oblis oliu. 'Dedi ki: "9Vtfiii <5%dem benim
uzerime reis oliu?"

§urrah-i kiramdan ba'zilan "iblis" kelimesinin "iblas"dan mu§takk oldu-
gunu beyan ederler; ve "iblas", maksuduna vustilden me'yus olmak demek-
tir. "Azazil", Iblis'in Adem'e secde ile emr olunmazdan ewelki ismidir. Ya'ni,
evvelce adi Azazil olan iblis, kendisinin bu varhgi ve enaniyeti ytizunden

*$%&>

(g^ AHMED AVNt KONUK "®^^

rahmet-i rahimiyyeye vusul maksadindan me'yus oldu. Qunki kendini biiyvik
gordii; "Nicin Adem benim uzerime tefewuk etti ve rets oldu, halbuki ben
ondan daha efdalim ve hayirhyim!" dedi.

1923. n< ~Ben efendiyim, efendi ogluyum. "$iz hiineri kabul edici ve amaie ol-
mu§wn!'

"Hace", efendi ve evin reisi ve muallim ve §eyh ve pir ve maldar ve ha-
kim ve sahib-i cem'iyyet ma'nalanna gelir (Burhan). Ma'Iumdur ki, iblis
atesten ve hararetten mahluktur; ve ates ve hararet bilciimle te§ekkulat-i un-
suriyyeyi bozucu ve kahredicidir. Binaenaleyh Iblis, ate§in bu kahirligine na-
zaran, kendisini cism-i unsuri sahibi olan Adem'in fevkinde goriip, kendinin
efendi ve reis oldugunu ve ateste efendilik ve reislik goriip, atesten mahluk
olmasi i'tibariyle efendi ve reis oglu oldugunu ve bircok hiinerler kabul edici
ve miistaidd bulundugunu iddia eder.

1924. nr Ben hunerde hir kimseden nSkis degdim, ta hi du§manm onunde hiz-
metle durayimi"

"Ben hunerde ve ma'rifette Adem'den nakis ve a§agi degilim; onda idrak
ve zeka varsa bende de var. Binaenaleyh benim dusmarum olan beni-ademin
oniinde nicm hizmetle durayim ve ona secde ve serfuru etmek vazifesiyle
mukellef olayim?"

>** *r b S*j y J^tH <>_> J 1 J 1 C v "0 J^J o*

1 925. n< ~Ben ate§ten dogmu?um, o $amurdan. tS%te§in indinde (amurun ne yeri
vardir?"

"Benim hilkatimin ash atestir ve ate§ten dogdum. Benim muhalifim ve
dusmanim olan Adem ise camurdan dogmustar." Nitekim ayet-i kerimede
jih .j. oCjUI 'jL u'j (Secde, 32/7) ya'ni: " Allah Teala insanin hilkatine ca-
murdan ba§ladi" buyrulur. tmdi ate§in indinde gamurun ne ehemmiyeti var-
dir; ates, camuru yakar ve onun §eklini ve taayyiinunii berbad eder. Malum
olsun ki, Iblis'in kryasi ve muhakemesi sirf maddiyat iizerine oldugundan,
onun bir gozii ma'neviyata niifuz ve intikalden kordiir ve acizdir. Binaena-

MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

leyh sirf maddiyatta saplamp ma'neviyattan bi-haber kalan beni-be§er dahi
bu korliikte tblis'in naziridirler. "Vehal", yumu§ak gamur ma'nasinadir.

& j >** j f ^ r 1 ^ j-^ cs^ ^J-)* oo^ 1 *j \*f j l

1926. "O nerede idi, hir devirde ki hen alemin sadn ve zamanin fahri idim!"

Bu beyt-i serifte sure-i Hicr'de vaki' o>— C- ^ JuL, ^ oujVi Q* x^j
CjIIji ji ^ jj ^ '<\1£>- obJij (Hicr, 15/ 26-27) ya'ni'"Biz insani muhakkak
' kum ile karisik yillanmis. ve kuru gamurdan yarattik; ve cann kavmini de ev-
velden hava-yi narfden yarattik" ayet-i kerimelerine isaret buyrulur. "Se-
nium", liigatte sicak hava ve ruzgar demektir ki, buhar-i nariye i§aret buyru-
lur. "Salsal", kum ile kan§ik kuru gamur; "hame", kara gamur; "mesnun",
uzerinden sender gegmi§ ve yillanmis. demektir.

Bu beyt-i §erifte ve bu ayet-i kerimede, ehl-i hey'etin yakin zamanlarda
ke§f ettigi bir hakikate isaret buyrulur. Ma'lumdur ki, manzume-i §emsiyye-
mizin esasi fezada azim bir sehab-i muz! idi. Bu sehab-i muzi devr-i sedid ile
buhar-i nari haline geldi. Ondan yine buhar-i nari halinde olarak seyyareler
firlayip, her birisi bu aynldigi kiitle tarafinda ve mahreklerinde donmege ba§-
ladi. Arzimiz dahi o kutle-i gaziden aynlanlardan biridir. Bu hakikate sure-i
Enbiya'da vaki' *ui '& uw'j C££* u, QUr 'je'foj oi'jCLji o! ij>r '^jJi " y . ]$
jjLj^ ilii J>. t'Ji. \f (Enbiya, 21/30) ya'ni "Munklrler akillanmn gozleriyle
gormezler mi ki, muhakkak gokler ve yer biti§ik idi. Biz onlan ayirdik ve her
seyin.hayatini sudan yaptik, inanmiyorlar mi?" ayet-i kerimesinde i§aret
buyrulur. Ayet-i kerimenin ma'nasina nazaran, arzin buhar-i nari halinde
bulundugu zamanlar, hilkat-i Adem'den ewel cann kavmi yaradilmis. ve on-
lann ruhlan buhar-i nari halinde suret-i mahsusada tekevviin eden cisimleri-
ne taalluk etmi§ idi. tblis diinyamn bu halindeki ervahin reisi ve Hakk'a iba-
dette o devrin medar-i iftihan olan bir mahluk idi; ve arz ki§r baglamami§ ol-
dugu cihetle bu devirde cism-i Adem'in miitekevvin olmasina tab'an imkan
yok idi ve iblisin bu devrede ismi Azazil idi. Vaktaki arz ki§ir bagladi ve ha-
yatiyetleri hava-yi hardan mute§ekkil olan cann kavmi ya'ni "cin", Adem'in
gamurdan halkini gordiiler ve melaike ya'ni kuva-yi unsuriyye ile beraber
Adem'e secde etmege, ya'ni itaat etmege me'mur oldular. tblis bu itaattan ve
secdeden iba etti ve cenab-i Hakk'a kar§i: "Beni atesten ve onu topraktan ya-
rattm, ben ondan hayirlryim dedi!" tste bu beyt-i serifte, diinyamn bu devri-
ne ve iblis'in bu devirdeki haline isaret buyrulmustar.

SP^- AHMED AVNt KONUK

<?*

y r s cf- 6~j* o^ 11 >y ^ ^ u-^ ] &~ J J^

"Hak Teala ate§ten ve dumansiz alevden cann kavmini yaratti"

(Rahman, 55/15) ayet-i kerimesinin ve Hak Teala'nm Iblis hakkmda

olan: "Muhakkak o cin cinsindendir, binaenaleyh Rabbinin emrinden

di§anya cikti!" (Kehf, 18/50) kavlinin beyamndadir.

"Marie", "atesin dumansiz alevi" demektir. Elyevm guneste olan buhar-i
nari demek olur ve bu siirh-i serif yukandaki izahat ile alakadardir. lblis'in
melaike nev'inden olup olmadigi hakkmda ulemanin ihtilafi vardir. Fakat
ayet-i kerimede melaike hakkmda '^'J\ u 'Jji o_^J u (Tahrim, 66/6) ya'ni
"Allah'in onlara emrettigi §eyde isyan etmezler" buyruldugu cihetle, Iblis
melaikeden olsa o Hakk'a muhalefet ve isyan edememek icab ederdi; ve
"cin" cinsinden oldugu, siirh-i §erifteki ayet-i kerimede sarihdir; ve cin,
emr-i ilahiye karsi muhalif ve as! olabilir. Qunki melaike ervahtir ve kuva-
dir; ve "cin" ise maddenin hava ve hararetten ibaret olan iki latif unsurun-
dan miirekkeb cisim sahibidir. Binaenaleyh cinnin muhalefeti cismiyetlerin-
den miinbaistir.

1927. Sefihin cammn ate$i $ule vururiu, zira aie$e mensvb iii. Qocuk haba-
smin sirridir.

"Sefih", akilsiz ve tedbiri fasid olan kimseye derler. Burada "sefih"ten mu-
rad, iblis'tir. Zira kemal-i hamakatinden, nazan Adem'in zahirine ma'tuf ol-
du; batinina ve ma'nasina niifuz edemedi. "Canin atesi"nden murad, kibir ve
enaniyettir. ikinci misra'da <j ^ jJjJi ya'ni "Qocuk babasinin sirndir" ya'ni
cocukta babasmm tabiati ve hassiyeti zuhur eder. iblis dahi atesten mahluk
oldugu igin onda atesin tabiati ve hassiyeti zahir olmustar. Zira ates ve hara-
ret daima yukseklik ister ve sair maddiyata mustevli oldugu vakit onlan kahr

MESNEVl-t §ERlF §ERHi / IX. ClLT • MESNEV!-5 •

eder. tcmal-i beyt: Sefih ve akilsiz olan tblis'in batinindaki kibir ve enaniyet
ate§i su'le vurdu ve alevlendi ve Adem'e tefewuk etmek istedi. Zira ate§ten
yaratilmis idi. Onun ash ates. idi ve hadis-i §erif mucibince cocuk babasimn
ve ashnin tabiatinda ve hassiyetinde olur.

1928. Dtayu, galat soyledim, $unki kahr-i Diuda idi. Hiir illeii ileri getirmek
ne icindir?

Hz. Pir efendimiz bu beyt-i §erifte sami'lerin gozlerini daha yiiksek bir
ma'rifete acmak icjn buyururlar ki: Iblis'in dalaletine sebeb ve Met olmak
uzere, ate§ten mahluk oldugunu beyan ettim. Hayir, galat ve yanhs. soyle-
diiti; onun dalaleti Hak Teala'nin kahn idi ki, bu da, onun ayn-i sabitesinin
ezelde ve ilm-i ilahide ism-i Mudill'in mazhan olmasi idi ve bu ismin maz-
hanna layik olan dahi kahr ile tecelli etti. Binaenaleyh alem-i letafet ve ha-
kikatteki esasi birakip da, alem-i kesafet ve hayaldeki illeti ve sebebi nicjn
zikr etmelidir? Bu husustaki daha ziyade izahat I. cildin 625 numarasina
miisadif olan c-jjIj ^ <j;jL>- /•> ^—u^ y~> J> j* * Js ["Bu, cebir de-
gildir; bu ma'na-yi cebbariyyettir. Cebbarhgin zikri tazarru' igindir."] beyt-i
§erifinde gecti.

1929. Dlletsiz is illeilerden muberradu, ezelden muslemirr ve mustekardu.

"illetsiz i§"ten murad, ou j y {'$. jr (Rahman, 55/29) ya'ni "Her anda
bir §andadir" ayet-i kerimesinde b'eyan buyruldugu iizere, Hakk'in tecelli-i
esmai ve sifatisidir; ve Hakk'in esma ve sifati kadim olup bu esma ve sifat ile
tecelltsi asla ta'til kabul etmez. Ezelden beri daimidir ve istikrar iizeredir; ve
bu tecelli zat-i kadim-i Hakk'in icabi ve iktizasi olup hicbir sebeb ve illete
mustenid degildir.

1930. dMusienass olan sun-i mukaddesin kemaline ne Kadis olan illet uahud
ne de hades sigar.

"Miistehass", istifal babindan olan "istihsas"tan ism-i mefuldiir. KS-
mus'ta bir kimseyi bir i§e tergib ve tesvik edip kandirmak ma'nasma gosteril-

G £p?

AHMED AVNt KONUK

mistir. Muntehabii'l-Liigatta "ber engihten", ya'ni koparmak ve ib'as etmek
ma'nasi zikr edilmistir. Ya'ni, Zat-i uluhiyyetin koparmis ve ib'as etmis oldu-
gu, mukaddes sun'un kemaline, ne hadis olan illet ve sebeb sigar ve ne de
hades ya'ni sifat-i hudus sigar, demek olur. Hind niishalannda "ya hades"
yerine "ba hades" vaki' olmustur. Bu surette ma'na: "Hudus sifath olan ha-
dis, mustehass olan sun'-i pakin kemaline nasil sigar!" demek olur. Ya'ni,
Hak Teala'nin zat-i uluhiyyetinin, esma ve sifatimn mezahiri olarak kopanl-
mis ve lsdar edilmis. olan pak ve mukaddes san'atlannin kemalini izhar igin
sifat-i hudusu haiz olan hadisin sebeb olmasi varid degildir. Zira tevhid-i ha-
kiki ehlinin nazannda e§yamn hey'et-i mecmuasi zat-maa's-sifattir. Bu beyit-
lerin ma'nalan I. cildin biraz yukanda zikr olunan 625 numarah beyit ile ala-
kadar oldugu gibi, IV. cildin 221 numarasma musadif olan <_>u_>i j o~s^< ^i
^i- Jj\ oic Jit. j f,M ["isim miistoktir ve evsaf kadimdir, illet-i ula misali sa-
kim degildir."] beyti ile de munasebetdardir.

1931. Tiabanin sun ne olur? liabamvz O'nun sunudur. Sun i$dir ve baba
kabuk gibi surettir.

"Sun'"dan murad Zat-i uluhiyyetin sun'u olan icad ve izhardir. Ya'ni, biz,
Ms'in babasi atestir, ate§in tabiatini ve hassryetini haizdir; zira cocuk baba-
sinin sirndir, dedik. Halbuki babanin sirn ne olur? Zira babamiz dahi Hakk'm
viicud-i izafl alemindeki sun'u ve icadidir ve hadistir. Hakk'in sun'u ilm-i ila-
hisinden ba§lar. Binaenaleyh bu sun', meyvenin igine benzer ki, bu*da onun
ayn-i sabitesidir; ve babamizin viicud-i izafisi de meyvenin kabuguna benze-
yen bir suret-i zahiridir.

C-i*»jj -VjjS'j yw -hyr CJU- Cju* jj Jl J-Ui ij\ Ota jJu*

1932. By ten finitgi, sen iostunu ask bil; senin canin magzi isier ve senin ka-
bugunu closer.

"Ten", findiga tesbih buyrulmustur. Zira findigin igi ve kabugu vardir.
Beyt-i §erifteki "findik-i ten" mu§ebbehun-bihin mu§ebbehe izafeti kabilin-
den olup, izafet-i beyaniyyedir. Ya'ni, ey cismi findik gibi olan insan, senin
cismin kabuk ve igin ruhtur. Ve ruhun igi dahi, senin ilm-i ilahideki hakika-
tin ve ayn-i sabitendir. Zira ayn-i sabite mazhar oldugu ismin zillidir ve onun
zilli ruhtur ve onun zilli cisimdir Beyt:

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEV!-5 •

<UJk r-Lil M>.\jj\ Jk <UJ>> t-\jj\ JlJU-I Jii

-Lilja> oli Jb Lwl jL JUis- c5L— I Jk OUol jlj

"Ciimlenin ruhlan a'yan-i sabitenin zillidir. Ciimlenin cisimleri ruhlann zillidir.
A'yan-i sabite de esma-i Hakk'm zillidir. Esma dahi Zat-i mutlakm zillidir. Ma-
demki kimin zilll oldugunu bildin; ister dldiin ister ya§adm, bu dii§unceden fa-
rigsin!"

Beyt-i sertfteki hitab, teni findik mesabesinde olan insanadir. Ya'ni, ey in-
san, sen dostunu Zat-i mutlak-i Hakk'a olan asktan ibaret bil! Zira senin ru-
hun kendi igi olan ilm-i ilahi mertebesinde mahv ve mustagrak olmayi ister
ve iste bu ask ve talebten dolayi, senin kabuk mesabesinde olan cismini do-
ger ve hukumstiz birakmak azminde bulunur.
, » ,.* ,

1933. Cehennemlik ki, onun clostu post olur. bj£«- ULu [ n<r Derileri degistiririz"]
ona post verii.

Bu beyt-i §erifte sure-i Nisa'da vaki' U> &£- ^U^ ^J* c^^ UT
v UJi iyjJJ (Nisa, 4/56) ya'ni "Munkirlerin her ne vakit derileri yanip pi§se,
azabi tatmalan icin biz onlann derilerini baska derilere tebdil ederiz" ayet-i
kerimesine isaret buyrulur. Ya'ni, cehennemlik olan munkirlerin dostu ve
sevdigi §ey cisimleri olur. Ruhlanmn gidasini ihmal edip, fan! olan cisimleri-
ni beslerler. Binaenaleyh Hak Teala bu tabiat cehenneminde o cehennemlik
kimseye, "Biz derileri tebdil ederiz", va'dl mucibince, deri ve kavi post ya'ni
kabuk mesabesinde olan cisim verdi.

1934. Senin ma nan ve magzin ates iizerine hakimdir, fakat senin kisrlann
aie.se oiuniur.

Ey insan, senin ma'nan ve icin olan ruhun alem-i emrden olup, alem-i
halktan olan ates. uzerine hakim ve galibdir. Fakat iginin kabugu mesabesin-
de olan cismin alem-i halktan olup, yine alem-i halktan olan ate§in odunu-
dur ve ates onun uzerine hakimdir.

AHMED AVNl KONUK

1935. 'Hir aga$ hardak ki, onun i$inie irmak suuu vardu, atesinkudreti hep
onun tarafi iizerindedir.

Bu beyt-i §erif yukariki beyte bir misaldir. Mesela icinde su olan agac. bir
kap, ates uzerine kondugu vakit, atesm te'siri agaca olur ve agaci yakip del-
digi vakit, su ates uzerine akinca, atesi sonduriir.

1936. Dnsamn ma nasi ates uzerine malihtir; cehennemin LMalik'i onda ne
vakit haliktirl

Ya'ni, insamn ma'nasi olan ruh, ates. uzerine malik ve galibdir; ve cisim,
cehennem tabiatinda oldugundan ayn-i cehennemdir. Cehennemin miivek-
keli olan Malik ismindeki melek nasil cehennemde halik degil ise, ayn-i ce-
hennem olan cisme taalluk eden ma'na ve ruh dahi oylece halik degildir.

LT \j jJl^l (JJU y>- \j Iji ^ J-U y IjV ^

1937. liinaenaleyh sen cismini arhrma, ma nam arhr, id ki £M,alik gibi atese
hakim olasinl

Ya'ni, mademki ma'nan ates. uzerine galibdir ve cismin ve suretin ise,
ayn-i atestir; o halde cismini biiyultmege ve semirtmege cahsma! Ruhunu ve
ma'nani kuwetlendir! Ta ki cehennemin mutasarnfi olan Malik ismindeki
melek gibi, ayn-i ate§ olan cismine hakim ve galib olasin!

1938. ZKabuklan kahuk uzerine arhrmissin; subhesiz kabuk gibi is icindesin.
"Post ve kabuk'tan murad, kesafet-i cismaniyyedir. "Dude", birkag ma'na-

ya gelir. Burada murekkeb yaptiklan "kara is" ma'nasinadir. Ya'ni, sen cismi-
nin kesafeti uzerine bol bol yiyip igmek suretiyle kat kat kesafetler ilave et-
mi§sin ve ruhunun inkisafi igin riyazat ve miicahedattan kagmi§sm. §iibhesiz
findigin ve cevizin kabuklan gibi kapkara komur ve is hali icmde kalmi§sin.

1939. JZua ki atese alef, yostun gayn degildir. Diakk'in kahn o kibrin vostu-
nu kovaricdir.

°&l&

MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Yani, mademki senin igin kalmadi, hep kabuk oldun, artik ate§in gidasi
olursun. Zira ate§in gidasi ve §iddetlenmesi, igine atilacak kabuk ile olur. Bi-
naenaleyh bu kesafet-i cismaniyye iktizasi olarak sende hasil olan kibir ve
azametin derisini, Hakk'in kahn kopanci ve yuziicudiir; ve o kibir ve azamet
sebebiyle Hak Teala seni zelil eder.

1940. liu iekebhiir postun neticesindeniir. Cah ve mal o k&re onian iolayi
Aosttur.

Ey cismani, sendeki bu tekebbiir, postun ve kesafet-i faniyenin verdigi
neticedendir. Cah ve mal ya'ni makam-i riyaset, mal ve mulk o kesafet-i cis-
maniyyeden dolayi, sendeki kibir ve azamete dost olmus, ve sanlmi§tir. Ya'ni
sendeki kesafet-i cismaniyye kibir ve azamet hasil etmis, ve dogurmugtur.
Mal ve.mansib dahi o kibre, mahza bu kesafet-i faniye sebebiyle dost olmu§-
tur; ve bunlar boyle birbirine baglanmi§tir.

1941. IZu tekebbiir nedir? Xlvhabian aaflettir. 'TSuzun gune$ten gafleti gibi
miincemiMir.

"Lubab", her §eyin halisi ve gixzidesi; ve ceviz ve findik gibi maddelerin
icj. tkinci misra'daki "muncemid" "gaflef'in sifatidir. Ya'ni, cismanilerdeki bu
tekebbiir nedir? Liibabdan ya'ni hakikat-i viicuddan gaflettir; ve kendi viicu-
dunda ve varhginda istiklal gormektir. Bu oyle bir gaflettir ki, buzun giine§-
ten gafleti gibi donmus, ve kesiftir.

Jjlj jjj CSS {J? j C-io *j JJLc p ^Lilj \Z> j^>- dy~

1942. Uaktaki ona gune§ten haber oliu, buz kalmadi, uumu$ak oldu ve sicak
oldu ve $abuk surdii.

Vaktaki giinegin harareti o donmus. buz iizerine vasil olmak suretiyle bu-
zun giine§ten haberi oldu ve muncemid olan gafleti agahhga tebeddul etti, ar-
tik onun buzlugu kalmadi, gev§edi ve isindi; ve carcabuk kendi hakikati olan
su zahir olup akti ve derya tarafina siiriip gitti.

**J» ^j* Ji <o -Li i j^\s-j jl_p- a»j» ^ aJLj>- t_J -Liij -Li

1943. JLubbii gormekten tenin ciimlesi tama oliu, hor ve a§tk oliu; zira iama'
eden kimse zelil oliu.

AHMED AVNl KONUK

"Liib"den ve "ig"ten murad, insanm kendi hiiviyeti ve hakikati olan zat-i
Hak'tir. Ya'ni, bir kimse ki, kendi hakikati olan zat-i Hakk'i mii§ahede etti,
onun bu gdrii§iinden, cisminin cemi'-i zerrati bu hakikate vusule tama' edici
oldu ve ayn-i tama' oldu. Bu surette zat-i Hak muvacehesinde zelil ve o hakl-
kate a§ik oldu. Zira §ah-i Velayet tmam-i Ali (k.v) efendimiz ^ & Ji £> & ?
ya'ni "Kanaat eden kimse aziz oldu ve tama" eden kimse zelil oldu" buyurmu§-
tur. Bu kelamin iki vechi vardir: Birisi diihyaya ve digeri ahirete taalluk eder.
Diinyaya taalluk eden ciheti budur ki, bir kimse diinya mahna tama' edip su-
nun bunun kapisinda ihsana muntazir olursa zelil olur; ve eger elindeki §eye
kanaat edip suna buna boyun egmezse aziz olur. Ahirete taalluk eden ciheti
budur ki, bir kimse masivadan goz yumup ancak Hakk'a miiteveccih olursa o
kimse muvacehe-i Hak'ta zelil olur; ve onun bu zilleti makam-i abdiyyet olur;
ve eger kendi varhgini Hakk'in varligimn gayri goriip, bu varligm icabma ka-
naat ederse, bu kanaatinden dolayi kendinde izzet tasawur edip §irk-i haflde
kalir. Cenab-i Pir efendimiz bu ve atideki beyitlerde bu ikinci vechi beyan bu-
yurmu§lardir.

c~»jl OlJJJ *ji ^ jp JL> c~v^j -Li AJU y^ -^-yj dj^-

1944. Uaktaki i$i aormez, vosta kani' oldu; "<S%zze men kanea" hayi onun
zindaniiu.

Bir kimse ki, kendi viicud-i izaflsinin igi ve batini olan zat-i Hakk'i gor-
mez ve post ve kabuk mesabesinde olan viicud-i izafisine kanaat eder, bina-
enaleyh o kimseye "Kanaat eden aziz oldu" soziiniin bagi zindan ve mahbes
olur; ve bu izafl varligi iginde izzet tasavvur edip miitekebbir olur.

a&> -*-- ( _ s S'-V-iJ ^U L" ^JL- |jjj Jij C_~J jS W«^l Ojp

1945. Dzzei hurada seninhtbrindir; ve zillet dindir. Ta? jam olmadikga ne va-
kit yiizuk oldu?

Ey cismani, mevhum olan varhgina kanaatindeki izzet senin kibrindir ve
miitekebbir olmandir; ve viicud-i mevhumunu nazanndan kaldinp viicud-i
Hakk'a vermek suretiyle ihtiyar-i zillet dindir ve abdiyyet-i mahzadir. Gor-
mez misin, tas, yontulup kendi §eklinden ve taayyiiniinden fan! olmadikca
parmaga takilacak yiiziik olur mu? Bazi niishalarda c— ; j£ yerine c~~ij$
vaki'dir. Ma'nasi "kafirliktir" demek olur ki, bu kafirlik kendi huviyyetini ve
hakikatini inkar etmek demektir ve §irktir.

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

1946. Tajhk makaminda, ondan sonra ene! Senin miskin ve fani olman vak-
tidir.

Ya'ni, tashk makaminda olup yuziikluk da'vasinda bulunmak ve ondan
sonra enaniyet da'va etmek caiz degildir. Ya'ni viicud-i mevhumunu vu-
cud-i hakiki muvacehesinde isbat edip "ben" demek bos. bir izzet da'vasidir
ve tekebburdur. vucud-i hakiki muvacehesinde senin bu da'valardan ge-
gip miskin ve fan! olman vaktidir.

JUT \j j>>if C~~±$ ' j^ *T JUj »U- «-i-~* ±>„yr Olj ^

1947. ZKtbir ondan dolayi cahi ve mall ister. Jlira kiilhamn kemali iezekten-
dir.

Ya'ni, kibir kulhan; ve makam-i riyaset ve mal ve mulk ve servet dahi te-
zek ve giibre mesabesindedir. Kiilhamn revnaki ve kemali ve alevlenmesi ic>
ne atilan tezekten oldugu gibi, kibrin ve azametin parlamasi dahi, mansibdan
ve servetten olur, i§te kibir ve azamet bu sebebden dolayi mansib ve mal ar-
kasinda ko§ar.

1948. Zira bu iki daye posfu ziyade ederler. $ahmi*<e lahmi ve ktbri ve nah-
veti doldururlar.

Zira bu iki daye ve murebbi mesabesinde olan mansib ve servet, cismani-
yete hizmet edip onu semirtip cogaltirlar; ve cisme yag ve et ve kibir ve aza-
met ve iftihar doldururlar.

1949. Qozu liihhiin liibbiine kaldirmaddar; postu o cihetten lub zannettder.

Birinci "lub"den ve "ic/'ten murad, ruh ve ikinci "lub"den murad, zat-i
Hak'tir. Zira insanin batini ruhtur; ve ruhun batini zat-i Hak'tir. Ya'ni, cisma-
ni olan kimseler, gozlerini vticud-i hakiki sahibi olan zat-i Hak tarafina kal-
dirmadilar; ve onlar kendi viicudlanm mustakil zannedip "Biz yapanz, biz
yaratinz" da'vasinda bulundular. Binaenaleyh kabuk mesabesinde olan vii-
cud-i mevhumlanni ic ve asil zannettiler.

*£p?

AHMED AVNl KONUK

\j »\* VS^A xAj\£j* £ \j alj j>\ iji ^ \j±4

1950. IBu uola rehber Dhlis oliu. jLira o riyaset tuzaaimn avi gelii.
[1950] V J U

"§ebike" ve "§ebeke", ag ve tuzak manasinadir. Ya'ni, en evvel bu can ve
riyaset ve enaniyet agina ve tuzagma av olan tblis olup "Ben Adem'den da-
ha hayirhyim ve efdalim ve makam-i riyasete layikim!" da'vasmda bulundu.
Binaenaleyh kendisinden sonra ne kadar bu da'vada bulunan kimseler var-
sa, hepsine pi§va ve rehber oldu.

1951. CMal yilan, o dak ejierha gibiiir, mer&amn sayesi hi ikiye ziimruUiir.

Ya'ni, mal ve servet, cismamler igin yilan ve o cah ve makam-i riyaset da-
hi ejderha gibidir. Fakat kamiller ve ruhamler icin lutf-i ilahidir. Nitekim ha-
dis-i serifde ^JU-Ji j^Ji Jill ^ ya'ni "Salih adam igin mal ne giizeldir!" buy-
rulur. Ve cenab-i Pir Efendimiz bu ma'nayi I. cildin 993 ve 994 numarah be-
yitlerinde §6yle buyururlar:

["Dunya nedir? Huda'dan gafil olmaktir. Meta' ve giimus ve evlad ve kadin
degildir. Hak igin yuklendigin mala Resul, "iyi mal ne giizeldir!" buyurdu."]

"Merdan"dan murad, insan-i kamildir. "ZiimrUd", krymetlr tasjardan
olup havassindan birisi de yilanin gozunu kor etmektir. Nitekim bu babda-
ki izahat IV. cildin 3696 numarah beytinin ibtidasindaki siirh-i serifde gec-
ti. Ya'ni, mal ve mansib yilan ve ejderhadir. Onlann gozunu zumriid ta§i
mesabesinde olan insan-i kamilin sayesi kor eder ve onlan zararsiz bir ha-
le getirir.

■^jb 3j*J1 > >>/ jj -^ "^ '-"J 1, *f'-> 0l ->

1952. ziimruUen yilanin aozii firlar, yilan kor olur ve yolai kurtular.
"Yolcu"dan murad taiik-i Hakk'm salikidir. Ya'ni, insan-i kamilin ziimriid

tasi mesabesinde olan sayesinden ve nazanndan bu iki yilanin gozleri di§an
firlayip kor olur ve Hak yolunun yolcusu dahi, onlann tasallutundan ve zeh-
rinden kurtulur.

MESNEVf-i §ERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

Lf Ji j>. ^-^ ^j£ J 1 C— ^- *?j* ^4 j Ol *{& j\± tj jij> Oy?

1953. ^Vakiaki o reis bu yol uzerine tlihen koydu, her him mecruh oldu ise de-
di hi: ^Dblis'e la'net!"

Vaktaki riyaset da'vasinda bulunan o tblis, Hakk'a ve viicud-i haklki ta-
rafina giden yol uzerine benlik dikenini koydu, bu dikenden yaralanan her
bir kimse dedi ki: "Iblis'e la'net olsun!"

1954. ^fl'ni fcu jam benim uzerime onun fladrindendir, o mukteda aadre sabik
izlidir.

Ya'ni, benlik ve enaniyet dikeninden yaralanan her bir kimsenin "tblis'e
la'net olsun!" demekteki muradi, "Bu benlik ve enaniyet dikeninden hasil
olan gam, bana o Iblis tarafinda vaki' olan gadr ve hiyanettendir. Bu husus-
ta o mel'un bize mukteda ve rehber oldu. Binaenaleyh o mukteda gadre ve
hiyanete ilk adimi atandir.

1955. Ondan sonra vahtahi auruh uzerine giiruh geldder, cumlesi onun adeti
uzerine ayah vurdular.

"Karn", birkag ma'naya gelir. Burada "giiruh ve taife" ma'nasinadir. Vak-
taki iblis'ten sonra birtakim akvam ve giiruh birbirlerini ta'kiben geldiler,
hepsi iblis'in vaz' ettigi adet ve tank uzerine ayak bastilar ve iblis'e ittibaan
riyaset ve enaniyet da'vasinda bulundular. Bu da'vamn en §iddetlisini ya-
panlar ta'rihlerde hallerini okudugumuz Fir'avn ve Nemrud ve Romahlar'in
Neron'u ve emsali zalim hiikumdarlar idi. Ve Iblis'in vaz' ettigi bu kotii yol
efrad-i beser tarafindan el'an ta'kib olunmaktadir.

LkP jl jl*- j\ Aaj Jualji \j bi <_jl Ju c^u* Xfj *£ />

1956. By delikanli, her kirn; ondan sonra hulk korlukten dii§meh ifin. kotu bir
adet koydu,

iji- ?s OLijj c~~Ojj iSj-* £ °j>. *^**- Ol (Jjj>. s^y £■**■

1957. O cJirrde aunah onun uzerine tern olur; zira o bas olmustur ve onlar kuy-
ruk dibi.

AHMED AVNt KONUK

"Gaze", "gaze" kelimesinin muhaffefi olup "avaz ve sada ve nida" ve ot-
layan ve ucan hayvanlann kuyrugunun kokii ve ash ma'nalannadir. Bina-
enaleyh "diim-gaze", kuyruk dibi veyahud sadamn kuyrugu demek olur.
Beyt-i §erife her iki ma'na dahi muvafiktir. Bu beyitlerde «)» ii~» fc~ ^ j*
hi J** cy jjj i u jjj *M *v- *-" cr* ess hi J-* cs j^i ^j^ ya'ni "Kim ki iyi bir
tank ve adet vaz' ederse o kimseye ecir vardir; ve onunla amel eden kimse-
ye dahi ecir vardir; ve kim ki kotii bir tarik ve adet vaz' ederse onun giinahi
onun aleyhinedir; ve onunla amel eden kimseye dahi giinah vardir" hadis-i
serifine isaret buyrulur. "Beze", giinah ve hata demektir (Burhan).

1958. Jakat diem hir $arigi ve o postehiyi, nr Ben ^amurianimi" Aiye one ge-
tirir.

iblis'in vaz' ettigi tarik ve adet iizerine gidenler Adem tab'mda degil, bel-
ki iblis tabiatmdadir. Adem tabiatmda olan kimseler, "Allah Teala hazretleri
beni gamurdan yaratti" der ve Ayaz'in gangi ve postu mesabesinde olan cis-
mindeki sufliyeti diisiiniip oniine koyar; ve bu diisunce neticesinde kibir ve
azamet izhanndan haya eder.

ij, sytpv. c-JU- j\ ryr^ *ji ^j^y J^jW 01 jM Oj^-

1959. cAyaz flibi onun $arigi mahbub idi; §ubhesiz o, akibet mahmud oldu.

"Mevdud", mahbub demektir. Ba'zi niishalarda "mevrud" vaki' olmustur
ki, "nazan oniine varid" olmus demek olur.

1 960. Uiicud-i mutlak yokluflun i§ini yayictdir. Uar edicinin i? yen yoklaktan
ha§ka nedir?

"Hest-i mutlak", viicud-i mutlak demektir. Vucud-i mutlak hakkindaki
izahat I. cildin 609 numarasina miisadif olan >yrj y u ls\+*~~* <4h*-^ ^
\i ji jtitaA ["Biz yoklanz ve bizim varhklanmiz da yoktur,- Sen fan! gosterici
bir vucud-i mutlaksm."] beyt-i serifinde gecti. "Yokluk"tan murad, adem-i
hakiki degil, adem-i izafidir. Buna "adem-i i'tiban" ve "adem-i mukayyed"
dahi derler. Bu adem gekirdek icjndeki agacin ve sulb-i pederde olan veledin
suretleri gibidir. Ya'ni bilkuvve mevcud ve bilfiil ma'dum olan esya, adem-i
izafidedir; ve bu adem-i izafi viicud-i mahz ile adem-i mahz arasinda bir ber-

MESNEVl-1 §ERlF §ERHI / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

zahdan ibarettir. Ya'ni, viicud-i mutlak adem-i izafi aleminin i§ini yapicidir ve
adem-i izafi aleminde sabit olanlara viicud-i izafi aleminde suret vericidir. Var
edici olan viicud-i mutlak-i Hakk'in is. yeri ve i'malat-hanesi, adem-i izafiden
ba§ka nedir?

^ju> jx\ jjir j\# i l _ r s' x~>y> gg* «ijj j,

1961. ^azilrmj iizerine hufcir kimse yazar mi? ^ahud hir dihilmis ye-re hir fi-
dan diher mi?

"Magres", ism-i mekandir, "agag dikilen yer" ma'nasinadir. Bu beyt-i §e-
rif bir misal ile yukanki beytin ma'nasini te'yiddir. Ya'ni viicud-i mutlak
adem-i izafi alemi iizre suret nakisjanni yazar. Nitekim yazi bos kagit iizeri-
ne yazihr. Yazilmis olan bir kagit iizerine kimse yazi yazmaz; ve keza agac,
dikilmis olan bir yere fidan dikilmez, lakin bos araziye dikilir.

1962. hir kagit isier hi yazilmis deflildir. 'Hir makalle tohum eker hi, ekil-
mis degildir.

katib yazi yazmak icin yazilmamis. bir kagit ister; ve keza ekinci tohu-
mu ekmek igin ekilmemi§ bir mahal arar.

iu «U*>- yj b X^l JlPO i_r°. Alio II fu^ y* J^'ji ¥

1963. liirader sen ehilmemis mahal ol, yazilmamis heyaz kagit ol!

Ey birader, mademki viicud-i mutlakin i§ yeri ve i'malathanesi yokluktur,
binaenaleyh sen mevhum olan viicud-i izafi alemine mahsus efkar ve hava-
tin kalbinden sil! Sil de ekilmemis bir mahal ve yazilmami§ bir kagit mesabe-
sinde ol! Zira kalb levhi masiva nakisjanndan ne kadar saf olursa o kalbe o
kadar ulum-i lediinniyye ve esrar-i ilahiyye menkus olur.

(j£}\ ji d\ pJ-J y ji ij\f \S plil\j dy jl tSi^T JijJ^> \>

1964. Tfi hi CAfen ve'l-halem" den muscrrej olasm! Ta hi o herem sahibi to-
hum ehsin!

"Nun ve'l-kalem"in bircok ma'nasi ve izahati vardir. Burada onlann zikri
uzun olur. Bu babdaki izahat cenab-i §eyh-i Ekber hazretlerinin et-TedbM-
tii'l-Mhiyye fi Islahi Memleketi'l-insaniyye ismindeki eser-i §erifinin doku-

AHMED AVNl KONUK

zuncu babinda mezkur olup, fakir tarafindan §erh olunmustur. Bu beyt-i se-
rife munasib olan ma'na budur ki: tnsan-i kamil vucudun ceml'-i meratibini
cami' oldugundan, Hakk'a nazaran "nun"dur, ya'ni divit ve hokkadir; ve
alem-i halka nazaran dahi "kalem"dir. Ya'ni, birader, sen kalbinin levhini
masiva nakislanndan temiz ve bos tut! Ta ki hakikat-i muhammediyyenin
mazhan olan insan-i kamilin divit ve hokka mesabesinde olan kalbinden,
Hak Teala o kamilin kalem mesabesinde olan lisamyla senin bos olan kalbi-
nin levhine maarif-i ilahiyye yazilanni yazsin ve arz-i kalbine esrar-i ilahiy-
ye tohumlanni eksin de o "nun ve'1-kalem" olan insan-i kamilin viicudundan
istifade edip sereflenesin!

1 965. Ilu paluAeckn yalamis tut, gormiis oliugun hir maibahi g'6rmemi§ tut!

"Palude", nisasta ve §eker ile pi§irilen "pelte" ma'nasinadir; ve "pelte" pa-
ludeden muharreftir. "Pelte"den murad, mal ve mansib ve servet gibi nefsin
mahzuz ve miitelezziz oldugu seylerdir. "Matbah"tan murad mevhum olan
bu vucud-i izafi alemidir. Ya'ni, ey ma'rifet-i ilahiyye talibi olan kimse, palu-
de mesabesinde olan nefsin huzuzatim tatmamis. farzet de o huzuzata mute-
veccih olma! Zira tatmamis, oldugu bir §eye bir kimse muteveccih olmaz; ve
elyevm iginde ya§ayip hissen gormu§ oldugun bu mevhum viicud-i izafi mat-
bahini da gormemi§ farzet de baki olan vucud-i Hakk'a muteveccih ol!

ijj Oil jl iijUrj i&^y, >ji h?~* ^jk jij *^'j *

1966. £ird ki hu paludeden sarhosluk olur; kurk ve gunk senin hahnndan
aider.

Ya'ni, bu palude mesabesinde olan huzuzat-i nefsaniyyeden sarhogluk
olur. Nitekim Hak Teala sure-i Hicr'de Lut kavmi hakkinda ?#'£» J> ^v\^j^
o^Ju (Hicr, 15/72) ya'ni "Ey resulum, senin hayatin hakkic'iin onlar sarho§-
luklannda mutehayyirdirler" buyurur. Ve bu sarhosluk sebebiyle Ayaz'm
kurku ve gangi mesabesinde olan senin cisminin sufli bir haldeki tekewiinu
hatinndan gider.

1967. Uahiaki nez ve olum gelir hir ah eiersin, eski postekinin ve farijjinm
zikrini o vakit yaparsm.

MESNEVl-1 SERtF §ERHt / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

Vaktaki ruhun cisimden nez'i hali ve olum keyfiyeti gelir, iste o vakit fir-
satin fevt oldugunu goriip bir siddetle ah edersin; ve eski posteki ve garik me-
sabesinde olan cisminin hal-i sufliyeti nazannda inkisaf eder; ve alem-i ber-
zahda girkinlikler iginde kalirsin.

y^-j c-aUj jl J-iUj *£ [s^j £j* ^f" ls*^ ^

1968. Qirkinlik aalaasimn garki kulmaitk^a hi, sana penah cihetinden bir ar-
ka olmaz.

Bu beytin Hind niishalanndaki sureti soyledir: xtAj & y^j £r j> &£> u
yas c*b ji "Qirkinlik dalgasimn garki olmadikga ki sana penah cihetinden
bir gemi olmaz". Her iki niisha arasinda esas ma'naca bir fark yoktur. Fakat
bu ikinci surette dalga ile gemi arasinda miinasebet zahirdir. Bu beyit ile asa-
gidaki beyit bir ciimle-i tarn teskil eder.

1969. 1)ogruija mensub olan gemiien yai getirmezsin, carina ve kurke bakmazsm.

"Dogruya mensub olan gemi"den murad, Resul-i Ekrem Efendimiz'in §eri-
at-i mutahharasi ve siinnet-i seniyyesine tabi' suleha ve evliya-i kiramdir.
Bunlar imanda ve amelde ve ahlakta Resul-i Ekrem hazretlerinin da'vetine
icabet etmislerdir; ve onlann haricinde kalanlar ise da'vete icabet etmeyip el-
an da'vet olunanlardandir. Nitekim hadis-i serifde j-i ^ ^ «~l* JlS jA ji*
j> \#c os^ j* j i* 1* ya'ni, "Benim iimmetimin meseli Nuh (aleyhisselam)m
gemisinin meselidir. Kim ki, ona temessuk etti ve sanldi ise kurtuldu; kirn ki
muhalefet etti ise boguldu" buyrulur. Bu hadis-i serifde "iimmef'ten murad,
zikrolunan ummet-i icabettir. Ya'ni, olum halinde ruhunun goziinden perde-i
cismaniyet kalkip hayat-i diinyeviyyede dort el ile sanldigin cismaniyetin gir-
kinligi zahir oldugu vakit bir sedid ah edersin. zaman postu ve cangi anar-
sin. Sen boyle girkinlik dalgasimn garki olmadikga, ki senin igin o anda sigi-
nacak bir gemi mesabesinde olan bir ruh-i ali-i veliyy-i kamil bulunmaz; o
dogruya mensub olan veliyy-i kamilin halini ve kadrini hatinna getirmezsin
ve hayat-i diinyeviyyedeki nasayihini amp posta ve ganga bakmazsm.

M_j j jL. ij j LJUi u ^i °$j i_. >\ijiu ^U ji *&y>r

1970. Uaktaki held aarkahinia adz kalirsin. mutedkxben muhabhet uzere * 2m-

[1970] . „„ . » .

lamna yi vird edersin.

AHMED AVNl KONUK

"Gark-ab", derin ve firtinali ve muhatarah deniz ve su. Vaktaki oliim ha-
liyle gark-ab-i belada aciz ve muztar kahrsin, ondan sonra o veliyy-i kamilin
kadrini ve mertebe-i sefaatteki yuksekligini goriip onun muhabbeti iizerine
Cm ulii Cj (A'raf, 7/23) ya'ni "Ey bizim Rabbimiz! Biz nefsimize zulmet-
tik!" niyaz ve tazarru'unu vird-i zeban edersin. Halbuki halet-i nez'de ah-
val-i berzah nriinke§if olduktan sonra tovbe makbul degildir. Nitekim ayet-i
kerimede 0^1 ol' J\ Jii 'cJ^J\ '^Jb-i "^ ill j»~ ^i^Ji o/JJ ^JUJ sT^ji dJj (Ni-
■sa, 4/18) ya'ni "Kdtii amel i§leyen kimseler i'cm onlardan birinin 6liimu ha-
zir oldugu vakit tovbe yoktur, dedi ki, §imdi muhakkak tovbe ve riicu' ettim"
buyrulur.

1971. $eytan dedi: nr Bakimz bu hrnnal IZu vakitsiz kusun hasmi hesin!"

Ya'ni, hal-i mevtinde §eytan boyle bir kimsenin tovbesini ve riicu'unu
gordiigii vakit der ki: "Bakiniz su gig herifin haline! Hayat-i faniyenin ezvak
ve huzuzatina magrur oldu,- kulagma enbiya ve evliyamn nasayihi girmedi,
§imdi ahval-i berzahi gordii, tovbeye ve nedamete ba§ladi, bu vakitsiz oten
ku§un basmi kesiniz!"

1972. Hill haslet S^lyazm ferhenflinden uzakhr; zira onun namazi niyazsiz
olarak zahir olur.

"Ferheng", ilim, dani§, edeb, biiyukliik ve muvazenet ma'nalanna gelir,
diger ma'nalan da vardir. Burada bu ma'nalann her biri miinasibdir.
"Ayaz"dan murad, yukanlarda izah olundugu iizere abdiyyet-i mahza
makaminda bulunan kimsedir. Ya'ni, yukanda zikrolunan haslet, abd-i
mahzin edebinden ve ilminden uzaktir. Zira onun namazi ,yp ^y* »*>UM
ya'ni "Namaz mii'minin mi'racidir" hadis-i serffi mucibince mi'rac ve musa-
hedesi niyazsiz ve vehb-i ilahi olarak zahir olur. Zira Ayaz ehl-i niyaz degil-
dir, ehl-i nazdir ve ma'suktur.

1973. O evvelden gojjun horozu olmus idi; onun na'ralan /iep hendi vahtinde
olur.

<^p^

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / IX. CtLT • MESNEVt-5 •

abd-i mahz, ewelden ve ezelden riihaniyet gogiinun horozu olmus. idi.
Binaenaleyh bu alem-i kesafet onun hicabi olmaz. Hiikm-i ezel icabinca onun
na'ralan hep kendi vaktinde olur.

Bu iki beyt-i gertfde bir tevcih daha hatira gelir, o da budur ki: "Ayaz"dan
murad, hayat-i diinyeviyyede insan-i kamilin hizmetine mulaki olup iradesini
onun iradesine feda etmi§ olan salik-i hakikidir; ve Sultan Mahmud dahi insan-i
kamilden kinayedir. Bu salik ehl-i gaflet olan cismaniler gibi dium halinde mii-
teyakkiz olmayip, vaktinde taiik-i Hakk'a kemal-i hulus ile siiluk etmi§ olur.

"Esyayi bize oldugu gibi goster!" kelami ma'nasinin ve bu "Eger

perde kesf olunsa benim yakinim ziyade olmazdi" sozu

ma'nasinin beyanindadir. Ve bu beytin ma'nasi: "Sen her seye ki

kotii gozden bakarsin, kendi viicudunun dairesinden bakarsin."

Misra': "Egri basamak golgesini egri birakir."

j* is iCi'Vi Uji ["Esyayi bize oldugu gibi goster!"] kelami Server-i alem
Efendlmiz'in iimmetini ikaz igin ta'lim buyurdugu bir hadis-i §erif-i duaidir. "Ya
Rab, bize bu alem-i kesifteki esyayi oldugu gibi ve haktkati iizere goster!" de-
mek olur. Zira bu esyanin zevahiri kendi hakikatlerinin perdesi oldugundan biz
onlara zahir goziiyle baktigimiz vakit bizi gok aldatir. Ve likii LiiT ') ilh. ["Eger
perde kesf olunsa benim yakinim ziyade olmazdi"] kelami dahi sah-i velayet
tmam-i Ali (kv) efendimiz tarafindan soylenmistir. Ya'ni, "Bu esyanin kendi ha-
kikatlerine perde olan zevahiri ve taayyiinati kalkmis. olsa benim onlann haki-
katlerine olan nazanm degismez ve ilmimdeki yakinim ziyade olmazdi", demek
olur. jJi . . . jj 4JL.A ji y 6 j» ji ["Sen her seye ki kotii gozden bakarsin, kendi vii-
cudunun dairesinden bakarsin."] beytinin ve onu ta'kib eden misra'in ma'nala-
n ise bu iki kelamin serhi makamindadir. Ya'ni, sen her ne seye fena nazar ile
bakar isen, bil ki o seye kendi viicudunun dairesinden bakmi§ olursun. Zira se-

AHMED AVNi KONUK

nin bu zahiri goziin aldatici bir gozdiir. Sana iyiyi fena ve fenayi da iyi gosterir.
Eger sende egrilik varsa herkesi de egri ve eger safvet ve dogruluk varsa herke-
si de saf ve dogru goriirsun. Zira eger kendisi egri olursa bir cismin golgesi de
egri olur. Tiirkge'de "Kigiyi nasil bilirsin? Kendin gibi." darb-i meseli me§hurdur.
Menakib-i Sipehsalafda naklolunan §u menkibe bu fena gorii§un bir mi-
salidir: "Bir gun Hz. Hudavendigar sakf-i hane uzerinde idi. Ashabdan bir ta-
ife hane derununda hakayik ve ma'na bahsi ile me§gul idiler. Onlardan biri-
si §iddet-i §evk ve zevk sebebiyle, hararetli cigerinden bir ah-i serd gekti. Bir
§ahs-i ma'ruf sokaktan gegmekte idi. Bu ah sadasini i§itip dam uzerinde "Hz.
Hudavendigar'in illetini i§itiyor musunuz?" dedi. Zat-i hazretleri saika-i gay-
retle egilip: "Bakahm illet kime vaki' olur?" buyurdular. Takdir-i rabbani ile o
§ahis bir illete giriftar oldu; ve illet-i mezkure temadi edip tedavtsinden aciz
kaldi. Bir miiddet sonra Hz. Hudavendigar'in infiali hatinna gelip bu hastali-
gin sebebi onlann hatir-i §eriflerinin infialinden ileri geldigini bilerek kalkip
zat-i hazretlerine gitti. Tovbe ve istigfar ile me§gUl oldu. Tovbesi makrun-i
icabet olmagla o maraz ondan zail oldu."

1974. 6y horozlar, sadayi ondan oyreniniz, sadayi Diak i$in yapar, dang i$in
' degil.

"Horozlar"dan murad, halki Hakk'a da'vet eden taifedir. Zira horozlar na-
maz vakitlerinde dttiikleri ve halka, Hakk'a tevecciihten ibaret olan namaz va-
kitlerini bildirdikleri icjn beyt-i §erifde Hakk'a da'vet eden kimselere "horozlar"
ta'bir buyrulmu§tur. "Dang", yukanlarda miiteaddid mahallerde izah olundu-
gu iizere eski zamanlarda kullamlan kiigiik kiymette bir paradir. Tarik-i Hakk'a
da'vet edenler iki siniftir. Birisi, mahza nza-yi Hak icjn halki Hakk'a da'vet
eder ve mukabilinde higbir diinyevi menfaat beklemez. Digeri ise Hakk'a
da'veti para ve sair diinyevi menfaat istihsaline vesile ittihaz eder. Ya'ni, ey
halki Hakk'a da'vet eden taife, Hakk'a da'veti veliyy-i kamilden ogreniniz!
da'veti Allah Teala'ntn nzasi igin yapar, para ve menfaat mukabilinde degil!

1975. Svibk-i kazib gelir ve onu aldatamaz. Subh-i kazib ona iyinin ve kotii-
niin alimiiir.

"Subh-i kazib"den murad, akl-i cuz'i ve nakistir ve akl-i maa§dir. Ya'ni,
parlakligi subh-i kazib mesabesinde olan akl-i ciiz'i o veliyy-i kamili aldata-

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

maz. Zira bu akl-i maas, ve nakis o kamile nisbeten ancak zevahir-i alemde-
ki iyinin ve kotunun alimidir. Mesela bu akil adlin iyi ve zulmiin fena oldu-
gunu bilir. Bu alem-i faninin zevahirinden bevatimna niifuz edemez. Nitekim
Cenab-i Pir Efendimiz Flhi Ma fTMerinin 27. faslinda akl-i cuz'i hakkinda
goyle buyururlar: "Akil seni padisahin kapisimn online gotiirecek kadar gii-
zel ve matlubdur. Onun kapisi oniine eristigin vakit akli saliver. Bu zaman-
da akil senin zarann ve rehzenindir. Ona vasil oldugun vakit kendini ona tes-
lim et! Artik gun u gira ile senin isin yoktur. Mesela dikilmemis kumasm var,
onu setre veya ciibbe yaptirmak istiyorsun; akil seni terzinin oniine gbtiiriir.
l§te akil seni terzinin oniine goturiinceye kadar i§ine yarar. §imdi akli sahve-
rip, terzinin oniinde tasarrufunu ve ma'lumatini terk etmek lazim gelir. Ve ke-
za akil hastanin kendisini tabibe gotiirecek kadar faidelidir. Bundan sonra
onun aklinin ba§ka i§i yoktur. Artik kendisini tabibe teslim etmesi icab eder."

1976. Dunya ehli nakis olan akli Mtular, ta ki onu subh-i saiik zannettiler.

Diinyanin zevahirine aldanan kimseler ise bu nakis olan akl-i maa§a ve
akl-i ciiz'iye sanldilar ve onun nurunu ve parlakligim subh-i sadik zannetti-
ler; ve idrak-i hakayik igin bu nakis aklin parlakligindan istifadeye kiyam et-
tiler, biraz yiirudiiler. Subh-i kazib olan bu aklin aydinhgi sondii ve zail oldu
ve karanlikta kaldilar.

1977. Subh-i kazib kervanlan vurmustur. JZ.ua giindiiz iimidiyle dt§arvya gel-
mistir.

Subh-i kazib olan akl-i cuz'i hakikat yoluna miiteveccih olan efrad-i be-
§er kervanlannin yolunu vurmustar; ve onlan evham ve hayal ugurumlanna
diisuriip helak etmi§tir. Zira bu feylesoflar kafilesi bu akl-i nakisin nurunu ve
i§igim goriip giindiiz oldu iimidi ile yola gikmisjardir. Beyt-i Omer Hayyam:

JIsjL* <j!UJb j*>j2 ti\j~*- fj! Ol XzJ& Lf^w ^yb rj^ J J

"Ya 'ni bu garh-i felek altmda birtakim kimseler tiirlii turlix sozler soylediler. O
hakikatten bthaber olanlar ilim cevherini bu sozler ile deldiler, Vaktaki esrar-i
felege vakif olmaddar, evveli gene galddar, sonra da uyudular. "

AHMED AVNl KONUK

1978. Subh-i kazib halka rehber olma'sin! 2xra o fofc kervanlan yele verir.

Subh-i kazib olan akl-i nakis ve bu akl-i nakisa i'timad eden miiddeiler
halka rehber olmasin! Zira onlar hakikate miiteveccih olan gok kafile-i be§e-
ri yele verir ve helak vadilerine siirukler.

i>< (W v 'its' y lj <jbUs> ?v^ o>*j L> i_olS 7t~^> y oJ~i c$l

1979. 6y sen. ki, subh-i kdztbe rehin olmussun, sen subh-i saitki dahi kazib cjor-
me!

Ey hakikate vusul iddiasinda bulunan kimse, sen ki subh-i kazib mesabe-
sinde olan akl-i nakisa rehin olmus. ve baglanmi§sin; subh-i sadik mesabe-
sinde akl-i kamili ve o akl-i kamili haiz olan kimseyi de kendi haline kiyas
edip akl-i nakisa bagh gorme!

OLj* Ji ji\j j> <_£jb a^- jl ^ OW Jjj cMu jl (_5jlJJ J 1

1980. Gqer sen kotii he] nifaktan eman tutmazsan, neien iolam biraderine au-

[1980] » J a »

ni zanni tutarsin:

Ya'ni, sen akl-i nakisina i'timaden kendini alim ve kamil zannedip muasi-
nn olan akl-i kamil sahibine kar§i hased saikasiyla nifaktan mahfuz degil
isen, bari kendi haline kiyasen, be§eriyette ve surette kardesjn olan kamil
hakkinda da sana kar§i nifak oldugunu zannetme! kamil sertin gibi kotii si-
fat-i nefsiyye ile miilevves degildir.

j\j js- jJul J6\j>- iy*- e <ulJ jlS' c— ij -ui^jk jJiL JUS" -b

1981. ZKotii fiilli olan iaimd kotii zanh olnr. ^drinin hakkinda kendi name-
sini okur.

Kotii fiilli olan kimse ba§kalanni da kendisi gibi zannedip kendisinde olan
fenaliklan onda da vardir zanneder. Kendi namesi olan kalbindeki fenahkla-
n reflkine de istinad eder.

jjI tJ6\y>- jTj jA** IjLjI JJl »JJU 1$jjT ji *£ 0L~^ 01'

1982. O al$aklar ki egrilikte kalmislardir, enbiyaya sihirbaz ve eyri tabir et-
mislerdir.

pK^ MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

1983. T/'e o kaip diizucii dent heyler JAyaz'm oddsina hu zanm gotiirduler.

Ya'ni, peygamberlerin asnnda bulunan ve onlardan sonra gelen birtakim
aleak tabiath ve fasid ahlakli olan kimseler, o peygamberleri de kendileri gibi
zannedip halki aldatmak igin sihir yaptiklanni ve yalan soylediklerini zannet-
tiler; ve sihirbaz ve yalanci dediler. Nitekim ayet-i kenmede, Sa'd suresinde,
bu alcaklann ifadeleri bize nakil buyrulup L-Uif j>-C ii* Oj>i£Ji Jiij (Sad,
38/4) ya'ni "Kafirler bu yalanci sihirbazdir" dediler.' l§te bunlar gibi o Sultan
Mahmud'un beyleri dahi fikr-i fasid sahibi olduklanndan Ayaz'in cangim ve
postunu sakladigi oda hakkinda boyle su'-i zanda bulundular.

Ol^^o jJljl p^> Zyt- '<~A j OljJUl ryfj ijb <^»i £

1984.* ^Dediler ki: "Onun definesi ve onda hazinesi vardir!" r Baskalarina ken-
di aynandan hakma!

sultamn beyleri dediler ki: "Ayaz'in definesi vardir ve o odadaki define-
de hazinesi vardir." Ey bu kissayi dinleyen kimse, sakin bu beyler ahlakinda
olma ve baskalanna da kendi ayine-i kalbinden bakma!

yrj C — =r Jl _jl i/ JLSjI ^ j\ [/l lj+ C 1j ^ «Li

1985. <§ah muhahhak onun pakligini huir idi. O cusi u cuyu onlar icin yapti.

Sultan Mahmud muhakkak Ayaz'in kalbinin ve ahlakinin temizligini bilir
idi. odanin aranilmasi tedbirini onlar igin yapti.

j~>- ^ Olj jl JLiL *£ L_~i |*-j j J i^LiSo lj tj>^>- Jl^l iS^"

1986. ^Dedi ki: "6y heyler, o odanin kapisim gece yansi aciniz ki, o ondan ha-
hersiz olsuni"

1987. "Ta fei oram diisunceleri zahir gelsin. Ondan sonra onun cezalan hizim
iizerimizedir."

"Malis", "maliden" masdanndan ism-i masdar olup burada "burmak" de-
mektir ki, ukubetten ve cezadan kinayedir. Ya'ni, "Ayaz'in kotii fikri meyda-
na giksin, ondan sonra onun cezasini verelim!"

AHMED AVNl KONUK

1988. nr Ben o alhni ve cevheri size veririm. lien alhnlardan haberden baska-
sini istemem.

"Ben onun sakladigi altinlan ve cevheri alacak degilim. Onlann hepsini si-
ze veririm. Ben ancak o altin definesinin mevcud olup olmadigi haberini al-
makistiyorum."

1 989. Hiunu soylerdi ve onun kalbi misilsiz olan JAyaz'dan dolayi gar-par ill

Sultan Mahmud beylere hitaben bu sozleri soylerdi. Fakat kalbi de husn-i
ahlakda misli olmayan Ayaz icm bu sozleri soylediginden dolayi muztarib olur
ve garpardi.

1990. 'Derdi ki: n<r Ben minim ki, bu benim dilim iizerine aider, eqer o bu cefa-
[1990] , » 9 •"* J

yx isihrse nasil olur:

Sultan Mahmud kendi kendine derdi ki: "Ayaz aleyhindeki bu sozleri soy-
leyen ben miyim? Eger o Ayaz cefayi mutazammin olan benim bu emrimi isi-
dirse ne hale gelir ve ne derecede muteessir olur?"

1991. Te/trar der: "Onlann dini hakki i$in ki onun temkini yuzunden ziyade
olur."

§arih-i Mesnevi Ismail Ankaravi hazretleri (k.s.) Fiituhat-i Ayniyye ismin-
deki kitabinda buyurur ki: "Din liigatte on uc. vech ile kullamlmis. ve Kur'an-i
Kerim'de bunlardan on vechi zikredilmistir. Ug vechi de biilega-yi Arab 'in ke-
laminda kullamlmistir. Kur'an-i Kerim'de mezkur olan ma'nalar sunlardir:
Tevhid, hesab, hiikum, millet, taat, ceza, hadd-i ser'i, §eriat, dua, iddir. Fusa-
ha-yi Arab'in kullandigi ma'nalar dahi bunlardir: adet, huzu', kahr u galebe."
Beyt-i §erifdeki din, taat ve adet ma'nalanna olmak miinasibdir. "Temkin",
vakar, izzet ve kudret ma'nalannadir. Ya'ni, Sultan Mahmud tekrar evvelki
dusiincesinden doniip derdi ki: "Ayaz'in benim indimde sabit olan derece-i ita-
ati ve adeti olan teslimiyeti hakki icjn ki, onun vakan ve metanet-i kalbiyye-
si yuzunden, ya'ni su atideki beyitteki mezkur halden ziyade olur:

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVf-5 •

>* J* 1 * O* T" J 1 -) (» J 1 ^ "J^ U* ^ J "-^ ^

1992. K< Jii benim firkin kazfim ile mukedder ola, benim flarazimdan ve sirrtm-
dan gafil ola 1 ."

"Kazf", zemmetmek ve sdvmek ve parmak ile tas atmak ma'nasinadir.
Ya'ni, "Ayaz'in musellem olan itaatma ve mu'tad olan teslimiyetine yemin
ederim ki, onun temkini ve metaneti benim onun aleyhindeki girkin hare-
ketimden mukedder olup dfkelenmekden ve benim hareketimdeki maksa-
dimdan ve niyetimden gafil olmaktan daha fazla ve yiiksek bir mertebede-
dir." Hz. Pir efendimiz bu beyitlerde abd-i mahz olan kamilin mertebe-i tem-
kinine i§aret buyururlar. Zira ehlullahin iki hali vardir: Birisine "temkin", di-
gerine "telvin" derler. Temkin, higbir hal ile kendi makam-i ma'nevisinden
aynlmamaktir. Telvin, abdin bir halden diger bir hale intikalidir. Cenab-i
§eyh-i Ekber Futuhat-i Afeic/czyye'lerinde buyururlar ki: "Bu telvin ehl-i ta-
sawuftan gok kimsenin indinde makam-i nakisftr. Halbuki bizim indimiz-
de makamatin ekmelidir ve abdin hal iginde tahavvuludiir. Nitekim Hak Te-
ala ou yj y. f y jr (Rahman, 55/29) ya'ni "Her anda o bir §e'ndedir." Bi-
naehaleyh Hz. §eyh-i Ekber indinde temkin, bu tahavvul-i hal iginde ve tel-
vinde temkindir. Bu surette Ayaz'in temkininin ziyadeligi telvinde temkine
isaret olmu§ olur. "Tiyre", burada hi§im ve gazab ma'nasinadir.

1993. cMubield rencin te'vdahm aordiigu vakit burdii floriir. O ne vak.it rencin
mail olur?

"Burd", satrang oyununda bir vaziyetin ismidir ki, oyunculardan birinin
muhreleri hep olmus ve hiikumsuz kalmis olur. Ancak sah kalir, bu vaziyet
yanm mattir (Giyasu'l-LugSC) . "Mat", satrang oyununda maglub olmaktir.
Mesela bir hastaliga miibtela olan kimse o hastahgin diger bir cihetten vticud-
da faidesini goriip te'vil ettigi vakit, o hastahgin vaziyeti onun indinde sat-
rang oyunundaki yanm mat vaziyetinde kalir ve onu o oyle goriir. Binaena-
leyh o miibtela artik o hastahgin mati ve maglubu olmaz. Ayaz dahi Sultan
Mahmud'un bu girkin emrindeki hukmiinii anlayinca artik emirdeki girkinlik
kalmaz ve mat olur; ve Ayaz dahi o girkin emrin maglubu olmaz.

1994. le v&in sdhihi sahir olan iS^yaz'dir; zira o aktbetlerin bahrine nazudir.

AHMED AVNl KONUK

Zahirde grkin goriinen bu emrin sahib-i te'vili neticeyi bekleyip sabredici
olan Ayaz'dir. Zira o akibetlerin ve neticelerin deryasina bakicidir.

1995. y>usuf gibi hu zindanlann rii'yasi onun oniinde, onun ia'hui a$ikartlir.

"Zindanlar"dan murad, beylerin Ayaz hakkindaki kotii hayalleridir. Bu
beyt-i serifde Ayaz, Yusuf (a.s.)a; ve beyler Yusuf (a.s.)la beraber hapisha-
nede bulunup rii'ya goren kimselere tesbih buyrulmu§tur. Ma'lumdur ki, Yu-
suf (a.s.)la beraber zindanda bulunan iki kimse rii'ya gormu§ ve Yusuf (a.s.)
onlann rii'yalanm ta'bir etmis. ve o ta'bir oldugu gibi de zahirde vaki' olmus,
idi. Tafsili sure-i Yusuf ta, tefsir kitablannda miindericdir. Beyler dahi bu
alem-i kesafette uykuda idiler. Onlann bu kotii halleri dahi rii'ya nev'inden
idi. Ayaz onlann bu rii'yalanmn ta'birini Yusuf (a.s.) gibi bildi ve bildigi de
a§ikar oldu.

1996. "Utayu alarm kendi rii'yasini ni$in hilmesin ki? ha§kasimn ruyasi-
nin simndan vakif olur."

Bu beyitler Sultan Mahmiid-i Gaznevi'nin lisamndandir. "Ayaz gibi bir
hayir adami rii'yadan ibaret olan bu hayat-i diinyeviyyedeki hadisatin ta'bi-
rini nasil bilmez? Elbette bilir. Zira o ba§kalan hakkinda vaki' olan hadisat ve
vakiatin sirnna vakiftir." Ma'lum olsun ki, r 'Ui ^ur LjjJi ya'ni "Diinya uyu-
yan kimsenin rii'yasidir" hadis-i §erifi miicibince bu hayat-i diinyeviyye
rii'yadir. Ve bu hayat icjnde her ferdin gegirdigi hadiseler ve vakialann bir
ta'biri vardir. Bu hal rii'ya icjnde goriilen rii'yamn yine rii'ya igindeki ta'bir-
lerine benzer. Arif olan kimseler bunlann esranna vakif olup ehl-i siilukii bu
vakif olduklan sirlara gore terbiye buyururlar.

1997. Bcjer ona imtihan cihetinden yuz kdic vursam o mihribamn vuslah eksik
olmaz.

"Mihriban", muhabbet sahibi ve dost. "Vuslat", ulasmak ve muttasil ol-
mak. Ya'ni, "Eger ben o Ayaz'a imtihan cihetinden yiiz cefa kihci vursam, o
muhabbet sahibinin ittisal-i kalbisi bana karsi asla eksilmez." Zira muhabbet
mahbubun cefasina karsi kordiir ve asla onu cefa gormez. Bir kimse mahbu-

MESNEVi-1 §ERlF §ERHl / IX. CtLT • MESNEVi-5 •

be ittihaz ettigi kimsenin cefasmdan miiteessir olmakta ise, muhabbet da'va-
sinda yalancidir.

1998. "0 bilir hi, o kilia kendi iize-rime vurdum; hakikatte hen oyum, o he-
nim!

Bu beyt-i §er!fde makam-i ittihada i§aret buyrulur. Sipehsalar hazretleri
yazdigi Menakib'da tevhid ile ittihadin arasindaki farki beyanen §6yle buyu-
rurlar: "Tevhidin ma'nasi bir bilmek ve bir demektir. tttihadm ma'nasi bir ol-
maktir. Bu makam makam-i tevhidden daha alidir. Velakin bir olmaktan
maksad kasir-nazar olan bir taifenin tevehhiim ettikleri hulul degildir. "itti-
had"dan maksud olan odur ki, vaktaki salik cemi-i makamati gegmis olur ve
miicahedat ve riyazat kuwetiyle nefsinin bakinni iksir-i a'zam yapip ve bil-
cumlea'malini hice sayip kabil-i sifat-i ahadiyyet olmu§ bulunur. Ondan son-
ra cemi'-i iradat-i ruhani ve cismani, suri ve ma'nevi kalkip Hakk'in iradesi-
ne muttasil ve akibet onun sifatiyla muttasif olur ilh..."

Hakikat cihetinden asik ma'sukun ittihadinin beyamdir. Gerci
niyaz, niyazsizligm ziddi olmasi cihetinden miitezaddirlar. Nitekim

ayine suretsizdir ve sadedir; ve suretsizlik suretin ziddidir.

Velakin onlarin arasmda hakikatte bir ittihad vardir ki, onun serhi

uzundur; ve akile i§atet kafidir

"A§ik"tan murad, insan-i kamil ve "ma'§uk"tan murad, Hak'tir. Hak'la
insan-i kamil arasindaki ittihad hakkinda yukanda biraz izahat verilmis. ise
de bunu izah [icm] daha birgok beyanata ihtiyag vardir. Haddizatinda bu hal
ve zevk meselesidir. Hal ve zevk ise layikiyla kelama sigmamakla beraber

m^- AHMED AVNI KONUK

akla takiib igin ilmi misaller getirilebilir. Fakat cenab-i Pir efendimizin buyur-
duklan vech ile pek uzundur. §u kadar ki siirh-i §ertfde olan ayine misalin-
den bir dereceye kadar akil sahibleri mukayyed bir ma'naya intikal edebilir-
ler. Mesela, ayine haddizatinda suretsiz ve saftir. Onun kar§isina bir kimse
gegse o aynada o §ahsin zati ve sifatiyla bir suret hasil olur. Sifatin zuhuru
budur ki, o §ahsin her bir hareket ve sukunu hey'et-i mesrurane ve magmu-
manesi ve giilmesi ve aglamasi o aksederi surette goriinur. Bu cihetten §ahis
aksin "ayrfidir. Bu ayniyyet, ayniyet-i hakiki-i istilahidir. Eger liigavi olsay-
di, akiste vaki' olan her bir keyfiyetin §ahista dahi vukQ'u vacib olur idi. Eger
akis iizerine tas. veya boya atsalar §ahis ondan miiteessir olmaz ve boyan-
maz, kendi halinde kahr. Bu noksanlardan miinezzeh ve miiberradir. i§te bu
cihetten gayriyyet-i hakiki-i istilahi sabit olur. Binaenaleyh §ahis ile akiste
ayniyet ile gayriyetin her ikisi de tahakkuk eder. i§te bu misalde akile isaret-
ler vardir, kifayet eder.

1999. il/\iecnun'un cismine uzakhk zahmetinden ansizin bir haslalxk geldi.

Ma'lumdur ki, Leyla ile Mecnun kissa-i mua§akasi halk arasinda pek
me§hurdur. Cenab-i Pir efendimiz de bu kissanin §6hretine mebni a§ik ile
ma'§ukun ittihadi bahsinde Mecnun'un halini beyanen buyururlar ki: Mec-
nun'un ma'sukasi olan Leyla'mn ikametgahi uzak bir yerde bulunmasi sebe-
biyle Mecnun onu goremedigi icin birdenbire o zavalli Mecnun'un cismine bir
hastalik geldi.

2000. Dstivak- su'lesinden kan cusa geldi. akibet o <IMecnun un iizerinde hun-

[2000] : * ? »

nak zahir oldu.

Ya'ni, kalbinde hasil olan igtiyak atesjnin su'lesinden, damarlanndan ce-
reyan eden kanda hiddet ve §iddet-i hararet peyda olup kaynadi. Akibet o
Mecnun'un bogazindaki bademcikleri §i§erek hunnak zuhura geldi.

2001. Ilindenaleyh tabib ona ilac etmeye geldi, dedi: nr Damar vurucudan ba$-
ha asla $are yoktur."

W

MESNEVl-1 SERlF SERHt / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Mecnun'un hunnakini tedavi igin gelen hekim dedi ki: "Reg-zen, ya'ni
damanndan kan ahci gelip ondan kan almak lazim gelir, bundan ba§ka gare
yoktur."

Oyiji IsiLb JUT \jj Sj dj>- A*i tj\j> -^ &*j ^J

2002. "Oiani clef vein daman xmrmak lazimdir." Oraya fiinun sahibi hir da-
mar vurucu geldi.

Birinci misra' doktorun soztinun maba'didir. Ya'ni, doktor "Bogazina hii-
cum eden kam def etmek igin daman delip kan almak lazimdir" dedi. Bina-
enaleyh oraya ilminde mahir bir kan ahci geldi.

2003. Onun holunu hagladi ve o nesteri tuttu, o ask huylu derhal hafiudi.

Kan ahci onun kolunu bogdu ve bagladi ve kolundaki siryanlanndan kan
almak igin o nesterini eline aldi, o a§k huylu Mecnun derhal bagirdi, dedi:

a£ r~*~ ss-^ tJ^-f c? ^** ^Jj d ^ *y- ■>>*

2004. "Oiendi iicretini at ve kan almayi lerk et, eger ol&rsem git eski cisim,
del"

"Ey hacamatgi, iicretini al, benim damanmdan kan almaktan vazgeg!
Eger bu illetten oliirsem, ey murur-i zaman ile eskimis olan cism-i kesif var
helak ol, de!"

2005. 'Dedi, "OJihayd hundan ne korkuyorsun? CNlademki sen hagiria aslan-
dan korkmuyorsun."

"Gurin", hayvamn ve hususiyle aslanin bagirmasi ma'nasina olan "guri-
den" masdanndan miistektir, "baginci" demektir. Ba'zi niishalarda "gurin"
yerine '"arin" vaki' olmustur; ve "arin" aslanin yerlesip yattigi meselik de-
mektir. Fakat evvelki niisha daha muteber goriiniir. Ya'ni, tabib Mecnun'a
dedi ki: "Ey Mecnun, mademki sen ormanlarda dolasip baginci aslanlardan
korkmuyorsun, nihayet bu haflf bir ignedir, bundan boyle korkup ne bagin-
yorsun?"

AHMED AVNl KONUK

2006. "^.slan ve hurt ve ayi her yaban e$efli ve yirttci hayvan yece senin etra-
fma cem gelsin."

"Gur", "gurhar" denilen "yaban esegi" demektir; "himar-i vahsi" dahi der-
ler (Burhari). Ya'ni, "Sen bir ne§terden korkuyorsun, halbuki bu zikrolunan
vah§i hayvanlar gece senin etrafma toplanirlar da sen onlardan korkmazsm."

2007. ^Cigerinde olan a§k ve vecdin hesretinden dolayi, onlara senden be$er ho-
husu aelmez."

"Senin iginde olan a§kin ve vecdin galebesinden dolayi, sende sifat-i be-
§eriyye kalmami§tir. Melekiyet mertebesine terakki etmi§sindir. Halbuki bu
hayvanlar, beseriyet kokusuna hticum ederler. Sende o kokuyu bulamadik-
lan igin senin etrafma toplamp sana zararlan dokunmaz."

2008. ZKurt ve ayi ve aslan bilir hi a$h nedir? ZKo-pehten nakis olur o hi
a'maiir.

"Ami", gozsuzliik ve kor demektir. Ya'ni, a§kin ne oldugunu hayvaniye-
tiyle beraber kurt ve ayi ve aslan gibi yirtici mahlukat bilir; ve onlarda eser-i
muhabbet bulundugu, onlann ba'zi hareketlerinden hissolunur. Binaenaleyh
a§ktan ve muhabbetten kalbi kor olan kimse kopekten bile asagi bir merte-
bede olur.

'j

v* 5 J^ ^ j^** J lj ^ iS># J^* £ f

2009. 6<jer h'6-pegin bir a$h daman olmasa idi, DCehf'e mensub olan kopek ne
vakit halbi isterdi?

"Kehf e mensub olan kopek"ten murad, pek eski zamanlarda Adana cihe-
tindeki putperest bir zalim hukiimdann zulmiinden bir magaraya kacan ve
orada tul miiddet uykuya dalan ehl-i imandan yedi kisjye bekcilik etmek iize-
re iltihak eden bir kopektir. Kissamn tafsili sure-i Kehf de tefsir kitablannda
munderigtir. Bu yedi ki§iye "ashab-i Kehf derler. Ya'ni, eger kopegin bir ask
ve muhabbet daman olmasa idi, ashab-i Kehf e mensub olan kopek ne vakit

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVt-5 •

bu kalb-i selim erbabina meyledip onlara iltihak eder ve onlarla beraber ma-
garaya gider idi?

2010. Dier ne hadar meshw olmadi ise de, ahanda kopekler gibi olan surette
onun cinsinden dahi vardir.

Ya'ni, her ne kadar ashab-i Kehf in kopegi gibi me§hur olmadi ise de, bu
alemde kopekler gibi olan suret iginde, o ashab-i Kehf in kopegi cinsinden
ba§ka kopekler dahi vardir ki, onlarda da ask ve muhabbet daman zahirdir.
Nitekim Mevlana Cam! hazretleri Nefahatu'l-Uns'iinde, Necmeddin-i Kiibra
(k.s.) hazretlerinin menhbesinde su vak'ayi hikaye buyurur: "Necmeddin-i
Kubra hazretlerinin mundlerinden §eyh Sa'diiddin Hamevi (k.s.) hazretleri-
nin hatinndan "Acaba bu ummet iginde sohbeti kopege te'sir eden bir kimse
var midir?" fikri gegti. Cenab-i Necmeddin bu hatirayi ke§fedip yerinden kal-
karak tekkenin kapisma gikip durdu. sirada oraya bir kopek geldi ve durup
kuyrugunu salladi. Hazret-i Necmeddin'in nazar-i miibareki ona mun'atif ol-
du. Derhal o nazardan muteessir olup kendinden gegti ve §ehirden yiizunu
gevirip kabristan tarafina gitti ve basmi yerlere surdii. Gectigi yollarda elliye,
altmisa yakm kopek onun etrafinda halka olup, ellerini onun ellerine koya-
rak hicbirisi havlamaz ve hicbir §ey yemezler idi ve hiirmetle dururlar idi. Ni-
hayet yasamayrp oldii. Hazret-i Necmeddin'in emri iizerine onu insan gibi
defnettiler ve mezanni da insan mezan tarzinda yaptilar.

J^"j £? J 1 <-!■> <^y y <Jj ^ JH-y- lt^ j^ ^ y ^j* y

2011. Sen kendi cinsinden olan aonle. koku aoturmedin. Oiurtian ve kuzudan
goniil kokusunu ne vah.it goturursun?

Ey gafil insan, sen kendi cinsin olan insan-i kamilin kalb-i serifinin koku-
sunu alamadin ve onun suret-i be§eriyyesine nazar edip onu da kendin gibi
kiyas ettin. Kurdun ve kuzunun ve sair hayvanatin kalbinde olan ask ve mu-
habbet damanmn kokusunu ve eserini ne vakit idrak edebilirsin? Iste bu
adem-i idrakindir ki seni inkara sevk eder.

2012. €ger ash olmasa idi varlik ne vakit olurdu? Gkmek sana ne vahit car-par
idi? CTVe vakit sen olurdu?

*#%&>

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erffin birinci misra'inda jii-i ojUj J>/\ 01 c_»-ii u^ i>r c*£
<-V^ Ya'ni "Ben bir gizli hazine idim, bilinmege muhabbet ettim; halki bilin-
mem igin yarattim" hadis-i §erifine i§aret buyrulur. Cenab-i §eyh-i Ekber haz-
retleri buyururlar ki: "Bu hadis-i kudsi seneden zaif fakat ke§fen sahihtir." Bu
hadisin izahi budur ki, viicud-i hakiki-i Hak, mertebe-i vahdete, ya'ni haki-
kat-i muhammediyye mertebesine tenezziiliinden sonra kendi zatina ve sifa-
tina suuru hasebiyle, zatinda mundemig olan kemalati izhara muhabbet etti.
Bu zuhur ve izhar ancak kendi zatindan yine kendi zatmadir. Ve hafa dahi
yine kendi zatindan yine kendi zatmadir. Viicudda kendinden gayri bir §ey
yoktur ki ondan hafi olsun. Gayriyet taayyunat cihetinden i'tibari bir §eydir.
Binaenaleyh bu hadis-i gerif kable'z-zuhiir kendi kemalatinin yine kendisine
hafi oldugunu beyandan ibarettir. Ya'ni "kable'z-zuhur kendimden mahfi
olan ve kuvvede olan kemalatimi zevk-i §uhudi ile bilmeye muhabbet ettim
ve halki bu zevk-i suhudi ile bilinmem igin yarattim" demek olur. Bu izahat-
tan anla§ilir ki, eger muhabbet-i ilahiyye olmasa idi, bu viicud-i izafi alemi ve
alem-i taayyunat zuhura gelmezdi.

tkinci misra' dahi, bu hubb-i ilahi eserinin bu alem-i keserata dahi sari ol-
dugunu beyandir. Ya'ni, miincemid ve surette olu olan ekmek dahi insana
gelmege ve garpmaga a§iktir. Qunkii o ekmek insana gelmekle onda mahfi
olan sirr-i hayat zahir olur. Zira ekmek insana mtinkalib olmakla insanin
"ayn"i ve viicudu olur.

2013. Ekmek sen oldu, neden? JAsk. ve istihadan. Ue yoksa ekmeijin cana ka-
dar hir yolu ne vakit olurdu?

Ya'ni, ey mutegaddi olan insan, ekmegi yedigin vakit, o ekmek senin vu-
cudunda mahvolup, sana miinkalib oldu ve senin "ayn"in oldu. Bu nigin
boyle oldu? Sebebi budur ki, ekmek sana gelmege a§iktir ve sana gelmek is-
ter; ve sen dahi agligmi def igin ekmege a§iksin ve ekmek yemege i§tihan
vardir. Binaenaleyh ekmek sana a§iktir ve sen onun ma'§ukusun ve keza sen
ekmege a§iksin ve ekmek senin ma'sukundur. i§te her iki tarafin a§ikhgi ve
ma'suklugu birbirlerinde mahvi ve ittihadi mucib olmustar.

2014. iSn.sk olu olan ekmegi can yapar. Can hi fani olur, ehedl yapar.

°#%&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

A§k olii ve cemad nev'inden olan ekmegi viicud-i insanide can ve ruh-i
hayvani yapar; ve fan! olan ruh-i hayvaniyi dahi ebedi ve baki yapar.

2015. dMecnun dedi: "Den ne$terden korkmayorum, benim sabrim kayalik
dagdan ziyadedir."

2016. n ^,ahm mahalliyim, tenim yarasiz rahai etmez. Jajikim, yaralar iizeri-
ne taveccuh ederim."

"Menbel", tenbel ve fena i'tikadh ve zahm mahalli ve taze yaralar iizeri-
ne konulan ilac. ma'nalanna gelir (Giyasu'l-LugaQ . Burada "zahm mahalli"
ma'nasi miinasibdir. "Teniden" masdanmn miiteaddid ma'nalan vardir, bu-
rada "tevecciih etmek" ma'nasinadir. Ya'ni, "Ben yara mahalliyim, binaena-
leyh cismim yara olmaksizin rahat etmez ; ve ben a§ikim, yaradan kacmam,
bilakis yaralar iizerine tevecciih ederim."

2017. x Jakai benim vuoudum Jleyla dan doludur. IZu sadef o incinin sadef-
lerinden doludur."

"Fakat Leyla'nin a§ki bana miistevli oldugundan benim vucudum ve var-
ligim Leyla'dan doludur. Benim sadef gibi olan cismim inci gibi olan Ley-
la'nin sifatlanndan doludur."

2018. *€y kan alia, eijer beni hacamat edersen horkanm ne§teri ansizin J2ey-

la ii:

uzenne vurursun.

"Ben Leyla'da mustagrakim ve Leyla'nin "ayn"i olmu§um. Eger benden
kan almak icin negteri damanma vurur isen korkanm ki ansizm bu nesteri
Leyla'ya vurmus, olursun."

c ~* <f> a"J JJ ^ J- 3 c— ~ijj cU J 1 ^ J** «tf -ub

2019. "O bir akil bilir ki, o ru$en floniil sahibidir. Jleyla ile benim aramdafark
yoktur.

AHMED AVNl KONUK

"A§ik ile ma'suk arasmda ittihad oldugunu ru§en ve nurani olan bu gonul
sahibinin akli bilir. Binaenaleyh oyle bir akil benimle Leyla arasmda fark ol-
madigim idrak eder."

<** ■

^ I aiy iy- jl ja CiT \j» Li ijj\i j C~-.ji \j iy- *^~ -A~*jJ J"*^ j^ ^/j~*-"
Afi- ^1 aXii C~«jk ji j *l »JLi C...,-,.,i i_j>- oLis« jlj J_j>- jl f I e-U5> sJJj ji j

ly jf'lj i^ib txib c—jj Ijj pb c— ji lj ij^ jT I f I «Jti jiU y
.•yt-i . jt-iL <nib il_»ji lj Sy- f jb C-»»j.>

,Ia J* u^J ^ ^ u*3 J^ ^«* CSJ Jij J b ^ J^ J 1 1/ 1 *^; C^ 1

Bir ma'suk a§ikindan sordu ki: "Kendini mi daha ziyade seversin yahud

beni mi?" Cevab verdi ki: "Ben kendimden dlmusum ve seninle diri

olmusum. Kendimden ve kendi sifatlanmdan yok olmusum ve seninle

var olmusum. Kendi benligimi unutmusum ve senin benliginden bilid

olmusum. Kendi kudretimi yele vermi§im ve senin kudretin ile kadir

olmusum. Eger kendimi seversem seni sevmis olurum; ve eger seni

sever isem kendimi sevmis. olurum." §iir: "Her kime yakin ayinesi

olursa her ne kadar kendisini goriicu olsa da Hakk'i goriicu olur."

"Benim sifatlanm ile halkima gik! Seni gdren beni gorur. Sana teveccuh

eden bana teveccuh eder ve seni seven beni sever." Buna kryas et!

Bu siirh-i §erifde ehassu'l-havass evliyaya vaki' olan makam-i ittihad be-
yan buyrulur. Bu babdaki izahat 1998 numarah beyt-i serifde gecti. £/-\
jJi ... jUaj ["Benim sifatlanmla 51k!.."] kelami Bayeztd-i Bestami (k.s.) haz-
retlerinin kalb-i §erifine Hak Teala hazretleri tarafindan vaki' olan bir hitab-i
ilahidir ki kurb-i feraiz makaminda bulunan her bir arifin bu hitabdan nasibi

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

vardir. Bu makam zevki ve vicdani oldugu igin yazmak ve soylemekle anla-
§ihr §ey degildir.

2020. liir ma'suk asikina imiihan ciheiinden hir sabah sarabi vaktinde dedi ki:
[2020] v ,. , „

Cy julan ofllu julan:

"Sabuh", sabah vaktinde igilen §araba derler. "Subuh", sabah vakti de-
mektir. Beyt-i serife iki suret dahi miinasibdir. Fakat ewelki daha muraccah-
dir. Zira asik ile ma'suk arasindaki bu gibi sozler bade teatisi zamaninda
soylenir.

2021. v 6y muziartb, acaba sen heni mi daha ziyade seversin, yahud ki kendini
mi, docjm soyle!"

"Kerb", gamh ve aramsiz olmak, ya'ni muztarip olmak demektir. Zira asi-
gin hali saika-i a§k ile girpmmak ve muztarib olmaktir. "Mer", kelimesi tek-
mil-i vezn igin zaiddir.

{Ji \j OljL-j y j\ * _£ *$~ *Xi ^li Oli>- y ji q* C-ii

2022. ^Dedi: TZen sende oyle fani oldum ki, haslardan ta ayaga kadar senden
doluyum."

"Sar", kelimesinin muteaddid ma'nalan vardir. Burada "ser", bas ma'na-
sinadir. Ya'ni, asik ma'sukun sualine cevaben dedi: "Ben senin a§k ve mu-
habbetinde oyle fan! oldum ki, basimin her zerresinden ayaklanma kadar
senden doluyum." Rubai-i hazret-i Fir:

C^y ^Ajlj^y. ^j-C—JU Ci/ C^y> J~* ^yrj tfljss-l

Nazmen tercume:

"A§k geldi damarlanmdaki kanim gibi oldu
Varhk bo§ahp her tarafim yarn ile doldu.
Zabt eylediyaram biitiin ecza-yi vticudu
Kaldi kuru bir ad bana, baki hep o oldu. "

AHMED AVNt KONUK

2023. nr Benim iizerimde henim varltgimdan addan baska yoktur. By kos mu-
radh! ^Henim vucudumda senin gaynn yoktur."

tJ^SOl y«J y ji *£ j^ j>i*J> J&? qj\ j* {Xii ^Jli i_~~> Olj

2024. O sebebden ben boyle fani oldum; bal derydst olan sende sirke flihi.

Ya'ni, ben senin a§kimn ve muhabbetinin §iddetinden dolayi boyle sende
fan! oldum. Senin senligin bal deryasi ve benim benligim dahi sirke gibidir.
Bu misalde bir i§aret vardir. da budur ki, sirke bal deryasina dokiildugu va-
kit, onun sifati o derya icjnde mevcuddur. Fakat sirkenin sifatina balhk sifa-
ti galebe etmistir. Bunun gibi abdin viicud-i abdanisi viicud-i Hakkanide
miistagrak oldugu vakit, bu istigrak iginde onun suret-i be§eriyyesi ve taay-
yiinu mevcud oldukca abdiyeti bakidir. Ancak abdiyetin hiikmii bu hal igin-
de muattal olup ondan sifat-i hakkiyye zahir olur. Yoksa Hak, Hak'tir; abd
dahi, abddir. Bu hal iginde ancak nefy ve isbat kalkar. Zira bu hal icinde sa-
bit olan Hakk'm isbatina ve menfi olan abdiyetin neryine hacet yoktur. Nite-
kim mur§idim Mesnevihan Selanikli Muhammed Es'ad Dede Efendi (k.s.)
Tevhid risalesi'nin bir beytinde soyle buyururlar:

Ne Mevla abd olur ne abd Mevla
Fakat kalkar aradan la ve M

kjLsl olL^ jl jl ijji jj i_jIj J*J JS' ijJ^ £ l _y^' .>?"•*

2025. 13ir tas glbi ki kulliyyen kalis la'l olur. O aunesin sifatlanndan dolu
olur.

Bu beyt-i §erif insan-i kamilin hal-i fenasi hakkinda bir misaldir. Mesela
ba'zi taslarda zerrelerinin ziya-yi §emsi habsederek §effaf olmasi isti'dadi var-
dir. Kirmizi renkte olan la'l tasi bu zumredendir.

2026. Onda o taslik vasfi kalmaz. Onun arkasi ve yiizu giinesin vasfindan do-
lu olur.

Ya'ni, zerreleri giinesin ziyasini zabtedip §effaf oldugu vakit, artik la'l olan
tasta adi taslik vasfi kalmaz. Onun her ciheti giinesin ziyasindan ve parlak-
hgimn vasfindan dolu olur. Insan-i kamilin kesif ve kara ta§ mesabesinde

MESNEVl-I SERtF SERHt / IX. CtLT • MESNEVl-5 •

olan cismaniyeti, viicud-i Hak giinesinin nurunda miistagrak oldugu vakit,
onun sifat-i beseriyyeti zail olup yerine sifat-i Hak kaim olur.

2027. Ondan soma eger kendi kendini dost tutarsa ey Mikanh, aunesin dost-
lugu olur.

Ya'ni, giinesin ziyasi zerrelerine nufuz edip la'l olan bir ta§ kendini sever-
se artik o kendini degil giinesi sevmis. olur. Kezalik insan-i kamilin kendini
sevmesi bu misale mutabik olarak Hakk'i sevmek olur.

2028. Ue eger o, can ile finesi dost tutarsa, subhesiz kendinin dostlugu olur.

Ve eger o la'l olan tas, giinesi can u goniilden severse subhesiz kendini
sevmis olur. Bu beyt-i serif yukanki beytin aksidir. Vucud-i Hakkanl ile kaim
olan insan-i kamil dahi Hakk'a muhabbet etse kendi kalmamis ve Hak ken-
dinin kendiligi makamma kaim olmus bulundugu igin kendini sevmis olur.

2029. Dialis la'l ister kendisini dost tutsun ister o yuwsi dost tutsun!

2030. Onun bu tki dosttuyunda fark yoktur. Dier iki taraf sarkm ziyasindan
baska dejjildir.

"§ark", giines ma'nasinadir (Akrebu'I-Mevirid) . La'l olan tas ister kendi-
ni ister giinesi sevsin her iki tarafa miiteveccih olan ask ve muhabbet ancak
giinesin ziyasina vaki' olmus olur.

2031. la'l olmadikca kendinin iusmantdir. 2\ra burada bir %en" yoktur, iki
*ben" vardu.

kara tasin zerreleri giinesin ziyasinda miistagrak olup kendi kesafetin-
den gegerek seffaf la'l olmadikga kendinin diismamdir. Zira burada iki "ben"
vardir. Birisi o kesif tasin benligi, digeri de giinesin benligidir. Bunun gibi be-
serin viicud-i izafi-i kesifi viicud-i latif-i Hak'ta fan! olmadikga ortada iki ben-

AHMED AVNt KONUK

lik vardir. Birisi Hakk'in benligi, birisi de abdin kesif benligidir. Hak Teala ben
"Fa'alun lima yiiridim, ya'ni diledigi §eyi yapanm!" diyor. Viicud-i kesif sa-
hibi olan abd dahi "Benim iradem vardir, istedigimi yapanm!" diyor.

2032. 3m a ki ia§ ztdmaniAir ve giindiizun goremez; ztdmarii olan haklhaiie
nurun ztddtdtr.

"Ruz-kur", gundiiziin goremeyen ma'nasina olup "§eb-kur" mukabilidir
ve asjkar olan bir §eyi goremeyen ve gayet akilsiz olan kimseden kinayedir.
(BaMr-i Acem) . Ya'ni, tas, mesabesinde olan cismani bir kimse zulmanidir ve
meydanda olan §eyi goremez. Zulmete mensub olan kimse ise hakikatte nu-
run ziddidir. Ya'ni, cismani olan kimse kendinin varliginda miistagrak olup
bilciimle e§yada Hakk'in varhgim goremez. Zira varlik ve vticud nurdur ve
giinduzdiir. Cismani olan kimse ise meydanda ve a§ikar olan bu nuru gore-
mez. Zira kendisi zulmanidir; ve zulmani olan kimse ise hakikatte nurun zid-
di oldugundan iki zid cem' olmaz kaidesi mucibince, kendisinin cismaniyet-i
kesifesi nurun hicabi olur.

2033. ZKendini dost tutar, kafirdir. jlira ki o sems-i ekherin menna xaxr.

cismani kendi nefsini sever ve nefsinde benlik ve istiklal tasavvur eder. Bi-
naenaleyh o cism-i kesifi ile Hakk-i latifin varligini ortiicudur. Zira ki, o kimse
en biiyuk varlik giinesj olan viicud-i hakiki-i Hakk'i miibalaga ile men' edicidir.

2034. liinaenaleyh. iasm "ten" demesi layik olmaz. hiltun karanlifla men-
subdur ve fenadadir.

Binaenaleyh tas ve cemad mesabesinde olan cismaninin Hakk'in viicud-i
hakikisi muvacehesinde "ben" demesi layik olmaz ve yakigmaz. Nasil layik olur
ki, o cismani zulmete mensubdur; ve dembedem fenadadir ve rani olmaktadir.

C-v-jJj ji-\ Ui iJjyMi* Cjf C~v-j cif jJ-1 Ul ijjf-j cJS

2035. Hir Jir'avn H<r Ben Utakk'im!" dedi, al$ak oldu; hir uMansur n<r Den
Dtakh'im!" dedi ve kurtuldu.

MESNEVl-1 SERiF §ERHt / IX. CfLT • MESNEVl-5 • "®^^

Bir Fir'avn cismaniyet ve enaniyet iginde miistagrak iken Jwii ^ w (Na-
ziat, 79/24) ya'ni "Ben sizin Rabb-i a'lanizim!" dedi, algak oldu ve belasini
buldu; ve Hiiseyin b. Mansur el-Hallac el-Beyzavi (k.s.) hazretleri dahi vii-
cud-i abdanisi vucud-i Hakkanide fani olduktan sonra "Ben Hakk'im!" dedi,
kurtuldu ve ind-i ilahide yiikseldi. Nitekim Ebu Said Ebu'1-Hayr (k.s.) hazret-
leri "Hiiseyin Mansur Hallac (k.s.) uliivv-i haldedir; onun zamaninda ma§nk
ve magribde onun gibi kimse yok idi" buyurmustur. Hz.Mansur hicretin 309.
senesinde Bagdad'da Babii't-Taka'da Zi'1-ka'de'nin 24. giinii ulema-i zahirin
fetvasi iizerine sehid edilmistir. Hazretin mertebe-i sehadeti ihrazi uliiw-i sa-
mna bir delil-i zahiridir; ve Cenab-i Mevlana efendimiz dahi Mansur'un kat-
line fetva verenlerin gaddar olduklanni II. cildin 1387 numarasina miisadif
olan iy. l$j\> j- jj~*^ ouf j, iy_ tSj\M- c— j jj ,ju dy>r ["Vaktaki kalem bir gad-
dann elinde olur, subhesiz Mansur berdar olur"] beytinde beyan buyurmu§-
lar idi,

2036. O enenin akabinde JTlllah'in la'neti vardu; ve bu eneye JAUak'm rah-
meti vardu ey mukib!

Fir'avn'in "Ben Rabb-i a'lanizim!" demesi akabinde Allah'in la'neti ve
gazabi vardir; ve bu Hz. Mansur'un "Ben Hakk'im!" demesine Allah'in rah-
meti ve inayeti nazil olur ey Hakk'in muhibbi!

2037. Jlua ki bu kara ta$ ve o akik idi; o nurun dii$mam ve bu a$ik idi.

Tim bu Fir'avn kara tas ve zulmani idi ve o Hz. Mansur ise §effaf ve nu-
rani bir akik idi. Fir'avn nurun ziddi ve diismam ve bu Hz. Mansur ise nu-
run a§iki idi.

<Sy\>- (j\j jl 4J jji i\J-\j JjJt* lj\ j-* J-» *Ji J» W d\

2038. By fuzul, o Vne" sirda "hiive" idi. CAferun ittihadindan, hulul re'yinden
tyiV.

"Fuzul" ta'biriyle Cenab-i Pir efendimiz Hz.Mansur'un mu'terizlerine isa-
ret buyururlar; ve onlar vucudu iki goren ulema-i zahirdir. Onlann nazannda
bir Hakk'in ve bir de esyanin, nefsu'l-emrde vucudlan sabittir. Onlara naza-

AHMED AVNt KONUK

ran e§ya her vech ile Hakk'm gayndir; ve Hakk'in e§yayi ihatasi zati degil,
ilmidir. Zira onlann i'tikadina gore eger viicud-i Hak egyaya zatiyla sari olsa
hulul ve ittihad lazim gelir. Halbuki ehl-i hakikate gore vucud birdir, onun la-
tif ve kesif mertebeleri vardir. Kesif, latifin taayyiin ve suret cihetiyle gayn-
dir, hakikat cihetiyle gayn degildir; ve viicud-i kesifin batim viicud-i latifdir.
Kesafet kalkdigi vakit Iatif, latif ile birlesjr; ve bu ittihad nur-i viicudun yine
kendisiyle ittihadi olur. Yoksa hulul yolundan olmaz. Ya'ni, iki vucuddan bi-
ri digerine hulul etmek suretiyle olmaz. Binaenaleyh kesafeti kalkan bu Man-
sur'un "ene"si, sirda onun hakikati olan "huve" idi.

2039. Qalis, ia ki senin tasligin kemter ola; ia ki bir la'l ile senin iasm enver
ola!

Ey hakikat giinesinin talibi, calis, ta ki senin tashgm ve cismaniyetinin si-
fatlan kemter ve hukiimstiz olsun! Ta ki bir la'l mesabesinde olan insan-i ka-
milin sohbeti sebebiyle senin de tas, mesabesinde olan o cismaniyetin, haki-
kat giinesjnin nuru ile miinevver olsun!

hi jX,\\m jy. ^ f-Vo ^ J*J J U*- j-^ {/ jr*

2040. Cihada ve me§akkate sabret, dembedem fenada bekayi aorl

La'l mesabesinde olan mur§idin senin isti'dadina gore sana gosterecegi
miicahede ve riyazet mesakkati dairesinde sabit-kadem ol ve. sabret! Bu se-
batin esnasmda senden fani ve zail olan her bir sifat-i nefsaniyyenin yerine
baki olan sifat-i Hakk'in kaim oldugunu ve bu suretle dembedem bu fenalar
iginde bekayi gor. '"Ana", taab ve me§akkat demektir.

2041. ^Taslik vasfi her an nakis olsun, la'llik vasfi sende muhkem olsunl

miicahede ve riyazet sebebiyle nefsani sifatlann anen fe-anen eksilsin,
hakikat giine§inin ziyasi mesabesinde olan sifatlar, o nefsani sifatlann yeri-
ne kaim olsun, zulmanilik gidip sende nuranilik muhkem olsun!

2042. Uarltk vasfi senin sureiinden aitsin; basinda sarhosluk vasfi arism!

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

Fani bir viicud-i izafiden ibaret olan senin suret-i cismaniyyenden o mev-
hum olan varhk ve enaniyet vasfi gitsin de, basmda viicud-i hakikiden igti-
gin sarab-i hakikatin sarhoslugu vasfi. ziyadelessin, her tarafta varligm birli-
gini gor! Eger bu sarhosluk iginde yukanki 2038 numarah beyt-i serifde be-
yan buyruldugu uzere "ene" dersen "hiive" demek olur. Cenab-i Pir efendi-
miz Fthi Ma HA'lerinin 12. fashnda bu bahsi soyle serh buyururlar: "Eger go-
nul mustagrak olursa hepsi onun istilasinda mahv olurlar. Lisana ihtiyag kal-
maz. Nihayet Leyla'mn hiisnii ki, hiisn-i rahmani degil idi, cismani ve nef-
sani idi ve ab u kilden idi; o hiisne olan askm istigraki Mecnun'u oyle istila
ve gark eyledi ki, gesm-i zahir ile Leyla'yi gormeye ve kelamim kulak ve sa-
da ile isitmeye hacet yok idi. Zira Mecnun Leyla'yi kendisinden ayn gorme-
di ve boyle dedi:

Nazmen Terciime:

Gozumde hayalin, dilimde adm
Gontilgark-i zikrin bu mektub kime

§imdi bir cismaninin askinda Mecnun'u bu hale koyacak kadar kuvvet
vardir ve Mecnun kendisini ondan ayn gd'rmez ve onun hislerinin ciimlesi
onda gark olurlar. Goz, kulak ve burun vs. gibi uzuvlann her birisi bir haz ta-
leb etmez. Ciimlesini miictemi' goriir ve hazir addeder. Eger dedigimiz bu
uzuvlardan bir uzuv tamamen bir haz bulursa hepsi o zevkte mustagrak olur-
lar ve diger bir haz taleb etmezler. Bir hissin aynca bir hazz-i diger taleb et-
mesi ona delalet eder ki, bu bir uzuv, hakki olan bir hazzi tamamen almamis
ve bir noksan haz bulmustur. Bittabi' o haz iginde tamamen gark olmamis-
tir. Onun diger hissi haz ister ve her bir his igin ayn bir haz arzu eyler. Ve ha-
vas ma'na cihetinden muctemi'dirler ve suret cihetinden miiteferriktir. Bir uz-
va istigrak hasil oldugu vakit, hepsi onda mustagrak olurlar. Nitekim sinek
ugarken kanadi ve basi ve biitun eczasi hareket eder. Vaktaki bala gark olur,
btitun eczasi bir olur, hie. hareket kalmaz. Suya gark olan kimseden zahir
olan her bir fiil onun flili degildir, suyun fiilidir. Eger su iginde henuz el ve
ayak hareket ederse ona gark olmus demezler. Halbuki o "Eyvah boguldum!"
diye baginr. Buna da istigrak demezler. Nihayet bu "ene'1-Hak" demeyi her-
kes beyhude da'vadir zanneder. "Ene'1-abd" da'vasi buyiiktur. "Ene'1-Hak"
da'vasi azim tevazu'dur. Zira "Ben abd-i Huda'yim!" diyen kimse iki mevcud
isbat eder. Birisi kendisi igin, digeri de Huda igindir. Fakat "ene'1-Hak" diyen

^^

AHMED AVNl KONUK

kimse kendisini yok edip ve berheva eyleyip "ene'1-Hak" der. Ya'ni "Ben yo-
kum, hep O'dur, Huda'dan ba§ka mevcud yoktur. Ben adem-i mahzim ve hi-
gim!" der. Bu makamda tevazu' ziyadedir. Su kadar ki halk anlamiyorlar."

}y>>£ J^. y> '*&~j ^ Jj^j? y" ij'j^i y^ £*-"

2043. Sen kulak gibi kamilen sem ol, id ki la'l halkasindan kupe btdasin!

Birinci misra'daki "gu§-var", "kulak" ma'nasina olan "gu§" ile edat-i te§-
bih olan "var"dan murekkebdir. Ikinci misra'daki "gu§var", kupe ma'nasina-
dir. Binaenaleyh kaflye tamamdir. Ey salik, la'l mesabesinde olan insan-i ka-
milin huzurunda bulundugun vakit kulak gibi baston ayaga kadar dinleyici
ol! Ta ki o insan-i kamilin maarif-i ilahiyye ve esrar-i rabbaniyye halkalann-
dan kiipe bulasin!

2044. Bger bir kimse isen, kuyu kazici gibi bu hdki olan ienien toprak kaz ki
bir suya erisesinl

Eger makbul bir adam isen, kuyu kazici gibi bu topraktan mahluk olan ci-
simden, toprak kaz! Ya'ni cismani olan sifatlan birer birer izale et ki bir suya,
ya'ni ruhunun sifatlanna vasil olasin! Zira salikin cismaniyeti za'f kesbettik-
ce ruhaniyeti kuwet bulur.

2045. 6ger Diudd'nin cezbesi erisirse kuyu kazilmanus iken yerden akici su
kaynar.

Hazret-i Pir efendimiz evvelki beyiderde "salik-i meczub"u beyan buyur-
dular; ve bu beyt-i §erifde de "meczub-i salik"e i§aret buyururlar. Malum ol-
sun ki salik dort nev'idir: 1- Salik-i meczub, 2- Meczub-i salik, 3- Salik-i eb-
ter, 4- Meczub-i ebterdir.

"Salik-i meczub" odur ki, evvela bir mur§id-i kamilin idaresi altinda nef-
sani sifadar mehalikini, usul-i siiluk dairesinde cah§ip izale eder ve cezebat-i
ilahiyye yardimiyla derecat-i kalbiyyeyi ve mearic-i ruhiyyeyi gecjp kesjf ve
yakin alemine eri§ir ve muayene ve mu§ahede martebesine vasil olur.

"Meczub-i salik" odur ki, evvela cezebat-i ilahiyye yardimiyla makamati
tayy ve ke§f ve iyan alemine vasil olur. Ondan sonra bir insan-i kamilin ta'li-
mi ile tarik-i Hakk'm menzillerini ve merhalelerini kadem-i siiluk ile tekrar

MESNEVl-1 §ERlF §ERHi / IX. ClLT • MESNEVl-5 •

goriir ve hakikat-i hali ilim suretinde tekrar eder. Bu iki nevi' salik m\ir§id ve
mukteda olmaya layik olur.

"Salik-i ebter" odur ki, miicahedat darhgindan miisahedat genisligine eris-
memistir ve cezebat-i ilahiyye kendisine vasil olmami§tir.

"Meczub-i ebter" odur ki, cezbe icmde kalip heniiz seyr u siiluk gormemis.
ve makamat ve menazil-i tariki bulamamis olur. Bu iki nevi* kimse mur§id-
likyapamaz. (Avarifu'l-Maarif 'ten hulasa). Ya'ni, ey salik, eger cezebat-i ila-
hiyye eri§irse, miicahedat ve riyazata hacet kalmaksizm, senin arz-i cismin-
den sifat-i ruhaniyye sulan kaynar. "Main", akici su ma'nasinadir.

j-^J Lf 4 ! J ** Ju ^ ^ J** $ j>& y cf ^ J?

2046. Ds t/ap, sen onun sa'yinie olma, azar azar kuyunun topragim yontl

Ey salik, sen mademki bir insan-i kamilin terbiyesi altindasin, onun gos-
terdigi usul-i siiluk dairesinde calis, kendine lazim olan i§i gor! cezbe-i ila-
hiyyeye muntazir olup tenbel tenbel oturma! Azar azar bu cisim kuyusunun
topragi olan nefsani sifatlan kendinden izaleye gayret et! Zira cezbe-i ilahi
sirr-i kadere baghdir; ve bu sirr-i kader ise sence meghuldiir. Binaenaleyh
mechule muteveccih olma! Bu beyt-i §erifden anlasihr ki, salik-i meczubun
mertebesi digerlerinden efdaldir.

2047. Dier kirn mesakkat aoriu, bir hazine zahir oliu. Dier kim say etti bir
saadeie eristi.

"Cidd", sa'y etmek ve cahsmak. "Cedd" miiteaddid ma'nasi vardir, bura-
da "haz ve nasib ve baht ve saadet" ma'nalannadir. Ya'ni, her kim bir me-
sakkat gordu, o me§akkat sonunda bir hazine-i menfaat zahir oldu. Her kim
sa'y etti ve cahsti, o sa'yinin mukafaati olarak bir saadete nail oldu.

Syr j '<ul>- J&jf J>- ji j> *y>^J C— «Pjf j j^±. <-^~»J

2048. U'eygamber buyurdu ki: n< Jliiku ve sucucl Diak kapismla vucui halka-
smi vurmaktu."

Bu beyt-i §erifde if*~s\j ^/)\> oj&ii ^>i fj ty^i ya'ni "Melekutun kapisi-
ni riiku' ve siicud ile calmaga devam ediniz!" hadis-i §erifine isaret buyrulur.
Ya'ni, her bir sa'y neticesinde bir semere-i sa'y hasil olur. Nitekim riiku' ve

^^

c ^p 3

AHMED AVNl KONUK

siicud, Hak kapisinda viicud ve vusul halkasini calmaktir; ve bu kapi galmak
sa'yi neticesinde de o kapi agihr ve igeriye girilir.

±£ ^}j* i£s-> ^~L>-> J 1 A>. -^Jij* J& S J* & '* 2 ^~

2049. Uier o kimse ki o kapimn halkasini vurur, orrnn i$in devlet aisanya hir
has cikaru.
Hak kapisinda riiku' ve siicud suretiyle viicud ve vusul halkasini calan
kimse igin nihayet o kapi agihr; ye vusul devlet ve saadeti di§anya basini gi-
kanr. Nitekim hadis-i serifde 'gJj ^Jj <^U\ %j ^ ya'ni "Kim ki kapiyi caldi ve
musirr oldu, igeriye girdi" buyurulur.

5. Cildin ilk baskisi igin YANLI§-DOGRU CETVELi

SAYFA/SATIR YANL1§

DOGRU

SAYFA/SATIR YANU§

DOGRU

11/6

19/9

21/13

25/18

34/1

34/26

37/6

38/23

39/25

44/14

51/22

51/25

56/13

60/16

61/28

62/12

63/5

63/15

67/8

67/30

72/14

72/16

hakkaniye Hakkanfye

semirden (o^j--.)[?] semirten (oj^--)

dair

bir

b> >}

yetimdirler, yetimdirler;

if in, ve i$in

Binaenelayeh Binaenaleyh

A A

A. ,1

/*> j^

delalete dalalete

"'Utu" "Utuw"

pesfman pesmian

Hak [yiiz gevirir ve] Hak

83/4 Yanli§: 1J C Ji^ * C^ u '<Li j^_,

Dogru: ^ u^i J^, (Ibrahim, 14/27) ve
1J c '^J [iioi] (Maide, 5/1)

84/1

84/1

85/13

87/23

87/24

89/2

92/13

93/7

96/14

96/24

99/6

100/1

100/2

4»f

zeruda

jf
firdr

J/-
eder?"
evzak-i
Salik'
kar§i, ve

cai vt muitasd

'»*
zumia

mezar

eder"
ezvak-i

Salik,
kar§i ve

?*"
ciiz'-t matlasil

100/3

100/5

101/9

101/22

105/5

107/5

113/15

114/28

123/21

127719

132/20

133/29

137/13

141/15

141/20'

143/3

146/12

147/16

147/18

151/2

152/18

161/13

168/26

172/3

183/23

183/25

191/11

192/28

205/28

214/7

216/4

219/23

231/19

237/25-26

237/32

238/6

239/2

244/10

CUZ' ve muttasili
ciiz* ve muttasili
bilmezdiniz, ve

J*

■^

barfTeala

iii jujSfi

"Soziimiizu
dineyen

^A

"Girs"

eymin-abad

§ey

"Sepes"

Bbe-

"Ehremen"
Aamurtyi

K
$ihem-harlann

lopgulerin

urkttii

cuz'-i mutte
ciiz'-i mutte
bilmezdiniz

$'£
BariTeali

' si juiS/i

"Sdzunuzii
dinleyen

J/

"Gars"

imin-abad

§eyh

"Sipes"

6hn-

"Ehrimen"

damarUWgt

J^.

..r.i.

k

$ikem-horlam

liipgulerin

■^■^Ay>>.

urktii

SAYFA/SATIR YANLIS.

D06RU

250 / 26

250/28

250/28

253/5

254/5

256/12

258/1

263 / 27

277/26

278/4

282 / 14

284/20-21

284 / 25

284 / 28

287/19

291/13

293/6

294/28

298 / 20

298 / 22

299/31

303 / 19

506/12

509 / 12

311/5

516/8

519/26

525 / 13

525/25

530/9

331/21

537/16

552/28

364717

372 / 13

372 / 27-28

372 / 28

392 / 14

392 / 14

392 / 17

393/4

Xopfulersiaiz
"Tabla-har"

lopcu
ve geceden

01/

hakkanf

olmuj
olmu§
olmu§

J
giri§me

"Pi§-i ahenk"

miieyyed
eymin

<J^ij~ "

% kiijr-i
JU
sahm
lubbu

"munbil"
"Miilf zengui

Xiipfiilersiiuz
"Tabla-hor"

lup?u
o geceden

Hakkanf
f>*

Ujlj

oluitl?
olmu§

61mu§

kiri§me
mualiem

•W
"Pf§-aheng"

mueyyid
fmin [:eymin]

Oljlj

% fefi/ur

safim
lebi

J^

"taenbel"

"Melf zengin

SAYFA/SATIR YANLI§

DOfiRU

393/5 fr-* r-^

393/11 *«i>J '^j*

393/11 /»» /»

394/12 ijT 'Z

395/18 ^ij*- ^j*—

398 / 10 "kiifte§" "gufte§"

402 / 27 /»» />

403/5 /u£ /■*£

404/20-22

Yanh§: 'jt jJi ',/ $ i* j !•£ i^~. cW* j '^ pn*^ j^ (A""
bbut, 29/25) ya'ni "0 erbab-i i'tikadin ba'zisi,
ba'zisira tekfir; ve ba'zisi ba'zisini tel'in eder; hal-
buki onlar i?in yardimci yoktur"
Dogtu: '$ C'j jUi '^j t j uJ J&ii '^ j 'jL. fit "&.
'vAtf (Ankebut, 29/25) ya'ni ["Ba'ziruz ba'zi-
mzi tekfir eder, ve ba'zmiz ba'zirazi tel'in edet;
varacagimz yer cehenneradir; ve sizin hi? yardim-

cmiz
404 / 27
407/9
408/7
408/15
408/16
410/14
411/14
414/4
420/20
426/7
427/28
436/25
444/12
452/3
455/1
464/10
465/3
466/29
488/4
491/5
491/17
507 / 13
512/14

yoktur"]

_,ju\»

Ve onhnn
"remeh"
"Metu

./

re§k-hored"

at*-

O onlann
. J»j-i
"reme"

"Mehtu

mun<ea$

>

y-j
./■

U.ji
OJ/S

re§k-hard"

SAYFA/SATIR

YANLIS,

DOfiRU

SAYFA/SATIR

YANLIS,

DOfiRU

514/15

JUi 43-UU

JUi »-i»-lj ««uu

594/1

vM

^

516 / 8-9

594/1

cj

^

Yanli§: [" Pit it, muni it, iai it, itva ia btnim! Bu so-

596/27

/

y

ziiagk

soyiuyomm; §tms it, huia ia btnim!"]

599/1

aiemleri

alimleri

Dogru: ["Btnim pmm vt btnim miMiim, btnim itriim

599/18

'.?,

y;i

vt btnim itvam! Bu sozii agk soyliiyomm: bt-

599/19

?A

£.

nim §tms'im vt btnim tftniim!"]

604/5

V/i

ijX

518/1

<SMJ

. tf*W

606/3

C-J* jl

^^iu-il

521 / 12

[: gdrmii]

[: gonlu]

607/3

jordum

jjormolini

529/20

jjulunf

[julef]

617/6

«ijf

Mjr

529 / 23

giilun?

[gules]

617/25

J*i

r* ' is*-

529/26

'yy

V

621/24

fohtiu

jfihidiiir

536 / 31

v u»i

>bl

621/30

Off

ft

541/8

si-*

SiJ^

622/13

V^~

i»«

546/2

Ofiit

«ffl

623 / 12

(^

f'j

550/18

ly,

'jA*

623 / 12

C-H»»*

Ci— ihut

558/4

J$

jj

623 / 32-33 MubdT-i Feyyaz'dan

mebde'-i fey

558/4-

j+*-

-4*

627/18

^*y

.j-*.* 1

558 / 5

cehiini

cuJwtonu

636/31

Nebiyy

Nebf

558/6

"Cehd"

"Cuhd",

638/4

«&i

4&T

558 / 12

cehdii'l-mukilli

ciihdu'l-mukilli