Mesnevi serif serhi - A.Avni KONUK

Mevlana Celaleddm Rumi

Mesnevi-i §enf §erhi

-5-

Terctime ve §erh
AHMED AVNI KONUK

Bu Cildi Yayina Hazirlayanlar

Dr. Sel^uk Eraydm - Prof. Dr. Mehmet Demirci
Prof. Dr. Mustafa Tahrah - Dr. Safi Arpagus. - Dr. Necdet Tosun

Yaym Koordinatoru
Prof. Dr. Mustafa Tahrah

KlTABEVl

Mesnevi-i §erif §erhi'nin Be§inci Cild Fihristi

-Mesnevi III. Cildinin ilk Yarisi-

Takdim 9

Mesnevi-i §erifin III. Cildinin DiBACESl 11

Hirstan dolayi fil yavrusunu besleyenlerin kissasi 35

Fil yavrulanna taarruz edenler kissasmm bakiyyesi 46

Fil yavrulanmn hikayesine riicu' 55

Onun beyanindadir ki muhiblerin hatasi, mahbubun nezdinde, yabancilann

dogrusundan daha iyidir 62

Hak Teala'nin Musa (a.s.)a: "Beni bir agiz ile cagir ki, o agiz ile giinah

etmemi§sin!" diye emr etmesi 64

Niyaz-mend olan kimsenin "Allah" demesi, Hakk'in "lebbeyk" demesinin ayni

oldugu beyanindadir v 66

Bir koyliiniin bir §ehirliyi aldatmasi ve gok rica ve ilhah ile da'vet ile gagirmasi 80

Sebe' ehlinin kissasi ve ni'met onlan tagi etmesi ilh 89

Her sabah ehl-i afetin, Isa (a.s.)in ibadet-hanesinin kapjsinda onun duasiyla §ifa

talebi igin toplanmasi 93

Ehl-i Sebe' kissasinin bakiyyesi .Z 110

Koyliiniin da'veti sebebiyle efendinin koy tarafina gitmesi hikayesinin bakiyyesi .... 123

Doganin kazlan sudan sahraya da'veti 128

Efendi ve koylii hikayesine riicu' 130

Ehl-i Darvan'in fakirlerin zahmeti olmaksizin baglan toplamalan igin, fakirlere hile

etmesi 139

Efendinin koy tarafina gidici olmasi 146

Efendinin ve onun kavminin koy tarafina gitmesi 154

Leyla'mn mahallesinde mukim olan o kopegi Mecnun'un ok§amasi 163

Efendi ve kavminin koy tarafina eri§mesi ve koylunim onlan tammamazlik etmesi ..171

Qakalin boya kiipiine du§mesi ve boyanmasi ilh 200

Lafgi adamm sakalini ve biyigmi her sabah kuyruk derisi ile yaglamasi ve

arkadasjan arasmda ogiinmesi 203

Bel'am-i Baur'un emm olmasi ki, hazret onu imtihanlar etti, o onlardan yiizii ak

gelmis. idi •. 208

Boyacimn kiipiine dusmiis, olan o cakahn tavusluk da'va etmesi 213

Fir'avn'in ve onun uluhiyet ile da'vasmm, tavusluk da'va eden boyah cakahn

te§bihine benzer 216

"Sen elbette onlan sozlerinin ma'nasinda tinirsm" (Muhammed, 47/30) ayetinin

tefsiri 219

Harut'un ve Marut'un kissasi ilh ?. 222

Musa (a.s.)in gelmesini Fir'avn'in rii'yada gormesi 232

Musa (a.s.)in men'-i veladeti hilesi icin Beni lsrail'i meydana da'veti 235

Fir'avn'in hamil gecesinde Beni lsrail'in kadinlanndan tefriki sebebiyle meydandan

§ehre §ad olarak riicu'u 239

lmran'in Musa'nin anasi ile cem' olmasi ve Musa (a.s.)a hamile olmasi 240

imran'm zevcesine mucameatdan sonra: "Sen beni gormemi§ olasin!" diye vasiyet

etmesi 243

Fir'avn'in o sesten korkmasi 246

Gbkyiizunde Musa (a.s.)m yildizinin peyda olmasi 247

Yeni dogurmus, kadmlan da Fir'avn'in mekr icin meydan tarafina cagirmasi 254

Musa (a.s.)m viicuda gelmesi ve me'murlann imran'm evine gelmesi 256

Musa (a.s.)in validesine: "Musa'yi suya at!" diye vahiy gelmesi 259

yilan tutucunun hikayesi ki, donmu§ ejderhayi olii zannetti 264

Fir'avn'in Musa (a.s.)i tehdfd etmesi 285

Musa (a.s.)in Fir'avn'a cevabi 287

Fir'avn'in Musa {a.s.)a cevab vermesi 288

Musa (a.s.)m Fir'avn'a cevabi 290

Fir'avn'in Musa (a.s.)a cevab soylemesi ve Musa (a.s.)a vahiy gelmesi 291

Medain §ehrinden sahirleri cem' etmesi icin Musa (a.s.)in Fir'avn'a miihlet

vermesi 292

Fir'avn'in sahirlerin talebi emrinde Medain sdirine adamlar gondermesi 310

Iki sahirin babalanni mezardan gagirmasi ve hakikat hakkinda pederlerinin

ruhundan suali 315

Olmii§ sahirlerin kendi evlatlanna cevab soylemesi 317

Kur'an-i Mecfd'i asa-yi Musa'ya tesbih etmek ve Mustafa (a.s.)in vefatini, Musa'nin

uykusuna tesbih gostermek 320

Sahirlerin Medayin'den Fir'avn'in huzurunda toplanmasi ilh 311

Filin nasil oldugu ve §ekli hakkinda ihtilaf etmek beyanindadir 335

Nuh (a.s.)m oglunu da'vet etmesi ilh 350

"Kiifre razi olmak kiifurdur" hadfs-i §erifi ile; "Her kim kazama razi olmazsa ba§ka

Rab arasin!" hadfs-i kudsisinin tevffki 363

Hayretin mani-i fikr oldugu beyarunda hikaye 369

Hikaye: "Sahabe arasinda hafiz-i Kur'an az idi" L 373

A§ikin kendi ma'sukunun huzurunda ask-name okumakla me§gul omasi ilh 379

Davud (a.s.) zamamnda, gece ve giinduz "Bana me§akkatsiz helal nzik ver!" diye

dua eden §ahsin hikayesi 392

ilhah ile dua edicinin evine okiizun ko§masi ilh 399

Nazm edicinin dziir soylemesi ilh 400

Ilimde zan ve yakinin misali 406

Halkin ta'zfmin vehmi sebebiyle ademfnin hasta olmasi ilh 409

Asl-i fitratta halkin akillan mutefavitdir ve Mu'tezile nezdinde rmitesavidir ilh 412

Qocuklann muallimi vehme dii§urmesi 414

Fir'avn'in dahi halkin ta'ziminden vehim sebebiyle hasta olmasi 416

Lfstadm vehim sebebiyle hasta olmasi 418

tfstadin yataga du§mesi ve onun hastaliktan inlemesi 421

Bizim Kur'an okumamizdan onun ba§ agnsi artar diye gocuklann ikinci def a

muallime vehim birakmasi 423

Bu mekr ile cocuklann mektebden halas bulmasi 424

Qocuklann analanmn muallimin iyadetine gitmesi .• 425

Onun beyamndadir ki, cesed ruha bir libas gibidir ilh 428

Dagda halvet etmi§ olan o dervism hikayesidir ve inkita' ve halvet halavetinin

beyamilh .-430

Kuyumcunun akibet kari gormesi ve teraziyi ariyet isteyene sozii akibete muvafik

olmak iizere soylemesi i 433

daga mensub olan zahidin kissasmm bakiyyesi ki, ag agtan du§en meyveyi

yemeye nezr etmis, idi 436

Kaza tuzagi baginin surette gizli ve eser ile zahir olmasinm te§bfhi 440

Nezr etmis. olan fakfrin agagtan armut koparmakta muztar olmasi ilh 445

seyhi hirsizlar ile beraber miittehem etmesi ve onun elini kesmesi 446

§eyh-i Akta'in kerametleri ve onun iki el ile zenbil ormesi 452

Fir'avn'in sahirlerinin el ve ayaklanmn kesilmesindeki cesaretlerinin sebebi 455

"Ben cok yuz iistii du§uyorum ve sen ancak nadiren du§ersin" diye katinn deve

onunde §ikayeti 463

Quriidiikten sonra Uzeyr'in e§eginin eczasinin Allah Teala'mn izni ile

toplanmasi ilh 467

Bir seyhin kendi evladinin oliimu uzerine feryad etmemesi 469

§eyhin evlatianna aglamamasi icjn oziir soylemesi 476

A'ma olan §eyhin mushafi yiizunden okumasi ve kiraat vaktinde goriicii olmasi .... 486

Lokman, Davud (a.s.)m halkalar yaptigim goriip sualden sabr etmesi ilh 487

A'ma hikayesinin bakiyyesi ve Mushaf okumasi 490

Ahkama razi olan ve bu hiikmu gevir diye dua etmeyen ba'zi evliyamn sifati 495

Behlul'im o dervi§e sual etmesi 496

Dekukfnin kissasi ve kerametleri 506

Dekuki kissasma riicu' 1 5 ^

Kemal-i nubiivvet ve kurbet ile Musa (a.s.)m Hizir'i taleb etmesinin sirn 517

Dekuki kissasma riicu" 519

Sahil tarafmda yedi sem 1 misali goriinmesi 523

yedi §em'in misalde bir §em' olmasi 525

§em'lerin nazarda yedi adam goriinmesi 527

Yine o §em'lerin yedi agac olmasi 528

agaglann halkin goziinden mahfT olmasi 530

yedi agacin bir agac olmasi 540

yedi agacin yedi adam olmasi 542

Dekukfnin imamet ile one gitmesi 550

kavmin imameti ile Dekukfnin one gitmesi 560

Kavmin Dekukfnin arkasmdan iktida etmesi 566

Kiyamette muhasebe-i Hakk'm heybetinden sag el tarafina selam i§aretinin ve

enbiyadan istifadenin ve §efaat istemenin beyani 572

Dekukfnin namaz icinde batacak olan geminin efgamni i§itmesi 575

Hazim olan adamin tasavvurlan 582

Geminin halasi, Dekukfnin duasi ve §efaati 584

Dekukfnin duasi ve sefaati uzerine o cemaatin inkar etmeleri ilh 605

Davud nebi (a.s.) ahdinde kazancsiz ve zahmetsiz o helal nzik talibi ve onun

duasi mustecab olmasi hikayesinin §erhine riicu' 61 1

Her iki hasmin Davud nebi (a.s.)in huzuruna gitmesi 613

Davud nebi (a.s.)m her iki hasmin sozunu dinlemesi ilh 628

Davud (a.s.)in okiizii oldiiren aleyhine hiikm etmesi 630

Davud {a.s.)m hakimliginden o sahsin tazarru'u 632

Hak olan §eyin zahir olmasi icin Davud (a.s.) in halvete gitmesi 638

AHMED AVNl KONUK.

Takdim

Mesnevi-i §erif$erhi'mn 5. ve 6. ciltlerini takdim ederken okuyuculanmi-
zi birkag husustan haberdar etmek istiyoruz. Mesne vfnin 3. cildininllk yan-
smm §erhi Merhum A. Avni Bey'in el yazisi ile vasatf 200 sayfahk iig buyiik
defterden meydana gelmektedir. Bunun ilk defteri vaktiyle Prof. Dr. Mehmet
Demirci tarafindan daktiloya gekilmis, ve Farsga ve Arapga kisimlan ise ya-
yim sirasinda Dr. Safi Arpag&s, tarafindan yazilmi§tir. Diger iki defter ise rah-
metli Dr. Selguk Eraydin tarafindan Farsga ve Arapga metinleriyle birlikte bil-
gisayarda yazilmisttr. Cnceki ciltlerde oldugu gibi Farsga Mesnevi metni Dr.
Necdet Tosun tarafindan gdzden gegirilmi§, dizgi yanhsjan duzeltilmi§tir. Bu
ciltte mukabele ve tashihler tarafimdan yapilmis, ve Allah' a §ukur yayim saf-
hasma gelinmi§tir.

Prof. Dr. Mehmet Demirci'nin yine ilk defterini daktilo ettigi ve Merhum Dr.
Selguk Eraydin'in geri kalan iki defterini bilgisayarda tarn olarak yazdigi §er-
hin 6. cildi de, yine ayni §ekilde, diger arkada§lanmizin katkisiyla hazirlan-
mistir. tn§aallah mukabele ve tashihlerden sonra yayina hazir hale gelecektir.

c $p?

MESNEVl-l §EHfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Farsca Mesnevi metninin yazihsmda Merhum A. Avni Bey'in kullandigi
imlayi genellikle aynen almayi tercih ettik. Ancak, §arihin her kelimede be-
lirtmeye gerek gormedigi Farsca "g" (J'/t/f) harfini her gegtigi yerde gos-
termeye gah§tik. Teknik sebeplerden dolayi, ilk doit ciltte Farsga kelimelerin
sonunda veya yalmz yazilan "ya" (^ /is) harfi noktali, yani yanlis, olarak
(^ / ^) §eklinde yazilmi§tir. 5. ciltten ftibaren bunlan Farsga yazirn kurali-
na ve A.Avni Bey'in imlasina uygun bir §ekilde yazmaya gayret ettik. Bizi
bu konuda uyaran arkadasjanmiza te§ekkiir ederiz. Daha 6nce yayimlanan
dort cildin yeni baskilannda bu ve benzeri hatalar diizeltilecektir.

Mesnevn §erif §erhi'mn 1. ve 2. ciltlerini ba§tan sona okuyarak tesbit et-
tigi dizgi ve okuma yanh§larim bize bildiren Prof.Dr.Ali Osman Kockuzu
Bey'e te§ekkurii bir borg biliriz. Okuma, dizgi vb.yanh§lan bize bildirecek
olan okuyuculara sjmdiden te§ekkiir ederiz. Bugiinlerde ikinci baskisi yapila-
cak olan 2. cildin ilk baskisindaki tesbit edebildigimiz yanhsjar duzeltilmi§tir.
Aynca 2. cildin ilk baskisi igin hazirlanmis, olan bir yanli§-dogru cetveli bu 5.
cilt icjnde bir yaprak halinde verilmi§tir. Elinde 2. cildin ilk baskisi bulunan
okuyuculann bu cetvele gore yanlisjan duzeltmelerini rica ederiz.

Bu vesile ile tekrar §arih Ahmet Avni Konuk Bey'i ve arkada§imiz Dr.Sel-
cuk Eraydin'i rahmetle ananz.

Prof. Dr. Mustafa Tahrali
Ekim 2005 / Fatih-Istanbul

°#2$&>

AHMED AVNl KONUK

Mesnevi-i §erif in III. Cildinin
DlBACESl

^UJI c£jjdl lt*^JI ^jy" ( ^^' Ajjblj ^jUJIl ^^^Jl AjLkL- j aJUI ji^l ^

slugf, i^\ {£*\'^.'j C\*i\ j^\ J* ^sv jiJi oi is ^ji\ '^u-jJi uj2> J^
'_> s^j'i ^jji s^i ^4^' j ^^ ^' 1 J^ r^ ^^j^ 1 ^' , '^ ^07-**

J^ >**,*$, , « r i f , , , t, , , t$ ,,,,,»/• , e , * o , • * ,,«- ^ »J • .*

J>)j <dvki j^ *3y^ L» <ulp Jj>vJI (5^j_j eJ>>-^ j-^aj JiUt :> j>hj *>j~& j-^i OwU*xJi

©

MESNEVI-i §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

, * t, • ,

4^3*31 Jlj^V! 4^X>Ji^T ^ -L^Lj sUi ^yU -Up yjjj aJUL JjjCj jlVl AS^J>^J ~£fr» Vj

f/U, sLIm '^CkJl'j 5x jSl ytfjiJi j sLW I j^b jfjlY 1^ 'o'jy Y, US N ^

J&*Z~j ,U->- <VJ i?jJi>JI <Lw-L~>- v^ <dJlL) wLjcU^j ; «^,la^J ^>U>^ AjjJjJ UJi^t » <Ljtil

„ , i , a O ^ »., a , , ,, f ,f, a, O , ,. , , . i ^ „ 0, , , * , ,0

{J^J (_J>JI 4j OiL* (1-JIaj 4~-jLj i^-j>r*jj e^jp ^yi *-jaxJl j>iSjU i.a."...o « <u^ii i (_£^j \*j> LJLaJl
i^rou ^J ^-JJI yi oA*^*JI <_?J-l> ji^J jjjt Ji U pLu jij ^ jjL. jJaX; d\ t-JUaJl |JWI

- , »* a .1 e„ >4 & , * i e, a e tot a ,a , „ , *, J , , , , ,e a , , , , a

, a , -■ , -, * il a ,, , i. a„ , a .1 g a , , ajl g „ , , S

Jl_p-i $.y* j j^-Ju*Jl A-^-ioj (jru^LJl ^^tJtJj ^jt^jJuaJI -Jj-^j ,ji- lj>i -LJl JiJ^*' ^ *^'
JLJI ^^H (^jjiJl ^liSJI j^ ^jIp. -b^Jlj x>j>Jl aJj ^jwa^uJI oLLS'j jj^^LiiJI

OjkiUJ 4J Lil_j ^JJl Ujj ^^xj Li] JjyLxJi a^ jJj aj^ ^ <Ulj jt^jtljib <dJl jy ija^

^jv^JUJl c-^j <d) J^jaJlj *JLp A**~« 'dll 0] AJjJ-U jjjjl | ip 4aJI Ujli Ajit-fw L» -Uj rfJ-b Ja*

Hikmetler Allah'in ordulandir. Onlar sebebiyle mundlerin ruhlan kuvvet-
lenir. Onlann ilmini, cehl §aibesinden ve adllerini zuliim §aibesinden ve cud-
lanm riya §aibesinden ve hilimlerini sefahet §aibesinden tenzih eder. Fehm-i
ahiret cinsinden onlardan uzak olan §eyleri onlara yakla§tmr. Ve taat ve icti-
haddan onlann iizerine giic gelen §eyi onlara kolayla§tmr. Ve peygamber-
lerin beyyinelerinden, delillerindendir. Allah'in sirlanndan ve ariflere mahsus
olan burhandan ve yuvarlak olan felek-i duhanf iizerine hakim bulunan ve
diirn olan felek nur-i rahmamn iradesinden haber verir. Nitekim akil, topra-
ga mensub olan suretler ve onlann havas-i zahire ve batinesi iizerine hakim-
dir. Bu felek-i ruhaninin deveram yuvarlak olan felek-i duhani ve parlak yil-
dizlar ve nurlu kandiller ve latif esen riizgarlar ve yayilmi§ arazi ve akan su-
lar iizerine hakimdir. Allah Teala hikmetler sebebiyle kullanm faidelendir-
sin ve anlayisjanm cogaltsin. Ve her okuyan akli kadar anlar. Ve her abid an-
cak kuvveti ve ictihadi kadar ibadet eder. Ve muftf ancak re'yi yettigi kadar

e

AHMED AVNI KONUK.

fetva verir. Ve mutesaddik ancak kudreti kadar tasadduk eder. Ve bezl eden
ancak mevcudu kadar comertlik eder. Cuda nail olan kimse ancak bezl eden
kimsenin fazlindan ihsan ettigi §eyi saklar. Velakin beyabanda suyu gaib
eden kimseyi, onun denizde olan suyu bilmesi, o suyun talebinden kasir kil-
maz. ve bu hayat suyunun talebinde onu maas, kendisinden i§tigal sebebiy-
le kat' etmezden ve illet ve hacet onu ta'vik eylemezden ve a'raz onunla ace-
le ettigi §ey arasina hail olmazdan evvel sa'y eder. Ve bu ilm-i hevayi ihti-
yar eden ve rahata mail olan ve o ilmin talebinden munsanf ve nefsi iizeri-
ne naif olan ve mai§et igin ihtimam eden kirnse elbette idrak edemez. Allah'a
siginan ve dinini diinyasi iizerine ihtiyar eden miistesnadir. Ve hikmet hazi-
nesinden kasid olmayan ve emval mirasi gibi geri kalmayan emval-i azime-
yi Hakk'in fazhna §akir ve kaderine ([kudretine]) ta'zim edici oldugu ve
onun haz ve nefsini miicellil bulundugu halde envar-i celfle ve cevahir-i ke-
nmesini ahr. Ve huzuzun hasasetinden ve nefsinden gordugii az §eyi 50k ve
kendinin gayrmdan kesfr ve azimi az addeder olan ve Hakk'in izin vermedi-
gi §ey sebebiyle kendini begenir olan cehilden Allah'a siginir. Ve taleb-i ilim
iizerine bilmedigini ogrenmek ve bildigi §eyi ogretmek ve zihninde zaaf sa-
hibi olana nfk ve melamet etmek ve ehl-i beladetin belahetinden aceb getir-
memek ve anlayi§i zayif olana hu§unet etmemek lazimdir. Evvelce siz de
bdyle idiniz. Allah Teala size ihsan etti. Allah Teala'yi mulhidlerin sozlerin-
den ve mu§riklerin §irkinden ve nakislann tenkfsinden ve mu§ebbihlerin te§-
bihinden ve mutefekkirlerin fena fehimlerinden ve mutevehhimlerin keyfiye-
tinden tenzih ederim. Ve ilahi ve rabbanf olan kitab-i Mesne vfnin telfiki iize-
rine hamd ve meed Allah Teala'ya mahsustur. Muvaffik ve mufazzil ancak
odur. Ve hususiyle Allah'in nurunu agizlanyla sondiirmek isteyen taifeye
ragmen arif kullan uzerine ata ve minnet vaz'i Hakk'a mahsustur. Ve Al-
lah Teala kafirler igrenseler Bile nurunu itmam edicidir. Zira Allah Teala bu-
yurur ki: 'jjkuJ J of, '/"JJi Ujj ^ ui (Hicr, 15/9) ya'ni, "Biz Kur'an'i gonder-
dik, muhakkak biz onu hifz ediciyiz." Imdi kirn ki onu dinledikten sonra teb-
dil ederse onun gunahi onu tebdfl edenlerin uzerinedir. Muhakkak Allah Te-
ala semi' ve alimdir. Ve'l-hamdii lillahi rabbi'l-alemfn!

c ^^>

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

*£»>

AHMED AVNl KONUK

c~

jl "U* jJ. c~u- ^S" j»i *j~> ^t jL (jjJiil ^ L~>- ji-l «.Li> t^l

1. 6y Utakh'in ziyasi olan Dtiisameddm, hu upiincu defied geiir ki u$ kerre
siinnet oldu.

Mesnevi-i §erifi Cenab-i Pir efendimizin soyleyip, Qelebi Hiisameddin haz-
retlerinin yazdigi evvelki cildlerde izah edilmis, idi. Cenab-i Pir bu III. cildin da-
hi yazilmasmi Hz. Qelebi'ye emredip buyururlar ki: "Ey Hakk'm ziyasi olan
Hiisameddin, Mesnevi-i §enf\mizm bu III. cildini de yazmaga basja! Zira bir
sozii iig def a soylemek ve bir fiili iig def a isjemek siinnet-i seniyye-i Risalet-
penahi fcabindandir. Nitekim Risaletpenah (s.a.v.) Efendimiz selam verdikle-
ri ve nasihat buyurduklan vakit sozii uc def a tekrar ederler; ve abdest ahr-
ken a'za-yi §enfelerini de iig def a yikarlar idi. Binaenaleyh biz de bu siinne-
te tebean Mesnevi-i $eriFm cildini iicleyelim."

2. nj^iincu defter de esrar hazvnesini ac; oziirleri huah!

"Bu Mesnevi-i §erif\n III. cildinde de hikem ve esrar-i ilahiyye hazinesi ag
ve bu badiye-i ate§fn olan diinyada elfaz bulutlan arasmdan maarif-i ilahiy-
ye yagmurlanni susamis. olanlann iizerine sag ve bu husustaki oziirleri de bi-
rak!" Qelebi Hiisameddin hazretlerinin oziirleri neden ibaret oldugu meghul-
diir. Fakat Mesnevi-i £eriHn talibi kendileri oldugundan, Pir-i muhteremi
olan Cenab-i Mevlana efendimize kar§i bittabi' "Benim dziirlerim vardir; Mes-
nevi-i §enfi yazmaga artik devam edemeyecegim" demeyecegi a§ikardir. Bi-

*&$&>

MESNEVf-1 SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3

naenaleyh onlann oziirleri kavlf degil, half olmak icab eder. Ozr-i halilerine
gelince. Evvelen vucud-i gerfileri §iddet-i riyazet ve kemal-i takva sebebiyle
zaif idi. Saniyen harem-i alilerinin irtihali iizerine ailevfgaileleri zuhur etmis-
tir. Nitekim II. cild-i Mesnevi bu yiizden teahhura ducar olmustar. Salisen
hazretin hal-i fena iginde bulunmalan da muhtemeldir ki, bu hal-i all iginde
bulunan evliyaullaha alem-i keserat icabindan olan yazma ve okuma miiskil
gelir; ve hal-i bekaya gelinceye kadar, bu hususa kendisinde kuvvet ve takat
goremez. Bu ahvalin hepsi birer oziirdur. Bu cihetle ozur kelimesi cemi' ola-
rak irad buyurulmustar. Nitekim atideki beyitlerde bu ozrun mahiyeti bir de-
receye kadar ihsas buyrulmaktadir. ?

3. Senin kuvvdln, damarlara mensuh olanindan sipayan hararetten detjil,
Diakh'in kwveiinden sizar.

"Senin havass-i zahiren ve batmen [in kuvveti], damarlarda cereyan eden
kandan husule gelen hararetten ve ruh-i hayvaniden degil, bila-vasita
Hakk'm kuvvetinden sizar." Binaenaleyh za'f-i cismani ve bu za'fdan mute-
vellid olan emraz-i muhtelife a'razi, senin igin birtakim ozurler teskil edemez
ve bu Mesnevi-i §erff\n tahririne mani' olamaz.

4. liu fliines kandili ki o aydmlik olur, fitilden ve pamuktan ve yagdan olmaz.

"Gormez misin, fezada daima panl panl parlayan ve tevabi'i olan seyya-
rati la-yenkati' aydinlatan bu giine§ kandilinin kuvve-i ziyaiyyesi, fitil ve pa-
muk ve yag gibi vesaitten degildir." Bila-vasita Hakk'in nurundandir. Zira
ayn-i vucud-i mutlak olan fezada nefes-i rahmaninin irsali ile evvelen mil-
yarlarca kilometre kutrunda tekevviin eden sehab-i muziler ve kiire-i duha-
niler, kendi mihverleri etrafinda devr ederler. Ve saniyen kuvve-i ani'1-mer-
keziyye te'siriyle etraflanna atesm seyyareler firlatirlar. Ve salisen bunlar ta-
sallub edip kendi merkezleri olan giinesjerden ziya ahp parlak yildizlar halin-
de goruniirler. Nitekim mukaddimede *Cenab-i Pfr efendimiz felek-i duhani
ta'biriyle bunlann vucuduna i§aret buyurmusjar idi.

5. Jelegin iavani ki o hoyle daim olur, ipten ve direkten kaim olmaz.

*$%%>

AHMED AVNt KONUK

Felegin ya'ni meslek-i §emsfmizin veyahut felek-i arzin tavamni teskil
eden bu ecram-i semaviyye boyle devam edip gider, ve bu felek cadinmn ki-
yami igin ipe ve direge ve iplerin baglanacaklan kaziklara ihtiyac, yoktur. Bu
meslek-i semsileri tevabi'iyle beraber kaim tutan kudret-i Hak'tir. Nitekim
ayet-i kenmede \£y) juk ,1 oijUJi '^T, ^JJi CliT (Ra'd, 13/2) ya'ni "0 dyle Al-
lah'tir ki gokleri direksiz yiikseltti; siz onla'n gdriirsunuz" buyurulur. Beyt-i §e-
rifte "daim olur" ta'bfri ile pek biiyiik bir hakikate i§aret buyurulur. da bu-
dur ki: Feza-yi bi-nihaye kainat ve zailatm sahasidir. Fezada bu obek obek te-
§ekkiil eden meslek-i §emsflerin her ne kadar evvel ve ahirleri var ise de, bu
te§ekkiil keyfiyetinin evveli ve ahiri yoktur. Zira Hak daimu't-tecellidir, ya'ni
viicud-i mutlak-i Hak kadimdir, ve bu kidemi ile beraber, esma ve sifatiyla te-
celli etmedigi bir an yoktur; ve giinki esma-i ilahiyye asla ta'til kabul etmez.
§u halde viicud-i hudus viicud-i kadime muhazf olarak ezelf ve ebedfdir. An-
cak efrad-i hadis ecele tabi'dir ve fena-pezfrdir. Binaenaleyh Hak, ezelen ve
ebeden Halik'tir ve llah'tir, Rezzak'tir, Muhyi'dir, Mumit'tir, Musavvir'dir,
Kahhar'dir ve Gaffar'dir, ilh... Boyle olunca felegin sakfi olan o fezadaki ka-
inat ve zailat daimdir. Bu babdaki daha fazla tafsflat fakir tarafindan Fususu'l-
Hikem'e yazilan §erhte Fass-i Ademfde t^i ^sui\ Luij J^\ ^oiu ol-j^i ^
ibaresinin §erhinde gosterilmi§tir.

5j>rj (3^=*- j'- 1 ^ jl 5j> i_^J 'h-k* j' i\ij^ ^j*

6. Ctbril'in kuvvdi maibahian ohna&i, Diallak-i vhmhxn didanndan olHu.

"Cebrail (a.s.)in kuvveti matbahtan, yemekten ve igmekten hasil olmadi.
AncakHallak-i viicudun hicabsiz mu§ahedesinden vaki' oldu." Ma'lum olsun
ki, viicud-i mutlak-i Hakk'in gayriyyet libasiyle tenezziilii, hakikat-i muham-
mediyye mertebesinde sabit plan sifat-i kudretin mezahiri ya'ni kuva ile va-
ki'dir. Zira viicudda kudret ve kuvvet olmaymca irade ettigi §eyin icadi miim-
kin olmaz. Allah Teala hazretleri "Zu'1-kuvveti'l-metin" (o^ 1 s^iji) dir. Ve
kudret sifat-i saire gibi viicud-i hakikinin suunatindan bir §e'n oldugu cihet-
le, zatimn gayn degildir. imdi ef'al kuvvet ile tezahur edeceginden, ef al-i ila-
hiyye dahi melaike-i kiram ile zahir olur. Bu kuva-i ilahiyyenin ismi lisan-i
enbiya (aleyhimu's-selam)da "melaike"dir. Zira melek "kuvvet ve §iddet"
ma'nasinadir. tmdi uluhiyyetin alem-i anasm muhft olan dort kuvve-i kulii-
yesi vardir ki, onlara lisan-i §er'de Cebrail ve Mikail ve israfil ve Azrail (aley-
himii's-selam) denir. Bunlara tabi' olan melaikenin had ve hesabi yoktur.
Melaike-i kiram ihtiyar sahibi olmayip, o kuvanin sahibi olan zat-i uluhiyye-

egHsp

glp 3 " MESNEVt-t §ERTf §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 • "'^jS

tin iradesine tabi' olduklanndan haklannda o j^>' u b>i _, J^i £ '*ss\ 'o^ V
(Tahrim, 66/6) ya'ni "Allah'in emrettigi §eye muhalefet ve isyan etmezler,
ve emrolunduklan §eyi isterler" buyurulmustar. Nitekim vticud-i insamdeki
kuva dahi insanin iradesine tabi'dir. Insan iradesini bir §eye tevcih edince o
kuva o §eye masruf olur ve asla tahalliif etmez. Ve bu kuva insanin kudret
sifatma ittisalinden ve insanin ale'd-devam zatim mu§ahededen faaliyette
bulunur. Fakat Hakk'in kudreti yemekten ve icmekten miitehassil olmadigin-
dan, ona muttasil olan Cibril'in kuvveti dahi bittabi* yemekten ve icmekten
degildir. Belki Hallak-i viicudun hicabsiz mii§ahedesinden vaki' olur. Nitekim
Hz. Cibril hakkinda Kur'an-i Kerim'de j^C £^\ ^ jl* iy ^ (Tekvir, 81/20)
[ya'ni "Ar§'in sahibi katinda kuvvetli ve degerli"] buyrulmu§tur.

7. £%ddlin kuvveiini dahi, taamdan ve tabakian degil, Uiak'ian bill

"Abdal" sifat-i abdanileri, sifat-i hakkanfye tebeddiil etmi§ olan evliyaul-
lahtir. Nitekim ate§te kizan demirin sifati, atesjn sifatina tebeddiil eder; ve o
tebeddiil iginde demir, ates. hukmiindedir. Binaenaleyh bu gibi zevatm kuv-
vetleri, artik cismin iktizasi olan yemekten ve icmekten degildir; belki
Hakk'in kudret sifatindandir.

jji <c-i-x5y l ^Jl* j\ j r 3j j ^ -^' ^^j**' jyj (*-* 'j ^\^~*-*~-zr

8. Onlann cisimlerini nurdan yogurmuslardir. O^fihayet ruhtan ve melekien gec-
mi§lerdir,

"Onlann bu unsurf olan cisimlerini Hakk'in nurundan yogurmusjardir. Bu
imtizac-i nurani neticesinde onlar, ruh-i hayvani ve melekiyyet mertebesi
olan ruh-i insam sinifmdan ileri gecmisjerdir." Zira bu similar viicud-i mutla-
kin gayriyyet libasiyla zahir oldugu meratibdir. Onlar ise bu gayriyyet perde-
lerini yirtip derya-yi rtlakta mahv ve miistagrak olmusjardir. Muhakkiklar bu
mertebeye "makam-i ittihad" derler; ve "ittihad"dan murad budur ki: Vakta-
ki salik bilciimle makamat-i sulukii gecmi§ olur ve miicahedat ve riyazat
kuvveti ve Hakk'in inayeti ile bakir mesabesindeki nefsini altin yapar; ve
kaffe-i a'malini hige sayip sifat-i ahadiyyeyi kabule salahiyyet kesb eder; on-
dan sonra cismani ve ruhani iradeleri kalkip Hakk'in iradesine muttasil ve
akibet onun sifatiyla muttasif olur. Nitekim bu makama i§areten Kur'an-i Ke-
rim'de JSj *Iji '^3 ^j \ '^j £'j (Enfal, 8/1 7) ya'ni "Ey Resuliim, attigin va-

AHMED AVNl KONUK

kit sen atmadin, velakin Allah atti" ve 4IJ1 o^l Lji JI^l ^JUi ji (Feth, 48/10)
ya'ni "Muhakkak sana biat edenler; ancak Allah'a biat ederler" buyurulmu§-
tur. Ve Bayezfd Bistami hazretleri bu makamda §oyle buyuruyorlar: "Otuz yil
vardir ki Hak buyurdu, ben onu yaptim; §imdi otuz yil var ki, ben sdylerim
Hak onu yapar."

Ji>. dy? jJ>j Jo\y\ jj^j Ji*- oU>jl <u ^jyey *&y?

9, uAiademki evsaf-i celA ile mevsufsun Uialil gibi marazlann atesinden ge$!

Ey Hiisameddin gelebi, sen mademki abdalfn zumresine dahil olup, sifat-i
abdaniyyen sifat-i hakkanfye tebeddiil etti ve Hakk'in celil olan evsaft ile
mevsuf oldun; artik cismanf marazlann ve zaaflann atesj ve harareti, senin Ib-
rahim Halflullah hazretleri gibi olan ruhunun muvacehesinde Nemrud'un ate-
§i gibi kalir. Binaenaleyh, emraz-i cismaniyye Mesnevi-i §erifi yazmak husu-
sunda oziirler te§kil edemez. Zira abdani olan sifat-i kuvvetin dahi, Hakk'in
sifat-i kudretine tebeddiil etti ve o kudrette mahv ve rmistagrak oldu.

^ \j C^\y y j^hf- (jl f*>U j zj f* y ji j3i*zf

10. Ey anasir senin mizactna aalih olan, ates senin iizerine de herb u selam olur.

"Anasir"dan murad, cism-i be§eri te§kil eden "erkan-i erbaa"dir ki, istilah-i
sufiyyede bunlara toprak, su, hava, ate§ denir. Ve hikmet-i tabiiyye lstilahin-
da sulb, mayi', gaz ve hararet ta'bir olunur. Kimya nokta-i nazanndan ayni
anasir-i basitamn bu muhtelif §ekillerde zuhurudur. Mesela "karbon" denilen
unsur, sulb, mayi* ve gaz halinde bulunur. Fakat ayni unsurun her bir halin-
deki havassi ba§ka ba§ka olur. Mesela ate§ muvellidu'I-humuzadir. Suda da-
hi muvellidu'l-humuza vardir. Kimyaca birbirinin aynidir; fakat hikmet-i ta-
buyye nokta-i nazanndan birbirinin ziddidir. Su galib gelince ate§in §eklini
bozar; ve ate§ galib gelince de suyun §eklini bozar. Binaenaleyh cism-i insa-
niboyle yekdigerine zid olan erkandan miite§ekkildir ve bunlann hal-i i'tidal-
de bulunfnalan cism-i insaninin sihhatine badf olur. Ve i'tidal dairesinden ci-
kinca emraz zuhura gelir.

Imdi "ey Hiisameddin £elebi, anasir ve erkan-i erbaa senin mizacina kole
ve hadimdir; ve sen o anasinn zebunu degilsin. Binaenaleyh mizacinda ha-
raret galip olmu§ ise sana te'sfr edemez. Nemrud'un atesj, Ibrahim Halilullah
hazretleri iizerine selamet dairesinde soguk oldugu gibi, viicudunda hissetti-
gin bu §iddet-i hararet senin iizerine dahi oylece berd ii selam olur."

Q

MESNEV1-I SERtF SERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1 1 . JAnasir her bir mizacin mayastdtr; ve bu senin mizacin her bir mertebeden
daha yuksektir.

"Anasir"m tabfatlan vardir ve "tabfat" kuruluk, ya§lik, sogukluk ve sicak-
hk denilen dort "rukn"iin hey'et-i mecmuasidir. Mesela suda sogukluk ve
yashk ve ateste sicaklik ve kuruluk vardir. Ve bu anasir bu tabiatlanyla be-
raber her bir mizacin mayasi ve aslidir. Mesela viicudda riikn-i mayi' galib
olursa, onun tabfati olan sogukluk ve yasjik dahi galib olur; ve hararet-i ga-
rfziyye az olur; ve bu surette mizac dahi mimharif olur.

"Imdi ey Hiisameddin Qelebi, vakia anasir ve tabayi' her ne kadar cism-i
be§erde her bir mizacin mayasi ve asli olup hastahk ve saglik, onlann i'tida-
linden veya i'tidalin bozulmasindan ise de, senin mizacinda ruhaniyet galib
oldugundan, anasir ve tabayi'in her bir mertebesinden yuksektir. Binaena-
leyh senin viicudunda zahiren me§hud olan emraz ve za'f seni faaliyetten
lskat edemez."

12. ISvl senin mizacin cihan-i miinbasiiianiu . $imcLi vasf-i vahieti multakit
oldu.

"Cihan-i munbasif'tan murad, alem-i ervahdir; ve alem-i ervahin hali in-
bisattir. Ya'ni "Senin mizacm alem-i inkibaz olan anasir ve tabayi' aleminden
degildir. Belki alem-i inbisat olan alem-i ervahtandir. Binaenaleyh o mizac-i
ruhanfn, hal-i hazirda vahdet-i Hakk'a aid olan vasfi topladi ve kendisinde
cem'etti; ve senden zahir olan sifatlar Hakk'in sifatlan oldu. Nitekim bu mer-
tebeye nail olan zevat l».lai \i>-\^ t*-ijji \i*»Li>\ ya'ni "Bizim §ahislanmiz er-
vahimizdir ve ervahimiz §ahislanmiz" derler.

13. By yazik! Dialkin fehimlerinin meydam pek dar aeldi; halhin halki yoktur.

"Yaziklar olsun ki, nasin anlayi§lannin meydani pek dar olarak zahir ol-
du; o nasin ruhlannda esrar ve hakayik-i ilahiyye lokmalanm yutabilecek bo-
gaz yoktur." Binaenaleyh onlar, ehlullahin esrar-i ilahiyyeye dair olan sozle-
rini i§ittikleri vakit, yutamayip istifrag ederler. Bu suretle gida-yi ma'nevfden
mahrum kalan ruhlan, kuvvet iktisab edemez.

C^sjl^}

jgp^ AHMED AVNl KONUK

14. 61/ Diahk'in ziyasi, senin reyinin hazakatiyle, senin helvan iasa bogaz ba-
gi§lar.

"Ey Hakk'in ziyasi olan Hiisameddin £elebi! Senin re'yinin hazakati ve
maharetiyle, senin helva gibi tath olan maarif-i ilahiyyeye miitedair sozlerin,
ta§ gibi kati olan kalbleri yumu§atip bu maarif-i ilahiyyeyi yutmak icin onla-
nn ruhlanna bogaz bah§eder." Tasa olan te'sirin delilini istersen deriz ki:

C-iUi ji \j ^ j •^A'y i<* ^^ C-iU fjb- ^j£ jJjl jy» Oj^

15. Ttir daty, iecelli finite bogaz buldu. Ta ki mey i$ti ve meye iakat getire-
medi.

"Tur-i Sfna dagi, Hakk'in tecellisi iginde, tecellfyi kabul edebilecek bir bo-
gaz ve isti'dad buldu; ve buldugu bogaz ile tecelli-i ilahi §arabini icti ve §a-
rabm keskinligine tahammiil edemedi." Bu beyti §erifte lio &* J^JJ *.j J^ uii
^ ^r X> (A'raf, 7/143) ya'ni "Vaktaki Musa'nin Rabbi daga tecellf bu-
yurdu, dagi parca parca etti; ve Musa bihus, oldugu halde dii§tu" ayet-i ke-
nmesine i§aret buyrulur.

1 6. ^ag ondan medkuk oldu ve yanUi; Ionian deve rahsmi gordiinuz mii?

"Cemad nev'inden olan dag oyle bir miiteessir oldu ki yanldi ve parca par-
5a oldu; ve hayvan cinsi gibi raksan bir hale geldi. Siz nig dag ve ta§ cinsi-
nin, hayvan cinsi gibi hareketini ve raksini gdrdiiniiz mii?" Fakat Hakk'in te-
cellisi boyle bir hali viicuda getirdi.

1 7. Dier bir kimseden bir khnseye lokma bahsedicilik gelir; bogaz bagi^layicihk
ancak ^fiezdanin isidir.

Efrad-i beni Adem'den her biri, muhtac olan digerine cismani veya ruha-
nf lokmalar bah§edebilir. Fakat zahiri lokmalan yutabilecek bogaz ve ma'ne-
vi lokmalardan ibaret olan hikemiyyat ve esrar-i ilahiyyeyi yutup hazm ede-
bilecek havsala ve isti'dad bans, edemez. Bu ihsan ve ata ancak Halik-i Yez-
dan'in i§idir.

o

MESNEVl-1 §ERlF SERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

18. Cisme ve ruha bogaz bagi§lar; Dick senin her uzvuna ayn ayn bogaz ba-
falar.

Hakk'tn bogaz vericiligi yalmz bir nev'e munhasir degildir; O hem cis-
me hem ruha, kendi hal ve §anlanna munasib birer bogaz verir. Bundan
ba§ka ey salik, senin cisminin her uzvuna dahi ayn ayn birer bogaz verir;
ve onlar bu bogazlar ile kendilerine mahsus olan gidalan alirlar. Mesela go-
zun gidasi gormek ve kulagm gidasi isjtmektir. Hak Teala goze goruciiiiik
ve kulaga isiticilik bogazim vermezse, onlar bu gidalardan mahrum kalir-
lar. Ve keza bu his goziinun ve kulaginin altinda ruhun gozii ve kulagi var-
dir. Run gozii his goziiniin gordugii suretlerden ibret ahr; ve run kulagi da
his kulaginin isfttigi sozlerden hikmet alir. Binaenaleyh ruh goziiniin gida-
si "ibret" ve ruh kulaginin gidasi da "hikmet"tir. Ve eger Hak Teala bir ruh
goziine ve kulagma ibret ve hikmet ahcilik bogazi ihsan etmezse, onlar da
bu gidalardan mahrum olurlar. Binaenaleyh boyle kimseier yalmz cisim
bogazi ile suret aleminde kalip yerler ve igerler ve hakayik-i ilahiyyeyi id-
rak edemezler.

19. ^Bunu iclali oUugun, tiega ve (lagalclan kali oliugun vakil bah^eaer.

"Hak Teala bu ruhanf bogazlan, ancak bir §ahis iclali oldugu, ya'ni ahlak-i
rabbaniyye ile miitehallik ve ahlak-i rezileden pak oldugu vakit ihsan eder."
Malum olsun ki ecsam, ma'rifet-i ilahiyye sahibidirler ve Hakk'i tesbih eder-
ler. Nitekim bu babtaki fzahat Fususu'l-Hikem'de Fass-i Ishakf'de Cenab-i
§eyh-i Ekber hazretleri tarafindan i'ta buvmlmustar. Ve onlann bu ma'rifet
ve tesbihlerine '^^ 'b£z H 'j&j »^ ^ \ ^ ^ o^ (Isra, 1 7/44) ya'ni
"Hakk'i hamd ile tesbih etmeyen tiicbir §ey yb'ktur; velakin siz onlann tes-
bihlerini idrak edemezsiniz" ayet-i kenmesinde i§aret buyurulmustar. imdi
ecsamin ve bilciimle e§yamn bu tesbihleri basfret ile degildir. Basfret ile ma'ri-
fet-i ilahiyye ancak insan-i kamile mahsustur. Zira onlar bedenleriyle esrar-i
te§bihi ve ruhlanyla esrar-i tenzihi zevk edicidirler.

20. Ta ki sultamn simm kimseye soylemeyesin; id ki $ekeri sinegin online dok-
meyesin!

AHMED AVNl KONUK "^S

Hak Teala bu ruhani olan bogazi, yukanda zikr olunan §eraiti cami' olma-
yanlara, esrar-i ilahiyyesinin naehil olan kimselere soylenmemesi ve §eker gi-
bi olan bu esrar ve hakayikm, sinek mesabesinde olan ve henuz ruhani boga-
za nail olamamis, bulunan ehl-i suretin oniine dokulmemesi icjn ihsan etmez.

J if j ilisl Obj ~U* {j**y y? y J^U- j^/*"' -^y u*~^ 0' ^y

21. Ssrar-i Celal' i o kimsenin kulagi i§itir ki o, yiiz dilli susen cjibi lal vaki
oldu.

"Celal sahibi olan Hakk'm esranru ruhunun kulagi ile oyle bir kimse isftir
ki, susam cjgegi gibi agzinda bircok dilleri oldugu halde, dilsizler gibi sakit ka-
lir." Ya'ni ruhunun kulagma canib-i gaybdan varid olan esran, ta'bfrat-i
muhtelife ve elfaz-i miitenevvia ile beyana kadir iken na-ehile fa§ etmeyip
siikut eder. "Esrar-i Celal" ta'biriyle Cenab-i Pir efendimiz kendilerinin ism-i
§eriflerine i§aret buyurduklanna gore, su ma'nayi vermek dahi vecihtir: Ya'ni"
"Celaleddin Rumfnin bu Mesnevi-i £eriFte nazim ve elfaz libaslanni giydir-
digi esran, ancak susam gicegi gibi agzinda birgok dilleri oldugu halde, dilsiz-
ler gibi siikut eden kimseler isjtir.

Ls JUd» •^ijj> j v*' *jy~ ^ ^^ sfm *-*^ U ^^" ^-^h ij^"

22. Uiudamn lutfu, su icmek vein, topraga bogaz hacji§lar ve yiiz ot bitirir.

Hakk'in lutfu topraga suyu yutmak ve mass etmek isti'dadini vermistir ki,
bu isti'dadi kendisinden birtakim nebatat zuhur etmesi icjndir.

23. ^ine onun otunu talebde yemek icin, hayvana bogaz ve dudak bagislar.

Ya'ni "Hakk'in bogaz ihsam muteselsildir. Topraga su igmek icjn bogaz
verdigi gibi, bu ietigi su neticesinde topragin gikardigi otu isteyerek yemek
igin hayvana da bogaz ve dudak ihsan eder."

C^j j OLjl t<uJiJ d\y- <JL^S t ^j C—io d\y>- *jy~ { J^*>1~> Oyr

24. Daktaki onun otunu hayvan yedi semiz oldu, hayvan insamn lokmast oldu
ve gitti.

Hayvan, topragin gikardigi otu yedi ve semirdi; ondan sonra da o hayva-
ni insan kesip yedi ve suret-i hayvanisi zail olup gitti.

fpF r MESNEVt-t §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVt-3

25. Tekrar iopra-k £jeUi, tejertn ekkali oUu; vaktaki be§erden ruh ve hasar cil-
ia oliu.

"Ekkal" mubalaga ile ism-i fail "gok yiyici" demek olur. Ya'nf "Be§ere
raevt-i tabff anz olup onun cisminden ruh rabitasini kestigi ve hiss-i basar on-
dan aynldigi vakit, evvelce suyu igip ot yeti§tiren ve otu hay vana yedirip se-
mizleten toprak, o semiz hayvam yiyen insanm kar§isina gikarak, onun cis-
mini tamamiyle yiyici oldu."

26. JEerreler gor&iim. agizlan hep acik; eger onlann yemecjini soylersem uzun
olur.

*"Zerre" lugatta "yiiz tanesi bir arpa kadar gelen kannca"ya denir. Fakat
maddenin kiicuklukteki miintehasini gostermek hususunda musta'mel ol-
duguna gore, "zerre" maddenin gozle gorulemeyecek cuz'iine ltlak olunur.
Nitekim ayet-i kerfmede bu miibalagayi beyan igin v- U* h> J^ J-** o**
(Zilzal 99/7) Ya'nf "Kim ki zerre agirliginca hayir i§lerse, mukafatim goriir"
buyurulur. Imdi tegaddf eden zerrelerin lokmalan elbette kendilerinden pek
kuctik olacaktir ki, bu zerreler agizlanni acip onlan yiyebilsinler. Bunlar
arasinda bittabi' mikroplann her cinsi dahildir. Ve bu zerrelerin yedikleri
lokmalann vucudu dahi kendilerine mahsus olan gidalardan ne§v u nema
bulmak lazim gelir ki, tegaddide teselsul vaki" olsun; aksi halde zerrelerin
yemesiyle bu lokmalar biter idi. §u halde mes'ele atom ve elektron nazari-
yesine dayanir; ve bu nazariyenin esasi dahi, cenab-i §eyh-i Ekber'in Fu-
susu'l-Hikem'de Fass-i Lokmani'de buyurdugu hakfkattir ki, o da §udur:
§iir:

fr Lio UT *IjjJI & U Ujj Jtj M *U Oij

"Ve eger ilah bizim igin nzik murad ederse, imdi onun me§iyyeti iktiza et-
tigi gibi bizim gidamiz odur." Ya'nf zerrat-i kevnin gidasi Hakk'in viicud-i
mutlakindandir. Binaenaleyh teselsul-i gida ancak Hakk'a dayanir; ve Hak
ise 'fXi % 'fJ4^j (En'am, 6/14) ayet-i kenmesi mucibince, "Irani eder ve
kendisi it'am olunmaz." l§te bu beyt-i §erifte cenab-i Pir efendimiz tarafmdan
bu hakikate i§aret buyuruluyor.

O

AHMED AVNl KONUK

_,l f Ip ^M <ub \j Ol&.b jt r UJi jt ^ Ij Iff J

27. ^a-praklara nzh O'nun in' ammdandir . ^ayelere daye O'nun umumi olan
lutfudur.

28. Uliziklara nzki verir; zua hi bugday bir gidasiz ne vakit dogar!

L*jt> ^^ j*^ *ajlj \^> {&>*~* j>) ^ c— wj

29. I^u sozlerin §erhine miinieha yoktur; bir parfa soyledim. HSu -par$alan biV.

Hind niishalannda u>, oij ou vakrdir. "0 parcalardan soyledigim bir par-
cayi bil" demek olur. Fakat ikinci misra'a diger bir turiii ma'na vermek de
mumkin gorunur. §6yle ki: "Bu sozlerin §erhine nihayet yoktur. Bir parca
soyledim; onunia bu ayagi kurtar!" Ya'ni "Bu soyledigim az esrar sebebiyle
bu idrak ayagini cehilden kurtar!" demek olur.

jb JjJi» j J-I» \j OUl Ob Jj£"l« j JTVjJU <d*^

30. Ciimle alemi yiyici ve yenilmis bil. HZahileri muhhil ve makbul bil!

Bu alem-i anasirda viicud-i mecazileri ile kaim olanlann en biiyiik sure-
tinden en kiicuk zerresine kadar hepsi lztiran olarak hem yerler ve hem ye-
nilirler; zira yemezlerse ya§ayamazlar ve yenilmekten kendilerini men' ede-
mezler, ya'ni birbirlerini yemek suretiyle semirden (oa^--) [?] viicud bulur-
lar; fakat viicud-i hakkam ile kaim olanlann nzki nur-i Hak oldugundan, on-
lar isterlerse yemezler ve ya§arlar; ve eger verier ise ihtiyarlanyla mukbil-i ta-
am olurlar ve isterlerse kendilerini yedirmezler ve isterlerse yedirip topragm
makbulii olurlar. Nitekim buizevat-i kiramdan ba'zilanmn na'§-i miibarekle-
ri seneler gectigi halde asla toprakta inhilal etmez-, ve ba'zilan da inhilal edip
eserleri kalmaz.

31. Hilt cihan ve onun sakinleri munte§irdir; ve o cihan ve onun salihleri miis-
temirdir.

Bu alem-i suret ve kesafet olan diinya ve bu diinyamn ahkami ve icaba-
ti ile kalbferi sukunet bulanlar, esma-i muteferrika mezahirinin yed-i tasarru-
funda ne§r-i half igindedirler. Ya'ni fikren ve fiilen ve cismen istihalat-i mii-

JPX^ MESNEVM §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 • "®^®

tevaliye igindedirler. Ve o alem-i ma'na ve letafet olan ruhaniyet cihani ve o
cihanin ahkamina ve fcabatina tabi' ve salik olanlar ise "Allah" ism-i ca-
mi'inin kabza-i kudretinde fikren ve fiilen ve sureten miistemirr olup, inhilal
kabul etmezler.

32. 13tt cihan ve onun a§ihlan miinkati Hu . dlemin ehli muhalled, miicie-
mi'dir.

Bu diinya ve bu dunyamn a§iklan, hayat-i hakikiyyeden miinkati'dir; ve
o ma'na aleminin ehli, hayat-i hakikiyye ile muhalled ve baki; ve "Allah"
ism-i cami'inin kabza-i kudretinde toplanmisterdir.

33. 3m.it herun odur hi, ken&isine ab-i hayvdni verir ki ebede kadar kalu.

Ya'ni, "Kerim olan o kimsedir ki, kendisini ebedi ve muhalled ve miicte-
mi' kilacak olan ab-i hayati nefsine verip ikram eder." Zira kerfm olan kim-
senin ikrami §erif ve latif olan §eyler ile olur. Hasis ve adi §eyler bezl eden
kerim degildir. Kerimin ni'met ile ikrami evvela kendi kannine olmalidir; ve
kerfme en karib olan nefsidir. Bu ibzal-i ni'met ile o kerimin beka-yi vucu-
du te'min edilmis, olur, ve sair kimseler de onun ata ve kereminden istifade
etmi§ olurlar. "Ab-i hayaf'tan murad, ilim ve a§ktir. "tlm"in hayat oldugu-
na \jy aJ uuls-j oiZLii C, oir ^ '} (En'am, 6/122) Ya'ni "0 kimse olii miidiir
ki biz onu ilimle ihya ettik ve onun igin ilmi nur-i hayat kaldik" ayet-i ke-
rimesi §ahittir. Ve "a§k"in ab-i hayat oldugu evliyaullah indinde zevkan sa-
bittir. Nitekim Hafiz §frazi hazretleri buyurur:

"Kalbi a§k He diri olan o kimse asla olmez. Cende-i Hem iizerinde bizim deva-
mimiz sibittir. "

34. [Kerim, yiiz fijet ve hatdlarlan ve korkulardan kurtulup, bakiyat-i salihat
geld-i.

"Boyle kerfme olan bir nefis, salihat olan bakiyeler sinifinda zahir oldu. Ve
fikren ve kavlen ve fiilen ve §ahsen niyabet-i Hakk'a salahiyet kesb edip vti-

<rggpg>

AHMED AVNl KONUK

cud-i Hak ile baki olup ve bu viicud-i izaff aleminin gok afetlerinden ve tehli-
kelerinden ve korkulanndan kurtuldu." Bu sebepten onlar hakkinda Kur'an-i
Kerim'de oj?**. ^ V 3 '^L* 1*^- Si (Yunus, 10/62) ya'ni "Onlann iizerine havf
ve hiiziin yoktur" buyurulmu§tur. Ve havf ve hiiziin viicud-i vehmide miis-
tagrak olanlara goredir. Bunlar ise viicud-i vehmfden ve vehm-i vucudiden
halas olmu§lardir.

35. Bger blnlerce iseler de bir kimsedir, ziydde degildir; aded dusiinucu hayaller
gibi degildir,

"Allah" ism-i cami'inin mazhan olan bu niifus-i saliha-i bakiye, her ne
kadar surette ayn ayn §ahislar ve binlerce kimseler olsa da bir kimsedir, zi-
yade degildir. Zira hepsi naib-i Hak'tir; ve onlann mazhannda kail ve fail
olan vahdet-i hakikryye sahibi olan Hak'tir. Mesela bir §ahsin etrafmda mu-
teaddid ayna olsa hepsinden goriinen bir §ahistir. Taaddiid eden ancak ayna-
lardir. Ikinci misra' bir sual-i mukadderin cevabidir. Ya'ni birisi gikip sorar ki:
"Bu niifus-i bakiye mademki Hakk'in mazhandirlar ve aynalarda goriinen
hayaller gibi cok olsalar bile hepsi birdir; sair nas dahi bu hiikumde dahil ol-
mak fcab eder. Zira onlar da mezahir-i ilahiyyeden ba§ka bir §ey degildirler?"
Ikinci misra' bu sualin cevabidir: Ya'ni, "Evet dyledir. Fakat sair nas aded dii-
suniicu hayallerdir; ve onlann nazannda ve fikrinde keserat sabittir; ve onlar
bu hayallerin viicudlanm miistakil addedip adedlerini saymakla ve diisun-
mekle me§gul olurlar. Bu niifus-i bakiye-i saliha ise bu aded diisuniicu ha-
yaller degildir. Onlar viicud-i vehmfden kurtulmusjardir," demek olur.

36. Jnkil ve me'kul i$in bogaz ve gutlak vardu. Qdltb ve macjlub tftn akil ve
re y vardu.

Yukanda izah olundugu iizere, suret aleminde zerrata vanncaya kadar biitun
esya, hem akil ve hem de me'kul oldugundan, yediklerini yutmak icin her ikisi-
nin dahi bogazlan ve girtlaklan vardir. Ma'na aleminde ise, akil ve me'kule
mukabil galib ve maglub ve bogaz ve girtlaga mukabil dahi akil ve re'y vardir.

Ij J->- j Lap jlJ^>- Jl Sjy>- lj J-te (_?U*p _jt -Uickj ji>-

37. O adl asasma bogaz bagislar o bu kadar asayi ve ijti yedi.

G m?

MESNEVl-t SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Bu beyt-i serifte sure-i §uara'da vaki' ^ u 'SJej ^ \j&) '^^^^ J^C*- ffi
'o£l> u L*iL : ^» ilu »u«i ^^ ^JS bjjuji (§uarl 26/44-25) Ya'ni "Sihirbazlar
iplerini ve degneklerini ilka ettiler; ve Fir'avn'in izzeti hakki icin elbette biz
galipleriz dediler; miiteakiben Musa asasini birakti, filhal ejderha olup tezvir
ettikleri §eyi yuttu" ayet-i kerfmesine i§aret buyurulur. Bu yutmak mes'ele-
sinde miifessirler arasinda ihtilaf vardir. Bir kismi derler ki: Asa-yi Musa bii-
yiik yilan oldu ve sahirlerin iplerini ve degneklerini kamilen yuttu; ortada
onlardan hicbir eser kalmadi ve tekrar asa oldu. Bir kismi da: \y^> i. ^&
ya'nf "Tasnf ettikleri §eyi yuttu" ayet-i kerfmesine nazaran derler ki: "Ha-
yir, asa yilan oldugu vakit sahirlerin iplerini ve degneklerini maddeten yut-
madi. Zira ipler ve degnekler masnu' ve mahluk-i Hak'tir. Onlarin masnu'u
ancak sihirdir. Binaenaleyh asa sahirlerin sihirlerini yuttu ya'ni ibtal etti. Ve
yilan hareketi gdsteren sahirlerin ipleri ve degnekleri halk nazannda ip ve
degnek olarak kaldi." Buna cevaben denir ki, ip ve degnekler gergi masnu'
ve mahluk-i Hak'tir. Fakat sahirler ipleri ve degnekleri haliyle kullanmadilar.
ipleri uzun boru §eklinde ordtiler ve katranlara batirdilar ve iclerine civa dol-
durdular ve degnekleri de oydular, keza katrana buiayip civa doldurdular.
Hararet-i §emsten civa kizip inbisat etti. Tepeler gibi yigilmi§ yilanlar halinde
kivranmaga basjadilar. Binaenaleyh bunlar bu suretle sihirbazlann masnu'u
oldu ve asa bunlan yuttu. §u halde "maddeten yuttu" ve "eser kalmadi" di-
yenlerin miitalaalan mtiraccah goriinur. Zira onlar derler ki: "Bir sahir bir sa-
hire galip geldigi vakit, maglubun sihri muattal olmakla beraber, alat-i sihir
meydanda kalir ve tezvir oldugu meydana gikar. Fir'avn ile sahirler Hz. Mu-
sa'yi sihirbaz ve elindeki asayi da sihir zannettiler ve bu sebeple mukabeleye
kiyam ettiler. Vaktaki asa yilan olup sahirlerin alat-i sihirleri olan iplerini ve
degneklerini maddeten yuttu; ve kendisi yine asa haline avdet ettigi ve orta-
da onlann alati kalmamis, bulundugu halde asanm hacminde de ziyadelik go-
riilmedi, sahirler bunun tamamen fenn-i sihre muhalif oldugunu anladilar ve
mu'cize olduguna yakin hasil edip derhal Hz. Musa' run nubiivvetini tasdik
ettiler." Filhakika da eger alat-i sihir meydanda kalrms. ve yalniz sahirlerin si-
hirleri batil olmu§ olsa idi, Hz. Musa'mn asasimn da sihir mi yoksa mu'cize
mi oldugu hakkinda sahirler mutereddid bulunurlar idi. Ve Hz. Musa'mn si-
hirde bir iistad-i kamil oldugu zehabi hasil olurdu. Nitekim Fir'avn ilm-i sih-
re vakif olmadigi igin, Kur'an-i Kerfm'de beyan buyuruldugu iizere sihirbaz-
lara hitaben 'J>Li\ 'jiCL ^jji '^'^s Z[ (Taha, 20/71) ya'ni "0 Musa size sihir
ogreten biiyugunuzdiir" dedi. Ve Ni'metullah Nahcevani hazretleri j*& keli-

^\

AHMED AVNI KONUK " S ~^§

mesini £j ve ^s kelimeleriyle tefsir buyurmus, ve cenab-i §eyh-i Ekber dahi
Fususu'l-Hikem'dz Fass-i Musevfde §6yle buyururlar: ^ oUi # *Jii*» ^u
U»p \$f ^ ^^Jij jl*. l^j jT ya'nf "Yilan olmasi cihetinden yilanlardan kendi
emsalini yuttu; ve asa olmasi cihetinden asalan yuttu."

38. Ue o eklin hey si onda ziydde olmadi. £ua ki ontm ekli ve sekli hayvam
olmadi.

Malum olsun ki, o mecliste iki garabet zahir oldu: Birisi asanin yilan ol-
masi idi; ve yilan oldugu vakit, asanin yilanlar suretinde zahir olan asar-i se-
hareyi yutmasi §ayan-i istigrab degildi. Zira bir ejderin kendi emsali olan ku-
cuk yilanlan yutmasi tabif goriinur. Ikinci garabet tekrar asa olduktan sonra
bir yigin asar-i seharenin viicud-i asaya intikali ve onda na-bud olmasi idi.
t§te bu iki garabet neticesinde Musa'nin hiicceti Fir'avn'm sehare vasitasiyla
izhar etti|i hiiccet-i muhayyele iizerine zahir ve galip geldi. Nitekim sure-i
A'raf ta 'b^L. \^ C jLTj j»Ji '^'} (A'raf, T 1 1 8) ya'ni "Hak vaki' oldu ve sa-
hirlerin yaptiklan §ey batil oldu" buyrulur. Imdi asa-yi Musa yilan suretinde
iken sahirlerin iplerini ve degneklerini, bir gida-yi hayvam olmak igin yutma-
digi cihetle, o me'kulun hepsi o asanin hacminde ziyadelik viicude getirme-
di; belki asanin bunlan yutmasi Fir'avn'm huccetini ibtal igin idi. Binaenaleyh
o yutmadaki ekl ve §ekil hayvam olmadi, belki mu'cizevf oldu.

39. <y\siuhakkak yahme de asa gibi hogaz verdi. O^ihayet o dogan her hir ha-
yali yedi.

Ma'lumdur ki bir hal-i yakin bir de hal-i §ek vardir. Ve "yakin" hakikat ve
"§ekk" hayaldir. Imdi hakikat zahir oldugu vakit, §ekk zail olur; ve hakikat,
sekkleri Hz. Musa'nin asasi gibi yutar ve onlann eserini birakmaz. Binaena-
leyh Hak Teala hakikate, bu hayal olan §ekkleri yutmak igin bogaz vermi§tir.

40. Dmdi ma'nalar icin, a'yan gibi bogazlar vardir; ma'nalann bogazinin razi-
hi da Diudd'dir.

§u halde a'yan-i maddiyatta birbirini yutmak igin bogazlar oldugu gibi,
ma'nalar arasinda da keza birbirini yutmak igin bogazlar vardir. Nitekim hal-i

MESNEVf-1 §ER1F §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

yakin bir ma'na oldugu gibi hal-i §ekk dahi bir ma'nadir. Ma'na-yi yakfn,
kendisine ihsan olunan ma'nevf bog az ile ma'na-yi §ekki ve hayali yutar; ve
ma'na bogazlannin raztki da Hakk'tir.

41. ^Bindenaleyh baliktan aya kadar cezb-i maye ile, hendisi icin bogaz olma-
yan halk yoktur.

Boyle olunca yerden goge kadar, kendilerine, kivamma sebep olan sun ve
ma'nevf mayeyi Rezzak-t hakikf canibinden gekmeyen, surf ve ma'nevf hic-
bir mahluk yoktur. 7

>J* J^\ J^jjj di&\ .Sj-i JU JS £* jt ou- jU

42. Canin bogazi ten fikrinden halt olduhtan sonra, onun nzki iclali olur.
Canin bogazi tene miiteallik fikirden, ya'nf hazz-i nefsanf diisuncelerinden

*bo§ kaldiktan sonra onun nzki iclalf, ya'nf ilahf ve ilm-i lediinnf olur.

OUj SjA ijj Jb r\y £ OUj Xa\ r\y* JjOJ ^s>y^

43. TebM-i mizac sad geldi; bil hi kotulerin olumii, hotii mizdcdan olur.

Maraz-i ma'neviden kurtulmak igin mizaci degi§tirmek §arttir. Ya'ni "Hazz-i
nefsanfyi hazz-i ruhanfye tebdil etmelidir. Bil ki kotii huylu ve nefsanf sifath
kimselerin ma'nevf olumii, onlann bu kotii mizacindan olur."

•*~" j*y*~ j f>- j^ j ^j -^ j -ijj -^ j'j^^ ij* r y ^y?

44. ^Vaktaki adamin mizaci camur yeyici oldu, sari ve fend renhli ve sahim ve
zelil oldu.

Nitekim adamin mizaci gamur yemekten hazz aldigi ve zevk duydugu va-
kit, beti benzi saranr ve rengi ugar ve alii ve zelil olur.

c^ski *_»j» jj^- Jr&-j j\ ij^j >^-*j *^-*^ (k*^ y "^-^j F^j* ^JT

45. Uahiaki onun cirhin mizaci tebdil buldu, cirhinlih gitti ve onun yiizu sem
gibi parladi.

Onun o girkin olan gamur yemek mizaci degi§tigi vakit, cehresinin girkin-
ligi gider ve yuziine renk gelip §em' gibi parlak olur.

\j jy-k -kS J^y*" c-**j 4j \j \j jj-»l j*J> JaL» jS" s<ub

46. Siit otjrenici cocuga bir ddye nerede! Ta hi onun agzinm etrafini ni'met ile
hos etsin.

r&P?

AHMED AVNl KONUK

"Bedfuz" 0> ju) "her ruz" (jjj y*) vezninde agiz etrafina derler. "Betfuz"
{jyc) ve "betpuz" (jj~0 ve "bedpus" (^j^) da derler. Ya'nf "Sut emmeye
ba§layan nevzada layikiyle hizmet edebilecek bir daye nerededir ki, onun ag-
zinm kenannda hasil olan paslan temizlesin de, ictigi siitiin lezzetini ona du-
yurabilsin." "Tifl-i §ir-amuz"dan murad, salik-i mubtedf; "daye"den murad,
miir§id-i kamil, "siirten murad, maarif-i ilahiyyedir.

47. Bcjer o memenin yolunu onun uzerine hacjlarsa, yiiz hosian yolunu onun iize-
rine agar.

Eger o daye olan mur§id-i kamil, hazz-i nefsaru memesinin yolunu salik
uzerine baglar ve onu bu nefsaniyet memesinden keserse, yiiz bostan-i
ma'nevi ve ruhanf yolunu o salik uzerine agar.

48. JLva ki merm, o zaifin hinlerce ni'met ve sofra ve raf-jien hicabi oUu.

"Ragif ince pide ma'nasinadir. Ya'ni "Zira "umm-i rakub" olan dunyamn
memesi ve o memeden emilen huzuzat-i acile, heniiz yeni dogan bir cocuk
mesabesinde bulunan salikin, binlerce ruhani ve ma'nevi ni'metlerden hica-
bi oldu. Zira onun camnin bogazi ten fikriyle me§gul oldu."

(.^SOl f jT Xpr JliJJ* &£>\ fUa* J»j» r C~*U 0l> cr o ,

49. Dmdi bizim hayahmiz fitam-i mevkufiur; azur azar cehd et! Soz biiii.

"Fitam" cocugu siitten kesmek demektir. Ya'nf "Bizim hayat-i ma'nevfmiz
ve ruhanimiz iimm-i rakub olan [hazz-i nefsani] memesinden kesilmege ve
huzuzat-i nefsaniyyeyi terke rriutevakkiftir. Bu ise birdenbire olmaz; yavas,
yavas, olur. Ey salik, bu huzuzati ve diinya memesini azar azar terke calisj
l§te sdziin tamami budur."

50. Vaktaki ademi cenin idi, gidasi kan idi. uMii'min keza necesten temizlik
tjotiirvLr.

Adem ana rahminde bulundugu vakit, onun gidasi, validesinin hayiz ka-
m idi; ve bu pis kan ile tegaddf ederdi. Anasindan dogduktan sonra gidasinm
nev'i degisti ve temiz oldu. Fakat bu diinyanin gidasi dahi ruhaniyyet alemi-

c ^^>

MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

ne nisbetle hayiz kani mesabesinde oldugundan, mu'min dahi kezalik bu
diinyamn cismam ve kesif olan gidalanndan nefsini imsak ve riyazet sebe-
biyle temiziik hasil eder.

_Li J <uU ^ r lki jj ^ j^ J-iti* ^>y- f ^ JJ

51. DCamn fitamindan onun gidasi silt oldu; ve siitiin fitamindan lokma tutucu
oldu.

Zira mu'min ana rahminden dunyaya gelip kan igmekten kesildi, sut ig-
mege basjadi; ve siitten kesildi, turlu turlu leziz taamlar yemege ba§ladi.

7

^ j\#l jl^Jil cJU* ^ J^ <^ f U«i jjj

52. Ve lokmamn fitamindan hir £okman olur. fiizli olan tal&in matlubu olur.
Ve bu leziz taamlardan dahi kesilirse bir Lokman ve bir tabib-i ruhani ve

liakfm-i ilahf olur; ve her nefeste, nikab-i kesafet altina gizlenmi§ olan mat-
lub-i hakikinin talibi olur.

(Ji^ ^ J.U- J Jjri c~~* c^j j> JJ&. u^ ] J ^* s

53. Sger amine rahim i$inde hir kimse diye idi ki: "Di^anda fofe. muntazam
hir diem vardir."

54. *£Arz ve tul ile hir hurrem zemin, onda $ok ni'met ve hadsiz yemekler vardir.

55. n( Daglar ve denizler ve sahralar, hostanlar, ha'alar ve tarlalar vardir.'

56. *Qok yuksek ve piir-ziya hir ab% gune$ ve ay ve yildizlar yuz Siiha vardir.

"Suha" bir yildizin adidir; ve gayet ziyasi hafif oldugu icin bununla gozun
kuvvetini tecriibe ederler, ya'nf bu yildizi gozleri kuwetli olanlar goriir. Ba'zi
nushalarda "Siiha" yerine "baha" vaki'dir. Bu suretle ma'na "yiiz guzellik
vardir" demek olur.

57. "Cenubdan ve §imalden ve hatidan, haijlar, arusluklar ve sur tuiar.'

°$2$&>

AHMED AVNl KONUK

Ya'nf lodostan ve poyrazdan ve batidan, baglar gelinler gibi siislenirler ve
diigiin evine doner,

58. "Onun acaMeri stfaia gelmez. Sen hu zulmei iginde yine imtihan i$indesin."

diinyanin acaibati tavsif ile biter tiikenir §ey'degildir. Sen nigin bu ka-
ranlik yerde mihnettesin?

59. "^ar yet garmihtnda, hahs ve pislikler ve zahmet arasinda kan yersin."

£armih gibi bu daracik ana rahminde hapiste ve pislikler ve zahmetler ara-
sinda, hayiz kam yeyip durursun.

ijjJ^ j>\£ j Jpf-* ^L^j jij <J-^ £** ly* u^~ p^o- *t j\

60. O kendi hdllnin hukmii ile miinkir olurdu. I^u risaletten yiiz $evirici ve ka-
fir olurdu.

Bu sozleri dinleyen cenin kendi halindeki rahata bakar ve bu halinin huk-
mii ile: "Hayat ancak budur, bundan ba§ka alem yoktur. tavsif olunan ale-
min asli yoktur, hayaldir," diye inkar eder ve bu risaletten yiiz gevirir ve ka-
fir olurdu. Nitekim peygamberler alem-i ervahin ve alem-i ahiretin evsafmi
beyan ettikce munkirler ^*jJi ^i 1^4- Uj u^ o^j UaJi lv ^\ ^ u \^\i 5 (Casi-
ye, 45/24) ya'nf "Bizim ancak hayat-i dunyamiz vardir, oliiriiz ve diriliriz ve
bizi ancak dehr helak eder; dediler."

Jjf ?*3 *J^ ^J^ *^j JjJ~ 3 °- w ' "-r~>-J J C ~^' ^^ U^

61. r Ki hu muhaldir ve icjfaldir ve aldatmadir. JLira ki koriin vehmi hu ma na-
dan uzakhr.

cenfn derdi ki: "Bu alemden baska alem, bu hayattan ba§ka hayat ol-
masi muhaldir. Ve bu sozler igfal ve aldatmak icm soylenmi§tir." Zira o cenf-
nin gozii, hayat-i diinyeviyyeyi gormekden kor oldugundan, onun vehmine,
ana rahmindeki hayattan ba§ka bir hayat oldugu sigmaz ve boyle bir ma'na-
yi tasavvur edemez. I§te hayat-i berzahiyyeye inanmayan ehl-i diinyanin
hali de boyledir.

c^P?

MESNEVI-t SERIF §ERHi / V. CtLT • MESNEV1-3 • *^ > ®

j\ JU £±* £\j>\ >y^> j\ ^j^ -*4<x ^yr <£}*? u~^

62. CMddemki bu §eyin cinsini onun idraki aormedi onun sdhib-i inkar olan
idraki dinleyemez.

"Miinker-nak" terkibi hakkinda Hind §arihlerinden Mir Nurullah buyurur
ki: "Mimker" lafzi kafin fethi ile okunup masdar-i mimi i'tibar olunursa,
"nak" edati ile, "miinker" lafzi tekellufsiiz durust olur. Imdi bu surette "miin-
ker-nak" inkar-nak demek olup sahib-i inkar ma'nasi verilir. Ya'ni "Madem-
ki haber verilen §eyin cinsini o ceninin basar-i idraki gormedi, inkara
mukarin ve mutemayil olan idraki artik bu haberi dinleyemez."

63. TSoylece tihanda umum-i halka abdal, o cihandan ni&n soylerler.

. lste boylece bu alem-i fani olan diinyada umum halka sifat-i cismaniyye-
lerini sifat-i ruhaniyyeye tebdil edip, alem-i ruhaniyyeti ve melekutu mu§a-
hede eden enbiya ve onlann varisleri olan evliya o cihandan ve hayat-i ba-
kiyeden ni§an soylerler de derler:

^j 3 y- <j ^ ^ ^— * ^ J> ^>* u~>- °^ ^ 0L ^ o&

64. Oil Hr Bu cihan yk karanlik ve dar bir kuyudur. Diarifa kokusuz ve
renksiz bir alern vardxr.

Alem-i melekut ve ruhaniyyet, alem-i murk ve cismaniyyet gibi miiteaffin
ve renkten renge girip istihalat geciren bir alem degildir.

65. Onlardan hi&ir kimsmin kilaqtna aiimedi) zira tama derin ve cesim hv
cah cjeldi.

Abdal-i Hakk'in bu sozleri, ehl-i diinyadan hicbirisinin kulagina gitmedi
Zira huzuzat-i cismaniyyeye vaki' olan tama', onlann kalblerine derin ve
azfm dair hicab oldu.

66. %ama ', kula'ai i$itmekten ba'alar; aaraz, gozii ithlatlan baglar.

Hazz-i cismani tama'i, hakikati i§itmekten kulagi sagir eder. Garaz-i nef-
sani akhn goziinu hayat-i diinyeviyyenin faniligine ve alem-i ahiretin baki-

VI

AHMED AVNl KONUK

ligine ittila'dan kor eder. Nitekim hadis-i §erifte ^ j ^ ^JJi ai» ^\j ^ru
ya'ni "Tama'dan sakinin; zira tama' kor ve sagir eder" buyurulur.

67. Otfitekim o cenine kan tama'i hi al$ah vaianlarcla o onun gidasidir.

Nitekim o ana rahmindeki cenine, bulundugu o suflf muhitlerin zevki ve
hazzi ve gidasi olan kan tama'i;

68. H^u cihanin hadisindcn mahcub eiti; cismin kamnt onun gonliine mahbub etti.

Bu dunyamn evsafina miiteallik olan soziin ve haberin kabulune mani' ve
hicab oldu; ve anasimn hayiz kanini, onun gonliine sevimli ve latff gosterdi.

69. uMerd, biitiin bu ni'metin nevi'lerinden kaldi; ku§luk iaami o kandun aay-
x'x bilmez.

Ana rahminde bulunan ki§i biitiin bu diinya ni'metinin nevi'lerinden
mahrum kaldi. 0, orada ku§luk taamim o hayiz kanindan ba§ka bilmez. Ya'ni
onun orada bildigi ku§luk taarm ancak bu kandan ibarettir. Hind nushalann-
da "merd" yerine "ferd" vaki'dir. Bu surette ma'na; "0 cenfn ana rahminde
biitiin bu diinya ni'metinin nevi'lerinden ferd ve ayn kaldi" demek olur. ,

(^

Hirstan dolayi fil yavrusunu yiyenlerin ve
nasihin nasihatini terkin kissasi

70. Sen onu isitmedin mi ki. Dtindistan da bir arif birtaktm dosilari qordti.
[69] y J J

*$%&>

MESNEVt-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3

71. «5?p Umij ve aziksiz ve cvplak olmus, uzak yoldan seferden eristiler.

72. Omm arifliginin mvhabbeti kaynadi ve onlara hos bir selam dedi ve gwhiin
atbi acildi.

73. r Dedi: "^ilirim ki iecevvu'dan ve boslukian, bu Oierbela dan size elem-i
cem geldi."

arif uzun yollardan ag ve giplak olarak gelmi§ olan dostlanni goriince
onlara latff bir selam verdi ve onun arifliginin iktizasi olan hemcinsine mu-
habbet icmden kaynadi da onlara dedi ki: "Bilirim ki acliktan ve mi'de bo§lu-
gundan ve Kerbela'ya mu§abih olan susuz sahralardan sizin vucudunuzda
elem ve mesakkat toplandi."

74. "JFakat, ey dost olan taife, JMlah JiakTupun, sizin taaminiz nihayetfil yav-

1 t"

rusu olmasin:

75. " Jil uaritr; ^tTTtdi bu iarafa gi&iyorsunuz, benim nasihatimi candan ve gc
nulden dinleyiniz!"

"§imdi gittiginiz bu tarafta filler vardir; bu hususa dair size nasihat edece
gim; benim bu sozlerimi kemal-i ciddiyetle dinleyip amel ediniz."

76. "^fiolunuzda fit yavrulan vardir; onlann avi sizin fok ^onlunuziin. arzusudur.

"0 gittiginiz tarafta fil yavrulanna da rast gelirsiniz; karniniz ac, oldug
igin, o fil yavrulanni avlamaga haris olacaksimz."

77. "£ok zaif ve laiif ve pofc semizdirler; fakat pusuda ialib olarak analan vardir.

*$$&

AHMED AVNl KONUK

"Zaff ' semizin ziddi olan ma'naya degildir. Burada kuvvetsiz ve mukave-
metsiz demektir. Hind niishalannda "zaff yerine "tanf ' muharrerdir. Nevzad
ve semiz ve yagh ma'nasinadir. Ya'nf "0 fil yavrulan yeni dogmu§turlar.
Tombul tombul suretleri latif ve sevimli ve yumuk yumuktur; fakat analan
pusuda gizlenmis, onlann ahvalini tarassut eder."

78. w yavrusunun arkasmdan, ficjan ve ah ah ile yiiz fersah yol devreder.

"0 ana fil, yavmsuna o kadar §efik ve meclubdur ki, onun arkasindan ya-
na yakila yiiz fersah yol yuriimege katlanir ve yavrusuna olan muhabbeti ve
merhameti son derecededir."

79. "Onun hortumundan ate§ ve duman gelir; onun merhum olan yavrusundan
hazer ediniz."

"Yavrusunu ta'kib ederken, o ana filin hortumundan gazab atesj ve du-
mam fi§kinr. Anasi tarafindan bu derece hiss-i merhamet ile ta'kib olunan fil
yavrusunu avlamaktan sakmimz."

j~>- ^ (j-J iSjJ>\>- j ^Lp j— J <j\ •*•£*- JIaW frUjl

80. Ey ogul, evliya Diahk'in eifalidir; anlar huZurda ve aayhetie haberlidir.

"Huzur ve gaybeften murad, Hakk'a nazaran huzur ve gaybet degildir. Zi-
ra evliya higbir an Hak'tan gafil degildirler. Bu huzur ve gaybet, alem-i miilk ve
melekuta nazaran evliyamn huzur ve gaybetidir. Zfra evliya ba'zan alem-i me-
lekutun miitalaasinda miistagrak ve alem-i miilkten gaib olur. Ve ba'zan alem-i
mulkiin ahkaminda istigraki hasebiyle alem-i melekutun miitalaasindan gaib
olur. Binaenaleyh onlann bu mevtinlara gore huzur ve gaybetleri vaki' olur. Ni-
tekim bu hale i§areten Hz. Sa'df bir velfnin lisanindan §oyle buyurur. Beyit:

jt-uJ *y>- ij\j tl~ij j l _ s $S ^JuJ Vl ^jUls y_ lS $5

"Ba 'zan eflak uzerinde otumrum; ba 'zan da ayagimm arkasmi goremem. "

Ve Cenab-i §eyh-i Ekber bu kurb ve bu'd hakkinda Fass-i Eyyubf'de Ji
v ijpj ^^ oUalsJ! ^ (Sad, 37/41) [ya'ni "Dogrusu §eytan bana bir yorgun-
luk ve'eziyet verdi"] ayet-i kerfmesini tefsfren izahat i'ta buyurmu§lardir.

MESNEVM §ERlF §ERHi / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Bu mukaddime ma'lum olduktan sonra beyt-i §erifin ma'nasi boyle
olur: "Evliya Hakk'in cocuklan mesabesindedir. Bir baba gocuklannin
umuruna nasil miitevelli ve muteveccih ise, Hak dahi onlann umuruna 6y-
lece mutevellidir. Zira evliya, iradelerini Hakk'in iradelerinde mahv etmi§-
lerdir. Binaenaleyh onlar tasarruf-i ilahi ile bu alem-i mulk ve §ehadetin ah-
kami muvacehesinde hazir olsalar veyahut yine tasarruf-i Hak ile alem-i
melekutun miitalaasinda istigrakan bu alem-i mulk ve §ehadetin ahkamin-
dan gaybet etseler, onlann miirebbi-i haslan olan Hak onlann ahvalinden
ba-haberdir. Zira onlann sem'i ve basan ve kuvasi Hak'tir. Nitekim hadis-i
kudside ^Ji... u* _, olj 3 \ J ^ i j u— *J cZT [ya'ni "Ben onun sem'i, basan ve
eli ... olurum"] buyrulur.

81. Onlann o noksamni gaiblik <Lu$unrm, zira o onlann canindan dolayi kin
$eker.

Ya'ni, onlann cismaniyetlerine taalluk eden noksam huzur-i Hak'tan ga-
iblik diisunme ve zalemenin onlann cisimlerine habs ve darb ve katl gibi ef al
ile tecavuz ve taaddilerini veyahut emraz-i suriyye ile cisimlerinin ma'luliyet-
lerini veyahut suret-i zahirede nor ve hakir ya§amaianni goriip, deme ki
"Bunlann bu hale ma'ruz kalmalan Hak'tan gaib olduklannin alametidir." Zi
ra Hak onlann cisimlerinden dolayi degil, ind-i ilahisinde mukerrem olan can
lanndan dolayi kin ceker. gunku cisim maddedir ve maddeye i'tibar yoktur
i'tibar ancak ruha ve ma'nayadir.

82. ^ZWi ki: xvr Bu evliya henim $ocuklanmclir; gartblikte i$ cju$ten feraair.

§urrah-i kiram Hak Teala'nm "Evliya benim etfalimdir" buyurduguna da
ir sarih bir nass kayd etmemisjerdir. Hind §arihlerinden §eyh Abdullatff bi
beyt-i gerifte ^ ^ jiiJi ya'ni "Halk Allah'in iyalidir" hadis-i §erifine i§are
buyuruldugundan bahsetmis, ise de, bu mutalaaya Bahru'1-Ulum hazretler
i'tiraz edip: "Bu hadisin hukmii ammdir ve cemr-i halka §amildir. Halbuk
Hz. Pir iyalullah olmayi evliyaya tahsis buyurmusjardir. Binaenaleyh bu ha
dfse nasil i§aret olabilir. Meger ki hadis-i §erifteki "halk'*tan murad evliya ol
sun; bu ise uzak bir ma'nadir" demi§tir. Ankaravi hazretleri de ba'zi ayat v<
ahadisin delaletinden bahs buyurmusjardir.

PK^ AHMED AVNl KONUK ~^{M

t Fakfre layih olan ma'na budur ki: Hak Teala Hazretleri ^ jSfi j> *> 'j* C)
L^ijj -Jui Jk Sfi (Hud, 11/6) [ya'ni "Yeryiiziinde nziklan Allah'm iizerine ol-
mayan hay van cinsinden hiebir §ey yoktur."] buyurdugu cihetle, biitun
mahlukatin mu'ilidir ve mahlukat onun iyalidir. Fakat avam-i halkin umu-
runa Hak Teala bilvasita tevelli buyurur. Bu sebeble cenab-i §eyh-i Ekber
Futuhat-i Mekkiyye'iennde dunyaya "ixmm-i rakab" ta'bir buyurmusjardir.
Halbuki enbiya ve evliyamn umuruna Hak Teala bila-vasita tevelli buyurur.
Nitekim Ibrahim (a.s.)dan naklen sure-i §uara'da Wj &***»*. j J^h y g^'j
jJl£ 'y£ d^'jA (§uara, 26/79) ya'ni "Oyle Allahdir ki bana yedirlr've igirir've
hasta oldugum vakit bana §ifa verir" buyrulmu§tur. Binaenaleyh amme-i
halk "umm-i rakub" olan diinyamn cocuklan ve havass-i halk olan enbiya
ve evliya dahi Hakk'm cocuklan olmus. olurlar. Ve bu ma'nayi Resul-i zi§an
Efendimiz dahi ^l^, 5 ^^h ^ jl* c^i ya'ni "Ben Rabbimin indinde gecele-
rim, bana yedirir ve igirir" hadis-i §erifryle beyan buyurmusjardir. Ve caiz ki
bu ma'nada sarih bir hadis-i kudsf de olup cenab-i Pfr efendimiz bu hadfse
i§aret buyurmu§lardir. Yahut bu ma'na cenab-i Pir efendimizin sirr-i alileri-
ne vaki' olan hitabat-i ilahiyyedendir. Nitekim atideki beyt-i §erifte bu
ma'naya isaret goriilur.

Beyt-i §erifm hulasa-i ma'nasi boyle olur: "Evliya benim etfalimdir, onlar
hayat-i diinyeviyyede gariplik icjnde, i§ten giicten mustagni ve alayi§-i diin-
yeviyyeden ferd ve azade bir haldedirler. Onlann mtidebbir-i umuru benim."

f.*X j j^ ^ j~» j^ <^X) p£i J j^P" ^^^^ <S^y. j\

83. ^Dmiihan i$in zelil ve yetimdirler; fakat sir da yar ve nedim benim."

"Benim etfalim olan evliya alem-i cismaniyette nasi imtihan icjn zelil ve
yetimdirler, ve ehl-i diinya ve cismanfler nazannda onlar bu zillet ve yetim-
likleriyle nakis goriinurler. Fakat onlann sirnnda yar ve nedim benim; ve ben
onlan vesait-i tabfiyyem haricinde idare ederim ve onlann nedim ve musahi-
biolurum."

j* <jl>*-l ^j>- >^— » L>^s" ij* <j{&.

84. 'Ciimlenin arka iutuculugu benim ismetlerimdir; atiya muhakkak benim ec"
zamdular."

"Piist-dari" arka tutuculuk ve iltica ma'nasmadir. Ya'ni "Ctimlenin arka
tutuculugu benim ismetlerimdir; guya benim eczamdirlar." Hind niishalann-

™^

MESNEVI-f §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

da "pii§t-dar-i ciimle" terkibinde "ye" yoktur ve "pii§t-dar"a hami ve meded-
kar ma'nasi verilmi§tir.

Bu suretle beyt-i §erifm terciimesi §6yle olur: "Ciimle evliyanin hamisi ve
mededkan benim ismetlerim ve hifzlanmdir. Onlann sifat-i abdaniyyeleri be-
nim sifat-i hakkaniyyemde mahv ve mustehlek oldugundan, guya onlar be-
nim cuz'lerimdirler."

Jljl d> ^i J Jj* J^ 1 jb* jLsd> ^ O* OLijJtb ^1 OU j jU

85. "Stf-cjah ol, acjah ol! I^n, eski libas giyicilerimdir; binde yiiz bindir ve bir
kimsedirler! ?

"Agah ol ki, bu benim etfalim olan evliya, alayi§-i zahiriye ehemmiyet
vermedikierinden libaslan eski puskudiir. Onlar zahirde aciz ve hakir bir sa-
his goriiniirlerse de, binde yiiz bin ya'ni yiiz milyon sahis hukmiindedirler."

Bu beyt-i §eriften evliya-yi Hakk'in mutlaka eski piiskii libas giymeleri la-
zim gelecegi anla§ilmamalidir. Asil mes'ele eski libas ile yeni libas arasinda
fark gorecek derecede kalbin alakadar olmamasidir. Evliya-yi Hak Hakim is-
minin dahi mazhan olduklanndan mukteza-yi hale gore hareket ederler. Eger
eski giymek mukteza-yi hal ise eski giyerler. Ve eger yeni giymek icab-i hal
ise yeni giyerler ve onlara gore mukteza-yi hal ancak Hak yolunda hizmet-
tir. Ehl-i diinyanin gozettikleri gurur-i nefsi tatmin degildir.

86. Ue yoksa CM,nsa bu asa-yi hiiner ile ne vakii o ^Jir'avn'i altiist ederdi?

"Cub-i hiiner" (>* u^) den murad, asa-yi mu'cizedir. Ya'ni "Eger sahs-i
vahidden ibaret olan Musa (a.s.) yiiz milyon kimse halinde olmasa idi, mil-
yonlarca tebeaya malik olan Fir'avn'i bir asa-yi mu'cize ile altiist edip mul-
kiinii harab edebilir mi idi?"

87. Ue yoksa bir bidevi ile Otfuh, ne vakii sarki ve garbi kendinin cjark-abi
ederdi?

Ve keza §ahs-i vahidden ibaret olan Nun (a.s.), milyonlarca §ahis hiik-
miinde olmasa idi, (,& j,>&i '& ^jS/i 'j± >" V L/> (Null, 71/26) ya'ni "Ya
Rab, yeryiizunde kafirlerden bir'dbnup dola§an birakma!" diye ettigi bir bed-
dua ile ne vakit §arki ve garbi tufamna gark ederdi?

C £P?

AHMED AVNt KONUK

88. Diaklm olan JZut'un hir Auasi, onlann sehirlerini, mura&siz oliuhlan hal-
de koparmaz idi.

"Rad" comert ve dana ve hakim ma'nasinadir. Ya'ni "Hikmet-i ilahiyye-
ye vakif bir nebiyy-i zi§an olan Lut (a.s.)m, muhalefette inad eden kavmi
aleyhine ettigi bir dua onlann Sodom namindaki §ehirlerini, muhalefetlerinde
muradsiz olduklan halde coktiirdu. Eger bu nebiyy-i zi§an tek basma oldugu
halde binierce sahis hiikmunde olmasa idi bir duasiyla binlerce halki recfe ile
helakedermiidi?"

89. Onhnn Jirdevs a&i olan sehirleri, hira su 'Dick' si oUu; ondan nisan aorl

kavm-i Lut'un cennet-i Firdevs gibi muntazam ve muferrih olan whir-
led coktii ve krom ma'denini havi pis kokulu bir su kaynadi ve §ehrin ma-
halli bu kara suyun Dicle'si oldu. Onun ni§am bu giin bakidir. Binaenaleyh
sen o nisam ibretle temasa et!

90. ^u nisan ve hu haher Sam larafindadir; aecerken onu Oiudiis yolunda qo-
[89] ....

rursun.

Bu ni§an ve Kur'an-i Kerim'deki bu kissanin haberi §am tarafmdadir ve
elyevm "Lut golu" derler. Bu golii Kudus yolunda guzergahda tesaduf edip
gorebilirsin.

91. ~Y>uz hinlerce Diakk'a tapan evliyanm eli ile, mukakkak her hir karnda si-
yasetler vaki'dir.

Ankaravi hazretleri ikinci misra'in nihayetinde "budest" lafzmi "bude-est"
fiilinin mahaffefi olarak alrm§ ve "vaki* olmustur" ma'nasim vermi§tir ; ve bu
suretde ibareyi tetmim icin terciimeye "icm" ma'nasina olarak bir "cihetin-
den" kelimesini ilave buyurmak mecburiyetinde olmustar. hazrete gore ter-
cume §6yle olur: "Yiiz binlerce enbiya-yi Hak-perest cihetinden muhakkak
bir karnda siyasetler vaki' olmustar." Fakat fakir "be-dest" lafzini ba-yi ilsak
ile "el" ma'nasina olan "dest" kelimesinden miirekkep addedip ibare-i beyt-i

MESNEVI-t §ER1F §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

§erifi c— Vf^ L- j) ju *j* c—jj j>- ^^ o\j\y* j^ c—j^ suretinde anladim ve
ona gore terciime ettim. Ma'na zahir oldugundan izaha hacet yoktur.

92. Ue eger soylesem bu beyan ziyade olur. Dios, tiger ne olur ki da'glar kan
olur.

Ve eger enbiya ve evliyaya muhalefet yiiziinden vaki' olan kahr-i ilahi
kissalanni birer birer soylesem pek cok uzar ve uzadikca teessiirden cigerle-
re kan toplanir. Cigerlerin ne ehemmiyeti olur! Zfra tecelli-i kahrf ve celaliden
azimii'l-cusse olan daglar kan olur.

■5j J tJjjZ' OJ-i> Oy>- { J^> y *j*~*i ^ jVi J U4^ ^J^ 1 ^J^

93. 'Daglar kan olur ve tekrar o donar; sen kan olmasmt gormezsin, korsiin ve
merdudsun.

"Daglann kan olup tekrar donmasi"ndan murad, bilcumle e§yamn her
an-i gayr-i munkasim icinde tecelli-i kahri ile ma'dum ve bu i'dami miiteakib
tecelli-i lutfi ile mevcud olmasidir. Ehl-i hakikat buna "teceddud-i emsal" der-
ler. Bu babdaki fzahat Fususu'l-Hikem'de Fass-i §uaybfdedir. Ve I. cildde
1 1 55 numaraii beyitten itibaren bu teceddud-i emsal bahsi gecmi§tir.

94. ZKeskin gozlii uzagi goren acft) bir korsiin; fakat deveden yiiniin gayrini gb-
remez.

Ya'nf "Senin akl-i maa§inin gdzii gayet keskindir. Fezada pek uzak olan
ecram-i semaviyyeyi rasad eder. Ilm-i hendesenin ve riyaziyyenin dakayi-
kini goriir ve felsefe ve maani ve mantik ve bedi' ve beyan gibi ilimlerin in-
celiklerine niifuz eder. I§te bunlann hepsi devenin tuyunii gormek kabilin-
dendir. Zfra kendi viicudun dahi e§yadan bir §ey oldugu halde an-i gayr-i
munkasim icinde vaki' olan bu teceddiid-i emsali nefsinde goriip idrak ede-
mezsin."

u*j^ s^** J j b >j***> ^ u**j ^ cfj*- ***** j^y*iy

95. Uius-i insdnm ziyddeliginden mu-be-mu goriirsun; ayi gibi maksudsuz rak-
si bilirsin.

Q

AHMED AVNl KONUK

"Sarfe" ziyadelik ve riayet ve hile ma'nalanna gelir. Burada ziyadelik
ma'nasi miinasibdir. Ya'nf, "Ey cismam olan kimse, insana mahsus olan hir-
sin ziyadeliginden ve §iddetinden umur-i diinyeviyyeyi inceden inceye goriir-
siin; fakat senin bu gdrii§unun hayat-i ebediyyeye ne faidesi vardir? Senin
miicadele-i hayatiyye adini vererek umur-i diinyeviyye igin girpinman hakf-
katte ayi gibi maksadsiz raks etmekten ve oynamaktan ibarettir. Sen ancak
boyle dipsiz ve ma'nasiz raksi bilirsin.

96. ^aksi orada ei ki kendini huasin, pamuau sehvet yarasmdan ko-parastn.

Raksi ya'ni hayat mucadelesini, o makamda et ki, kendi mevhum olan
varhgini ve enaniyyetini kirasin ve pamuk gibi, muhtelif heva ile o tarafa bu
tarafa ugan ve §ehvet-i nefsaniyye yarasi iizerine konup yapi§an havassini
bu yara iizerinden koparasin.

Sx£ Ot-U*^ j> Cliyr j ,_/**j •AjuS" jb^ $y- dy*- j-Ul ,j**j

97. Brier raksi kendi kanlannda ederler; raks ve cevelam meydan tarafindan
yapariar.

Er olan kimseler, hayat mucadelesini kendi enaniyetlerini oldurmek husu-
sunda yapariar; ve o raksi ve cevelam ya'ni o miicadeleyi miicahede ve riya-
zet meydamnda yapariar. Zira cihad-i ekber budur.

98. ^Vaktaki kendi ellerinden kurtalurlar, hir el ctr-parlar; vaktaki kendi naks-
lanndan sicrarlar, hir raks ederler.

Erler miicahede ve riyazet meydanmdaki raks ve cevelanlan netfcesinde
kendi nefislerinin yed-i tasarrufundan kurtulduklan vakit, kemal-i meserret-
le zahiren cisim ellerini ve batmen run ellerini girparlar ve bu suretle kendi
noksanlan olan nefisierinin sifatindan sifat-i nlhaniyye sahasina sigradiklan
vakit, zevk ve siirurla raks ve sema' ederler.

99. Onlann mutribleri iceriden def calarlar. HJenizler onlarin surislerinden ko-
■pururler.

6 £p a

r

MESNEVf-l §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVr-3 • "®Nj§

100. Sen dollar iizerinde yapraklan, sabd ruzganntn iahrikinden el cirpict vt
rahs edict gormezsin.

Arif kemal-i irfana vasil oldugu vakit, hakayik-t e§yayi kendinde mii§ahe-
de eder. Esma-i ilahiyye zikrinin avazini kendisinde isjtir. Her bir hakikat-i
kaineyi tarab ve §adf iginde bulur; ve denizler bir arifin varlik kaydindan kur-
tulmasmdan dolayi cu§ ve huru§a gelip kopiik sagarlar. Zira ecza-yi alem eh-
lullah igindir; ve insan-i kamil kiilldur ve bilciimle alem onun ciiz'udur. Ey
kendi varhgi hakayik-i e§yaya hicab^olan cismani! Sen agaglann dallan iis-
tundeki yapraklan, latff saba riizgan gibi tahrik eden tecellf-i Hak'tan el gir-
pici ve raks edici bir halde goremezsin (Bahru'1-Ulum ve Hz. Imdadullah ve
Veil Muhammed §erhlerinden hulasadir).

101. Sen gormezsin jakat onlann kulaklan icin, ve dollar iizerinde yavraklar
dahi el cuvicidir.

Evet, sen gdrmezsin, fakat ariflerin kulaklan, bunlann tarab ve §adilerini
ve ahenklerini dinlemeleri igin, agag dallan iizerinde yapraklarda el girpici bir
haldedirler.

102. Sen yavraklann el cirpmasim goremezsin; goniil kulagi lazimdu, hu cisim
kulagi degil!

Evet, sen yapraklann el girptiklanni goremezsin; onlann ahenklerini isjt-
mek igin, bu cisim kulagi i§e yaramaz; goniil ye can kulagi lazimdir. Nitekim
ayet-i kerimede '^^ 'd^s V ^T, *a1^ J4J \l\ ^ '^ jf, (Isra, 1 7/44) ya'ni
"Ve Allah'i hamd ile tesbih etmeyen'higb'ir §ey yoktur ve'lakin siz onlann tes-
bihlerini idrak edemezsiniz."

£j> li I J OU- j^m ^ U fjj> j JjA jl Xf j j* j>/

103. lias kulagtm kezlden ve yalandan hagla, id ki sehr-i cam fiirug ile goresin.

^"HezTden murad, hayat-i diinyeviyyedir. Nitekim ayet-i kerimede sCu d\
j^'j vJ uJi (Muhammed, 47/36) ya'ni "Diinya hayati laib lehvdir" buyuru-
luyor. Ve "yalan"dan murad dahi, viicudda da'va-yi istiklaldir. Ya'ni "Hezl-

t^p

AHMED AVNl KONUK

den ve oyundan ibaret olan hayat-i diinyeviyye ahenklerine kar§i, bu zahir
ve cisim kulagmi bagla ve nefsinin vucudda istiklal ve enaniyet da'vasina
kar§i sagir ol! Ta ki nazanndan bu alem-i kesafetin dagdagalan zail olup
olanca parlakligi ile can §ehrini goresin!"

oil 3* j» ^ji itjfc j£ J>~> ji **>** J»f ±*£ s*

104. JMukammel' in kulacji sbzde sir feker ki, ona Diak JCu/an'da Diixve
iiziin" tier.

Gormez misin can aleminin sultani olan Muhammed (s.a.v.) hazretlerinin
miibarek kulagi bu alem-i kesafetin harf ve saVti icinde, kulub-i be§erdeki es-
ran ceker ve isjtir. Nitekim Hak Teala Kur'an-i Kerim'de o sultan-i enbiyayi
Vit'^ (Tevbe, 9/61) ya'm "0 kulaktir" buyurur. Bu bevt-i jerifte sure-i Tev-
be'de olan §u ayet-i kerimeye i§aret buyrulur: Ji oil _^ o_>J>o ^i o ». && ^j
j^J^olt {Tevbe, 9/61) Ya'ni "Ve munafiklardan ba'zilan vardir ki Peygam-
ber'e eziyet ederler ve "0 kulaktir" derler. Ey Peygamberim, sizin igin hayirli
olan kulaktir, de!" Bu ayet-i kenmenin sebeb-i nuzulu budur ki: Resul-i zfsin
Efendimiz'in giyabinda miinafiklar §an-i niibuwete layik olmayan sozler soy-
ler idi; ickrinden ba'zilan: "Susunuz o ba§tan ayaga kadar kulaktir, bizim soz-
lerimizi i§itip bilahire bizi kepaze eder" dedi. Ve bu ayet-i kenme nazil oldu.
Ya'm "Evet, Peygamber kulaktir, sizin esranmzi giyabda dahi dinler, fakat
onun boyle basten ayaga kadar kulak olmasi sizin igin hayirlidir" buyruldu.

105. O ^Peygamber banian ba$a kulaktir ve gozdiir. 'Ttiz onian tazeyiz O mur-
zidir; biz sabiyiz.

Peygamber-i zi§an her ne kadar surette bir cism-i kesif goruniirse de
ruh-i musavver halinde bulundugundan, hassa-i run iktizasinca, vucudunun
hey'et-i mecmuasiyla uzaktan ve yakmdan isjtir ve goriir. Biz varisan-i Mu-
hammedinin ervahi, o nebiyy-i zi§andan tazelenir ve taravet bulur. Bu ruha-
niyyet sutunu bize emzireii odur ve biz dahi onun emzirdigi ruhaniyyet su-
tiinu igip, nesv u nema bulan sabileriz. Uzaktan ve yakindan hey'et-i mec-
muamiz ile gormek ve isttmek hassasim o hazrete kemal-i tebaiyyetten bu-
luruz. Nitekim Hz. Omer (r.a.) bir ayhkyoldan Hz. Sariye'nin harekat-i har-
biyyesini gordii ve ona kumanda edip isjttirdi ve Hz. Sariye de uzaktan Hz.
Omer'in sesini isjtti.

O

MESNEVt-1 §ERIF §ERHt / V. CtLT • MESNEVl-3 •
106. rBu sozttn nihayeti yoktur; fil ehli tarafina gen stir ve ha§langi$ uzerine siir!

Ba§tan ba§a kulak ve goz olmak ve mi§kat-i hatem-i enbiyadan ruhani-
yet sutunii emmek sozlerinin nihayeti yoktur. Fil kissasi tarafina geri done-
lim ve basjangica riicu' edelim.

Fil yavrulanna taarruz edenler kissasinm bakiyyesi

107. w Jil her agzi kohlar; her he$erin mi'desinin etraftm dolamr."

Bu soz, hakfmin Hindistan'daki yolculara olan nasihatinin maba'didir. Bu
kissa Mevlana Camf hazretlerinin Nefehatu'l-uns'dz naklettigi Ebu Abdullah
el-Fasf kissasi olmasi me'muldur. Bu naklin terciimesi §udur: "Ebu Abdullah
el-Fasi dedi ki: "Seyahatlerimin birinde gemiye binmis, idim. Firtina koptu ve
azim tufan zahir oldu, gemi halki duaya ve tazarru'a basjadilar ve nezirler et-
tiler. Bana da, sen dahi bir nezir et! dediler. Ben diinyadan miicerredim, ne
nezr edeyim? dedim. Israr ettiler. Eger Hak Teala beni bu beladan halas eder-
se asla fil yavrusu etini yemeyeyim, dedim. Bu nasil nezirdir? dediler. Hatm-
ma boyle vaki' oldu ve Hak Teala dilimde boyle can kildi, dedim. anda ge-
mi kinldi ve ben bir taife ile sahile du§tuk. Birkag giin gegti, hicbir §ey yeme-
dik; ansizm fil yavrusu zahir oldu,- onu tuttular ve oldurup etinden yediler ve
bana da teklif ettiler,, Ben fil yavrusu yememege nezr ettim, dedim. Makam-
i lztirardir ve nakz-i ahde ruhsat vardir diye israr ettiler. Bu ahdimi bozma-
dim ve sabr ettim. Sonra uyudular. fil yavrusunun anasi geldi ve koklaya-
rak yenilmis, olan yavrusunun kemiklerine kadar eri§ti ve onu kokladi, on-
dan sonra bir bir adamlan koklamaga basjadi. Herhangisinde o kokuyu bul-
du ise onu oldurdii. Ba'dehu bana geldi ve beni de kokladi ve benden hie. ko-
ku bulmadi, Hortumuyla arkasina binmem igin i§aret etti, bindim; o gece git-

*$»>

AHMED AVNl KONUK

ti ve sabah vakti beni bir mevzi'e getirdi, inmemi isaret etti. tndim ve o av-
det etti. Ba'dehu bir taife zahir oldu ve beni evlerine goturduler ve halimi sor-
dular. Kissayi acikca soyledim. Bana dediler ki: Sekiz giinluk yoldan seni bu-
raya bir gecede getirmi§tir."

Fillerin bu hali kat'a miibalagaya haml olunamaz. 1908 sene-i miladisin-
de Hindistan'da Haydarabad Dekken'de bir seylab vaki' olup filler o seylab
esnasinda bogulmak tehlikesinde kalan insanlann imdadina kosmustar ve
pek cok insan kurtarmisjardir. Bu felaketten kurtulanlann kism-i kullisi, bu
hayvanlara medyun-i sukran kalmisjardir.

108. id ki kendi oglunun kehahim nerecle hulursa, onun cezdsi hakkmda kahr
u rii$ gostere."

v ^J J^ <J^ ^^ <- : -~^ <-SjJ>" J>- d\f^ ij^i^> £

109. Uiakk in kullannin etlerini yersen, onlan giuhet edersen ceza goriirsun.

"Keyfer" kotuliige mukabil verilen ceza demektir. Cenab-i Pir fil yavrusu-
nun etini yiyenlerden, o yavrunun anasinin intikam almasi kissasindan gry-
bet-i nasa intikal ve giybetten tahzir buyururlar. Zira bir mu'mini giybet etmek
batmda olmus. bir kardesmin etini yemek oldugu Kur'an ve hadfs ile sabittir.
Nitekim Hak Teala buyurur: C <-A ^ jH 'ji **?JJ\ L>Jl uL' J^l' 'J*> Y, (Hu-
curat, 49/12) ya'ni "Ba'zimz ba'zisim giybet etmesin. Sizden biriniz 61mu§
kardesjnin etini yemeyi sever mi?" Ve Resul-i zi§an Efendimiz de §6yle buyu-
rurlar: e-^j jrti u. ari is h-. *ir *i jj _, i^\ ^ *^- «Jt J\} g^ j *^» ^ jr\ ^
>£~i j ya'ni "Dunyada kardesjnin etini yiyen kimseye ahirette onun eti gos-
terilir; ve onu diri olarak yedigin gibi olii olarak dahi ye! denilir. Binaenaleyh
bagirarak ve igrenerek yer."

[1081 ^ fl kmm ki, sizin agzmizykoklayia Didhk'tir; sddtkin gayri olan kimse
ne vakit can kurtaru?

t ^ Bu beyt-i §enfte Ijjit % 'j* V. ^ Y\Jjx^\ oil ^ 2i ^ ij^y °$) \^' 3
^Ji (Mulk, 41/13) ya'ni "Soziiniizu giz'leyin yahut'izhlr edin^ muhakkak
Allah Teala kalbinizdeki olani biliyor, yaratan bilmez mi? Halbuki o Latff ve
Habir'dir" ayet-i kerimesine i§aret buyrulur. Ya'ni "Sizin batminiza nazir olan

C £P?

g|pr^ MESNEVI-l §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

sizi yaratan Hak'tir. Kalbi ve batini dogru olandan ba§kasi canini tecelli-i
Muntakim'den kurtaramaz."

-JVJ U S*Jj> j JT jJW -Lib j*SsJ iJ l 5~S i- l e^ i J~*^> <J> tS'J

111. Day o efsusiye ki, firarda (IMiinker veyd O^eku onun koku tutucusu ola!

"Efsus" teessiif ve hasret ve sihir ve hezl ve zuliim ve sitem ve yolsuzluk
ma'nalanna gelir. Burada her iic ma'na miinasib olur. "Miinker" naho§ ve la-
yiksiz ve tanmmamis, ma'nasmadir. "Nekir" yabanci ve muhis, ma'nasinadtr;
zidd-i ma'rifet olan "nekref'ten mu§taktir; ve olii kabre konduktan sonra
onun ruhuna zahir olan iki melegin adidir. Bunlar bir olixye Rabb'inden ve di-
ninden ve peygamberinden sual sorarlar. Hind §arihlerinden §eyh Abdiillatff,
Abdiilhak Dihlevi hazretlerinin Mi§Mt Tercumesi 'nden naklen der ki: "Kafir-
lere ve fasiklara Miinker ve Nekfr ve mii'minlere Mube§§ir ve Be§fr olarak su-
- al sorarlar." Bu ma'naya gore sual melekleri kafirlere ve fasiklara ancak cirkin
ve korkunc, surette zahir olurlar ve bu beyt-i §erifte de bu kavle mutabakat go-
riilur. Buyururlar ki: "Mezarda Miinker ve Nekir'in sual sordugu kimselerin
vay haline!" Malum olsun ki, run cisimden alakasini kestikten sonra cisim ce-
mad halinde kalir ve bu cisim taaffun edip dirileri iz'ac etmemek icjn topraga
defn olunur. Binaenaleyh cisme i'tibar yoktur. "Mezar"dan murad, ruhun in-
tikal ettigi alem-i berzahtir ve yevm-i ba'se kadar ruh bu alemde ya mun'am
veya muazzeb olur. Bu tena'um ve azabin niimunesi diinyada rii'ya alemidir.

112. oluler&en ne aijzi galmacfa, ne agzini ila$ vericilerden ho§ etmecje imkan
varl

Bu alem-i berzah, batimn zahir oldugu bir alem oldugundan, diinyada ol-
dugu gibi bir kisj o alemde zahiriyle batinim gizlemek miimkin degildir. Bina-
enaleyh diinyada giybet eden kimse o alemde ne agzini degi§tirip latff yapa-
bilir ve ne de agzini temizlemek icin ilag vericilerden yardim gorebilir. an-
cak kendi ameliyle kalir ve batini ne halde ise o alemde zahir olur. Nitekim
ayet-i kerfmede jj\* % i^'^^u yijji 'Jj \° y „ (Tank, 86/9) ya'nf "Sirlann za-
hir oldugu giind'e, o kimse icin kuvvet ve yardimci yoktur" buyurulur.

113. unuhakkak nikub icin su ve yag yoktur, Slkd ve idrahe Kile yolu yoktur,

Q

AHMED AVNl KONUK

"Ab u revgan" Bahar-i Acem'm beyanina gore, dogru ile yalanm ihtilafin-
dan kinayedir. Giyasu'l-Lugat in beyanina gore tezyin-i kelam hususunda te-
kelliif etmekten kinayedir. Ya'ni "Diinyada icin baska diisuniir, dilin siislu ke-
lamlar ile baska ifadede bulunur. Bu suretle o siislu kelamlan batimmn yiiziine
nikab yaparsin; fakat mezarda ya'nf alem-i berzahta igin disma giktigi vakit,
Miinker ve Nekir'i kandirmak icin boyle bir nikab yoktur. Orada akil ve idrakin
hfle ve icadina yol yoktur. Ahval-i batmen ne halde ise oylece de goriiniir."

114. Dier herze uiykinin ba$inave hi$ina onlann io-puzlanmn darbeleri ne ka-
dar ctocjer.

"Miirz"iin miiteaddid ma'nalan vardir. Burada mak'ad ve kig ma'nasina-
dir. Ya'ni "Miinker ve Nekir hayat-i dunyeviyyesindeki gayeyi fevt etmis, ve
alem-i terzaha sifru'1-yed olarak donmiis, olan her bir herze yiyen kimselerin
basma ve kicma o kadar topuz vurur ki, had ve hesaba gelmez. Bu hal,
rii'yasmda muazzeb olup uyanamayan kimselerin haline mutabiktir."

115. Uier ne kadar sureilerde, sopa ve demir aormez isen de S^zrail'in to-pu-
zunun eserine baki

"Giirz" kalin sopa ucuna takilmis, demir topuz ma'nasinadir. Eskiden
harplerde kullanilirdi. Azrail (a.s.), suretten ma'nayi nez'e me'mur olan bu-
yiik bir melektir. Bu melek hakkindaki izahat yukanlarda gecti. Ya'ni "Hal-i
ihtizarda bulunan bir kimsenin haline bak! Her ne kadar zahirde sopa ve de-
mirden miirekkeb olan topuzu goremez isen de, bu ma'nevf topuzun eseri
muhtazir olan kimsenin viicudunda gdriinur."

116. SAra sua suretie de goruniir. Ondan ancak hastaya dgahhk olur.

Ya'ni "Hz. Azrail'in alet-i darbi ba'zan suver-i hayaliyyede dahi goriiniir.
Fakat ona ancak hasta ve muhtazir olan kimse vakif olur. Zira muhtazir ha-
yat-i diinyeviyye ile hayat-i berzahiyyenin hadd-i fasihnda bulundugu igin,
iki tarafa da nazir olur. Binaenaleyh hal-i ihtizarda ona suver-i berzahiyye in-
ki§af eder ve bu hal icinde, gordiigii §eyieri etrafinda bulunanlara lisan-i za-
hirile soyledigi vakit, sayikladigma zahib olurlar."

^^

MESNEVf-1 §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

1 1 7. hasia der hi: "Gy benim dostlanm, benim kpelerimin iistiinde bu hilitiQ
nedir?

Hind niishalannda bu beyt-i §erif §6yledir: c~~^- ^f >. ^ j^j ^ <*/
C s* 6j j> j^^ ^ Ya'nf "° nasta der ki: Ey mahremim olan dost, ba§imin te-
pesinde bu kilig nedir?" Ya'nf nasta etrafinda bulunanlara gordugu suret-i ha-
yaliyyeyi soyier.

Jl^jl c * ji\ £ J> c—l JL^ ts~ JL^ jA -^ f~i J u

118. xxr Biz yormuyoruz; bu hayal olur." Hu ne hayaldir hi bu iriihaUir.

Hastanin yamnda olanlar derler ki: "Biz senin soyledigini gormuyoruz. Bu
hayaldir. Bu hastaligin iktizasi olan sayiklamadir." Cenab-i Pir onlara ceva-
ben buyurur ki: "Hayal ne demektir! Bu hastanin alem-i berzaha intikali ha-
lidir, size gore hayaldir, fakat muhtazira gore hakfkattir."

dy? xi JL+ jt\ s-^ J 1 ^fi t^ ^ ^ ^ '^ ^ **

119. iSu ne hayaldir hi, bu rprh-i ma'hus, bunun korhusundan simdi bir hayal
oldu.

Yine Cenab-i Pfr buyurur: "Bu nasil hayaldir ki muhtazirlann havass
hamse-i zahiresiyle meshud olan bu kubbe-i felek bu hayalin korkusundar
o an-i ihtizar iginde bir hayal oldu. Hie. boyle hayal mi olur?"

120. Topuzlar ve hdiclar hastanin onunde mahsiis oldu ve onun bast menhus oldi

[118] r

121. O an aorur hi, onun i$indir, dilsmamn aozu ve dosiun aozu ondan baylar
mxstir.

Muhtazir ancak kendisine aid olan a'malinin suretlerini goriir, onun goi
diigu §eyleri ne dostlan ve ne de dusmardan goremez. Zira hayat-i diinyevi}
ye muhtazinn gordiigiinu gormege hicabdir, Nitekim evvelce kendisinin he
yat-i diinyeviyyesi de, kendi amelinin berzaha aid olan suretlerini gormeg
hicab idi.

AHMED AVNl KONUK

xts jijj^- € ^jj j\ r^r -^ yj Jh»^r 3 ^J ^ o*S-

122. Diirs-i diinya gitti ve onun gozii keskin ollu. Onun gozii hun-nz vaktin-
&e aydm oldu.

Diinyaya taalluk eden hayat sonmek iizere iken muhtazinn diinyaya
olan hirsi bi'1-iztirar gitti ve bu hayat-i dunyeviyye perdesi kalkmca onun
gozii alem-i berzahi gormekte keskin oldu ve hun-nz vaktinde, ya'ni Azrail
(a.s.) vazifesini icra ettigi vakitte, ruhunun gozii parlak oldu. Bu beyt-i §e-
rifte ±J>- VJi '£-5 'M* ^ '&& (Kaf, 50/22) ya'ni "Biz senden perdeyi ac-
tik. Im'di senin basann bugiinde keskindir" ayet-i kenmesine isaret buyrulur.

jl (,-iot j jl j£ *«^ jl jl r^r ^'-^ f^* ^- £/*

123. Onun gozii vakitsiz ku$ geUi, onun kihrinin ve cjazahmm nettcssinden.

Ya'ni muhtazinn gozii., kendi halini oliirken gordii, gordii ama vakitsiz
gordii. Eger hayat-i dunyeviyye devam ederken, ihbar-i ilahi ve peygambe-
riye i'timad edip akil goziiyle gore idi, vakitli gormek olurdu. Ve o vakit ken-
disinin su'-i a'maline vakif olup tovbe ederdi ve bu gorusu makbul olurdu.
Fakat ne care ki, kibir ve gururu ve gazabi sebebiyle aklimn gozii goremedi.
Binaenaleyh onun gozunun boyle vakitsiz gormesi, vakitsiz oten kusa ve ho-
roza benzedi.

124. DCu§un ha§im kesmek vaab geUi; zua ki pngiragi vakitsiz kimildahr.

Vakitsiz oten ku§, sebeb-i infial oldu ve mes/um bulundugu igin, onun ba-
§im kesmek ve ona kahr ile muamele etmek lazim geldi. Binaenelayeh muh-
tazinn boyle vakitsiz gormesi de calib-i merhamet olmadi; bilakis sebeb-i
kahr ve azab oldu.

\j CJUJ jU- fj> jJui j5o \j cJbr jy~ C—1 ^j-y jUj />

125. Senin cammn cuz'ii i$in her zaman hir nez variir. Canimn nez'inde
unaninn hak!

"Camn cuz'u"nden murad, mumidd-i hayat ve muferrih-i zat olan nefes-
tir. Insan her nefesi ahp verirken bir fikir ve bir amel icindedir. Bu nefes, fe-
na fikir ve amel halinde insandan mtinfekk olursa, alem-i ma'nada girkin bir

©

MESNEVl-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 • "^^S

suret iktisab edip gerek diinyada ve gerek ahirette sahibine musallat olarak
ta'zib eder; ve eger iyi fikir ve amel halinde insandan miintezi' olursa, giizel
ve latif bir suret iktisab edip diinyada ve ahirette sahibini taltif eder. Imdi ca-
mn ciiz'iinun nez'inde hal boyle olursa kulluniin nez'inde nasil olur, var ki-
yas etf Ve onun nez'inde fikrinin ve amelinin sermayesi ve kiillii olan imani-
na bak!

ll—w*l y»Jj>\ JUJJ JjjL" l_~JJ J jjj tl~wx!j j 0w»-* JjjL" 4J j*£-

126. Senin omrun alhn kesesine henzer. fyece ve gunduz alhn sayici misalidir,

Senin omriin altin kesesi ve ahp vefdigin nefesler de altin gibidir. Miite-
akiben gelip giden gece ve giindiizler dahi altin sayan sarrafa benzer.

127. iPllhni hila-tevakkuf sayar ve verir. O^fihdyet ho$al\r ve husuf gelir.

Gece ve gunduz sarrafi senin altin gibi olan nefeslerini sayar ve sarf eder.
Nihayet omiir kesesi, nefesten hall kalir ve ruh-i insaninin ameline alet olan
ruh-i hayvanfde husuf vaki' olur.

128. Sger dagdan alir ve yerine hoymazsan o vermehten, istikrdrdan gider.

"Ender ameden ez pay" (ts^J ^jJjM\) "Istikrardan gider" demektir. Zfra
"ender" kelimesi gayriyyet ma'nasini ifade ettiginden -bfj-ui ^j ya'ni "gider"
ve "pay" burada "istikrar" ma'nasina gelir. Ya'ni mesela, "Eger dagin ecza-
sindan ahp kopanr ve yerine koymazsan, o dagin boyle anen-fe-anen ecza-
sini vermesi yiiziinden bekasi kalmaz ve istikran gider ve zail olur."

129. Dmdi her nefesin yerine ivaz hoy, ta hi ve scud v ahierwl den garaz hu-
lasm.

Caninin ciiz'ii olup her an senden infikak eden her bir nefesin yerine
taat-i Hak'tan bir bedel ve ivaz koy, ta ki L»>Sj o^l-ij (Alak, 96/19) ya'ni
"Secde et ve yaklasj" ayet-i kerimesinde i§aret buyuruldugu iizere bu taat
neticesinde garaz-i asli ve maksad-i esasf olan kurb-i ilahiye nailiyyet §ere-
fmi bulasin.

*$$&>

AHMED AVNi KONUK

130. Dslerin kemalinde bu kadar say etme; dinde olan bir emrin gayrinde pa-
11281 Uma!

Boyle olunca buz iizerine naki§tan ibaret olan bu viicud-i mecazf alemi-
nin umurunu kemale getirmek igin, caninin ciiz'leri olan nefeslerini sarf et-
me, dm emrinden, ya'ni taat-i Hak'tan ba§ka bir i§te gah§ma!

131. Stfhibei sen na-tamam, islerin ehter ve'ekmegin $ig olarak gideceksin.

Eger boyle yapmazsan, akibet sen alem-i berzaha na-tamam ve nakis ve
vazife-i insaniyyen ebter ve miinkati' ve alem-i berzahtaki ekmegin ve zad u
zahiren gig olarak gideceksin.

132. ve o mezan ve lakdi ma'mur etmek, tas ile ve iahta ile ve ke$e ile degildir.

Mahza bu miinfesih cesedin inhilali igin kazilan mezan ve lahdi ma'mur
etmek, siislu mezar ta§lan ve makbul agaglardan ma'mul ve miinakkas, san-
dukalar ve iizerlerine ortiilen sirma yazili kegeler ile degildir.

^ J> Ct* J? J 1 ur* J J J? l9j/ bU* j> \j iyt- <A

133. 1$eud hendine safvet icinde bir mezar kazasm, onun benliginde bu benli-
gi dejn edesin.

Sana faidesi olan mezar, ancak kalbinin safveti iginde kazdigin mezardir
ki, bu mezar-i safvete Hakk'in hakikf olan varligmda ve benliginde, senin bu
mevhum olan varhgini ve benligini defn edesin.

J^j>i jl [a$X* JjL C-^o b"

Ju*p jjiJU j t£*£ j\ JU-

134. Onun tovragi ve onun gaminin medfunu olasm, ta ki senin dentin onun
deminden mededler bulai

Onun haki, ya'ni Hakk'in varligi muvacehesinde ayaklar altmda gigne-
nen topraklar gibi zelil olasin ve onun gam-i firkatinin medfunu olasm. Ta ki
. senin caninin ciiz'leri olan nefesin, Hakk'in nefha-i tecellfsinden yardimlar
bulsun!

MESNEVt-1 §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 • "^

135. ^Curheler, hubheler ve kiinaareler!.. S^skab-i ma'nadan ha mahhul decjil

Ashab-i ma'na indinde tiirbeler ve miizeyyen kubbeler ve siislii tavar
makbul ve mergub §eyler degildir.

136. §imdi atlas giuen diriye hah, hie ailas onun ahlinin elini iular mi?

Mesela §imdi bu hayat-i diinyeviyyede atlaslar giyinip zahirini siistei
olan bir dirinin haline bak! Hig bu suslii atlas elbise, onun ma'nasi olan i
lina yardima olabilir mi ve o siislii esvablar onun aklmi ve ma'nasmi ki
vetlendirebilir mi?

j\ OIJl»p Jj> j^ *£■ ^i-f j\ JL>- Ol c— \ £s* ^\Js-ji

137. Onun cant o miinherin azabi icindedir. 0am ahrehi onun gam mah
olan halhindedir.

"Gam-dan" ism-i mekandir. "Gam" ile "dan" edanndan miirekkeb o*
gam mahalli demektir. Ya'nf "0 atlas elbiseli kimsenin cam, o fikrin, ya'
nahos, olan fikrin azabi igindedir. Onun gam mahalli ve menba'i olan kal
de o nahos, fikir kendisini akrep gibi sokar ve iz'ac eder."

138. lstari$ten onun zfihiri iizerine nahi§ ve niaar vardu; ve hdhndan enc
lerden o zar zardir.

atlas elbiseli kimsenin di§i siislii ve parlaktir; ve igi fena ve sikintil
du§uncelerden feryad igindedir.

139. i/e o hir himsevi hi, e&hl Itbds icinde. goriirsun, endi$e nebdi ve soz $
gwidir.

Ya'nf "Bilakis, eski libas iginde gordiigiin bir kimse olur ki, onun fikri
bata, ya'nf §eker kamigma ve o fikre miistenid olan sozu de o nebato
kami§tan gikan §ekere benzer." Zira onun efkan vehimden miinbais dej
Dogrudan dogruya Rahman'dan sadir olur.

O

AHMED AVNl KONUK

Fil yavrularinin hikayesine rucu'

j>^ii nfj Dbl>- j Ji L" ^ J^j jjI Jj>^ C - ^^ c: ~^'

140. 9V&siA deii: wr Benim bit nusikatimi linleyin, id ki camniz ve kaMniz
mihneie diismesinl"

141. "Ok ue yapraklara kani' olunuz; fil yavrularinin avina gitmeyin 1 /

142. "iJen hoynumdan nasihai horcunu $ikardim; nasihatin encami ne vakit sa-
adeiin cjayri olur?"

"Size nasihat etmek benim boynumun borcu idi, bu borcumu odedim. Na-
sihatin encami ve neticesi ancak saadetten ibarettir."

* ju j\ lj L-i j* >Uj I; ^1 «jlJU-j ^J-j <u ^

143. "<5izi neddmetien kurtarmak i$in hen risalet tehluji ile geldim.

"Bilahire basmiza gelecek beladan dolayi, yaptigmiz isten pesiman olma-
mamz igin sizi ikaz ve teblig-i risalet vazifesi ile geldim."

144. tt <Sakm olmaya ki tarna'lanniz yol vursunl Sftzih tama'i sizi kokleriniz-
den ko-parsm!"

145. 'iWu ieit ve Jiaytr ohunluk eiti ve aiiti. ^olda kaht ve onlann azim ac-
lihlari oldu.

^^

MESNEVI-I SERIF SERHi / V. CfLT • MESNEVf-3 •

"Hayr badf kerden" ( o>/ ^>i ^) Bir kimse birine veda' ederken "Gece-
ler hayrolsun" ve "Ho§ga kalm" gibi sozleri soylemek ve vazife-i veda'i ffa
etmek ma'nasinadir. Ya'ni "0 nasihat eden hakim bu taifeye bu nasihatleri
ettikten sonra, veda' esnasmda soylenmesi mtinasib olan sozleri soyledi ve
gitti. Ondan sonra o yolcular arasinda yiyecek kitligi ve azim achklar vaki'
oldu."

f,i>\jy ^.j* <_j^ jji_ s-a-^U- <_£j~" <&<^? OLp Li

146. ilAnstxin hir yolda semiz ve yeni dogmas hir fil yavrusu cjorduler.

ag kalan yolcular, gegtikleri yollann biriade yeni dogmu§, tombul tom-
bul bir fil yavrusuna rast geldiler.

147. DCudurmus hurt gibi hucum dtiler. Temiz yediler ve ellerini yikadilar.

148. rejikm hiri yemedi ve nasihat verdi; zira o faktrin sozii hahrda idi.

Yolculann hepsi o fil yavrusunu yediler; ancak iglerinden birisi yemedi ve
onlara da "Bu hayvani yemeyin" diye nasihat etti. Qiinku evvelce nasihat
eden dervisln sozleri onun hatinnda idi.

149. sbz onun kebabmdan mani' geldi; eski akil sana yeni baht bacjislar.

O nasihat eden dervisjn sozii o fil yavrusu etinin kebabmdan o kimsenin
yemesine mani' oldu. Zira o dervi§-i nasih ya§h, tecriibe g6rmu§, akil bir kim-
se idi; ve eski akil, ey heniiz tecriibesi az olan geng efendi, sana yeni ikbal
ve baht bagisjar!

150. n^a'dehu. yathlar ve onlann hepsi uyudular; ve o ac, surude $oban gibi.

Fil yavrusundan kannlanni doyuranlara uyku galebe etti, hepsi yatip
uyudular; ve o fil yavrusunu yemeyen kimsenin karni ag bir halde kaldigin-
dan, viicudunda rehavet peyda olmadi ve binaenaleyh uyumadi ve guya sii-
rii iginde bir goban gibi bekgi olarak kaldi.

*$%&>

AHMED AVNt KONUK

151. Qordu, korkunc hir fil eri$ti, evvelen aeldi, hekci iarafma ko$tu.

Uyanik olan kimse gordii ki, deh§etli bir fil gikti, evvelen gelip kendi tara-
fina ko§tu.

152. Onun agzint iic kerre hoklali. S^sla ondan layiksiz hir koku gelmedi.

"Na-giivar" (jijf U) ekl ve §iirbe gayr-i salih olan §ey ma'nasinadir. Bu-
rada fil hesabina layiksiz koku demek olur. Ya'ni "Fil, uyanik olan kimsenin
agzim kokladi ve kendisince naho§ bir koku bulamadi."

153. IZirkac kerre onun eirafini dola§h ve giiii, muhakkak onu cesim olan $ah
fil incitmedi.

154. ^Ba'dehii her uyumu$un dudagini kokladi. uyumu$ adamdan ona koku
geldi.

155. j\,i, jil-zdaenin kehabindan yemi§ idi; fil hemen onu yirth ve oldiirdu.

Bu iki beyit yekdfgerinin mutemmimidir. Ya'ni "Fil uyanik adamin etrafi-
ni dola§ip ona bir §ey yapmadiktan sonra, her uyumu§ adamin agzim kokla-
di. Fil yavrusunun kebabindan yemi§ olan o uyumu§ adamdan, o file koku
gelirdi. Fil hemen onu pargalar ve oldiirurdu."

156. ^Derhal o tdifeden her hirini hirer hirer uirtti ve ondan ona heybei olmadi.

Ya'ni o taifeyi boyle birer birer helak etmekten dolayi file heybet ve korku
anz olmadi. Zfra hayvanlann insan cem'iyyetinden iirkmeleri tabu bir haldir.

cJlSs-i jjjl lyj $j>- Jui Lf ^jt> \j lJIjS' \j tiL y> c~>-Ujl \y> j

157. I7ter feirim hesabsizca havaya atardi. O^fihayet par^alanir ve yarilmak

icinde olurdu.

Q

MESNEVI-I §ERIF SERH! / V. ClLT • MESNEVl-3 •

"Giizaf ' (^>!jO herze ve beyhude ve cok hesapsiz ve hadsiz ma'nalanna
gelir. Ya'nf "Fil onunii ardiru hesab etmeksizin uyuyanlardan her birini hor-
tumuyla havaya firlatirdi; ve o kimse yukandan asagiya diisiip parcalamr ve
yanlmak ve parcalanmak hali icjnde oliirdu."

Bu beyitin ikinci misra'i Ankaravi'de bu vech iledir. Fakat terciimesi bu
metne mugayir olarak aynen soyledir: "Her birini guzafen onlari havaya atti,
ta zemine vurdu, ol kimse sjgafte oldu." Halbuki bu terciime Hind niishalann-
da miinderic olan J>\&> ^ ^ c*> j y. jj Lf ** u ibarenin terciimesidir. Binaenaleyh
fakir terciimeyi AnAarav7 nushasindaki ikinci misra'in metnine gore yaptim.

158. By halkin kamm i$en, yoldan savul! Ta ki onlann kani seni cenae geiir-
mesin!

Ey halkin kanmi icen kimse, zuliim yolundan savul, ta ki o mazlumun ka-
ni seni cenk ve intikam meydanma getirmesin!

jj>c jj Jj\ jjj jl JU *>Jlj jJu Ota OLij! jj>- OLiol JU

159. C/™uhakkak onlann mahni onlann kani hill xXra mat ele kuvveiien gelir.

"Yemin" kelimesinin miiteaddid ma'nalan vardir. Burada "sag el" ma'na-
sinadir. "Malin kan mesabesinde olmasf'mn sebebi budur ki, mal, vucud-i
be§erin harekati ve kuvveti neticesinde kazamhr. Viicud-i beserin sebeb-i ha-
rekati zahirde kandir; ve Tiirkge'de bu ma'naya mebni "Mal camn yongasi-
dir" darb-i meseli meshurdur.

160. [fil yavrulannin analan kin $ekerle.r. [fil yavrusu yiyenleri cezaen oldii-
rurier.

Birinci misra'da '^ "kesfden" masdanndan "gekerler" ve ikinci mis-
ra'daki -ulr "kiisten" masdanndan "olduriirler" ma'nasindadir. "Keyfer" "ce-
za-yi amel" demektir. "Fil yavrulan"ndan murad, piran-i tarikatin evlad-i
ma'neviyyeleri ve "analar"indan murad, pfrandir. "Fil yavrusu yiyenler"den
murad, piran-i tarika kemal-i teslfmiyyet gosteren hakiki salikleri giybet edip
ma'nen onlann etini yiyen kimselerdir. Ya'ni "Piran-i hakikat, kendi evlad-i
ma'neviyyelerinden dolayi kin gekerler ve fil yavrulan mesabesinde olan sa-

PK^ AHMED AVNt KONUK

likan-i tarikati giybet edip etlerini yiyenleri amellerinin cezasi olarak ya zahi-
ren veya ma'nen dldururler."

jlo y j\ J-j ^^>- *j\ j p* j\y+ ijlj (j\ iSjy- ,j» ^> J^

161. 6y rii^vet yiyen, fil yavrusunu yiyorsun! Diasim olan fil de senden helak-
lik grtirir.

"Pare" lisan-i Farisf de riisvet ma'nasinadir. "Pare-har" rii§vet yiyen de-
mek olur. "Hasm-i fil" izafet-i beyaniyyedir; ve "hasim"dan murad Hak ve
hulefa-yi Hak'tir.I "Demar" (jio) "duman" ve "helaklik" ma'nasinadir. Yu-
kanda "Halkin mail, onlann karudir" buyrulmus, idi. Bu beyt-i §erif dahi ona
merbuttur. Ya'ni "Halkin mail, onlann kam oldugundan "Ey rii§vet yiyen
kimse, sen onlann mallanni yemekle kanlanni ddkrmis, ve fil yavrusunu ol-
diirup yiyenler sinifina girmis, oluyorsun. Halbuki «ui ju jtt-\ ya'ni "Halk Al-
lah'in lyalidir" hadfs-i §enfi mucibince bu halk, fil yavrulan mesabesindedir
ve onlann nigehbani Hak ve hulefa-yi Hak olan enbiya ve evliyadir. Bina-
enaleyh Sen Hakk'in ve enbiya ve evliyamn kahnna ma'ruz bir haldesin."

h Jr'-y' J^* <£y -^ tk b cfc^ r** *£ b~v ^y

162. uMekr dusumicuyii hoku riisvay eiti. ZKencli $ociijjiinun kokusunu fil hilir.

Malum olsun ki, fikir hassa-i ruhtur ve ruha varid olan fikrin menba'i
dorttur: Rahmanf, melekf , nefsam ve §eytanfdir. Rahmanf ve melekf olan ef-
kar hayir olup bunlann alem-i ruhaniyetteki kokulan guzeldir. Ve nefsanf ve
§eytanf olan efkar §erdir. Ve alem-i ruhaniyetteki kokulan girkindir. Bunlann
kokulanni me§amm-i ruhaniyyetleri agik olan enbiya ve onlann varisleri olan
kiimmelin-i evliya duyarlar. "Binaenaleyh bir kimse ilka-yi nefis ve §eytan
ile mekr ve Me du§unucii olursa, alem-i ruhaniyyete inti§ar eden bu fikirle-
rin girkin kokulan, o kimse her ne kadar kendisini erbab-i sidk ve istikamet-
ten gosterse bile enbiya ve evliya huzurunda kendisini rezil ve riisvay eder.
Ve azamet-i ma'neviyye sahibi olup fil mesabesinde olan enbiya ve evliya,
kendilerine mensub olan ma'nevf evlatlannm aleyhinde bulunan kimseleri,
onlardan alem-i ruhaniyyete miinte§ir olan bu fena kokulardan bilirler."

cy'j b J-k^ <^y ^W> ^y? c^, j^ b J^ LSy. ^ *>ji

163. ki, Diakk'm kokusunu ~)^emenien hulur, hahhn kokusunu henden na-
si! bulmaz?

MESNEVM §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 • ~^M

peygamber-i zf§an ki ^-Ji JJ & cr >-)\ ^^H j\ ya'nf "Muhakkak ben
Yemen tarafindan nefes-i Rahman'i buluyorum" hadfs-i §erffinde beyan bu-
yurdugu iizere, Hakk'in kokusunu mekan-i bafdden ve cihet-i zahirden bu-
luyor, bendeki fikr-i batihn cirkin kokusunu nasil duymaz?

164. uMddemki CMustafd uzak yoldan koku goiiirdii, hizim atjztmizdan buhu-
ru nasil bulmaz?

"Buhur" 6d agaci ve saire gibi giizel koku vermek icin ateste yakilan mad-
deye derler. "Mademki Mustafa (a.s.v.) Efendimiz, Yemen gibi uzak bir yol-
dan koku duydu, bizim agztmizdan cikan salat ii selam buhurunu ve onun
latif kokusunu alem-i ruhaniyyette duyup haberdar olmaz mi?"

165. ~)^tne bulur, fakat hizden drier. Dyi ve kotii koku semB-ya pkar.

Ey akil, sen deme ki "Resulullah Efendimiz bu hayat-i diinyeviyye[de]
degildir. Bunlari nasil duyar?" §ah-i Risalet bu kokulan yine duyar. Zira
4Ji jj^j j^j oi \jSe 3 (Hucurat, 49/7) Ya'ni "Biliniz ki Ailah'in Resulii sizin igi-
nizdedir" ayet-i kerimesi mucibince el' an ruhaniyeti ile ciimleyi muhittir. Bu
iyi ve kotii kokular sema-yi riihaniyyete gikar ve Resul-i zf§an Efendimiz o
sema-yi riihaniyyete gikan bu kokulan duyar ve Hakk'm Settar ismiyle orter.

166. Sen uyursun ve o haramm kokusu ye$il renkli cjok uzerine $arvar.

Sen gaflet uykusu icindesin ve kavlen ve fiilen yaptigin o haramm kokusu
ye§il renkli olan sema-yi ruhaniyyet uzerine carpar. Nitekim I. cildde miinderic
olan Hakim Senai hazretlerinin oi**- jLJi^j j£ oUr c^j ^ c— i^L-Tya'ni
"Can vilayetinde gokler vardir, cihanin gogiine is, buyurucudur!" beyt-i §erifin-
de bu sema-yi riihaniyyete i§aret buyurulmu§tur; ve sema-i diinyanin rengi maf
gdriindugii gibi, sema-yi ruhaniyyetin rengi dahi, erbab-i ke§fe yesjl gdriiniir.

167. Senin firkin nejeslerinin refiki olur , felegin koku duyuculanna kadar gider.

fena kokular senin cirkin nefeslerinin yolda§i olur. Felegin ruhani koku-
lanni duyan ervah-i 'aliyeye kadar kadar vasil olur.

<?g^

AHMED AVNl KONUK

jL dy? -XiIj (p£ J*~> jj* j\ tSy, _j a^s* <Sy, j jS <Jy.

168. jxwir Kokusu ve hirs kokusu ve tama kokusu, soz soylemekte sogan gwi
gelir.

Kibir ve hirs ve tama' gibi sifat-i nesfaniyyeden her birinin ayn ayn birer
kokulan vardir. kokular soz soylerken sogan yemis, olan bir adamin, nefe-
sinden nasil sogan kokusu gelirse oylece zahir oluTlar. Bu kokulann idraki iki
suretie olur: Birisi "firaset-i hikemiyye" ile, digeri de "firaset-i §er'iyye" iledir.
Firaset-i hikemiyye ile idrak budur ki, mesela kibirli bir kimse soz soylerken
onun evza'i ve elfaz-i zahiresinden ve soyledigi soziin ma'nasindan kibri an-
la§ilir. Hirs ve tama' dahi boyledir. Firaset-i §er'iyye ile idrak ise, me§amm-i
can ile, onun soz soylerken nefesine yoldas, olan kibir ve hirs ve tama' vesa-
ir sifat-i nefsaniyyesinin kokulanni duymaktir.

169. 6ger yemin else: "IW ne vakil yemisim, sogandan ve sarmisakian perhiz
etmisim!"

Sogan yemis, olan kimse, yedigini inkar edip, "Ben sogan yemedim, so-
gandan sarmisaktan perhiz ettim!" diye yemin etse,

1 70. yemin nefesi cjammazlik eder, leraher oturanlann dhnagi iizerine $arvar.

Iste bunun gibi "Bende kibir ve hirs yoktur" diyen ve yemin eden kimse-
lerin sozlerine ve yemfnlerine yolda§ olan nefeslerinin kokulan, firaset-i hi-
kemiyye ve §er'iyye sahiplerine aks edip, gammazlik ederler.

171. £ok dualar onun kokusundan redd olur. O egri kalb dilinde goruniir.

"Dua" talep ma'nasinadir, ya'ni bircok sevimli elfaz ile terkib edilmis, olan
dualar ve talepler, mahza batinin egri olmasmdan dolayi makbul-i ilahi olma-
yip merdud olur. Zfra talebde esas batindir. Ba§ka dii§unup ba§ka soylemek
munafikliktir. Nitekim Hak Teala onlan takbihen: J^JS J. t- J*^jL-Jt. djlyk
(Feth, 48/11) Ya'ni "Kalblerinde olmayan §eyi dilleriyTe sdylerler" buyurur.
Binaenaieyh o kalbdeki egriligin kokusu, o siislu elfazi mahmul olan nefes-
lere yoldas. olup lisan-i zahirde goruniir. Mesela bir kimse batininda fisk u fii-

MESNEVM §ER!F SERHf / V. ClLT • MESNEVI-3 •

cur diisuniip dururken, lisamyla: "Ya Rab bana servet ihsan et, fakirlere in-
fak edeyim!" diye dua etse, Cenab-i Hak onun kalbine nazir oldugundan bu
duasini red buyurur. Bu dua bahsinin tafsili Fususu'l-Hikem 'de Fass-i §isf de
beyan buyurulmu§tur. Burada fzahi uzun olur.

172. O Auamn cevabi ly~s?M cjelir. Dier deganin sezasi redd sopasi olur.

"Dega" "hile" demektir, ya'ni batini egri oldugu halde zahiren diizgiin ve
fasih elfaz ile edilen dua ve talebin cevabi Hak tarafmdan "Ihseu!" ya'ni
"Ho§t!" gelir. Zira her hflenin layiki red sopasidir. Nitekim kafirlerin alem-i ahi-
rette azablan §iddetlendigi vakit, duaya basjayip ooU l/ji uTj tj>i£ uL cjk Wj
(Mii'minun, 23/106) ya'ni "Ey bizim Rabbimiz, bize §ekavetimiz galebe etti ve
biz delalete du§mu§ .plan taifeden olduk" derler. Hak Siibhanehu ve Teala haz-
retleri onlara cevaben OjJ& % {& \jL^\ jt» (Mii'minun, 23/108) ya'ni "Ho§t!
Susun, orada dirianrp durmayin!" 'buyurur.

173. Ecjer senin soziin egri, ma nan dogru olursa, o lafiz egrilicji Oiudanm
mahhuliidiir.

Eger senin soztinde fesahatin ve belagatin olmasa ve kelimeleri yanhs. te-
laffuz etsen bile, ma' nan ve muradm dogru ve selim olursa, senin lafzi yan-
lis, ve ma' nasi diizgun olan duam Hak Teala hazretleri kabul buyurur.

C=~

Onun beyanindadir ki muhiblerin hatasi mahbubun
nezdinde yabancilann dogrusundan daha iyidir

174. O siakin nildl i ezanda niuaz ciheiinden ^Uiayue'ifi ^Uieuue" okurdu.

AHMED AVNl KONUK

sadakat ve dogruluk aleminin Bilal'i ya'nf Bilal-i Habe§i hazretleri ezan
okurken "Hayye ale's-sala" s^UJi j* ^ ve "Hayye ale'l-felah" C -*H\ J* ^
ibarelerindeki "Hayye" ^ lafzmi, kasdi olmayip safvet-i tabfiyye ve niyaz ci-
hetinden "Heyye" '^* okur ve "ha" ( c ) harfini (*) suretinde telaffuz ederdi.

175. V^fihayet dediler hi: "Gy U^eygamber, bn hata dogru degiUir, $imdi, zira
bind ba§lanatcidir .

Miinafiklardan bir taife dediler ki: "Ey Peygamber, bina-i Islam'in ba§lan-
gici olan sjmdiki zamanda, ezanin boyle hatali okunmasi dogru degildir."

176. "Gy peygamber ve ey OCirdigdr'in Ulesulii'. J^eh fasih olan bir muezzin
fldir!"

"Ey Peygamber ve Hakk'in ve fail-i hakfldhin resulii, kelami fasih ve be-
Kg olan bir muezzin intihab buyur!"

£*H\ JlP j>. Jail d^\j+ J- £&* J jd^ J J 1 ^ V^

177. 'Din ve salahin evvelinde " Diayye ale'l-felah" lafzini lahn okumak ayxv olur.

"Lahn" guzel sada ve guzel okumak ma'nasina geldigi gibi r i'rabda ve soz-
de hata etmek ma'nasina da gelir; burada "hata" demektir. Ya'nf "Dfin-i is-
lam'in ibtida-yi zuhur ve ne§ri olan bu zamanda ezanda "hayye ale'l-felah"
C W\ jp "^ lafzini hatali okumak fesahat meftunlan olan halka kar§i ayip olur.

178. tyeycjamber'in cjazabi kaynadi ve aizli inayeilerden bir iki remz soyldi.

Munafiklann batinlan ef al-i peygamberiye ta'riz ve fesad kasdmda bu-
lundugu cihetle, Resul-i zi§an Efendimiz'in Hak yolunda gazablan harekete
geldi ve Cenab-i Hakk'in gizli inayetlerinden atide beyan buyrulan bir iki i§a-
reti beyan buyurdu:

J is j JJ j LS ^ j ^ -u> jl jm J^ <j> ^ >y ^>~^ <J^

179. Oii: "6y ckmler! Diahk'in indinde Hilal'in "Dieyye'si, yuz "Diayye
ve hayye" ve kiyl ii kalclen daha iyidir."

Ppi^ MESNEVl-f §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Ey batmlan fasid oldugu halde zahirierini dogru gostermege gah§an aleak
munafiklar! Hakk'in indinde Bilal'in galat sdyledigi "Heyye" lafzi sizin fasih
olarak soylediginiz yiiz "Hayye ve hayye" lafzimzdan, bos. sozlerinizden da-
ha iyidir. Zfra o "Heyye" derken onu ma'nasinda mustagrak ve huzur-i
Hak'ta husu icindedir. Siz ise fasih sozlerinizin ma'nasindan baid ve kendi-
nizi halka begendirmek gayretinde mustagraksimz.

180, nr Bulandirmaym, ta kl hen sizin sirnmzi, sonunuzu ve baslangictntzi acik
soylemeyeyim!" 7

"Beni bulandirmayin! Yoksa sizin sirlanmzi ewelinden ahirine kadar
meydana cikarmm." Bu sozleri Resul-i zi§an Efendimiz'e soyleyenlerin mu-
nafiklar oldugu bu beyt-i §erifle mueyyeddir.

\Ju& d\y>-\j t\y- ^ Uo jj Uo j^ J^f>- {* y i£j\& £

181. 6ger duada seninlatij nejesin yoksa, git ihvan-i safadan iste!

Bu beyt-i §erif Cenab-i Pfr efendimiz lisamndandir: "Ey sifat-i nefsaniyye
ile mulevves olan kimse, eger senin batimn bozuk olmak i'tibariyle, cikan ne-
fesin ho§ ve latff degil ise, git safvet-i batini sahibi olan ihvamndan dua iste,
onlar sana dua etsinler."

{.ti^j aUS' jU:> jljj *£ d\y>- -yl*^

Hak Teala'nm Musa (a.s.)a, "Beni bir agizla cagir ki o
agiz ile giinah etmemi§sin!" diye emretmesi

Uo j-Ul ,jwlj^ C-^r-U- cJj \Jj>- \j t<>*y syji o\j#.

182. Onun i$in Diuda cMusaifa huyurdu: ur Duada hacet istemek vakiinde;'

c s£pj 3

G&pFr AHMED AVNl KONUK

fibs' y ij>^> *£ ^j^i ^ °^i 3**?* cyj ^ ^^ ^^

183. "Oii, ey S^llah'in keltmi, sen gunah eimeli'gin hir agizla henden penah isle!

j\yt- jJ' JLso jl \j U o-iS" JL*^ 01 ^j\-& j* ^y <^-~&

184. Musa fall: Uf Uert o agzi tutmaml" De&i: nr Bizi pyrin agzindan cagu!"

Duada Iatff nefesi olmayanlann ihvan-i safadan dua istemesi lazim geldi-
gini beyan igin Hak Teala Musa (a.s.)a buyurdu ki: "Ey kelfmim olan Musa,
duada hacet istedigin vakit, gunah etmemis, oldugun bir agiz ile bana iltica
et!" Musa (a.s.) dahi dedi ki: "Ya Rabbe'l-alemin, benim oyle gunah etmemi§
olan agzim yoktur." Hak Teala cevaben buyurdu ki: "Beni ba§kasinin agzin-
dan gagir!"

185. w S^llah' a haskasimn agzindan dud ei! Hashasimn agzindan ne vakit gii-
nak ettin?"

186. "Oyle yap ki, o agizlar sana gecelerde ve giinduzlerde dud getirsin!"

t\j>- jXf- -Lib jS- oUj oTj oL^ j~>>>p^ *£ (^L* 3 j'

187. "Ilir agizdan hi gunah etmedin; ve o, oziir-hah olan haskasimn agzi olur."

"Ya Musa, sen ba§kasimn agzindan gunah istemedigin cihetle, o ba§kasi
senin igin bana hayir ile duada bulunursa ve senin tarafindan bana kar§i dziir
diler ve gece giindiiz ibadetlerinde seni anar ve dua ederse, senin hakkinda
gunah isjememis, bir agiz ile Jbana dua edilmis, olur."

188. vv ^a/iuf kendi agzini temiz ei; ait kendi ruhunu sen ve gevik yap!"

"Yahut kalbini sifat-i nefsaniyye kirlerinden temizle ki, nefsin ve agzin te-
miz olsun; ve ruhunu masiva-yi Hak baglanndan coziip sen' ve gevik yap."

189. JZikr-i Utah paktir, temizlik eristigi vakit, murdar yukunii haglar disan-
ya cikar.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3

"Eger ben kalbimi ve agzimi nasil temizleyeyim?" dersen, onun caresi
Hakk'in zikridir. Zira Hakk'in zikri paktir ve mukaddestir. Zira hadis-i kudsi-
de ^/i & ^r bi ya'ni "Ben, beni zikreden kimsenin celisiyim" buyurulur.
Ve Hak, kalb ve lisan ile zikrolunursa, Hak o kalbin ve lisamn celisi olur ve
Hakk'in bulundugu mahal dahi tertemiz olur. imdi zikrullah ile kalb ve lisan
temizlendigi vakit, murdarhk ya'ni sifat-i nefsaniyye kirleri ve agyar muhab-
beti paslan kalbden ve lisandan pilisim pirtisini toplayip di§anya kagar.

190. ,Zidlar zidlardan kagar. jliya yarladigi vpkit gece kagar.

191. jsm-i yak ayza fleUigi vakit, ne murdarltk kahr ne de gamlar!

lsm-i pak-i ilahi lisan ile zikr oldugu vakit, batinda murdarlik ve gam ve
elem kalmaz.

Niyaz-mend olan kimsenin "Allah" demesi, Hakk'in
"Lebbeyk" demesinin ayni oldugu beyamndadir

192. hir kimse, hir cjece "Saltan" der idi, id ki onun zikrindzn hir dudak iat-
1% ola.

Bir kimse gece Allah Teala'ya niyaz eder ve "Allah Allah!" diye zikreder-
di ve bu zikri, nam-i pak-nlahfden dudagi tathlanmak igin ya'ni zevk ve lez-
zet-i rim igin yapardh

193. $eytan ona dedi: *«Sus ey pek yiizlu.' ^ihayd ni$e hir soylersin ey $ok
soyleyici!"

AHMED AVNI KONUK

gece bircok "Allah Allah!" diye zikrettigi sirada, §eytan onun kalbine bir
vesvese ve hatira ilka edip dedi ki: "Sus ey pek yiizlii! Ya'ni sikilmak bilme-
yen kimse, nihayet ne zamana kadar bu Allah ismini bdyle cok gok telaffuz
edip duracaksm ve deliler gibi tekrar edeceksin?"

194. "Cjun&iiz ve gece hidden mutecaviz (SMlah diy'drsun. iJunim hepsine JAl-
latiin lehheyki hani?"

'"Utu" "hadden gegmek" demektir. "Lebbeyk", "istedigini ihsana hazinm"
ma'nasinda lafz-i icabettir. Ya'ni "Gece ve giindiiz "Allah Allah!" diye hadd-
i ma'rufu mutecaviz bir halde zikrettigin halde, bunlann hey'et-i mecmuasi-
na Allah' in bir lebbeykini i§ittin mi?"

195. "TaJii oniinden bir cevab gelmiyor. CPek yiiz ile ne kadar S%llah diyorsun?"

"Tahftan murad, ar§-i ilahidir ve '&f~>\ S'A J^ '<y**-J ] (Tana, 20/5) ya'ni
"Rahman ar§ iizerine miistevidir" ayet-i kerfmesinde ar§ iizerine miistevf ol-
dugu beyan buyurulan Rahman canibinden bu kadar zikrine kar§i bir cevab
olsun gelmiyor. Pek yiiz ile ve bu halde sikilmaksizin ve utanmaksizin ne ka-
dar Allah Allah diye zikredip duruyorsun?"

196. kalbi kuilmi$ oldu ve ba§ koydu. O, uykuda Diizir'i hazarda gordii.

zakir olan kimsenin kalbi, §eytanin bu vesvesesinden kinldi ve gece uy-
kusunu, zikir yiizunden feda etmekten vazgegip yastigina ba§ koyup yatti ve
uyudu. Rii'yasinda Hizir (a.s.)i huzurda ya'ni hazir olmu§ bir halde gordii.
"Hudar" s±*- "hi" (£) ile olduguna gore "ye§illik" ma'nasinadir. Bu surette
ma'na "Hizir (a.s.)i ye§illikte gordii" demek olur.

197. 'Dedi: "Stfgah ol, Diakk'm zikrinden geri kaldm! O okudugtm zikir den
niye pe§imansin?"

Hizir (a.s.) ona dedi ki: "Kendine gel! Vesvese-i §eytanf ile Hakk'in zikrin-
den geri kaldm ve yiiz gevirdin. okudugun zikirden nicin pe§iman oldun?"

*£»

MESNEVI-t §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

198. rDeii: "^ana lehheyk cevabi gelmiyor. Ondan horkuyorum hi redd-i hah
olayim!"

Zakir, Hizir'a cevaben dedi ki: "0 kadar cok zikrettigim halde, Hak cani-
binden bana lebbeyk cevabi ve hitabi gelmiyor. Dergah-i ilahiden kogulmus,
oldum diye korkuyorum."

199. f IWi: "O senin "(S%llah!"in hizim " j2Sbeyk"imizdir; ve o senin niyazin
ve derdin ve hardreiin hizim veyhimizdir ."

§eytamn fesadmdan kurtarmak icjn Hakk'in zakire gonderdigi Hizir (a.s.)
Hakk'in terciimani olarak buyurdu ki: "0 senin her bir "Allah!" demen, bizim
sana kar§i "Lebbeyk!" diye hitabimizdir. Zira bizim sana icabetimiz olmasa ve
senden i'raz etmi§ olsak, senin bizim canibimize muteveccihen niyaz ve dert
ve hararet ile "Allah!" demen mumkin olamazdi. Binaenaleyh o senin niyazin
ve bize yakla§mak derdin ve hararet-i askin bizim peykimiz ve tabi'imizdir."

y tj\ j>y ^'^ J *y. ^ V^" y tS^yr ojW _} U^r~

200. "Senin tedhirlerin ve care araytalihlann hizim cezhimiz ve senin ayacjini
acmak idi"

"Senin bize tekarriib icin tedbirlerin ve care arayicihklann, seni kendi ta-
rafimiza cekmemiz ve senin ruhunun ayaginda[ki] sifat-i nefsaniyye bagla-
nni gozmek idi."

201. "Senin horhun ve a$km hizim lutfumuzun kemendidir. Senin her fia
^abbil" nin alhnda " Jlebbeykl"ler vardir.'

"Bizden korkun ve bize kavusmak igin olan a§kin bizim lutfumuzun ke-
mendidir ki, inayet edece|imiz kullan sahra-yi masivadan bu kemend ile av~
lanz. Senin her "Ya Rabbi!" demenin altmda gizli "Lebbeyk!" hitablan vardir."

C-~J jju** Jr^ Vj L» *£S\j C-~ J j j* y>- Uo jij J*U- dW-

202. "Cahilin cant hu duddan uzagin gayri degildir. ,Ztra ona "^a Ulab!' de-
meae izin uoktw."

,yo

Q

AHMED AVNl KONUK

"CamTden murad ehl-i kahr ve celaldir. "Kahnmiza mazhar olan kimse-
nin cam bu duadan ve bizi zikr etmekten pek uzaktir. Zira ona "Ya Rab!" de-
mege iznimiz yoktur ki agzmi agip bizi zikr edebilsin."

203. Jlarar vaktinde DiuHaya nale edememeh icinjanun acjzi iizerinde ve kal-
hi iizerinde liilit ve hag vardir.

mazhar-i kahr olan kimsenin agzinda ve kalbinde Hakk'm kahr ve ga-
zabinin kilidi ve bagi vardir. Nitekim '^ys ji *ti\ '^- (Bakara, 2/7) ya'ni "Al-
lah Teala onlann kalbleri iizerine muhiir vaz' etti" buyrulur. Binaenaleyh
boyle bir kimse zarar ve sikinti vaktinde fail-i hakiki olan Hakk'a nale ve ni-
yaz edemeyip Zeyd ve Amr ile mucadele igindedir.

204. <j\iuhakkak fir'avn a i/uz miilh, ve mal verdi, ia hi o izzet ve celal
da vast etti.

Hak Teala Fir'avn'a pek cok mal ve rmilk verdi. Bu miilk ve saltanat
ni'metine §ukiir edecegi yerde, kuvvet-i zahiresine magrur olup izzet ve aza-
met-i rububiyyet da'vasina kiyam ve kendisini ikaz icin Hak tarafindan gon-
derilen Musa ve Harun (aleyhime's-selam)a muhalefet etti.

j£ Jo jl j>- (jj+* jJL; \j j** ijj jl Jj-U Jry-z- *•*•* j*

205. O hiitiin omrunde ha§ agnsi gormedi, ltd hi] o hotu cevherli, Lriah tarafi-
na nale eimeye!

Fir'avn biitun omrunde, aczi zahir olup Hak tarafina nale ve munacat
edememek icin bir ba§ agnsi bile gormedi. Zira cevheri ve mayasi kotii idi; ve
Hak Teala onun bu mayasina ve cevherine gore muamele buyurdu. "Kotii
cevherli" ta'bfri, Fususu'l-Hikem'de Fass-i Museyfde ve FutuMt-i Mekkiy-
ye'de Cenab-i §eyh-i Ekber tarafindan nass-i Kur'anf ye miisteniden kemal-i
vuzuh ile beyan buyurulan Fir'avn'in imanini nefyetmez. Zira Firavn'in kii-
fur ve inkan zamaninda icra ettigi mezalim, her kafir ve miinkir tarafindan
kolaylikla irtikab olunur §ey degildir. Ezciimle yetmi§ bin raddesinde oldugu
rivayet olunan Bem-israil cocuklarimn katli, birgok kafirler igin bile yiirekler
acisidir. Binaenaeleyh Fir'avn, gark esnasinda iman etmi§ ise de, cevherinin
ve mayasimn kotii ve hun-rfz oldugu meydandadir.

°$2P?

MESNEVM SERIF SERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

206. Ona rmt/k-i cihanin cumlesini verdi, id ki Diudd'yi flizlide cacjirmaya.

Hak Teala o Fir'avn'a, mahza kendisine hicab olmak ve batimnda Hakk'a
riicu' ve miinacat edememek igin miilk-i cihanin cumlesini, ya'ni bir ferd-i
insanihin hayat-i diinyeviyyede elde edebilecegi muradatm kaffesini ihsan
etti. Bu beyt-i §erif ile I. cildde 2486 numaraya miisadif olan o^> ^ ^
r* oJii Db/ ya'ni "Gece yansinda Fir'avn dahi giryan olmustar" beyti ara-
sinda tenakuz yoktur. Nitekim surrahtan Bahru'1-Ulum hazretleri soyle bu-
yururlar: "Bu beyitlerden anlasriir ki Fir'avn miiddet-i omriinde bir vakit hu-
zur-i Hak'ta nale etmemi§ idi. Ve cild-i evvelde gecti ki, Fir'avn geceleyin
nale ederdi. Zahirde tenakuz gdriiniir. Fakat tenakuz yoktur. Zira burada
murad, derd ile zikir ve duadir; ve cild-i evvelde onun geceleyin huzur-i
Halc'taki nalesi derdsiz idi, bunun igin miiessir olmadi. Ve onun kalbi iman
edecek vech ile muleyyen olmadi. Ve eger onun nalesi derd ile ola idi mii-
essir olurdu."

Fakire layih olan ma'na da budur ki: Fir'avn'm I. cildde beyan buyrulan
nalesi, onun isti'dad-i ezelisi lisaniyle vaki' olan nalesidir. Yoksa lisan-i zahir
ile vaki' olan nalesi degildir. Ve "gece "den murad dahi zulmet-i tabfiyyedir.
Binaenaleyh bu nale Fir'avn'm bu zulmet-i tabiiyye iginde lisan-i isti'dad ile,
cami'-i cemi-i esma olan Allah Teala hazretlerine nale-i batinisinden ibaret
olup, Cenab-i Pfr ir§ad-i talibm icin, ma'kulii mahsus mertebesine tenzflen be-
yan buyurmu§lardir. Burada ise Fir'avn'm hal-i zahirini beyandir. Boyle
olunca I. cildde beyan buyrulan Fir'avn'm miinacati ile burada beyan buyu-
rulan Fir'avn'm hali arasinda tenakuz yoktur. Birisi batin ve digeri zahir mer-
tebesindendir.

207. Derd miilk-i cihandan daha iyi geldi, id ki aizlide Diudd'yi ca'airasmi

"Ey salik, hayat-i diinyeviyyede derd, senin gizlide Hakk'a riicu' ve niyaz
etmen igin, seni azdmp hicaba diisurecek olan cihanin miilkiinden daha iyi-
dir." Malum olsun ki: Derd iki turiiidur. Birisi zahin ve digeri batmidir. Zahi-
risi hastalik ve telef-i mal ve fakr ve zaruret gibi sikmtilardir. Emr-i ilahi da-
iresinde hareket ve nehy-i ilahiden ictinab eden bir mu'minin bu gibi belala-
n, cihanin mal ve miilkiinden daha hayirhdir ve bu belalar o mu'min hakkin-
da hubb-i ilahi eseridir. Nitekim hadis-i §erifte ^_^ ^~4 *W ^ ^ ! ^>- ] ^

c^^,

r

AHMED AVNI KONUK

ya'nf "Allah Teala bir kulunu sevdigi vakit, onun niyazim isjtmek igin onu
belaya giriftar eder" buyurulur. Ve diger bir hadis-i §erifte dahi ix* *ii\ *_-»-! iii
«Lari j~* o\j «*>u ya'm "Allah Teala bir kulunu sevdigi vakit onu miibtela ki-
lar. -Bu gibi ibtilalar mu'min-i asf ve fasik hakkinda ceza kabilindendir.- Sabr
ederse giinahlanna kefaret olur." Derdin batinfsi a§k-i ilahfden miitevellid
derd-i firkattir. Boyle bir derd-i batini diinya ve ahiretin devlet ve ni'metlerin-
den efdaldir.

208. 'Derdsiz gajjirmah ionukluktandtr. ^Deri ile $aflirmak gonul cjotiiruciiluk-
ienlir.

Derdsiz ve yana yakila edilmeyen dua donukluktandir; ve boyle dua ku-
ru bir laklaka-i lisaniyyedir. Derd-i zahin ve batini ile Hakk'a olan niyaz ve
tazarru', gdnlu tamamiyle gotiirmek ve gevirmekten nes/et eder.

209. 0, sadayi dudak alhnda $ekmek mebdei ve haslancjici yaa etmehtir.

"Avazi dudak altindan gekmek", sadayi ihra etmekten kinayedir. "Meb-
de'"den murad, hakikat-i insaniyye mertebesi ve "ba§langig"dan murad
alem-i cismaniyetteki ibtida-i tekewiindur. Ya'ni "0 derd ile vaki' olan dua,
kemal-i inkisardan dolayi tabil bir halde sadayi ihfa etmektir. Nitekirn ayet-i
kenmede 'j> o^Ji L>J'V Z\ XU '_> W^# JJsJ, \^>\ (A'raf, 7/55) ya'ni "Rabbinize
tazarruan ve hufyeten dua ediniz, zira Hak bagira gagira dua edip haddini
tecaviiz edenleri sevmez!" buyurulur. Ve keza oyle derd ile vaki' olan dua,
kendi batininin ilm-i ilahid£ hakikatini ve ana rahminde cisminin suret ve
bidayet-i tekewununii yad etmesidir. Nitekirn Hak Teala jU ^ ol-jMi >Iu
jib fr u 'j* 'jU (Tank, 86/5-6) Ya'ni "Insan neden halk olun'duguna baksin;
ma-'i dafiktan ya'ni pederinin sulbunden §ehvetle firlayan sudan ve
nutfeden halk olundu" buyurur.

210. 0, sada "6t/ cihamn malihi ve ey miistaini" diye sap ve hazin olmakhr.

derd ile vaki' olan dua, kendinin hicligini tahattur edip, Hakk'in sifat-i
celilesini zikreden sadanin saff ve hazin olmasidir. Velhasil kendinin aczini ve

<^g>

MESNEVI-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

yoklugunu tahattur edip sesini hafif cikarmak ve Hakk'in sifat-i celilesini
zikretmek ve hazih ve saf sada ile niyaz etmek suretiyle vaki' olan dualarm
sebebi derd sahibi olmaktir; ve bu evsafin ciimlesi §an-i abdiyyettir ve tevhid
ubudiyyetin sirndir.

211. Diopegin nalesi onun yoluncla cezbe&iz degiUir. Jlua her xtyh bir yol vu-
rucunun esiridir.

Bu beyt-i §erif duaya ve talebe saik-i aslmin derd oldugunu beyan igin
irad buyurulmustar. Ya'ni taleb ve dua bir hacet igin olur. Haceti olmayan
bittabi* bir §ey istemez. Nitekim sihhatte olan kimse, hekfmlerin arkasinda
ko§maz ve zengin olan kimse sundan bundan para dilenmez. Binaenaleyh
zahiri ve batini derdi olmayan kimsenin dahi Kadi'l-hacat olan Hakk'a ni-
yaz ve dua etmek hatirma gelmez. Nitekim Hak Teala hazretleri Kur'an-i
Kerfm'de Fussilet suresinde §6yle buyurur: isij *i*j ^tij oLjNi J* u*«i liij
j**}. tUljii yJi 'Zl> (Fussilet 41/51) ya'ni "Biz irisan'a in'a'm ettigimiz vakil,
Hak canibine uzak olur; ve ona bela isabet etse gok ve uzun dualar sahibi
olur." Imdi Hakk'a olan niyaz ve nale derd ile olursa yurekten olur. Qiinku
onun bu derdi ve belasi, onu yurekten yalvarmak tarafma ceker." Nitekim
kopegin feryadi ve nalesi bile, Hakk'in vaz'ettigi bu cismaniyet yolunda cez-
besiz degildir. Onun nalesi de achk derdinin ve hacetinin cezbesinden ve ge-
ki§indendir. Zira ki her bir hacetin ragibi kendinin yol vurucusu ve mergubu
olan o hacetin esfri ve giriftandir." Imdi bu alemde kiminin haceti hasfs ve
kiminin haceti §erif olur. Hasfs ve asagi olan hacet insani asagi mertebeye
geker; ve §erif ve yiiksek olan hacet dahi insani yuksek mertebeye gikanr.

211*. DCehf'e mensub olan kopek murdardan kurtuUugu vakit sehensahlann
sofrasi iizerinde oinrdu.
Nitekim Ashab-i KehPin kopegi, ihtiyac-i siiflisi olan la§e arkasinda ko§-
maktan kurtulup, zamanlannm evliyasi ve §ehen§ahlan olan o Ashab-i
Kehf in arkasindan gittigi ve onlara tabi' oldugu vakit hakfkat-i insaniyyeyi
iktisab edip, o §ehen§ahlann niam-i ma'neviyyesi sofrasinda oturmak §erefi-
ne nail oldu.

Bu numara mukerrerdir.

<^g>

AHMED AVNi KONUK *^®

212. ZKiyameie kadar o magaramn dnilnde rahmet suyunu kadehsiz icer.

"Tegar" (>;) birkag ma'naya gelir, Burada "kadeh" ve "peymane" ma'na-
smadir. Ya'nf "0 Ashab-i Kehf in kopegi la§eyi terk ve evliyaya tebaiyyet yii-
ziinden, o evliyamn sofralannda rahmet-i ilahiyye $uyunu, iktisab ettigi ruh-i
insanisinin agziyla kadehsiz olarak iger.

c~~J ^U- o\ ^ ejjj jjji iiXJ c~~J ^U lj jS" c~-»jj <lL* Lo ^1

213. 6y fok kopek postlu vardir ki, onun icin nam yoktur; jakat perdede o ka-
dehsiz degildir.

Ankaravf hazretlerine gore "kopek postlu" ta'birinden murad, halk ara-
smda adi ve sam olmayan ve surette hakir ve zelil olan zevattir. Ve "ka-
deh"ten murad, ma'rifet ve muhabbet-i ilahiyye §arabidir. Bu surette ma'na
boyle olur: "Halk arasinda nice kimseler vardir ki, zahirde hakirdir ve nam
ve §an sahibi degildir. Halbuki onlar batinda muhabbet ve ma'rifet-i ilahiy-
ye §arabindan mesttir." Hind §arihlerinden Bahru'l-Ulum ve Imdaduliah
hazretlerine gore "kopek postlu" ta'bfri, libas-i fahire-i diinyeviyyeden kina-
yedir. "Kadeh"ten murad a§k ve ma'rifettir. Bu surette ma'na boyle olur:
"Ehl-i dunya libasi iginde gizlenmis, nice arifler vardir ki, ehl-i dtinyadan bir
kimse onlan taniyamaz ve onlar ask ve ma'rifet §arabindan mesttir." Yine
§arihlerden Hiiseyin Harezmf serhine gore "kopek postlu" ta'bfriyle bilcumle
efrad-i be§erin suver-i cismaniyyesine i§aret buyrulur. Ve "kadeh"ten mu-
rad, o efrada vaki' olan tecelliyattir ki, bunlardan her bin bu tecelli sarabiy-
la mesttir. Ne bu kadehe ne de bu sarhosjuga nihayet yoktur. Bade birdir, fa-
kat isti'dadat hasebiyle sarhoslugun enva'i goktur. Mesela mizrab birdir, fa-
kat nagmelerin ihtilafi sazm tellerinin ihtilafi sebebiyledir. Her bir zerre ca-
nanin mizrabindan nalesiz degildir. Fakat her bir kimseye o nale ve efgamn
idrakine kabiliyet yoktur; ve bu kadeh-i ma'rifetin lezzet ve zevki §edaid ve
alam olmaksizm bulunamaz. Sabir lazimdir; ferahin kapali olan kapilan, sa-
bir anahtan olmaksizm acilamaz." Bu ug §arihten her birinin miitalaati birer
vecihtir.

214. Gy oquI, hu kadeh vein can ver! Cihadstz ve sabtrsiz zafer ne vakit olur?

*$%&>

jgp 3 " MESNEVl-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Bu ma'rifet ve a§k §arabmi icmek icin ruh-i hayvanihin huzuzatini terk ve
fani olan bu cam fedaya kasd etl Zfra miicahedesiz ve riyazatsiz ve bu me-
§akkatlere sabr etmeksizin nefis ve §eytan du§manlanna zafer ve galebe
mumkin olur mu?

215. IWtm i$in sabretmek zahmet olmaz. Sabret hi sahir ferahm anahtandir.

§arab-i ma'rifet ve a§ki icmek igin sabretmek zahmet ve mihnet olmaz. Bi-
naenaleyh sabret! Zfra hadis-i §erffte ^>Ji gia-. j-A ya'nf "Sabir ferahin anah-
tandir" buyurulmu§tur.

216. iZtL pusuclan sabusiz ve hazimsiz kimse si$ramacli. Sabir hazmin eli ve
ayagi cjeldi.

"Hazm" burada "hu§yarlik" ve "uyaniklik" ma'nasinadir. Daha baska
ma'nalan da vardir. Ya'nf "Bu cisim pususunun arkasina tabiye olunmus,
nefis ve §eytan du§manlannin hucumuna kar§i sabretmeksizin ve daima
uyanik bulunmaksizin bu pusulu gecitten, ruhaniyet alemine hicbir kimse
sicrayamadi; ve hazm ve uyaniklik sabir ile hasii olacagindan, sabir hazmin
eli ve ayagi mesabesindedir."

217. laamaa ihtiuai et hi, zehirli ottur. Uiazm etmeh enbiyamn huvveti ve nu-
rudur.

Yedigin taamda uyanik ol ki, onun haddinden fazlasi ve gida-yi zarurfden
hazz-i nefsani derecesine gecilmesi ve ezcumle §libheli ve haram olmasi hal-
leri, zehirli ot mesabesindedir. Binaenaleyh taamda hazm ve uyaniklik pey-
gamber[ler]in kuvveti ye nurudur.

218. Uier bir riizcjar ile si$rayan saman Qo-pii olur. uMuhahkak dag ne vakit
ruzgara hir vezin koyar?

Nefis ve §eytan tarafindan vaki' olan her bir hatira ve vesvese ile hareket
eden kimse, tarik-i Hak'ta saman copii gibi cihz olur. Siilukiinde dag gibi sa-

Q

AHMED AVNl KONUK

bit olan kimse heva-yi nefsanfye ve hatira-i §eytanfye i'tibar eder mi? "Vezn
nihaden" i'tibar etmekten kinayedir.

219. Uier tarajian bir gul se.nl, "Ey birader yol istersen agah ol, get 1 .' diye
da'vet ederler.

Hak yolundan seni sa§irtip dalalete ve helake du§urmek igin bir gulyaba-
ni mesabesinde olan yalanci miirsjdler her taraftan seni da'vet edip derler ki:
"Ey birader, Hak yolunu istersen agah ol, bizim tarafimiza gel!"

&* °b ^ j> r jjj^ <y &j r^ ^s** f^ s j

220. l ^oI gostereyim, senin mulayim yoldasxn olayvra, ben bu ince yolda kda-
vuzum.

221. ne kilavuzdur ve ne vol bilirl €y ^usuj, o kurt huylu tarafina a2 aiti

Ey Hak yolunun yolcusu, iyi bil ki o ne kilavuzdur ve ne de o Hakk'in yo-
lunu ve yoldaki tehlikeleri bilir. Ey ruhu, Yusuf (a.s.) gibi sahib-i cemal olan
salik, o kurt huylu olan yalanci mursjdlerin tarafina gitme!

222. Diazm o olnr ki, bu. evin yaiji ve ball ve tuzaklan seni allatmaua.

"in sera"dan murad "diinya", "cerb" yagli, "nu§" bal ve bunlardan mu-
rad, huzuzat ve lezzat-i acile-i diinya, ve "tuzaklar"dan murad, para ve man-
sib gibi bu huzuzati elde ede£ek vesaittir, Ya'nf "Hazm ve uyamklik ve ihti-
yat odur ki, bu fanf diinya evinin yagi ve bah ya'nf huzuzat-i acilesi ve bu
huzuzati elde edecek vesait seni aldatmaya!" Bu ma'na bir vecihtir ve diger
vechi dahi miiddef-i kazibdir: "Sera"dan murad onun tekyesi ve "cerb" ve
I "nu§"dan murad, onun kitaplardan ezberledigi hakayik ve maariftir,

I

\

\ ITh. JZira onun ne uafi ve ne He bah vardu. O kulaga sihir okur, iijurilr.

Diinya-yi faninin huzuzat-i acilesi asilsiz ve esassizdir. Rii'yada yedigin
yemek gibidir. Uyandigm vakit, kendini ac. bir halde bulursun. Rii'yada §a-

<^p

wmtmmm.

jgp^~ MESNEVf-t 5ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 • "^Hl

rab icsen, uyandigin vakit asla dimaginda ne§'e bulamazsm ve diinya dahi
ayn-i rii'yadir. Nitekim hadis-i §erifte ^ui ^S uJi ya'ni "Diinya uyuyanm
rii'yasi gibidir" buyurulmu§tur. Hakikat-i hal boyle iken o diinya insanin ku-
lagina efsun okur, iifurur; ve halki aldatip huzuzat-i acilesi tarafina gekip
Hak'tan gaflete du§urur de der: (Bu beyt-i §erifte dahi yalanci mur§ide i§aret
buyurulmasi vecihtir)

224. ^Der ki: *6y aytlmliija mensub olan hize miisafir gel, ev seninclir ve sen
henimsin!" 7

Bu beyt-i §erifte, ya dunyanin lisan-i hal ile veya miiddei-i kazibin lisan-i
kal ile da'vetine i§aret buyurulur.

225. Diazm o olur hi diyesin: " <J\iiimteliyim. ^ahut o kabrin ma'lulu ve has-
tasiyim.

Tuhme" cok taamdan mi'dede hasil olan dolgunluktur. "Dahme" "kabir"
ma'nasinadir. Ya'ni, "Ey salik, hazm ve ihtiyat odur ki, eger seni lisan-i hal
ile diinya da'vet ederse ona diyesin ki: "Ben huzuzat-i acileye inhimakten
pek dolgunum ve ruhum siklettedir veyahut cismim alfl olmu§tur; ve hissim
o mezar ve oliim fikrinden hastadir ve incinmi§ bir haldedir." Ve eger miid-
dei-i kazib lisan-i kal ile tekkenin lokmasina da'vet ederse, ona: "Mi'dem dol-
gundur, afv edersiniz ve viicudum alfldir, hay u huya gelemem ve bir ko§e-
cikte olumiimii tahattur ile me§guliim!" diyesin,

226. ^ahut basimla agn varlir, has agnmi kes; yahui heni o layx ve ogul $a-
gtrtmshr,

miiddei-i kazib senrhankahma da'vet ettigi vakit diyesin ki: "Benim ba-
§im agnyor, bendeki bu ba§ agnsim kes!" kimsede kudsi bir nefes olmadi-
gi igin, buna cesaret edemez ve foyasi meydana gikacagindan ictinaben seni
birakir; veyahut, "Dayim ve oglum gagirmi§tir, onlan ziyaret etmek mecburi-
yetindeyim" dersin; ve bu gibi ma'zeretler ile yakani o yalanci §eyhin elinden
siyinrsin. Zfra mur§id-i kazibin huzuru salik icm biiyiik zarardir. Qiinki onun
kalbindeki nuru alir ve onu zulmete du§uriir.

^^>

AHMED AVNt KONUK ^^

227. ,Ztra ki serine on-un zekri yaralar ekmek icin sana zehirler ile hal verir.

Zira o muddei-i kazibin bal mesabesinde olan sana tatli ikramlan arasin-
da zehirler giziidir. Mesela senin parlak isti'dadmdan bahsedip seni magrur
eder ve senin batimni bu hal ile zehirler ve ruhunda yaralar agar.

228. S^ilhni sana eger elli ve eger alimts verirse, ey hahk, o eii sana oliaya ko-
yar.

Bilfarz, o muddei-i kazib, sana elli altmis. altin verirse, ey Hak zikrinin ba-
hgi olan salik, bu altinlar balik oltasi gibidir. Senin hayat-i ma'neviyyeni bog-
mak ve oldiirmek igindir.

Jpo Jc}£ C— - oJu^_jj jyr J~>- jj &\ -i^O ^ $y>- iAJ £

229. /i#e iolu, eger verirse, muhakkak ne vakii verir? 'Dagalin sozii ciiruk
cevizdir.

"0 i§i hfle dolu olan miiddei-i kazib, eger sana bir §ey vermis, olursa, ver-
mis, sayilir mi? Mademki maksadi hiledir ve seni avlayip helak etmektir, onun
vermesi verme degil, almadir. Mekann sozii giiriik cevizdir." Hind niisha-
lannda ikinci misra'da, p£ 5 c^ jl-^ da vav-i atifa vardir. Bu surette ya'nf
"0 hilekar giiriik cevizdir ve kavl-i kazibdir" demek olur.

ij^Li JL \j Jap d\j\y» ±s> *j> \j Cjyw j JIp jl fjf-j

230. cevizin sagilhsi senin heynini aotiirur, yiiz hin akli hire saymaz.

Boyle bir miiddei-i kazib alimii'Uisan olan bir miinafiktir. Muhakkiklar-
dan galdigi ilm-i tasavvufa miiteallik sozler ceviz §agiltisma benzer. lakla-
ka-i lisaniyye senin beynini ve aklim §a§irtir. Zira miinafik, yiiz binlerce
akli laklaka-i lisaniyyesi ile cerh edip bir akil yerine bile saymaz. ancak
kendini begenmi§tir.

O!

^j j*~ y^* {J^j y J* ^ 4 ~^ j ^~> uptj^ y j^i

231. Senin yarin senin heyben ve kesendir. Eger sen ^amin isen vise den
haskasini arama.

Q

MESNEVl-t §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 • "®^®

"Ramin" ile "Vise" bir a§ik ile ma'sukun adidir. Ramin, a§ik, Vise onun
ma'sukudur. Ferhad ile §Mn ve Leyla ile Mecnun hikayesi dillerde destan ol-
dugu gibi, buniar da boyle meshurdur. Ya'nf "Tarik-i Hak'ta senin yarin vu-
cudunun heybesi ve kalbinin kesesidir. Sen Ramin gibi bir a§ik isen Vise gi-
bi olan ma'sukunun gayrini arama! Zfra senin kalbin ezelde Hakk'in ayn-i
sabitene olan tecelliyatimn kesesidir. Ve bu vucud-i izafih ve cismanfn dahi
o kesenin heybesidir; ve ayn-i sabiten mademki Hakk'in ism-i ilahisinin
mazhandir ve isim, musemma olan Hakk'in gayri degildir, binaenaleyh afak-
ta aradigin sendedir ve Hak senin huviyetindir. Eger a§ik-i hakiki isen gay-
nn muhabbetinden yakani kurtar ve hakiki ma'suku ve Vfse'yi kendinde
aral" Nitekim Yunus Emre hazretleri buyururlar:

Dervi§lik ba§tadir tacda degildir
Kizdirmak oddadir sacda degildir
Ararsan Mevla 'yi kendinde ara
Kudus 'te Mekke 'de hacda degildir.

Misri-i Niyazf hazretleri de ayni ma'nayi §6yle ifade ederler:

Aradigin candadir, canda ve hem tendedir
Bilir iken bendedir, gagirmm dost dost.

232. Senin Uise'n ve ma'sukun yine senin zahndir ve bu harice mensub olan-
lar buiun senin afetlerindir .

Ey salik senin Vise'n ve ma'sukun yine senin hakikatindir, zfra o ma'suk-i
hakiki Kur'an-i Kerim'de ^)\ J^ ^ «3i L>j\ ^'j (Kaf, 50/16) ya'nf "Ben o
kuluma §ah damanndan daha'yakinim." buyurur. Binaenaleyh sana vaki'
olacak tecellf yine senden ve senin hakikatinden gelir ve bu afakiler ve senin
vucudun haricine mensub olanlar, biitun senin afatindir ve senin hakikatine
hicabdirlar.

233. Diazm odur ki seni da'vet ettikleri vakii, "IWim sarhosum ve isieyicile-
rimdir," demeyesin.

Hazm ve ihtiyat odur ki, o afaki ve haricf olanlar seni kendi taraflanna
da'vet ettikleri vakit, sen onlann da'vetlerine ve iltifatlanna aldanmaytp,

^^

AHMED AVNl KONUK

bunlar benim muhabbetimin sarho§udurlar ve beni sever ve isterler, deme-
yesin.

OLgJ i ySyj» jj iLv» X£ *£ L>b 9 j* J**** jUiol OjPJ

234. Ordann davetini, avanin aizli pusuda yaftujt kits isligt hill

afakf ve cismanf olan kimselerin da'vetini, avcilann pusuda saklarup
ku§lan tutmak ve tuzaga du§urmek igin yaptiklan kus, sesi taklidi bill

U*>. j J\jT j jjTb jjI J^SL* jj! & e-slf^ ^Lj <Oyi £y.

235. ISu sesi ue auazi ve naleyi, n< T$u yaftyor!" diye, olmii§ Itusu one hojjmu§!

ava one bir 6lmu§ ku§ koymu§ ve bu hfleyi ku§Iar, kendisinin taklfden
yaptigi ku§ sesini bu 61mu§ ku§ yapiyor zannetsinler diye icad etmi§tir. "Ku§
sesini taklfd"den murad, evliyaullahin istilahini ve kelamini taklid etmektir.
Ve "dlmiis. ku§"tan murad, muddef-i kazibin saliki ve halffe ittihaz ettigi ba-
tini olu olan kimsedir ki, halki miiddeW kazib tarafina imale igin onde durur.

236. !!Kits zanneder ki, o onun cinsidir; tovlanir, onun posfu onu utriar.

Ku§lar, o 61mu§ ku§u kendilerinin cinsi zannederler; toplanirlar, o olu ku~
§un postu ve derisi o ku§lan yirtrms, olur.

237. S^ncak Dtahk'in o dane ve lutuftan aldanmamak icin ona hazm verdijji
hir ku§ miistesnadir .

"Gic" aldanmi§, ve dfvane ve pen§an ve ahmak demektir. Ve "melak" te-
melluk ve yalan ve lutuf ve yumu§akhk ma'nalannadir, Ya'ni "Bu hileden an-
cak Hak Teala hazretlerinin kalbine hazm ve ihtiyat ihsan etmis. oldugu bir ku§
kurtulabilir." j£ j *;b okunurken "nun" vSv-i atifeye vasl olunmak lazimdir,

238. L/iazmsizlik uakinen ■pe^vmanlikhr. r Bunun §erhinde hu efsaneyi dinle!

Hazmsizlik ve ihtiyatsizhk muhakkak pe§fmanlik fras eder. Nitekim bu
hazmsizlik halini izah igin bir efsane beyan edelim dinle ve ibret al!

<^s^

MESNEVI-t §ERlF §ERHi / V. ClLT • MESNEV1-3

Bir kdylunun bir §ehirliyi aldatmasi ve
cok rica ve ilhah ile da'vetle cagirmasi

239. 6y hirader, ae$mi§te hir §ehirli hir hoylii ile asina idi.

ijsj <Sj&* 01 tjjS' j-Ul <u->- c?-^*' ^f^ tJy* ^y? ljZ^JJ

240. Uakiahi hoylii §ehir tarafina gele idi, $adin o sehirlinin mahallesine ku-

[237] ,-,.

rar idi.

241. J7ki ay ve tif ay onun misafiri olurdu; onun evinde ve onun sofrasinda
olurdu.

242. O zamanda ona olan her havdyici, $ehirli adam hoi hoi te'min ederdi.

243. ^iizilnii §ehirliye $evirdi ve dedi: "Gy efendi sen hi$ hoy iarafina cjelmez-
sin, teferriic isiel"

"Ferce" gam ve gussadan kurtulmak ve teferriig ma'nasinadir. "Fiirce" iki
§ey arasindaki aralik ve firsat demektir. "Ferce" "teferriic" demek olduguna
gore "ferce-cu" terciimedeki ma'nayi mtifTd olur. "Fiirce" "firsat" ma'nasina
olursa "furce-cu" "firsat ara!" demek olur. ^ ^> her iki ma'naya gore vasf-i
terkibi de olur. Bu surette ma'na "Sen firsat-cu olarak veyahut teferriic iste-
yici olarak, hie, koy tarafina gelmezsin" demek olur.

244. SUlah hakki icin, S^llah hakhicun, hey cocuhlan getir, zua hu gulden ve
ye§illih zamanidu.

AHMED AVNl KONUK

"Allah Allah" and vermek ve Tiirkgemizde "Allah a§kina!" ve "Allah'i se-
versen!" ta'birleriyle bir §ey hakkinda israr etmek hususunda musta'meldir.
Ya'nf koylu §ehirliye "Allah a§kma koye gel ve gocuklan da beraber getir; zf-
ra bu mevsim giillerin acUmasi ve cayirlann ve baglann bahgelerin yesjllen-
mesi zamanidir" dedi.

245. ^akut yazin yemis vakti gel, id hi ben senin hizmetine hemer bacjlayayim.

"Kemer baglamak" hazir olmaktan kinayedir. Ya'nf, "Ben senin hizmeti-
ne hazir ve amade olayim," demek olur.

j\^r j el* «~- Jm\> U ai jJ jL> \j >JL~*j» _j jlJJjy j Jj>-

246. Gibaim ve cocuhlanni ve ahrabani getir, ttf dort ay hizim hoyiimuzde ol!

247. xXra baharda o hoyiin etraji hos olur, yesillih ve gonul cehici Idle olur,

JL- C~iJ*> aJ^Pj Jwu JL*T j> \j JU- a« \j j\ <Sj^ (Jib aJs-j

248. $ehirli ona def'-i hat olarak vade verdi, nihdyei va'deden soma sekiz yd
geldi.

§ehirli koyliiniin hal-i hazirdaki da'vetine kar§i bir def olmak iizefe "Bu
sene firsat bulursam gelirim" gibi sozler ile koye gelecegini va'd ederdi. Boy-
le mutevali va'dler ile nihayet yedi sene geldi gecti ve sekizinci sene geldi.

249. her bir sene derdi ki: "9Ve vakit azmedecehsin, zTrd his iyi geldi?"

Koylu §ehirliye her yil "Yahu, ki§ iyi geldi, bizim koye ne vakit azmede-
ceksin?" derdi.

01*^* JL*L Aja>- j*>^j jt

01* jL*v»15' (fX^-l^ «0^j jl

250. bahane diizerdi hi, Ur Bu sene falan taraftan bize misafir geldi."

251. Sger diger sene muhimmattan hurtulabilirsem o tarafa hosacagim."

Q

MESNEVI-1 §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3

Koylii §ehirliyi her sene koye da'vet ettikge o, "Bu sene falan taraftan bi-
ze misafir geldi, eger gelecek sene me§agilden kurtulabilirsem hemen o tara-
fa gelecegim" diye birtakim oziirler icad ederdi.

252. Tledi: "6i/ ihsan ehli, senin $ocuhlann i$in ailem muniazudirlar.'

Koylii §ehirliye dedi: "Ey kerem ve ihsan sahibi efendi, benim ailem senin
colugunu cocugunu bekliyorlar."

253. y>ine bir sene vakiaki leylek cjelirdi, §ehre mensub bir huhbenin bir muki-
rni olurdu.

254. Gfendi her yd hendi alhmndan ve mahndan ona hare ederdi ve hanadim
acardi.

"Bal kii§aden" "kanad acmak" ma'nasinadir; cenah-i lutfu agmaktan ki-
nayedir. "Bal" Arabfde kalb ve hatir ma'nasina oldugundan "Kalbini acardi
ve hatinni ona tevcih ederdi" ma'nasim vermek de bir vecih olur.

jLi j jtaLuL J^^ ^j* ^J^H ^ *^* **-* ^^ Cf-r^

255. pehlivan sonuncu defa iic ay, sabahlarda ve aksamlarda ona sofra kurdu.

ihsan ve ikram pehlivam ve kahramam olan §ehirii sonuncu defa ola-
rak koyliiye iic. ay mutemadiyen sabah ve ak§am taarmm verdi.

256. Diacaletien o efendiye yine dedi: "Office bir va'del 9Vice bir beni alda-
tustn!"

Koylii ifrat-i ikramdanutandigi igin o §ehirli efendiye tekrar dedi ki: "Ey
efendi, her vakit koye gelecegini va'd edersin, beni ne kadar aldatiyorsun!"

257. Bfendi dedi: "dsim ve canxm vuslat isteyicidir. {Jakat her tahvil Din nun

huhmiindedir ."

AHMED AVNt KONUK

§ehirli efendi koyliiye cevaben dedi ki.- "Evet, cisim ve camm senin koyii-
ne gelmek ve bahar eyyaminda sana ula§mak ister, fakat tahvil-i makam ve
tebdil-i mevatin Hakk'in yed-i tasarrufundadir ve O'nun hiikmii altindadir.
Nitekim ayet-i kerimede 1J u 'ft>L. t L^ C 2i\ J^f, (Ibrahim, 14/27) "Allah Te-
ala diledigini isjer ve mur&d ettigi §eye hiikmeder" buyurulur. Ve hadis-i §e-
rifte i«ii JU; 4Ji ^jUi j> cj?^\ ju ^Jd) oi ya'ni "Muhakkak kalbler Allah Te-
ala'nin parmaklanndan iki parmak arasmdadir, onlan dondiiriir" buyurulur.

d\j ib OUj .ib *j\ ^ b" Obib _j C-w-l L y^S' jy? ^J

258. udderru, gemi ve yelken gibidir. S%caba riizgar siiriicii riizcjan ne vakil ge-
tirir?

§ehirli koyliiye dedi ki: "tnsan gemiye ve yelkene benzer. Muvafik riizgar
eserse yelken sjsjp gemiyi yiirutur. Bakahm riizgar siiriicii ve ^-bji j-^ (Rum,
30/48) ["Riizgarlan gonderir"] olan Hak Teala senin koyiine gelmek igin ira-
desi riizganni ne vakit getirir?"

259. By kerim, $ocuklan al, gel natme bah 1 ." diye iekrar o ona and verir.

Koylii: "Ey kerim olan efendi, cocuklan al ve koye gel de orada ni'metle-
rin mebzuliyetine bakl" diye tekrar §ehiriiye and verdi.

260. "S^llah a$kina cabuk gel, cehd goster" diye onun elini iic herre akd lie
tuitu.

is ' * t

261. On sene sonra ve her bir yxl boyle §ekerli ricalar ve va'dler!,.

262. Gfendinin cocuklan dediler: u £u baba, ay ve bulut ve golge bile sefer iu-
iarlar."

Ya'ni "Ayin ve bulutun ve golgenin bile hareketleri ve seferleri vardir. Bir
mahalde sabit kalmazlar. Biz ise yerimizde ve evimizde sabit bir haldeyiz. Biz
de onun koyiine sefer edelim."

MESNEVI-1 §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEV1-3 •

263. "Sen onun iizerine hahlar sabit etiin, onun isinde cold zahmetler gotiir-
diin.

"Sen o koyliiye cok hizmet ettin, onun iizerinde senin pek cok hakiann
sabit oldu."

264. "0 istiyor ki, sen misafir oUugun vakit, o hakkm ha'zisini odesin."

7
OUT <uN <o \£y* J^X-^ <T OI4J jl lj U i^S* C~-^j ^h

265. "Onu yalvararak koy iarafina cekin diye, hize gizli cok vasiyet etti.

"Bahama yalvararak koy tarafina gelmege icbar edin, diye koylu bize
gizli gizli tavsiyeler etti."

266. ^eit: wr Bu dofudwr, ey S&eveyh, iyilik eiiv^in kimsenin serrinden sa-

kxni

"Sfbeveyh" kelimesi hakkinda Ankaravi hazretleri buyurur ki: "Sib" elma
ve "veyh" mahall-i tahrizde kullamlan bir kelimedir. Ba'zan ma'nasi murad
olunmayip bir terkib halinde ism-i vahid olur. "Sibe-veyh" gibi. Burada her
bir ogluna, bedel tarikiyle bu isim ile tesmiye etse de veya kelime-i tahriz ol-
sa da caiz olur." §arihlerden Bahru'1-Ulum ve tmdadullah hazretleri buyu-
rurlar ki: "Sfbeveyh" meshur bir nahvinin ismidir. Burada akil ve re'y sahi-
bi icin istiare olunmustar. Ve §eyh Muhammed Efdal buyurur ki: "tbn Halli-
kan tarihinden menkoldur ki: Sibeveyh, Farisf bir lakabdir ve onun ma'nasi
"buy-i siyb"dir, Ya'ni "elma kokusu". Ve nahvi Omer b. Osman'a ondan do-
layi "Sibeveyh" derler ki, onun iki yanaklan birer elma mesabesinde ve ga-
ye-i cemalde idi." Ve Burhan-i KaQ'da yazar ki, Sibeveyh "sib-i buye" mu-
haffefidir, "buy-i sib" ma'nasmadir. Bu ma'naya gore cocuklann elma ya-
nakh olmalanndan dolayi, babalan tarafmdan "ey sibeveyh" ya'ni "ey elma
yanakli" hitabinda bulunuldugu anla§ibr. Ya'ni §ehirli adam, cocuklann bu
ifadesine kar§i: "Ey elma yanakli ve guzel cocuklanm, sizin dediginiz dog-
rudur, fakat Hz. Ali (kerremallahu vechehu) Efendimiz 4J1 0^1 ^ ^ & &
ya'ni "Iyilik ettigin kimsenin §errinden sakinin!" buyurmu§ oldugundan, bu

'^P?

AHMED AVNI KONUK

koyliiden iyilige mukabU fenalik zuhuru ihtimalinden korkanm!" demek
olur.

267. ^^Dosiluk son nefesin tohumlan olur. fasid olur diye vah§etien korkanm.

"Dem-i ahir"den murad, hayat-i diinyeviyyenm inkita'i anindan kinaye-
dir. "Vah§et"den murad, nefrettir ki, bu nefret muhabbet tohumunu ifsad
eder. Ya'ni "Bu hakiki dostluk hayat-i dimyeviyyenin zahirine taalluk eden,
yemek ve icmek gibi tena'uma miistenid degildir. Belki hayat-i diinyeviyye-
nin inkita'i, onun icin ekilen bir tohumdur. Eger ben koyliiye misafir olursam,
belki nefret verecek bir harekette bulunur ve bu hareket dahi o ekilen tohu-
mu ifsad eder."

1 3-)J -)* 3 ^^>y j> iS^ J 1 ?-** f y 3 * j~$~»J* y*- •k£>\\ {Jr?^

268. DCdic aibi $ok kesici hir sohbet olur. ^osianda ve zeruda kis gibi.

Sohbetin bir nev'i, muhabbet ipini kihc, gibi kesici ve gonial bostanina ekil-
mi§ olan sevgi tohumu[nu] ki§ mevsimi gibi dondurucu olur.

269. D^evhahar fash gibi hir sohhet olur. Ondan imdreiler ve sauisiz menfaat-
ler olur.

Sohbetin bir nev'i daha vardir ki, ilkbahar mevsimi gibi latff olur. Ondan
kalblerde ma'muriyetler ve siirurlar ve hesabsiz ma'nevf menfaatler peyda
olur.

ijy_ jj jl <jy$> j <JjiJ> ^ <Sy. "*j J& *& -^^ <)\ fy*-

270. Diazm o olur ki. su'-i zan edesin. ta ki kacasin ve kotiiden hen olasin.
[267] *"

"Hazm" ihtiyat demek olup, onun zimnmda su'-i zan ma'nasi mundemic-
tir. Binaenaleyh bir kimse kendi nefsini tehlikeden ve fenahklardan kurtar-
mak icin aksi sabit oluncaya kadar, her bir emrinde hazm ve ihtiyat ile hare-
ket etmek lazimdir.

JjJtS (j\ 0U*« f b \j ?M y% dyj &\ C~-l a^aT j\ai\ f.y { y-

271. 'Jlesul " Diazm su'-i zandir" huyurdu. €y fuzul her adim icin tuzak hill

figK®" MESNEVl-t §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

Bu beyt-i §erifte Jbb ^ f>> j* ol y a ' m " " sa '" i zan hazmdendir" hadis-i §e-
nfine i§aret buyurulur. Hazm tavsiyesinden murad, mii'min karde§ine su-i
zann etmek degildir. jBelki huyunu ve ahvalini bildigi bir kimseye kar§i fena-
lik zuhuru ihtimalini du§iinerek ihtiyatkarane hareket etmektir. Zira nefsani-
yet sahasmda yuriiyen her bir kimsenin bir adimi igin bir tuzak melhuz oldu-
gunu miidrik olur.

£bu« jl d\j <S C^>\ ^b {Ji jA £\J j j\y^> C~~* !>*-* l$Jj

272. Sakra ytizil diiz ve geni$tir. By miiiecasir, her ahm hir iuzakhr, az stir.

Bu viicud-i izaff sahrasi duz ve geni§ goriinur. Ey mutecasir, nefsinin haz-
zina tebean her attigin adimm altinda bir tuzak vardir. Binaenaleyh o sahra-
daki ciir'etkarane hareketini azalt!

273. day h^isi "Tuzafc hani?" liye kosar. Vaktaki kosar, tuzak onun ho-
cjaztna luser.

Mesela dag kegisi gevikligine i'timad edip oraya buraya sigrar, ko§ar. Hal-
buki onu avlamak isteyenler, o sigradigi yollara tuzak kurmu§lardir. Nihayet
bila-perva ko§a ko§a o tuzak ansizin onun bogazma takilir. insan dahi bu cis-
maniyet sahrasinda dag kegisine benzer.

27 A. O ki, derai ki: "9iani?" jsie g'or! Sahrayi qorJun, pusuyu gormedin!

"Hani tuzak?" deyip sigrayan o dag kegisine, tuzaga tutulduktan sonra de
ki: "i§te tuzak denilen §ey budur, got! Sahrayi gordiin, fakat pusuyu goreme-
din!" de. Dag kegisini avlamanm usulii budur ki, erkek kegiye kar§i bir di§i
kegi gosterirler ve iki dag arasina da tuzak kurarlar. Kar§iki dagdaki di§iye
vasil olmak igin erkek kegi, bila-ihtiyar ko§a ko§a o tuzagm bulundugu ma-
halden gegmege mecbur olur ve yolu uzerindeki tuzaga boynundan tutulur.
t§te insanlar da boyledir. Uzaktan hazz-i nefsanfsini goriip o tarafa ko§ar ve
nihayet yolu uzerindeki turlii turlii tuzaklara tutulur.

J\y^S OL. JLiL ^ v^ j^ tf 1 V 1 f b J CxA

275. 6y ayydr, ava pususuz ve tuzaksiz kuyrugu tarla ortasina ne vakil hoyar.

AHMED AVNl KONUK.

-^m

"Ayyar" "kesirii'l-hareke" ma'nasinadir. "Ey hazz-i nefsamsi igin gok ha-
reket eden kinase! Seni avlayip helak etmek isteyen ins ve cin §eytanlan, bu
mezraa-i diinyaya, nefsine hos, gelen ezvaki ve huzuzati, pususuz ve tuzak-
siz sana gostermediler. Nitekim avcilar kurtlan avlamak igin, tarlalara kuyruk
koyarlar; hay van o kuyruk tarafina ko§up tuzaga tutulur."

276. kimseler ki, yeryuziine miitecdsir olarak geUiler, onlarin kemiklerini ve
haslanm gor!

Gecmis. olan milletlerden yeryuzunde peygamberleri tammayip saha-i
nefsaniyette cur'etkarane hareket etmi§ olan kimselerin kemiklerini ve ba§-
lanni ve kafataslanni ibretle tema§a et! Bunlann kimi seylab ve kimi firti-
na, kimi zelzele ve kimi dii§man istilasi yiizunden kahr ve helake ducar ol-
dular.

277. 6y makbul, mezarliga gittigin vakit, onlann kemiklerine, ge$en seyden

Ey nazanndaki ibret sebebiyle makbul-i tlahi olan salik! Mezarliklara gi-
dip helak olan kavmin kemiklerini ve kafataslanni gdrdugiin vakit, onlann
bu kemiklerinden, ba§lanna gelen^ ahvalden sor! Nitekim, ayet-i kenmede
'.jkJ^Ji &i* o\r 'Js ij>i\i j*°]i\ ^ \)jJs (Nahl, 16/36) ya'nf "Yeryuzunde ge-
ziniz, Allah'i ve Peygamber'i tekzib edenlerin sonu nasil oldugunu ibretle te-
ma§a ediniz!" buyurulur.

27 B. Tfl hi zahirde goresin, o firar sarho§lan, gurtr kuyusu i$ine nasd a§agiya
gittiler!

U*p jjT c~~o *-ic>- sjj\-^> j j V* *j\jj^ y fSj^ £\ p-^

279. Sger gbziin varsa, sen kbrceslne gelme ve eger gbziin yoksa ele asa geiirl

Eger bu cismaniyet sahrasindaki cukurlan ve hendekleri gorecek basar-i
basfretin varsa korcesine hareket etme ve eger basar-i basfretin yoksa ve na-
zar-i nafiz sahibi degilsen, hazm ve ihtiyat degnegini eline al!

c^p^

MESNEVI-t §ERfF §ERHi / V. CtLT • MESNEVI-3 •

280. uMademki goziin yohtur, o hazm ve istidlal asasmi -pisva etl

Mademki basar-i basfretin yoktur ve kalb gdziin agik degildir, korler deg-
neklerini rehber ittihaz ettigi gibi, sen de hazm ve ihtiyat ve istidlal asasmi ve
degnegini kendine rehber yap!

281. ^Ve eger hazm ve istidlal asasi yohsa, asa $ehicisiz her yol iizerinde dtir-
ma!

Ve eger aklm ve re'yin kuvvetli olmadigi icm, hazm ve istidlal degnegi de
sende yoksa asa gekicisiz, yam miir§idsiz ve rehbersiz her bir tarik-i nefsani
iizerinde durma!

282. SAdwii, horun hoyduiju uslu-pdan hoy, ta hi ayah huyudan ve tastan hxxx-
iulsun.

Bu cismaniyyet sahasinda adimim, korlerin kemal-i ihtiyat ile attiklan
adimlar gibi at! Ta ki ayagm kuyulara kaymaktan ve tasjara dola§maktan
kurtulsun!

283. Tilreye titreye ve horhu ve ihtiyat ile ayacjini hoyar, ta hi hataya diis-
meye.

Korleri gormez misin? Bir hataya du§memek igin adimlanm titreyerek ve
korku ve ihtiyat ile atarlar.

sJ-i iSj^* *-<*jiJ AXw«^- <uJiJ aJ-i (_£jU _p <u*w>- L^^J-^j (_£'

284. 6y dumandan sifrai/ip oie$e ^ifrrii?, lohma arayvp bir yilanin lohmasi ol-
mus olan himsel

Bu beyt-i §erifln hulasasi Tiirkge'de "Ey yagmurdan kagarken doluya tu-
tulmus, olan kimse!" darb-i meselinin naziridir ve bu hitabin maba'di, atfdeki
nesri miiteakip gelen beyt-i §eriftir.

rg^

AHMED AVNt KONUK

C=^

\j l)L£j! c-4jO Oi_^ ^^ j L~» JaI £<u>«S

^J J J^ 1 ^-V^** ^ J OUo^ J- 5 Ol^fdT J jlii* ^J— OA-«;j ji j

Sebe' ehlinin kissasi ve ni'met onlan tagi etmesi ve

onda tugyan ve kiiframn ugursuzluguna eri§mesi ve

§ukiir ve vefa fazfletinin beyam

Bu kissada, Kur'an-i Kenm'de ijis" JU£> c*~i o* *>(&•■ ijJft&L-* ^» uJ oir Jil
jj^ Vj'j 0» *'■£ 2 h'X^h r^'j ij o* (Sebe'' , 34/1 5) "ya'ni "Sebe' halla igin on-
lann meskenlerinde ayet-i ila'hf olarak sagdan ve soldan bahgeler var idi; Hak
Teala; Rabbinizin nzkindan yiyiniz ve O'na §iikrediniz. Belde iyidir ve Rab
gafurdur buyurdu" ayet-i kenmesinde haber verilen, Yemen tarafinda vaki'
Sebe' §ehri ahalisinin yiyip icip Hak Teala'ya sukretmemeleri sebebiyle ba§-
lanna gelen hal tasvir buyurulur. Ve bu kissa yukandaki 276 numarah beyit-
te ay j j*\ x>x>\£\xS beyt-i §erffme merbuttur.

285. Sen ehl-i Sebe kissasim okumadm mi? ^ahut okudun ve macerayu c}6r~
medin!

Ya'ni, "Ey dumandan sicrayip ate§e gitmi§ ve lokma ararken bir yilan lok-
masi olmu§ olan kimseJ Sen galiba Kur'an-i Kenm'de ehl-i Sebe* kissasmi
okumadin. Yahut okudun da mainasina nufuz edemedin!"

C— sJ o\j \j *£ J^j* tj*-* (Jj^ 1 C^~~j elS"! 5j>- ojS" jl l-U^ j\

286. dag muhakhak sadadan agah decjildir; dagm aklimn ma'na tarafuia yo-
lu yoktur.

Ey Kur'an'i okuyan kimse, eger sen Kur'an'daki kissalann ve hikayelerin
zahirine baglamp kaldin ve ma'nasindan bi-haber oldun ise, cemaddan olan
bir daga benzersin. Zira dag kendisine akseden sadadan bf-haberdir. Dagin
aklimn ve batininin ma'na tarafina yolu olmadigmdan o sadanin ve elfazin
hamil oldugu ma'nayi idrak edemez.

c^a

MESNEVI-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

287. O kuhiksiz ve akilsiz bir sada eder. Sen susttujun vakit o da sustu.

Ya'ni bir kimse daga kar§i bagirarak soz soylese, o dag o sadayi ve soz-
leri iade eder. Fakat onun bu hali o sozii ve sadayi kulagi ile i§ittigi ve akliy-
la hiikmederek iade ettigi icin degildir. Sen sustugun vakit o da susar.

£_l j \#\ y \ _j j^i d\j\jA X^ £]> ^ \j U« JaI j*- ib

288. Diak, Sebe ehline $ok jerag, yiiz binlerce ko$k ve saratjlar ve baglar
verdi. ?

Hak Teala hazretleri Sebe* §ehri halkim niam-t zahiresine miistagrak ki-
lip gok goniil feragati ve pek cok ko§kler ve saraylar ve baglar icinde refah
verdi.

289. kotii damarhlar onun §ukrunii if a etmediler; vefada hopeklerden daha
a§agi oldular.

kotii damarh ve bozuk tiynetli olan Sebe' §ehrinin halki, Hakk'in o meb-
zul olan ni'metlerine kar§i vazife-i sukrli ffa etmediler ve iyilige kar§i vefakar
olmak hususunda kopeklerden daha a§agi oldular.

290. L/^inhakkak bir hJovege havidan bir lohma ekmek eri$tigi vakit ham iize-
rinde kemer baglar.

Herkes indinde sabittir ki, herhangi bir kapidan bir kopege bir lokma ek-
mek atihrsa, o kopek artik o kapinin ontinde o lokmamn sukriinu ffa icin bek-
gilik hizmetine muheyya olur.

291. OCamnin bekg,isi ve muhafizi olur, her ne kadar ona cefa ve sertlik getir-
se de.

Kopek, iyilik gdrdiigii bir kapidan her ne kadar eza, cefa ve §iddet gorse
de, yine o kapiya tecaviiz edenleri men* etmek icin bekcilik ve muhafizlik va-
zifesini, bu iyilige §iikur olmak iizere ibka eder.

*img>

AHMED AVNf KONUK

jLx^i iSj^ >/ >jk J^ JJ J J^ 1 . J>^. J J ^ J- r*

292. kam iizerinde dahi ona sabir ve harar olur. 1$ir ha$kasim ihtiyar etme-
yi kufiir hilir.

kopek, iyilik gordugii kapidan aynlmaz ve baska yere de gitmez, sabir
vesebateder.

293. Ve eger Ur yabanci k'&pek gelirse, gece ve (jundiiz o kopekkr o lemh onu
te'a% ederler.

Bir mahallenin kopekleri, bir yabanci kopegin gelmesine asla musaade et-
meyip, gece ve gundiiz derhal o kopegi te'dib ederler ve dogerler de derler.

294. D(i: "jlk menzilin olan yere git, o ni'metin haWu gonliin merhunudw"

Mahalle kopekleri, o yabanci kopegi te'dib edip derler ki: "Ey kopek, ilk
bulundugun mahalde sana ekmek verip beslediler. Nicin o ni'met gordugiin
kapida bekgilik vazffesini terkedip nankorliik ettin, o ni'metin hakkini ode-
mek gonliin merhunu ve vazife-i kat'iyyesidir."

295. nr Jiendi yerine git, o ni'metin hahkim ziyaie a^agiya koymal' diye onu
isirular.

Mahalle kopekleri: "Vazffe-i sukrii ffa igin yerine don, ni'metin hakkini
daha ziyade tenzil etme!" diy^e havlayip, o yabanci kopegi lsinrlar.

296. "Qonul ve ehl-i Ail kayisindan ab-v hayah ne hilar i$tin ve gozlerin acildi?"

"Ey salik, sen dahi goniil kapisindan ve gonul ehli olan evliyaullahin ka-
pismdan ab-i hayat olan ezvak-i ma'neviyyeyi igtin ve tattin; ve bu cismani-
yet alemiyle kapali olan gozlerin alem-i ruhaniyyete ve ma'na tarafina acildi."

297. Qok sehr ve veal ve hihodluk ehl-i dillerin kayismdan cana ^arvh.

MESNEVf-1 SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

"Sekr" kalb-i salike bir hal-i ma'nevfnin galebesi sebebiyle sarhos, olmak-
tir. "Vecd" Kur'an-i Kerim ve kasaid okundugu ve yahut nagamat-i latife te-
renmim olundugu vakit nefsin ihtizazi sebebiyle bir kimsenin hissinden gaib
olup mecra-yi i'tidalden gikmasidir ki, bunun enva'i vardir. Hickira higkira
aglamak ve kahkahalar He giilmek ve ah etmek ve na'ra vurmak ve saga ve
sola hareket etmek ve sallanmak ve donmek hep asar-i vecddendir. "Bf-hod-
luk" bir varid-i gaybi* sebebiyle kendinden gegmektir. Bu hallerin tafsilati ve
esbabi Cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddfn Arabi efendimizin et-TedbMtii'1-lla-
hiyye namindaki eser-i §enfinm nihayetlerinde beyan buyurulmus, ve fakir
tarafindan da §erh edilmi§tir. Ve §arih-i Mesnevi Ismail Ankaravi (kuddise
sirruhu) hazretleri de Tankatname ismindeki eserlerinde bunlar hakkinda
ma'lumat vermi§lerdir.

298. Uiirsian yine hu kapiyi ierkettin. Diirstan her duhkanin eirafini clola-
§usin.

Bu beyt-i §enfte beyan buyrulan hirsta iki vecih vardir: Birisi hirs-i ma'ne-
vi, digeri hirs-i maddidir. Hirs-i ma'nevi budur ki, salik bir miirsjd-i kamile in-
tisab ettigi ve kendisinde vecdin enva'indan birtakim ahval zuhur ettigi hal-
de, halindeki tebeddiilun farkma varamayip, kendi hatiratina tabi* olur ve
mursjdinden feyiz bulamadigmi zannedip reddeder ve ba§ka miirsjde intisab
eyler. Onun bu hirs-i ma'nevisi basar-i basiretini kapamis, ve kendi halini ve
mursjdinin kemalini gorememi§tir. Bu sebeple bu kapiyi terkedip ba§kalanmn
kapilanm dolasmi§tir.

Digeri hirs-i maddidir ki T bir miir§id-i kamil kapisina intisab ettigi ve ken-
disinde sekr ve vecd ve bi-hodluk zahir oldugu halde, kalbinin nef -i maddiye
temayulii hasebiyle, gina-yi sun ashabimn kapilanm dola§maktir. Bunun her
ikisi de mezmumdur ve hak-na§inasliktir.

dXij eiy» <±jJ j$> ,c5_?^

0\ajCj> C)\ ji j>

299. Eastern aria kalacak tirit i$in, o tenceresi yagh olan miin imlerin kapist
iizerine ho$arsm.

Ya'ni nefsinin hazzi olan fani tirit lokmalanni yemek icin tencereleri yag-
h ve sofralan yemeklerle dolu olan mun'imlerin kapisina ko§ar ve kendini
buldugun fuyuzat-i ma'neviyyeden mahrum edersin.

AHMED AVNl KONUK

300. O i/fl^Iti/i Watk kl ki, can semiz olur. ^tlmulsiz olan i$ hurada iyi olur.

"Burada" ta'biriyle Cenab-i Pir hususiyet i'tibariyle huzur-i alilerine ve bu
Mesnevi-i §erifz ve umumiyet i'tibariyle insan-i kamilin huzuruna i§aret bu-
yururlar. "Yagh taam"dan murad, maarif-i ilahiyye ve ulum-i lediinniyyedir.
Nitekim Cenab-i Pir ±s^ j^. ^^ u j\ ju, ya'fu "Bizden sonra Mesnevi
§eyhlik eder?" buyurmusjardir. "Ey salik kapi kapi dola§acagina bizim tara-
fimiza gel; zira ruhu takviye eden ve cam semirten ulum-i lediinniyye ve ma-
arif-i ilahiyye bizim indimizdedir ve bu M?s/3evfdedir. Senin husulunden
umidini kestigin iyilik bu tarafta hasil olur."

Her bir sabah ehl-i afetin Isa (a.s.)in

ibadethanesinin kapisinda onun duasiyla

§ifa talebi icin toplanmasi

301. 6U-t itlin so/rasi Jsa mn. saunwaswlir. Sahn ve sakin ey miihtela bu ka-
pit/t buakma!

Hastalar stfa bulmak icm fsa (a.s.)m ibadethanesi kapisma toplandiklan
gibi, ey emraz-i nefsaniyyeye mubtela olan kimse, sen dahi ehl-i dil olan ka-
millerin meclis-i irfanlanna git ve onlann kapilanm birakma ki, onlann nefes-
leriyle bu illetlerden kurtulasm.

302. Diorden ve topaldan ve colaklan ve fakulerclen olan hoik her tar aflar dan
to-plamrlar ill.

csepja

MESNEVl-1 §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

Nitekim isa (a.s.)in Mdethanesinin kapisina her sabah korlerden ve to-
pallardan ve colaklardan ve fukaradan miirekkeb birtakim halk her taraflar-
dan gelip toplanirlar idi.

7-\^>T jl -UUj jLijI fi «0 L" fW' (J**^ < ^-*J-^ 3 J^ J- 5 ji

303. 0, nefesiyle ortlan dinahtan ktiriarmak icin, sabahleyin Dsanin ihadet-
hanesinin kapisi iizerinde.

Bu iki beyt-i §erif bir ciimle te§kil eder. Ya'nf "Korden topaldan ve golak-
tan ve fakirlerden miirekkeb olan halk, o nefesi ile onlan kusurdan kurtar-
mak igin, sabah vaktinde her taraftan gelip Isa £a.s.)in ibadethanesi kapisin-
da toplamrlardi" demek olur. "Ciinah" gtinah ma'nasinadir. Burada ilel ve
emraz buyurulur. Ankaravf hazretleri "sebeb-i ilel ve emraz olan giinah"
ma' nasi vermi§tir; bu da giizel bir vecihtir.

304. O hendi evradmdan farig oldujju vakil, o aiizel mezhebli, hu§luk vaktinde
di§an gkardi.

fsa (a.s.) ibadethanesinde kendisine mahsus olan evradi ve vazife-i iba-
deti ffa edip bitirdikten sonra, kusjuk vaktinde, o ibadethanesinden cikardi.

305. r Jlmid ve intizar icinde kavi uzerinde olurmu§ fevc fevc zaif, mubtela ao-
riir idi.

"Cevk" (<5yr) siivarf ve piyadeden miirekkeb taife ma'nasina gelir. "Cevh"
(£>*-) dahi derler. Arapga "fevc" ma'nasinadir. Ya'nf "isa (a.s.) ibadethane-
sinden di§anya ciktigi vakit, kapisinin oniinde oturmus. fevc fevc birtakim za-
if ve turlu turlu illetlere miibtela olmu§ kimseleri, kendilerinin §eref-i vurudu
iimidi ve intizan icjnde goriir idi."

306. n^uyururdu hi: "6y afet sahvpleri, Uiuda dan sizin hepinizin hacetleri re-
va oldu!"

307. ^S^tgah olun, marazsiz ve zahmetsiz, Diudanvn cjafjarlip ve ikrdmi ta-
rafina revan olunuz."

AHMED AVNt KONUK *®^®

<j\j A> OLijI <Sy\j ^J^ *& <S\ v~*> Ol^l dy? jl£L^>-

-308. Uiepsi ayagi hagh develer gtbi hi, onlann dizlerini re y ile sen a^arsm.

"Gu§ayi" muzari' muhatab sfgasi olduguna gore, Cenab-i Pir efendimiz ta-
rafindan Isa (a.s.)a hitaben: "Ey nebiyy-i zi§an, bu ehl-i afetin hepsi dizleri
birbirine baglanmis, develere benzer ki, sen re'y ve teqlbfr-i ma'nevf ile onla-
nn dizlerindeki bagi acarsin!" demek olur. Fakat ba'zf niishalarda "gu§ayf"
yerine "gusadi" vaki'dir. Bu surette mazi-i naklf olur. Ve ma'na dahi: "Ehl-i
afetin hepsi ayaklan bagh develer gibidir ki, fsa (a.s.) onlann dizlerini re'y ve
tedbfr-i ma'nevf ile acardi" demek olur.

309. JZaiif ho$arak ve sevinerek, onun duasindan ev tarajtna hosucu ayah gi-
derler idi.

Ya'ni o zaff olan hastalar Isa (a.s.)in duasi berekatryla ko§a ko§a ve sevi-
ne sevine evlerine kendi ayaklanyla yiiriiyup giderler idi.

310. Sen kendi afetlerini coh iecriihe eitin, hu mezheb sahlanndan sthhat buldun.

[307] J '

Ey salik, sen kendinin nefsanf illetlerini ve afetlerini ook def alar tecriibe
ettin. Bu mezheb §ahlanmn ya'ni tarik-i Hak rehberlerinin sohbet ve nazar-
lan berekatiyla, bu illetlerinden kurtulup ma'nevf sihhatler buldun.

311. Senin ne hadar topalligin rehyar oldu, senin camn ne kadar gamsiz ve he-
dersiz oldu!

"Reh-var", adimlanm genis, atip guzel yiiriiyen ata derler. Ya'nf "Ey salik,
sohbet-i evliya ile senin tarik-i Hak'taki ma'nevf topalliklann zail oldu ve
adimlann guzelle§ti ve senin ruhun ve kalbin alakat-i masiva gamindan ve
kederinden kurtulup musaffa oldu."

312. 6y gaflei sahvbi, ayak iizerine hir vp hagla; ey levend, la hi kendinden da-
hi gaib olmayasin 1 .

*$%$?

MESNEVI-! SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 • ^®

"Ey gafil salik, huzur-i evliyadan nefsinde gordiigun bu kadar salahi
unuttun ve hatmndan gaib ettin. Bari ayagina bir ip bagla da, ey levend bu
alem-i kevnde kendi varhgmi da gaib edip busbutiin sersem bir hale gelme!"
"Levend", ne Hak'tan korkan ve ne de halktan utanan kimseye derler.

Bu beyt-i serifte boyle bir kimse "Hebenneka" ismindeki beyinsiz bir kim-
seye tesbih buyrulur ki, bu Hebenneka'nm hikayesi meshurdur. Bu bfgare
kendisini gaib edip, "Hebenneka nereye gitti?" diye ararmi§. Binaenaleyh,
gaib ettigi zaman kendini bulmak igin ayagina veya boynuna bir ip baglar
ve kendini bu sallanan ipten bulur ve "Buldum! Hebennake burada imisj"
dermi§. 7

y J^y J~^ OT^jjU Jl y ^^J* J ^^

313. Senin §iikiirsuzluaun ve senin unutmakligtn, o senin bed ipneni haiira ge-
iirmedi.

Sen huzur-i kamilde buiundugun vakit, birtakim evzak-i ma'neviyye bul-
dun. Sen o lutuflara te§ekkur edecegin yerde, o kapiyi terketmekle kufran-i
ni'met ettin. i§te senin bu unutman, o zevk-i ma'nevfye nailiyyet zamanlan-
m ve o bal serbeti gibi tatagin ahval-i iatifeyi hatmndan sildi.

JLi <u«*>- y j\ Ji [&\ Jj dy? -^ ai^j y" j> o\j tlM f yri

314. $iibhesiz o yol senin iizerine kapanmis oldu; $unkii ehl-i dilin gonlii sen-
den hasia oldu.

§iibhesiz maksad-i aslfye vusul yolu senin iizerine kapanmis, oldu. Ciinkii
ehl-i dil olan bir kamilin gonlii, mahza senin senligine i'timad ettiginden do-
layi incindi. Zira bir kamilin yegane vazifesi salikin goziinu kendi nefsi tara-
fina kapamaktir. Salik' kamilin sarf ettigi himmet-i terbiyeye ragmen, eger
kalbinin goziinu kendi nefsi tarafina agtigim goriirse, kendi emeginin berhe-
va oldugunu anlayip pek ziyade miinkesir olur ve salik iizerine mecra-yi feyz
kapanir.

315. Qabuk onlan hul ve istiafar ei, hulut gtbi inleyereh giryeler et!

£abuk, o terk ettigin zevatin kapilanm bul ve bu hallerinden riicu' et ve
istigfar et! Bu hak-nasmasligin agirligim idrak edip iniltilerle agla!

^%

fif^

AHMED AVNI KONUK

316. To ki, onlann giilistam senin iarafma autism, olmu§ meyveler kendi iize-
rlne yanlsinl

Ta ki, o huzurlanm terk ettigin kamillerin hakayik ve maarif-i ilahiyye gul-
leri ve sicekleri ile dolu olan miibarek kalbleri, senin tarafina acilsin ve senin
senliginden tovbe ettigin igin mesrur olsun. Olmus. meyveler, ya'nf ulum-i
zevkiyye ve lediinniyye meyveleri, harf ve savt kabuklanni catlatarak senin
online dokiilsun.

317. Bger DCehfin ko-pegi ile kapi yoldasi oldun ise, yine o kapida dolas, k'6-
yekten asap olma!

Ya'nf zamamnm evliyasi olan Ashab-i Kehf ten aynlmami§ olan onlann
kopekleri ile kapi yolda§i oldun ise, sen de kendi hatirana ve nefsine tebean
terketmis, oldugun evliyamn kapisim dolasj Binaenaleyh, surette insan oldu-
gun halde, Ashab-i Kehf kopeginden asagi olma!

318. Mademki "Cjonlii evvelki haneye bacjlal" diye kopekler dahi kopekler e
nasihUir,

Mademki kopekler bile, "Evvelki ekmek yedigin kapiyi reddetme ve gon-
lunu o kapiya bagla!" diye birbirlerine nasihat ediyorlar da diyorlar ki:

319. "ZKemik yedigin evvelki kapvyi siki tut ve hak evde yiyiciligi buakmal

ijj^ «it4 JrJjl *\1a jj Jjj U- d\ *-r>s\j \j J^JSp^*

320. %ea%dzn dolayi oraya gitmek ve evvelki makamdan miijlih olmak igin
onu isinrlar.

Kopekler, o yabanci kopegi te'dib edip evvelki kapiya donmek ve evvelki
makamdan felah bulmak igin isinrlar.

321. Onu isinrlar da derler ki: "By azgm kopek, git veliyy-i ni'meiine zulme-
dici olma 1 ."

mm

fr

MESNEVI-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3

■^m

Jf\j iC^MSf- ji J iJJjc>- J OLw»U

iL) «U*»J 4jLU- J^*"-* 1 J-5 0L«-* jJ

322. "^Jme o kapiya halka gibi bagh ol, bekci ve $evik ve si$rayia oil"

323. ur Bt2im nakz-i vefamizm sureti olma, bi-vefahgi beykule §a§ etmel"

Ya'nf "Biz kopek taifesi, insanlar arasmda vefakarlik ile ve ekmek yedigi
kapiyi tammak ile §6hret bulmusuz. Sen bizim bu vefakarlik §6hretimizin bo-
zulmasina bir misal-i mucessem olma ve kopekler zumresi arasmda abes ye-
re bi-vefalik halini ne§r etme!" "

L« ^U -b « tjjij \\ Ol>w-

j^ ^ *>. j

JJ

jU-i X>\ Uj dy? \j d\>~»

J*

324. "(J\iademki vefa, kopeklerin $ian gel&i, git k'&peklere ar ve bectnamhk ge~
^tirme!"

"Mademki haslet-i vefa, kopeklere mahsus bir alamet-i farika olarak sabit
oldu, ey gafil salik, git kopekleri utandiracak ve onlann adim kotiileyecek ha-
reketten vazgeg ve tovbe et!" "§iar" lugatte bedene muttasil olan sirmah liba-
sa derler. Burada alamet ma'nasinadir.

325. " <j\iademki bl-vefaltk kopekler i$in ar olur, bi-vefahk gosiermeyi nasil re-
va iutarsm?"

"Ey insan suretinde olan salik, vefasizliktan kopekler bile utandigi halde,
sen insan iken vefasizligi nasil caiz ve reva gorursiin?"

^> ^* J$ & ^£ ^j '} ^jj 1 J** J^ &■

326. w Utak Tea/a vefaclan Aolayi fahr geiirdi: nr Bizden gayri ahdine vefa eden
kimdir?' buyurdu.'

Ya'nf Hak Teala hazretieri vefa cihetinden iftihar edip: "Bizden ba§ka ken-
di ahdine vefakar olan kimdir?" buyurdu. Bu beyt-i §erffte sure-i Tevbe'de
vaki' -Li 'ja «j^ J} 'J»j {Tevbe, 9/111) ya'nf "Allah'tan daha ziyade ahdine
vefa eden kimdir?" ayet-i kerimesine i§aret buyrulmu§tur. Ya'nf "Allah Teala
hazretieri kullanna kar§i olan ahdine vefa buyurdugu igin iftihar buyurdu. Bi-
naenaleyh ahde vefakar olmak ahlak-i ilahiyyeden bir hulk-i azfmdir ve ah-

Csgpf

AHMED AVNf KONUK

dine vefa eden insanlar, ahlcik-i ilahiyyeden bir hulk-i azim ile tahalluk etmis.
olurlar."

<3r JI J- 5 " ^J 1 ^ J^ <3j^ J. 6 s - *j\i^J ^ \J&3 <J-

327. Uiakh'in merdu&una vefayi vefdsizlik hil! Uiahh'in hukuku iizerine
kimsenin sebhi yohiur.

Ma'lumdur ki, bir Hakk'a kar§i, ve bir de halka kar§i ahdine vefa etmek
vardir. Bir mu'minin Hakk'a kar§i olan ahdi, emr-i ilahiye ittiba' ve nehy-i
ilahiden ictinabdir. Ve verdigi ni'metlere mukabil kullanndan bu ahidlerine
vefakar olmalanni istemek Hakk'in hakkidir. Halka kar§i olan ahid dahi iki
nevi'dir: Ya §er'a muvafik veya muhalif olur. Eger §er'a muvafik ise, bu ah-
de vefa hem Hakk'a ve hem de halka kar§i vazifesini odemek olur. Ve eger
§er'a muhalif ise, bu ahdi alan merdud-i Hak oldugu gibi, bir ikrah ve icbar
olmaksizm bu ahdi veren dahi merdud-i Hak olur. Zira bir kimsenin hakki,
Hakk'in hukukundan ileriye gegemez; hukuk-i ilahiyye her bir hakkin fev-
kmdedir.

fij? y J&>- j\ lj jl s£ f.j? b\f -Li d\ j! Oaj j^U jp~

388. £%na hakki ondan sonra oldu ki, o Die-rim senin cenininHen ona meaynn
etti.

"Garim" hem alacakhya ve hem de borgluya ltlak olunur. Burada iki
ma'na da melhuzdur. Ya'ni "Ana hakki, Hakk'm hukukundan sonradir. Zi-
ra, Kerim olan Hak Teala hazretleri, sen cenfn iken ve ananin karmnda iken,
> seni ta§idigi ve vticudundan gida verdigi icjn seni bu vakitte anana kar§i
borchi etti ve anana da bu yiiklu zamamnda tahammul ve rahat verdigi icin
onu da Halik'ina kar§i borglu^etti. Binaenaleyh, hakk-i ilahf ana hakkina te-
kaddiim etti.

329. Onun cisminin i$inde seni hir suret yaph, onun hamlinde ona rahat huyu-
nu verdi.

Hakk'm lutuf ve keremi mukaddemdir; zira seni validenin cismi iginde bir
suret yapti; ve sana vucud ge§nisini tatarmaga basjadi ve anana dahi, sana
hamile oldugu vakitte, sabir ve tahammiil ve siikunet huyunu ihsan etti ve
seni viicudundan silkip atmadi.

G ^P?

MESNEVf-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3

lA ^ iTjii^ >£ ! J J~*^

\J j\ _bi J""*** Jj*~ J 1 ?""*

330. O seni ciiz ve muiiasil qordii: onun ieSnri. muiiasili munfasd etti.

[327] U ' J

Anan seni, eli ve ayagi gibi kendi viicudunun ciiz* ve muttasili gordii. Hak
Teala hazretierinin tedbiri, ya'ni hiikiim ve kaza-yi ilahi senin dogum vaktin
gelince, o ciiz' ve muttasili, onun viicudundan ayinp miistakil ve munfasil bir
viicud olarak meydana gikardi.

331. Utah hinlerce san'ai ve fen yapmistir, td\i ana senin uzerine mahahhet
etmistir.

Anan, senin iizerine muhabbetini ve §efkatini ilka edinceye kadar, Hak
Teala hazretleri, senin viicudunun tekevvuniinde binlerce san'at ve hiiner
icad buyurmu§tur.

jjj j>- JulJu \j j?- 01 *£ yt

*j>. j jL * j' 6i^ &~ <3 > - Lri

332. r Binaenaleyh, UiahJitn hakki, anadan sabih olur. Uier him o hakki hil-
mezse eseh olur.

333, hi, anayi ve emzirmeyi ve sutii yarath, hahaya onu karin etti, onu tui-

Hele Hak Teala'mn senin anani ve ananin seni emzirmesi ve sutiinii ya-
ratmasi ve sana bu ni'metlerinin ge§nilerini tattirmak igin babana ve anana
§ehvet ilka edip birbirine mukarin kilmasi, ayn ayn senin viicuduna taalluk
eden birer ni'met oldugu halde, sen onlan tutma, ya'ni onlan yok farzet! Fa-
kat yukandan beri izah olunan Hakk'in ni'metlerine kar§i senden §iikur iste-
mesi, Hakk'in hakki oldugunu inkar edemezsin ya!

y j! *A rtJ *£" 01 j vb <f 01 jJ 0L~>-l £Ji tj\ JJjlJL>- ^\

334. By Diuddvend, ey sen hi ihsanin hadvmdir, hiidigim ve hilmedicjim de se-
nindirl

Ma'lum olsun ki, niam-i ilahiyye iki nevi'dir: Birisi insanin viicud-i izafi-
si ge§nisini heniiz tatmazdan evvel, a'yan-i sabite mertebesinden a'yan-i ha-

t^Ttf

AHMED AVNt KONUK

riciyyede zuhuruna kadar hakkinda ibzal buyrulan niam-i ilahiyyedir ki, in-
san bunlan nefsinde havassiyle zevkan miidrik degildir. Digeri insamn vii-
cud ce§nisi tattiktan sonra, havass-i zahire ve batinesiyle idrak ettigi niam-i
ilahiyyedir. Bu her iki ni'meti Malikii'1-mulk olan Hak Teala hazretleri ihsan
etmis, oldugundan, O'nun ihsani kadfmdir; ve insamn havassi ile idrak ede-
meyip bilmedigi ve havassiyle idrak edip bildigi ni'metlerin hepsi Hakk'in-
dir. Nitekim ayet-i kerimede buyrulur: \£> OjJUj'Si ^Vi o>. ^ ^jA aJij
ijiSlfj jC-lSlfj '^HSi ^ j^'j (Nahl, 16/78) ya'nf "Ve Allah Teala sizi anala-
nnizm karmndan cikardi, bir §ey bilmezdiniz, ve sizin igin kulaklar, gozler
ve kalbler yapti." ve diger ayet-i kerimede dahi &\ j~* sJu ^ ^ dj (Nahl,
16/35) ya'nf "Ve ni'met cinsinden sizinle beraber olan §ey Allah Teala cani-
bindendir." Cenab-i pir efendimiz bu beyt-i §erifte gaybetten Rabbii'l-erbab
canibine hitaba intikal buyurmusjardir.

335. Sen huyurdun hi: " Diahh'i ydi ei, zud hi benim hahkvm eskimez 1 ."

Bu beyt-i §erffte '^XL- Jji c^Jj ijjS'Vj (Bakara, 2/231) ya'nf "Ve sizin
uzerinize olan Allah'in ni'metini zikrediniz!" ayet-i kerfmesine i§aret buyu-
rulur; ve ni'met-i ilahiyyenin eskimemesinden murad "teceddud-i em-
saTdir. Zfra her an-i gayr-i miinkasimde insamn bu viicud-i izaffsi teced-
diid eder; ve bu sebeple niam-i ilahiyyenin enva'i her dem tazedir ve asla
eskimez.

336. ^V^uh'un gemisinde hifz cihetinden size o sabah yayhgvm bir luifu yad

"Ey cins-i insan, Nuh'un gemisinde sizi tufan-i umumfden hifz igin, nes-
linizi vikaye sabahinda yaptigim bir lutfu yad edin!"

jL>l J^ry jl j d\ijb j\ /ob OL»j Ol \j Distil <0L

337. Sizin gepni§ ce&lerinize o zaman tufandan ve onun dalgasmian aman
verdim."

"Pile" babanin babasina ve dedenin dedesine ve ecdad-i mutekaddimeye
derler.

°#T&

MESNEVl-1 §ERlF SERHl / V. CILT • MESNEVl-3 •

338. u J^fe? huylti su yeryiiziinu tutmus idi. Onun datyasi muhakkak dagm zir-
vesini kayar idi."

"Tufanin suyu, ate§ gibi kahir ve ihlake me'mur idi ve yerytizunu istfla et-
mis. idi. Onun dalgalan daglann zirvelerini ve tepelerini a§arak kapar ve ko-
panridi."

339. ^Diifz eitim, hen sizi ceddinizin ceddinizin ceddinin vucudundan reddet-
medim.

"Ben, o tufan-i umumtde sizin ecdad-i miitekaddimenizi gemide hifz et-
mekle bugiin onlann nesli olan sizleri hifzettim ve bugiin siz onlann zurriyet-
leri olarak bu vucud-i izafi aleminde zahir oldunuz."

^ dj?r M^> Jriy*' ^ J^ fj ^y? *-^k vL«io j*m [JX$> dy>r

340. ^Dakiaki has oldun, sana nasil arka ve ayak vururum; kendi karcjdkimi
nasil zayi' ederim?"

"Ey insan, mademki sen miitefekkir bas, ve dimag oldun, seni nasil itip
kakar ve tekmelerim; ve kendi kargahimi ya'ni bilciimle esma ve sifatimin
mahall-i zuhurunu nasil zayi' ederim?" Zfra insan Hakk'in halffesi ve alemin
serdandir ve mazhar-i cami'dir.

341. ^CA/tftn bi-vef alarm fedasi olurswi, su'-i zandan o tarafa gidersin?"

"Ey insan, ben seni Mafetime ehliyet isti'dadi ile halk etmi§ iken nigin
evamir-i ilahiyyeme muhalefet eden vefasizlann sohbetinde nefsini ve nefe-
sini israf edip onlann fedasi olursun ve kendini onlara kurban edersin? Ihti-
yacat-i diinyeviyye hususunda, senin, onlann liituflanna ve servetlerine i'ti-
madin, bana su'-i zan etmektir. Ve nicin bana su'-i zan edip i'timad etmez ve
onlann tarafina gidersin?"

342. Ur Ben sehivden, vefasizhkian heriyim. IZenim iarafima cjelirsin, su -i zan
aotwiirsun."

c $» >

AHMED AVNl KONUK

"Ben senin ihtiyacma kefil oldugumu Kur'an-i Kerim'imde te'yfden sana
bildirdim. Ben ahdimi unutmaktan ve sehivden veya ahdimi bozarak vefasiz-
Iik etmekten beriyim ve miinezzehim. Sikildigin vakit "Aman ya Rabbi!" di-
ye benim tarafima gelirsin, sonra da su-i zan edersin!"

343. Hr Bu kotii zannt oraya cf'otiir ki, sen keniin gtbinin oniincie iki kat olur-

"Sen bu su'-i zanmm, bana degil, oniinde iki kat egilerek tezelliil ettigin,
vucudda senin gibi aciz ve bicare olan ekabir-i suriyyeye isnad etl"

344. *Qok kavT Aostlar ve yol&aslar tuttun. 6ger sana ^Diani?" Aiye sorsam
dersin ki: ^Qiiii."

"Ey bfgare, sen gok kuwetli dostlar ve yolda§lar ittihaz ettin. Eger sana;
"Hani ya bunlar, nereye gitti?" diye sorsam, "Omurieri ahir olup oldiiler ve
gittiler!" dersin!"

ay j yi* ji t ^- A j C~JL~& jLi

ess- c^ y '

, CXI

345. "Senin iyi ioshin yiiksek jelek uzerine aitti; fisk ciostun yerin AiUne aittl."

Dostlannin iyisi yiiksek felege ya'ni alem-i illiyine gitti. Nitekim ayet-i ke-
rimede buyrulur: 'j-Ip Ja jjh l->i=r oj (MutafFifTn, 83/1 8) ya'ni "Salihlerin ki-
tabi illiyyindedir." Fasik olan dostun dahi yerin dibine gegti. Nitekim ayet-i
kerimede buyruluyor. c^ ^ jQ>i\ 'Jk 'j! (MutafFifTn, 83/7) ya'ni "Facirle-
rin kitabi siccfndedir." Ma'lurfi'olsun ki] alem ikidir: Bin "alem-i illiyym", di-
geri "alem-i siccfrTdir. lliyyin, "alem-i emr" ve siccin "alem-i halk"tir. Ve
alem-i emr alem-i §e'nden ibaret olup latiftir ve alem-i siccin alem-i zuhur-
dan ibaret olup kesfftir. Ervah-i ebrar, §eriatin hiikmune gore amelleri sebe-
biyle ahkam-i tabfatten halas olduklanndan llliyyin'e uruc ederler. Ervah-i
ftissak ve fiiccar ahkam-i §er'iyyeyi terk ve huzuzat-i nefsaniyyeye meyl ile
ahkam-i tabiatte miistagrak olduklanndan Hliyyin'e uruc edemeyip, siccinde
kahrlar. Ve alem-i illiyyin ayn-i cermet ve alem-i siccin ayn-i cehennemdir.
Nitekim ayet-i kerimede ^^ Jl 'j^ ty (Infitar, 82/14) ya'nf "Facirlerin
kitabi cahimdedir" buyurulur.

c £p?

<m^ MESNEVI-t §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Ol_jjlT jl {J iJ\ dyr H* ^ OU3- Ol *jL» j* ci^JLc y

346. "Sen kervandan hir ate§ gibi ortada mededsiz kaldm.

"Sen oliip giden iyi dost ile kotii dost arasinda, ehH kervamn esna-yi rah-
da yakip biraktigi ates bakiyyesi gibi bu alem-i fanide metruk ve yardimsiz
bir halde kaldin,"

jij j % jl XZ\j 6 ys yf J* jl <j\ jf y j^b

347. "6y cesur yar, onun eiegini tui hi, o yukandan ve a§agidan miinezzeh olwl

"Ey oliip gidenlerden ibret almayip, kemat-i cesaretle cismaniyyet alemin-
de keyfince hareket eden dostum! Mahkum-i fena olan iyi ve kotii dostun
etegini tutmaktan ve onlara muhabbetten vazgec, de yukandan ve a§agidan
ya'nf cihetlerden ve taayyunattan miinezzeh olan Zat-i Hakk'in etegini tut!
Ya'm bu alem-i fanide O'nun tecelliyatini goriip, kalbini O'nun muhabbetine
hasr et!"

i_jj jXl Ot>-j ji OjjlS yr J ij-i J C)j>jf <jy ^f** yr J

348. 9Ve Dsa cjtbi felek iaraftna Urakki eder, ne DCariln gibi yeryiiziinde i$e-
riye gider.

taayyunattan miinezzeh olan Zat-i Vacibu'l-viicud ne taayyiin sahibi
olan Isa (a.s.) gibi eflake uruc eder ve ne de Musa (a.s.) zamaninda, o ne-
biyy-i zisana muhalefet eden Karun-i mel'iin gibi yerin dibine gecer.

jl^J j! _j I j*. jl ^yU dy>- d\£*~> j J iCi ji XiL y U

349. Sen evden ve diikkdndan kcXdvgxn vakit, mekanda ve \a-mekanda senink
olur.

Bu beyt-i §erifte '^k u 'J\ ]j£. 'y 3 (Hadid, 57/4) ya'm "Nerede olursamz
olun, sizinle beraberdir" ayet-i kenmesinde tasrih buyrulan maiyyet-i ila-
hiyyeye i§aret buyurulut. Ve ma'na-yi beyitte iki vecih vardir: Birisi, "Sen ha-
yat-i diinyeviyyede muhabbet-i Hakk'in galebesi sebebiyle hane ve diikka-
run tedvir-i umurundan geri kaldigin vakit, o zat-t Hak, alem-i mekan olan
bu taayyiinat ve cismaniyyet aleminde; ve alem-i lamekan olan ma'na ve
ruh aleminde, ya'm alem-i emr ile alem-i halkta seninle beraberdir" demek
olur. Ve digeri, "Sen bu alem-i kesafetten mevt-i tabiT ile intikal edip diinya
hayatmdan aynldigin ve hane ve diikkani terk ettigin vakit, gerek alem-i

egypp

AHMED AVNI KONUK

ma'na olan ruh aleminde ve gerek cismaniyyet alemi olan yevm-i ba's ve hi-
sabta zat-i Hak seninle beraberdir" demek olur.

\ij *J? \J <_£UU>- jA

\a^> V^JjjJ^ jl J>jl j j\

350. bulanihliklar&an safvet geiirir. Senin cefdlanna vefa tutar.

Ya'ni "Senden goniil bulanikhgim mucib bir amel sadir olursa Jii J-u '^'ji
cJL*. °^\L (Furkan, 25/70) ya'ni "Allah Teala onlann seyyiatim hasenata
tebdfl buyurur" ayet-i kerimesinde beyan buyuruldugu uzere Hak Teala
hazretleri senin isti'dadina gore, oyle bir tecellf buyurur ki, o tecelliden gonul-
de safvet zuhur eder. Ve bu na-§ayeste olan amellerin goniilde hasil ettigi bu-
lamklik ilii o/iji (Ahzab, 33/57) ya'ni "Allah'a eza ederler" ayet-i kerimesin-
de isaret buyuruldugu iizere bu alem-i taayyiinde seninle beraber olan Hak
Teala'ya cefadir. tmdi senin o cefalanna kar§i Hak Teala hazretleri vefa ile
mukabele buyurur. Zfra Erhamu'-Rahimfn'dir.

JUT <£y* (jjj \j 0L*iJ j \s jL-ijT Ji^-y ijj\ U>- Jy$-

351. Sen cefa getiriigin vakit noksandan hemdl tarafina giimen i$in te'M> fjon-
levir.

MaTum olsun ki, Hak Teala hazretleri kulun efal-i seyyiesine kar§i, ya
afV ile veya seyyienin haseneye tebdili ile veyahut ceza-yi seyyie ile
mukabele buyurur. Afv ile mukabele buyurdugu vakit, muahaze yoktur; ve
tebdfl ile mukabele buyurdugu vakit, muahaze olmamakla beraber mukafat
vardrr; ve ceza-i seyyie ile mukabele buyurdugu vakit ikab ve azab vardir;ve
bu ahvalin ciimlesi, abdin isti'dad-i ezelisine gore vaki* olan tecelliyyattan
ibarettir. Nitekim bu babdaki dekayik Fususus'l-Hikem'de Cenab-i §eyh-i Ek-
ber hazretleri tarafindan Fassri Ya'kubfde beyan buyurulmustar. Ve bu tecel-
liyatm cumlesi rahmettir. Zfra insana anz olan ceza-i seyyie ya'ni renc ve
me§akkat ve azab-i cehennem, gunah ve kufur paslanm temizlemek icindir.
Bu paslar kalktigi vakit, nihayet rahmet-i ilahiyye zahir olur. Bu beyt-i §erif-
te bu ceza-i seyyieye i§aret buyurulmu§tur; ve bu ceza-i seyyie bir cocugun
sihhatini temin icm hacamat etmek ve kan gikarmak kabilindendir.

uV j £j j 1 ^ls^ 5 y ^ J* j j j a ^*-? ^j ^*->? y ^y*

352. Sen hir virdi terk ettigin vakit, siilukde sana ondan dolayi rencden ve
sitmadan kabz gelir.

*mg>

MESNEVI-i §ERlF §ERHi / V. CtLT • MESNEVI-3 •

"Vird" salikin dualardan ve nafile namazlardan ve Kur*an-i Kerim tilave-
tinden her gun kendisine verilmis, olan vazifesinden ibarettir. Ya'nf, "Ey sa-
lik tarik-i Hakk'a siilukiinde sen kendine vazife bildigin ve icrasim i'tiyad et-
tigin ibadetlerinden birini terk ettigin vakit, kalbine bir inkibaz ve bir sikinti
gelir ve neticede viicudunda cismanf elemler ve sitmalar hasil olur.

353. O te'ctib ehnek olur, yam o esU ahidden higbir iahvil dme-l

Ya'nf "Senin o evradini terk etmenden dolayi sana anz olan inkibaz-i kalb
ve cisminde hasil olan elem, pfrin ve muf§idin ile olan o eski ahdini tahvil
edip bozma! demek ma'nasmi muntazammin olan bir te'dib-i ma'nevfdir."

^ ^J 1 \ c—l isj 1 ^ ^ ui ] ^ ^f£i u*S u^ ° ! J 1 ^

354. Ondan evvelki bu kabz bir zincir olur. Da U, goniil iuiuculur, bir ayak
tuiucu olur.

Bu hayat-i diinyeviyyede iken senin gonlune anz olan bu kabz, mevt-i ta-
bil ile alem-i berzaha intikal ettigin viicud-i berzahfne baglanmi§ bir miite-
messil zincir olur. Bugiin o kabz senin gdnliinu tutuyor; yann alem-i berzah-
ta alem-i illiyine urucuna mani' bir zincir olup ayagini tutar. Binaenaleyh bu
kabz boyle bir zincir olmazdan mukaddem, bu te'dib-i ma'nevfden muteneb-
bih olup vazifene devam et!

355. CMa'kul olan renc mahsiis ve a$iliar olur, ia ki hu i§areti bila-§ey tuima-
uasin!

Bu alem-i dunyada §imdi mertebe-i akilda ve ma'na aleminde sabit olan
kabz ve goniil sikintisi hayat-i berzahiyyede mertebe-i histe zahir ve asjkar
olur. Binaenaleyh gonial kabzi i§aretini bu alemde bila-§ey ve ehemmiyetsiz
addetmeyesin! Nitekim ayet-i kenmede ^ u_> >y & & Li j\J~i\ Js ?* (Tank,
86/9-10) ya'nf "0 giinde sirlar zahir olur. imdi ona kuvvet ve nasir cinsin-
den bir §ey yoktur" buyurulur.

356. (jMadstde kabzlar goniil tuiucu oUu; kabzlar ecelden sonra zincir oldu.

G ^^ >

AHMED AVNl KONUK

Hayat-i diinyeviyyede icra olunan ma'siyetler kalbi karartip sikintilar ve
elemler verdi. Ecel gelip hayat-i diinyeviyyenin inkita'indan sonra da bu
kabzlar hayat-i berzahiyyede ruhu alem-i urucdan men' igin ayak bagi olan
zincir oldu.

357. IZurada bizim zikrimizden kim yuz Qevirirse, biz dar ya$aiji$ veririz ve
korlukle cezd ederiz.

Ya'ni "Diinyada bizim zikrimizden yuz geviren kimselere biz hayat-i diin-
yeviyyede dar ve sikmti ile ya§ayi§ veririz ve hayat-i uhreviyyede dahi kor-
lukle ceza ederiz. Zfra onlann isti'datlan bu tecelliye layiktir."

Bu beyt-i §erifi Cenab-i Pir, Cenab-i Hak'tan terciiman olarak buyururlar
ve Tana sure-i §erifesinin nihayetinde olan ayet-i kerimeye isaret buyurulur.
Ayet-i kerime budur: J^i sajJi ^ o^Sj i&l> u±*s «J ou l?J"> cf- J? A csj (Ta-
ha, 20/124) ya'ni "Bizim zikrimizden yuz geviren kifnseye dar ya§ayi§ veri-
riz; ve biz onu kiyamet gununde kor olarak ha§rederiz." Hind niishalannda
(sA yerine y^> vaki'dir.

Ma'lum olsun ki, Hakk'm zikrinden yiiz gevirenler umumiyetle iki taife-
dir: Birisi vucud-i Hakk'i inkar edenlerdir ki, bunlar hayat-i diinyeviyyede
enva'-i niama miistagrak olsalar bile, dliimii du§iindiikge ye's-i adem icinde-
dirler; ve kalbleri, sebebini idrak edemedikleri bir darhk ve sikinti igindedir.
Bu sikmuyi defetmek igin kendilerince her an eglence ararlar, fakat heyhat!
Yine o kabus-i tazyikten kurtulamazlar. Ikinci taife, vucud-i Hakk'a iman et-
mekle beraber, hayat-i diinyeviyyenin alayi§4 zahiresine meftiin olan gafil-
lerdir. Bunlann kalbleri de her an gam-i diinya icinde ezilir ve ferag-i kalb
: zevkinden mahrum olurlar. Bunlann bu halleri her gun goz oniindedir.

358. Uiirsiz, birtakim kimselerin mahm cjoturducfii vakit, onun kalbine kabz ve
goniil ilarlifli baiar.

Ma'siyetten dolayi kalbinde bir kabz vaki' olan kimsenin hali, bir hirsizin

kalbinde hissettigi sikinttya benzer. Hirsiz ba'zi kimselerin malini galip gotiir-

dugii vakit, bir kabz ve sikinti onun kalbine diken gibi batar. Bu kabz "Tutu-

^lacagim!" korkusuyla degildir. Zfra "Minareyi galan kihfini hazirlar" darb-i

jneseli mucibince, hirsiz, tutulmanm garesini evvelden du§undugii cihetle

<^p^

MESNEVt-I §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

bundan emfndir. Bu kabz ve elem onun icinde, sebebini ta'ym edemedigi bir
iq sikintisidir.

359. O ier hi: *<JAcaba bu i$ sikmtisi nedir?" O mazlumun kabzidir hi, senin
§errinden agladi.

hirsiz kendi kendine: "Acaba igimdeki bu sikinti nedir?" der. "Ey hirsiz,
sendeki bu ig sikintisi, senin §errinden aglayan ve mall caiman o mazlumun
kalbindeki kabzm ve sikintimn aksidir."

jj^" ^o \j (ji-iJl j\j^>\ ilj ^ *£" ^^ u^ cf-^ ^y?

360. Uakiaki bu kabza iltifat etmez. israr aiesi onu iifler.

[357] J * J

Eger hirsiz, bu kabza iltifat edip, sebebini ara§tirmazsa, hirsizhkta israr
riizgan onun ate§ gibi olan bu sirkat fikrini ve ma'nasim iifleyip parlatir; ve
nedamet §6yle dursun yeni yeni hirsizliklara niyet ve te§ebbiis eder.

361. fioniil kabzi avanin kabzi oldu, §ubaesiz o ma'nalar mahsiis oldu ve bay-
rak dikti.

"Avan" esir ve yardimci ma'nasinadir. Burada, asayi§-i memleketin te'mi-
nine zahir olan hiikumet me'murlan ma'nasinadir. Birinci "kabz" gonial si-
kintisi ve ikinci kabz" ma'na-yi lugavisi i'tibariyle "tutmak" demektir. Ya'nf
"Hirsizin ma'nadan ibaret olan gonliindeki kabz bilahire surete inkilab edip,
polis ve zabita me'murlanmn tutmasi ve yakalamasi §ekline girdi; ve ma'kul
olan kabz, bir "kabz-i mahsiis" oldu ve o ma'na suret bayragini alem-i histe
bu vech ile dikti."

362. Cjussalar zindan ve panrak olmu$tur. £}us$a koktiir; ve kok, dal bitirir.

t§te o hirsizin bidayeten kalbinde hissetigi elemler ve gussalar, bilahire za-
hirde zindan ve hapishane ve carmih suretine girmi§tir. Zira hal-i ma'nevi
olan gam ve gussa koktiir ve bu kokten alem-i zahire birtakim dal ve budak
suretleri cikar.

*#%&>

AHMED AVNl KONUK

363, Diok aizli idi ve a§ikar oldu. Diendi kabz ve bashm bir kok say!

Kok mesabesinde olan ma'na gizli ve mestur idi. Sonra alem-i surete cikip
I zahir oldu. Binaenaleyh ey salik, kalbinde hissettigin kabz ve bast ma'nala-
J rim birer kok say! /

o^T J- 5 <JM £~ij ^-3j> k' dy, J>*jj >j> ^ £4 ^j=r

■ 364. Vaktaki kok koiii olur, onu $ahuk vur, ta ki $emende bir firkin diken bit-
mesini
Kok plan ma'na fena oldugu ve kabz, ya'm gam ve gussadan ibaret bu-
lundugu vakit, derhal o koku tovbe ve istigfar ile kes ve korlestir ki, alem-i
zahirde ve ef al gemenistamnda eseri zuhur etmesin. Zira hadis-i §erffte
^jLiJi ii\i^j c-j^jji sl>^ jU^u-Mi ya'm "Istigfar giinahlardan kurtancidir ve
zikir kalblerin cilasidir" buyurulur. Ve diger bir hadis-i §erifte de jU^i fJ J ^
\*j» ^ jr ^ J <d)i ^ ya'm "Kim ki istigfara devam ederse, Allah Teala
onun icjn her bir gamdan bir mahrec kilar" buyurulur,

jt j ^ijjy* *i**- \Aj^> AXilj ^ JtJk d\ i*j\?r t-S-^P <j*^

365. [Kabz aordiin mii o kabzm $aresini yap, zira ki sirlar hep kokien biier,

Ey salik, kalbinde kabz gordiin mii, derhal tovbe ve istigfara devam ile o
kabzin izalesi caresine bak! Zira o kabz kalbinde koklestikge biitiin nefsinin
gizli olan sifat-i zemfmesi o kokten ne§v ii nema bulur ve ef al-i seyyieye is-
rar felaketi ba§ gosterir.

366, ^ast gordiin mil kendi bashna su verl uMeyve zahir oldugu vakit ashaba
verl

Ey salik, kalbinde bast ve insjrah gordiin mii, bu bast ve insjrahma §uktir
ve hamd suyunu ver ki, bu ma'na kokii kuvvetlensin. Zira ayet-i kerimede
Hak Teala p^jSl '^'j^, J (Ibrahim, 14/7) "Eger ni'metime sukrederseniz,
elbette ni'metimi size ziyadele§tiririm" buyurur. Ve bu ni'met-i insjrah kalbde
ziyadele§tikge, a'za ve cevarihden ef al-i hamide meyveleri zahir olur ve li-
sandan maarif ve hikmet-i ilahiyye can olur. Imdi bu meyveler zahir oldugu
vakit, musahibin olan ihvana bezlet!

MESNEVf-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3

Ehl-i Seba kissasimn bakiyyesi

367. O 6eba eW-i soia ve ham i&iler. Onlann i$i, kerimlere kiifran-t ni'mei uLi.

Sebe' §ehrinin halki, sabavet ehli olup, gocuklar gibi hayat-i diinyeviy-
ye oyuncaklanna dalmisjar idi. Ve ma'na cihetinden ham ve cahil idiler. Bi-
naenaleyh onlann i§i ve gucu, kerimlere kar§i kufran-i ni'met etmek ve te-
§ekkiir etmemek idi. "Saba" gocukluk etmek ve meyletmek ve a§iklik ma'na-
lannadir. Burada "gocukluk" ma 'nasi miinasib goriilmu§tur.

368. O hiifran-i ni'met misalde, senin kenii muhsinin ile ciM. etmen olw.
Kufran-i ni'metin ne demek oldugunu izah igin misal istersen, onun mi-

sali budur ki: Sana ihsan eden bir kimse ile mucadeleye kiyam edersin ve ona
te§ekkur edecek yerde niza' ve nankdrluk edersin de dersin:

369. DCi "''Bana hu iyilik lazim cteyiUir, hen bundan inciniyorum, niye ham
renc oluyorsun?"

Muhsinine kar§i tidal ve niza' dahi "Ben senin yaptigin bu iyiligj istemi-
yorum, bana lazim degildir, ben senin iyiliginden inciniyorum ve rahatsiz
oluyorum, nigin bana renc ve elem oluyorsun?" yahut "Nigin bana iyilik ede-
cegim diye me§akkat gekiyorsun?" demektir. Hind niishalannda <jj^s ^j^
suretindedir. Ya'ni "Nigin ni'met vermek me§akkatini gekiyorsun ve nigin ih-
tiyar-i zahmet ediyorsun?" demek olur.

cf jj? (°->J r^ r* 1 ^ <y ^ ^ ,J &£* ^ ^ Ja ^

370. "Jlutfet, hu iyiliyi uzak et; hen goz istemem; cabuk beni kbr et!

g c£P b

AHMED AVNi KONUK

Ve keza muhsinine kar§i cidal, mesela: "Lutfet bu iyiligi benden uzakla§-
': &r; ben goz ve ni'meM ru'yet istemem, gabuk beni kor et!" diye nankorliik
etmektir.

371. J7m.it Sebe' de&iler ki: u< ~Bizim aramizt uzaklaftu, hizim ayibimiz bizim
i$in fuw/irltiir, bizim zinetimizi aV."

"Seba" §ehrin adi oldugu halde "dediler" buyurulmasi miicaveret alakasiyla
mecaz-i miirseldir, Kur'an-i Kerim'de 'Cj& jLf, (Yusuf, 12/82) ya'ni "Karyeden
sor!" buyurulmasi kabflindendir. Murad Seba §ehrinin halkidir. Bu beyt-i serifte
Sure-i Sebe'de olan 6y^ js" ^yj »i^w ^U*^ (•+-*! i^j ^j 1 ^ 1 o* -^ ^j 'j" 5 *
(Sebe', 34/19) ya'nf "Seba §ehrinin halki dediler ki: Ey bizim Rabbimiz, bizim
seferlerimizin aralanni uzakla§tir. imdi biz onlan masal yaptik ve biz onlan her
harab olmu§casina harab ettik" ayet-i kerimesine i§aret buyurulur.

Menkuldur ki, Yemen'de vaki' Sebe' §ehrine tabi' koyler birbirine pek ya-
kin ve kesif niifusa ve ma'mur baglara ve bagcelere malik idi. §ehrin halkma
bu ni'metlerin bu suretle mebzuliyetinden usanc, geldi. Pek ziyade karni doy-
mu§ olan bir adamin, ekmekten teneffiirii gibi nefret geldi. Bu hal icmde iken
dediler ki: "Ya Rab, mabzuliyyet-i niam ve vus'at ve refah iginde pek sikildik,
bize bu bolluktan usang geldi. Koylerimizi bizden uzaklashr ki, uzun seferlere
gitme zevki tadalim!" Nefislerinin hazzi hilafinda olan bu hali istemekle nefis-
lerine zulmettiler. Cenab-i Hak onlann, bu ni'met ve refahlar yalniz dillerde
destan ve masal olrnak uzere, baglanm ve kosklerini ve koylerini harab etti.

Imdi beyt-i §erifin ma'nasi soye olur: "Muhsine kar§i cidalin ma'nasi an-
lasMktan sonra Sebe' §ehri halkimn nankorlugiine nasil kelam edelim? Im-
di Sebe' halki bu kabilden olarak dediler ki: "Ya Rab, bizim koylerimiz ara-
sindaki seferlerimizi uzakla§tir ve bizim izbe meskenlerde ve harab koylerde
oturmamiz, muzeyyen ko§klerde ve ma'mur koylerde sakin olmamizdan ha-
ytrhdir. Binaenaleyh bizim alayislmizi ve zeynlerimizi geri al!"

372. ttr Biz fajskii ve bafli, ne guzel kadtni ve ne emniyeti veferacji istemiyoruz."

"Biz, ne muntazam ve muzeyyen kd§kleri ve baglan ve ne de giizel ka-
dmlan ve ne de §ehir icinde gerek nzik ve gerek asayis, cihetinden emniyeti
ve gonial feragatini istemiyoruz. Bunlardan biktik, usandik" dediler.

MESNEVI-J §ERfP §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

373. tt <3cfcirfer hirhirine yakin olmak fena&ir. O sahra ho§tur hi, orada yirtta
hayvan varHir."

"Koylerin ve §ehirlerin birbirine yakin olmalan fenadir ve sefer zevkinden
mahrumiyete sebebdir. Bilakis, §ehirler birbirine uzak olmah ve birinden di-
gerine gitmek igin, iginde yirtici hayvanlar bulunan sahralardan gegmelidir,
sefer hosjugu ve lezzeti duyulsun!"

li *]>3 til ftli- i'ili ilil Ju^JI J JllWl Lii

374. Onsan yazda ki§i isier, hi§ geUigi vakiite huna inkar eder.

Insan her §eyden bikar, usamr; onu memnun etmek mumkin degildir. Ya-
zin sicaklardan gikayet edip ki§i ve kism dahi sogukluklardan sMyet edip
yazi ister.

Gij Jul '*} 6^>. '^ ^ J^ : ^J. ^ *»

375. Dmdi o, ne <kr, ne de jjeni§ ya§ama^a, ehe&en hir hale razi olmaz.
Boyle olunca o insan, gayet kanaatsiz bir mahluktur. Ne darlik iginde ve

ne de geni§lik ve refah ve saadet icmde yasamaga razi olmaz. Ve hicbir halin-
den memnun degildir vesselam!

376. Xanef olsun insanal ne kafirdir! ^Diex ne vakil nail-i hida^et olsa otm ]
inkar eier.

Ankaravi hazretleri buyururlar ki: "Bu beyitleri Cenab-i Pir efendimiz tm- s
ri'ul-Kays'in atideki beyitlerinden tagyir suretiyle iktibas buyurmu§lardir. Be-
yitlerin asli bunlardir:

,J^\ U oLj^I J» -^b J^ ^>y, ^ ^

"Ki§i yazda ki§i temenni eder, ki§geldigi vakit ona inkar eder. 0, bir hale razi
olmaz, lanet olsun insana, o ne kafirdir!"

Aym zamanda bu beyt-i §erifte Abese sure-i §erifesinde yaki' ayet-i ke-
rimeye de i§aret buyurulur: ^ »^ &*■ "*&* & ^u ^ ^ ^ «>^ ! u oi~£li J»

AHMED AVNt KONUK

|-«>uf *ii ill (4 »^iu «juT ,J a^lJ J-Iji (Abese, 80/70-21) Ya'ni "La'net olsun in-
J sana ki ne kafirdirl Onu ne §eyden halketti? Onu nutfeden halketti. lstiha-
\ lattan gecirip ona hayat takdfr etti. Sonra dunya yolunu ona koyIayla§tirdi.
I' Sonra onu dldiirdii, kabre koydurdu. Sonra onu diledigi vakit ne§r ve in§a
leder."

i 377. O^efis &u kahUdendir, ondan dolayi olmejje layihhr. O sent (tiwiil Ijlsil
lO^ejsinizi katledin!"] huyurdu.

Nefis Sebe' §ehrinin halki gibidir, onu hicbir hal ile ltma' ve ikna' mum-
kin degildir. Binaenaleyh o nefis oldiiriilmege layiktir. Bunun icin Sem ve All
olan Hak Teala hazretleri buzagiya tapan Benf-israil icin Musa (a.s.)a vaki'
olan vahyinde ^)\ *-*\j&\ y *ii ^SUp <^\a ?&$>. -^ ^ j?- ?*& f^-^ 1 '>»i» (Ba-
kara, 2/54) Ya'ni "Nefsinizi katledin (Buzagiya tapmayan'tapam oldiirsiin),
bu mukatele Rabbinizin indinde sizin icin hayirlidir. Ba'de'l-mukatele tovbe-
niz kabul oldu. Muhakkak barf Teala taib kullanm azabindan riicu' ile mag-
firet ve rahmet edicidir" buyurdu.

Ma'lumdur ki, katl, alat-i mahsusa vasitasiyle bedenden hayatm izalesi-
dir. Lakin Iisan-i i§aretle katl-i nefs, lezzattan men' emrini mutazammindir;
ve muhakkiklar indinde nefsin umumiyetle dort tiirlii olumu vardir: Birisi
"mevt-i ahmer" (kizil oliim) diir. Bu oliim nefsin arzulanna muhalefettir. tkin-
cisi "mevt-i ebyaz" (beyaz oliim) diir. Bu da aclik ve orugtur. Zira aclikla ba-
tin munewer ve kalbin yiizii beyaz olur. Ucunciisii "mevt-i ahdar" (ye§il
oliim) diir. Bu da kiymetsiz ve yamah elbise giymektir. Nefis asla bundan
hazzetmez ve bununla nefsin gururu ve azameti kesr edilir. Ddrdiinciisii
"mevt-i esved" (kara oliim) diir. T3u da Hakk'm ef'alini, kendi mahbubunun
fulinde fanf ve nasin eza ve cefasi canandan oldugunu bilerek cefalanna ta-
hammul etmektir. Nefis bu dort oliimle olmedikce mahbub-i hakiki yuz gos-
termez.

378. Tip koseli dikendir, her nasil koyarsan haiar ve sen onun zahmindan ne
vakit sicrarstn!

Nefis iic kd§eli dikendir, onun vazifesi her vech ile batmak ve kalbe yara
agnaktir. Sen onun agtigi yaradan ne vakit sicrayip kurtulabilirsin?

CvajtjcgB

pp-

MESNEVf-t §ER1F SERHi / V. CtLT • MESNEV1-3 •

379. Herk-i heva ate§ini dikene vur, elini iyi i§U yare vur I

Heva-yi nefsamyi terk etmek, ate§ icinde yanmak gibi bir azabdir. Fakat
sabret de, mucahede ve riyazat atesM tie. ko§eli diken gibi oian nefsine dok!
Bu ate§ ile onun sifatlanni yakip ktil et! Ve nefsine bu atesj dokmekle bera-
ber, iyi i§li olan ruhuna muteveccih ol ve onu tut! Zira ruhun sifatlan latiftir.
Ve onun sifatlan galebe edince insandan ahlak-i hamfde ve efal-i saliha zu-
hur eder. "Yar-i niku" {/* >_) dan murad, mur§id-i kamil olmak dahi
miinasibdir. Ya'nf "Terk-i heva atesmi diken gibi olan nefsine dok, iyi i§li
olan insan-i kamilin damenini tut," demek olur.

380. Vaktaki ashab-i Sebe ^Hizim indimizde veba sabdaan iyidir" diye har-
den aotiirduler.

Vaktaki Sebe' §ehrinin halki, mustagrak olduklan niam-i iiahiyyeden bi-
kip, kufran-i ni'met ettiler ve bu kufran-i ni'mette de haddi tecaviiz edip, "Bi-
zim indimizde veba denilen muhlik illet, latif olan bad-i sabadan ve nikmet
ni'metten daha iyidir" dediler.

381. OJasihatyler onlara nasihate geUUer, fiisuka ve kufre muni' oUular.

282. OJasihatyhrin kamm fokmeqe kasdetiiler, fasikhk ve kafirlik tohumunu
ekiiler.

Obo £j i>i !>• US jl O^r y) J3 ^ oJUi by?

383. DCaza geltyi vakit, bu cihan dar olur, kazadan helva apxn me$akkati ohr.
Kaza-yi ilahinin inf|zi zamani geldigi vakit, bu niam-i ilahiyye ciham dar

olur. Ve ni'metler nefse elem ve azab goriinur. Zira kaza-yi ilahi hukmii ol-
mak iizere agza ahnan tath, zehir gibi aci ve agzin renci ve me§akkati olur.

384. Huywdu ki: *9Caza geldi'gi vakit, feza dar olur. Oiaza geldifii vakit ha-
sarlar ortiiliir."

°$T&

AHMED AVNt KONUK

Hind §arihlerinden Bahru'1-Ulum Abdii'1-Alf hazretleri ^l [Y'ortulur"]
Ikelimesi hakkinda su miitalaada bulunur: "v^ fiilinin faili kazadir. Maaha-
\ za "kaza" miizekker ve fill muennestir. Zahir olan budur ki v^ meghul sf-
, gasi olmak iktiza eder." Fakir dahi muvafik gordiigum bu miitalaaya binaen
i meghul sfgasryla terciime ettim. Kaza-yi ilahf hakkinda I. cildde [1257-1285]
Inumarak beyitlerde lazim gelen fzahat gecti.

Ismail Ankaravi hazretleri "giift"un failini Resul (a.s.) olarak gostermi§,
I've fakat bu ma'nadaki hadis-i §erffi beyan buyurmami§tir. Ve Hind §arihle-
Jri de bu hususta sakittirler. Binaenaleyh "buyurdu" fiilinin faili hakkinda, fa-
• kirce tereddud hasil olmu§tur. Imam-i Ali (kerremallahu vechehu) efendimiz
. j^Ji ^ fr u*M t\*. lii ya'nf "Kaza geldigi vakit goz kor olur" buyurmu§ ve bu
l beyt-i §enf dahi bu ma'nanin mazmunu bulunmus, oldugundan, "buyurdu" fi-
ilinin faili, Cenab-i Imam (r.a.) olduguna zahib oldum. Nitekim I. cildde 2470
numarah beyt-i §erifte ^ j 1 i> J^ juuj b ^ jlIjj 3 j -bJUi dy? ya'nf "Kaza
? geldigi vakit basan gormekten orter; nihayet bizim akhmiz ba§tan ayagi bil-
(mez" buyuruldu ve bu izahat gecti. Bu izahata gore beyt-i §erifin ma'nasi
) boyle olur: "Imam-i Ali (kerremallahu vechehu) hazretleri ^\ ^ *UiJi A* iii
; buyurdu. Boyle olunca kaza-yi ilahf geldigi vakit genis, meydan darla§ir ve
i gozlerin hassa-i rii'yeti ortiiliir."

385. DCaza vaktincU goz haglanmi§ olur, id ki, goz cjoziin siirmesini fl'oremez.

Ya'nf kaza-yi ilahf geldigi vakit, goz o kadar kor olur ki, kendisine her
§eyden daha yakin olan goziin siirmesini gdremez. Ya'nf goz kendisinin
ominde duran faideyi gdremez.

386. athmn mekri vakiaki ioz ko-par&i, o toz seni isticjaseden uzah etti.

"Atli"dan murad, merakib-i mezahirde zahir olan Hak'tir. "Toz"dan mu-
' rad, infaz-i kaza icin alem-i surette tekevvlin eden esbabdir. Ya'nf "Mera-
kib-i mezahirlere zahir olan Hakk'in, infaz-i kazasi igin mekri ve tedbfri,
alem-i surette esbab tozlanni kopardigi vakit, senin gozlerin musebbibu'l-
esbab olan Hakk'i gormeyip bu esbab tozlanni gordugii cihetle, o gordiigiin
esbab tozlan seni musebbibii'l-esbab olan Hak'tan istimdaddan uzakla§tir-
fdL"

CSg^,

m^

MESNEVI-i §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3

^M

387. SMt iarafina gii, ioz iarafina gitme; ve yoksa o srivannin mekri sana vurur.

Binaenaleyh atli, ya'ni miisebbib olan Hak tarafina git; toz mesabesinde
olan esbab tarafina gitme ve bu esbabi mustakil gorme! esbab tozlanm ko- .
paran ve merakib-i mezahirin rakibi olan Hak'tir. esbab perdeleri altinda
gizli olan Hakk'in mekri sana garpar.

>/j iSj\j dyr &£ *

jbi

sjy**.

cs-

\£ i,oT t i

<s~

388. Diak ona huyurlu ki: " xr Bu kurt onu yeli, kurdun tozunu (jonlu, ni$in za-
rilik etmedi?"

Ya'ni "Hak Teala, Yusuf (a.s.) hakkinda, merakib-i mezahir-i ilahiyye ol-
duklan cihetle, onlann karde§lerinin lisamndan Ya'kub (a.s.)a bir mekr ola-
rak LJjji aru (Yusuf, 12/1 7) ["Onu kurt yedi"] buyurdu ki, bu kurt nefsin si-
fatindan birisi olan, kardeglerinin hasedi idi. lmdi kurdun tozu olan, sure-i
Yusuf taki bu kissayi ashab-i nefis gdrdii ve okudu; nicm o kurt mesabesin-
de olan nefsin §errinden aglayip sizlamadi?"

389. O kurdun tozunu Ulmeii, hoyle Ur hilgi ile o, otlacji otladi.

"Zfra o ashab-i nefs Kur'an okudu, bunu gecmis. zamana aid bir kissa ve
hikaye gordu. Bunu nefsin kurdunun tozu ve eseri biimedi. Boyle bir bilgi ve
anlayis, ile ot gibi olan ulum-i zahireyi otladi ve tahsfle sa'y etti"; veyahut "Bu
vucudat-i izafiyye aleminde musterihane yedi ve icti ve ahkam-i nefisten ga-
fil oldu." "Cera kerden" otlamak ve "gem" otlak demektir.

390. Oiovunlar zararli kurdun kokusunu hilirler ve her iarafa siginirlar.

[387] *

"Haziden" bir ko§eye girmek ve bir ko§ede saklanmak demektir. Ya'ni
"Koyunlar bile, hayvan olduklan halde, zararli olan kurdun kokusunu ve
asanni bilirler ve idrak ederler ve etrafta siginacak bir ko§e ararlar.

391. Uiayvanlann heyni arslanin kokusunu hilir ve otlagin lerkini soyler.

<^g?

AHMED AVNl KONUK

Bu da diger bir misaM te'kfdfdir. "Hayvanlann beyni ve akillan bile arsla-
mnm kokusunu idrak eder de, kendi kendine: "Aman arslan geliyor, artik bu
otlagi terk etc* der ve beyninin verdigi bu hukiim iizerine otlagi birakip
kagar."

Sj> jljjl j^>- _j OWL* L $J> j\j c^'Aji *■£<?- jcA <Sy.

392. Qazah arslamnm kokusunu gordiin mil, miinacdia rudi' et ve horkuyu se-
nk et!

"Gazab arslamnm kokusu"ndan murad, Hakk'in esbab-i kahriyyesinin
belirmesidir. Ya'nf "Sifat-i nefsaniyyeye inhimak yuziinden Hakk'in kiikre-
mi§ bir arslan mesabesinde olan esbab-i kahriyyesi belirdi mi, derhal yalvar-
maya ba§la ve tovbeye rucu' et! Ve yalvanrken de O'nun kahr ve gazabin-
dan korkuyu da gonlline te§rik et ki, miinacatin miiessir olsun. Ya'nf yanm
agiz yalvarma!"

, 393. iaife kurdun tozundan geri donmediler . tozdan soma mihnet kurdu,
azim olarak geldi.

Sebe' §ehrinin kafir-i ni'met olan halki, kurdun tozu olan umem-i ma-
ziyenin ahvalinden ibret alip bu kiifrandan geri doniip vazgegmediler. toz-
dan sonra, onlan yirtip helak etmek icjn Hakk'in mihnet ve kahir kurdu, azim
ve §iddetli olarak onlara geldi.

*^>- ■Xz*~j i y>- (JLi j^ \ aS *- i->- 4j 'j OI-UjLjjjj (Jl -bj-5 j>

394. kouunlan hism ile yirtti. ^Zira hi akil ^ohantndan aoz hagladtlar.

Kahr-i ilahi kurdu, hayvanat cinsinden olan o kafir-i ni'metleri hi§m ile
yirtip helak etti. Zira onlar akil cobaru olan nasihatcilerin nasihatlanndan goz
bagladilar ve onlara iltifat etmediler.

•&5j?» 0L>_^>- *-£*?r j$ *& JjL>- JJJ*»Li j Jo\ji*j jLijLj^- J-^*-

395. Qohan onlan ne kadar tpairdi, halhuki gelmediler. fjam tcrpracjini $ohanm
goziine vurdular.

Qoban, ya'nf o kavmin nasihi olan nebileri ve sulehasi onlan, tank-i hida-
yete ne kadar da' vet ettiler! Halbuki onlar bu zevatin da'vetlerine asla kulak

G^^

MESNEVf-t §ERlF §ERHt / V. CtLT • MESNEVI-3 •

asmadilar ve nasihlar onlann bu hallerinden magmum olup agladdar ve
miinkirler onlara dediler,

396. 3Ci: *{jii, biz senden Mia ziyade $obamz, her Urimiz serveriz, ni$in id- j
hi olalim? 1

Enbiya ve evliya, miinkiriere nasihat edip dogru yola da'vet ettikge onlar 1

dediler ki: "Haydi git, bize akil cobanligi etme, bizim de aklimiz vardir. Hu- J

susiyle her birerlerimizin kavmimizin a'yan ve esrafiyiz ve metbu'uz! Bu §e- |
rafet ve metbuiyyetimizi birakip nigin sana" tabi' olalim?"

397. wr Biz o yarin layiki degil kardtin giddsiyiz; ate§in odunuyuz ve arm layi-
hi degiliz!"

"Biz yar-i hakikf olan Hakk'in layiki degjliz. Nefsimizin bendesi ve kahr-i \
ilahi kurdunun gidasiyiz. Biz mihnet azabi ve ate§inin odunuyuz. Ve sana ta-
bi' olmak armin layiki degiliz. Ya'ni kavmimiz arasmdaki §erafetimizi ve met-
buiyyetimizi terkedip sana tabi' olmak anm ihtiyar edemeyiz."

398 Cakiliyyet dimagda bir hamiyyet oUu; ugursuzluk sadasim karga, onlann
giibre yigim iizerine gotiirdii.

"Hamiyyet" haya ve neng ve ar, ya'ni "utanmak" ma'nasinadir ve ha-
miyyetin ma'na-yi lugavisi Tiirkge "kizginhk" demektir ki, kan hiicumundan
olur. Ve bu hamiyyet insanda hem hak ve hem de batil fikirlerin mudafaasi
taassubundan nes/et eder. Bittabi' hak olani makbul ve batil olani mezmum-
dur. Mezmuma "hamiyyet-i cahiliyye" derler. Nitekim Ebu Cehil risaletpenah
Efendimiz'in da'veti iizerine jt-Ji J* jB o^i ya'ni "Ar iizerine nan ihtiyar
ederim, bir cocuSa tabi' olmaktan ar eder ve utaninm" dedi. Ve bu hamiyye-
ti takbihan sure-i Fetih'te UaWi s*^- V^ 1 rW» ^ hX cs-^ ^ M ( Fetih -
48/26) ya'ni "Zira Hak Teala hazfetleri kafirlerin 'kalblerin'de hamiyyet ve
hamiyyet-i cahiliyye kildi" buyurulur. "Dimen" giibre yigim demek olup,
cism-i unsunye i§aret buyurulmu§tur. Zira Cenab-i Pfr efendimiz Fihi Ma
Fih'te bu cism-i unsunye "giibre yigim" ta'bir buyurmusjardir. Ya'ni "Sebe"
§ehri halkinin cahillikleri, dimaglannda nasihlanna kar§i bir fikr-i hamiyyet

AHMED AVNl KONUK

oldu. Fakat netfcede onlann hak-i helake serilen giibre yiginlanndan ibaret
ecsad-i unsuriyyeleri iizerinde karga mesabesinde olan Iblis-i lain, ugursuz-
luk ve bedbahtliklan destamni terenniim etti."

399. <7\iazlumlar v$in kuyu kazdilar, kuyuya du$tuler ve ah dediler.

Hadd-i zatinda pak ve kabahattan an ve mazlum olan ruhlan icin sifat-i
nefsaniyyeleri kazmalanyla tabiat kuyusunu kazdilar. Fakat netfcede kahr-i
flahf suretinde mutecelli olan o tabiat kuyusuna kendileri du§iip feryad etti-
ler. Ve bu gibi kafir-i ni'met olan umemin kimisi esbab-i tabfiyyeden olan zel-
zele ile ve kimisi firtina ve kasirga ve kimisi seylab ve saire ile helak oldu.

400. y^snj'lann derilerini yiizdiiler; yaptiklan $eyi bir bir yoldular.

Onlar esasen Yusuf gibi parlak ve sahib-i cemal ve hak arayici olan ruh-
lanni sifat-i nefsaniyyeleri kurtlanna paralattilar. Fakat nefisleri, ruhlanna
yaptiklan bu kahnn mukabilini birer birer buldular. Nitekim ayet-i kerimede
\£a it-* <i~« (.\j^j (§ura, 42/40) ya'ni "Kotulugiin cezasi onun misli kdtuluk-
ttir" buyurulur.

401. ^usuf kimdir? Senin hak isteyici olan bahmndir, bir esir aibi senin
mahallende baglanmi§hr.

postu yirtilan Yusuf kimdir bilir misin? Senin, ashnda pak ve hak ara-
yici olan batinin ve ruhundur^ zavalli senin bu cism-i unsurinin mahalle-
sinde bir esir gibi baglanmis, kalmi§tir.

402. Cebrail'e mensuh olanulu hi, baglamissm ve onun hanadim yiiz yerde has-
ia etmissin.

Ruh, melek cinsindendir; ve akil onun sifati ve kanadidir. Ve Hz. Ceb-
rail bir ruh-i all olup, onun kanadi akil olur. Ve bilciimle ukul, akl-i evvel-
den miinte§f oldugundan, ervahin sifatlan olan akillar Hz. Cibrfl'e mensub-
durlar. Binaenaleyh ey salik, sen ruh ile nefisten miirekkebsin. Hz. Cibrfl'e

MESNEVt-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

mensub olan ruhunu, bir muncemid direk mesabesinde olan cismine bag-
lami§sin ve ruhunun kanadi olan aklini sifat-i nefsaniyyenin darbeleriyle
yiiz yerde bircok maanide yaralarms, ve hasta etmi§sin ve o ma'nalan ibtal
etmi§sin.

t$j/ JU^ir *> \j jl j^ <£

<JjJ^j> *l\**jf jl J~>

403. Onun oniine dana kulbasiisi aetirirsin; saman $ekersin, onu samanliaa ae-
tirirsin.

ruhunun ve aklinin gidasi, ulum-i lediinniyye ve maarif-i ilahiyye oldu-
gu halde, sen onun oniine nefs-i hayvaniyyenin gidasi olan dana kiilbastisi
getirirsin; kemal-i cehlinden onu da nefsin gibi hayvan cinsinden zannedip,
oniine saman mesabesinde olan ulum-i diinyeviyye ve zahiriyyeyi gekersin;
ve onu samanlik mesabesinde olan dunya ve kesafet alemine gekersin.

Bu beyt-i §erifte OjW j '^ ui Jis u^C \j>& aS \p-* >\ ^j \ o^> &■ r&3
(Hicr, 15/51-52) ya'nP'Ey Resuliim, onlara fbrahim'in misafirlerinden ha-
ber ver. Vaktaki ona dahil olup selam verdiler, Ibrahim: Biz sizden korkanz,
dedi" ayet-i kerimesine i§aret buyurulur. Tefsirlerin beyanina nazaran Ibra-
him (a.s.) pek ihtiyar oldugu halde, evladi olacagi mujdesini vermekiizere
ona melaike-i kiram gelmis, idi. Suret-i be§eriyyeye miitemessilen Ibrahim
(a.s.)m yanina girip selam verdiler. Ibrahim (a.s.) onlan be§er zannedip on-
lerine taam olarak dana biryani getirdi, yemediler. Onun iizerine Ibrahim
(a.s.) "Mademki bizim taamimizi yemediniz, biz sizden korkanz" buyurdu.
Ba'dehu o melaike-i kiram huviyetlerini ve maksadlanni Ibrahim (a.s.)a
ke§fettiler.

OjS <JJ1 $.UJ js*- \j j\ C— vJ *— 'Ji J •—■^ b ^* *'-"- "' <ji' JJ^i *^

404. n<r Dersin hi: ^e/ llizim taamimiz hudur. SUlah'm likasindan hafkat
onun huwetl uoktur."

Ya'nf, "Senin ruhunun oniinde gida-yi nefsanini koyup dersin ki: iste bi-J
zim me'kulatimiz ve me§rubatimiz budur, bunlan ye! Halbuki o ruhunun gtj
dasi ancak likauilahtir." Zira run, vucud-i mutlak-i Hakk'in libas-i gayriyyei
ile ilk tenezzul ettigi bir mertebedir. Ve araya meratib-i tenezziilat-i saire hi-j
cablan girmemistir. Onun icin ruh, hadd-i zatinda a§ik-i cemal-i Hak'tir. NiJ
tekim Cenab-i Pir efendimiz ruh hakkinda Mesnevi-i §enT[ennde buna i§are|
ten §oyle buyururlar:

GS£3(^0

AHMED AVNl KONUK
C— J <dJi +& y>r ^pP-lo jj C— ~J olT I jj j jl>- jJ j\ 4^L>-

"Eift/se tencfen re can da tenden agah degildir, o rixhun dimagmda Allah ga-
mmdan ba§kasi yoktur. "

"Lut u put" lugat-i tevabi'dendir me'kulat ve me§rubatin enva'i ma'nasinadir.

Iju>- \j CjIS-5. y ji Aj^w« ^k-« eft Ol>«i»l _j "t^^i jij

405. I^u iskenceden ve mihnetien o mubtela, senden Uittdd'ya stkayet eder,

Ruha, layik olmayan gidayi vermekten dolayi, ruhun muazzeb olur; ve o
cisim kaydina baglanmakla bu belaya dugar olan bu zavalli ruh, bu mihnet-
ten ve senin ona bu zulmunden dolayi senden Hakk'a sjkayet eder de der,

406. DCi: "By Dtuda, bu eski huritan feryad!" Ona der hi: "Dste vakit yeldi,

abret!"

Ruh sjkayet edip der ki: "Ey Huda, bu eskimis. ve ihtiyarlamis, cism-i un-
suriye taalluk eden nefis kurdunun elinden feryad ve el-aman!" Hak Teala
dahi o riiha cevaben: "Sabret, o ihtiyar kurdun olum vakti geldi ve senin,
onun elinden kurtulmamn zamani yaklasU!" buyurur.

407. Uier habersizden senin nasibini isierim. Sadil olan Diuda'dan baska ad-
U him verir?

"Dad"m miiteaddid ma'nasi vardir. Birinci, "dad" "behre ve nasib" ve
ikinci, dad "adl" ma'nasinadir. Ya'ni, "Ruha cevaben Hak Teala buyurur ki:
"Merak etme, o nefisten ve ruhunun sifaundan her bf-haber olan nefsaniden
senin hakkim ve nasibini isterim." Ikinci misra' Cenab-i Pfr efendimiz tarafm-
dandir. Buyururlar ki: " Adil-i hakfkf olan Hak Teala hazretlerinden ba§ka ke-
maliyle adii icra etmek kimin elinden gelebilir?"

408. der ki: By bizim ZRabbimiz, senin cemalinin jirakinda sabrim fend oldu.

Cism-i unsurfde mahbus olan ruh, Hakk'in sabir tavsiyesine cevaben der ki:
"Ey bizim Rabbimiz, senin cemalinin firakina sabretmeye mecalim kalmadi."

(^^

MESNEVI-I §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

409. ur Den yahuMer elinde adz kalmi§ S^hmed'im. Semud kavminin habsine
du$mii§ Salih im!

Run der ki: "Ya Rab, nasil sabredeyim ki, her biri bir yahudf me§rebinde
ve hilekar ve zalim olan sifat-i nefsaniyyenin elinde aciz kalmis, Ahmed-i me-
lekutiyim. Semud kavmi gibi anud ve zalim olan bu sifat-i nefsaniyyenin
habsi bulunan cisimde bagh kalmis. bir Salih'im."

410. "6y peygamherlerin canina saadei bacji§layan, ya oldiir, ya bent gen $agir,
yahut gel!"

Yine ruh der ki: "Ey peygamberlerin canlanna saadet-i ezeliyye ihsan
edeh Rabbimiz! Ya beni kabza-i kahnnda tutan nefsi oldiir; veyahut evvelce
bulundugum alem-i ervaha geri cagir; veyahut bu cisim habsinde iken tecel-
li-i zatfni lutfet!"

<~>\j C~£" ( _ f ~J b -L>j£~* *->\S C~~J \j OlylT Cj\j \j

411. *' Senin firakinla kafirler idn takat yoktm, ne olaydi toprak olaydik!' derler.

Kafirler yevra-i kiyamette senin vuslatmdan ayn du§tuklerini goriince, di-
yeceklerdir ki: "Ka§ki his ve idrak mertebesinde kalip, bu azab-i firkatle muaz-
zeb olacagimiza, hissiz ve idraksiz muncemid bir toprak olaydik!" Ikinci misra'
Sure-i Nebe'in nihayetinde vaki' C\) 'cJ? J^ C >&Ji J^'j (Nebe; 78/40) [ya'ni
"Kafir der ki: Ke§ke toprak olaydim!"] ayet-i kenmesinden muktebestir.

412. Oram Kali budur ki t mahahkak iaraftandir . Sana men&ub bir hlmse sen-
siz nasil olur?

Muhakkak nefis tarafindan olan nefsanf kafirlerin hali budur. Ya sana
mensub bir kimsenin sensiz olmasi nasil olur ve kimse sensizlige nasil sab- |
redebilir?

Aj j~& j j\ j^e> jxJLj CXJ ojJ (j\ (Jj\ *S> -Uj>«*a i y-

413. Utah, buyurur ki: "Gvet ey nezih, lakin i$ii, sabir geiir ve sabir evladu." 1

c^e^>

AHMED AVNl KONUK

"Nezih" pak ve biiyuk ma'nasmadir. Hak Teala buyurur ki: "Evet, ey
\ ash pak olan ruh, §ikayetin dogrudur. Fakat sabir tavsiyemi dinle ve sab-
I ret! Zira sabir evladir." Bu beyt-i serffte Sure-i Maaric'in ibtidasinda vaki'
< iL*sr \j~0 j~#\i iu* ,_ijt c&~~**- »j\xl> otr {_# ^ -Ji rjjij iS>j%Jt ^-j*; (Maanc,
70/4-5) ya'ni "Melaike ve ruh, zH-maaric olan Hakk'a, mikdan eli bin yil
j olan bir giinde uruc eder; imdi sabr-i cemil ile sabret!" ayet-i kerimesine
\ i§aret buyurulur.

:414. Sabah yakindu, sus samata etme! ^en senin i$in sa'y ediyorum, sen say
eimeC

"Ey ruh, cisim hapishanesinden azad olmak sabahi yakindir. Sus, bu
alem-i kesafet zindamnda muztarib olma! Sen, benim sifatimin ma'kesi olan
bir ayfnesin. Sende olan §e'n, benim §e'nimdir. Raf benim. Aks-i suret igin
iyfnenin sa'yine hacet olmadigi cihetle, senin de sa'y ve lztirabma hacet yok-
tur. Ayfnenin ma'kes-i suver olmasi igin rafnin sa'yi lazimdir. Binaenaleyh
sa'y ve tecelli bana aiddir, sana degildir.

C*

Koyliinun da'veti sebebiyle efendinin koy
tarafina gitmesi hikayesinin bakiyyesi

j 415. €y cesur yax, hadden ziyade oUn, aeri don! $or ki koylu efendiyi evine go-
turdii.

"Ey hakayik ve maarif-i ilahiyyeyi beyan hususunda cesur olan dost, ke§-
'. fettigin esrar ve hakayik-i ilahiyye, haddini tecaviiz etti. Artik geri don ve
pkoylii ile efendi hikayesine riicu et! Bak ki, koylu efendiyi evine gdturdu."
■'"Giird" (*f) §ecf ve dilir ve cesur ma'nasmadir.

G c^

MESNEVM SERIF §ERHI / V. ClLT • MESNEVI-3

416. 6/i2-i tSe&e' kissasisini bir ko§eye hoy, onu soyle hi o efendi hoye nasd
geldi?

$js ajJl^ \j <&r\j>- fj>- *£ lJ

*/ 6 Jr" J^ J* J^SJ)

417. Oioylii temellukta five etii. OVihayet efendinin hazmini ahmak ettl.

"§ive"nin miiteaddid ma'nalan vardir. Burada "huner" ve "kemal" ma'na-|
smadir. Ya'ni, "Koylii, efendiyi koye da'vet etmek hakkinda o kadar yaltakj
landi ve temelluk etti ve temellukta hiiner ve^ kemal gosterdi ki, nihayet efen-j
dinin, bu kissa ibtidasinda bahs olunan hazm ve ihtiyat fikri hamakate tebe<fc)
diil etti."

418/ Richer icinde haberden o sersem oldu; nihayet efendinin hazm ziilali bui
lamk oldu.

Koyluniin haber iizerine haber gondermesinden dolayi efendi sersemle-|
mi§ti. Nihayet o efendinin yukanda zikr olunan ab-i zulal gibi parlak olanj
hazm ve ihtiyati bulandi ve muhtell oldu.

419. Onun $ocuklan da hu tar aj tan begenmehte <-~*k j ^ji sevin$le vurdular.

Koyliiniin miitevali da'vet haberleri iizerine bu taraftan efendinin cocuk- ■{
Ian da, bu da'veti ho§ gormek ve begenmek hususunda LJJ; j £>j ya'nf "Ye- 1
mi§ yiyelim ve oynayalim!" na'ralanni sevingle vurdular.

^* j pi Sure-i Yusufta vaki' jj*wU -J uij u^ y , J* l*u V jj u uu b i^u j
jjkuJ ij uij LJJbj ^ iSi £. Lji (Yusuf 12/12) ya'nf "Yusuf (a.s.)in karde§- j
lerif babalan Ya'kub (a.s.)a dediler ki: "Ey bizim babamiz, sana ne oldu ki,{
Yusuf iizerine bizi emfn addetmezsin, halbuki biz ona nasihlanz, onu yannj
bizimle beraber gonder, yemis, yesin ve oynasin! Biz muhakkak surette onu|
muhafaza ederiz!" ayet-i kenmesinden muktebestir. Nitekim atfdeki beyt-i^
senfte de i§aret buyurulur.

Ijtj

j 1 ^*

u^Jj

J £j*

■ j)-Xa> j f i^S i^Jsu^jj jJ>t*A

420. ^fiusuf gibi hi, onu tahdu-i acebden olan v*^ j £s baha sayesinden cjotiirur.

AHMED AVNl KONUK

Efendinin gocuklannm L*L : j '£) ["Yemis, yeriz ve oynanz!"] na'rasini
vurmalan ve sevinmeleri, Yusuf (a.s.)in vak'asina mii§abih idi. Nitekim Yu-
suf (a.s.)in karde§lerinin Ya'kub (a.s.)dan izin almak icm Li j '^ ["Yemis,
yer ve oynar!"] sozlerini soylemeleri, Hak Teala hazretlerinin acib olan tak-
dirinden vaki* oldu ve neticede Yusuf (a.s.)in babasi olan Ya'kub (a.s.)m sa-
yesinden miiddet-i medide mahrumiyetine sebep.oldu.

421. oyun degildir, helki can oyunudur. O Title ve mekr ve <leg&sazlikhr .
Gerek efendinin gocuklanmn ^ j gj ["Yemi§ yeriz ve oynanz!"] deme-

leri ve gerek Yusuf (a.s.)in kardesterinin ^ 3 <*y~ ya'ni "Yemis, yer ve oy-
nar" demeleri oyun degildir. Bu sun oyunun zimmnda vaki' olacak bir can
oyunudur. Hile ve mekr ve tezvir tertibidir.

Obj ijb l)1jj d\f \j oTyJ^« jl :>jlJJl iJj»- Ojl jl <u>- y>

422. !7ler ne ?ey ki, o sent ydnnden ayrx alar, onu dinleme ki, ziyan tuiar ziyanl

Seni dostundan ayiran §ey, her ne olursa olsun, ona kulak asma! Zfra mu-
hakkak sana zaran vardir.

423. 6^er o, yiiz i$inde yiiz faide olursa tutmal 6y fakir, alhn %\n haztneden
munkaii olma!

Eger seni dostundan ayiran o §ey, sana bircok sun faideler te'mfn etse bi-
le, sen ona ehemmiyet verme! MenafY-i suriyye icin fevaid-i ma'neviyyeyi
terk etme! Birkag altin icin ey muhtac, altin dolu olan hazfneyi birakma!

424. Onu dinle ki, ^ezdan ne kadar menetti. Slshah-i OJehi'ye germ ve serd
soyledi.

Ey salik dinle ki, Hak Teala hazretleri Kur'an-i Kerim'de fevaid-i dunye-
viyyeye meyilden ne kadar men' buyurdu; ve Peygamber'in ashabma bu hu-
susta yumu§ak ve sert ta'rfz ve tevbihte bulundu.

425. 2,ira ki kitlik senesinde davul sesi uzerine, hila-tevakkuf cum'ayi haid ettiler.

G $2pg>

MESNEVI4 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

Kithk senesinde bir cum'a gunii, ashab-i kiram cami'-i §erifte ve Nebiyy-i
zi§an Efendimiz dahi minberde hutbede idiler. Medine-i Miinevvere'ye ker-
van geldi ve halka ihbar icin davul calmaga ba§ladi. Camide davul sesini du-
yan ashab, zahire tedariki igin derhal di§an firladilar. Cami'de ancak on ki§i
kaldi. Onun iizerine sure-i Cum'a'da olan bu ayet-i kerime nazil oldu: fjf, fijj
c#j\j\ ^ i)i j ijWJi y> j jiLi 'ja '^- Aii\ 1p £ js lsis A^'Jj Q] ijju*i Q j' 3jbt«; (Cum'a,
62/11) ya'nf "Ve ticareti ve lehvi gordiikleri vakit ona dagildilar ve seni kaim
olarak terk ettiler. De ki: Allah indinde olan §ey, lehivden ve ticaretten hayir-
hdir. Ve Allah Teala nzik vericilerin hayirhsidir." Ayet-i kerfmede beyan buy-
rulan "ticaret", kervamn getirdigi zahire mubayaasi ve "lehv"den murad da-
hi kervanin galdigi davuldur. Ve nebiyy-i zi§an Efendimiz bu dagilma hak-
kinda buyurdular ki: \ju t^ijJi p4> 4D1 {^ u~**- \yrj* jJ »-^ -u>^ ^ ^JJi j ya'nf
"Nefs-i Muhammed yed-i kudretinde olan Allah Teala 'ya yemin ederim ki,
eger hepsi giksa idiler, Allah Teala onlann iizerine vadiyi ate§ olarak alevlen-
dirirdi!"

426. %a ki ba§kalanmn ucuz almasi lazim aelmesin, o sahlmak iizere cjetiril-
mi§ maldan nefini bizden onlar aotursiinl

"Namazi terk edip cami'den di§an firlayan taife, kervanin getirdigi zahire-
leri derhal ba§kalan ucuza kapatmak lazim gelmesin ve o satilmak iizere ge-
tirilen maldan ucuzluk nefini de bizden evvel miiracaat edenler alip goturme-
sinler fikriyle dagildilar." "Sarfe" nef ' demektir ve "celeb" satmak icm bir §e-
hirden diger §ehire siirdukleri koyun ve e§ya ve saire ma'nasmadir.

jLJ ji Cju ^Jijjji «u* jj L

jU ji Oji^- Aj jr**-^ >AjL>

427. O^eygamber, halvetie namaz icinde, niyaz iizere iki iic fakir ile sabit
kaUi.

"Dii se" («-. ji) ta'bfri killetten kinayedir. Bu vak'ada Efendimiz cami'-i §e-
rifte dordii Hulefa-yi ra§idfn olmak iizere, on ki§i ile kalmi§ idiler. Ve Abdul-
lah ibn Mes'ud ve Bilal Habe§i (r.a.) hazretleri de kalanlar iginde idi.

428. niuytirdti: J2ehv ve davul ve ticaret nicin sizi hir ^Jiabbani den kat' etti?"

GNgjCfva

AHMED AVNl KONUK

Nebiyy-i zi§an Efendimiz buyurdu ki: "Lehvden ibaret olan hayat-i diin-
ya ve davul sesi ve ticaret sizi canib-i Hakk'a ve hakikate da'vet eden ve
Rabbani olan bir Peygamber'den nicm kat'edip ayirdi?"

UiU L»j *~k>- *j UiL* «a5 _pJ *",.,«.>» Si

429. u/\iuhahkak siz hayran olarah hucfday tarafiua dacjildiniz; ondan soma
U^eyflamber'i ayahia halt huakiiniz.

Ya'nf "Ey ehl-i Medihe, bugday muhabbetinin galebesi sebebiyle hayran
olarak cami'den dagildimz; sonra Rabbani olan Nebiyy-i zt§ani hutbede
ayakta hall ve yalniz biraktiniz!"

Bu ve atfdeki beyt-i §erifler, yukanda zikrolunan ayet-i kerfmenin maani-i
miinffesini tavzihtir. Bu ayet-i kerfmede ve bu beyt-i §erifte, diinya muhab-
beti sebebiyle insan-i kamilin huzur-i ma'rifetini terkedip dagilanlan da tev-
bih ve ta'nz vardir.

-X»Lj<t-0\J \j J>3- Jj-»J Ol J

j^ilT JJaL. p±j ^S5 j$>

430. nZug&ay i$in bahl tohum ektiniz ve o Dlakk'in ^Kesulunu biraktiniz.

Bugday muhabbetine maglubiyetten dolayi kalbinize batil olan hubb-i
nefs tohumunu ektiniz. Ve o Hakk'in Resulu'nii terkedip, muhabbet-i masi-
vayi, muhabbet-i Hakk'a tercih ettiniz.

431. Onun sohbeti lehivden ve maldan hayulidu. ISak, himi ierketiin goziinu ov!

Hak Resulii'nun sohbeti ve huzuru, hayalden ibaret olan lehivden ve
maldan hayirhdir; onun huzuru Hak'tir ve da'veti hakikattir. Binaenaleyh,
basar-i basfretindeki gaflet gapaklanni sil de nazar-i dikkatle bir bak ki, kimi
terkettin? Ya'm hakikati hayale feda ettin!

432. Sizin hirsimza bu yakin olmadi rm ki, Ulezzak ve raziklann hayuhsi
benimi

-^ ^ i Ankaravi hazretleri istifham-i inkan suretinde terciime buyur-
musjardir. istifhamsiz olmak dahi bir vecih olabilir. Ya'ni "Sizin haris olan
nefsinizin goziine mubalaga ile nzik verici ve nzik vericilerin hayirlisi ben ol-

*$%&>

MESNEVl-1 SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

dugum yakinen gorunmedi de, boyle Peygamber'imi ayakta birakip terketti-
niz?" demek olur.

433. O ki, kendinden buflday flida verir, sizin ievekkiilUrinizi ne vakit zdyi
koyar?

Hak Teala hazretleri ki, bugdaya kendi hazine-i gaybindan gida ve ne§v
u nema verir, eger nzik hususunda o bugdayi yeti§tiren Rezzak'a i'timad edip
tevekkiil etseniz, sizin bu tevekkullerinizi nig zayi' eder mi?

434. ^Bugday i$in mi ondan ayn oldun ki, bufidayi aokien gondermi^iir!

Garip §ey! Hak Resulu'nii bugday muhabbeti icin terk etmekle ne kadar
muhakemesizlik ettinf Hele bir iyi diisun! Bugdayi asuman-i gaybdan alem-i
zuhura gonderen Rezzak-i alem olan Hak' tan bugday igin mi aynldin? Ehl-i
idrak igin bu layik olur mu?

Dogamn kazlan sudan sahraya da'veti

435. ^Docjan kaza dedi hi: " Sudan kalk, ta ki $eker dokucil olan sahrcdan fl'oresin!

"Dogan"dan murad, §eytan ve "kaz"dan murad mu'minlerdir. "Kand-nz"
§eker dokiicu ma'nasina" vasf-i terkibfdir. "Hiisn ve ietafet sacan sahralar"
demek olur.

436. S%kd kaz ona der ki: "6t/ doqan, uzak oil Su bize kal'a-i emndir ve sfi-
rurdur!"

AHMED AVNl KONUK

"Su"dan murad, erkan-i §eriat ve adab-i tarikattir. Ya'ni "Bir yirtici dogan
mesabesinde olan §eytan, su gibi hayat veren erkan-i §enat ve adab-i tarikat
iginde ya§ayan mii'minlere: "Kayd-i §eriat ve tarfkatten 51k ve huzuzat-i nef-
saniyye sahrasma gel ki, §eker dokiicii ve lezzat-i 'acile sacici olan sah-
rayi goresin[" diye da'vet etrigi vakit, akil olan mii'min-i salik ona der ki: "Ey
dogan, benden uzaklasj Zira bizim icjn §eriat ve tarikat, miihacim olan dii§-
maniara kar§i emniyet ve surur-bah§ olan bir kal'kdir."

437. $eytan, dogan gibi acele geldifli vakit, ey kazlar sakin su kal'asindan dx-
san flitmeyiniz!

; 438. ^Docjana deyiniz: "0ii, fi! By el tutucu mum, hizim basimizdan cjeri don!"

Ankaravf niishasinda "guyend" {^./) ya'ni "derler" ve Hind niishalann-
i da (xjjf ) suretindedir; ve burada bu cem'-i muhatab sigasi munasib dii§mek-

tedir. "Pay-i merd" "meded-kar ve §eff ve muih ve destgir" ma'nalannadir.

"Dest-dar" vasf-i terkibf olup, "el tutucu" demektir, Ve "pay-i merd"in sifati-
■ dir. Ya'ni "Ey pay-i merd ve destdar" takdfrindedir.

1439. " xr Biz senin da'vetinden bervyiz ve da'vet senin olsun ey kafir! Senin bu
soziinii biz isitmiyoruz!"

"Ne-nusjm" (<«£>;) "isjtmek" ma'nasina olan "Niyu§fden" (av^) mas-
Idannin muhaffefmden olup ^^ *i yerinde kullamlmi§tir. Ya'nf "Ey kafir
jolan Iblis, biz senin da'vetine icabet etmiyoruzl Da'vet ettigin huzuzat-i nef-
paniyye sahrasi senin olsun. Senin soziin bizim kulagimiza girmez!"

II40. ' Diisn bizhn x\in sekerdir ve seker mahalli senin olsun. I^en senin hedi-
yeni istemiyorum, bostan senin olsun!"

"§eriat ve tarikat kal'asi bizim icin §eker gibi lezfzdir ve "§eker dokiicii"
|ye tavsff ettigin huzuzat-i nefsaniyye sahrasi senin olsun! Ben senin bu he-
§iyeni istemiyorum. medhettigin bostan senin olsun." Ikinci misra'daki

*&$&>

MESNEVI-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

oi=1j "sitanden" masdanndan emr-i hazir olup "Ben senin hediyeni istemem, j
al senin olsun!" ma'nasini vermek dahi bir vecihtir.

' Af- Ju\j <S C-~~A £j£ <T dj^- *S OjJ JbLJ J-iL d\*- *£ dy>r

441. Uaktaki can olnr, gida eksih gelmez. ^Vaktaki ordu vardu, hayrak eksil
gelmez.

Can bedende bulundukga, bedenin muhtag oldugu gida eksik gelmez. Or-j
du mevcud oldukga, elbette bayragi olur.

Efendi ve koylii hikayesine riicu

Bu unvan Ankaravi ntishasinda yoktur, Hind nushalarmda mevcuddur.j
Fakir, ilavesini faideli gdrdiim.

442. Uiazm edict efendi, cok oziir getirdi. Serke§ olan §eyiana $ok hahane elliM

Yukanda, hazm ve ihtiyati zikr olunan §ehirii efendi, serke§ §eytan gib
olan koyluye kar§i gok oziir diledi ve bahane getirdi.

*ia£> Ji^j OT jtLj £

b U ilT o ,-J cJif

p^fjtiUjia ^ ji

443. ^Deit: "^itrwii muhim interim vardu, eger gelirsem o muniazam olmaz."

444. u <$ali ^na nazifc i§ emretmi§tir. $ah henim intizanmdan mizganmami§hr!%

"Gunuden" (osj*) "mizganmak"tir. Arapga "sine" mukabilidir. Uyku ha-j
linin ibtidasina derler. Ya'nf, "Memleketimizin hukiimdan, bana nazik biri§in|
goriilmesini emretmi§tir. Bu i§i emri vech ile ita etmis, oldugum haberini bek-j
lediginden dolayi, goziinii bile kirpmamis, ve uykusunu feda etmis, tir."

AHMED AVNl KONUK

|445. TW $alitn emrini terke takat aetiremem. 'Tien sakvn indinde san yuzlu
olamatn,"

"Ruy zerd suden" hacil olmak ve utanmaktan kinayedir. "Ben §ahin em-
Irini terk edip koye geldigim igin, onun huzurunda hacfl ve riisvay olurum,
ptamnm. Binaenaleyh ben bu hali kabul edemem."

|446. ITier safea/i ve her ak§am hususi $avu§ erisir, henden hir mends isier."

"Menas" kagip siginacak yer, "meferr ve melee'" demektir; ve "kuvvet"
|ifta'nasina da gelir. "Her sabah ve her ak§am bana padi§ah tarafindan husu-
|fbir gavu§ gelir; padi§ah bana ismarladigi bu i§in meferri ve melcei, ya'ni
[eticesi ve hitami hakkinda ma'lumat ister."

ij? OUaJL, Jj&\ jy\ jl \j

9.S ijj^ jfl *£ <jj\s Ijj y

47. Sen revel iuiar mism ki, koy iarafina fleleuim? Ta ki sultan kasina
diijjum hirakstnl"

o^»i jj\ jj »f "Danlip ka§ gatmak"tan kinayedir. Ya'nf "Ey koylu sen ca-
|gorur miisiin ki, ben koy tarafina geleyim ve padi§ahm i§ini yiiz tistii bi-
ayim da padi§ah danlip bana ka§lanm gatsm?"

p. Ondan soma onun b'fkesine nasil fare ederim? uMefter ki kendimi hun-
dan aolavt diri olarak cjomeyim!"

"Padi§ahin ofkesine kar§i ittihaz edebilecegim higbir gare yoktur. Meger ki
t dfkesini gormemek igin kendimi diri diri topraga gomeyim, ba§ka gare

|, rBtt uslubdan o yiiz ozrii agik soyledi. ^TeHbuler Diakk'm hukmii tie $ift
dupnedi.

p) §ehirli efendi, bu nevi'den agikga birtakim oziir beyan etti, fakat bu ted-
f Hakk'm hiikmune ve kazasma muvafik diismedi.

6 3^»

MESNEVM SERIF §ERHf / V. CtLT • MESNEVf-3 •

g^Js Jc^jt jlwi! (JLms \j

^ aL>- jJIp Olji ij£ jf

450. Sger dlemin zerreleri kite dolaytci olsa, asumanin kazasiyla hi^tirler hi$!

Eger alemin bilciimle zerreleri tedbfr yapici olsa kaza-yi ilahiye kar§i o ted-
birlerin higbirisi miismir olmaz!

451. "i^u yeryuzu goikien nasil ha$ar? kendisini ondan nastl gizler?

uy£ ,

<y a A ^ ^ b >* L^

Ck*!) (Jj^ 1 OU-^l j wXj! A^- jA

452. fjohien yeryiizii tarafina her ne gelirse, ne kayicak yen, ne (firesi, ne sak-
lanacak yeri vardu.

453. Onun iizerine giinesten ales yagsa, tyjmm aiesinin oniine yuz komushxr.

454. *Ve eijer onun iizerine yagrmxru iujan ederse, onun iizerinde sehirleri vi-
ran ederse.

455. O Syyub gibi onun ieslimi olmustur. lien esirim her ne istersen getir, diye.

Kaza-yi ilahi, goge ve senin viicudun dahi zemfne benzer. Nitekim gok-
ten yere ne gelse, "Ben senin esfrinim, her ne istersen getir {" diye, Eyyub
(a.s.)in bela-yi ilahiye teslim oldugu gibi teslim olmu§tur.

456. By kimse ki, sen hu zeminin diz'usun, has cekme! Uiukm-i ^ezddn'i gor-
diigiin vahit kaviyi ^ekme!

Ey salik-i mii'min, senin viicudun bu arzm ciiz'iidur. Binaenaleyh kiilliin
olan arz gibi htikm-i ilahiye kar§i muztarib olup yuztinu ek§itme. Kaza-yi ila-
hiyi gordiigun vakit ondan mu§teki olup nza kapisim kapamal

s\z*

JJ i y j' il~~sr ^j-iL ^JL>- i^>\j j^ <J2>yJ> ^LaL>- dy?

457. (jMademki <~J\} ^ ^LiU i isiitin, senden ionrak olmakligi isiedi, yiiz $evirme ! .

s m^

AHMED AVNl KONUK "^®

Mademki Kur'an-i Kerfm'de sure-i Hacc'in ibtidasmda Hak Teala hazret-
lerinin ^ j '^ °^\!£* uu (Hacc, 22/5) ya'nf "Biz sizi topraktan yaratak" sd-
zunii igittin ve kendinin topragin cuz'ii oldugunu anladin, bundan istidlal et
ki, Hak Teala hazretleri senden toprak gibi miitevazi' ve mutf ve munkad ol-
mani istedi. Binaenaleyh serkesUkten vazgecj Her hususta onun hiikmiine
mutf ol!

458. y 0'6r ki, toprak icin hir tohum ektim, toprak tozusun ve hen onu yukselttim!"

Ey insan, zikrolunan ayet-i kerfmenin zimninda Hak Teala buyurur ki:
"Ben sizi topraktan yarattim, gor ki toprak icjne riih ve akil ve idrak tohumu
ektim. Sen topragin tozusun. Ben keremimin riizganyle o tozu mertebe-i siif-
liyyetten mertebe-i ulviyyete gikardim ve ahsen-i takvim iizere sair mahlu-
kat iizerine mufazzal insan yaptim."

459. Uc Dt^er hir hamlede sen tovrakligi sari at tut! Ta ki seni ciimle heyler iize-
rine hey yapayim!"

"tmdi ey insan, sen kendinin akil ve dirayetine ve cisminin tenasiib ve in-
tizamina bakip magriir olma! Nihayet toprak tozusun vesselam. Bu halini dii-
sun de kibir ve azametten vazgec! Ve bu kemal devrenden sonra bir framle
daha yap[ Sen toprakhgi, ya'nf topragin tabfati olan tevazu'u meslek ittihaz
et! Ta ki senin ma'nandaki noksamn dahi mertebe-i kemale gelsin ve seni
dunyarun, ma'nalan nakis olan beyleri iizerine bey yapayim!"

ijj j) Vl) 4j iJL^j j\ ^ d\ ijj ji { J^ i 4j VL

J 1

460. "Su, yuksekten alcaklwa aider; ondan sonra alcaktan yiiksege aider"

Yukanki beyt-i §erffte beyan buyurulan terakkf-i ma'nevfye bir misal-i
mahsustiir. Ya'nf, "Gormez misin su evvela yagmur halinde yukandan a§a-
giya iner; ondan sonra mertebe-i kesafetten tebahhur edip hava-yi nesftnf
zerrati arasina kan§ip yukselir. Binaenaleyh ey insan, algal ki yiikselesin!"
Ve hadis-i §erifte 4Ji <u*i=~ j& ^ , -di) *»ij ^\y ^ ya'nf "Allah Teala tevazu'
eden kimseyi yiikseltir ve tekebbiir eden kimseyi de Allah Teala alcaltir"
buyurulur.

C £P?

MESNEVM §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3

461. iSucfday yukaridan tovrak alhna gitti, ondan sonra o hasak $alak oldu."

"Tohumluk bugday, elden toprak altma ekildi, ondan sonra o bugday ba-
§ak ve tekrar yeryiizunun fevkine gikmaga calak oldu. "Hind niishalan"nda
"hu§e-i calak" (ii^h- i<s>j*-) suretinde olup, "galak" basagin sifati halindedir.
Ya'ni "Ondan sonra o toprak altina giden bugday tanesi, acele bir ba§ak olup
topragin ustune gkti" demek olur.

CO*^ j 1 Sj/j ^j~* $ J 1 -*•**

_ LXSJ J

,i JL*T.

( j** j& f,4J

Jb

462. Dier meyvenin danesi zemine geldi t ondan sonra definden baslar kaldirdi.

"Defih" burada "medfunun-fih" olan zemfn ma'nasmadir. "Ser" bas ma'na-
sina oldugu gibi, sin'in kesriyle ["sir"] "gizli olan sey" ma'nasina da olabilir.
Ya'ni "Her meyvenin danesi ve cekirdegi yere ekildi, sonra o ekilen dane med-
fun oldugu yerden fidan olarak ba§lar kaldirdi." Ya'ni dallar budaklar saliver-
di. Veyahut o gekirdek, batininda gizli olan agaci, meyveleri izhar etti.

jJl d\s>r lJIJlp JLi Ju»\ jij ijl>- 4j \j Oj-S^S j L^Uju J-^i

463. Jelegin ni' mellerinin ash topraga kadar asagvya gddi. ^Temiz olan camn
giadsi oldu.

Ma'lumdur ki, kiire-i arz, fezada gune§ etrafinda saniyede otuz kilometre
mesafe kat'i suretiyle devr etmektedir. Zaman-i tekevvuniinden beri onun bu
siir'at-i seyri elbette sathinin cevherini asmdirmak lazim gelir. Sure-i Ra'd'in
nMyetinde vakT ii*i>i ^* C^j '^jSli Ji & \Jj '$ (Ra'd, 13/41) ya'ni "Mun-
kir-i ma'na olanlar gorm'ezler mi ki, biz arzi etrafindan tenkfs ederiz" ayet-i
kerfmesinde bu hale isaret buyurulur. Binaenaleyh diinyamn sonuna kadar
arzin eksilen cevherinin yerine yenisi gelmek icjn, arzin fevkinden imdad-i ila-
hf olmak lazimdir. Ve sjmdiye kadar arzin fezada saha-i esir icindeki bosju-
gundan ne nisbette noksan hasil olup ne nisbette telafT vaki* oldugu erbab-i
fence meghuldur. Yalmz vticud-i insaniye kiyasen istidlal olunabilir ki, cism-i
arz eskidikge noksanini gabuk telafT edemez. Nitekim bir ihtiyar adam ile bir
gene, adamin sarfiyyat-i cismaniyyeleri arasinda fark vardir. Ve arza giren ve
cikan mevadd hakkinda Hak Teala sure-i Sebe'in ibtidasinda §6yle buyurur:

Lj 4J1j *i^" LujI ^$>*j> jAj l$J j-j«j U_j *.lwJl j* Jj^ Uj \^> ^>*j l»j <y»j^' ^ {Ai \* jtJ*

^_^ jju; (Hadid, 57/4) Ya'ni "Allah Teala arza giren §eyi ve arzdan cikan

G $2$&>

AHMED AVNl KONUK

§eyi ve semadan inen §eyi ve semaya uruc eden §eyi bilir; ve o Rahim ve Ga-
fur'dur." Bu izahattan anlasUir ki, fezada ddnen felegin ni'metlerinin ash ar-
zin fevkinden topraga kadar a§agrya niizul etti; ve ondan sonra temiz olan
canin gidasi bulunan ma'naya inkilab etti. Binaenaleyh sukatu tereffu'una
sebep oldu.

464. ^Vaktaki tevazu'dan na$i felekten a§ac}iya gitti, din ve $eci olan adamm
riizii oldu.

Vaktaki felegin ni'metlerinin ash ve cevheri olan mevadd, yiiksekten al-
gaga gitti, o mevaddin boyle algalmasi ve tevazu'u, hayat-i ebediyyeye (...?)
ve meratib-i ulyaya terakkfde cesur ve §ecf olan ademin ciiz'u olmasina se-
beb oldu.

465. Hinanealeyh o cemad, ademe mensub sifatlar oldu. ^Ax^m yukseklifli ttze-
rine §ad olarak ugicu oldu.

Ya'ni cemad nev'inden olan gida ademin viicuduna intikal edip onun
ciiz'u olur. Zira o gidadan ademin sureti ve hem de ma' nasi semirir. Cismin-
de kan ve saire olur ve ma'nasmda da kuvvet ve fikir olur. Eger fikir fasid
olursa kuvveti fena ameller vucuda getirir ve bu fena amellerin alem-i ma'na-
da sureti ve eseri vardir. Bunlann suver-i ma'neviyyeleri suud etmekistedigi
vakit, bab-i sema feth olmaz ve onlann mahall-i vusulii felek-i esirdir. Ve fe-
lek-i esir alem-i tabiattir. Ba'dehu bu kotii ameller emir mucibince siccine tev-
dt olunurlar. Nitekim ayet-i kerimede a*~ ^ j 1 ^ v^f ^\ ^ (Mutaffifin,
83/7) [ya'ni "Facirlerin kitabi siccinde'dir.'"] buyurulur.'ve'eger fikir salih
olursa iyi ameller vucuda getirir. Ve bu iyi amellerin dahi alem-i ma'nada su-
reti ve eseri vardir. Ve bu amellerin sureti alem-i illfyfne uruc eder. Nitekim
ayet-i kerimede aO* Ji j$\ LfcT \ ur (MutafFifin, 93/1 8) [ya'ni "Ebrann ki-
tabi ilhyyindedir."]'bu'yurulur. Bu babtaki tafsilat-i saire §eyh-i Ekber Muh-
yiddin Arabi hazretlerinin TedbMtii'l-Mhiyye namindaki eser-i §eriflerinin
on birinci babmda zikrolunmu§tur.

466. JSira evvelden did cihandan gddik; iekrar al$akliktan yuksege gittik.

*#$&>

MESNEVt-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

Bizim vucudat-i izafiyyemiz, Hakk'in viicudundan ve varligindandir. Ve
sifat-i subutiyyenin imami "Hayaftir. Viicud-i Hak gayriyyet libasiyle ruhiy-
yet mertebesine tenezzul buyurup, orada bizim ervahimiz zahir oldu. Bina-
enaleyh, bu esfel-i safilin mertebesi olan alem-i kesafete biz evvelce o diri
olan cihandan geldik; ve orada boyie cism-i cemadi ve gida-yi cemadi yok idi.
Tekrar bu aleak olan cemadiyyet mertebesinden, yiiksek olan ruhaniyyet
mertebesine gittik; ve ruhaniyet mertebesinden dahi yiikselip, ilm-i ilahi mer-
tebesindeki temeyyuzumiiz mevcud olmakla beraber viicud-i hakiki mertebe-
sinde libas-i gayriyyetimizi soyunduk. Nitekim Hz. Pir Mesnevf-i §erif\erin-
de bu hakikati izahan §6yle buyururlar: ?

/»JLi OijjU pjbj j Jul 4^j!
JjjotIj aJI LIS" f Jb^S"

"Cemidliktan oldiim ve nebat oldum, nebatliktan oldiim hayvan mertebesinde
zuhur ettim. Hayvanhktan oldiim ve idem oldum. Imdi ne korkayim, ne vakit
olmekten noksan oldum? Diger bir hamlede be§er mertebesinden olurum, ta ki
melaike smifindan bas ve kanad gikarayim. Diger defa da melek mertebesin-
den kurban olurum, o sey ki vehme gelmez, o olurum. Binaenaleyh adem olu-
rum; adem, erganun galgisigibi bana oy<^\j i\ U) [ya'ni "O'na donuctileriz!"]
(Bakara, 2/156) der."

Ma'lum olsun ki, bu niizul ve urucun nihayeti yoktur. Bu alemde, envar-i
§eriatten ve etvar-i tarikatten ve esrar-i hakikatten behremend olan kamiller
uruclanni siir'atie bitirirler. Zuliimat-i cismaniyette miistagrak kalanlar, uzun
miiddetlerce tasfiye ve ibtiladan sonra asl-i hakikiye riicu ederler. Nitekim atf-
deki beyt-i §erifte i§aret buyurulur:

467. Ciimle eczd Oj**-lj <J) Li) Hiye soyleyici olarah talmrruk i$incU ve. siihun
i$indecLir.

Bu alem-i cemadin bilciimle eczasi taharriik ve ihtizaz icindedir; ve son
derece siir'atie taharriik ve ihtizazi hasebiyle siikun igindedir. Zfra bu mad-

s^P?

AHMED AVNl KONUK

diyyat ve cemadat alemini te§kfl eden birtakim atomlardir; ve atomlar da
elektronlardan murekkebdir ve elektronlann ihtizazati gayet serf dir. Qunku
elektrik dalgasmin tulii kisaldikga, bu dalgamn saniyede aded-i ihtizazi da o
nisbette gogalir. Nitekim uc, bin metre tuliindeki bir elektrik dalgasi, saniyede
yuz bin ihtizaz eder. 300 metre tuliindeki dalgamn ihtizazi saniyede bir mil-
yondur. Elyevm kisa tul mevclerin ve vesait-i istihsaliyyesinin tekemmulii
sayesinde, on be§ santimetre tuliinde fiilen elde edilen bir elektrik dalgasmin
ihtizazi saniyede iki milyardir. Bu ha! bilciimle ecza-yi alemin bir tecelli ile
mevcud ve diger tecelli ile ma'dum oldugunu fennen bize ihsas eder. Buna
ehl-i hakikat "teceddiid-i emsal" derler. Imdi her bir zerre, iisan-i fiili ile "Biz
Hakk'a ddniiciileriz!" deyici oldugu halde, asl-i hakikfye riicu' eder. Fakat
urucunda musaffa ise illfyine gider, degil ise alem-i tabiate reddolunur.

468. 6cza~yt cihanda zikir ve tesbihleri cjoge hir gulgule &u§iinlu.

Bu beyt-i §erifte ^j% oi'jlLji ^ u J ^ (Hasjr, 59/24) ya'ni "Goklerde ve
yerde olan §ey O'na' tesbih eder" ve' ^-p^ ^^ V of^ •■***■* c^-* ^< ^ & °! J
(Isra, 17/44) ya'ni "Hakk'i hamd ile tesbih etmeyen hicbir §ey yoktur; velakin
siz onlann tesbihlerini idrak edemezsiniz!" ayet-i kerimelerine i§aret buyurulur.
Necmeddin Kiibra hazretleri buyururlar ki: "Onlann tesbihleri sizin tesbihleri-
nizin cinsinden degildir. Hak Teala hazretleri ^ JT <l>£L ^ ^iJi ou~j (Ya-
sin, 36/33) ya'ni "Tenzih ederim Zat-i ecelfve a'la'yi ki tier bir §eyin mele-
kutu onun yedindedir" buyurur. Ve "melekut", kevnin batimdir; ve o da ahi-
rettir ve ahiret havat-i sirftir, cemad degildir. Nitekim Hak Teala Hazretleri
ifjlii'^J s'>i!i jUJi of, (Ankebut, 29/64) ya'ni "Muhakkak dar-i ahiret icm ha-
yat vardir"' buyurulur. Imdi sabit oldu ki, zerrau mevcudattan her bir zerre
kendilerinin lisan-i melekutisi Ue tesbih ederler. Imdi cisimlerimize taalluk eden
bu havass-i hamsemiz, alem-i melekute munte§ir olan bu tesbih gulgulelerini
ve sadalanni isjtmemize hicab ve mani'dir. Zira bu havass cemadiyyete ve cis-
me taalluk eder. Alem-i nihaniyyet inki§af etmekdikce bu tesbihat isjtilemez.
Nitekim Hz. Pir bu Mesnevi-i £eriflerinde buyururlar: -x-jj ^ ^ ^^^ J 1
jjjii- pju ^ijfri jite Ya'ni "Cemadliktan canlar alemine gidiniz, ecza-yi alemin
gulgulesini dinleyiniz!"

469. Vaktaki kaza narencahn ahengini yaph, hir koylii hir §ehirliyi mai etti.

*$%&>

MESNEVM §ERIF SERHi / V. CtLT • MESNEV1-3 •

"Narencat" "nfrencafin galat-i meshurudur ve "nfrencat" cemi'dir, muf-
redi "nfrenc"dir. Ve farfsisi "nfreng"dir. "Sihirler ve tilsimlar" demektir. Ya'nf, :
"Vaktaki, kaza-yi ilahf hukmunii infaz igin sihirler gostermek ahengine ba§-
ladi, akilli ve ihtiyatli olan bir §ehirliyi bir cahil koylii maglub etti."

470. H^inlerce hazm ile efendi mat oldu, o seferden ma'riz-i afaia giiii.

"Ma'riz" (^ hadd-i zatinda "zuhur mahalli" ma'nasindadir. "Falan
ma'riz-i helaktedir" ta'biri kiyasa muhalif olarak musta'meldir, Bu beyt-i §e-
rifteki "ma'riz-i afat" dahi bu kabQdendir. Ya T nf "§ehirli efendi binlerce fikr-i
ihtiyat ile beraber koyliiye maglub oldu ve o koye seferinden dolayi afat ma-
halline gitti."

471. Onun i'tikadi kendi sebah iizerinde idi. fyer$i dag idi, yanm sel onu
haph.

Efendi, koye gitmek mimasib olmayacagi i'tikadmda sebat iizere idi. Fa-
kat kaza-yi ilahf te'sfriyle kendisinin sabit ve rasih bir dag gibi olan i'tikadi-
m, yanm sel gibi olan koyliinun mevaidi yerinden sarsti.

472. Uaktaki kaza felekten basmi cti§artya ykardx, ahdler hep kor ve sajp
olurlar.

Kaza-yi ilahf alem-i gayb feleginden ba§im bu vucud-i izaff alemine gikar-
digi vakit, akillerin akillan ve tedbfrleri gider, hepsi kor ve sagir olurlar.

473. 'TZahklar, denizden di§arvya dii§erler; tuzak u$an kusu zebun olarak itdar.

Baliklann hayati sudari-oldugu halde kaza-yi ilahf gelince denizden di§a-
nya atihp tu'me-i halk olurlar. Ve keza ku§lar tuzaga tutulmaktan gayet ihti-
raz ettikleri halde kaza-yi ilahf gelince aciz bir halde gelip tuzaga tutulurlar.

474. Uiaiid -peri ve seytan §i§e i$inde olur. H^eUki bir Diarui HZabil'e gider.

<*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Kaza-yi ilahmin galebesi o derecededir ki, peri ve §eytan letafet ve kuv-
vet-i vucudiyyeleriyle beraber, sjse iginde mukayyed ve mahbus olurlar. Ni-
tekim, Siileyman (a.s.)m perilerden birgogunu §i§e iginde hapsedip denize at-
tigi rivayet olunur. Ve keza Harut ve Marut melek olmakla beraber, kaza-yi
MM netfcesi olarak, Babil kuyusunda mubtela-yi azab olurlar. Bu Hariit ve
Marut kissasi hakkindaki ma'lumat yukanlarda gegti.

^^ij tJ^.J £?* b _}' ^J^ ^^>.y &~ c?U*5 jJJlT ^S y>r

475. ^Bir kimsenin cjayri ki, kazd iginde i$eriye ka$h, onun kanmi hupir term
dbkmedi.

Kaza, Hakk'in hukm-i kulli-i icmalfsidir. lmdi bu alem-i surette kaza-yi
ilahi geldigi vakit 4Ji J\ i/> (Zariyat, 51/50) ya'ni "Allah'a kacmiz!" ayet-i
kenmesi mucibince buhiikmun hakimi olan Hakk'a kagan kimsenin kanini
higbir dii§manhk dokmedi. "Terbf " burada ilm-i niicum istilahatindandir. Iki
yildizin dordiincu haneden birbirine nazar etmesine derler. Mesela birinin Ha-
mel ve digerinin Seretan burglannda vaki' olmasi bu kabildendir. Ve bu hal
kimlerin yildizlan arasmda vaki' olursa yanm du§manhga delalet eder.

476. Onun Qayri ki kazaya kcupsin, hi$ kite on&an sana halas vermez.

Eger kazada, kazamn igerisi olan Hakk'a kacmamn gayri olarak kazaya
kagar ve kazaya tevecctih eder ve nazanni Hak'tan ayinp o kazayi def igin
tiiriu turlii tedbfrler yapmaga te§ebbiis edersen, seni o kaza-yi ilahfden higbir
hfle ve tedbfr kurtaramaz.

<?*

Ehl-i Darvan'm fakirlerin zahmeti olmaksizin baglan
toplamalan igin fakirlere hile etmesi kissasidir

"Darvan" Yemen'de San'a §ehrine iki fersah mesafede vaki' bir koyiin
ladidir. "Kataf" kaf in fethi ve kesriyle "bagdan uziim toplamak" ma'nasma-

6 ^^>

fr

MESNEVI-f §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3

dir. Ya'nf "Darvan karyesinin halki, baglan toplarken fukara taifesi basjanna
iisup kendilerine zahmet vermemeleri igin o fukara aleyhine hile yaptilar."

(_^l oJjU ^jijZ- 4-U>- ji 1^ ( _j*o (j\ oJj\yf- d\jjJs> iw^Uw?! «.<U*3

477. i5%shab-i l-tarvan'm hissasmi okumufsun; imdi ni$in htie arayicdtkla
halmt§sm?

Ey mii'min, sen Darvan karyesi halkinin kissasim Kur'an-i Kerfm'de Su-
re 4 Nun' da vaki' oyz~+> Sfj ar*-^ i&>^> i^—ii \\ C^\ ^\»U\ u^C u? ^iTjL ui
o^u ^j '^bj ^ Ltfti, Q^ J>uJ '(Kalerri, 68/17-19) ya'nf "Biz ashab-i Mek-
ke'yi Darvan karyesindeki bagge sahiplerini fhubtela ettigimiz gibi miibtela
ettik; ve onlar fukaramn hisselerini ayirmadilar. Imdi onlar uykuda oiduklan
halde, o baggenin iizerine Rabb'in tarafmdan doniicti bir bela dondii" ayet-i
kerimesini okudun. Bu ehl-i Darvan kissasi V. ciltte dahi gelecektir. Burada
kissanm icmalen beyani budur ki: karyede salih bir adamin gayet muhte-
§em bir bagi var idi. Onun mahsulatindan fukaramn hissesini tefrik ederdi.
Onun vefanndan sonra evlatlan babalannm zaman-i hayatmda bagdan mah-
sul almaga ah§mi§ olan fukaramn haberi olmaksizm, mahsulii gizlice topla-
maga karar verdiler. Onlann bu hile ve buhullerinin ugursuzlugundan o ba-
ga taraf-i ilahfden bir afet geldi. Ey mii'min, hal boyle iken nigin hileden ve
buhiilden vazgegmezsin?

478. Ilirkag, akrep ujneli hide ettiler hi, birkag fakirin nzkindan gotursunler.

Ahlaki akrep ignesi gibi haiki sokan birkag §ahis, birkag fakirin nzkim al-
mak igin hile ettiler.

j^sj J js*^ if-^T t:i ^r JJ J^ <-£_)J /^» JjjJ^S^*^ i^-i. 4aA v^_i

479. £jece, hiitiin yece mekr dii§unduler. Hit kadar <5%mr ve 13efcr yiiz tfuze
gelmi§ olduau halde.

"Sigalfden" sfn'in kesriyle "diisunmek ve diismanhk ve husumet goster-
mek"tir. "Amr ve Bekr" den murad, karyenin hisse alan malum fukarasidir.
Ya'nf "Karyenin hisse almaga ah§mis. olan bu kadar fukarasi yiiz yiize gelip,
hisselerini almak vakti geldigini birbirleriyle miizakere ettikleri halde, bu ba-
hil efendiler btittin gece onlan bu hisselerinden men' etmek igin hile ve dolap
du§undiiler."

c^p^

AHMED AVNt KONUK

480. O kotiiler, sirlan gizli soylediler, id hi onu Diudamn anlamasi lazim gel-
me-sln.

sersemler Hak Teala kendi zamfrlerine muttali' olmamak igin kendi ara-
lanndaki sirlanni gece gizli konu§tuIar.

J:> j jl^j JuSw (jj^ C~*s ^f oJJl^l o-UjUJI J^* l

481. Qamur, gamur sivayiciya kotii dii$undu. Gl goniilden gizli hir i§ ya-par mi?

sersemlerin, Hak duymasin diye gizli konusmalan, camurun, camuru
yogurup sivayarak e§kal-i muhtelifeye koyan comlekgiye kar§i du§manlik ve
husumet dtisunmesine benzer. Zira Hak Teala hazretleri insam kesif olan arz-
dan yaratti; ve kendi zati bilciimle e§yanin batimnin batinidir ve hayatin ca-
nidir. Ve suret-i alem o camn aletidir. lmdi insan eliyle bir i§ yapacagi vakit
kendi kalbinden ve camndan gizli olarak vapabilir mi? Bu asla miirnkin de-
gildir. Nitekim ayet-i kerimede '^ 'fi. $ jj^ &&. ^ *ju \ }j ^r\ } 'fej i j^f>
'jjJk LyJtfi ^ij jL (Miilk, 67/13-14) ya'nf "S6zumuzu Ister gizleyin ve ister
izhar edin, muhakkak Hak Teala sadra alimdir ve kalbe vakiftir. Yaratan bil-
mez mi? Halbuki o latff olup bilciimle esjamn batinidir ve onlann ahvaline
ilm-i zevkf ile vakiftir" buyurulur. Beyit:

<J <L?~ l/ 1 ^ ^^ ^^1 0^ *L*s*- diprj C—JLf^- OU- <y>- '

"Hak cihamn camdir ve cihan hep bedendir, melaike smiflan bu tenin havassi-
dir. Eflak ve mevalid-i selaseive anisir hep a'zadir. i§te ancak tevhid budur.
Ba§kalan hep kesrettir. "

°jl* f i ujl^ 6\j£ jo\ J+ j* ifij* (X. Si t c-if

482. IWt: ^aratan senin hevam bilmez mi, muhakkak senin sirnnda sidk
mi vardir, yahut iemelluk mu vardu?

Yukandaki ayet-i kerimeye i§arettir. Ya'nf "Senin hevam ve muhabbetini
yaratan Hak Teala bilmez mi ki, senin sirnnda sidk mi vardir, yoksa yalan-
cihk mi vardir?" Hind mishalannda "giift" (cjf ) yerine "keyf" (.jlT) yazil-
mi§tir. Ya'ni "Senin hevam yaratan nasil bilmez?" demek olur.

*$%&>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. CiLT • MESNEVf-3

483. Sabahleyin cjiden musajirden nasil gafil olur, yannki aiinde mesvasi next-
si olduijunu muayene eden himse?

484. Otfereye indi, ya nereye ftfe.fi; ona tevecciih etti ve adedi ihsa eyledi.

Bu iki beyt-i §erifin kelime be-kelime terciimesi boyledir. Yukanya rabtimn
vechi ve ke§f-i maamsi hakkmda gerek Ankaravi ve gerek Hind nushalannda
vazih bir ibare goremedim. Nihayet fakfre Iayih dan ma'na su oldu: "Sabah vak-
ti"nden murad hakayik-i esjanin yekdigerinden temeyyuz ettigi "vahidiyyet" ve
"ilm-i ilahi" mertebesidir. "ZainMen ya'ni "musafir"den murad, o hakayikin vii-
cud-i haktkfnin meratibinde niizul ve uruc seferleridir. "Mesva"dan murad, her
bir hakikat ve ayn-i sabitenin sirat-i mustakimlerinin miintehasidir. Bu sirat-i
mustakimin birisi hidayet ve digeri dalalet yolu olup, birinin muntehasi ve mes-
vasi cennet ve digerinin muntehasi ve mesvasi cehennemdir. "Nereye indi?"
ta'biriyle alem-i siccine, "Nereye gikti?" ta'biriyle alem-i illiyyfne ve »Nyo» ya'ni
"Ona tevecciih etti" ta'biriyle miisafirin tarik-i miistakiminin nihayetine ve "ih-
sa-yi aded" ile mazhar oldugu Rabb-i hassi olan ismin hazmesinde meknuz olan
ahkam ve asar-i adedfnin her bir mertebede ihsa-yi fiilisine i§aret buyurulur.

Buradaj'/ap ^ jr ^J>-^ (Cinn, 72/28) [ya'ni "Her §eyi bir bir saymi§-
tir"] ve u*> fW'</ iC^-t l^ jr'j (Yasin, 36/12) [ya'ni "Biz her §eyi apacjk
bir kitapta'sayip yazdik"]' ayet-i kerfmelerine de i§aret vardir. Binaenaleyh bu
beyitlerin, bu ma'nalara gore yukanya rabti boyle olmak lazim gelin "Hak
Teala senin viicud-i kesifini kendi viicudundan ve varligindan halk etti. Onun
viicudu latif olup, senin batimn oldu; ve senin ahvalini uzaktan gormekle de-
gil, belki senin senligin ile bilmekle bildij ve senin hakikatin ve ayn-i sabiten
onun viicudunda yine onun suret-i ilmiyyesinden ibaret olup, sabah-i tecelli
olan vahidiyyet mertebesinden run ve misal ve §ehadet mertebelerine sefer
eden bir "miisafir" oldu. Binaeneleyh Hak kendi viicudunun meratibinde se-
fer eden bu miisafirden nasil gafil olur? Yannki giinde mertebe-i §ehadetin fe-
nasindan sonra hiikm-i tecelli sefer-i ahirete intikal ettigi takdfrde onun mes-
vasi ve sirat-i miistakiminin nihayeti neresi oldugunu mii§ahede ve muaye-
ne ile bilen Hak hie, gafil olur mu? miisafirin tevecciih ettigi bu mesvayi ve
onun Rabb-i hassi olan ismin hazinesinden zuhur edecek asar ve ahkamin
ihsa-yi fiilisini hig bilmez mi?" (Vallahu a'lem bi's-savab.)

AHMED AVNt KONUK

485. Qimdi kulagi fjajietten -pak et, o flamnahin hicrini istima' et!

Ey Mesnevfyi dineyen kimse, §imdi kulagini keserat-i gafletten temizle de
o gamh olan miisafirin vatamndan aynkgini ve mehcurlugunu dinle!

486. DCulagi onun ktssasimn oniine koydugun vakit, onu gamliya verdifjin Ur
zekat hiV.

Bu beyt-i §erffte %^ dj>t ^ ^Ls-i ya'm "Mahzunun soziinu dinlemek
sadakadir" hadis-i §erifine i§aret buyurulur.

JT j <^>\ j\ JtUjZ. OW f.4*U Ji d\jj£j tjX&o*- (Jj^i

487. Cjoniil hastalarinin gamlarini, can-i serifin su ve camurdan olan ihivyaci-
ui dinleyesin.

"Gdntil hastalarTndan murad, u§§ak-i ilahidir. "Ab u gil" den murad, diin-
ya ve mertebe-i §ehadettir. Ya'm "Ey salik, vatan-i aslilerinden ve bir §ehr-i
nuraniden ciida olan gonial hastalanmn ve u§§ak-i ilahinin gamlanni ve on-
lann §erif olan canlannin kesif ve zulmani bir koy mesabesinde olan diinya-
ya taalluku cihetinden ihtiyaclanni dinleyesin."

488. HZir pilr-jen Human dolu evi vaxdxr, muhakkak iscja cihetinden ona hir
pencere off

"Ev"den murad, cism-i unsuridir. "Duman"dan murad, ahkam-i cismani-
yettir. "Piir-fen" (^ J) ?e§it ve nevi' dolu demektir. Cismin mazhar oldugu si-
fat-i kevniyyeye i§aret buyurulur. "Isga" kulak tutmak ve gormek ve meylet-
mek demektir. Ya'm, "0 ruhun evi olan cism-i unsuri, her biri ruhu bogucu
birer duman mesabesinde olan turlii tiirlii sifat-i kevniyye ile dolu bir evdir.
Sen o ruha enbiya ve evliyamn ervah-i aliyyelerinin nalelerine kulak tutmak
cihetinden bir pencere ac!"

<£ 5j? ^ ^j ^y* *>■ J" ^jj <-^ ^ ^ y cf <Jj^" <+*

489. By revi, mademki 'Jlahh-i a'la iarafina aidiyorsun, sen bize flam-giisarlik et'.

««£>

MESNEVI-t §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3

-^m\

"Revf' §iirde kafiyeyi te§kil eden kelimenin son harfi ve "ter ii taze"
ma'nalannadir. Burada, hem-ran ve yoldas, ma'nasini vermek miinasib olur.
"Gam-giisari" keder ve gam def edicilik ve yarhk ve dostluk demektir. Ya'ni,
"Ey yolda§, mademki men§e'in olan Rabb-i a'la tarafina gidiyorsun, sen bizi
dinlemek suretiyle gam def edicilik et ve mademki yolda§sin, bize yar-i sadik
oil Zfra bu Mesnevf-i §erif, bizim can-i §eriflmizin ab u gile taallukundan do-
layi vaki' olan nalesidir. Ve bizim canimizm nalesi olan kelamimizi dinlemek
hususunda asla tereddiit etme!"

490. IZu iereclcluA bir zinddnin habsi olur. £ua buakmaz hi can bir iarafa qitsin.

[488] J *

"Tereddiid" bir kimsenin bir husustaki fikri iki catal olup, hangi tara-
fi ihtiyar edecegini kat'iyyen ta'yin edememesi halidir. Boyle bir kimse mes-
Iekini ta'yin hususunda karanhkta kahr ve cam bu karanhk zindan icinde
mahbus olur ve hicbir tarafa gidemez. Bu hal tarik-i Hakk'a siiluk arzusunda
bulunanlarda miirsjd intihabmda gok kere vaki' oldugundan Cenab-i Pir efen-
dimiz tereddiidden tahzir buyururlar:

491. n^u, bu iarafa ve o, o tarafa ceker. Uicr birisi xyr Doaru uol benim!" der.

Yukanda 489 numarali beytin ikinci misra'inda "Mademki Rabb-i a'la ta-
rafina gidiyorsun" buyurulmasi karfhesiyle bu beyt-i §enfte turuk-i muhteli-
fe erbabindan olan ba'zi kimselerin Hak yoluna da'vetine i§aret buyurulur.
Ya'nf "Ey Rabb-i a'la tarafina giden kimse, bu kimse seni bu tarafa ya'ni ken-
di tarafina ve o kimse dahi o tarafa ya'ni kendi tarikina ceker, ve her birisi,
"Dogru yol benim yolumdur!" der. Sende, "Buna mi gideyim, ona mi gide-
yim?" diye bir tereddiid hasil olur."

owl jUa^ (jijb *£ \j jl dh>- (j\ C— "I J>- o\j £<U4P H J jji

492. ^u iereMuA, Diakyolunun akabesictir. 6y saalei ona hi, onun auap
mutlakhr.

"Akabe" aymn ve kafm fethi ile, dagm zirvesine giigliik ile cikilabilecek
olan bir gecit demektir. Ya'nf "Tereddiid, Hak yolunun sa'bu'l-miirur bir ge-
cididir. Miitereddid olan kimse bir turlu dogru yolu bulup matlubuna vasil
olamaz. Ey, ne mutlu o kamile ki, onun Hak yolunda pay-i azmi mutlaktir
ve higbir kayd ile mukayyed degildir."

<rgX*g>

AHMED AVNl KONUK

-^M

493. ^Dogru yolda tereddiidsiiz gider. ^fiol hilmiyorsan onun izini iste, nerede&ir.

kamil, Hakk'a fsal eden dogru yolda tereddiidsuz gider. Ey salik eger yol
bilmeyip muhtelif kimselerin da'vetinden dolayi tereddud iginde isen, onun
adirruni izle ve onun ayagmin izi nerede ise onu ara!

cJU aj b" ja\ ^ if jl ^j I; t-iU. jj j JL \j y>J ^ if

494. <S%hunun izini tut ve muaf olarak git! Ta hi ahunun izinden cfobe-gine ka-
iar gidesin.

"Muaf' mufaale babindan, "muaft" kelimesinin muhaffefidir. "Afv olun-

mu§ olan" demektir. Burada kuyud-i tabiiyyeden azad olmaktan kinayedir.

"Ahu"dan murad, Nebiyy-i zf§an ve onun varisleri olan kamillerdir. "iz"den
; murad onlann kavilleri, fiilleri ve halleridir. "Naf 'dan, "gobek"ten murad ma-

arif ve esrar-i ilahiyyedir. Ya'ni, "Ey Rabb-i a'la tarafina muteveccih olan
\. kimse, hakikat sahrasinm ahulan olan Nebiyy-i zi§an ile onlann varis-i ka-

millerinin isrini ta'kib et ve kuyud-i tabuyyeden azad ve hicabat-i nefsaniy-
; yeden halas olarak suluk et! Ta ki, ahunun izinden o ahunun gobegi olan
l maarif-i rabbaniyye ve esrar-i ilahiyyeye kadar gidesin."

|;495. By siardes, gerci ates uzerine gidersin, bu revisten veh. nurlu olan eve uze-
rine gidersin.

Gerci ahunun isrini ta'kib etmek nefsin arzulanna muhalefettir ve arzu-yi
Inefsanfye muhalefet ise ate§ uzerinde yuriimektir. Fakat bu gidisten pek zi-
|yade nurlu olan alem-i ruhaniyyetin iistunde gitmi§ olursun.

1496. 04e denizden, ne dalga ve kbvtikten kork! Qunkii sen "Otorhma!" hita-
htm i§ittin.

Ahulann isrine tebean Rabb-i a'la tarafina teveccuh ettigin vakit, ne bu
|vucud-i izaff denizinden, ne de onun dalgalan olan suretlerden ve ne de onun
popukleri olan havatir-i nefsani ve §eytanfden korkma! Qunkii bu gidisjn se-
pta Musa-yi riihuna Hak tarafindan 'o^fr '& 'Ji\ 'S^ if> ji' (Kasas, 28/31)

<?g^g>

MESNEVf-1 §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

ya'ni "Ya Musa muteveccih ol ve korkma, muhakkak sen aminlerdensin!" hi-
tabi vaki' olmasindan ve ruhunun dahi onu i§itmesinden hasil olmu§tur,

497, JZa tehaf" hit, tfinku senin korkun dad-i Uiak'hr. Sana tabak cj'onder-
digi vakit ekmek gonderir.

Eger "Ben bu hitabi isjtmedim" diyecek olursan, derim ki: "Senin Rabb-i a'la
tarafina teveccuhun korkundandir ve korkun ise dad-i Hak'tir. Ve "korku" de-
nilen halin zidd-i munasibi emniyettir. §u haldl sana korkuyu veren Hak, em-
niyeti dahi bah§ buyunir. Ve nitekim, sana i^ine ni'met koyacak bir tabak gon-
derdigi vakit, o ni'metin viiruduna da muntazir ol! Zira Kerim'in isj nakis olmaz.
Imdi korku bir tabak, ve emniyet, icjne konacak ni'met mesabesindedir."

498. DCorku, o kimse i$indir ki, onun i$in korku yoktur. Qussa o kimse i$indir
ki, hurada ona havj yoktur.

"Ahirette asil korku o kimseye mahsustur ki, onun igin diinyada korku
yoktur. Gussa ve gam o kimse igindir ki r bu makam-i havf etrafinda onun ta-
vafi ve dola§masi yoktur." Ankaravi hazretleri bu ma'nada su hadfs-i kudsiyi
beyan buyururlar: jj ud! J ^u oi ^ Vj ^x* us j c&j*- £**-! V J^ *ui Ji»
"°j*^ ] J cA r 1 W^ 1 J j^\ c>\j s>Vi j u^i ya'ni "Allah Teala buyurdu ki: "Bir
kulumun kalbinde iki korkuyu ve iki emniyeti cem'etmem. Eger dtinyada kor-
karsa ahirette korkmaz; ve eger diinyada emin olursa ahirette emfn olmaz."

Efendinin koy tarafina gidici olmasi

499. Sfendi ise geldi ve techiz duzdii; onun azm kusu koy tarafina acele kostu.

c £p=

AHMED AVNl KONUK

§ehirli efendi, koy tarafina sefer igin i§e ba§ladi ve sefer levazimim tertib
r etti. Onun ku§ gibi olan azmi ve himmeti koy tarafina acele ko§tu.

Aa*Uit ^ 3 € j, \j C-*

Jj^-Luj \j ju» j\Jujji j 1*1

500. Ghll ve cocuklari seferi duzduler, yuku azm okuzii iizerine athlar.

Efendinin haremi ve cocuklan, sefer hazirligi yaptilar ve levazimattan mii-
rekkeb olan yuku azm dkiizii iizerine yiiklediler.

501. Sevinici ve hoy tarafina acele edid olduklan halde dediler hi: "uMsiijde
ver, hoyden yemi$ yedih!"

Ya'ni "Efendinin haremi ve gocuklan, sefer hazirhgi goriip koye gitmek ta-
hakkuk edince, sevinici ve koy tarafina acele edici olduklan halde birbirleri-
ne dediler ki: "Eh artik miijde, koyiin yemi§lerini yedik gitti!"

502. ^tzim. maksadimiza mer'a ho§tw. Orada bizim yarimiz herun ve aonul
cehicidir,"

<JL~-I sJjLLo fjS' ,j»J> U j$J C-~*l aJj\y>- OUjJjl d\j\jfi> it

503. IZinlerce arzu ile bizi cagirmistir . r Bizim icin kerem fidanini dihmi$tir."
"Girs" "fldan" ma'nasmadir.

' *.

1504. xr Biz, uzun hism koy zahiresini onun indinden sehir tarafina aetire-
*" lim!"

"Koyluler, uzun miiddet devam eden ki§ mevsimi igin koylerinde zahire
har ederler. O kdylii dostumuzun indinden o koy zahiresini §ehir tarafina
igetirelim!"

-US' W Olo^p- OU- OL. ji jlT U olj j\iA Mj <£l>

05. nr Belhi bap bizim yolumuza Tsar eder; hendi canimn oriasmda bize yer
yapar."

MESNEVI-f SERfF SERHl / V. ClLT • MESNEVt-3

\y-jA> V tijj* jl c-ix~« Jip

ij^ijjj ( -S LjUwsl Iji^^f-

506. "61/ ashabtmiz, kar elmek i$in acele edin!" £%kil iceriden derdi ki: "jfe-
rahlanmayin!"

Koy seferine miiteveccih olan aile efradi: "Maddf ve ma'nevf kar ve istifa-
de icin koy tarafina acele edin!" derlerdi. Fakat sehirli efendinin akli iceriden,
ya'ni kendi kendine derdi ki: "Ferahlanmayin!"

507. *tS%llak'm kanndan kar edidler olunl ^Muhahkak henim Ulabhim ferah-

nak

olanlan sevmez.

Bu beyt-i §erifte '^>Ji *v~ U '*ui o) ^> : U (Kasas, 28/76) ya'ni "Ferahlan-
ma, muhakkak Allah feala ferahlananlan sevmez!" ayet-i kerimesine i§aret
buyurulur. Zira nefsin §iddet-i ferahi, evsafinin kabanp icra-yi ahkama mti-
heyya olmasina ve Hak'tan gafletine badi olur. Ya'ni "§undan bundan gele-
cek istifade ve ni'mete intizar etmeyip nazanmzi masdar-i in' am ve ihsan
olan Hak canibine atfediniz!"

508. "Size verdigi $et/e kafif olarak jerahlanin, her hir mii$gil olan gelir sizi
i§cjal eder."

"Hakk'in size verdigi §eye §iddetle sevinip ferahlanmayin. Cunkii alem-i
surette her bir kalbinizi mesgul eden gelici, sizi kendisiyle isgal ve Hakk'a te-
veccuhten men'eder ve Hak'tan yiiz gevirmek ise bir kulun felaketidir. Bina-
enaleyh gelen seye az sevinin ve hafif olarak ferahlanm!" Ma'lum olsun ki,
servet ve ni'met gibi sun olsun ve latif rii'yalar ve envar ve ahval gibi ma'ne-
vf olsun, hep Hakk'in hicabidir. Salike bunlar ile ferahlanmak ve mutesselliol-
mak caiz degildir. Zira bunlann climlesi birer zill-i zaildir. Salik bu varidata ve-
cibe-i sukrii ffa etmekle beraber asla kalbini rabt etmemelidir ve maarif-i ila-
hiyyeden ba§ka §eye kulak asmamahdir. Zira ma'rifet-i ilahiyye tahsili kalbin
Hakk'a teveccuhiinden baska bir §ey degildir. Onun igin bu beyt-i §erifte
ma'rifet-i ilahiyyeden gayri olan varidata "mtisgil olan gelici" ta'bir buyurul-
mustur. Ve maarif-i ilahiyyeye miiteallik olan varidat "mu§gil olmayan gelici-
"dir. Imdi salik her bir mazharda Hakk'i musahede edinceye kadar ma'rifet-i
zevki tahsiline sa'y etmelidir. Bu zevkin husulu salik igin fd-i siirurdur.

C ^P^ J

AHMED AVNl KONUK.

509. Ondan sad ol, onnn cjayrinden olmal ,2Sra o haharcLir ve digerleri kis aytdu,

Binaenaleyh, mezahirden degil, zahir olan Hak'tan §ad ol! Zira mezahir
taayyiinler i'tibariyle Hakk'm gayndir. Ve mezahirde zahir olan Hak bu vu-
cud-i izaff bostanma hayat-bah§ olan bahardir; ve taayyiin i'tibariyle zat-i
Hakk'in gayn olan viicud-i izaff alemi ki§ ayi gibi soguk ve miincemiddir.

^>-v«J

r\i j C— J <JjX* j iJLJuj 4j*- Js <JL~*j r\j^£*j>\ <JL~wj) jS> *j>? jb

510. Dier ne hadar senin iahttn ve miilkiin ve tactn ise de. onun gauri olan her
[508] - • i-J ~ J > V »

sey senm istidracitiau .

"Istidrac" Allah'm rahmetinden uzak olup tedricen ikaba yakla§maktir.
Diger bir ta'rifi: Hak Teala, bela ve azaba tebdil etmek icjn, omriinun nihaye-
tine kadar bir kulunu makbul-i hacet kilmasidir. Binaenaleyh kafirlerden ve
fasiklardan zuhur eden harikulade ahvale bu ma'na i'tibariyle "istidrac" der-
ler. Ya'ni, "Bu alem-i surette senin tahtin ve tacin ve mulkun dahi olsa ma-
demki bunlan Hakk'in gayn goriip kalbini onlann muhabbetine hasrettin,
bunlar senin hakkinda istidrac olur ve ma'nada senin belan ve azabindtr."

c~w«Ujj1 j-i—j i£j**> «j (jji j>Xi! c~v-UJ ^ b »s- *£ j-i *p jl iLi

511. Qamdan sad ol hi, aam, lika tuzatfi&ir. r Buyuk al$aklik iarafi irtikadir.

Ey salik, sana surette saltanat-i diinyayi ve ma'nada tiirlu turlu ke§if ve ke-
ramati verseler mesrur olma ve gonlunii bunlara merbut kilma! Ve matluba va-
sil oldum, deme! Belki, heniiz bf-hasilim diye huzur-i Hak'ta gdz ya§i dok, yal-
var! Eger senin kalbinde bu ma'na zevkan hasil olursa bu gam ve htiznunden
§ad ol ki, Hak miinkesir kalblerdedir. Binaenaleyh, bu huziin ve inkisar lika-yi
Hak tuzagidir. Tarik-i Hak'ta algaklik ve hiclik tarafi irtikadir ve yiikselmektir.

&*>/ j> <J >J^ J ^J oir j*. y £j j c—i gf Jv. ?*

512. yam. hir hazinedir ve senin rencin ma'dendir. Jakat Ira, $ocuklara ne va-
kii ie'str eder?

Bu gam bir hazinedir ve senin surf zahmetlerin ve me§akkatlerin ve
ma'nevf gam ve hiiznun altin cikan bir ma'dendir. Fakat bu soz, cocuk mesa-
besinde olan tarik-i Hak miibtedilerine ne vakit te'sir eder? Onlann nazarlan
bazige-i sibyan mesabesinde olan cezbe ve kiisuf ve keramat gibi ahvaledir.

6 ^p?

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

513. Qocuklar oyunun tdmt i§ittikleri vah.it, hepd yaban e§egi ile bir ko$u§la
ko§arlar.

Tarik-i Hak miibtedfleri cezbe ve havank ve kiistif gibi ahvalin adini isittik-
leri vakit sa'y ve ictihadlanni arttinrlar. Nitekim cocuklar oyunun adim isjttik-
leri vakit hepsi yaban e§eklerinin kosmalanna muadil bir kosus, ile ko§ariar.

514. "6y yaban e§ekleri, bu iarafia tuzaklar vardir. Hu iarafta pusuck kan i$i-
ciler vardir!'

"Ey oyun tarafina ko§an yaban e§ekleri! Bu oyunlar tarafinda turlii tiirlu j
tuzaklar vardir ki, bunlan yol iizerine nefis ve §eytan kurmustar. Bu oyun ta- \
rafmda pusuda saklanmi§ olan nefis ve §eytan vardir ki, onlar salikin kamru^
icerler ve onu helak ederler!"

515. "OUar u$ucu, yay gaybdan pinhardir. Clvanhk iizerine yiiz ihiiyarlik okuj
eri$ir."

"Havadis oklan zahirdir, fakat o oklann yayi alem-i gaybdan oldugun-
dan, gizlidir. Nitekim gencUk iizerine yiiz ihtiyarlik oku eri§ir. Zira gencUk j
hadisat-i kevniyyeden oldugu gibi, ihtiyarlik dahi bir hadisedir." AnkaravH
hazretleri Eflatun'dan naklen buyururlar ki: J>-x* oi~jNIj r ^ ioi>ij ^ JUJi 1
jl\ ^u *ui j* ^\J\j ya'ni "Felek yaydir ve havadis oklardir ve insan hedeftlr.j
ve atici ancak Allah Teala'dir, binaenaleyh kagacak yer neresi?"

^,

' (_jly»w? ji a5oI j

ilfrj ^ J^ iS\j>*~P j* ^

516. "J^iinxi aoniil sahrasina koymak lazimdir. Zira ki $amur sahrasmda fr j
sad olmazl'

Ya'ni "Adimi goniil ve ruhaniyet sahrasina atmak lazimdir. Zira camurj
sahrasi olan bu viicud-i izarl aleminde zevk ve ho§luk olmaz." "Gu§ad" kaf-i j
Farisi ile "ho§luk" ma'nasinadir. Kaf-i Arabi ile olursa "agilma ve feth" ma'na-|
sina gelir. Bu surette ma'na "Qamur sahrasmda agilma ve feth olmaz" demek|J
olur.

<^^>

AHMED AVNt KONUK

517. "6y dostlar, aoniil sahrasi eymin-abaddu! Qe§meler ve giilistan tcinde aii-
listan vardir."

"Goniil sahrasi, emniyet ve rahat yeridir. sahrada birtakim pinarlar kay-
nar ve gulistan icinde giilistanlar olup gigekler ile doludur."

518. "6i/ sariye, kalbe meyl et ve seyreylel Onda agaclar ve akici pinarlar vardir."

"Sariye" gece gidici demektir. Ya'ni "Ey zulmet-i cismaniyyet icjnde gidi-
ci olan salik, kalb tarafina meyl et ve o halde yurii ve seyret! Zira kalbte ma-
arif-i ilahiyye agaglan ve ulum-i ledunniyye pinarlan ve kaynaklan vardir."

>519. "Dioye giimef Oioy adami ahmak eder. Sikh nursuz ve revnaksiz eder."

j "§ehirler menba'-i ilim ve irfan oldugu igin, §ehirierde oturanlann kulak-
flan i§ide islde akillar munevver olur. Ve koylerde cehil hukum-ferma oldugu
|i£in, akildaki meleke-i irfan zail olup bi-revnak olur."

^j j j* J*j ^ J**- jjf

^j~>*<* <s\ y~» s?**-£, <jy

520. '6y herguztde, V^eygamber'tn sozunu dinle: "Otoyde vaian akhn mezan

ms\

Qeldi."

"Ey akhnin kuvvetiyle mumtaz olmu§ ve segilmis. olan salik! Peygamber
|jja.s.)in kelam-i §erifini dinle ki, §oyle buyururlan ^ J <j^ J J»^ ya'ni
poyde tavattun etmek akil igin mezardir." Ve keza jy $\ c/^^ j^ o ru va ' n i
pdylerin sakini mezarlann sakini gibidir." Ve keza jTL, ou j^ c^ ^
yft j'\^s j^3i ya'ni "Koylerde sakin olma, zira koylerin sakini mezarlann
ni gibidir" buyururlar.

fli ijJ jl Jap ^U aj U fli j c£ j_jj >y. ^~"j j J ^ j*

['521. ' Dier Kim hir aiin hir gece karyede olursa, onun akh hir aya kadar tamam
olmaz."

^22. Af i^ir aua kadar akmahlik onunla olur. Otoyiin olundan hunlaraan aayr'x

'. hicer?'

MESNEVf-1 SERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

"Ahmak", fenahgini bildigi halde bir §eyi, kendi yerinden ba§ka bir yere
koyan kimseye derler. "Dtiruden" hasad etmek, ya'ni ekini bigmek ma'nasi-
nadir. Ya'ni "24 saat kdyde sakin olan kimse, bir ay kadar i§lerini karmaka-
n§ik bir halde goriir. Zfra koyiin otundan bu nahos, ve tatsiz §eyleri biger."

U*- _j Af=r- (j^-^^J l$j\5 jjj ^"JJ J*^ J*!»\i ^L* *SJl J

523. "Ue o kimse hi, koyie hir ay olur, bir$ok muil&el onun i$in cehl ve kfirluk
olur."

Hind §arihlerinden Muhammed Riza bu beyt-i §erifin &J- \* y . tSj2\ jj^c/.
!yo &J. \ A z jC ^j i^ ya'ni "Bir gun koyde sakin olan kimse bir ay ve bir
ay sakin olan kimse de uzun miiddet ahmaklastf" hadis-i §erifinin terriimesi
oldugunu beyan eder.

524. ZKoy ne olur? Tiastl olmamt? seyhtir. Blini iaklule ve hucceilere vurmu$iur.

Ya'ni bu kissada "k6y"den murad, Hakk'a vasil olmami§, ya'ni vucud-i i
abdanisi vucud-i hakkanide rani olmamis, oldugu halde, kitaplarda okudugu
ilm-i tasavvufu ezberlemis. ve halki Hakk'a da'vet ediyorum diye kendi ena-
niyyetine da'vet etmi§ ve muddeayatini isbat icjn delail-i akliyye ve nakliy-
ye ile halki celbe sa'yetmis, olan §eyh efendidir. Binaenaleyh boyle bir §ey sa-
like niir veremez. Bilakis salikin kalbindeki mini alir.

^jf- ji K~> ^J^r d\j^ dy ^y y) J^ Ji*- _&> J^

525. JAhl-i kvlle mensub olan sehrin bnunde bu havass, Aegirmende gozii bayli
esekler aibidir.

Ya'ni "Akl-i kiille mensub olan §ehrin, ya'ni §eyh-i kamilin oniinde henuz
cismaniyet mertebesinde bu havass-i zahire ile bagh olan o mukallid §eyhler,
degirmende gozleri bagli e§ekler gibidirler." Nitekim degirmende gozleri bag-
h e§ekler, olduklan yerde doniip do!a§tiklan halde kat'-i mesafe ettiklerini
zannederler. l§te o mukallidler de olduklan mertebede yerinde saydiklan hal-
de, kitaplarda okuduklan meratib-i aliyeden bahsedip dururlar.

526. nZunu huak, efsanenin sureiini tut! Sen inci ddnesini bxrak, sen hugiay
danesini tail

<^c^

AHMED AVNl KONUK

Cenab-i Pir efendimiz bu beyt-i §erifte zat-i ulyalanna hitaben buyururlar
ki: "Kissanm zimmindaki esrann beyanina daldm. Bu esran birak da kissa-
nin suretini beyana ba§Ia! hikayenin icindeki maarif-i ilahiyye incilerini bi-
rak! Bugday danesi gibi zahir-i hikayeye ait elfazi al!"

527. "Byer inciye yol yok ise ayah ol, hugdayi all Bger ona yol yok ise hu tara-
fa sari"

"Ey mustemi', eger kissanm zimminda olan esrar incilerini toplamak icin
senin idrakine yol yok ise agah ol, kissanm zahirine ait olan ve bugday da-
neleri mesabesinde bulunan ma'nalan all Eger o batin tarafina yol yok ise,
bu zahir tarafina sevk-i idrak et!" "Burr" "bugday" demektir.

>ji Jbl iSy* j*>U> C-JVp Sji £ j&> <* j\ J £/&>

: 528. " Dier ne hilar zahir ejjri u$ar ise aU, onun zahirini all jlahir akiket ha-
ixn tarafma cjotiiriir."

Ya'ni, "Biz kissanm zahirinde, bir §ehirli efendi ile bir koyliiden ve §ehir
-ile koyden bahsettik. Halbuki "§ehirli"den muradimiz, akl-i kulle mensub
[ olan insan-i kamil ve "koyliTden muradimiz, taklide mensub olan insan-i
, nakistir. Biri zahir ve bin batindir; ve bu zahir, batina nazaran egri ucar. Ya'ni
akil der ki: "§ehirli efendi ile akl-i kiillun ve koylu ile mukallid §eyhin arasin-
^daki miinasebet nedir?" Fakat akil bir vechini bulup bu zahirden batin tara-
jpna gider.

529. "Dier ademinin evveli nrnhakhak sureitir. Ondan soma can ki, o sir din
cetnalidir."

Ya'ni, "Vehle-i ulada nazara carpan bir ademin suretidir. Ondan sonra o

em ile goriisulup konusulur. Cam ve ma'nasi anla§ilir ki, o da onun ahla-

l cemalidir. Binaenaleyh onun zahirinden batimna intikal edilmis. olur."

30. n Dier meyvenin evveli ne vakit suretin gayriclir? Ondan sonra lezzettir
I ki, onun manasidtr."

MESNEVt-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVt-3 •

Bu beyt-i §enf dahi zahirden batina intikale diger bir misaldir. Ya'ni "Ev-
velen agacto zuhur eden §ey meyvenin suretidir. suret peyda olduktan son- ;
ra o meyvenin ma'nasi ve batini olan lezzete intikal olunur."

531. "Gvvelen qahxx kurarlar ve ondan sonra Tiirk'ii ahrlar misafirlige geiirirler."
Bu da zahirden batina intikalin bir misal-i digeridir.

532. "Sen suretini $ahx, ma nam Turk bill <J\Aa'nam aemici, suretini fjemi 0t-
bi hill"

jj ^- JjUi^j i^~\ yi- j>-. U

^ Ji jT Uj I j J\ j*- _#

533. " Diak i$in bir nefes bunu terk ei, ia hi efendinin e§egi $inaira(ji kitml-
v datstn!"

"Bir nefes olsun Allah icm bu ince ma'nalan birak, kissanin suretine riicu'
et, ta ki efendinin e§egi §ehir tarafmdan koy tarafina cmgiragini tahrik etsin!"

Efendinin ve onun kavminin koy tarafina gitmesi

Xz>-\j 6i lJW- d\j y~» j. -Li>-L* iSj^r OlS-oxj j «^»-lj>-

534. Gfendi ve $ocuklan bir cihaz diizduler. Uiayvanlar uzerinde koy tarafina
kostular.

"Cihaz" cimin kesri ve fethi ile, yolculuk icin yapilan hazirlik ve tertibat
ma'nasinadir.

535. §aduman olarak sahra tarafina siirdiiler, Ij-j&r ^f l_j>L» yu okuduiar.

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erifte Ij-jj _j \j*j> !_>>l- ya'nf "Sefer ediniz, sihhat bulunuz ve
mugtenim olunuz!" hadis-i §erifine i§aret buyurulur. Ya'nf "§ehirli efendi ile
ailesi bu zikrolunan hadis-i §erifi kavlen veya halen okuyarak sevingle yola
giktilar ve sahra tarafina miiteveccih oldular."

iySi *j*~^- S oi* La Juh j, ^y-* ij***^*-?* ^ L* jjLo •£

536. %Xra ay seferlertlen ZKeyhusrev olur. Seferler olmaksizin ay ne vakit
Diusrev olur?

"Key-husrev" "Key" ile "Husrev"den miirekkebdir; ve Husrev Iran §ahla-
nndan Siyaus ibn Keykaus'un oglunun adidir. Ona Keyhusrev dahi derler idi,
Ve "Key" §ahlann §ahi ve pak ma'nalanna gelir. Ya'nf "Ay kiire-i arzm etra-
finda ve mahreki iizerinde devr ve sefer ettigi igin, kursu aleddevam arzm
muhtelif nukatinda bedr-i kamil halinde goriinur ve semada Keyhusrev'in
saltanati gibi §a'§aa-pa§ olur. ayin boyle seferi olmasa idi, kiire-i arzin muh-
telif noktalannda Husrevane bir surette bedr-i kamil halinde goriinur mii idi?"

.5) -* S^fi t_juA> t; <-U)b jji—v j * -il j /jijj* 5t*Z> cJ-^rf j**** J

537. H^eydukj sefer&en §eci ferzin olur. ^fiusuf seferden yiiz murail huldu.

"Beydak" satrang oyunu tahtasi iizerinde hareket eden §ekillerden "piya-
de"nin adidir; ve "ferzin" §ahin "vezir"inin adidir. Satrang oyununda "bey-
dak" haneler dola§ip sonuncu haneye mukabil geldigi vakit "ferzin" olur.
"Rad" burada §ecf ve dilaver ma'nasinadir. Ya'nf "Satrang oyununda bey-
dak, saga ve sola hareketler ve seferler edip haneleri dolagtigi igin "ferzin"
ya'nf §afun §ecf "vezir'l olur. Ve nitekim Yusuf (a.s.) dahi kardesjeri tarafin-
dan kuyuya atilip bir kervan taratindan kurtanldi ve Misir'da kole diye satil-
di. Ve bu seferden dolayi Misir'da bir mansib-i surfye nail oldugu gibi, ma'na-
da da daire-i nubiivvetteki sulukiinti itmam etti ve yiiz murad buldu."

538. fiunduz yuzti, hir aiine§ten yaktdar, gece yil&izdan yol ogrenMer.

Bu beyt-i §erifte §ehirli efendi ile ailesinin seferine intikalen buyururlar
ki: "Bizim koy yolculan gundiiz yiizlerini giine§ten yaktilar ve gece dahi
dj^m ft fr^lij (Nahl, 16/16) ya'nf "Onlar yildiz ile dogru yola giderler"
ayet-i kerimesi hukmiine tevfikan, yildizlardan yol ogrendiler." Bu beyt-i

*£»

MESNEVt-1 §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

§erifte ruhun uruc seferine de i§aret buyrulur. "Gune§"ten murad, Nebiyy-i
zisan hazretleridir; "yildiz"dan murad, ulema-yi hakikiyyedir. "Gece"den
murad, Peygamber'in intikalinden sonraki ahval-i zulmet-i tabfiyyedir.

539. Onlann onunde firkin yol quzcI olmu$, koy ne§attndan yol cennet cjihi ol-
mu§tur.

Hadd-i zatinda cjrkin olan koy yolu, koyde tahayyiil ettikleri ni'met ve ra-
hatin ne§atindan ve siirurundan dolayi o tatfenin onunde cennet gibi §evk-
aver olmu§rur.

.ijj^ jJ>Ss j\j\f j\ jl>- ■sj-V J* J*- ^U <y.j~* j\ £L"

540. ~ <5%ci, tatk lulaklariLan ho§ olur. 'Diken aiilzarclan aoniil $ekici olur,

[538]

"Aci sozler, tatli dudakli ma'§uklardan sadir oldugu vakit onlann a§ikian-
na ho§ ve latif gelir. Gulzann letafetinden dolayi oradaki dikenler goniil ceki-
ci olur." Ya'ni gulzara gidenler oradaki dikenden ictinab etmezler. Zira in-
sanin gonlii bir §eye muhabbet edince artik ondaki cirkinlikleri gormez.

jj-i-* \j>*^> <oUwJi jl <uU- -SjA?* \*j>- (3j-i»** ji J^>-

541. Dianzal, ma'§uktan hurma olur. Diane, hem-haneclen sahra olur.

"Hanzal" ebucehil karpuzu dedikleri bir meyvedir ki, kirlarda biter ve iize-
ri tiiylu olur, gayet acidir. Ba'zi mahallerde "yaban kavunu" dahi derler.
"Hem-hane"den murad, evin kadinidir. "Ma'sukun hatin icm aci hanzal tat-
li hurma olur. Ev her ne kadar dar olsa, igindeki latif bir kadindan dolayi ge-
nis, ve muferrih bir sahra mesabesinde olur."

J^jA^* jlJUIS' .u«l j JiS" j\>- OUJjU jl L»j (j\

542. By, nazeninlerden cok kimse, ay gibi olan gul-izanmn iimuli uzerinie li-
ken gekici olmu$!

"Har-ke§" diken oekici ve diken ta§iyici demektir. Cevr ve cefa oekenden
kinayedir. "Gul-izar" gul yanakh demektir. "Hey gidi hey!. Nazemn olanlar-
dan bircok kimseler, ay gibi parlak olan bir gul yanaklinin iimid-i visali iize-
rinde cevr ii cefa gekici olmu§tur."

G £p a

AHMED AVNl KONUK

543. 6u, fok fe-inise kendinin ay uuzJu dilberi i$in sirh yarah hammed olmu$l

544. ^Demirci kendi cemalini Kara yapmi§, ia ki jjece aehin, ayin yiizunu op-
sun.

Demirci giinduz diikkamna gelip komur ve is karasiyla yiizunu kapkara
yapmistir. Bu kirli san'ati onun igin yaprru§tir ki, para kazansin ve aksam
olunca yiiziinu gozunii temizleyip evine gelsin ve evinde ay yuzlti zevcesini
kucaklayip opsiin.

545. Cfendi, ak$ama hidar bir dukkan uzerinde $armiha cferilmi§tir. %,ua hi
onun fldnliinde bir servi kok yaymi§hr.

Bu beyt-i §enfte yukanki ma'nalar te'kfd buyurulur. Ya'ni "Esnaftan bir
efendi ticaret kasdiyle ak§ama kadar diikkam uzerinde mihlanmis, kalmisttr.
Onun boyle carmiha gerilmis, gibi bir halde kalmasi boyu bosu servi gibi mu-
tenasib olan giizel zevcesinin muhabbeti gonliine kok salmi§ olmasindandir."

546. 'Utr tacir denize, ve karaya gider; o bir hane-ni§min muhabbeti sebebiyle
aider.

Bu beyitte de yukanki ma'nalar te'kfd buyurulur. Ya'ni "Bir tacirin deniz-
lerde ve karalarda ticaret igin sefer etmesi ve turlu tiirlii yol zahmetlerine kat-
lanmasi, evinde oturan zevcesinin veyahut evladmm muhabbeti sebebiyle
vaki' olur." "Hane-sm" "hane-ni§fn"in muhaffeMr. "Ni§fn" kelimesinin
nun'u hazf buyurulmu§tur.

547. Dier himin alii tie bir sevdasi olursa, bir diri simalimn ixmidi iizerine olur.

Her kimin oliiden ya'ni cemadattan bir §eye muhabbeti ve alakasi varsa,
o muhabbet ve alakamn mutlaka bir diri simaliya intikali igin ve o zf-ruha
vuslat umfdi igindir.

G^cg>

MESNEVf-1 SERIF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3

548. O diilcjer, aiizel ay yuzliiniin hizmet iimidi iizerine iahiaya yiiz aeiirmis.

diilger, evindeki ay yiizlii giizel zevcesine hizmet etmek iimfdiyle ce-
maddan olan tahtalara ve kerestelere teveccuh edip gah§mi§tir; ve onun yii-
ziinu cemaddan olan tahtalara tevcihi evdeki zi-ruh zevcesinin muhabbeti ile
vaki' olmu§tur.

i'Ufir ji ijjjj -^s ^ij^ £

il^-i j? ^eJJj -U.I j

549. Itir dirinin iimidi iizerine ictihad ei ki, o bir iki giin sonra cemaci olmasin!

Mademki sa'y ve ictihada sebep bir dirinin muhabbeti ve onun umfd-i vi-
salidir, ey salik, ban bir dirinin umid-i vuslati iizerine calis. ve ictihad et ki, o
diri, senin goniil bagladigin diriler gibi bir iki gun sonra oliip cemad haline
gelmesin; o diri dahi Hayy-i ezelf olan Hak Teala hazretleridir.

ig*~jj* ^' y j^ -XiAj <JLjj\fi-

i^- 01 J 1 b lT*^- JiJr^ LS^r

550. Sen al$akltktan dolayt, al$ac}i munis ihiiydr etme. Onda o munislih driyet
olur.

Ey salik, sen himmetinin algakligindan dolayi, alem-i siifliden olan vu-
cud-i unsuri sahibi bulunan mahlukati kendine munis olarak intihab ve ihti-
yar etme I mahluka o munislik ariyet olup, bir miiddet sonra zail olur ve
eceli gelip olur. Sen arkasindan bakakalirsm.

*U

] j L>

-ji—j

rJ^J^.

*ll>Tj Lu * jiL« U Jj ^-Ji

551. Bfler Uiak'ian cjayri senin munislerinin vefasi varsa senin anan ve baban
ile olan iinsiin nerededir?

J^JieP <J>- jS- Aj JjLi Lf «o p

JLi «*■ HH , *jb li

j 4jO b y [ j^>\

552. Sger bir kimsenin Diakk'xn gayrine dayanmasi laytk ise, senin ddyen ve
lalan ile iinsiin ne oldu?

"Daye" kadm miirebbiye ve "lala" erkek murebbi; "azud" nasir ve yardim-
ci ma'nasinadir. Ya'ni "Bir kimsenin Hakk'm gayrine dayanmasi ve yardim
beklemesi layik ve miinasib ise, senin yardimci olan dayen ve lalan ile olan
iinsiyetin hani? Nereye gitti? Hepsi fani oldular!"

Cg^p

AHMED AVNl KONUK

jjLc JUoi^ji j\ y cjjH>

JuU i3U~J Ij _} jJ* b y ,^1

553. Senin silt ile ve meme ile iinsun kalmadi. Senin muallim-haneden nefre-
tin halmadu

Unsiyet, kalbin duygulanndan bir duygudur. Senin c^cuklugun zamanin-
da siit ile ve meme ile bir iinsiyetin var idi ve kaibin ona muallak idi. Biiyii-
diin, sjmdi bunlar ile alakan kalmadi ve cocuklukta seni ta'lim ve terbiye icm
muallim-haneye ve mektebe gonderirler idi; ve sen de kalbinin oyuna taallu-
kundan dolayi mektepten ve muallimden nefret ederdin. Vaktaki buyudiin, il-
min lezzetini duydun, mektebe ve muallime olan nefretin zail oldu.

554. 0, onlann Ativan iizerinde hir §ua idi. O nisan fliines tarafma (jeri aitti.

unsiyet, anamn ve babamn ve dayenin ve lalanin ve siidiin ve meme-
nin vucud-i mecazileri uzerine viicud-i hakikf giinesjnden aksetmis, olan bir
sua' idi. Giinesm sua'i bir duvar iizerine aksedip, ba'dehu aslina riicu' ettigi
gibi, o viicud-1 hakiki giinesmden bunlann duvar mesabesinde olan viicud-i
izafilerine ve mecazilerine akseden sifat ve esma sua'lan da yine kendi asil-
lan olan Hakk'a riicu* ederler.

555. sua her ne sey iizerine diiserse, ey siicd' sen de onun iizerine asih ge-
lirsin.

Ey muhabette §ecr olan kimse, o sua' her ne §ey iizerine dii§erse ya'ni
Hakk'm tecelli-i cemalisi her ne §ey uzerine vaki' oiursa, sen dahi o §ey iize-
rine a§ik olursun ve kemal-i muhabbetle onun uzerine atihrsm.

Mesela bir giizel yiiz ve bir guzel ses sebebiyle sen bunlann sahibine mef-
tun ve a§ik olursun. Halbuki bu guzellikler onlarda ariyettir ve Hakk'in sifat-i
cemaliyyesinden aksetmis, birer pertevdir.

JjJ JjJjl J J J^- t^s^J j (1)1

3jj 2yr y 01 «fc>- j* j> y J-^

556. <7\hevcud olan her hir sey uzerine senin askm o Diahk'm sijahndan bo-
yali alhn gibi oldu.

Ya'ni bu izafT ve mecazi olan viicudlar bakir gibidir. Bakin altin yaldiz ile
\ boyayip altin olarak surdiikleri gibi, bu viicudat-i mecaziyyeyi de altin yaldiz

<^&>

m^

MESNEVM §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

mesabesinde olan Hakk'in sifat-i cemaliyyesi parlatip revnak verir. l§te buj
yaldiz sayesinde bakir mesabesinde olan mecazf vticudlann birbiri arasinda 1
ask ve alakalar peyda olur. Bu kiymetsiz ecsad-i unsuriyye kalp altinlar gibi j
ortada revac. bulur.

557. JTllhnlik ashna giUigi ve haku kaldigi vakit labial tok geldi, onun lalakt- ;'
ni da'vd eiii.

Mesela gengliginde bir afet-i devran olan bir kadin ihtiyarlayip onun di-
var-i viicudu uzerine akseden Hakk'in sifat-i cemalisi ashna riicu' ettigi ve
yiizii gozii burus,up bakirhgi meydana cjktigi vakit, ona a§ik olup derdinden
yananlann tabfatlan bu a§ktan tok bir hale gelirler ve onun talaki da'vasina
kiyam ederler. Artik suver-i saireyi de bu misale tatbfk et!

558. Onun sijahnin hoyah alhmndan ayak ^ek, cehaletten dolayi kalbe az ho§ del

Hakk'in sifat-i cemaliyyesinin yaldizladigi altmdan himmetinin ayagim
gek ve ona goniil baglama! Gaflet ve cehaletten dolayi, hadd-i zatinda kalp
ve ziiyuf olan ecsam-i unsuriyyenin guzelliklerine az ho§ de! Zira o ecsamin
hakikatte giizelligi yoktur. Ondaki cemal-i aiz'i ancak Hakk'mdir.

»^>'

ji ^j* oir

559. JZird o ho§luh kal-pler icin driyettir. 2Xnel altinda zinetsizlik mayast vardir.

Zira kalp ve ziiyuf olan §eylerin hoshiklan ve letafetleri igretidir, bir mud-
det sonra zail olur. kalp olan §eyi, esasen naho§ bir §ey oldugu igin i'tina
ile yaldizlami§ ve siislemi§lerdir. susiin altinda siissiizliik mayasi vardir.
sus ve zinet kalkinca altindan naho§luk meydana gikar.

2jj~* 0^ j^ft jj jj l)LT Ol c£j~* ^Sj? ^ J* «-r~l* <-?_)J j J J

560. iSaltin, kalvm yuziinden ma' dene aider; sen de onun gittiai o ma' den tara-

[558] r i

j ma ad:

Kalpm yiiziine suriilmus, olan altin yaldiz nihayet zail olup o kalpin yiiziin-
den kendi asli olan altin ma'deni tarafina gider. Ya'nf kalphgi sabit olan alti-
nin yuziindeki altin tabakasim siymp altinlara ilhak ederler. Sen de o kalp su-

cse^,

AHMED AVNI KONUK

rete saplamp kalma, onun yaldizinin gittigi ma'den ve asil tarafina git! "Kap-
lan murad, viicudat-i izafiyye ve "altin ma'deni"nden murad, men§e'-i sifat
ve esma olan Allahu Zii'l-Celal hazretleridir.

56 L 9Vur duvardan cjiine§e kadar aider. Sen o annexe ait ki, layikinda aider.

Nur-i tecelli, viicud-i unsun duvarlanndan vucud-i hakiki giinesjne kadar

rucu' eder. Sen dahi o hakiki gune§ tarafina git ki, onun tecelliyati layikinda

.. ve hikmet dairesinde cereyan eder. <&- ^ JT J*\ (Tana, 20/50) ya'ni "Hak

(; Teala her §eye kendi halkini verdi" ayet-i kerimesinde beyan buyuruldugu

jiuzere, onun bu tecelliyati kavabilin isti'dadatina gore tarn yerinde vaki' olur.

1 562. ijviademki sen olukta vefa aormedin, hundan sonra suyu gokten all

"Sepes" keiimesinde "sin" "pes" iizerine zaiddir. Ba'zilan "se" (*-) ayn ve
"'pes" ^ ayndir; ve "daha sonra" ma'nasinadir demi§lerdir. Bu kelime hak-
Ikinda Bahir-i Acem f m beyanati budur. Ya'ni "Ey salik gordiin ki, sjmdiye
padar vucudlanyla iinsiyet peyda ettigin kimseler bir bir gittiler ve fani oldu-
pr; ve hicbirinin unsiyetinden vera gormedin; ve senin onlarda sebeb-i mu-
pabbet olarak gordiigiin ahval, hep Hakk'm tecelliyat-i siiatiyyesi imi§ ve on-
ir bu tecelliyatm saf suyunun oluklan mesabesinde imisjer, artik bundan
prira bu vefayi, bu vucud-i mecazi arzinda ve bu suyun oluklan mesabesin-
J olan suretlerde arama, bundan sonra vucud-i mutlak-i Hakk'in semasin-
ibekle veal!"

[63. jiurdun iuzafli kuyrugun madeni olmaz. iri kurt tie vakil ma'deni iantr?

Kurdu avlamak icm koyun kuyrugu koyduklan mahal, o kuyrugun

a'deni ve menba'i degildir. Koyun kuyrugunun o tuzak mahallinde bulun-

l ancak bir maksada mustenid olabilir. Fakat iri kurt, "Kuyrugun menba'i

ap dukkanidir, burasi degildir; binaenaleyh buraya vaz'i elbette bir mak-

i musteniddir" diyebilir mi? Imdi nefis iri bir kurda benzer. Ecsam-i unsu-

ye mezahirinde zahir olan tecelliyat-i cemaliyyenin Hak oldugunu idrak

emeyip o viicudat-i unsuriyyeye saldmr ve neticede kurt gibi tuzaga dii-

|." Bu ma'na bir vecihtir. Diger bir vecih dahi budur ki: "Kurftan murad,

G^P?

mX^ MESNEVI-l §ERfF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

nefistir; ve "kuyruk"ta murad, ulum-i zevkiyyedir; ve "ma'den"den murad
ulum-i zevkiyyenin menba'i olan §eyh-i hakiki ve insan-i kamildir. Ve "tu-
zak"tan murad, §eyh-i mukalliddir. Ya'ni "§eyh-i mukallid, kendi zevki ol-
madigi halde ariflerin sozlerini ve ulum-i zevkiyyelerini alip bunlar ile, nefis-
leri iri kurt mesabesinde olan ehl-i dunyanin biiyuklerini avlar. nefisleri
muazzam olup, §eyh-i mukallidin tuzagina tutulanlar bu ulum-i zevkiyyenin
menba'i kirn ve nerede oldugunu bilirler mi?"

»d <u Oljj>« -UJub^* *f j-> **~* ^>j>. ^^ JJ

564. ^iujitme haglanmi§ altm zannettiler; ma$mr\ar koye acele ettiler.

Bizim §ehirli efendi ile ailesi dahi boyle bir tuzaga tutuldular; koyliinun
da'vetini bir diigume baglanmis, altm zannettiler. magruriar ve aldanmisjar
koye acele ettiler.

565. Oylece oynayarak ve gulerek aittiler; -aolay iarafma hir pirh vurlular.
§ehirli efendi ile ailesi oylece giile oynaya gittiler; ve koylumin kurdugu

dolabin ve hilenin garki oldular.

Aj jwX^» a^W-

J~0 t

-JU-

•Xij^ ^j* XJjXj^A dy~

566. DCby iarafma hir ku ? utfugunu frcluUeri valit sabir l&asim yirtarlar ik.
Koye vasil olmakta o kadar isti'cal ederler idi ki, koy tarafma dogru bir ku-

sun uctagunu gordiikleri vakit, "Ka§ki biz de bir ku§ olup ugsa idik ve bir an
evvel koye vasil olsa idik!" diye ku§ olmagi temenni ederler ve bu suretle sa-
bir libasim yirtarlar, ya'ni sabirsizlik gosterirler idi.

567. Oram larafina her kim koyden cjelse idi, onun yiiziine latifhuseler verir-
ler idi.

Bizim yolcu efendi tarafina her kim koyden gelse idi, onu kemal-i istiyak-
la operler idi de derlerdi,

568. [Xi: "Sen hizim dosiumuzun yiiziinii gbrmii^iin, hinaenaleyh camn cani-
sm ve hizim. aozumuzsiin 1 .

c^s^)

AHMED AVNi KONUK

(^

Leyla'nin mahallesinde mukim olan o kopegi Mecnun'un ok§amasi

569. J/Hecn-iln. gjhi hi, o bit hdpecii ok§ar idi, ona buse verirdi ve onun oniinde
erir icli.

■ §ehirli efendi ve ailesinin hali, Mecnun'un haline mu§abih idi. Nitekim
Mecnun Leyla'nin mahallesine mensub olan bir kopegi sever ve ok§ar ve
oper ve onun oniinde erir idi. Ya'nf o kopegin muhabbetinde kendiliginden
finf olur idi.

570. Onun eirajim iavafda hazi olarak devr ederdi. Ona saf ciillab ve $eher
aanx venrdi.

"0 Mecnun o kopegi tavaf hususunda zelil olarak devr ederdi ve ona saf
olarak seker §erbeti ve §eker dahi verirdi." "Ciillab" zamm ii tesdid ile "Gii-
■ lab" kelimesinin Arapca'sidir. Hind sarihlerinden Veil Muhammed Ekberaba-
di, bu kelimenin liigat-i Arab'ta bulunmadigim ve binaenaleyh Farisi olmasi
\ lazim gelecegini beyan eder. Fakat Miieyyedu'l-Fudala sahibi indinde Ara-
j bTdir ve liigatinde zamm ii te§did ile cim-i Arabi bahsinde kayd etmi§tir. Bu
| siirette beyt-i §erifte te§did, zaruret-i vezn icjn hazif buyurulmus. olur; "§eker
Igerbeti" demek olur.

1 571. ISir bii'l-fudul deli ki: "By ham olan ^Mecnun, bu ne tedbudir bu ki, mii-
dam cjetirirsin?"

"Bu'l-fudul" Tiirkce'de gevezeye, zaid soyleyene derler. Ham, cig ve id-
liaksizden kinayedir. "§eyd" mekr, hile ve zerk ma'nasinadir. Ya'ni, "Mec-

<^pg>

&^ MESNEVI-1 §ERIF §ERHf / V. CiLT • MESNEVI-3 •

nun'un bu halini goren gevezenin bin dedi ki: "Ey gig ve idraksiz Mecnun,
bu senin icra ettigin fill nasil tedbirdir?"

572. '[JCo-pegin agzinin kenan daima hir murdardxr, kendi mak'admi dudaifi ile |
yalar.

"Puz" "agiz kenan" ma'nasinadir.

}j>j ^y. Jb ^J- j\ Ob w^-s- Sj*£ j> j\ ^^ ji~- lSW-k^

573. kopecjin ayiplanm cokluk saydi. Siyip hilict olan, aayh hilici olandan
hir koku flotiirmedi.

geveze, kopegin bircok ayiplanm ve kusurianm saydi ve o ayip kusur
bilici olan geveze, yaptigi i§in sirnni bilici olan Mecnun'un batinindan ve ni-
yetirtden bir koku ve haber alamadi.

574. JTKecnim dedi: "Sen hiitiin naki§ ve tensin. D^eriye gel ve ona henim cp- I
ziimden hah!"

Mecnun o gevezeye cevaben dedi: "Yahu! Sen ancak benim efal-i zahi-
riyyeme bakiyorsun. Binaenaleyh surette ve cismaniyette mahbus kalmi§sin.
Bu zahir-binlikten vazgec de fiilimin batinina muteveccih ol ve ondan sonra
o kopege benim baki§imla bak da gor!"

^1 d— <l (-U i.<^jS l)L-vIj ,jj( C-~»l ^Jj* f- 4 ^-^ j*-*^i»- ,j£&

575. ^ZKi, hu (jMevlamn hacjlanmi§ tdsimidir hnl Jleylamn mahallecicjinin
hekcisidir hnl"

"Senin, ayiplanm sayarak tahkir ettigin bu kopek, evvelen Hakk'in bu vu-
cud-i mecazf aleminde o kopek suretinde baglami§ oldugu bir tilsimdir ki,
onun zimminda birtakim ahkam-i esma-i ilahiyye mundemicdir. Saniyen, be-
nim ma'§ukam olan Leyla'nin mahalleciginin bekgisidir."

576. Onun himmetini ve dil ii canini ve tamm§ini aor ki, o nereyi ihtiyar et-
ti ve meshen-gah yavti?

AHMED AVNl KONUK

"Ey bii'l-fudul, sen onun zahirindeki kusurlanna bakiyorsun. Onun bati-
nindaki kemalini gormiiyorsun. Sen onun himmetinin kemalini ve kalbini ve
canini ve irfanini gor ki, o imrar-i hayat icin nereyi ihtiyar etti ve kendisine
nereyi mahall-i mesken intihab etti! Ya'ni benim ma'§uka-i ruhumun mahal-
lesinde yasamagi ihtiyar etti."

577. "0 tenim kehfimin mubarek yiizlii kopegiclir. Helki o benim hem-derdim
ve nem-niiznumdiir 1 ."

"Kehf ' magara demek olup, burada Mecnun'un ma*§ukasi olan Leyla'dan
kinayedir. Ya'ni, "0 kopek, benim ilticagahim olan bir magara mesabesinde-
ki ma'sukamin mubarek yiizlii kopegidir. Belki o bu ma'na i'tibariyle benim
derd ve hiizun ortagimdir."

578. "0 bir kopek ki, onun makallesincLe ola, ben onun bir kilini ne vakit ars-

lanlai

ra vennm'.

7"

"0 bir kopek ki, benim melee' ve penahim olan Leyla'nin mahallesinde
ola, ben onun bir kihm arslanlara degismem." Bu beyt-i §enfte "Leyla" ile in-
san-i kamile ve "kopek" ta'biriyle onun fukarasina ve "arslanlar" ile ulema-
yi zahireye i§aret vardLr.

^ — !! j J^»y- c— ~J l)1£*I cJtf ?*&■ \j J^i\^> jA d\j~Z* *£ <j\

579. Cy o kimse ki, arslanlar onun koveklerine koledir. Dmkanm sozii yokiur,
sus vesselam!

Ey o insan-i kamil ki, yirtici arslanlar mesabesinde olan enaniyetleriyle
bahislere girisjp mubahislerini inciten ve kalblerini yirtip rencide eden ulema-
yi zahire, onun fukarasina kole olurlar ve mubahaselerinde maglub ve zelil
olurlar. Nitekim Yunus Emre hazretleri bir ummi bir zat oldugu halde §u bey-
tinde kendi haline i§aret buyurun

Bir sinek bir kartell salladi vurdu yere
Yalan degil gergektir ben degordum tozunu

Ya'nf "Zahiri olan sureti, bir sinek gibi zayif goriinen bir dervi§, mubaha-
Iselerinde kartal kusu gibi §iddetle hucum eden ulema-i zahireden birini ilzam

c^s^

MESNEVt-t §ERlF §ERHl / V. CfLT • MESNEVt-3 • "^®|

etti. Bu sdziim yalan degildir. Ben de bir ummf iken bdyle bir bahiste bulun- •
dum, aym neticeyi gdrdiim."

Imdi insan-i kamilin kemalat-i zahtre ve batmesi lisan-i imkan ile ta'rif ve
tavsife sigar §eyler degildir. Binaenaleyh, bu hususta siikut evladir vesselam.

580. 6y dosilar, eger suretien ge$erseniz cennettir ve gulisian i$inde gulistdndtr.

Ey dostlar, insan suret degildir, eger surete rabt-i kalb etmekten gegerse-
niz ve ma'naya bakarsaruz, bu hal cennettir ve giilistan icmde giilistandir.

^j^Tc—Xa \j j? Ojj^* J*f" t^-Xi djtr if*- ^jj^>

581. Uaktaki kendi suretini htrdin yakhn, her seyin sureti i$in §ikesti oijrendin.

Ey salik, her mu§kilin anahtan sendedir. Sen nazanndan kendi suretini
sa'y ve ictihadina munzam olan Hakk'm inayeti ile kaldirarak kinp attigin ve
a§k-i ilahi ate§i ile yakugin vakit, §irk-i haffnin kapismi kirrrus, olursun ve na-
zannda Hakk'm varhgmdan ba§ka varlik kalmaz. Binaenaleyh her §eyin su-
retini kirmak yolunu da ogrenmis, olursun.

582. Ondan sonra her hir sureti kirarsin, Diaydar ofioi Uiayher kapismi koya-
rusin.

"Vucud-i abdanm vucud-i hakkanide fam olduktan sonra, artik senden za-
hir olan Hakk'm kudreti olup, her bir sureti kirarsin. §ah-i velayet Haydar-i
Kerrar Imam Ali (kerremallahu vecheh) efendimiz gibi Hayber kal'asimn ka-
pisim kopanrsin." Malumdur ki, Hz. §ah-i velayet Hayber kal'asini yalmz
basma kopardiktan sonra, yerine takmak icm 40 ki§i me§gul oldu ve §ah-i
velayet dahi iglerinde idi. hazrete dediler ki: "Ya All, bu kapiyi koparan sen
degil miydin? Cevaben buyurdular ki: j~± v^ <^** ^ ^h Ya ' n i "Allahu zii'l-
Celal'e yemin ederim ki, Hayber kapismi ben koparmadim."

583. O selim olan efendi suretin aldanmtst oldu ki, solum soz ile koye cpiti.

"Sagbe" sin'in fethi ile burada, aldanmi§, valih ve meftun demektir; ve
sin'in zammi ile okunmasi da caizdir derler. "Selim" burada akil ve §uurdan

°m#>

AHMED AVNt KONUK

kurtulmaktan kinayedir. Ya'nf "Hazm ve ihtiyati kendisine rehber ittihaz
eden §ehirli efendi, koyluniin zamfrinden bf-haber olup, onun stislii elfaz-i
zahiresine aldandi ve akil ve §uurunu ta'tfl etti. Cunkii bu sakim sozler sebe-
biyle koye gitti." l§te mukallid olan §eyhler dahi salikleri boyle tumturakli el-
faz ile aldatir ve onlar bu mukallidin, zevkmden bf-haber olduklan kelam-i
mutasavvifanelerine meftun olurlar.

Ol>«J^l s.4jb i£yj, ^.y J>«J* OtoU. jii d\ f b <_£j~-

584. <§adiiman olarak o temelluk iuzaai iarafma, hir ku$ gibi, imiihan danesi
larafina (gitti).

W 01 ij^- ^j ti~^l ^j>j>- tl~>i> \j <*Jb 01 P_/> Li_-Jb fjS" j\

585. ZKu§ o daneyi keremden bildi; Qciye-i kirstir, o did ve ata degildir.

s Avcimn attigi yemi kusjar kerem ve ihsan zannederler. Halbuki avci o ye-
mi son derecedeki hirsmdan dolayi atar. Onun o attigi yem cud ve ata degil-
dir. Bunun gibi §eyh-i mukallid dahi saliki avlamak icm muhakkiklerin be-
yan ettikleri ilim ve ma'rifeti onlann online yem olarak atar ; ve bunu nefsa-
ru olan hirslanni tatmm icm yapar. Yoksa o kerem ve seha neticesi olarak
bezl-i ma'rifet degildir.

Olji j Oljj jjy oT <_Sj~» Otoli <ub ^Ja jj> d^s-y>

586. [Kuscagizlar danenin tama'inda sevinerek o tezvir iarafma upucu ve ho-
$ucudur.

~£ c-aIS^j 4^ jj 6 j (jt ^.j ~£ cu*lst aj»-I_^ (j^Li j _f

587. Bijer efendinin meserrelinden seni agah edersem, ey yol gidici, sent vakit-
siz ederim dive horharim.

"Eger efendinin tahayyul ettigi saadete nailiyyet meserretinin derecesin-

den seni agah edersem, ey tarik-i Hak saliki, seni o hayalat [ile] me§gul edip

vaktini zayi' ederim diye korkanm." §eyh-i mukallide intisab edip Hak yolu-

: na gikanlann §oyle ve boyle meratib-i aliyeye nail oiacaklan hulyasryla se-

vinmeleri de boyledir

SjJ a j sJ 0! ijj ijii- JjJj oJ J-»l y>r tsjZ j»m^>

588. CMuhtasar yaptwx, vakiaki hoy zahir geldi, muhahkah o kby degildi, bas-
: ha yol ihtiyar eyledi.

<5 $p& 3

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf~3 ♦

"Ey salik, seni i§gal etmemek icin ben onlann hayalatim ihtisar ettim.
Vaktaki onlerinde bir koy gdriiniip zahir oldu, fakat bu koy onlann aradikla-
n koy degildi, §ehirli efendi, ba§ka yol ihtiyar etmi§ idi." Ma'lum olsun ki,
§eyh-i mukallide tabi' olan kimse dogru yola siiluk ettigini zanneder ve o mu-
kallidin sozlerine aldamr. Vaktaki yola girer, hayalinden ba§ka ahval zuhur
eder. §eyh-i mukallid onu idareden aciz bulundugundan, bigare salik ortada
suriinur durur. Eger Hakk'in inayeti destgtri olmazsa helak olur.

589. TZir aya yakxn koy koy ko§tular. ^Lua ki kotjiin yolunu iyi ianimiyorlar Ui.

Efendi ile ailesi koyiin yolunu iyice tanimadiklanndan bir aya yakin koy-
den koye ko§up dola§tilar.

ij-i aJL- x^s o\j ijjj j^ y>

>Jj <J JJJ^ ^ fl J j> ^ j*

590. Uier kim yola kdavuzsuz giderse, her iki aunluk yol yiiz yilhk olur.
[588]

59 1 . Dier kim Oiabe iarafina delilsiz kosarsa bu sergesteler gibi zelil olur.

Evvelki beyitteki "kilavuz" Tiirkge'dir, rehber demektir ve mur§id-i kamil
murad buyurulur. "Ka'be"den murad, cami'-i cemi'-i esma ve sifat olan za-
tullahtir. Ya'ni "Her kim tarik-i Hakk'a kilavuzsuz ve mur§idsiz giderse, ko-
lay olan yol guglesjr." Nitekim Hz. Misri Niyazi buyurur:

Miir§id gerektir bildire Hakk 'i sana hakka '1-yakm
Mur§idi olmayanlarm bildikleri gtiman imi§.
Hermur§ide dil verme ki yolunu sarpa ugratir,
Mur§idi kamil olanm gayetyolu asan imi§.

Imdi her kim zatullaha delilsiz ve miir§idsiz tevecciih edip siiluk ederse,
bu §ehirli efendi ile ailesi gibi yollarda sersem ve hayran bir hale gelir.

592. Dier kim ilsiddsiz bir san'at tuiarsa sehirde ve koyde bir maskara olur.

Delilsiz ve rehbersiz bir i§ yapilamayacagi meydandadir. Nitekim bir kim-
se kendi kendine bir san'at taklidine kiyam edip kendisini o iistaddan miis-

«£P?

AHMED AVNl KONUK

tagnf bilse, o is, yaptigi §ehirlerde ve koylerde herkesin istihzasina ma'ruz ka-
hp maskara olur. Ciinkii yaptigi isterin hicbir kiymeti olmaz.

O*

.jJI ,

<jyiJl>- jJUl -Lib jilj <&

593. t$u kadar fci, magrtb ve ma$nk arasmda, nadir olur valideynsiz hir adam
ha$ kaldua. ,

Bu beyt-i §erff bir sual-i mukadderin cevabidir. Ya'ni birisi gikip diyebilir
ki: "Biz menakib-i evliyada zahirde bir mur§id ve rehbere tabi' olmaksizm
ba'zi zevatin Hakk'a vasil olduklanni okuyoruz. Binaenaleyh Hakk'a vusul
igin mutlaka rehbere ihtiyac. yoktur."

Buna cevaben buyurulur ki: "Her kaidenin bir istisnasi vardir ve istisna,
kaide degildir. Nitekim magrib ve ma§nk ufkunda anasiz babasiz bir adamin
zuhuru nadiren ve istisnaen vaki' olmu§tur. Zira ademin efradi, Hz. Adem gi-
bi anasiz ve babasiz degildir; ve fsa (a.s.) gibi babasiz degildir. Bunlar istis-
nadir ve nadirdir. Binaenaleyh miirsjdsiz ve rehbersiz Hakk'a vusul dahi is-
tisnadir ve nadirdir. "Hafikayn" garb ve §ark ufku demektir. "Hank" garb ve
§ark ufkundan birisidir.

£>j l j>r^ : y. *£ -Lib ijji\j -L£w> ( _ s r~S" ^ •*& j' J^- 4

594. UVialx o hulur ki, hir kesh eder. CPek nadir olur ki hir hazme iizerine vara.

Ya'ni "Mai sahipleri, kaideten kar ve kesb ve ticaret ile me§gul olanlardan
olur; bir define bulup zengin olanlar nadirdir."

*j> d\Jii\ Up j**-j *£ b" iji Ob>- Ju*_~>- *£ _jS" ^baja*^*

595. Diani hir CM,uslafa ki ornin cisrai can ola, ta ki Ulahmdn *<S%lleme'l-

yCur'an" ola?

«~

Mustafa (a.s.v.) Efendimiz'e, rahmet-i amme ve hassa-i zatiyye ve sifatiy-

ye sahibi olan Hak Teala'mn Kur'an'i ta'lim buyurmasi dahi, o nadir olan is-

tisnalardandir. istisnanin sebebi de, Nebiyy-i zi§an Efendimiz'in sifat-i cis-

; maniyyeleri, sifat-i ruhaniyyeye inkilab etmi§ olmasidir. "Hani oyle bir, sifat-i

i. cismaniyyesi sifat-i ruhaniyyeye tebeddul etmi§ Mustafa ki, bu istisnaya la-

\ yik olsun ve Rahman olan Hak Teala ona da bila-vasita Kur'an'i ta'lim etsin?"

{Jf Jjj ji C-ilyl 4a-Jj ( »-UJb jJp a!»^- \j J> Jfi>\

1 596. €hl-i tene hep kalem ile ta'lim ettu HZezl-i keremde vasitayt uiikseltiL

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

Heniiz sifat-i cismaniyyelerinde miistagrak olan ehl-i cism ve tene kaleml
vasitasryla nak§ olunan kelime suretleriyle Kur'an'i ta'lfm etti. ilim ve hikmet j
keremini bezl etmek hususunda kalem ve kelime vasitalanm dikip yukseltti j
ve onlar bu suretlerden ma'naya intikal ettiler.

597. By ocftxl, her hir haris mahrumdjir; harisler cjihi acele aiime, pek yava$ giffl

"Ey ogul, tarik-i Hakk'a siilukunde o kadar haris olma ve haris olanlargi-|
bi ifrat dairesinde acele gitme! Yavas, yava§ git ve teenni ve i'tidal dairesindel
hareket et!" Zfra ayet-i Kerfmede ^ j^4 ^\ *lj* ^j ^yf- ^ ^i ^ <y $A
(Hicr, 15/21) ya'nf "Bizim indimizHe haziriesi olmayari hicbir §ey yoktur vej
ancak kader-i malum ile indiririz" buyurulur. Binaenaleyh senin nasibin da- j
hi sana Rabb-i hassirnn hazinesinden anen-fe-anen kader-i ma'lum ile nazil)
olur. Acelenin faidesi yoktur. Bilakis tiirlu turlii mazarratlan vardir. Ve buj
ma'nada Hz. Misrf Niyazi §6yle buyurur:

tven kisiyol alamaz, maksudunu tez bulamaz
Bekle maarif kapism yuzgostere irfan sana

598. Toili su icirde iavucjiin azabt gtbi, o yolcla me$ahkatler ve hararetler i
filler.

"Tath su"dan murad, §ehirli efendinin ve ailesinin hayalat-i latffesidir. ;
Ya'nf "Tatli su icinde, haki olan ku§un, ya'nf tavugun gektigi azab gibi, §e-|
hirli efendi ve ailesi dahi hayalat-i latffeleri iginde o koy yolunda me§akkat- j
ler ve hararetler gorduler ve girpmdilar."

bu-

JJ J 1 J •■> J 1

jr"

bu«jl U d)li>- jij ^SvJj jj

599. DCoyden ve koyliiden ve oyle ustasizin $eker dokikuliifliinden tok olmu$lar<hr.i

"§ehirli efendi ile ailesi yolda gektikleri me§akkatten dolayi koyden ve!
koyliiden ve onun doktiigu tatk ve latif sozlerden usanmisjar ve nefret etmi§- j
lerdir." Nitekim §eyh-i mukallide intisab edenlerin esna-yi sulukte basjanna|
birtakim fena ahval geldigini ve onlann bundan pek ziyade sikilip muntesib|
olduklan §eyh efendinin aleyhinde bulunduklanm ve sogiip saydiklanru fa-|
kir kulaklanmla isjttim.

*$$&

AHMED AVNl KONUK

(^

Efendinin ve kavminin koy tarafina eri§mesi ve
koyliimin onlari tanimamazhk etmesi

cJiIp ^j C)\j jz*> OLi^l ! iij

<_>^ii> Ol -Uju**j Oj^- ^L* ***;

600. Onlar azihsiz ve hayvanlar yemsiz olarak, vaktaki hir ayian sonra o ta-
raja eristiler.

Efendi ve ailesi yiyecekleri ve hayvanlanmn yemleri kalmanus, oldugu
halde dola§a dola§a bir ay sonra koyluniin da'vet ettigi o koy tarafina vasil
oldular.

601. DCoyluyu aar ki, kotu niyetlilihien iolayi Ur ZW de'l-liiteyya vellett" tier.

Ankaravi hazretleri buyururlar ki: "Lixteyya" lamm zammi ile "elletf" ism-i
mensubunun ism-i tasgiridir. "Elleti" [ji\) ile biiyiik §eye ve "liiteyya" (i~J)
ile kiicuk §eye isaret olunur." Ve Imdadullah hazretleri buyururlar ki:
"Leteyya" [Q] feth-i lam ile fasihtir. Ba'zan zamm-i lam ile de okurlar. Vaki-
amn vuka'undan ve hadisenin hudusundan sonra Urban lisanmda can olan
birta'birdir."

Fakire layih olan ma'na budur ki: Bir kimse bir kimseyi birtakim hileler ile
tuzaga diisurdiikten sonra yiiz yiize geldigi vakit, Tiirkge "ham hum etti"
derler. Binaenaleyh, fakir bu ta'bfri, Tiirkge bu ta'bfrin mukabili gordiim.
Ya'ni "Koyliiyii gor ki, kotii niyetliliginden dolayi yaptigi biiyiik ve kiicuk hi-
lelerden sonra ham hum ediyor!"

jjj JjjLiSo { j*&\}. iS j~" ^ Jjj *t oLJuj' j -USw» 0lf~> i~£jj

602. QunHiiz yilzund onlar dan yizler, id ki onun bajji iarafxna ajjiz a$mayalar.

Koylii, efendiden ve ailesi efradmdan yuziinii saklar ve eger goriiniir ise
bagina girip istifade edeceklerinden korkar idi.

S va^ )

fK^

MESNEVI-I §ERlF §ERHI / V. ClLT • MESNEVI-3

603. Oi/Ie yiiz ki, huiun riya ve $erclir, miislumanlardan aizli olmasi peh evlathrM

604. ^jiizler oltir hi, §eytanlar sinek gibi onun ha§ina oturmu§ $incjirak gibi o!ur.|

Hind niishalannda "ceres" yerine "hares" vaki'dir, bekgi ma'nasina gelir. ]
Bu surette ma'na "Onun ba§ina oturmus, bekcj gibi olur" demektir. Ma'lumj
olsun ki, suver-i zahire ve maddiyye oldugu gibi suver-i batine ve ma'neviy- 1
ye de vardir. Suver-i zahire his goziiyle gdriildugii gibi suver-i batine de kalb \
goziiyle goriilebilir. Hayat-i diinyanin zahirinde miistagrak olan cismaniler, ;
bu suver-i ma'neviyyenin viicudunu inkar ederter. Onlann inkar etmeleriyle,
olmamasi lazim gelmez. Sebeb-i inkar cehil ve gaflettir. Cenab-i Pfr efendimiz
bu beyt-i §enfte suver-i ma'neviyyeden olan §eytanlann ehl-i gaflet iizerle-
rindeki tasallut ve tasarruflanna i§aret buyururlar. Mevlana Camf hazretleri
Nefahitu'l-Unsle bu ma'nayi fzahen §u menkabeyi beyan buyurmu§Iardir:

"Ebu'l-Kasim Kasrf (k.s.) buyurur ki: Evvellerde haftada bir defa iftar
ederdim. Bir gun taife-i cinden §ahsim gormedigim bir kimse bana selam ver-
di. Goriinmesini rica ettim. Gayet giizel surette bir §ahis zahir oldu. Hiiviye-
tini sordum: "Mii'min cinlerdenim, senin gibi bir kimseyi gordiigumuzde mu-
habbet ederiz," dedi. Ara sira bana goriiniir ve musahabet ederdik. Bir giin:
"Haydi mescide girelim ve beraber oturup sohbet edelim!" dedim. Cevaben
bana dedi ki: "Mescidde sohbet ettigimiz vakit halk seni goriirler ve beni gor-
mezler; seni kendi kendine konu§ur bir deli zannederler." Dedim: "Son safta
oturahm, herkes bizi goremez." Ba'dehu igeriye girip oturduk. Bana dedi ki:
"Bu adamlan nasil goriiyorsun?" dedim: "Ba'zisim yanm gatlette, ba'ztsim
tamamen gaflette ve ba'zisim da agah goriiyorum." "Basjan iizerinde olanla-
n goruyor musun?" dedi. "Hayir gormuyorum," dedim. Gozlerimi sildi, gor-
dum ki, her birinin basmda bir karga oturmus/, ba'zisinin gozlerini kanadla-
nyla biiriimus, ve ba'zisinin ancak ba§i iizerine konmu§ ve kanadlanyla
ba'zisinin gozlerini kah orter ve kah agar. Bunun iizerine bana dedi ki:
"Kur'an-i Kerim'de *&} '<A 'J& wi^ «J 'jZ& ^)\ /"> j* 'j^> ^ j (Zuhruf, 43/36)
ya'ni "Her kirn Rahm'an'in zikrinden goz yumarsa, biz ona bir seytan nasbe-
deriz, o onun karini olur" ayet-i kerimesini okumadm mi? Bunlar §eytanlar-
dir ki, onlann basjan iizerinde oturmusjar ve her birisine gafleti mikdannca
miistevli olmusjardir." Bu ayet-i kenme sure-i Zuhruf ta vaki'dir.

c^p*

AHMED AVNt KONUK

wL^* J^y>- (_£*Lo y~ jj 01 Jy^ Ij JjsJjJ ji ji (_£ jj i j^j dy>-

605. 6en on-un yuzxinu gordiicjiin vakit sana vaki' olurlar. ^a o yiizii cjorme,
gor&iifliin vakit hos cjiilme!

Sen, o §eytanlar musallat olmus. olan kimsenin yiiziinu gordugun vakit si-
nek gibi ona ii§en §eytanlar, sana da ii§erler ve .onun zaran sana da doku-
nur. Ey salik, ya o yuzu nig gormemeye calls, veyahut zaruret sebebiyle gor-
dugiin vakit dahi, kaibini ona yakja§tinp o yiize latff giilme ve opunla dost
olup musahabet etme! Belki 'o&>C*s\ '^ ^^'j '^i iya ^ 'j>& Q^ (Tevbe,
9/1 19) ya'ni "Ey mu'minler, Allah'tan korkun ve sadiklar ile beraber olunC
ayet-i kenmesindeki emir mucibince suleha ile sohbet et!

<Us<?L!b UjLvJ ObjJ »JUiS' <u^U- <JU~>- L$J)J ol^>- jJ

606. Hioyle asiye olan hahis yiiz hakkinda ^fiezdan 4~**Ul Ui-J huyurdu.

Bu beyt-i §enfte ikra' bismi (^i fj>i) sure-i §enfesindeki su ayet-i kerime-
ye isaret buyurulur: C^Cii uLj ^L °^ Ji\k (Alak, 96/15) ya'ni "Allah hakki-
gun, eger vazgecmezs'e biz onu almndan yakalanz." Ya'ni "Hak Teala haz-
retleri boyle riya ve §eraretle me'luf olan asi ve habfs yiizler hakkinda, eger
o habasetinden vazgecmez ise, biz onun hayasiz yuziinun almndan sjddetle
muaheze etmek iizere yakalanz, buyurdu."

607. Uakiakif sor hilar ve onun evini huldular, akrahalar gibi kapi iarafina acc~
le ettiler.

§ehirli efendi ile ailesi sora sora koyliinun evini buldular, hukuk-i sabika-
ya binaen, onun akrabalan gibi evinin kapisi tarafina gitmekte isti'cal ettiler.

608. Onun evinin ehli kapvyi kapaddar. Efendi, bu egri aidicilikien deli gibi oldu.

Koyliinun ailesi, §ehirlilerin yuziine kapiyi kapativerdiler. Efendi, onlann
bu ters harekatini goriince deli gibi oldu.

609. {Jakat sertlik vakti de degil idi. Diuyuya diistiigiin vakit keskinlik nefaide 1 .

csgpgo

MESNEVl-t SERIF SERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

Efendi her ne kadar koylunun bu muamelesinden deli gibi olduysa da,
muvazene-i akiiyyesini gaib edip sertlik etmek ve §iddet gostermek vakti da-
hi degil idi. Zira bir kimse kuyuya du§tugii vakit sertlik ve hu§unet etmesin-
de ne faide olur?

j j** j*iji> ^j^ jjj *•* j** ^ '

J Jj fyJ 0\-i^l JUJJL* tp'j} j>

610. Onlar gece sogukta, giindiiz yakici giine§te, be§ gun onun havisinm onun-
de haldilar.

Efendi ve ailesi bannacak bir yer bulamadilar, gece ayazda ve gundiiz da-
hi yakici olan hararet-i §ems altmda olarak be§ gun koylunun evinin kapisi
oniinde kaldilar.

611. ZKalmak ne gajldten ne hamakaiten degil idi. 'TZelhi izhrardan ve gidd-
sizlikian idi.

"Hari" nin tercumesi "e§eklik" ise de, burada beladet ve hamakat murad
buyurulur. Ya'ni "§ehirlilerin, koylunun kapisinda boyle be§ giin kalmalan,
gare bulmak hususundaki gafletlerinden olmadigi gibi, bu gibi hususata akil-
lan ermeyecek kadar ahmak olmalanndan degil idi. Belki bigareler lztirardan
ve caresizlikten ve ne kendilerinin ne de hayvanlanmn yiyecekleri kalmami§
olmasmdan orada kalmislar idi." Hind nushalannda "bf-hori" yerine "bi-zeri"
(<joj <J) vaki'dir; "parasizhk" demek olur.

612. Dyiler, izhrar cihetinden alcaklara baglanmi§lardir; arslan -pek acliktan
bir mar dan yer.

"Leim" bahil ve nakes ve aleak demektir. Ya'ni, "Uliivv-i cenab sahibi
plan kimseler, garesiz kaldiklan icin, bu alemde bahil ve nakes kimselerin
hizmetlerine katlanmislar ve onlara bas, egmisjerdir. iyi kimseler arslan ta-
bfatmdadirlar. Zira arslanlar pek ziyade ag kalmadikga bir hayvan lesmi ye-
mege tenezziil etmez."

613. onu goriir idi, ben fildmm, benim adim budur, diyerek ona selam verir idi.

esex2g>

AHMED AVNI KONUK

§ehirli efendi, koyliiyu evine girip gikarken goriir ve ona "Yahu, ben filan
kimseyim, benim adim budur!" diyerek huviyetini ta'ym eder ve selam da ve-
rir idi.

614. ^Derdi: "Olabilir, ben ne bileyim sen htmsin,jya murdar misin, yahui te-
miilige harm misin?"

Efendi huviyetini ta'yin ettikge kdylu tecahiil edip: "Evet senin dedigin
olabilir, fakat ben senin ashni ve ma'nam ne bileyim, nasil adamsm? Batinin
habis midir, temizlige mukarin midir?"

615. ^Dedi: nr Bu dem hvyamete sebih oldu, id hi hardes hardesien ha^ar oldu!"

Efendi, kdyliinun bu tecahiilunu goriince dedi ki: "§u an ve dakika kiya-
mete benzedi, ciinkii kardes, karde§ten kacar oldu. Nitekim ayet-i kerimede,
Abese suresinde kiyamet ahvali hakkinda §6yle buyurulur: ^\ ^ «.°^Jt >. ^j,
aZ; *L*XJj.*Jj <Ltj (Abese, 80/34-36) ya'ni "Kiyamet bir gundiir ki, kis/kar-
de§inden ve anasmdan ve babasindan ve zevcesinden ve evladindan kagar."

616. Ona serh ederdi hi: i$en oyum hi, sen henim soframdan ihi hat ni met-
ier yedin,"

617. filan fliin sana o meia'i aldim, her sir ihiyi iecdvixz ederse sayi' olur.'

618. Dialh bizhn muhabbeiimizin sirnni isitmisiir. Hio^az ni'mei yediiji va-
hit yiiz ufan.tr."

§ehirli efendi kdyliiye kar§i hukuk-i sabikayi tafsflen beyan icjn derdi ki:
"Yahu! Sen bu tecahulii kime kar§i yapiyorsun? Ben o adamim ki, sen benim
soframdan tatli tuzlu tiirlu tiirlu ni'metler yedin. Filan gun sana filan meta'i
ve e§yayi alip sana hediye etmis, idim. Vakia bu ikram muamelesi ikimizin
arasmda vaki' oldu. Fakat ikiyi tecaviiz eden sir etrafa munte§ir ve §ayi' olur

*$$$?

m^

MESNEVl-l §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEV1-3

ve herkes tarafindan duyulur. Binaenaleyh halk ikimizin arasinda gizli ok
dostlugumuzu i§itmi§lerdi. Imdi bir kimsenin bogazi ni'met yedigi vakit, yu-j
zu utanir. Sen benim bu kadar ni'metimi yedigin halde, bugiinkii muamelen- j
den yiiziin utanmaz mi?"

619. ona derdi hi: xx< J^e sa$ma soylersin? V^le seni, ne adini, ne yerini hili-i

Z Hji i^uj\j j\ Ou^uO

&*J iy'j4 j j)

uy^^H

620. ^e^inci gece bulut ve mgmur tutturdu hi, cjok onun yagdin§mdan aceb fufar. ]

§ehiriiler be§ gece sokakta kaldilar, besmci gece hava bulutlanip oyle bir \
yagmur geldi ki, gokyiizii bile o bulutun yagdinsmdan taacciib eder.

621. r Vaktaki o bxcak hemvge eri§ti, efendi n <7\iihieri cagu!" diye halkayi vurh.

Vaktaki elem ve lztirab son dereceyi buldu, efendi sabredemeyip "Evinbu-
yugunii gaginn!" diyerek koyliinun kapisini galdi.

622. r Uakiaki yiiz ilhah. ile ko.pt iarafina geldi, *INihayet: "Gy baba cam, ne
vardir?" dedi.

Koylii §ehirlinin bir gok ilhah ve ibrami iizerine kapi tarafma gelip: "Ey ba-
ba cam, nihayet ne vardir, ne istiyorsun?" dedi.

623. ^Dedi: W( T3en o haklan birakhm, zannettigim §eyi ierh eitim.

§ehirli koyliiye dedi:- "Ben §ehirde vaki' olan hukuk-i sabikadan vazgec-
tim ve inkisar-i hayale ugradigim igin, burada nail olacagimi zannettigim
i'zaz ve ikrami da hayalimden sildim."

624. "uWiskin camm bu sxcaklik ve hararet icinde olarak be§ gunde be§ yillik
me$ahhat gordilm."

AHMED AVNl KONUK

Hind niishalannda "germa" yerine "serma" vaki'dir. Ma'na "sogukluk ve
hararet icinde" demek olur.

625. S^krahadan ve dosiian ve taallukatian bir cefd, acfirhkta iif yiiz bin gibidir.

Ya'ni, "Tanidik kimselerden gelen cefa, yabancidan gelen cefadan daha
miiessirdir. Zfra tarudiktan gelen bir cefa, agirhkta lie, yiiz bin cefanm verdigi
azab derecesindedir."

626. ,2.tra ki onun cevr u cefasina cjoniil koymadi, onun cam, onun luiuj ve ve-
fastna alt§tk idi.

Zfra akraba ve dosttan cevr u cefa vukuuna gonlii muntazir degil idi. Bel-
ki onun cam bunlardan lutuf ve vefa gormege me'luf olmus, ve ali§mi§ idi. In-
san ah§tigi §eyin ziddina ma'ruz kahnca pek miiteessir olur.

o*-l coU- t_3!A>- jS" Ob ^jJu jj\ c~*i oJLi _j *^> riy j **? j*

627. Dier ne ki kisiye beta, ve siddettir, buna yakin bil ki hilaf-i ddeitir.

Ya'ni "Bir kisjye bela ve sjddetli gelen bir hal, muhakkak bilmelidir ki, o
kimsenin ah§tigi bir halin hilafi olmasindandir. Binaenaleyh bir kimse ah§ti-
gi §eyin hilafini goriince mutlaka miiteessir olur."

J*>U pf { ji^ iJ fy^ y f Jljj ji Cjj$* ^jy- ij\ Cjg

628. ^Dedi: "€y kimse, senin muhabbetinin giinesi zevdldedir. Sger sen benim
kammi doktiln ise helal ettim."

§ehirli efendi koyluye dedi: "Ey kimse, senin muhabbetinin giinesj §ehir-
de yiikselip zeval mertebesini bulmu§ ve burada noksana meyletmi§tir. Eger
sen benim kammi doktiin ve bu eziyetleri bana reva gordiin ise, ben sana
hepsini helal ettim."

629. ^u yagmur gecesi bize bir kose ver, id ki kiydmeite bir azik bulasin!'

iDt~-L> jl \j .il^S \s^j\ c— ~*

jbpb £>\ c—*l <&£ lib oi;

K 630. ^Dedi: ^^agcimn bir kosesi vardxr, o orada km da bekcidir"

«$%??

MESNEVM §ERtF §ERHt / V. ClLT • MESNEV1-3 •

§ehirli efendinin yalvarmasi iizerine koylii dedi ki: "Evet bizim bagcinin]
banndigi bir ko§e vardir ki, o bagci orada kurtlara kar§i bekgilik eder."

SjU* J^S OT Jul £ J6 j \j J^S j# j\ JUS" j jZ Jj£ jl

631. "O bagcinin elinde hurt vein ok ve yay vardu, la ki o iri kurt gelir se onai

or tJ^j (J^i* (j\*- *j jj

: jlV J? O^ d\y ,

632. "Cger sen o hizmeti yaparsan yer senindir ve yoksa baska bir yer arama-i
ga buyur!"

"Ey §ehidi efendi, eger sen bagcinin o kurt bekfiligi hizmetini yaparsan, I
onun oturdugu yeri sana tahsis ederim. Aksi halde, buyurun kendinize bir j
ba§kayer araymE"

633. 'Deli: ^iiz hizmei edeyim, sen yer ver! O yayi ve oka dime koyl"

§ehirli efendi, koyluniin rmistehziyane teklffini ciddf olarak kabul edip de-
di: "Hay hay, sana birgok hizmetler edeyim, Tek sen bana bu elfm gecede bir
yer ver ve o yayi ve oku dahi elime ver!"

fj J* J s* ^y *r j

^ JJ t^J^- fr-^"

a*

634. nr Ben uyumam, bagin bekciligini ederim. Gger kurt ba§ gkanrsa ona ok
vururum."

"Rez" "iiziim kutiigii" ma'nasmadir. "Uziim" ma'nasina da gelir. Ve alelu-
mum iizum bagina da derler. Burada "bag"ma'nasi miinasibdir.

S j-j j-* j s* y- o1 j^ v^ J* j 5 ^ v- 5 * -1 f j^ <y~ jti

635. "6y iki goniillu, Diak icin bu gece buakma 1 . ^as uzerinde yagmur sut/u
ve altta camur vardir!"

"Dii-dil" iki gdnullii, bir emirde miitereddid olan kimseye derler ve miina-
fik ma'nasina da gelir. Burada her ikisi de caizdir. Ya'nf "Ey icj ba§ka ve di-
§i ba§ka olan koylii! Allah nzasi igin bizi bu gece agikta birakma; zira iistii-
miizde yagmur ve altimizda camur vardir!"

*£P?

AHMED AVNl KONUK

636. I7iaft ko$e oUu ve o, iyaliyle oraya aitti; yer dar ve mecalsiz.

"Bu mukaleme uzerine, bagcinin o bo§ olan ko§esi uydu ve takarriir etti
ve §ehirli efendi iyaliyle o kd§eye gitti; fakat yer dar ve kendileri mecalsiz
olarak." Bu ikinci misra'in maba'di bir cumle-i- mutemmime olmak iizere
merbuttur.

jU- tcS jJjI Lw <*-~i%J jl J'J** 4***" j* -UJ& j> reX* ^j3?

637. Selin heybetinden magara kbsesinde cehirge gibi birbiri uzerine binip,

"Melah" "gekirge" demektir. "Nihib" nunun kesriyle "nihab" kelime-i ara-
biyyesinin imale olunmu§udur. Heybet ve korku ve azamet ve avaz-i mehib
ma'nalanna gelir. Bu beyitteki ciimle atideki beyit ile tamam olur:

638. £jece, biitiin gece hepsi; *6y Diuda bu hizim layikimiz, bizim layifamiz,
layikimizdul" deyici oldular.

01 — f\j (j\j> jl s^ i ^S L OL*j>- jl Jii & Oi ij\j^ j>)

639. nr Bu o kimsenin layikidir ki, al$aklarin dosiu oldu, yahut nakesler tfin
keslik eiii."

"Bu ugradigimiz bela, aleak tabfatli ve kotii ahlakli kimseleri dostluga ka-
bul edenlerin ve na-ehil kimselere karsi muriivvet eden kimselerin layikidir."

640. "^u, tama'-i ham icinde, kenmlerin topraginin hizmetini terk soyleyen
kimselerin layikidir.

"Terk guften" "terk etmek" demektir. Ya'ni "Bu bela-yi §edid, tama'-i ham
iginde hayale kapilarak, kenmlerin ya'ni ariflerin topragmin hizmetini terk
eden kimsenin layikidir."

641. 3*aklerin topragmi ve duvarlarim yalayialik, dmmdan ve onlann bag ve
gulzarindan daha iyidir."

c asps 8

MESNEVI-t §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

"Ariflerin huzurunda zillet ve tevazu' ile hizmet etmek ve zahmet cekmek,
ma'rifet-i Hak'tan cahil olan avamin indinde refah ve saadetle ya§amaktan
daha iyidir."

642. OiaJbi nurlu bir adamm bendesi olasin, iyidir ki, §ahlar ba$inm tepesi iize-
rinde yiiruyesin.

Ya'ni "Hak'tan gafil olan sun hiikumdarlann makbulii olup, onlann ban-
ian iizerinde yerin olmaktan ise, nur-i kalb sahibi bir arif-i billahin kemal-i
zilletle bendeligini kabul etmek iyidir." ?

J?-- cLA-j <j\ c-»1j ^y^ y J*^ <M j* ^ ^j^ j 1

643. By yollann peyki, toprak miilukunden, davul sesinden ba§kasmi balama-
- yacaksin.

"Miiluk-i hak"den murad, hakim ve malik-i arazi olan sun padi§ahlardir.
"Davul sesi"nden murad, onlann siyt ve §6hret-i saltanatlan. "Subtil" sebilin
cem'i olup "yollar" demektir. Ya'ni: "Ey miiteferrik yollann tabi' ve saliki, bu
araziye malik olan surf padi§ahlann siyt ve §6hretleri davul sesine benzer.
Davullann sesi bir miiddet galindiktan sonra nasil munkati' olursa, olann da
nevbet-i saltanatlan bittigi vakit, sada-yi §6hretleri kesilir. Binaenaleyh, sen
onlara olan hizmetden ancak davul sesini bulabilirsin. Gayr-i miinkati' olan
sada-yi ma'nevi onlarda yoktur. Bu sada-yi ma'nevi ancak ariflerde bulu-
nur." Nitekim Cenab-i pfr-i destgir 672 tarihinde alem-i sunye veda' buyur-
duklan halde, sada-yi ma'nevileri olan bu Mesnevi-i §erif el-an ellerde dola-
§ryor ve Ingiltere'de Almanya'da niishalan tab' olunup tedris olunuyor.

644. <§ehirliler ruha nisbeile yol vuruculardu . ^oylii kimdir? JAhmak ve fu-
tuhsuzdur.

"§ehirliler"den murad; ulum-i zahiriyyede akil ve zekalanyla temeyyiiz
eden kimselerdir. "K6ylu"den murad, akil ve zekasi terbiye gormemis, olan
guruh-i cuheladir. Ya'ni "Ulum-i zahiriyyede akil ve zekalanyla temeyyiiz
eden kimseler ruhaniyet aleminden bf-haber olduklan igin, tarik-i Hakk'a sii-
ltik edenlerin yollanm vururlar ve onlan yollanndan alikoymak icjn kendi ev-
ham ve hayalleri dairesinde birtakim parlak sozler soylerler. Imdi bunlar ta-

s 3^S a

AHMED AVNl KONUK "®^®

rik-i Hakk'm ve run yolunun rehzenleri olursa, akil ve zekadan ve ilim ve ir-
fandan bi-behre olan avamin hali nasil olur? §ubhe yok ki, onlar bu husus-
ta ahmaktir ve fiituhsuzdur." "Gfc" dimagi muhtell olan kimseye derler.

J^ -^J^i J"^ Jy- >&i J^ jii-^ ^ *& d\ ij\y* j>\

645. xr Bu, o kimsenin layikidu ki, akhn tedhiri olmaksizin ona hir gnlnn sa-
aasi geldi, nakli ihtiyar etti.'

"Bu yollarda peri§an olmak o kimsenin Iayiki olur ki, o kimse aklm tedbi-
rinden gafil oldugu halde, ona sahralarda yolculann yollanni §a§irtan bir gul-
yabaninin sadasi geldi ve o muhakemat-i akliyyesini ta'tfl edip yolun ba§ka
tarafa naklini ihtiyar etti." "GUI" den murad, §eyh-i mukallid ve onun teva-
bi'idir. Ba'zi kimseler, bir arif-i billahm sohbetini ve hizmetini ihtiyar etmi§ ve
Hak yolunda dogruca gitmekte bulunmu§ iken, bir §eyh-i mukallidin veya
onun tevab'inden birinin igvasiyle o kamilin hizmetini terk edip, §eyh-i mu-
kallidin hizmetini ihtiyar eder. Ve tarik-i Hak'ta [ba§ina] surf ve ma'nevi tiir-
lu turlii belalar gelir. Bu gibi ahvalin salikler arasinda vuka'u pek coktur.

646. Uaktaki pe$imanlik gonulden $egafa kadar aider, ondan sonra i'tiraf fd-
ide tuimaz.

Vaktaki bir kamilin hizmetinden bir gafilin hizmetine gittigi salikin ma'lu-
mu olarak, netfcede pesjmanlik hasil olur ve bu pesjmanlik gonliinden kalbi-
ne de maddf bir anza tevlid eder, ondan sonra kusurunu i'tiraf etmis, olsa bi-
le artik o belanin caresi ve i'tirafin faidesi olmaz. "§egaf ' cild-i kalb demek-
tir. Ya'ni pesjmanlik denilen feessiir-i ma'nevi kalbin cildine de maddeten
miiessir olacagina i§aret buyrulur. Hind niishalannin ba'zismda "i'tiraf yeri-
ne "i'tizaf vaki' olmu§tur ve "i'tizaf, "uzuf ' (^jj*) den mii§taktir. Ma'na-
si, bir §eyden yiiz cevirmek demek olur. Bu surette ma'na "Ondan sonra git-
ti; yoldan yiiz gevirmek faide vermez" demek olur.

647. O t/ai/ ue ok, onun elinde biitiin gece taraf taraf kurdu arauici oldu.

Koyliiniin verdigi yay ve ok §ehirli efendinin elinde oldugu halde biitiin
gece taraf taraf kurdu gdzleyici oldu.

MESNEVI-1 SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVt-3 •

648. Oiurt ise onun iizerine kwdcim gibi musallat, o kurttan bi-haber oldugu
halde kurdu arayva.

Kurt mesabesinde olan koylii ise §ehirli efendinin iizerine gakmak ta§mda
muhtefi olan kivilcim gibi zahir olup musallat olmus. idi. Bizim §ehirli efendi
ise, o kendisine musallat olan koylii kurdundan bi-haber oldugu halde, elin-
deki ok ve yay ile kurdu gdzetieyici idi.

649. Dier sivrisineh, her fire, bir hurt gxbi olwp o viranede ordara bir zahm
vurmns.

650. £%nwl kurdun hucumunun heybetinden, o sivrisinegi kogmaga da firsat ol-
madi.

§ehirlinin ve ailesinin bulunduklan magarada sivrisinek ve pire doluydu
ve onlan sokar ve lsmrdi. Fakat zavalli §ehirlinin hayalinde bir kurt hiicumu
yerle§mi§ oldugundan o hayali kurdun hucumunun heybetinden elindeki oku
ve yayi birakip sivrisinekleri ve pireleri kogmaga bile firsat yok idi.

65 1 . Ta olmaya ki kurt bir ziyan vursun; koylii de, efendinin sakahni kopar-

Zira efendi, bir kurdun ansizin hucum edip baga ve hayvanlara bir ziyan
vermesinden ve neticede de koyliiniin kemal-i hiddetle onun sakalim yolma-
sindan korkar idi.

652. IZoylece bi-kardr olarak gece yansina kadar, onlann cam aobekten duda-
ga gelirdi.

"Dendan kiinan" bi-karar ve hor ve riisvay olmaktan kinayedir. Ya'ni
"§ehirli efendinin ve ailesinin bu ta'rif olunan eza ve cefa icinde bi-karar bir
halde canlan agizlanna gelmekte idi."

AHMED AVNl KONUK "^®

653. £%nsizin h,urtulmu§ bir hurt Umsali bir iepenin iistiinden ba§ $ikardt.

"Hi§ten" ha'nin kesriyle Heft Kulzum, Giyasu'l-Lugat ve Burhan-i Kati'
lugatlerinde "kurtulmak" ve "birakmak"; ve "avihten" ya'ni asilmak ma'na-
lanna gelir. Burada "ininden kurtulmus. bir kurt". ma'nasi verilmek miinasib
olur. Ankaravi hazretleri ha'nin zammi ile "agiz agmis/' ve "di§ini smtmis/'
ma'nalanna geldigini beyan buyurmus. ise de, fakir bu ma'nayi, elimde bulu-
nan §emsix'l-Lugatvt HeftKulzum, Giyasii'l-Lugatve Burhan-iKati > "V\\zp-
lannda bulamadim ve Hind sarihleri dahi bu ma'nayi gostermemisterdir. Eger
gormedigimiz liigat kitaplannda bu ma'na miinderic ise beyt-i §erifin ma'na-
sma kemal-i mutabakati munker degildir.

654. O efendi kiri§ten oku a$h, o hayvana vurdu ki nihdyei a^agtya du$iii.

§ehirli efendi, elindeki yayin kirisjni gekip oku firlatti ve o gdrdugti §e-
kil ve timsal iizerine vurdu. Oyle ki nihayet o §ekl-i hayvan tepeden asagiya
yuvarlandi.

655. ^Dii^me esnasmda hayvandan yel si$radi, hbylii ' Uiayl' etti ve el vurdu.

Hayvan oku yedikten sonra tepeden a§agiya yuvarlanirken yellendi. Koy-
lu bu hali goriince "Hay ne yaptin!" diye bagirarak elini birbirine veyahut di-
zi iizerine vurdu, dedi:

656. "6y na-civanmerd ki, benim e$ecjimin yavrusudur!" dedi: Uiaytr o Ghre-
men afoi kurttur!"

"Ehremen" Mecusilerin i'tikadinca §er haliki ma'nasina geldigi gibi, §ey-
tana dahi derler. Beyt-i §erifte zaruret-i vezin hasebiyle "ahermen" suretinde
frad buyrulmu§tur. Ve bu tarz telaffuz, suara-yi sairenin siirlerinde de miis-
ta'meldir. Ya'ni koylii bagirarak dedi ki: "Be hey na-civanmerd, ne yaptin?
Ok ile vurdugun hayvan kurt degil, benim e§egimin yavrusudur!" Efendi ce-
vaben dedi ki: "Hayir, o Ehremen gibi koca bir kurttur!"

8 33HP

MESNEVM §ERlF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

657. On<Ia hw&uk sekilleri zahirdir. Onun §ehli / onun hurtlugundan haber
vericidir."

658. r Deit: " Diayir, onun alhndan stcrayan bir yeli tamrwi. VVitekim bir su-
yu meyden taninm!"

Koylu, efendinin soziine cevaben dedi ki: "Hayir, o kurt degildir, benim
e§egimin yavrusudur. Ben e§egimin yavrusunun altindan ya'ni mak'adindan
cikan bir yeli sesinden taninm. Onun yellenmesinin sesini, bir suyu ickiden
fark edip nasil tanir isem oylece taninm!"

659. * iBaglar i^inde benim esegimin yavrusunu oldurdiin ki, sana asla inkibaz-

dan bast olmasm!"

"Riyaz" "bagge" ma'nasina olan "ravza"nin cem'idir. Koyliiniin bagi mu-
rad buyurulur. Ya'ni, "Ey §ehirli, kurt zanmyle benim e§egimin yavrusunu
oldiirdugun igin, asla kalbin sikmtidan kurtulup ferahhk bulmasm!"

660. ^edi: ^Daha iyi iefahhus et; gecedir, karartdar gecede nazudan oriul-
musturl

§ehirli, koyliiniin vaveylasi iizerine dedi ki: "Vehleten e§ek yavrusunun
vurulduguna zahib olma! Vurulan hayvam iyi tedkik ve tefahhus et! §imdi
gecedir ve karanhktir. Zira gece karanhginda gorulen karartilar ve §ahislar,
ona bakanlann nazannda karanlik tara&ndan ortiilmiistiir."

> * <>*

661. <yece cokluk galai we mubdel gosterir. Uier bir kimse gece dogru goriis
tutmaz."

"Gece karanligi, cemadi nebat ve nebati hayvan ve hayvam insan olarak
yanlis, ve mubdel gosterir. karanlik icinde dogru goriis. her bir kimsenin ka-
n degildir." Beyt-i §enfin ma'na-yi i§arisi budur ki: Bu alem-i kesafet ve zul-
met-i tabfat, havass-i hamsemize birgok seyleri yanlis ve degisjk bir halde gos-

*$$&>

AHMED AVNl KONUK

terir. Mesela, giines. diinyadan pek biiyiik bir hacimde iken, goziimiiz onu bir
kalkan cesametinde goriir. Kulagimiz pek tiz ve keskin sadayi isjtemez. Bina-
enaleyh, bu zulmet-i tabfat icjnde dogru goriis. her bir kimsenin isj degildir.
Onun icin Risaletpenah (s.a.v.) Efendimiz ^ ur *u^i Uji ^i ya'nt "Ey benim
Allah' lm, esyayi bizlere oldugu gibi ve hakikati iizere goster!" buyurdular.

662. H !7iem ^ece ve hem hulut ve hem azim yagmur! *~Bu up karanlik derin cja-
lat cjetirir."

Ma'na-yi igansi i'tibariyle "gece"den murad, zulmet-i tabiiyye, "bulut" tan
murad sifat-i nefsaniyye ve "yagmur"dan murad, nefsani havatirdir. Ya'nf
"Zulmet-i tabfiyye ve sifat-i nefsaniyye bulutlan ve havatir yagmurlan mun-
zam olursa j*i j> W->~ *<^^ (Nur, 24/40) ayet-i kerimesinde i§aret buyu-
rulan ve ba'zisi ba'zismm fevkinde bulunan bu uc karanlik iginde, idrak-i ha-
kfkat hususunda gok derin yanlishklar vaki' olur."

663. ^Dedi: "O benim iizerime aydinlik gunduz gibidir. lien yeli ianuim, be-
nim e§ec}imin yavrusunundur!"
Koylii dedi: "E§egimin yavrusunun vuruldugu bana gun gibi asjkardir. Zi-
ra ben onun yellenmesinin sesini taninm. yellenme sesi benim e§egimin
yavrusunundur." Bu beyt-i §erifte §eyh-i mukallidin, hakikat narnina idrak et-
tigi §eyin, e§ek yavrusunun osurugu mahiyetinde olduguna i§aret buyurulur.

j ■* J j****** ^yr *-*\^~*

\j .si 01 $[> tJUw~j DL« j^

664. ^irmi yelin arasincta o yeli ben, yalai, azicji ianidigi gihi taninm."

"Bir yolcu, esna-yi seferde aciktigi vakit kendi zad ve zahfresini nasil ta-
nirsa, ben de yirmi yelin arasinda o e§egin gikardigi yeli oylece taninm."

J^./ b J^ij

665. Sfendi sicradi ve sabtrsiz cjeldi, koyliiniin yakasmi iuttu, dedi:

"§igift" "sjgift" kelimesinin muhaffefidir, iki ma'nasi vardir. Birisi "sabir
ve aram" ve digeri "acib" dir. Burada iki ma'na da miinasib olur. Fakat ev-
velki ma'na mureccahtir. Ya'ni "§ehirli efendi koyliiniin bu sozleri iizerine
sigradi ve artik sabredemeyip koyliiniin yakasina yapi§ti ve dedi:"

<^P?)

MESNEVt-1 §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

f,<$jj>- p-*\j ji j» j^ji j ^JL ***jj\ -^ jL^* *^~

666. DCi: "€y tarrann ahmajji, Kile geiirdin. Gsrar ve afyonun her ikisini be-
raber yedinl"

"Tarrar" yankesici ve dolandinci ve "beng" (^G) "esrar" denilen nebati bir
maddedir. Ya'ni "Ey dolandincinm ahmagi, aptalca bir hfle icad ettin, esrar ve
afyonun her ikisini de beraberce yedigin igin aklin kamilen gitti ve yaptigim
bilmeyecek derecede sarhos, oldun."

S* tji*- cs' \j* j* ^-^ ^y? j>- &. is^^ i^ij^ ^ j->

667. "Tic karanlik i$incle e§egin osuruflunu ianirsm! By sersem, beni nusil bil-
mezsmr

"Gece ve bulut ve yagmur karanliklan igerisinde e§egin osurugunun sesi-
ni tanirsin! Ya, ey sersem koylii, bu kadar hukakumuz oldugu halde benim
kim oldugumu nasil bilmezsin?"

\j <*JLv as 6j*J» JJ^JU by? \j aJL-jS t_-w *_J -Ub aS' 0'

668. *0 himse ki, cjece yansmda buzacjismi bilir, on senelih yolla$xm nasil bil-
mez?"

"Gusale" ya'ni "buzagi" ta'biri e§ek yavrusundan miisteardir. Maksad, ge-
ce karanliginda kendisine mensub olan hayvani tanimaktir; ve "koylii" den
murad, §eyh-i mukalliddir. Binaenaleyh Cenab-i Pir buradan i'tibaren, kemal-i
noksan ile beraber da'va-yi kemal eden ve hakikatten bi-haber bulunan mud-
deilerin ta'mna intikal buyururlar:

tjjs °jy r^r j j -^ ls^ ^j^ j d\j \j j^.y>-

669. Oiendini arif ve vdlih yaparsm, miiruvvei cjozii iizerine ioprak sa^arsml

670. (SDersin) hi: "iZenimJienclimden aaah olmam vohiur, qonliime <S%llah in
[668] . u „ * D >V

gaynnm sigmasi yokmr.

"Ey §eyh-i mukallid, kendini muhakkiklere benzetip arif ve tecelli-i Hakk'in
hayram addedersin ve sadakatten ibaret olan insanligin goziine toprak sagip
kor edersin de dersin ki: "Ben o derece Hak'ta miistagrakim ki, kendimin ken-
diliginden agah degilim, gonliime Hak'tan gayri hicbir §eye yer yoktur."

*&$&?

AHMED AVNl KONUK

C~~J iLi jJ- J> ji Ji jjJ C — J it ft" jt {Sjyt. & **r d\

671. n<r Dun yedigim §eyden baberim yoktur. Hn cjoniil iahayyuriin gayrinden
$aH deflildir.

"Ben o kadar Hak'ta mustagrakim ki, nefsimden gafilim ve dun yedigim
§eyden haberim yoktur. Benim bu gonliim \J^ cXj j*j vj ya'nf "Ya Rab se-
nin hakkindaki tahayyurumii ziyadelestir!" hadis-i §erifinde i§aret buyrulan
hayret-i mahmudenin gaynndan §ad ve mesrur degildir."

jb jj^*/« ^jj^j J&tr j*

J*\t pis- dy*v J J5U-

672. "Sftkxlim ve Uiakk'm delisiyim, yad et! Hoyle hi-hod olmamda ma'zur iutl

Ya'nf "Ben nas ile olan muamelatimda akilane hareket ederim. Fakat ba-
tinimi tedkik edersen Hakk'in delisiyim. Bilhassa bu ciheti hatinnda tut! Bi-
naenaleyh bana Hak fikrini ilka eden tekalff-i §er'iyyeyi icra hususunda ben-
de bi-hodluk hasil olur ve kendimden gegerim. Sakin ta'til-i §eriat etti diye be-
ni ta'yib etme! Beni ma'zur tut!"

673. "0 himse hi, bir murdan i$er, yard nebizi; sertat onu ma'zurlar iarafma
$ekii.'

"Nebfz" hurma ve bal ve kuru iizum ve arpa ve bugdaydan yapilan §a-

; rablara derler. Ash zal iledir. E§'ar-i kudemada dal ile de isti'mali mu'tad ol-

i dugundan, beyt-i §erifte de dal ile frad buyrulmu§ ve ikinci misradaki "ke§id"

ile hem-kafiye olmustar. Ya'nf "Bir kimse §er'an murdar olan sarabi igip sar-

ho§ olsa ve ondan §er'a muhalif akval ve efal vaki' olsa, §eriat o sarhosu

\ ma'zurlar tarafina ilhak eder.* Bu zikrolunan kiyas "Bizim batimmiz Hak'ta

■ mustagraktir ve biz Hakk'in delisi ve sarhosuyuz" deyip ahkam-i §er'iyyeyi

1 ihmal ve menhiyyati icra eden taifenin, kendilerince yaptiklan bir kiyastir; ve

bu zumrenin hevesat-i nefsaniyyelerine tebaiyyetlerini ma'zur gostermek igin

yaptiklan kiyasatin enva'i pek goktur. Burada misallerinin iradi suretiyle taf-

sili uzun olur.

;:674. "Sarho§a ve bencjiye talak ve bey yoktur. O cj>cuk gihidir, muaf ve
mu iakhr.

'^P 3

(gpr^ MESNEVf-1 SERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

"Bengf ' esrar igen kimseye itlak olunur, "esrarke§" dahi derler. Bunu igen
kendinden geger ve birtakim hayalata dalar. Hind §arihleri sarabdan ve es-
rardan sarhos, olanlann gocuk hiikmunde muaf ve azad bulundufu hakkinda
ulemamn ihtilafina dair uzun uzadiya tafsilat yazmi§lardir. Burada tafsili
uzun olur. Ancak §eyh Muhammed Efdal, bu beyt-i §erifteki beyanat-i aliy-
yenin Hidaye namindaki fetva kitabinin rivayetine muvafik oldugunu beyan
etmi§tir. Bu husustaki ihtilafatin hulasasi, Ismail Ankaravi hazretleri tarafin-
dan pek mukemmel olarak beyan buyurulmu§tur. §6yle ki:

Zorla veya tedavf igin §arab ve esrar igip akli zail olan kimsenin talaki
mu'teber degildir. Hanefiler indinde ekser-i utemaya gore de mu'teber degil-
dir. Ba'zilan indinde zecren mu'teberdir. Nitekim ekseriyet tarafinda bulunan
ulema-i Hanefiyye'den sahibu'n-Micaye derki: "Bir kimse nebfzi kasden igip
akii zail olsa ve kansim bo§asa talak vaki* olmaz. Ve keza esrar igip akli za-
il olsa yine boyledir. §arabi ve esran tedavf igin igenler ile zor ile icmlenler de
bu hiikrne dahildir ve onlar gocuk ve deli ve baygin olanlar menzilesindedir."
Fakat §erfatte kendi arzusuyla igtigi §arabdan sarho§ olanlar igin hadd-i surb
ve digerleri igin de hadd-i sekr oldugu, ya'nf bunlar igin aynca ceza-yi §er'i
terettiib edecegi vareste-i izahtir.

675. air samo$luh hi §ah-i jertlin h-okusunian gelir, meyin yuz /uipu ba§ia ve
heyinie onu etmedi."

"Ferdaniyet ile muttasif bir §ah-i hakiki olan Hakk'tn kokusundan hasil
olan bir sarhoshigu, baste ve beyinde yiiz kup §arab yapamaz." Ya'ni
Hakk'in tecellf-i zatfsinden hasil olan sarhosjuk oyle bir sarhosjuktur ki, as-
la §arabdan ve esrardan hasil olan sarhosjuklara benzemez."

676. "Dmdi onun iizerine teklif nasil reva olur? J/it sakit oliu ve elsiz ve
ayaksiz oliu" -'

"Imdi §arabdan ve esrardan hasil olan sarhosjuk sebebiyle bir kimse
ma'zur ve muaf ve azad olunursa tecelli-i zatfden sarhos. olanlann iizerine
teklifat-i §er'iyye nasil reva ve caiz olur? Zira insan, run ile bedenden murek-
kebdir ve beden ruhun bindigi bir at mesabesindedir. Ve ef al-i §er'iyye bede-
nin kuvvetiyle icra olunur. Imdi bu sarhosjuk sebebiyle cisim merkebi sukut

AHMED AVNI KONUK

etmis. ve yiiriiyemez bir hale gelmi§tir. Ve run elsiz ve ayaksiz ve onun icra-
yj fiil aleti olan cesed muattal kalmisur. Binaenaleyh, ef ale taalluk eden tek-
lifat-i §er'iyye ondan sakit olursa ma'zur addolunmaz mi?"

§eyh-i mukallidin bu sozleri hadd-i zatinda dogrudur. Zira fena-fillah ha-
linde olan bir zat filhakika kendinde degildir ve boyle bir zat nefsinin heva-
sindan ve muamelat-i nastan dahi bi-haberdir. Fakat bu hal, §eyh-i mukalli-
din hali degildir, Zira o mukallid, nefsinden ve nas ile olan muamelatindan
gafil ve zahil degildir.

677, "Cihan&a e§ek yavrusu iizerine kim yiik koyar? €hu OMiirreye kim jfa-
risi dersi verir?"

"Teklff takate gore olur. Binaenaleyh, e§ek yavrusunun yuk ta§imaga
kudreti ve takati olmadigi icin, onun iizerine yiik yiikletilmez. "Ebu Miirre"
Iblfs'in kiinyesidir. Ankaravf hazretleri Arap'tan bir ahmak kimsenin adina
da Ebu Miirre dediklerini rivayet buyururlar. Bu surette ikinci misra'in
ma'nasi §6yle olur: "tblise ve yahut Ebu Miirre dedikleri ahmak kimseye Fa-
risf dersini kim ta'lim eder? Zira ta'lim isti'dada vabestedir."

"Pa-resi" kelimesi "pa" ile "res" den miirekkeb vasf-i terkibidir ve nihaye-
tindeki "ya" masdariyyet olduguna gore "ayak eri§tiricilik" demek olur; ve
ayak eristiricilik ta'limi, suret ve cismaniyet dairesinde miimkin olur. Kiinye-
si Ebu Miirre olan Iblis ise ma'nadan ibaret bulundugundan, ona bu ta'lim
imkani yoktur.

ZJ~ L?*^ L> U~^ &~

rj> wUl dj^- >&j£ y. jL

678. "Soiree geldijji vakit yiikii kaUinrlar. Utah- %j>- ^*e^\ Je ^4 huyurdu."

"Arec" "topal" ma'nasmadut Ya'nf topala yiik yiikletmezler. Zira Hak Te-
ala hazretleri sure-i Fetih'te ^- Jhs^ J* ^j z^ e>*' Ul J* ^ C^~ ^^ & '^
(Fetih, 48/27) ya'nf "Kor, topal ve'hasta iizerine' teklff yoktur" buyurur.

j£ J 1 J JJ* J 1 r*^ u~i jr+>. 6>- $ {•*£ us** 1 V s " i-£j~*

679. "Diendi tarafima a ma, Diak tarafindan hasu olurum. ^Binaenaleyh az-
dan ve $okian muajtm"

"Nefsimin tarafina koriim ve Hakk'in taarriifu ile basfrim ve goriicuyum.
Ya'ni uu j \ r ^ J u- <d c~^ -o-^-i i ii hadfs-i kudsfsinin masadakiyim. Binaena-
leyh alem-i keserattan muaf oldum ve derya-yi vahdete daldim."

Gg%Sg>

MESNEVl-1 SERIF SERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

<j>y\ OU«v« ijj* j (J\a

<J*J**. J Jj (_sAijj-» <~W

680. r Dervislih ve bihodluk lafini Uiahh'a mensub olan sarhoslann hay ve hu-
yunu vurursun.

Ey yalanci muddei, hakiki dervislerin iktiza-yi halleri olarak soyledikle-
ri sozleri calm soyler ve dgiinursun ve bihodluktan dem vurursun. §arab-i
ask-i ilahiden sarho§ olan kamillerin raks ve sema'lanni ve hay u huylan-
ni taklid edersin de dersin:

681. *3ii: n< 7$en yen aokten bilmem!" [jayret seni imtihan etti imtihan!

hay u huylar arasinda sarhosluk vasfi gosterip dersin ki: "Ben yerde mi-
yim, gokte miyim, farkedemem!" Ey muddei gayret-i Hak seni imtihan etti im-
tihan! Haberin yok mu? Bu halin ile imtihan icinde oldugunun farkmda degilsin.

682. ^Sipanin osurugu seni riisvay etti; senin nefyine bir varlih ishat etii."

Burada "sipaMan murad, nefis ve "onun osurugu"ndan murad o nefsin
sifat-i rezflesinden herhangi birinin zuhurudur. Ya'nf, "Ey §eyh-i mukallid,
sen dervislerin lafindan ve §athiyyatindan dem vurdun ve bihodluktan bah-
settin ve Hak sarhoslannin hay u huyunu icra ettin. Bu sozlerin ve halinin
sidk ve kizbe ihtimali var idi. Vaktaki e§ek sipasi gibi olan nefsinin osurugu
mesabesinde bulunan sifat-i rezileden birisi senden aksink gibi tabii olarak
zuhur etti, o senin nefyettigin nefsine bir varhk isbat ve bihodluk da'vasim
tekzib ve seni rezil ve riisvay etti."

\j x^ «-Vj 2j5 ix^r <y) 'j -V^ 1 ij^" "^ ^y^j u&r ^

683. Utah kdeyi hbyle riisvay eder. r iirhmus avi boyle tutar.

Hak Teala hazretleri mekr ve hfleyi boylece meydana cikanp sahibini halk
nazannda rezil ve riisvay eder. Sirat-i mustakimden urkiip kacan avi da boy-
le imtihanlar ile yakalar.

684. By haba, her him: "ZKapimn $avu.su benim!" derse, yiiz binlerce imtihan
vardu.

cgxag>

AHMED AVNl KONUK

Ey, babalik ve kemal da'vasmda bulunan kimse! Her kirn tarik-i Hak ka-
ptsinin cavu§u ve rehberi oldugunu iddia ederse Hak Teala hazretlerinin pek
cok imtihanlan vardir. Bu imtihanlar netfcesinde da'valannm yalan oldugu
meydana cikar ve riisvay olur.

685. 6fler avam onu imtihandan bilmezler ise, yoluri pi$kinleri ona nisan isterler.

Eger imtihan-i ilahi netfcesinde, o §eyh-i mukallidin meydana cikan hfle-
sini avam-i halk idrak edemeseler ve o yalanci §eyh o hflesini, birtakim mu-
galatat ile avamin idrakinden setr etse bile, Hak yolunun inceligine vakif olan
arifler, onun sozlerine half ve full ni§an ve alamet isterler.

^l

' y JrlJ

j ju£»I

ls—^- (jk^ {Jj&S ^ 0_^>-

686. Dir ait kimse terzilik da' vast ettigi vakU, sah onun oniine bir atlas biraktr.

Mesela ahad-i nastan birisi terzilik san'atinda maharet da'vasim ettigi va-
kit, sah-i memleket onun terziligini imtihan icjn, oniine bir atlas biraktr da der.

687. *3ii: ur Dunu gent? hacjaltak kes!" JmiihanAan onun i$in iki sah peyda olur.

ciiUo (Bagaltak) ve Jik^ (galtak)m miiteaddid ma'nalan vardir. Burada
kulah-i dervi§an ve Hita memleketinde giydikleri libas ma'nalanna gelir. Ve
JU* (bugtak) ve 6^ (buhtak) da aym ma'nayadir. Ya'ni, "§atv terzilik
da'vasmda bulunan kimsenin oniine bir atlas kumas, getirip: "Al bundan ba-
na bir elbise yap!" der. tmdi bu imtihandan o kimse icjn iki §ah (^Li)ve iki
§ik zahir olur ve birisi da'vasmin sidki ve digeri de kizbidir."

688. Sger her kotuniln imtiham olmasa idi, her muhannes cenkte ^Riisiem olur idi,

Eger her batim bozuk ve hilekar olamn imtiham olmasa idi, her kadin ta-
biatli ve arzu-yi nefsanisine meclub olan kimse, cihad-i ekber olan mucahe-
de-i nefs hususunda Riistem gibi bir pehlivan olurdu.

j~J\ dy? »£ *>-j J^> <Jy>- jP »-^jJ »jj \j £~^* Zy*-

689. Muhakkak her muhannesi zirh giymis tut! Vaktaki uaraui aorur, esu gi-

bi olu

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

Heva-yi nefsanisine tabi* oldugu halde, tarik-i Hakk'a giren her bir kim-
seyi, surf harbe dahil olmak iizere zirh giymis. bir kadin tabfath ve korkak
kimseye mu§abih tut! Vaktaki o kimseye tarik-i Hak'ta bir darbe eri§ir, he-
man yiiz gevirip esirler gibi faaliyetten kalir.

jj^p Tijj ji 2y>- <*j -uu t ^~ c— w* jy.* j\ *^* ^y*" jW*-"-* (J^~ t -^— -*

690. Uiahk'in sarhosu ieburdan nasil ayik olur? Diahk'in sarhosu nefh-i su-
ra ha&ar hemline gelmez.

"Debur" "garb riizgan" ma'nasinadir. Heva-yi nefsani murad buyurulur.
Ya'ni "Hak sarhosu heva-yi nefsani ve ezvak-i cismaniden ayik ve haberdar
degildir. Zfra o Hakk'in sarhosu lyy 01 JJ \y r ya'ni "Olmeden evvel oluniiz!"
sirnna mazhar oldugundan kiyamete kadar ayilmaz. Binaenaleyh nefis ve
cismaniyetle ne alakasi olur?"

b 3 b J ^-^ b 3 ^-^ b 3 b^ j^.^h&~ ^.

691. Uiahk'in sarabi yalan elegit, dogru olur. tS^yran itfin, ayran igiin ayran,
ayran!

Ey muddef-i kazib Cji^ CC* 5, %j ^£-j (insan, 76/21) ya'ni "Rableri on-
lara sarab-i tahur icjrdi" ayet-i kenmesinin sirnna masadak olup o §arab-i ta-
huru icenlerin sarhosjugu yalan ve ca'lf olmaz, ciddf ve sahfh olur. Sen ise
ayran igip sarhos. oldugunu iddia ediyorsun, ey yalanci efendi! Ayran mesa-
besinde olan nefsinin hilelerini ictin, ayran igtin, ayran, ayran!

692. LKenAini Cixneyi ve ^dyezid yaphn. "£jii ki, teheri kilitien tammam."

Ey yalanci mursM, kendini Ciineyd-i Bagdadi ve Bayezid-i Bistamt hazret-
leriyle hem-paye addedip dedin ki: "Ben o kadar miistagrak-i vahdetim ki,
e§ya arasindaki temayiizun farkinda degilim. Binaenaleyh, balta ile anahtan
yekdigerinden fark edip taruyamam."

jL, ^C ^\ X£ <j jl^j jf djzr jT j ^jy j J~s j ^jJj

693. \Kotii damarlicji ve tembellifli ve hirst ve tama'i, ey mekr yapici kde ile na-
sil gizlersin?

Ya'ni "Nefsin fena olan sifatlanni, hile ile ehl-i irfan nazannda nasil sak-

G ^^

AHMED AVNl KONUK

layabilirsin? Bu sifatlar cuval igindeki mizraklara benzer. Ne kadar saklama-
ga gayret etsen deler gikar."

Jj d\jl f.*~i ji ^'1 ^ ^j^>- jy*^> 'j Jrtjr

694. ^Kendini uM,ansur-i Uialldci edersin. IZir atesi dosilann pamucju ixzeri-
ne vurursun.

Kendini Hallac-i Mansur hazretleriyle hem-me§reb addedip "ene'1-Hak"
davasma kiyam edersin. Dostlann pamuk gibi yumu§ak ve zayif olan fman-
lan iizerine bu yalan ate§ini dokersin ve onlann i'tikadlanni ifsad edersin.

<—^> |t-jJ j»-^u-i j «> f-3_p ^v s—y y. J y^ *-*»\*+ * '~\ *j

695. !7(i: "Omer't €tu £eheb'ten iammam. fiece yansinda sipamin osuruiju-
nu taninm!"

Dersin ki: "Benim §arab-i vahdet-i Hak'tan sarho§lugum o mertebededir
ki, ism-i Hadf'nin mazhan olan Hz. Omer (r.a) ile ism-i Mudill'in mazhan
olan Ebu Leheb'i birbirinden ayird edip fark edemem. Fakat sipamn ya'nf
nefsimin hevasmi zulmet-i tabiat iginde taninm." Halbuki vahdet-i Hak'ta
miistagrak olan ve fanf-fillah mertebesinde bulunan kimse nefsinden gafil ve
zahil olmak icab eder. Senin bu sozlerin birbirine ziddir ve miitenakizdir.

-^/j jy? y Ai b Jijr -^ jj^ -r y '} J^ fJj* <-?' *

696. By hir esek hi, sen esekten huna i'iimad eder. Senin i$in kendini kor ve
sagir eder.

"Senin bu yekdfgerine zidd olan sozime i'timad eden bir ahmaktir. Senin
hatmn igin kendini kdr eder, rtakikat-i hali gormez ve sagir eder. Senin bu
miitenakiz sozlerini i§itmez." "Ey harf'deki "ya" nisbet olduguna gore de su
vech ile bir ma'na verilebilir: "Ey e§ek mesabesindeki nefsine mensub olan
muddei-i kazib, senden sudur eden bu soze e§ek olan kimse inamr. Zira o
kimse senin hatmn ve hurmetin icin kendini kor ve sagir edip hakikati gor-
mez ve isjtmez."

jy™

£ J±j*.

u ^-jr y

S^> J^ Mjj*j j\ lj J*iy*

697. DCendini yol aid. idler den asacji say! Sen yol vurucularm mahremisin, bck
yemel

°m&

MESNEVI-i §ERtF SERHt / V. CtLT • MESNEVt-3 •

Ey kari'-i muhterem, sakin jy~> & ta'bfrinin miistehcen oldugundan bahis-
le i'tiraza ciir'et etme! Zira insan-i kamil, her bir mertebeye tenezziilden ve her
simfa layik oldugu hitabi etmekten gekinmez ve Hak yolunda hilekarliga mii-
tesaddf olup ibadullahi igfal eden bir muddei-i kazib bu hitabdan daha fenasi-
na bile layiktir. Bu miitalaaya binaen, fakir de acik Tiirkge ile terciime ettim.

698. DttietLn geri up, akil hrafina /to?? jMecaz hmalx ne vakil yok uzerine

Ey seyh-i mukallid, gayr-i ma'kul olan hfleden vazgeg ve ma'kul olan sidk
ve safvet tarafina ko§! Senin elfaz ve ibarat-i suriyye ve mecaziyyeden ogrendi-
gin ma'nalann hakikat gogu uzerine ugmasi mumkin degildir. Nitekira elfaz ve
ibarat ile bah ta'rif etmek kafi degildir.'bnun zevk-i hakikisine vasil olmak icin
yemek lazimdir. Bilmek ba§ka, olmak ba§kadir. Binaenaleyh hal tahsili lazimdir.

699. Dierdini Diak a$iki yavlm, a^fei kara $eyian ile oynatlin.

Ankaravt hazretleri "kara seytan" ta'birine guzel bir vecih beyan buyur-
mu§lardir: "Kiifur ve ma'siyet tarafina da'vet eden kara seytandir; ve taat ve
ibadata da'vet edip magrur eden seytan beyaz seytandir." Fakat bahis, §eyh-i
mukallid bahsi olup onu tarfk-i Hak'ta uciib ve gurura sevk eden beyaz gey-
tan olmak icab eder. Fakire layih olan budur ki, buradaki "kara seytan" ta'bi-
ri, "zulmant olan §eytan" ma'nasinda isti'mal buyurulmustur.

■* " *

700. JCvuametU asik ile ma'$uku iki iki haglarlar, hemen one aelirir.
[698] °

L^i s? *P ya'nf "Kisj sevdigi ile beraberdir" hadis-i serffine isaret buyu-
rulur. Ya'ni "Mademki senin a§kin, o kara ve zulmam olan seytana mahsus-
tur ve senin ma'sukun ve muhibbin odur ; kryamette asik ile ma'§uklan iki-
§er iki§er bagladiklan vakit, seni de ma'sukun olan o seytanla baglarlar."

701. Sen kendini yine hayran ve hlnoi yaymi$sm. ^ziimiin kam hani? Hi-
zim kammtzi igni§sin!

AHMED AVNt KONUK

"Hun-i rez" "iizum suyu" ve "sarab" dan kinayedir. Ya'ni, "Ey yalanci
§eyh efendi, sen ayran igtigin halde, nigin kendini boyle sarab-i a§k-t ilahiyi
igmis gibi hayran ve sarhos. yapmi§sin? Ka§ki sarabdan sarhos. olaydm, hig
olmazsa gosterdigin evza'-i mestanenin bir sebebi olurdu. Fakat bunu yap-
madin. Hflen sebebiyle biz musliimanlann kanim igtin ve sarhoshigunun se-
bebi bu oldu."

ai ijjLfr> j ^Jijj^j u-SjU-

*^ O* j' ^J *— »U-5J o jj

702. £}ii ki, sent tantmam, benden sifra.' O^enciiligi olmayan arifim ve koyiin
^ehlul'iiyum.

"Behlul" Harun er-Re§id zamamnda Bagdad'da bulunan ehl-i fenadan bir
arifin ism-i §erffidir. Ya'ni, "Ey muddei-i kazib, sana nasihat eden kamile der-
sin ki: "Git, ben hal-i fenadayim, senin senligini taniyamam, benden el gek!
Ben kendinden gecmis. bir arif-i Hakk'im ve muhitimin Behlul'uyum."

o £ - >

703. Sen " r Cabakg,i iabaktan uzak olmaz!" diye karb-i Diak'ian tevehhiim
e&iyorsun.

Sen asar-i evliyayi okuyup ve kelam-i arifani isjtip ma'lumat-i akiiyyen
ile, "Tabakgi tabaktan, ya'ni Sani'-i hakikf olan, mahluku olan masnu'dan
uzak degildir!" dersin ve bu muhakemen ile yakinlik tevehhiim edersin.

LS" j j\f j ijb c^\£ x^> Ujl oy & ^s J\

704. ^urat gormiiyor musun ki, kurb-i evliyd yux kerdmet ve is gu$ tuiar,

Ey mutevehhim efendi, senin iddia ettigin bu yakinlik kendi vehmindir,
Zira yakinhklann enva'i vardir. Evliyanm yakinhgi ba§ka bir yakinliktir. Zi-
ra gormez misin ki, evliyanin yakinhgi neticesinde birgok kerametler ve isjer
giigler vardir. Eger sende bu nevi' yakinlik var ise, eseri nerede?

705. ^Demir, ^avud'dan bir mum olur. J/Vtum senin elinde demir gibi olur.

Ezciimle Hakk'a yakinlik alametlerinden olmak uzere Davud (a.s.)in yed-i
senfinde jwUi <J uT, (Sebe', 34/10) ya'ni "Biz Davud icin demiri yumusattik"
ayet-i kenmesinde beyan buyuruldugu vech ile, demir mum gibi yumusak

G^^J

MESNEVI-1 SERfF SERHl / V. CILT • MESNEVI-3 •

olur. Senin Hak'tan uzakligina i§aret olmak iizere, yumu§ak mevadd elinde
kaskati olur. Ya'ni sende bu gibi havank zuhura gelmez

f\/ ji\ Jjjb jJ^> j>- 3 ^>} fU- cu- *i*^ j tijj j J*- ^J

706. Diatkin kurhu ve nzki cumle iizerine ammdu. TSu kerimler vahy-i a$k
hurbiinu hilar.

Saniiyyet ve masnuiyyet ve rezzakiyyet ve merzukiyyet cihetinden halkin
Hakk'a olan yakinhgi umumidir; ey seyh-i miizevvir yalniz sana mahsus de-
gildir. Ancak bu kenm olan enbiya ve onlann varisleri olan evliyanin Hakk'a
olan yakinliklan vahy-i ask iledir. Ya'ni bu zevat-i kiramin kulub-i serifesine
Hakk'in aski vahyolunmustur. Ve onlar bu a§k ile yanip tutusurlar. Ve kurb-i
hakiki ancak bu ask ile hasil olur. Yoksa fk u J'^X^ y>j (Hadid, 57/4) ya'ni
"Nerede olursaniz Hak sizinle beraberdir" ve ±>J)\ j*- °^ «J| Sjfi j^j ( Ka £
50/16) ya'ni "Biz ona sah damanndan daha yakiniz" ayet-i kerimelerinde be-
yan Buyuruldugu iizere, Hakk'injier bir mahluku ile bir kurb ve maiyyeti var-
dir. Fakat bu kurb "kurb-i amm"dir, "kurb-i has" degildir.

707. By haba, Kurb enva iizerine olur. $iine§ daghhlar ve alhn iizerine vurur.

Ya'nf, "Hakk'in kurbii umumi olmakla beraber, hususiyeti cihetinden en-
va'i pek coktur. Mesela giines, suret-i umumiyyede bilcumle e§ya iizerine zi-
yasini ne§reder. Ve ta§ ve topraktan ibaret olan dagliklara dii§er ve keza al-
tin iizerine akseder." Velakin her birine yaptigi muamele ba§kadir. Ta§a ba§-
ka tiiriii ve altin cevherine ba§ka tiirlii te'sfri vardir.

708. JZahin fliine$ icin alhna bir yakmlik vardir hi, ondan socjiit aaah ohnaz.

"§id" (v) "hursjd" in muhaffefidir. "Bid" sogiit agacidir. Ya'ni "Giine§in
altin cevherine dyle bir yakinhgi vardir ki, sogiit agacimn o yakinhktan ha-
beri yoktur. yakinhk altma kiymet verir ve sogiit agacina asla meyve ver-
meyen bir hayat verir." Beyit:

Halkm isti'didma vabestedir asir-i feyz
Ebr-i rusandan sadef durdane, etisem kapar.

>_->U>«^- :>jb ^S js j» jl t^l^l i_jI^I s-^y J j <JX^- ;*-Li

709. 0(,uru ve ya§ dal cjiine$e yaktniir. £jiine$ her ikisinden ne vahit hicab tutar?

<£P?

AHMED AVNl KONUK

Giine§in ziyasi kuru ve yas. dala sereyan-i zatf ile yakindir. Binaenaleyh
kuru ve ya§ agag dallannin bu suretle giine§e kurbii vardir ve ziya-yi §emsin
■t her ikisine de ale's-seviye in'ikasina asla perde ve hicab ve mani' yoktur.

<_jLj j* ^jj^S \jX^~ J> jj j&

M\

c-j^ jl <jjJ^>- ^-Li

710. Oiuru dal, o cjilne§in yakinliQindan yeh $abuk hum olmanm gayrini ha-
[709] ni? Hut!

Fakat, kuru dala o gune§in ziya ve hararetinin yakinhgmdan, pek cabuk
kurumasindan ba§ka bir te'sfr var ise, hani goster bakahm! te'sfrden ba§-
ka asla bir te'sfr yoktur. kuru dalm kat kat kuruyup tarn takir olmasindan
baska bir te'sirini bulamazsin.

711. Jakai hard o taze claim yakinlt^i hi, ondan olmu$ yemi$ yersinl

Fakat giinesjn ziya ve hararetinin o taze agag dalina yakinhgi, yemisU
agaglarda yemis. zuhuruna sebeb olup ondan yemis, yersin; ve yemisji olma-
yan agaglarda dahi, hig olmazsa latif yesjllikler zuhura getirip sayesinde miis-
terih olursun. Velhasil giine§in te'siri ya§ dala ba§ka ve kuru dala daha ba§-
ka olur.

}jj>- ^Lwj^j JjI Up <o aS" }j>- ^ <jl (j^L* (^-^ Ob*- Jl

712. 6y akdstz, oyle hir sarho$ olma hi, ahla gelirse pe§imanlih yex.

"Ey akl-i maa§da mustagrak olup, akl-i maaddan bf-behre kalmis. olan
kimse, nefis ve §eytanm igirdigi badeden, akl-i maada geldigin vakit pisman
olacak derecede sarhos. olma!"

Malum olsun ki, akl-i maa&a ya hayat-i diinyada gelinir veyahut hayat-i
uhreviyyede gelinir. Hayat-i uhreviyyede gelmenin sirf pesfmanhktan baska bir
netfcesi yoktur. Eger inayet-i Hak'la hayat-i diinyeviyyede gelmek nasib olursa
omr-i zayi'a pesjmanhk hasil olmakla beraber tovbe ve istigfar ile ve vahibu'l-
ataya olan Hakk'a munacat ve niyaz ile telafl-i mafat mumkin olur. Binaenaleyh
bu hayat-i diinyeviyyede goz agmak ve akhni basma toplamak lazim gelir.

713. ""Bel/d o sarho$lardan hi, mey iftikleri vakit, hemale gelmi$ akdlar hasret
floturiirler.

cvep^

MESNEVt-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Belki akhm basma toplayip, o §arab-i ask-i ilahfyi igen sarhosjardan ol ki,
onlar bu §arab-i tahuru ictikleri vakit, senelerce ulum-i zahire ile akillanm pi-
§irmi§ ve kemale getirmis. olan kimseler, senin bu sarhosjugun ve ezvak-i
ma'neviyyene hasret ceksinler.

j/ j^ <Sj? j^ i/* ^j 1 f j*. dry **/ *?** **£ ^

714. Gy kedi a'hi ihtiyar stpaiu tutmu§, eger o meyden siit tuiarsan arslan tut!

"Pir" lafzi "mu§"un sifati olduguna gore "ihtiyar sican" demek olup cism-i
kohne murad olunur. Ve "arslan"dan murad, dahi veliyy-i kamil olur. Ya'ni
"Ey kedinin ihtiyar sicana kemal-i §iddetle sanldigi gibi bu kohne cisme sa-
nlmis, olan kimsel Eger o hfle badesinden hakikat siitunii aldin ise Allah'in
arslam olan bir velide tasarruf et bakakm!" demek olur. Ve eger "pir""girifte"
ye merbut olursa: "Ey kendisine bir pir ve mur§id ittihaz etmis, olan kimse,
kedi ile fare gibi, ya'ni kedinin fare oniinde murakib olarak oturup bekledigi
gibi, sen de o pfrin oniinde oturmu§sun. Eger o pfrin meyinden siit mesabe-
sinde olan ulum-i lediinniyyeyi ve esrar-i hakikati tuttun ve aldm ise, arslan
mesabesindeki ruhunu tut ve onun sifatma yapi§!" demek olur. Fakat evvel-
ki ma'na daha miireccahtir ve atiye merbutiyyeti vazihtir.

^a J jAa>- obu~» j*?**-* g^* f W- <J\i>~ j' ai jy*i <-?*

715. Gy bir hayalden u /up" kadehi ipni?, hakfiyih sarhoslari aibi dola§ma!

Ey kendisine hayalinde §eyhlik ve miir§idlik mertebesini tevcih edip ve bu
hayalinden "hie" kadehi icip kendini Hak'ta mustagrak olmus, tevehhiim
eden kimse, ortada hakayik sarhosjan olan arif-i kamiller gibi dolasma ve ir-
§ad da'vasmda bulunma!

j\jf y* 0\ j C-JU-J yj, jt\ y (j\ j\f~~» y* d\ J y* j>\ { J^»

716. Sarho$ gibi bu tarafa ve o tarafa oustttn. Gy sana bu taraf yoktur, o taraf
tan ge$!

Ey miiddeM kazib, sarhos, gibi bu ruhaniyet ve hakikat tarafma laf ile ve
o cismaniyet ve hayal tarafina fiilen yikildin. Ey mukallid, sana bu ruhaniyet
ve hakikat tarafi kapahdir. Sen o cismaniyet ve hayal tarafindan gee!

jLii y* y» OiJU O y» JjJj *5 d\ j\ -Uj ^gjL fllj y» Oljj £

717. G'aer o tarafa yol bulursan, bunctan sonra aah bu tarafa aah o tarafa, me-
yil sap.'

<^po

AHMED AVNl KONUK

Eger o Hak tarafina yol bulursan, bundan sonra gah bu suret ve cismaniyet
tarafina ve gah o ruhaniyet ve ma'na tarafina meyil ve arzunu sag ve bezlet!
"Sir-fe§an"da "sir" "meyil ve arzu" ma'nasina olmak miinasib olur. Ya'ni "Ha-
Mki bir surette Hak'ta fani olursan, bu fena-fillahtan sonra beka-billah makarm
hasil olur ve bu makam hasil olduktan sonra ism-i Zahir'in taht-i hitasinda olan
gah suret alemine ve gah ism-i Batm'in taht-i hitasinda olan ma'na alemine me-
yil ve arzunu sag ve bezlet! Zira iki alemde seyerah salahiyeti senin olmustar."

718. Diep bu iarafa mensubsun, o iaraftan hm vurma! CMademki oliim iant-
mazsin, bosuna can cekisme!

Ey muddei-i kazib, halbuki sen hep bu suret ve cismaniyet alemine men-
subsun. Binaenaleyh o ma'na ve ruhaniyet aleminden bahsetme! Mademki
mevt-i ihtiyan ile olmedin ve fena-fillah makamma kadem basmadm, nafile
yere muhakkikmin ahvalini taklfd igin can cekisme! "Gep" (^f) "soz" de-
mektir ve yalan ve beyhude sozler ma'nasina da gelir.

719. Diizir canli hi, ecelcten korkmaz. 6ger o mahluku tanimazsa layik olur.

hayat-i ebediyyeye nail olan Hizir canh arif-i kamil, olumden ve ecel-
den korkmaz. giinku zaten o, bu hayat-i cismaniyyeden mevt-i ihtiyan ile 61-
mustiir ve Hak'ta fani olmustar. Eger mahluku tanimaz ve mezahirde
Hakk'in gaynni gormezse bu hal ona layik olur.

^ JfJ-. *j* ^~ j 5 i/° j*

jg J.y. p*y 3/> j\ ^

720. JTlcjZini zevk-i tevehhur&tlen ho§ edersin. DCendi tulumuna iiflersin, onu
doldur ur sun.

Agztm zevk-i tevehhumden dogan birtakim tumturakli elfaz ile ho§ ve la-
tif edersin; dinleyenlere kendini begendirmege calistfsm ve bo§ havadan iba-
ret olan bu suslii sozler ile, tulum mesabesinde olan enaniyetini §i§irip doldu-
rursun ve halkin tahsfninden nefsin zevklenip ve keyiflenip sarhos, olursun.
J** "Hik" "buyiik tulum" demektir (§emsu'l-Lugat).

721. jm&i bir iyne ile havadan bo§ olursun. S$kilin teni boule semiz olmasml

<^cg>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

tmdi bir bela veya ta'riz ignesi, o §i§irdigin tulumuna saplandigi vakit:, bu
uciib ve gurur havasi bo§ahp enaniyetin porsiik bir hale gelir. Bir akilin teni
ve sureti boyle uciib ve gurur ile sjsjp semiz olmasin!

722. !7&$m kardan bardaklar yaparsm, suyu aorunce o ne vakit vefa eder?

Ey mukallid, ki§ mevsimi gibi soguk olan nefsinin yagdirdigi sifatlardan
bardaklar yapip igine, muhakkikfnden caldigin ulum ve hakayik sulanni dol-
durur ve etrafinda bulunan murfdana sunarsin. Halbuki o galdigin ulum-i le-
dunniyye ve hakayik sulanni gordugu vakit, 6 nefsara sifatlann ne kadar ve-
fasi olur ve o bardaklar o sulan ne kadar muhafaza edebilir? Zfra o ulum ve
maarif o sifat-i nefsaniyyenin du§mamdirlar ve derhal onlan eritmege
me'murdurlar.

C^

Cakalin boya kopiine dii§mesi ve boyanmasi ve ^akallar
arasinda onun tavusluk da'vasi etmesi

723. bir $akal boya kuyiine aitti. /tup i$inde bir miiddet tevakkuf etti.

724. Dmdi onun posfu botfali olmu§ bir halde ur Ben tavus-i illiyyin olmu§wn
diye yikh.

"Illiyyin" miirredi olmayan bir cemi'dir. Makamat-i uhreviyyeden yiiksek
bir makamin ismidir. Nitekim ayet-i kerimede 'uJ* J^ jCJji v^ ojur (Mutaf-
fifm, 83/18) ya'nf "Muhakkak ebrann kitabi illiyfndedir" buyurulur. Tavus"
tiiyleri renkli ve parlak olan bir ku§ ismi oldugu ma'lumdur.

*$%&>

AHMED AVNt KONUK

•cab" j> Lpvjj d\ >~>bi\ «iL J^yt* Jjjj ,

725. ^Renkli tiiy laiif revnak hulmu§, fjiine$ o renklerin iizerine parlamif.

726. ZKendisini ye§il ve kumizi ve penhe ve san aordu; kendini $akallara arz
etti.

727. Uiepsi dediler: "6y ^akalcik hal nedir? Senin ha$ma hit ne§dt sanlmi$hr.

£akallann hepsi o boyali cakala dediler ki: "Ey aciz cakalcik, bu ne hal-
dir? Ba§ina bir ne§at sebebi sanlmis, bir sevincin var!"

728. V^fe^dttan dolayi hizden kenara $ekilmi§sin. IJu iekebhurii nereden qetir-
mi§sin?

"Kerane" ve "kerarr kenar demektir. "Kenare kerden" kenar yapmak de-
mek olup kenara gekilmek ve aynlmaktan kinayedir. "Sana anz olan bu ne-
sat ve siirur sende bir kibir ve uciib vucuda getirmts, ve kendini bir cakal zum-
resinden kenara gekmi§sin. Bu uciib ve tekebbiiriin sebebi nedir?"

d^i J'j*- j' <J^> k tJ*^ -^ ^^* <j\f ^ j' cn4 tj^*~* *~^ -

729. Ilir fakal: " Utile mi ellin, yahut ho$ dillerden mi oldun?" diye. onun onli-
ne qitti.

"Cakal"dan murad, heniiz sifat-i nefsaniyyelerinden kurtulmamis, olan sa-
liklerdir. "Boya kupii"nden ffiurad, ism-i cami'in mazhan olan kamildir.
"Renkler"den murad, esma-i muteferrika-i Hak'tir. Bu kissada, bir kamile in-
tisab edip, mursjdinin nazanyla kendisinde esma-i muteferrikadan ba'zilan-
nin ahkami zahir olan, kendisim* kemale gelmis. tevehhum edip, sifat-i nefsa-
niyyesinden heniiz kurtulmami§ iken sair siiluk arkadasjanndan aynlan ve
kiirsflerde halka nasayiha basjayip etraftna birtakim mundler toplayarak ir-
sada ktyam eden kimselerin hali temsilen beyan buyurulur. kimsenin bu
halini goren siiluk arkada§lanndan birisi gikip der ki: "Yahu, bu gdsterdigin
senlik ve bf-hodluk ve yaptigin da'va-yi ir§ad, nefsinin bir hilesi midir, yok-
sa hakikaten ho§-dillerden ve ehl-i kemalden mi oldun?"

^

MESNEVf-1 §ERfF §ERHi / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Hind mishalannda ikinci misra'da ^ \> deki i* yerine \s vaki'dir. Bu sy-
rette ma'na "Hfle yaptm, nihayet ho§-dillerden ve kamillerden gorundun" de-
mek olur.

730. "Oiiirsi iizerine sv$ramak i$in, laftan bu halka hasrei vermek igin hile
yaptm."

"Ey siiluk arkadasj, i§in dogrusu budur ki, sen kursiye gikip tumturak ve
siislu elfaz ile ehl-i hakikatin sozlerini soyleyerek halka hasret vermek ve
kendine da* vet etmek igin hfle ve riyakarhk yaptin!"

731. "Qok $ah$tm bir hararet gormedin. binaenaleyh htteden haydsizlih cjeiirdin."

Ya'hf "Siirukiinde gok gahstin, fakat niyetin halis olmadigi ve gdzun riya-
sette bulundugu igin sende hararet-i a§k-i ilahi zuhur etmedi. Binaenaleyh hf-
le yolundan hayasizhk izhar ettin."

C— ><l£0 jA out ^j-i-j ju C..«*U»Ji j ulji 0l

732. ^Diararet enhiya ve evliydmn Idyikidir. Diaydsizhk dahi her hilekann
penahulu.

"HarareM a§k-i ilahi enbiyanin ve onlann varisleri olan evliyarun layiki-
dir. Her hilekann siginacak mahalli de hayasizlik ve utanmazlik sayesidir. Bu
hayasihk evvela nefsine kar§idir. Zfra her bir kimsenin ahval-i nefsine vuku-
ru basfret iizeredir. Nitekim ayet-i kerimede v_iC Jaf/j Xj-J* *~£ J* iuM j!
(Kiyamet, 75/14-15) Ya'nf "Belki insamn nefsi iizerine basfreti vardir ve her
ne kadar ma'zeretlerini koyar ise de..." buyurulur. Binaenaleyh bdyle kimse-
ler, evvela kendi nefsine kar§i hayayi kaldirmisftr. Nitekim Ismet Buhari haz-
retleri soyle buyururlar:

Tohmeteden oziine ne soyler ozgesine
Kendinden utanmayan hig kimseden utanmaz.

733. Xxrd ho$uz diye iltifdt-t halki kendi tarafina $ekerler. DiaVbuki bdhndan
naho§turlar.

AHMED AVNt KONUK

Kiirsf iizerinde: "Biz Hak sarho§uyuz, binaenaleyh latff bir hal igindeyiz,"
diyerek halkin iltifatim ve hiirmetini kendi taraflanna gekerler. Halbuki batin-
lan, dedikleri gibi degildir. Bil'akis naho§turlar. Binaenaleyh ahval-i batinlan
lisan-i zahirlerini her an tekzib ettigi halde, kendi batinlanndan utanmazlar.

Lafgi adamm sakalmi ve biyigim her sabah kuyruk derisi ile
yaglamasi ve ben boyle yemi§im diye arkada§lan arasina gikmasi

Ziigurt ve kopuk bir adamin sakalmi biyigim, eline gegirdigi bir kuyruk
derisiyle yaglayip, kendi gibi ziigiirt arkada§lanmn arasinda baklava borek
yedim diye ogunmesi.

OuLa^ (S^_p t ~"'_r5" it*"^ r* Q\ g". .. <* ,^^a>w kJU*u aJj C^-^jj

734. ^v, kopuk sahis kuyruk derisi huldu. Dier bir sabah btyiklanni yafllar idi.

Cr*^ 1 J- 1 C 1 ^JJ* lsIj*? &jl CS *^ J* J ^ L **^ ^W* j*

735. "TZen endimende yaglt taam yemisitn" diye mun'amlar arasina aider di.

"Mun'aman" ism-i mef ul sigasiyla "in'am olunmu§lar" ma'nasina olmak
miinasib olur. Zfra bahsin iinvanmda ou.^ aL. ["arkadasjan arasina"] buyu-
rulduguna nazaran, bu miistehan ve kopuk §ahsm mahremleri ve arkadasja-
n da kendisi gibi in'am olunmusjardan olur. Ve "mun'amiar"dan murad, in-
san-i kamilin meclis-i irfamnda miitena'im olan saliklerdir. Ya'ni "Ben bir
cem'iyyette yagli taam yemisim, diye sair in'am olunmu§lar arasina giderdi."

-Uj5o clX^ c$j~>i ^j*i y*j \y j J l5^^> *JUir-' y, ci~*o

736. ^IZiyih tarafina bakituz!" ma'nasim verir isaret olarah ho§ haberde dini
bvyvftina koyardi.

c £« )

MESNEVI-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Arkada§lan arasinda birisi latff sozler soyler ve bir vak'a-i latifeyi hikaye
ederken, onu kemal-i dikkatle dinlemiyor gibi bir vaz' alir ve kuyruk derisiy-
le yaglamis, oldugu bryigma onlann nazanni celb igin f eliyle o yagh biyiklan-
m burar idi ki, bu vaz'iyet, "Iste biyigima bakimz ki, sjmdi bir cem'iyyette
baklava borek yemi§ olduguma bu biyigimin hali alamettir!" demek ma'na-
sinda i§aret idi. Nitekim atide izah buyurulur.

737. Jii, ' K<r Bu soziimun sulkina §dHUir ve\u yagh ve tath yemenin nisandv."

738. Onun karm sadasiz cevab olarah derdi ki: "^alancdann mekrini ^Mah
helak etsinl"

Biyiklan kuyruk derisiyle yagh olan kopugun bo§ ve a? olan karni, onun
bu ogunmesine sadasiz cevab olarak, ya'ni lisan-i hal ile derdi ki: "Allah Te-
ala yalancilann mekrini helak ve yok etsin!"

739. "(Senin lafm bizi aies iizerine koydu ki, o senin yagh hiyiklann kopmus
olsuni"

"Senin ogiinmen bizi achk atesj uzerine koydu ki, o senin kuyruk derisi j
ile yagli olan biyiklann kokten kopsun!"

740. n 6y ailenci, eger senin firkin lafin olmasa idi, hir kerim bize mzrhamel
[738] ederdi!"

Bu beyt-i §erif dahi, o kopugun karmnin lisan-i hal ile olan beyanidir.

741. "Ue eger ayvp aostere idin, egriyi az oynaya idin, bir tabib onun ilacini ya-
par idi!

"Eger nefsinin aybini ve kusurunu gostere idin, onlan saklamayip da hile
oyununu az oynaya idin, bir tabib-i ilahi olan insan-i kamil o ayb-i nefsanf-
nin ve maraz-i ma'nevinin ilaci ve tedavfsini yapar idi."

cvfj^a

AHMED AVNt KONUK

742. !7ifllt buyurdu ki: "Diulafli ve kuyrugu egri ktmildaima! Sadiklara sidki
elbeiie menjaat verir."

"Kulak"
dir, Ikinci misra' ^^> u>«uaji ^ ^ \
sinden muktebestir. Ya'nf'Ey salik, enbiya ve evliyanin nasayihini dogru din-
le ve anla ve nefe-i hayvaniyyeni dogru yola tahrik et! Zira Hak Teala hazret-
leri buyurdu ki; "Bu gunde sadiklara dogruluklan menfaat verir." Bu ayet-i ke-
rime her ne kadar kiyamet giinu hakkinda beyan buyurulmus. ise de, hakikat-
te her an-i gayr-i miinkasimde kiyamet vaki' oldugundan, lisan-i i§aretle huk-
mu, hayat-i diinyeviyyenin her an-i gayr-i munkasimine de samildir.

ak"tan murad, hiss-i sem' ve "kuyruk"tan murad, nefs-i hayvaniyye-
ci misra' '**il^ '^di\ U^ \°y. lii '«JJi Jtf (Maide, 5/119) ayet-i kerime-

743. By muhtelim, kehf i$inde ecjri uyuma! Salik olducjun §eyi ayk Rosier ve is-
tikamet et!

Ey hakikatte riiya ve hayalden ibaret olan bu dunyamn lezzetleriyle litre-
yen kimse, bu cisim magarasi iginde egri yatip uyuma! Batimnda ne var ise,
zahirinde de onu acik olarak goster ve dogru harekette sebat ve istikamet et!

"Muhtelim" hitabiyla ^U) < S^S ljjJI "Diinya uyuyan kimsenin rii'yasi gi-
bidir" hadis-i §erifine i§aret buyurulur. Malum olsun ki, istikamet-i kamile,
nefsin muradim ve arzularim tamamen Hakk'in iradesinde ve emrinde
mahvetmektir. Boyle bir istikamet gayet guc oldugundan, sure-i Hud'da
'J J ur °fjL\i {Hud, 11/12) ya'ni "Emrolundugun vech ile istikamet et!"
buyurulmasi iizerine Resul-i zi§an Efendimiz "Sure-i Hud beni ihtiyarlatti"
buyurdu. Zira boyle bir istikametin neticesi oldugu gibi goriinmek ve goriin-
diigii gibi olmaktir. Ya'ni bu "istikamet sahibi"nin her an, batini halk naza-
nnda zahir olsa, utanacak ve sikilacak bir fikir ve hatirasi bulunamaz. Bu-
nun ne kadar zor bir §ey oldugu biraz teemmiil ile anla§ilir.

J&* b >y>- J« jj J^ J 1 cr^ ^J l - ^ ^^ ^^ J <->

744. Ue ecjer kendi aybim soyleyemez isen ban susl [jdsteristen ve datjalden
kendini oldiir.

Ve eger batimndaki ayiplanni kusurlanm soyleyemez ve izhar edemezsen,
ban ehl-i istikameti takliden soz soylemekten vazgec. de sus! Gdsterise ya'ni

6 ^^

MESNEVM SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEV1-3

riyaya ve hileye mtitemayil olan nefsini bu siikut ile oldiir! Zfra nefsin oltimii
izhar-i kemalattan siikuttur; ve hayati ise i'lan-i kemalattandir. Binaenaleyh
bir kimsenin halk nazanndan kendi kemalatim gizlemesi ve bil'akis noksan
ve ayiplanmn izhan, azim bir miicahededir.

OUsi«l ij[^S^ a j j> C— ~A OUi LiSL« ^jsL iJJJu y £

745. Gger sen nakd huldun ise agiz agma! ^jolda imiihan iaslari var.

"Eger nefsinin sifati baki ve nefsin diri iken bir kamilin huziirunda ina-
yet-i Hak'la bir nakd ve zevk ve bir hal-i ma'nevi buldun ise agzim acip su-
na buna bu sim fas, etme!" Zfra sana verilen bu nakdin nefsine bir serma-
ye-i gurur olup olmadigini imtihan icin bu tarik-i Hak'ta mihekk tasjan var-
dir. Bu mihekk ta§lannin enva'i pek goktur. Kari'lerin oniinde mahiyyet-i
umumiyyesi inki§af etmek iizere §u menkabenin zikrini miinasib gdruriirn.

Nefehitii'l-Uns'te miindericdir ki, tarik-i Hak saliklerinden birisi kursfde
halka va'z ve nasihat etmek iizere §eyhinden izin ister. §eyhi, ne niyetle va'z
edecegini sorar. da halka olan §efkat ve merhameti saikasiyla va'z ve na-
sihat edecegi cevabim verir. §eyhi: "Evet, kalbinde bu derece hiss-i §efkat
olan bir kimsenin halka va'z ve nasihat etmesi miinasib olur" diyerek izin ve-
rir. miind dahi, cami'de kiirsiye gikip halka va'z ve nasihate basjadigi sira-
da fakfrin birisi ayaga kalkip: "Ey cemaat-i miislimfn, arkama giyecek hirkam
yoktur, Allah nzasi igin bana bir hirka ihsan edin!" diye tese'ul eder. Kiirsi-
de bulunan miind derhal arkasindaki hirkasini gikanp fakfre tasadduk eder.
Kursihin altmda §eyhi oturmakta imi§. §eyh efendi, miirfdin bu halini goriin-
ce derhal "In a§agi yalanci herif!" diye bagmr. Miirid kiirsiden inip §eyhine
kusurunun izah olunmasim niyaz eder. §eyhi cevaben der ki: "Sen halka §ef-
katinden bahsedip kiirsiye gikmis. idin. Fakir tese'ul edince cemaat-i miisli-
mfnden hicbirisinin bu ecr-i tasadduku kazanmasina meydan birakmayip, o
ecri onlann hepsinden evvel kendin kazanmak igin hirkam verdin, Senin iim-
met-i Muhammed'e olan §efkatin ve merhametin boyle midir? Sen bekleye-
cek ve kimse vermezse tasadduk edecektin!"

l§te bu menkabe §efkat'da'vasinda bulunan bir miindin imtihanim goste-
rir. Binaenaleyh mihekk ta§lannin enva'ini ta'dad etmek asla kabil degildir.
Fakat bu menkabede asil mihekk ta§i miir§id-i kamilin viicududur.

746. Dmiihan taslanna da onde kendi ahvali i^inde. imtihanlar vardir.

°#$$&>

AHMED AVNl KONUK

"imtihan eden mihekk ta§lan igin dahi, onlann kendi hallerine miinasib
imtihanlar vardir." Ya'ni nakislan imtihan eden kamiller igin dahi Hak Te-
ala hazretlerinin onlann ahvaline gore imtihan muamelesi vardir, Nitekim
Siimnun-i Muhibb hazretleri bir gece mubaseta halinde Hak Teala hazretle-
rine hitabem "Ya Rab, beni istedigin vech ile imtihan buyur. Senin emrine
munkadim!" diye miinacat eder. Ve ayni gecede habs-i bevl illetine miibtela
olur, ya'ni idran tutulur. gece, veca'mdan pek muztarib olur, feryad eder.
Ertesi gun sibyan mektebine gidip gocuklara para dagitarak <->\&\ (*£**J \^\
ya'ni "Yalanci amcamiz igin, bu belamn def i hakkinda dua ediniz!" der. Vel-
hasil imtihanat-i ilahiyyenin nihayeti yoktur.

747. ~$ezdan huyurdu: "Ueladeiten hayne kaiar her hir yd iki def a imtihan
olunurlar."

"Hayn" helak ve oliim ve mihnet ma'nalannadir ve ba'zi niishalarda cim
He "ceyn" vaki'dir; ve "Ceyn" mezara gommek demektir. Bu beyt-i serifte Be-
rae suresinin nihayetinde vaki' "ilj o^ V ^ ^ r j\ i^ ^ jr ^ o^ ^i a^y
'jj/X *?* {Tevbe, 9/126) ya'ni "Mlinafiklar gormezler mi ki her bir yilda bir
kene veya iki kerre imtihan olunurlar; sonra riicu' etmezler ve tezekkiir edip
, ibret almazlar" ayet-i kerimesine i§aret buyurulur; ve bu ayetin yalniz muna-
fiklar hakkinda oldugu tevehhum olunmasin. Batimnda olmayan §eyi var su-
retinde gosterip da'vaya kryam edenlere de §umulii vardir. Cenab-i pir efen-
dimizin iki def a imtihan olunduklanni beyan buyurmalanndaki i§aret budur
ki: Salihlerin suret-i umumiyyede imtihanlan iki mertebe iizerine vaki' olur:
Birisi hicabat-i zulmaniyye iginde iken ve digeri hicabat-i nuraniyye iginde
iken vaki' olur. Hicabat-i zulmaniyye, mertebe-i nefsaniyyete ve zahir-i §eri-
ata taalluk eder. Ve hicabat-i nuraniyye mertebe-i ruhaniyyete ve batin-i §e-
nat olan tarikate taalluk eder. Her bir mertebenin iginde de imtihanat-i husu-
siyye vardir. Ve bu imtihanat-i hususiyyenin nihayeti yoktur.

: 748. By ogul imtihan icinde imtihan vardir. Saktn a$acji imtihanla kendini sa-
tin alma!

Ey salik oian oglum, nefsani ve ruhani olan umumf imtihanlann iginde
» hususf birtakim imtihanlar vardir. Sakin ha! Bu hususf ve a§agi olan imtiha-

<^Cg>

MESNEVI-1 §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

nat-i ciiz'iyyeden birini kazandim diye kendini kemale gelmis. zannetme! Ve
nefsini hymetli gorup satin alma! Mesela uciib ve kibirden imtihan ederler.
Tevazu'un sabit olursa, hasedden imtihan ederler. Sidkin sabit olursa gazab
ve §ehvetten imtihan ederler. Velhasil imtihanlann nihayeti gelmez.

(^

ijj aX»\ ^w lSjj \-&\ j\ j 'j jl c^j^>- i^~ L^jUt^I aS" jjpIj **b ^^y. £/•)

Bel'am-i Baur'un emfn olmasi ki hazret onu
imtihan etti, o onlardan yuzii ak gelmi§ idi

"Imin" [: eymin] kelimesi Mesnevi-i £erifte cok musta'meldir. Bu kelime
"amin" kelimesinin imale olunmu§udur, "korkudan emin olan" ma'nasinadir.
Ya'ni "Hak Teala hazretleri Musa (a.s.) zamanmda, suleha-yi iimmet zumresin-
de bulunan Bel' am Baur'un tarik-i Hak'taki sidk ve azmini ve ziihdiinu tiirlii tur-
lu imtihan buyurdu; ve o Bel'am-i Baur bu imtihanlarda yiiz aki ile gikti. Fakat
sonuncu imtihanda sahteligi meydana gikiverdi. Nitekim atfde izah buyurulur.

Jj^* <U-iO tjlj*^ OUri^

Ui^ cTsM J Jjfa r*^

749. ^Bei am-i Hidur ve Dhlis-i lain, sonuncu imtihanda zelu* olmu§lardir.

Rivayet olunur ki, Bel'am-i Baur ism-i a'zama vakif idi. Ve Iblis melaike-
ye muallimlik ilmini bilir idi; ve cok kere vaki' olan imtihanat-i ilahiyyeden
selametle giktilar. Fakat sonunda muallimin isti'dad-i ezelisinde merkuz olan
sevda-yi riyaset, kavmi tarafindan teklff olunan Musa (a.s.) a muhalefeti ka-
bule sevk etti. Ve iblis'in isti'dadmda miindemic olan kibir ve uciib dahi,
Adem'e secde teklif buyurulmasiyla meydana gikti. Ve ikisi de de bu imtihan-
larda maglub oldular.

JjS ^a oi~*> jjdyiJ ,Jp\ &Sk*

^ cf 4 ^ t> ^J^ J 1

750. O da'vd ile devlete mevl eder; onun mi'desi himqina heddua eder.

[748] ' V V

Bu beyt-i §ertfin hem biyiklanna kuyruk derisini suren §ahsa ve hem de
Bel'am'in ve Iblis'in hallerine merbutiyeti miimkindir. Ya'ni "0, karni ag iken

c^p^

AHMED AVNt KONUK "^S

kuyruk derisi ile biyiklanni yaglayan §ahis, tokluk devletine meyl eder; hal-
buki onun bo§ mi'desi, tokluk kizbini i'lan eden bryigina beddua eder." Ve-
yahud "0 Bel'am-i Baur Hz. Musa'ya kar§i ve Iblfs Adem'e kar§i tefevvuk ve
istila daiyesiyle devlete ve riyasete meyl eder. Halbuki o Beram'in ve Iblfsin
baton, zahirine beddua eder" de der:

751. OCi: "0 §eyi hi gizler, onu izhar et, hizi yakiv, ey Utuda onu riisvay el!"

"Ey Huda! Bunun icj ba§ka, di§i ba§kadir. icinde sakladigi ayip ve kusu-
ru meydana gikar da, onu rezfl ve maskara et; zira bizi yakti ve ta'zib etti."

752. ^Biitiin tenin diz'leri ontin dii$manulirlar; zira o hahardan laf eder, onlar
Ju$ i$indedirler.

muddeinin cisminin eczasi mahkum-i za'f u fena olduklan igin, onun
du§manidirlar; zira o bahar mesabesinde olan tokluktan ve ni'metden bahs
edip ogiimir. Halbuki o ciiz'ler ki§ mesabesinde olan donukluk igindedirler.

753. Jlaf, keremleri geri verir; rahmetlerin dalini kokiinden hoparu.

Kuru laf ve da'va, kerimlerin keremlerini reddeder ve geri gevirir. Zira
merhamet agacini ve dalini kokiinden kopanr; ya'ni ehl-i kerem bir mudde-
inin da'vasmi gorunce, mahall-i kerem olmadigina hiikm edip, onun haline
merhamet etmez. Nitekim hadis-i §enfde l. ^J v ^J u ^ ^ ya'ni "Kendin-
de olmayan bir §eyi iddia eden4dmse bizden degildir" buyurulur.

754. ^Dogmlngn one. getir, yahud sus! Ondan sonra rahmeii gor ve i$!

ojj jJul Ipj ji O^^j C— .*o «-A-i> jl JL-" (t-v*^ it-Sw 0'

755. kann, onun hiyiklarinm dii§mani olmu$; elini gizlice duaya vurmu§.

l§te o miiddefnin karni ve batini, onun biyiklannin ve zahir halinin dii§-
mani olmu§ ve gizlice bu suretle dua igin Kadi'l-hacat hazretlerine ellerini kal-
dimusttr da der:

*$%&>

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

756. CTdi: "61/ Diuda, bu al$aklann lafint riisvay ei, la ki kerimUrin merha-
meti bizim iarafimiza hareket etsin.

"Ey Huda-yi Miiteal bu aleak muddeflerin kuru lafini ve dgiinmesini ter-
zil et ve utandir; ta ki onlann bu inkisarlan ve riisvay olmalan sebebiyte ke-
rim olan kamillerin merhameti, bizim tarafimiza hareket etsin."

757. O karnin duasi rmxsiecab geldi; hacet yamklifli disanya bayrak dikii.

Ya'ni "Muddefnin batminin duasi ind-i ilahide makbul oldu; zira yana ya-
kila arz olunan hacet ve iftikar, di§anya da bayrak dikti, ya'ni bu iftikar ve
thtiyac hile perdesi altmdan meydana gikti."

758. Oiak buyurdu: "Gyer fasik ve puiperesf olsan, beni gagudigtn vakit icabei
ederim.

Bu beyt-i §erifde jjtf L*JL» j^\ (Gafir, 40/60 ) ya'ni "Bana dua edin, ica-
bet edeyim" ayet-i kenmesine i§aret buyrulur. Malum olsun ki, icabet-i dua
iki turludur: Birisi "lebbeyk" ile olan icabettir ki, bu icabet bilciimle mahlukat
hakkinda umumidir; ve hepsinin talebine canib-i Hak'dan "lebbeyk" nidasi
ile icabet buyrulur. Bu nidayi arifler isjtirier ve ehl-i hicab oianlar isjtmezler.
Ikincisi i'ta-yi sual ile icabettir ve bu atiyye, her dua igin lazim degildir. Eger
talibin duasi isti'dadma muvafik diverse, suali verilir; aksi halde teahhur
eder. Ve beyt-i §enfdeki icabetlerin her iki kisma §umulu caizdir. Bu dua bah-
si, Fususu'l-Hikem'de cenab-i §eyh-i Ekber hazretleri tararindan Fass-i §f-
sfde tafsil buyrulmu§tur.

759. Sen duayt sikt tuVve feryad et; akibet sent guliin elinden hurtanr.

Ey abd-i aciz, sen duayi siki tut ve feryad et; zira hadis-i senfde s^ui ^ ^ Ji
ya'ni "Dua, ibadetin iligidir" buyrulmu§tur. Eger sen duada musirr olur ve ilhah
edersen, Hak Teala seni, yolunu azdiran nefis ve seytan guliinun elinden kur-
tanr; zira hadis-i §erifde o**&\ v*-* ^ & ya'ni "Allah Teala ilhah edenleri sever"
buyrulmustar. Ve Cenab-i Pir efendimiz Divin-i Kebif lerinde §6yle buyururlar:

0^5^

AHMED AVNt KONUK

Oiji^ 1/ t^ ls*^ <-£j'j j' u^i ^JT ^ uP*~* lj ^y &\ C~*~S jl Jl c— -S Ol
.^5" jjilj ab5 jAp ij^ tJ^JJ -^ t/'^J J* ^ ^jij iJ ^J. ^y? ^J** ^ *^r

jS Jy»\ d)l^J ji jl Uo ji JbTaJUj 0_j^- Ua jJ juJ yii-l lijJlj; <-?! j^v My

k£ j>^\ ^j^i, aT dy? J>y- 0_)j-Ul j jj> \j y ^Ai gtiji Uo jA jJJlT C~~)l ji Jy\

"Siheyi ja/n// ecfefl kimdir? Kimdir? Odur ki, sen onun oniinde aglayip inle-
digin vakit, senin acini tath eder. Mucrimlerin biitiin gunahmi kami§ yapra-
gi gibi dokuciidur. Kendi hakkinda kotu soyleyenlerin kulagina gtinah ozrii-
nil telkin eder de, derki: "Ey bii'1-vefa, kusur eden kulunu magfiret et, del"
Kul duaya basladigi vakit o gizlide "amm" der, Onun amini odur ki, her du-
ada ona zevk verir; onun igini dismi §emseddin Tebrfzi hazretleri gibi latff
eder. "

$fj aJj jl c— > *» x*\ *jJ> ^jf j J t — J j - «* a ^J ^j ^y^~ p-*-^ ^y^r

760. HJakioki kann kendisini Oiahk'a ismarladi, kedi aeldi ve o huuruk deri-
[758] . . ... > J V

sim (joturdu.

Ya'ni "Kopuk §ahsm biyiklanm yaglamp dgundiigii kuyruk derisini, onun
ag kalan karnmin, lisan-i hal ile vaki' duasi berekatiyle, bir kedi gelip kapti
ve surukleyerek di§anya gikardi."

761. jiedinin arhasindan kostular; o ka$h; onun korkusundan ve iiabindan fo-
wk rencjini doktu.

Kedi kuyrugu kapip kagincg, kopugun gocugu ve ailesi, kedinin arkasin-
dan ko§tu; ve kedi de kagti. Babasinin korkusundan ve itabindan cocugun
rengi ugtu.

762. kii$iik $ocuk mecma'a geldi, laf^i adamm yuzuniin suyunu gotiirdu.

kopugun kuguk gocugu, babasmin baklava, borek yedim diyerek huzur-
lannda ogiindiigu kimselerin meclisine geldi; ve babasinin sirnni meydana gi-
kanp yiiziinun suyunu doktii, ya'ni onu orada riisvay etti; zfra babasi da o
meclisde hazir idi.

<^3C£^>

MESNEVl-i §ERtF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

763. 'Dedi: *0 kuyruk ki, onunla her bir sabah, dudaklanm ve biytklanni yafl
lar idin,"

764. "DCedi geldi, ansizm onu ka-ph; <ph ko§tuk ve o cehd fdide eimedi."

Ya'nf cocuk o meclisde babasma hitaben dedi ki: "Ey baba, senin her sa- ;
bah dudaklanm ve hyiklanni yagladigm kuyrugu, ansizin bir kedi gelip kap-
ti. Arkasindan her ne kadar ko§tuk ise de, tutup agzmdan kuyrugu alamadik."

765. Didzirlara taaccubden giilme geldi. ~$ine onlann merhameileri hareket et-
mek tuitu.

Orada hazir olanlar gocugun kemal-i safvetle babasmin sirnm fa§ ettigini
goriince, onun hal-i riyakaranesinden taacciib edip bila-ihtiyar giilduler; ve o
meclisde bulunan kerfmlerin merhametleri o zugurd ve bigare hakkinda ha-
rekete geldi.

766. Onu da'vet etiiler ve onu tok tutiular; merhamet iohumunu onun zeminine
ektiler.

O kenmler o karm ac. oldugu halde ogiinen ziigurdii; taama da'vet etti-
ler ve onu iyice doyurdular ve merhamet tohumunu, onun zemin cismine
ekdiler.

767. 'Vaktaki o kenmlerden dogmlugun zevkini gordii, tekebbursiiz dofuluqa
hole oldu.

Bu ac. olan hilekar murai, o kerfmlerin ni'metine ve merhametine nail ol- j
du; ve batimmn dogru olarak meydana gikmasimn zevkini gordu; artik ban- \
nmdaki noksanim dosdogru soylemek ve izhar etmek hususunda, evvelcej
hissettigi kibri birakti ve bundan sonra oldugu gibi gorunmek haline ve dog-
ruluga kole oldu.

<^s^

AHMED AVNl KONUK

Ma'lum olsun ki, bu kissada bir mur§ide intisab edip, henuz nefsinin sifa-
ti bakf iken mur§idlik da'vasina kiyam ve ba'dehu sifat-i nefsaniyyesinin zu-
huruyla rusvay olup, mur§idinin mazhar-i merhameti olan kimsenin ve atf-
deki kissada dahi, kendisini insan-i kamilin terbiyesinden miistagni addedip,
nefsinde kemal tasavvur eden ulema-i zahirenin ahvali misalen beyan buy-
rulmu§tur.

Boyacimn kiipiine dii§mu§ olan o gakalm tavusluk daVa etmesi

zJ&o pc^%> J>

o*J

*Jl

<L~k$i -Ul dkj JJjj J^-i 0^_j

768. Ue o renh renh olan ^ahal gizli cjeldi; melametgerin kulagmm d&ine deli:

Ya'ni o boyaci kiipiine girip, muhtelif renklere boyanmis, olan gakal, giz-
lice ve usulca geldi; kendisine melamet eden kimse, kulaginin dibine ya'ni
pek yakinina dedi:

t> *^ >j>- JjlJJ ^ dj>r ^ Si <y> dfcj j> _J ja ji jt-\ p^,

769. ^V^ihayet bana ve benim rengime bah; -pulperest muhahkah benim (jibi bir
-puiperest tutmaz." i

"§emen" putperest demektir. "Renkler"den murad, ulum-i muhtelife-i za-
hiriyyedir. Ve "gakallar"dan murad, sifat-i nefsaniyyelerinde mustagrak olan
kimselerdir. "Melamet-ger"den murad, salik-i tarikattir.

770. "fiulistan gibi yuz renhli ve latif olmu$um; muhahhah bana secde ei, ben-

[768]

den ba§ $ekme!"

Ya'ni ulum-i muhtelife-i zahiriyye tahsil edip, §6hret bulmus, olan bir kim-
seye, salik-i tarikatden birisi onun revisjne i'tiraz ettigi vakit, der ki: "Sen ba-

c^-p*

MESNEVl-t §ER1F §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

na i'tiraz etme, bana ve rengime, ya'ni benim zahirimin §er'a muvafakatina
ve batinimin turlu turlu ilimler ile muzeyyen olduguna dikkat et! Putperestler
gibi bir §eyh-i tarikatin etraflnda dola§anlar, benim gibisini bulamaz. Ben bir
gulistan gibi turlu turlu ilim gigekleriyle renkli latff oldum. Eger tabi' olmak
istersen, ey salik-i tarikat, §eyhine degil, bana tabi' ol ve benim hizmetimde
serke§ olma!"

^ fj j Lr* ^y- ^ >** ^ ^j v'j^Vj/

771. "Itenim kerr u ferrimi ve rengimin ab^u tabini gorl Hierd fahr-i Hiinya
ve rukn-i Hin cliye cagirf

"Kerr ii ferr" harbte kahramanlann ileri geri hareketlerine derler. Ya'ni
"Beni[m] miibahase ve munazarada kerr u ferrimi ve ilimlerimin parlakligini
gor de, bana diinyamn medar-i iftihan ve dinin ruknu diye ad koy!"

Bu beyt-i §erifde, ulema-yi benamdan Fahreddin-i Razi'ye ta'nz vardir.
Nitekim dfger bir cild-i Mesne vfde §u beyt-i §erlfde cenab-i Pir efendimiz bu
ta'rizlerini acikga beyan buyururlar:

"Eger tarik-i Hak'da akil yol goriicu olsa idi, Fahruddm-i Razi dinin simm bi-

lici olurdu. "

Ve ihtimal ki, "Riikneddin" lakabiyla da diger birine ta'riz buyrulmu§ olsun.

772. nr Ben Diuda'ya mensub lutfun mazhan olmu^um; Jt&riyaya mensui
§erhin levhi olmu§um.'

773. "By $akallar, sakm heni $akal diye $agumayin; hir <pka\ i$in ne vakit fm
kadar cental olur?"

"Ey insanlann cahil zumresi, sakin beni de kendinize kiyas edip, ehl-i gaflet-
den addetmeyin; hicbir gafil ve cahilin bu kadar revnak-i ilmi ve batini olur mu?"

774. $akallar §emin elrafmda pervane gibi, oraya cem ile geliiler.

< ^^°

AHMED AVNi KONUK

Ya'nf o alim-i zahirinin ogiinmesine aldanarak, birtakim cahiller, §em'in
etrafinda doniip dola§an pervaneler gibi cem'iyyet ile o gakalin bulundugu
mahalle geldiler ve onun ba§ina toplandilar.

775. "Dmdi ey cevhere mensub, soyle, seni ne diye'$ai[jualim?" Dedi: *J7Hus-
teri gibi erkek tavus?"

Qakallar dediler ki: "Mademki sen bu kadar makbul bir §eysin; ey cev-
herci veya cevhere mensub, soyle bakalim, biz seni ne lakab ile cagiralim?"
renkli cakal cevaben dedi ki: "Miisteri yildizi gibi parlak, erkek tavus de-
yiniz!"

776. H&inaenaleuh ona dediler ki: * fjulistanda can tavuslarimn cilveleri vardu."

^ r£ dytr *»j U <Oib ^ *£ ^CjS ^ ajLr <l)li>- y

777. "tSen oyle cilve eder misin?" Dedi ki: "Uiayir; badiye iprmemis iken na-
sil L/rttnt den oaks ederim?

Salikler o alim-i zahinye dediler ki: "Can tavuslan olan evliyaullah o can
giilistaninda acilip gezerler; sen de onlar gibi oyle cilveler eder misin?"
alim-i zahiri cevab verdi ki: "Hayir, badiye-i sulukii kat' etmemis, iken "Mi-
nf'den nasil bahs ederim. "Mina" Mekke-i Mukerreme'de kurban kesilen ma-
hallin ismidir. Burada kaftyenin tevafuku icjn kaide-i Furs iizere imale buy-
rulmus, ve" Mini" suretinde vaki' olmu§tur. Ya'nf, "Badiye-i siilukii kat' edip,
hakikat Ka'besine vasil olmamis, iken, ondan nasil bahs ederim ve gormedi-
gim §eyi nasil soylerim?"

*WIjj 4*r\y>- ^-jU* ^ ^n ^ *£ ^f ^ oL-jUs ^Jjl

778. "Tavuslann sesini yapar mtsin?" Dedi ki: " Dtaytr!" "Oyle ise sen ta-
vus dejjilsin; Dul-ala efendisin!"

Salikler dediler ki: "Mademki can giilistamnda cilve edemezsin, bari ta-
vuslann sesini yapar misin? Ya'nf ulum-i ledunniyyeyi beyan edebilir mi-
sin?" Cevaben, "Hayir!" dedi. Salikler de dediler ki: "Oyle ise sen dedigin gi-
bi tavus degilsin, Ebu'1-ala efendisin!"

G^23CS^)

MESNEVM §ERfF §ERHf / V. CfLT • MESNEVf-3 •

Bu beyt-i §erifde, ulema-yi zahireden Ebu'1-Ala Maarrf ye ta'riz buyrulur;
ve hadd-i zatinda beyne'1-Arab hamakatda darb-i mesel olan "Hebenne-
ka"nm kiinyesidir.

jU {fry-* j J^j jl yj ^f jUw-Tj OjT^jU? c-«i>

779. Tauusuu Kil'att golden gelir; renkien ve (la'valardan ona ne vakit eri§irsin?

Can tavuslugu, ya'ni velayet hil'ati asuman-i gaybden ihsan olunur. Sen
boyle ulum-i zahiriyye renkleriyle ve kuru da'valar ile o velayeti ne vakit el-
de edebilirsin?

C~

$£ ^y (j-j^* isy* <& *^ a&j Ji*-* OUj }\ ^-s*j^ (Sy-s j ^^j ^^

Fir'avn ve onun uluhiyet ile da'vasi, tavusluk
da'va eden boyali cakalin tesbihine benzer

Hind niishalannda bu ibare ju^ oUj ij y a */" a~zs 3 \j c~»jJi dyj bsf ^y>
>y ^ o^Ui ijj Lr , J \^ (jyi £ ya'nf "Fir'avn'in uluhiyyeti da'va etmesi ve
onun o cakala tesbihi ki, gakallann nezdinde tavusluk da'vasi ederdi."

j~jj>. j\ oOjji Lr ~t j\ Jj J^ij >*/ ^yy Jyj y^A

780. IJir fir'avn gibi ki, sakahm suslemi$; o e§eklikten Aolayi Dsa'dan yuka-
n uprmtf

boyaci ktipiinde turlii tlirlu renklerle boyanmis, gakala benzeyen, o
alim-i zahirf ve feylesof, sakahm inciler ve elmaslar ile siisleyip, hamakatin-
dan dolayi, rif at tasawurunda isa (a.s.)dan bile yukanya ugmus, olan Misir
htikumdan Fir'avn'a benzer. Zira nefis kendi hevasma birakilirsa solugu
Fir'avnlikta alir; nitekim buyurmu§lardir: Beyit:

c~~J by \j 01 j dy \j jij tiU c~~w oyy j\ yS Oj*l* ^^

"Mel'un olan nefis, Fir'avn'dan daha a§agi degldir; fakat bu Misirli Fir'avn 'm
a 'van ve ensan vardir ve bu nefs-i mel'unun a 'van ve ensan yoktur. "

s^P?

AHMED AVNt KONUK

-^

781. *L ii$( $akal neslinden olup, mala ve caha mensub olan kii-pe dusmus-
tiir.

Fir'avn dahi, oyle bir Fir'avndir ki, disj cakal neslinden dogmus, ve mal
ve caha mensub olan boya kupiine du§mu§tur.

Bu beyt-i §erifde nefsin hem na't cihetinden ve hem de tabiat cihetinden
miiennes olduguna i§aret buyurulur. Zira nefis tab'an kadinlar gibi alayis, ve
huzuzat-i dunyeviyyeye meclub ve meftundur.

782. Oier him onun o manstbmi ve maltni aordu ise, secde etii; o efsusilerin
secdesini yuttu.

"Efsusiyan" alaycilar ve istihza edenler ve hilekarlar ma'nasinadir. Her
kirn o Fir'avn'in ve Fir'avn mesjebinde olan herhangi bir hiikumdann man-
sibini ve malini gordii ise, onun onlinde ba§ egdi ve onun nefsani ve egri
emirlerine inkiyad etti. ahmak dahi bu hflekarlann ve mudahinlerin tabas-
buslanni ve temelluklanni yuttu ve miitelezziz oldu.

783. pejmiirde libasli dilenci, halkm sucudundan ve tahauyurlerinden sarho$-
cuh oldu.

"Jende-delk" ya'ni pejmurde libasdan murad, enva'-i levs ile miilevves
olan vucud-i unsurfdir. Ya'nf "0 miilevves viicud-i unsurf sahibi olan
Hakk'in dilencisi, halkin itaat ve inkiyadindan ve onun kuvvet-i zahiriyyesi-
ne hayretlerinden son derece~zevk alarak sarho§cuk oldu ve busbuttin dima-
gim azamet dumam burudii."

c— Uijl jk>- ^«J^-^ j J>jJ jlj c~-l*y>j (j j ji *£ x*\ jU Jt.

784. CflAal, yilan geldi; zua onda zehirler vardu; ve o halkin kabulii ve secde-
st ejclerhadir.

Bu beyt-i §erifde ^ ^\ «U-ij j^Ji J '**- Jiu ya'nf "Mal, lahidde yilandir; ve
can ondan daha zararhdir" hadis-i §erifine i§aret buyrulmu§tur. Ya'ni "Mal,
insanda kibir ve uciib gibi birtakim nefsani sifatlann kuvvetlenmesine sebeb

c 3» 3

MESNEVf-t §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

olur; ve bu sifatlar ruhun zehirleridir. Ve halkin kabulii ve ta'zfmi ve inkiya-
di ise, o zehirlerden daha muzir olan zehri hamil bir ejderhadir."

785. Diay ey Jfir'avn, buyuk immu.su yaprna; sen $akalsin, asla tavusluk etmel

Ankaravi hazretleri "namusf'deki "ya"yi masdariyyet veya nisbet ola-
rak ahp "namusluk etme" veya "namusa mensub eyleme" ma'nasim ver-
mi§tir. Hind §arihleri "ya"yi " hitab" addetmi§lerdir. Fakir "ya-yi ta'zfm"
addetmeyi daha miinasib gordiim. Ya'ni "Ey Fir'avn veya Fir'avn me§re-
binde olan kimse; nail oldugun mal ve cahdan ve halkin kabul ve ta'zfmin-
den dolayi biiyiik namus ve haysiyyet gosterme; nihayet cakal gibi nefs-i
hayvanihin taht-i esaretindesin; ruhaniyet giilistanimn tavuslugunu tasla-
ma!"

l$j£ lj-^j j *j^" j^ <*$ j^^ iS y* ^"^4 ^p^ i3L*>jU» {£ y*

786. Eijer tavuslar iarajinda zahir olursan, cilveien acizsin ve rusvdy olursun.

Ey muddei-i miiteazzim, eger ruhani olan veliler silkinde goriinmege yel-
tenir isen, onlann ahvaliyle zahir olmaktan aciz kahrsin; ve netfcede rezil ve
riisvay olursun.

787. CA/lusa ve Diarun vahiaki tavuslar oldular, dive kanadtm senin basin ve
yiiziin uzerine vurdular.

Ey Fir'avn, Musa ve Harun (aleyhime's-selam) vaktaki tavus-i ilahf ola-
rak zahir oldular, cilve kanadi olan harikalanni senin kudret-i maddiyyenin
ve saltanat-i zahiriyyenin ba§i ve yuzii iizerine garptilar.

788. Senin $irhinlujin ve riisvayliqin zahir oldu; yiikseklikien has asaqi dixs-
tun.

Ey riyaset ve enaniyet zevki ile peygambere muhalefet eden Fir'avn ve
Fir'avn me§rebinde olan ahmak; bu muhalefet neticesinde maglub oldun ve
girkinligin ve rezaletin zahir oldu ve sebeb-i ucb ve gururun olan o yiiksek
mansibdan tepe taklak a§agiya dii§tun.

*$%&>

AHMED AVNl KONUK
i^-lS C~io I-Lj j C*ij t£j-£> J^> >-J* j^- (c—-^ **"" (_£^i J \lk** tiy?

789. uMihehhi gor&uaiin vakit, kalv qibi kara ol&un; arslanlth nak$i cjiiti ve
kelh peyda oldu.

Mihek ta§i mesabesinde olan, ilahi tavuslan gordugiin vakit, kalp para gi-
bi kapkara oldun o zahiri parlakhgin gitti ve zahirindeki arslanhk nak§i mahv
olup, alttnda gizli olan kopek meydana gikiverdi. "

Jry? sy- jb j^ <&•*£ J*yr i o^j*' J 1 ^J JyJ^ *-£* ^

790. 6y hus ve cu§dan $irkin olan uyuz kopek; arslan postunu kendi iizerine
ortmel

Ey hirs-i cahdan ve bu hirs sebebiyle fikir fikir iginin kaynamasmdan gir-
kin bir hale gelen uyuz kopek! Birtakim ca'li kibarhklar ile iizerine Allah'in
arslanlan olan enbiya ve evliya tavir ve mi§vanru takma ve bu arslanlann
postuna buriinme.

jlSL- <i*>U-l *&\ j jj^ j*ji>

OUo»l Jjt>\j->xj Oj-i i-Ojf-

791. <S%rslan sesi seni imtihan etmek isier; arslan naksi ve sonra kopeklerin
ahlaki?

Ey arslan postuna buriinmus, olan magrur; arslandan arslan sesi cikmak
lazim gelir. Binaenaleyh arslan sesi, senin arslanhk da'vani imtihan etmek is-
tex; halbuki senin suretin arslan gdriiniir ise de, batinin kopek oldugundan,
zahirinde kopeklerin ahlaki gikar. Bu kopek ahlaki ile, arslanhk nak§inin ne
faidesi olur?

(^

"Sen elbette onlari sozlerinin ma'nasmda
tanirsm" ayet-i kerfmesinin tefsfri

Bu ayet-i kerime sure-i Muhammed'de vakT olup, ibtidasi budur: <_ — >- ^

j rf*/^ j (^*W-i (H^*^ r&kifi tix J j (^^->i «ui £>* J & iS>j* rfi-fi *J <J-^

MESNEVf-1 §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

"(iU.1 ,iJ iifj JyUi pLi (Muhammed, 47/29-30) Ya'ni "Kalblerinde maraz-i
nifak olanlar; Allah Teala onlann bugz ve adavetlerini di§anya gikarmaz mi
zannettiler. Ve eger biz istesek, onlan sana gosteririz. tmdi sen onlan simala-
nyla tanirsin; sen onlan elbette sozlerinin ma'nasindan dahi bilirsin. Ve Al-
lah Teala sizin amellerinizi bilir."

eilii J^lj J^-fr* i^^ >^k (3L*> ji \j ^ y d\*y_ cJ&

792. ^fiezdan, nebiye sevk-i helam mahallinde ehl-i nifakdan pek kolay bir ni-
san dedi.

Hak Teala hazretleri Nebiyy-i zi§anma Kur'an-i Kenm'inde, icjnden ba§-
ka turlti dii§unup, dismdan ba§ka tiirlii soyleyen miinafiklardan pek kolay bir
ni§an ve alamet verdi. Sen onlan sevk-i kelam mahallinde sozlerinden tanir-
sin, buyurdu.

Jy j c?~ j 3 L>jy ^^ h J^* j j~ -^ ^-*j J* 1 ^ /

793. 6^er miinafik, in, bedx ve biilend kamei olsa, onu lahnda ve kavilde ayk
tanirsin.

"Zeft" iri ve cesfm ve "nagz" bedf ve iyi olan bir §eye derler. "Hevl" rast
ve diiriist ve biilend-kamet ve korkunc, ma'nalanna gelir. Ya'ni* "Miinafik her
ne kadar kalip ve kiyafet i'tibariyle cesamet sahibi ve hey'etge begenilecek bir
ciisseye ve fesahat-i kelama malik ve gdrimiisu hevlnak ve korkunc, olsa bi-
le, sen onu soz soylerken aldigi vazi'lardan ve kelaminin ma'nasindan acikga
tanirsin. Nitekim Hak Teala hazretleri sure4 Miinankun'da buyurur: ^f, til 3
sj^v- ^ ^k ^jH £+~j \jijL ji j ^ili-i jjuJo (Miinafikun, 63/4) Ya'ni "Ya
Habrbim, sen o miinafiklan gordugiin vakit cisimlerini begenir ve taacciib
edersin; ve soz soylerler ise, onlann soziinii dinlersin; onlar duvara dayan-
mi§ kiitukgibidir."

794. ^Uaktaki toprak bardahlan satin ahrsin, eu miisteri, tecrube edersin.

795. hardak iizerine el vurursun, ni$in? %a hi taninden ^atlagi anlayasin.
Ey mu§teri, bir topraktan yapilmi§ bardagi satin alacagin vakit, elini onun

c^P?

AHMED AVNt KONUK

iizerine tin tin vurursun ve onun catlak olup olmadigim, sesinden ve tinne-
tinden anlamak igin tecriibe ve muayene edersin.

796. Qailagtn sesi haska tiirlii olw; ses $avusiur, onun oniinde gitler.

Miinafiklar da catlak bardaklar gibidir. Sdzlerinin lahninden ve iislubun-
dan, batinlannin ciirukliigu zahir olur; zira ses, padi§ahlann vurudunu ihbar
icin onde yiirtiyen gavusjara benzer.

juS^ jJuj^mI J*i j^^* >?"-* ^ <J**ij*> *S "^ lS* ^^

797. Ses gelir \d, onu ta'rif etsin; masdar gibi, fiil onu tasrif eder.

llm-i sarfda mukarrerdir ki, eger fiil muallel olmus, olursa, masdarda da-
hi ta'lil vaki' olur. Kaim ve kryamen gibi. Ve eger fiil muallel olmazsa, mas-
darda dahi ta'Hl vaki' olmaz. Binaenaleyh muallel olan fiillerde masdann
tasrffi lazim gelir. Mesela "kiyam" kelimesi "kame"nin masdandir. Bunun
fiil-i mazisi aslinda "kaveme" idi; ondan sonra "vav"i "elif'e tebdfl ettiler,
"kame" oldu. Ve fiil-i mazi de bu suretle tasrif vaki' olunca, bu fiil kendisi-
nin masdan ve ash olan "kivam" kelimesini tasrif ederek "kiyam" suretine
getirdi.

Ve keza "va'ade"nin masdan, aslinda "va'den" oldugu halde, masdar i'lal
fiiline tabi' oldugu igin bu "va*ade"nin evvelindeki "vav" hazf olundu ve fi-
iline benzemesi icin, onun masdannda dahi tasrif vaki' oldu. "Va'den"den da-
hi "vav" hazf olundu ve "elif'e bedel, nihayetine "ta" getirildi, "'ideten" ol-
du. Binaenaleyh illetten salim olan fiillerin masdarlan da salim kahrlar; illet-
ten salim olmayan fuller, kendi masdarlanni tasrif ederler.

imdi bu kaide-i sarf misatine mutabik olarak eger munafikm frili mesa-
besinde olan sozu ve sesi ma'lul ise, o soz ve sesin masdan olan onun ba-
tirumn dahi ma'luliyyetine delil olur. Bu ma'naya binaen J*ui jiy* ^U*Ji
ya'nf "Zahir, batimn iinvamdir" demiskrdir. Ve Server-i alem (s.a.v.) Efen-
dimiz namazda sakahyla oynayan bir adami gordiikleri vakit us ^ J
^■j\yr i~»jJ- ya'nf "Eger kalbi ha§i' olsa idi, a'zasi dahi ha§i' olurdu" bu-
yurmu§lardir.

798. Uaktaki imiihan sozii yiiz gosterdi, hemen Dtarut kissasi hatinma geldi.

<¥%&>

MESNEVI-l SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

c=~

Harut'un ve Marufun kissasi ve Hak Teala'mn
imtihanlan iizerine onlann cur'eti

799. n^undan evvel onclan hiraz soylemi? idik; halbuki ne soyleriz? Onun bin-
lerinden hirini.

Bu Harut ve Marut kissasini bundan ewel I. cildin ibtidalannda ve ortala-
rinda biraz soylerai§ idik. Burada da diger bir vechinden soyliiyoruz; ve sirasi
du§tiikge diger cildlerde de bu kissanin hakikatlerinden bahs edecegiz. Fakat
soyledigimiz nedir? Bu kissanin rumuz-i hakayikinm ancak binlerde biridir.

\^JL>j*j j\ JjU Ij dyS" U

i^JLi^- ji ji jus *ju«Ij>-

800. Onun nahkmda tahkikler soylemek isieciim; §imliye kadar ta'vihlercien ye-
[?98] rikaUt.

Bu kissa hakkindaki rumuz-i hakayikin perdelerini acmak istedim; fakat
§imdiye kadar sozler sozleri celb etmek suretiyle vaki* olan teahhiirlerden do-
layi geri kaldi.

801. 'Diger bir dimle dahi onun ^ogundan azi, filden bir uzvun §erhi s'6ylenmi§
gelsin.

Bu frad edecegimiz diger bir ciimlede dahi o kissanin delalet ettigi rumuz-i
hakayikin cogundan azi ve mesela filin bir uzvunun §erh ve beyam soylen-
mis, olsun.

802. Diarut'u ve <jMarut'u clinle; ey bizler senin yiiziinun Cjulami ve gakerleri
oldujijumuz!

<^^

AHMED AVNl KONUK

Ey senin musaffa olan vech-i batimnin kolesi ve cakerleri oldugumuz Hix-
sameddm Qelebi, Harut ve Marut kissasmdaki incelikleri dinle; §oyle ki:

803. ^Tema^a-yi ilakiden ve §ahin istidracinin amiblerinden sarho$ idiler.

istidrac"i §eyh-i Ekber Muhyiddin ibn Arabf hazretleri Istilahat-i Sufiy-
ye'sinde §6yle ta'rff buyururlar: i»> i»j **M-\ J^ a-ji ju; <dJi j*^. 01 ^ijjs-Vi
Jti) Ji >jl ^uVi jj j v )JuJij *5Ui, jios^u ^ ^> J) Ya'm "Allah Teala'mn bir
kulunu omriinun nihayetine kadar bela' ve azab ile ibtidal igin vakit vakit
makbulu'1-hace kilmasidir; ve meale nazaran ihanettir denilir." Ve diger ta'ri-
fi " ^jj v u*ji j\ uj j jte 4i) i^j y* iji* dj& 01 j* ^ijoa-^i ya'ni "tstidrac,
Allah Teala'mn rahmetinden tedricen uzak ve ikabma yakin olmaktir." Ya'm
Harut ve Marut namindaki melekler, tecelliyat-i ilahiyyenin tema§asmdan ve
o §ah~i hakikinin kullari hakkindaki istidracinin hadisat-i acibesinden sarhos,
olmus, idiler.

804. Diakk'in istidracindan hbyle sarho§luklar vardu; acaba Jiahk'in mi raci
ne sarhofluhlar yapar?

Hakk'm istidracindan ya'm tecelliyat-i niizuliyyesinden boyle sarhoshik-
lar vaki' olunca, ya acaba Hakk'in mi'raci, ya'ni tecelliyaM uruciyyesi ne gi-
bi sarhosjuklara sebeb olur, var kiyas et!

i^-ij jJta L^j>- i~*\ju\ Oi j>- $j£ 15***^* cfi* 5 ? u*^*' -5 *^ta

805. Onun tuzaginm ddnesi Jjbyle sarho§lvk gosterdi; onun in'amimn sofrasi
neler acmayi biliri

"Tuzagin danesi"nden murad, istidracdir ki, neticesi ibtiladir ve azabdir.
Ve bu istidrac tecelli-i celalidir. "Han-i in'am"dan murad tecelliyat-i cema-
liyyedir. Ya'm "Hakk'in tecelliyat-i celaliyyesi boyle sarhoshik ika' ederse,
artik onun tecelliyat-i cemaliyyesinin ne gibi lutuf kapilan acacagim tasav-
vur et!"

806. Sarho$ ve kemendden kurtulmu§ idiler; a§ikca hay ve any vururlar idi.

G $p?

jpK^ MESNEVtt SERIF SERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Harut ve Marut mertebe-i melekiyyette tecelliyat-i ilahiyyenin tema§a-
sindan sarhos, ve nefis kemendinden kurtulmus. idiler; ve taharet-i kamile
iizerine olup asjkga hay ve huy ederler ve §uridelikler gosterirler idi.
•j

807. "flolda bir -pusu ve imtihan var idi; onun firttnast, dagi $op gibi ka-par
idi.

meleklerin hayat-i melekiyyeleri yolunda kaza-yi ilahinin gizlendigi bir
pusu ve bir imtihan-i ilahi var idi ki, o kazarun ve imtihamn firtinasi,
makaminda sabit ve rasih olan bir dagi, saman gopii gibi kapip savurur idi.

80S. Drntihan onlan alt ve iist etti; bunlardan sarhosun ne vakit haberi olur?

Imtihan-i ilahi o meleWeri altust etti; mertebe-i melekiyyette Hak sarho§-
lanmn bu gibi kaza-yi ilahiden ve imtihanat-i Hak'dan hig haberleri olur mu?

809. Onun oniinde hendek ve meydan birdir; kuuu ve hendek oniinde fio§ bir
meslekiir.

Bu gibi bir sarhosun oniinde cukur bir hendek ile diiz bir meydan musa-
vidir; ve keza derin bir kuyu ile, az derin olan bir hendek o sarhos, igin gidi-
lip yiiriinecek bir mahaldir.

810. O dag ke$isi o yuksek dagm uzerinde zararsiz bir uemek i$in ko§ar.

Boyle bir sarhosun hali, dag kegisinin haline benzer; nitekim o dag kegi-
si, zararsizca, ya'ni avcilann tuzagma tutulmaktan emfn olarak bir gida teda-
rik etmek igin, o yuksek daglar uzerinde kosup gezer.

811. \jsinduet alef toplar; ansizm hukm-i dsumdndan ba§ha bir oyun goriir.

kegi nihayet o dagm tepesinde otlar; fakat ansizm hiikm-i asumandan
ve kaza-yi ilahiden ba§ka turlu bir oyun goriir, §6yle ki:

•^^P?

m&z~ AHMED AVNl KONUK

812. ^i^er fcxr dacja nazar atar; o diger dagtn uzerinie di$i ke$iyi goriir.

813. ^Derhal onun gozii karanr; sarho$ olarak bundan ona kadar si$rar.

Kar§ikf dagda di§iyi goren kecmin gozii karanr ve §ehvet sarho§u olarak
bu dagdan o daga kadar sicrar; aradaki ucurumu goremez olur.

\j«* *<PjJb }£ 0-l>_)i *£ ijj -*jL»JU ^>y Oli^jl

814. Ona oyle yakm goriinur ki, evin bula§ik $ukuru eirafinda ko§mak kadar.

Kegiye arada koskoca bir ucurum olan o dag, evin icmdeki bula§ik guku-
ni etrafinda dola§mak kadar yakin goriintir. "Balua" ve "belua" su dokecek
cukur ve hela ma'nasinadir; cem'i "belali"' gelir.

815. O binlerce arsm ona, iki arsm gorunur; nihdyet sarhoslukian ona si$ramak
meyli gelir.

816. Uaktaki sicrar, araya duser; bi-amdn olan her iki dagin arasina.

817. avcidan o daga ka$mi§; halbuki onun penaht, onun kamm dokmustur.

Ya'nf "0 dag kecjsi avcilann taarnizundan kacmak icjn onlann elleri yeti-
§emiyecegi sarp daglann tepelerini kendisine penah ve melee' ittihaz etmi§ ve
oralara kacrm§ oldugu halde, onun bu sigindigi mahal, onun sebeb-i felaketi
olup kanmi dokmu§ ve ucuruma du§mu§tur."

818. S^vcilar bu heybetli kazaya intizaren, o iki dag arasina oiurmusiur.

kectferin avcilan, onlann bu hallerini bildikleri icm, kendi iradeleriyle
ba§lanna gelecek olan bu kaza-yi ilahfye intizaren o iki dag arasmdaki ucu-
ruma oturmu§lardir.

<^g>

MESNEVf-t §ER1F §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •
<j>i (i-**^ J L ^— ^ J C—*£jb>- Aj j j <j\^>«aA y ^1 \^o i«_-ipl -Lib

819. ^Bu ke$inin am agleb olarak houle olur; ve yoksa $alak ve $evikiir ve du§-
TTumx aoruciidiir.

Bu beyt-i §erifde kaza-yi ilahiye kar§i pek ziyade hazm ve ihtiyat ile ha-
reket edip turlu tiirlii tedabir-i akliyye ittihaz etmi§ olanlann, nefsani arzula-
n yiiziinden kendi elleriyle o kazayi celb edeceklerine i§aret buyrulur.

820. ^erft < Jliistem ha§ ve btyik ile olur; onun <ayagini tutucu muhakkak $ehvet
[818] j

olur.

Gergi Riistem namini ta§iyan pehlivanm heybetli bir ba§i ve bir biyigi var-
dir; ve ondan du§manlan yildigi igin, onun kar§isina gikip miibarezeye cesa-
ret edemez; lakin onun ayaginin tuzagi muhakkak §ehvet ve irade-i nefsani-
si olur.

Bu beyt-i §erifde Riistem pehlivan hakkindaki bir rivayete isaret buyrulur,
§6yle ki: Riistem Kabil hiikiimdannin iizerine yiiriidii; hiikiimdar ona
mukabele edemiyecegini bildigi cihetle, Riistem'in oglunu bir tedbfr ile yani-
na aldi ve kendine tarafdar yapti ve Riistem'in ne suretle ele gegirilecegini on-
dan sordu. da, Rustem'e asker ile mukabele miimkin olamayip, bir hfle
yapilmasini teklff etti. Riistem'in yolu uzerine gayet geni§ bir kuyu kazdilar
ve iistunii belli olmayacak surette orttuler. Riistem zafer ve devlet istihsali
hayal ve arzusuyla Kabil uzerine yiiriirken o kuyuya dii§tii; ve onun bu ha-
li darb-i mesel oldu.

821. 'TZenim ofoi §ehvet sarho§luflundan kesil; sehvet sarhoslugunu devede qprl

Ey Hak yolunun saliki, mademki insansin; ve Hak Teala insanlara kiymet
vermi§tir; ve hadis-i kudsfsinde JU-^ dk&± _> ^^ *LiVi cjlu ^\ ^i i ya'ni
"Ey ibni Adem, e§yayi senih igin yarattim ve seni de benim igin yarattim" bu-
yurmu§tur. Ve keza Kur'an-i Kerim'de de U^ J*'j^ J l* °ft '$*■ ^y>
(Bakara, 2/29) ya'ni "0 Allah Teala [ki,] yeryuzunde ola'n §eylerin hepsini
sizin igin yaratti" buyurmu§tur. Binaenaleyh hayvanhktan vazgeg de, benim
gibi §ehevat-i nefsaniyye sarho§Iugundan kesil; zira §ehvet sarhosjugu hay-
vanlara yaki§ir. Nitekim hayvanat iginde §ehvet sarhoshigunu pek bariz bir

*$%&>

jgjkT*- AHMED AVNl KONUK

suretde devede gov, zfra devede di§isine takarrub hissi hasil oldugu vakit ye-
meden ve igmeden geri kalir ve agir yiiklere tahammiil eder. Ma'lumdur ki,
§ehevat-i nefsaniyyenin enva'i goktur, bir kismi mal ve can ve kadin gibi
maddi; ve bir kismi da kibir ve uciib ve gazab ve hikd ve hased gibi ma'ne-
vfdir. Bunlann hepsi nefsin hazzma aid §eylerdir.

822. Cihanda bu §ehvet sarhoflufltiTM da melek sarho§lugunun onunde hakir bill.

Ya'nf "Alem-i kesafet olan diinya §ehvetlerinin sarhoshigu, alem-i letafet
olan ruhaniyyet §ehvetleri sarhoshigunun indinde hakir ve a§agi bil!" Birisi
§ehvet-i zulmanf, dfgeri §ehvet-i nuranfdir.

823. Onun sarHojlujju, bunun sarho§liigunu hirar; o $ehvete ne vakit iltifat
eder?

ruhani ve nurani olan §ehvetin sarhosjugu, bu nefsani ve zulmanf olan
sehvetin sarho§lugunu kirar. §ehvet-i ruhaniyyeden sarhos, olan kimse, hig
nefsani ve cismanf olan §ehvete iltifat eder mi? Bittabi' zevk-i all icmde olan,
zevk-i suflfye elbette meyl etmez.

jy aJji djj* dy? J>yf- Sy. J>y- jy$> ^\ iJSjy^ U jijJm ^\

824. Taili suyu igmedik$e, aa su goz i$inde nur gibi latif olur laity.

Ruhani ve nurani zevkm ne oldugunu duymamis, olan kimsenin indinde
bu dunyamn zulmanf ve nefsani olan ezvak ve §ehevati goz nuru gibi ona
latif gdruntir latif! Nitekim daima aci su igip, tath suyun viicudundan haberi
olmayan kimse, susadigi vakit o aci suyu icmce, "Oh ne rahat-bahstir!" der.
Eger tath su eline gegse, artik o aci suyun yiizune bile bakmaz olur.

JUL*

jj^t j ] s

;W juT

OLwl (jUoL) jl s-oja*

825. Sdsumomn badelerinden bir katre, cant meyden ve sakilerden kurtanr.

Asumamn badelerinden, ya'ni a§k-i ilahi sarabindan bir katra icmis, olan
can, artik cismaniyet aleminin rakilanna ve §arablanna ve gul gehreli sakile-
rine asla iltifat edemez olur. Eger a§k-i ilahi da'vasinda bulunan ba'zi kimse-
ler, surf raki ve §arabdan ve latif sakilerden sarho§ olmaktan zevk almakta

G^jgp

ggX^* MESNEVl-I §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

iseler, muhakkak bilsinler ki, o da'va ettikleri ask-i ilahi §arabinin katrasim bi- ',
le icememisterdir. Ondan dolayi nefsani sarhoshiklann zevkine dalmisjardir.

826. JAcaha melekler i$in ve celdhiden temiz olan ruhlar i$in ne sarho§luklar
olur!

Nefsani ve cismani olan §ehvetlerden boyle sarho§luklar olursa, acaba te-
celliyat-i ilahiyyenin tema§asmda miistagrak olan melekler igin ve azamet-i
ilahiyyeden, nefsani sifatlardan temizlenmi^olan ervah-i kamilfn icm ne sar-
ho§luklar vaki' olur; artik kiyas et!

827. ZKi, hir kokusuyla onun uzerine gonill hacjlami$lar , hu cihan hadesinin ku-
piinu hirmi§larclir .

oyle bir §arab-i ilahidir ki, onun kokusunu duyanlar o §araba goniil ver-
misjer ve bu diinyanin sarab ve rakilanmn kuplerini kirmisjardir. Cenab-i Pir
efendimiz o sarabi bir gazellerinde soyle tavsff buyururlar: Beyt:

jl^lS" OUj OUa ^ijj> °jj^» ^^>- j -^^v* jj\ t-**j%- £ *£" <— 'Lr^ t)\j\

"0 §arab~i ma'nevi oyle bir §arabdir ki, eger ondan bir katre damlasa, corak
topraktan derhal btgiilistan zuhur eder. oyle bir §arab-i la'ldir ki, egergece
yansmda kaynayip ti§irdasa, gok He yer arasi, ondan nurlara gark olur. "

828. <S%ncak onlann gayri ki, kabirlerde flizlenmi$ hir kiifjar gibi, iimia'siz ve
uzakhrlar.

Ancak o §arabm kokusunu alanlann gayri bir taife vardir ki, onlar toprak
altinda her iki alemin ezvakindan mahrum kalmis, olan kafirler gibi, cesedle-
rinin kabri iginde, o §arab-i ruhaninin kokusunu almaktan umidsiz ve uzak
bir haldedirler. Ya'nf kiiffann ervahi ba'de'l-mevt, alem-i illiyyine uruc ede-
meyip, nasil toprakta mahbus kalrm§lar ve diinyamn kazib zevklerine alet
olan cesedlerini kaybedip bu zevkden ve alem-i illiyyine de uruc edemeyip, o

<^p^>

AHMED AVNl KONUK

alemin de zevkinden mahrum kalmi§lar ise, bu sarab-i ma'neviyi miinkir
olanlar dahi cesedlerinin kabri iginde onlar gibidirler.

829. !7(er iki alemden na-iimid olmu§larikr; nihayetsiz dikenler ehmi$lerdir.

Bu munkirler, sifat-i nefsaniyyelerinde mustagrak olmakla, diinyada elde
edilebilecek ezvak-i ma'neviyyeden ve ahiretde de mev'ud-i ilahf olan sa-
adetden na-iimfd olmu§lardir. Miiddet-i omurlerinde sifat-i nefsaniyyeleri ah-
kamini icra etmekle nihayetsiz dikenler ekmisterdir.

830. Dmdi sarhosluhlarindan dediler: "6y yazih, yeryuzune hulut gtbi yacjmur
[828] -j-L/"

vere utt/t:

imdi o Harut ve Marut, mertebe-i melekiyyetlerindeki sarho§luklanmn
te'siriyle dediler ki: "Eyvah! Yazik bu ehl-i diinyaya, ne olur idi biz ehl-i diin-
ya arasmda bulunup, yeryuziine bulut gibi hayat-i ma'nevi ve rahmet yag-
murunu verse idik!"

Hind niishalannda bu beyt-i §erifin ibtidasmda su iinvan vardir: &*f \J
ju &- o> j \j c^j^i fli. o_j> j & jjL* Ya'nf "Harut ve Marut'un makam-i
beseriyyet temenni etmesi ve Hak Teala'run gayreti."

li_j j obLp _j t->L*;l j Jjlp W- -il-U jjjJ ^Jj ju*S

831. Wf Bu zulum mahalline adl u insaf ve Jbadat ve-vefa dosese idik!

i

832. ^Bo/m dediler; ve haza deii: **3u,rl <JAyaklanmzin oniinde, zahir olma-
yan <pk tuzah vardir."

Ya'nf bu iki melek bu sdzleri soylediler; fakat kaza-yi ilahf dahi onlara:
"Durun, o kadar ciir'etkarlik gostermeyin; zira ayaklannizin oniinde, ya'nf
be§eriyete nuzuluniiziin oniinde, sizin gormediginiz ve bilmediginiz birgok
tuzaklar vardir."

833. Sakm kustah olarak hela sahrasma gilme; sakm korcesine OCerbela'ya aitme!

c $^>

MESNEVl-1 §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

"Bela sahrasi" ve "Kerbela"dan murad, alem-i kesafet olan diinya ve be-
§eriyyet alemidir. Ya'nf "Lisan-i kaza o meleklere dedi: "Sakin ciir'etkarane
bir suretde bela sahrasi olan alem-i kesafete ve kanlar dokiilen Kerbela mey-
danina miisabih beseriyyet sahnesine gitmeyin."

834. £ua halihlerin kilmdan ve kemi^inden, salihlerin ayagi yol bulmaz.

Zfra o alem-i kesafetde helak olan efrad-i be§erin killanndan ve kemikle-
rinden sath-i arz pek doludur ve zemin iizerinde yiiriiyenlerin ayaklan, bun-
lann ecza-yi viicudlanndan art basacak bir yer bulamaz. Nitekim Omer Hay-
yam bu ma'nayi su rubaisinde boyle tasvir etmi§tir. Rubai:

"Herbir hayvanm ayagimn altmdaki bir diken, birma'§ukun ziilfunun teli ve
bir cananm yanagidir. Saraylann kubbesindeki herbir kerpig, bir vezirin par-
magi ve bir sultanm bapdir. "

835. Diak huyurdu hi: "<J/?une e$ olan kullar yeryuzii iizerinde hevnen yava$
surerler."

" Avn" meded ve yardim ve "hevn" tevazu' ve yumu§aklik demektir. Bu
beyt-i §erffde sure-i Furkan'da olan ^ j»'/f\ J* oyi 'j>&\ j^)\ jU 5
(Furkan, 25/63) ya'ni "Rahman'in kullan olan kimseler, yeryiizunde teva-
zu' ile yiirurler" ayet-i kerfmesine isaret buyurulur. Ya'nf, "Rahman'in kulla-
n olan kimseler hayat-i be§eriyyeieri sahasindaki adimlanm kemal-i tevazu'
ile ve yava§ yava§ atarlar; ve yollan uzerine kurulmus. olan tuzaklara tutul-
mamak igin, bu tevazu* ve yavashklan iginde daima ihtiyat iizere bulunur-
lar." Fakat §eytamn kulldn olan kimseler, onlerini ve ardlanm hesab etmek-
sizin tekebbiir ile ve acele ile kosup, nihayet dam-i belaya tutulurlar.

J^j^j, j °j£» j ^*y. j* JjM j* >Jj ^S? **s. k

836. ^fialin ayakli ve kafamn ve fikreiin ve perhizkarlujin flayri, dikenlihie na-
sd flider?

c^P?

AHMED AVNl KONUK

Bu diinya ve be§eriyyet alemi bir dikenli meydana benzer. Mesela yahn
ayak olan bir kimse, boyle bir dikenlik igine du§tugii vakit, ancak dura dura
ve bastigi yerleri du§iine diisune ve dikenlerden sakina sakina gider. l§te bu
be§eriyyet sahasinda, sifat-i nefsaniyye dikenleri ruhunun ayagina batma-
mak icm, boyle yiirumek icab eder.

837. ISu kaza soylerdi; lakin onlann kulacji, kaynatji§lannm hicabi i$indehacj-
lanmi§ idi.

Ya'ni "Kaza-yi ilahf o meleklerin kulagina bu yukanda soylenen sozleri
soylerdi; fakat onlar kendilerinin hal-i melekiyyetleri iginde sarhos, ve ask-i
ilahfnin, alern-i kesafete gektigi perde ve hicab iginde kaynamakda oldukla-
nndan, kulaklan bu sozleri isjtemez bir halde idi."

Jjl «u~* j }j>- j\ *& \j Lgj\ j» y>r

Ju\.

j \&>J*s*-

838. Qozlen ve- kulaklan haglami§lardir; onlann yayri ki, kendinden kurtul-
mu§lardu.

Kendinin varligindan kurtulup, vahdet-i viicud-i Hak'da miistagrak olmus,
olan zevat-i faniyyeden ba§kalanmn ma'nevi gozlerini ve kulaklanni, mev-
hum olan varliklannin perdesi ve hicabi ile baglami§lar ve kapami§lardir.

839. Qozii inayetien ha§ka kim acar? [jazabi muhabhetten ha§ka kim sonduriir?

Kalb gozumi Hakk'in meded ve inayetinden baska kim agabilir? Zira
alem-i nefsaniyyet, mazhar-i4ahr-i ilahidir; ve onun ziddi, rahmet ve inayet-
dir. Binaenaleyh zid, ziddi izale eder. Ve keza muhabbet, gazabin ziddidir; bi-
naenaleyh ate§-i gazabi dahi, muhabbet-i ilahiyyeden ba§kasi sondiirup tes-
kin edemez.

ilJuJb AsA 4i\ j OI^n. ji

■>W« 1 j u^ tj* 6iy ij M*

840. Cihanda kimseye ievfiksiz cehd olmasm; ve <JMlah Teato docjniyu cok hilir.

Higbir kimsenin, tevfik-i ilahiye mukarin olmayan cehd ve sa'yi olmasm;
zira boyle bir cehd ve sa'yin, akibetde semeresiz kalmasi pek melhuzdur. Ve
"tevfik"in ma'nasi matluba muvafakaten esbabin ca'lidir; bu da meded ve

G\£J£6V3

MESNEVf-1 §ERlF §ERHt / V. CtLT • MESNEVf-3 •

inayet-i Hak'dir. Ve lubbii ve esasi, muhabbet-i ilahiyyedir; ve hubb-i ilahf,
abdin Hakk'a olan muhabbetinden olur. Binaenaleyh bu mes'ele sirr-i kade-
re taalluk eder ve sirr-i kader, abdin ayn-i sabitesinin isti'dadina menutdur;
ve a'yan-i sabite suver-i ilm-i ilahidir. Binaenaleyh Allah Teala hazretleri her
bir abdin ayn-i sabitesinin, lisan-i isti'dad ile taleb ettigi ve kendi hakkinda
muvafik ve dogru olan §eyi bilir.

-uioJjl JjlJU _j VjLJl -ulptj ^y cj JL-\ Cjjpy OJUs <->\y>- &<u«*S

Musa (a.s.)in gelmesini Fir'avn'in rii'yada
gormesi ve du§unce tedariki

841. Jir'avn'a menstib olan cehd, vakiaki levfiksiz idi, o her netfi dihmek is-
iedi ise sokmek oldu.

Fir'avn'in kaza-yi ilahiye kar§i tedbirler ittihaziyla sa'yi tevfiksiz idi; ya'ni
o tedbirler kendi ayn-i sabitesinin lisan-i isti'dad ile taleb ettigi §eyler degil idi;
binaenaleyh tedbirleri aksine zuhur etti ve dikmek istedi, sokmek oldu.

842. Onun hukmunde muneccimden bin kimse ve muabbir ve sanirden daki sa-
utsiz kimse vat idi.

"Miineccim" ilm-i nticum vasitasiyla hadisat-i atiyeyi ke§f eden kimseler-
dir ve "muabbir" rii'ya ta'birinde mahir olanlardir. Ya'ni "Fir'avn'in emrine
tabi' gok miineccim ve muabbir ve sihirbaz kimseler var idi."

843. CMusanin kudumu, fjir'avn'i ve onun mulhunu harab edecektir" diye
ona gosterdiler.

Fir'avn'a rii'yasinda Musa (a.s.)in zuhur edip, miilkunu harab edecegini
haber verdiler.

cgXcp

AHMED AVNl KONUK

844. ilMuabbire ve niicum ehline: ^ Uiayalin ve aijursuz ru'yanm defi nasil
olur?" diye soyledi.

Fir'avn bu rti'yadan urktu, muabbirlerini ve muneccimlerini topladi: "Zih-
nimde takarrur eden bu korkung vehim ve hayalin ve o ugursuz rii'yamn
defi igin ne tedbir ittihazi lazim gelir?" diye sordii.*

845. Uiepsi ona: wr Btr tedbir yapalvrn; dofftnah yolunu rehzen cjibi vuralim!"
dediler.

Gerek muabbirler ve gerek muneccimler: "Bu kudum ve zuhura mani' ol-
mak igin tedbirler ittihaz edelim ve yol kesiciler yolculann yolunu nasil vu-
niilar ise, biz de bu gelecek gocugun dogmak yolunu oylece keselim" dediler.

846. iSaktbet o gece erisdx hi, onun mevlidi idi; o Jir'avtvAer hunu re y cjorduler

847. OCi, o gun sabahleyin meclisi ve yadisahin tahiini meydan iarafina dtsa-
nya cikar sirdar.

Ya'nf "0 muabbirler ve miineccimlerin yaptiklan tedbir, Musa (a.s.)in ana
rahmine dii§ecegi geceden bir gun ewel sabahleyin erkenden meclisi ve pa-
di§ahin oturdugu tahti saray meydanma di§anya gikarmak; ve sonra atfdeki
tedbirler! de yapmak idi."

jL^i jl -UO L^olu *£

}&j£ j£ j i XsjAjki ^

848. Dmdi emretiiler, sehir i$inde alenen hukiimdar tarafmdan dellallar $a$ xr ~
swlar.

849. Essala ey cumle Dsra&Aer, sah sizi o mehandan caauiyorl"

850. Ta hi size nikcibsiz yuz qostersin; size mukafat i$in ihsdn elsin!"

C £P?

jgK^- MESNEVf-t SERfF SERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Ya'nf dellallar: "Ey tsrafl'e mensub olanlar es-sala! Fir'avn sizin hepinizi ev- .j
lerinizden saray meydanina caginyor. §imdiye kadar mahrum oldugunuz hu-
zuruna da'vet ediyor. Size nikabsiz yuziinu gosterecek ve sizlere miikafat kas-
diyla ihsanlar edecektir!" diye bagirdilar. "Es-sala" umum igin taam ihzar olun-
dugu ve soguklarda ate§ yakildigi vakit da'vet ma'nasim mutazammin olan bir
nidadir. "Israil" Ya'kob (a.s.)in lakabidir,- Ibranice "miintehab-i Hak" demektir.

851. ,2ira o esirlere uzakltgin gayri yok idi; jfir'avn'i gormege izin yok idi.

Bu da'vet, Bern Israil igin bir lutf-i mahsuts telakki olunurdu; cunkii onlar
Fir'avn'in tebeasi olan Kibtiler arasinda esir idiler; ve bu gibi esfrler asla
Fir'avn'i goremezler ve Fir'avn'in yiiziine bakamazlar idi; zira memnu' idi.

852. Sger yolda onun online dii$seler idi, o yasakian dolayi yuz iistii yaiarlar idi.

Efrad-i Beni tsraH eger yolda Fir'avn'a tesaduf etseler idi, yiiziine bakmak
onlara yasak oldugu igin, hemen yiiz iistii yere kapanirlar idi. "Yase" yasak
demektir,

j^\ d\ C?Ui *Xj j 4ijJ jJ\ £** JLuJ *£ JU jj\ 4~-l

853. fiasak bu idi hi, ht^bir esir vakiili vakitsiz o emirin yuziinu gormiye.

854. ^olda $avu$lann sestnt isittihleri vakit gbrmemeleri icin, yuzii Invar a fe-
vireler.

Ber-miicib-i emr-i Fir'avnf, esfrler yolda Fir'avn'un alayma tesaduf eder-
ler ve agik bir meydan olursa, yere kapanacaklar; ve eger mebanf arasinda
tesaduf ederlerse, derhal yiizlerini duvara gevirecekler idi.

855. Aje eger onun yuziinu gorurse, o mucrim olur; en fend olan sey, onun ba-
§ina gider.

Bern Israil' den biri bu yasaga ehemmiyet vermeyip Fir'avn'in yiiziine ba-
karsa cinayet islemis olur. Ve en fena ve agir ceza ne ise, o bigare hakkinda
zabita me'murlan onu tatbik ederler idi.

'^P?

AHMED AVNt KONUK

«j> L*j ^.il

ijr&y?

*XJ! (j[ii ,J>J>~ 0L5> 2ji

856. Onlara mumteni' olan likamn hirsi var idi; f&nku ademi, men olundujju
$ey hakkmda hansdir.

Efrad-i Bern tsrail Fir'avn'in yuzune bakmaktan memnu' olduklan igin,
onlann iginde de Fir'avn'm menhus yuzunii gormege bir hirs ve bir §iddetli
arzu var idi. Qunku men' olundugu §ey hakkinda haris olmak insanm tiyne-
tinde merkuz olan bir hassadir.

C*

Musa (a.s.)m men'-i veladeti hilesi icin Bent israfl'i meydana da'vetti

-U«l C-^-Ojsr- O-Ui oLiu^-i jS

Jbjj «oJ\JU« t£y* &\ JT *\ (j\

857. M 6y esuler, meydan mahalli tarafina aidiniz; zira §ehen$ahilan cud (jormeh
iimidi varciir!"

858. Vakiaki DsraMer mujdeyi i§ittiler, te$neler ve ona cok mu§tak idiler.

859. ZK&eyi yuttular ve o talafa ko§tular; kendilerini gosiermek icin siislediler.

860. *INiiekim burada hvie Ulici olan tMoaol, w J\iisulilar' dan bir kimse isie-
[858] . ,„ . .. u

xxnv. dedx.

Cenab-i Pir efendimiz zamamnda Konya'da Selcuki hukfimeti var idi; ve
§arktan gelen Mogollar memalik-i Selcukiyye'ye mustevlf olmu§ ve Misir hu-
kiimdan "Zahir Baybars el-Bundukdari" hal-i inkirazda bulunan hukumet-i
Selgukiyye'nin memalikini zabt [gin hareket etmi§ idi. Selguk hukumetinin
re's-i kannda bulunan Muineddfn Pervane, Mogollar ile ittifak etti. Selgukfler

cs^,

MESNEVf-t SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

ile Mogollar, askerlerini toplayarak Elbistan sahrasinda Melik Zahir'in aske-
rine kar§i giktilar. Selgukiler muharebeye cesaret edemiyerek meydan-i harbi
terk ile firar ettiler; ve Mogollar sebat etti, fakat maglub oldular. Melik Zahir,
Kayseri uzerine yiirudii. Oraya kagan Muineddfn Pervane, Selguk hukiimda-
n olan sultan Giyaseddih Keyhiisrev'i alarak Tokat'a gekildi. Melik Zahir Per-
vane'ye adam gdnderip, kendisini da'vet etti ve firannin sebebini sordu; ve
devlet-i Selcukiyye'yi Mogollar'in elinden kurtarmak maksadinda oldugunu
bildirdi. Cevab alamadi. Bunun uzerine Kayseri'de serir-i saltanat-i Selgukry-
ye'ye cuius ederek, selatfn-i Selgukryye adatmi icraya bastadi ve namma hut-
be okuttu. On gun durduktan sonra §am'a avdet etti.

Cenab-i Pir efendimiz FM Ma FiTi'in ilk faslinda Muineddin Pervane'nin
bu halini tenkfd ve istigfar etmesini tavsiye buyururlar.

Bu beyt-i §erifde bu vak'alara i§areten, Mogollar'in Misirhlar'dan intikam
almak igin boyle Fir'avnane bir hileye te§ebbuslerini beyan buyururlar.

861. uMisirlilar i bu iarafa cem' getlriniz, ta hi laztm olan kimse ele gelsinl"

Mogollar, "Misirhlar'dan bir adam anyoruz; hepsini toplayip buraya geti-
riniz ki, istedigimizi onlann arasindan bulup segelim" dediler.

^juiJ 4-ij5 Olji aj>-\j^- iji (jjjfc

Oi'

! bi^j Jul ^j* aS" jfi>

862. Dierkim geldi ise, Wr Bu degil&Uj ayah ol, efendi gel, o ko§ede otur!" deli.

Misirlilar birer iki§er geldikge, "Hayir, aradigimiz bu degildir; gel efendi,
surada otur!" diyerek rule ile habs ettiler.

863. O^fihayet bu §we ile he-psi cent geldiler; bu hUe ile onlann boyunlanni vur-
dular.

Nihayet bu tarz ile Selgukiler arasinda bulunan Misirlilar'i bir araya topla-
chlar; sonra maglubiyetlerinin intikamini kahbece almak iizere bu silahsiz bi-
garelerin boyunlanni vurdular.

jU (jMSj^ \j aH\ ^b

jli ^iCl ijj^ &Jy*j^

864. Onun ugursuzlugu glbi, i5%llatia da'vel edici olan ezan larajina niyaz g'6-
iiirmezler uLi.

G $P? >

AHMED AVNt KONUK

Bu beyt-i §erifde cenab-i Pfr efendimiz Misirhlar'm basjanna gelen bu be-
lamn sebeb-i batinisini ke§fen beyan buyururlar. Ya'ni "0 boyunlan vurulan
Misirlilar, Allah' a da' vet ma'nasini mutazammin bulunan ezan-i Muhamme-
di tarafina kulak asmadiklan ve namazi niyazi terk ettikleri igln, bu fiillerinin
ugursuzlugu olarak onlann basjanna bu bela gelmi§tir." Evamir-i ilahiyyeye
itaat etmeyen bir kavmin mutlaka bir bela-yi syriye ducar olacagma isaret
buyurulur.

865. <y\iehkami da'veti onlan $ehti; ey relict, seyianin mekrinden korh hai

"Resjd" istilah-i §er'fde, malini muhafaza hususunda takayyud ederek, se-
feh ve tehzfrden tevakkf eden kimsedir. Sefihin aksidir; akil ve kar ve faide
yolunu bilen kimsedir. Ya'ni "Pek ziyade mekr ve hfle yapici olan Mogol'un
da'veti Misirhlar'i veyahud Fir'avn'm da'veti Israilliler'i kendi taraflanna gek-
ti; binaenaleyh bu gibi goz ile goriilen insan §eytanlannin ve goz ile gorul-
meyen cin §eytanlanmn mekir ve Melerinden korkun!"

866. Jakulerin ve muhtii$larin sesini isii, ta ki senin kvdacjin htlekann sesini
tutmasm.

Ya'ni "Senin kulagina bu gibi Mekarlann sesi te'sir etmemesini istersen,
ey hali vakti yerinde olan zengin efendi, fakirlerin ve muhtacjann seslerini ve
derdlerim dinle; ve miimkin oldugu kadar onlara gare-saz olmaga gayret et!
Senin bu fiilin berekatiyla senin kulagim bu gibi hilekarlann sesinden muha-
faza buyursun."

867. IJakm dilenciler tama'kar ve firkin huyludurlar; sen goniil sakHbini sikem-
harlartn i^ihie aral

Vakia senin zannm gibi, dilencilerin pek gogu tama'kardir; ve cem'-i
nukuda sai girkin huylu kimselerdir. Fakat goniil sahibi olan evliya-yi Hak
alelekser bu gibi zelil ziimre arasina kan§ip, kendilerini nazar-i halktan setr
ederler; ve onlar bu dilencilerin ahlakindan pak ve munezzehdirler. Binaena-
leyh ahvalini iyice bilmedigin bir saile nazar-i hakaretle bakma,- ve bu gibi
evliyayi bu lopculerin ve cerrarlann arasinda ara!

Csypf

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

C— -L^SjJ 0L« jJo\ Uj>j tl— (L^Sju-. \j jg Lji tit ji

868. f Demzin dtbinde guher, ia$lar ile beraberdir; ayiblar arasinda fahrlar vardxr.

Nitekim kiymetli inciler denizin dibinde, krymetsiz ta§lar arasinda bulu-
nur. Viicudlanyla iftihar olunan kimseler, viicudlan cem'iyyet-i beseriyye
arasinda ayib ve leke olan kimseler arasinda ya§arlar.

869. Dmdi Dsraililer sabahian meydan iarafina kosucu olarak kayna$hlar.

870. Uaktaki o, onlan kdeler ile meydana aoturdu, yuzunu onlara $ok taze gos~
[868] ierdl

Fir'avn, bilciimle Bent tsrail efradim boyle bir hfle ile meydana topladi ve
sjmdiye kadar onlara gostermedigi bir taze ve be§u§ yiiz gosterdi.

871. 'DiMarliklar etti ve bahsi$ler verdi; o kubad onlara hem ata, hem va'tHer etti.

"Kubad" padi§ah ve hiikumdar ma'nasinadir. Misir padi§ahi olan
Fir'avn, tsraililer'in gonullerini alacak bir suretde muamele etti ve bah§isjer
verdi; onlara hem boyle ihsanlar etti, hem de atfde daha biiyuk lutuflarda bu-
lunacagim va'd etti.

872. Ondan sonra "Canlanniz i$in, bu gece hepiniz meydanda uyuyunuz!" dedi.

Fir'avn bu ihsanlan yaptiktan sonra onlara, "Tarafimdan canlanniza va-
sil olacak lutuf ve aufetin devami icin, bu gece hepiniz bu meydanda yatiniz
ve hicbiriniz evlerinize gitmeyiniz!" dedi.

873. Ona: *Uiizmetler edelim, eger sen istersen, bir ay burada sakin oluruz"
diye cevab verdiler.

Zira Misir gibi sicak bir memlekette gece meydanda yatmak giic. bir §ey
degil idi.

*$$&>

AHMED AVNl KONUK

^

Fir'avn'in haml gecesinde, Beni Israfl'in kadinlanndan
tefrfki sebebiyle meydandan §ehre §ad olarak riicu'u

OUj jl Xjji j c„

S— * u£

OloLi x*\ j\j> oJLi ,

874. $ah n< ~Bu gece haml Qecesictir ve kaclinlardan uzakhrlar" liye $ailman ola-
rak avid eiii.

Fir'avn bu hilesini itmam ettikten sonra "Oh! bu gece muneccimlerin ha-
ber verdigi kimsenin ana rahmine du§ecegi bir gecedir; ben ise Beni lsrail'i
evlerinden meydana topladim ve kadinlanndan uzakla§tirdim. Bu gelecek
§ahsin artik ana rahmine du§mek ihtimali kalmadi" diye sevinerek §ehirde
sarayina avdet etti.

875. Onun hazini olan Dmran dahi onun hizmetinde, onun hann-i sohheti ola-
' rak heraber $ehre geldi.

Fir'avn'in hazmedan olan Imran dahi, Beni tsrafl'den oldugu cihetle o da
Fir'avn'in hizmetinde ve onun sohbetine mukarin olarak §ehre beraber geldi
: ve o da evine ve zevcesinin nezdine gitti.

876. ^Dedi: "By Dmran! Sen hu kavi uzerinde yat; sakm kadtn tarafina ait-
me ve sohhet isiemel"

Fir'avn, hazinedan olan Imran'a dedi ki: "Ey Imran! Sen de bu gece sa-
• rayda yat, sakm evine ve zevcen tarafina gitme ve onunla muamele-i zev-
l ciyyede bulunma!"

c^^

MESNEVI-1 SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

877. ^ecfo: "6enm &a dergahm uzerinde uyurum; senin dil-kahindan ha§ka $ejf|
diifunmem."

878. Omrdn dahi DsraiMer den idi; fakat {jir avn in kalhi ve cam idi.

Ya'nf "Efrad-i Bern Israfl'den hicbirinin Fir'avn'in huzurunda bulunmak
selahiyyeti yok idiyse de, tmran, zekasi ve dirayeti ve sadakati hasebiyle bu
yasaktan miistesna idi ve Fir'avn'in pek ziyade makbulii ve gozdesi idi."

879. CAfe vakit zannederdi ki, o isyan etsin; o hi fir'avn'in caninin horkusu-
dur, onu yapsin.

Fir'avn, bu kadar sadakati olan Imran'in kendisine isyan ve muhaiefet
edecegint ve camnin korktugu o gecedeki muamele-i zevciyyede bulunacagi-
ni asla hatmna bile getirmezdi.

C^

Imran'in Musa'nin anasiyla cem' olmasi
ve Musa (a.s.)a hamile olmasi

880. <£a/i flitti ve o, o dercjah uzerinde uyudu; e§i, onu fjormek i$in gece yansi

[ 87g ] ij.
geldi.

"Fir'avn, yapilan tefrik tedbirinden memnunen harem dairesine gitti ve o
imran dahi sarayda kendisine gosterilen mahalde yatip uyudu. Herkes uyu-
yup, el etek gekildikten sonra, Imran'in zevcesi, zevcini gormek igin gece ya-
nsi geldi." Bu beyandan Imran'in zevcesinin de sarayda sakin oldugu anla-
§ilmaktadir.

<^^>

AHMED AVNI KONUK

881. yiaiin onun uzerine du§tu ve onun dudafjmi opiu; o gece i$inde onu uy-
kudan st^rath.

Min-tarafillah kadma zevcinin muhabbeti galebe etti ve gece yansi
imran uyurken gelip onun dudaklanni optti; bu temasiyla tmran'i uykusun-
dan sicratti.

(j~J y. s-J j' **£ &\j\i *~»j> Jpy*' *^ i L^J j ^ j'*^ **-"* ^

882. O uyandi ve hadini, dudaaindan, onun dudacji uzerine huse yagdirici oldu-
cju halde latif cj'ordu.

Imran uyandi ve zevcesinin dudagi Ia-yenkati' buseler yagdmci olmasm-
dan igi giciklanarak latif gordii ve §ehveti galebe etti.

883. Dmran dedi: Wr Bu zaman nicin aeldin?" n $evkden ve UiaWi'in haza-
stndan!" dedi.

Imran zevcesine "Bu tehlikeli zamanda nicm benim yanima geldin?" diye
sordu. Zevcesi de, "icimde seninle temas icjn bir §evk hasil oldu ve bu §evk,
kaza-yi ilahi ve hiikm-i Rabbam iktizasmdandir" diye cevab verdi.

884. JAdam, onu muhabhetten kucaama $ekti; o demde nefsiyle cenye fjelmedi.

Ya'ni "imran zevcesine muhabbetinden ve §ehvetinin galebesinden dola-
yi, dayanamayip hemen kucagma gekti ve o anda bu tehlikeli zamanin ba§i-
na getirecegi belayi muhakeme edip nefsiyle miicahedeye kadir olamadi." Ni-
tekim §ehvet galebesiyle dag kecjsinin kendisini iki dag arasindaki ucuruma
attigi, kissada gecmis, idi.

885. Onunla $ift oldu; emaneti tevdi etti, ha'dehu ona dedi: 'By kadtn, hu har-i
akd dejjildir!"

Nihayet Imran zevcesiyle muamele-i zevciyyede bulundu ve onun vucu-
duna emanet-i ilahiyye olan Musa (a.s.)in nutfesini tevdf etti; bu suretle

*$$&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

hiss-i §ehvet zail olup, akli ba§ma geldikten soma zevcesine dedi ki: "Ey ka-
din, bu yaptigimiz i§, bu zamanda aklin i§i degildir."

886. nr Bir demir, hir tas iizerine farph ve ales dogdu; hir ale$ ki $ahdan ve onun
mulhunden kin $ekicidir."

"Bu yaptigimiz is, ona benzer ki, bir demir ve gelik cakmak ta§i iizerine
garptti; bu musademeden bir ate§ gikti ve o ate§ Fir'avn'dan ve onun mul-
kunden kin cekici ve onun kendini ve miilkunu harab edicidir."

887. nr Ben hulut gibiyim, sen zemin ve dMusa nebai. Diak satrancin saki ve
hiz mahz mat!"

Bu beyt-i §erff tmran'in lisamndan Hz. Pir efendimiz tarafindandir: "Ey
zevcem, ben bulut gibiyim; sen de arz gibisin; ve Musa dahi yerden biten ne-
bat gibidir. Bulut yagmur getirip, arzdan nebatin bitmesine sebeb oldugu gi-
bi, ben de senin arz-i cisminden nebat gibi olan Hz. Musa'nin bitmesine se-
beb olurum. Ve bu viicud-i izaff alemi bir satrang tahtasma benzer; viicud-i
hakiki-i Hak o tahta iizerinde, satranc. tahtasi iizerindeki §ahdir ve galibdir.
Nitekim ayet-i kerimede .J.i 'J* uU '<Li ' 3 (Yusuf, 12/21) ya'nf "Allah Teala
emri iizerinde galibdir" biiyurulur; ve bizim viicudat-i izafiyyemiz ise, o §a-
hin muvacehesinde mat ve maglubdur."

888. "By arus, matt ve galibi sahdan hil; onu hizden hilme, hize teessuf eime\"

"Mat" ve "biird" §atranc oyunu istilahindandir. "Mat" maglub ve "biird"
galib demektir. "Ey Hakk'in tecelli-i cemalisinin mazhan olup, gelin gibi olan
zevcem! Bu viicud-i izaff alemindeki galibiyyet ve maglubiyyeti, §ah-i hakiki
olan Hak'dan bil. iki haii, bizim mevhum olan viicudat-i izafiyye[miz]den
bilip bey nude teessuf etme; fail-i hakiki ancak Hak'dir."

889. ur Bu o seydir ki, jfir'avn ondan korkardi, senin $iftin olducjum hu dem
var oldu."

^^P?

AHMED AVNl KONUK

"Bu bizim fiilimiz oyle bir fiildir ki, Fir'avn o fiilin vuko'undan ve netfce-
sinden korkar idi. Seninle muamele-i zevciyyede bulundugum bu anda, onun
korktugu fiil ve netfce hasil oldu; ve Fir'avn'in bu fiil ve netice vaki' olma-
mak igin yaptigi fedakarhklann hepsi bo§a gitti."

d 3 *

_iL oJUJJ \jA ji 4S" C^ju»\s-<la j\ JLaj \j CJ&r <i\y^ &$^ C-s-^j

Imran'in zevcesine miicamaatdan sonra: "Sen
beni gormemis, olasin!" diye vasiyet etmesi

890. "sZ,ahir kilma; hi$ bunlarian dem vurma, id ki henim ve senin iizerine yiiz
I 888 ] i„ .. 1 . .//
huzun gelmesin'.

"Ey zevcem, sakin aramizda vaki' olan bu mukareneti meydana gikarma;
ve hem senin ve hem de benim (izerimize bircok belalar gelmemek icin, bu
hallerden higbir kimseye bir §ey sdyleme!"

(jJjU <j\ X^j tgi*^U Oj^-

,UI J J^ \Xj c-iVp

u* 1 j ui J ^- ,a ^

891. Uf I?wnm asart aki&ef 2aKir olur; ey ndzenin, mddemki aldmetleri eri§ti."

"Ey nazenfn olan zevcem* mademki muneccimler boyle bir cocugun zu-
huru alametlerini ke§f edip, ihbar ettiler ve bu miineccimlere bu cocugun zu-
huru alametleri eri§ti ve munke§if oldu, bunun nutfesinin ana rahmine dii§-
mesinin asan da felekde akibet zahir olur."

'j* ^ (_f* J, J t>^" j' *V"J t/* ^J^ ^*«V t£j~- j* OUj ji

892. 'Derhal meydan iarafindan, halktan na'ralar eri§li ve havd doldu.

Imran zevcesine bu sozleri soyler soylemez, halkin muctemi' oldugu mey-
dan tarafindan, halkin na'ralan ve yaygaralan koptu ve heva-yi nesfmi bu
yaygaralar ile doldu.

*$%&>

MESNEVl-f §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Cenab-i Pfr efendimiz bu beyt-i §enfde, sadanin vasita-i inti§an, heva-yi
nesimf olduguna i§aret buyururlar. Ve bu na'ralar iizerine Imran'in zevcesi-
nin de kacmis, olmasi tabiidir.

OU c—I^UIp ^ ^ <uAjj L OL*j Ol d— ■*■ djji c—jA Oljt ati

893. $ah o zaman o heyhetien, "JAflSh olan, hu gulyuleler nedir?" diye, yalm
ayah. dtsartya firladi.

894. "<J\ieydan tarafindan ne ses ve feryadSkr ki, onun heyhetinden cinni ve
seytan urker?'

Fir'avn, bu yaygaralan miiteakib urkttii: "Yahu! bu heybetli gulgule ve
meydan tarafindan gelen bu ses ve feryad nedir ki, onun heybetinden ve
deh§etinden cinnfler ve §eytanlar bile urker," diyerek yahn ayak, harem da-
iresinden di§anya firladi.

895. Dmran dedi: n <$ahimiza omr olsun; Dsratliler kavmi senden saddular!

"imran Fir'avn' in sualine cevaben: "§arnmizin omru cok olsun, Bern lsra-
il senden §ad ve memnundurlar."

896. "<$aW ihsdmndan sadi ediyorlar; oynuyorlar ve ellerini cuviyorlar."

"Bern Israil §ahimizm ihsanlanndan dolayi, izhar-i meserret ediyorlar ve
ellerini girparak raks ediyorlar."

*JLj $£ j> \j» *j»jX\ j *jhj dU _j Ul ijj jS" <^i £-^&

897. ^Dedi: "Ola ki hu olsun, ammo, velakin vehim ve endive herd iyi doldur-
du."

Fir'avn Imran'a cevaben dedi: "Evet senin bu dedigin olabilir amma, ve
fakat bu giiriiltu benim vehmimi ve du§uncemi pek ziyade tahrik etti ve kal-
bimi, benim korktugum §eyin vehmi ve dii§uncesi geregi gibi doldurdu."

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Fir'avn'm o sesten korkmasi

898. ,r Bu ses henim canuni ha$kala§hrdi; act olan gamdan ve kederden heni ih-
tiyarlath."

oj C*Jj lt*^ > ' J ; * b '* - * J V**^ 4 ^*^ **^ ^-**J <j* i_/""**"' *^*' e5^ (J** 2 *

899. <$ah dogurma vaktinde kamile gibi, biiiun gece ileri ve fieri cjittu

Fir'avn, agnsi tutmu§ bir kadin gibi, butiin gece bir tiirlu uyuyamayip He-
ri geri gezindi.

u

~j» o>:

I oij) L>- j\

\y> d\j+* tj\ Cjf ^ OUj />

900. Uier zaman derdi ki: "6i/ Dmran, hu na'ralar heni yerimden pefc go-

[898]

turdu.

Fir'avn, o gece gezindigi esnada Imran'a vakit vakit derdi ki: "Ey 1m-
ran, bu heybetli na'ralar ve feryadlar, benim kalbimin metanetini yerinden
sarsti."

901. uMiskin Dmran 'in takati yok hi, nihayet ihtilai-i $ifli a$ik soylesin.

Miskin ve aciz olan tmran'in, kavi olan Fir'avn'a kar§i takati ve mecali
yok idi ki, zevcesiyle vaki' olan temas ve ihtilatim agikga soyleyebilsin de,
desin:

902. Oii: "Dmran in kadini, Dmran a dahil oldu, ia ki uMusanm yildizi za-
hir oldu."

6 £pj 3

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

"Hazfden" bir ko§eye girmek ve ko§ede saklanmak ma'nasinadir. Burada
cima'dan kinayedir. Ya'nf Imran diyemez idi ki, "Imran'm kadini, Imran'm
yanina gelip, muamele-i zevciyyede bulundu ve neticede Musa (a.s.)in yildi-
zi zahir oldu."

• <*t _

ff^ »f £j* J^r* r^j j> ^ j> ^ s~a j*

903. Uier -peyaamber ki rahme gelcii, otmn ydciizi $erh uzerinie muntecim

oh

.w.

"Muntecim" taban ve parlak demektir. Malum olsun ki, ilm-i hey'etin
verebildigi ma'lumat fezamn namiitenahi olrriasi ve gorunen yildizlardan her
birinin cesim kurelerden ibaret bulunmasi ve bu kiirelerin te§ekkulleri hak-
kindaki faraziyyat-i istidlaliyyeleri ve onlann devir ve hareketleri gibi ma'lu-
mat-i umumiyyeden ibarettir. Bu yildizlardan her birinin sebeb-i huduslan-
na ve iizerlerindeki mahlukatm e§kal ve enva'ma dair olan bilgiler, ehl-i arz
igin kamilen mechuldur. Ba'zi ulum vardir ki, ehl-i zahir, irtibatat-i maddiy-
yelerine vakLf olmadiklan igin, onlan inkar ederler. Nitekim bu nevi' ulum
ziimresine dahil ve bakm ve gumu§u ve civayi altin yapmaktan ibaret bulu-
nan kimya ve iksir ilmini, yakin vakitlere kadar inkar ve hurafattan adde-
derler idi. Vaktaki elektron nazariyyesi ke§f olundu, bu inkar da bertaraf ol-
du. Bunun gibi ehl-i zahir indinde hurafatdan addolunan bir de "ilm-i nu-
cum" vardir ki, bu ilim, erbabi indinde ma'lumdur; ve ondan hadisat-i miis-
takbeleyi ke§federler.

Bu mes'elenin hakikati budur ki, viicud-t hakiki birdir ve namiitenahfdir
ve feza-yi bf-nihaye, ayn-i vucuddur. Bu viicudda tekevviin eden suver-i
maddiyye, o viicud-i hakikinin izafatindan olup, onun mezahir-i esma ve si-
fatidir; ve hepsinin hakikatleri bir oldugundan, kaffesinin arasinda revabit ve
munasebat vardir. t§te bu ilm-i nucum bu revabittn ba'zilannm ke§finden
ibarettir. Ve kendi viicud-i vehmilerinden fani ve viicud-i hakiki ile baki olan
kamillerin ke§fi, bu ilm-i nucum erbabinin ke§finden daha all ve daha hakf-
kf olup, onlarda hata olmaz. Hm-i nucum erbabinin ke§finde ve tedbirlerinde
hata olur. Binaenaleyh her peygamberin yildizinin parlamasi mes'elesi dahi,
ulum-i zahiriyye erbabi indinde mek§uf bir §ey olmadigindan, cehle miisteni-
den inkara mahal yoktur.

Csypp

AHMED AVNl KONUK

c*

Gokyiizunde Musa (a.s.)in yildizimn peyda
olmasi ve meydanda muneccimlerin feryadi

904. ^fir'avn'm ve onart mekxinixi ve iedbuiniTi korlugtine, ontin o yddizi feleh,
iizerinde -peyda oldu.

Fir'avn'in yaptigi mekr u tedbfrlere ragmen Musa (a.s.)in o yildizi once
gokte zahir oldu.

905. fiundiiz oldu, ona dedi hi: "€i/ Dmran git; o gulgulenin ve o sesin vakifi

ov:

Fir'avn geceyi vehim iclnde gecjrdi; sabah olunca Imran'a dedi ki: "Ey
tmran git, o geceki guriilru ve feryadin sebebini tahkik et!"

906. Dmran meydan iarafina siirdu ve dedi: Wf Bu fie gulgule idi, $ahen$ak uyu-
yamadi?" .,

JL>- eJ»«ijj IjP i-^UwjI J?**-* *J^- *-*U- <i*ji j-" *^* j*>

907. !7ler muneccim ha$i api/t ue elbisesi yirhk, matem ashahi gibi topraga hu-
lanmi$.

"Azza" sikintili sene ve musibete sabr etmek ve §iddet ma'nasmadir. Ash
i te§did ile olup, beyt-i §erifde §eddesiz vaki'dir; ve bbyle de telaffuz olunur.

908. iSashab-t matem gibi sesleri ve duzenleri efgandan iutulmu$.

<yr&>

MESNEVM §ERtF §ERHt / V. CtLT • MESNEVf-3 •

Cenaze arkasindan bagiran ve feiyad eden ashab-i matem gibi o miinec-
cimlerin sesleri ve seslerinin intizam ve ahenkleri kisilmi§.

Oli JjijJ dyt- HjS' j*> j ^L>- Oo ftJbj-b jj aJLS' j> y j J^jj

909. Sakallan ve safari yolunmu§ ve yiizleri yirtdmtf, ha§a toprak safilmi?,
gozler kan dolu.

Muneccimler sakallanm ve saglanni yolmu§lar ve tirnaklanyla yuzlerini
yirtmi§Iar; ba§lanna toprak sacmi§lar, gozlerinden kanli ya§Iar gelecek dere-
cede aglami§lar.

JL-

-Uju* , JLiJ Jl»

^yi* ^*V tj

J^

Wj

■ C-o

910. ^Dedi: ^Oiayudir; hu ne kari$ihlih ve haldir, uaursuz olan sene Itoiu hir
ni$an mi veriyor?

Imran miineccimlere dedi: "Hayrola, bu ne kan§ikliktir ve sizin bu haliniz
nedir? Ugursuz olan bu senede fena bir alamet mi goriiyorsunuz?"

911. Oziir getirdiler ve dediler: "By hey! ^Bizi onun takdiri esir eiti."

Miineccimler Imran'a kar§i oziir dileyip dediler ki: "Bu zahir olan niihu-
setde bizim asla sun' u kusurumuz yoktur; bizi Hak Teala hazretlerinin tak-
diri esir ve aciz etti; ve tedbirierimizi ibtal eyledi."

0l*~«! cfrr^ J. L* \Sjjfi

jLp -t«l j^J Ol (,&Jc«s> t_~i

912. [jece, o ^ocugun yildizi, hizim korlwjumiize gofl&n cdn-i iizerinde a$ikar
oldu."

"Bizim men'-i zuhuru hakkinda ittihaz ettigimiz tedbirlere ragmen, bu ge-
ce §ahm ba§ina bela olacak olan o cocugun yildizi gokyiiziinde zahir oldu."

&

o 1

ju ojU»» I*

L»-jj j «~&~> <Jl i.6j\z»*> ij

913, "O peygamberin yildizi gokyuzune vurdu; hiz aglamakian, ytldiz yagdiria
olduk."

"Biz o zuhur edecek peygamberin yildizim goriince teessuriimuzden doia-
yi gozlerimizden yildiz gibi goz yashnm aglamaktan yagdmci olduk."

"fi&P

AHMED AVNl KONUK

914. Dmran ho§ cjonul ile §ad idi ve nifak aheiinden "£$h el-firakl" diye, eli-
ni hasina vurur idi.

imran miineccimlerden bu sozu isjtince, kendi sulbiinden bir peygamber-i
zisan gelecegine gonlu hostandi ve sevindi; ve fakat nifak ve gosteris, rihetinden
Fir'avn tarafim iltizam ederek "Ah el-firak!" na'rasryla, ellerini basma vurur idi.

915. Dmran hendini pur gazab ve ek$i yuzlii etti; deliler a'hi ahilsiz ve hussuz
aiUi.

Imran miineccimlere kar§i zahirde kendini pek ofkeli ve ek§i yuzlu goster-
di ve deliler gibi akilsizca harekete ba§ladi.

916. DUndisini acemi etti ve siirdii; pek seri sozleri cem uzerine okudu.

Kendisini hicbir §ey bilmez bir acemi gibi gdsterdi ve muneccimlerin
cem'iyyeti arasina suriip gitti; ve onlann cem'iyyetlerine hitaben pek sert
sozler soyledi. "A'cemf ' soze muktedir olamayan ve agik ve fasih kelam soy-
liyemeyen kimse demektir. Burada cahil ma'nasi murad buyurulur.

917. kendisini tur$ ve fornix yavh; o tavla oyunlanni iers oynadt.

tmran'm kendisini eksj yuzlii ve gamh gostermesi bir sanfa idi; zira onun
igi mesrur ve di§i magmum b|r halde olup, tavla oyunlanni ters oynadi.

918. Onlara dedi: "Denim sahimi aldathmz; hiyanetden ve tama'dan sabr et-
mediniz."

imran saha kendisinin kurb-i hususfsini beyan ederek, miineccimlere de-
di: "Benim §ammi aldattiniz; ona kar§i hiyanet edip ilminizde ke§finizi tamam
haber vermediniz ve sizi birisi bu sirnn meydana gikanlmamasim te'min igin
mevaid ile itma' etti; siz de bu hiyanetden ve tama'dan sabr edip nefsinizi
men' edemediniz." "§igfften" karar ve aram ve sabr etmek demektir.

^^

MESNEVM §ERtF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3

a-j>Ljj !j U sLi ijjj <^j\ -Lii^jSJI Ijj&Li OlJu* c£j~«

919. <3^^ 1 meydan iarafina ko-pardtmz; §ahimizin yiizuniin suyunu doktuniiz."

"§ahimizi kanun ve drf ve adet hilafinda, iisera taifesine gostermek igin
saraymdan meydan tarafina cjkardmiz ve iisera ontinde zelfl ettiniz ve Bern
IsraiTe kar§i, yiizuniin suyunu dokdiinuz."

oUp j\ f_j\ 9j\a \j U aLi

Ot-*Js jJJl Jyij A^w- J O

920. ur Bi2 $a/imuzt gamlardan farig getiririz, diye tekefful husiisunda elinizi
goflsiiniiz iizerine vurdunuz."

01*1 ^i IjU-i PjiJ'ji tj* OUjU 1 - (_^l C-aS _j JLJ-ij -Jt aLi

921. t3afv <iahi t?iffi ve fle^i: "61/ hainlerl H&en sizi amansiz asayim."

Fir'avn dahi bu feryadin sebebini duydu ve miineccimlere hitaben dedi:
"Ey hainler, ben sizi amansiz astmp i'dam edeyim de goriin!"

922. 'DCendimi giiliinecek mevki'e atirni; mallan du§manlara feda eitiml"

923. \Ninayet ki bu gece DsraiMer'in hepsi, kadinlann rrwlfikatindan uzak
kalddar."

924. 'uMal ve yuz suyu flilli, i§ de ham! 'Dosiluk ve kerimlerin ef'dli bu mu
olur?"

925. oenelerce mad?icir ue hil'atler qotmdunuz; memlekeileri musellem t/er

Hi

xnvz.

"Idrar" in'am-i daim demektir ki, maa§at-i miitevaliye murad olunur.

926. x< Jleyleriniz ve hiineriniz ve nucamunuz bu mu idi? JZoy$ulersiniz ve
mehharsiniz ve ugursuzsunuz!"

"Tabla-har" bad-i heva [=bedava] yiyici ve lopcii demektir.

<™^

AHMED AVNl KONUK

927. yx< ~Ben sizi yutayun ve aies vurayim; yuziiniizii ve kulaflimzi ve dudakla-
nmzi ho-paraytml

fg J>y- \j Ui j A3 j J^> f£ JJ\ (>» lj U-i ^

928. ttr Ben st2t ate$tn. twknu ya-payim; ge^mis ay$imzi size nahos yayayiml

"Sizi enva'-i azab ile kahredeyim ve atesm odunu gibi yakayim ve sizin
gecmis. tatli ve zevkli ya§ayi§lannizi size aci ve tatsiz yapayim."

929. Secde ettiler ve Heliler ki: "By hilivl 6jjer seytun ttzdea far neuW galtfc
oliu tse.

"Hidfv" padi§ah-i kavi ve melik-i azfm ma'nasmadir. Miineccimler
Fir'avn'm bu muahazatma kar§i, huzurunda secde ettiler ve dediler ki: "Ey
padi§ah-i azfm, eger bu tedbirimizde §eytan bu kere bize galib geldi ise,"

930. "Senelerce belalan def etmisiz; bizlerin yapmis oUujpimnz seyden vehim
hayrandir.

"Biz bu tedbirimizde maglub olduk ise de, rmintesib oldugumuz ulum-i
niicum sayesinde senin basma gelecek belalan senelerce def etmi§iz; biz 6y-
,le §eyler yaptik ki, evham-i be§er o §eyleri goriip hayretde kaldi."

"Maha" bizler demektir. Her ne kadar kaide-i lisaniyyeye gore zi-ruh
olanlann cem'i "an" ile gelir ise de, ba'zi kere zi-ruh olanlar igin de, gayr-i zi-
ruh olanlara mahsus olan "ha" edat-i cem'i musta'meldir. Nitekim 920 nu-
marali beyitte "gamna" yerine "gaman" isti'mal buyurulmu§tur. Ba'zi nusha-
larda "maha" yerine "mayan" da vaki'dir.

Siy*. jjj| ^>.j j C-^j>- J»\ *jkaj -b-L -Li Ji*Sj>- _j U j\ -Li Cjf

931. "Dizden fevt oldu ve onun hukmu zahir oldu; onun nutfesi st$radi ve ra-
himde aizlendi."

"Bizim tarafimizdan yapilan re'y ve tedbir fevt oldu ve netfcesiz kaldi ve
Hak Teala hazretlerinin hukm-i ezelisi ve kazasi zahir oldu. cocugun sulb-i
pederdeki nutfesi, onun viicudundan firladi ve anasinin rahmine gizlendi."

snj25<I&o

MESNEVI-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

"Hazfden" resfden vezninde yava§cacik bir yere gitmek ve gocuklar gibi
surtiinerek yuriimek ve bir ko§eye gizlenmek demektir.

932. "JJafeaf ey buyuk §ah, bunun istigfan olarak, biz dogum gununii gbzetliye-
km.

"Kubad" Nusjrevan'm babasmm adidir; sah-i azim ma'nasinda mus-
ta'meldir. "§ah-i kubad" §ehen§ah demek olur. "Istigfar" bir kusurun setri-
ni istemek demektir. Ya'ni "Miineccimler Fir'avn'a dediler ki: "Ey §ehen§ah,
biz bu defaki kusurumuzun setrini taleberu o pocugun dogacagi gimii go-
zetliyeUm!"

933. * "Onun docju§ giiniine biz rasad baghyalim, ta ki fevt olmasin ve bu kaza

si$ramasm!"

"Mflad" dogmak vakti, "rasad" intizar ma'nasinadir. Um-i hey'et erbabi ve
muneccimler istilahinda yildizlann tulu' ve gurubu ve esrar-i felek muayene
olunmak icjn, intihab olunan mekan-i murtefi' demektir. Zamanimizda bu
mahallere "rasadhane" derler. Ya'ni "0 cocugun dogum vaktini ta'yfn igin biz
rasadhane ittihaz edelim veyahud onun dogum vaktini bekliyelim ve bu ka-
za-yi ezeli, suret aleminde nafiz olamamak igin, fevt olmayacak tedbifler itti-
haz edelim!"

934. By fikirler ve akil, senin re'yinin kolesi olan, eger nigah tutmaz isek, bi-
zi ol&iir!"

"Ey biitun fikirler ve akillar senin re'yine ve hiikmune tabi' bulunan
§ah-i azim, eger bu def a da onun dogum zamanini gozetleyip, mani' ola-
maz isek, bizi oldur!" dedijer. Ve Fir'avn da onlann bu sozlerini kabul edip,
miihlet verdi.

935. nJokuz aya kadar, gun gun saydi; ta ki hasttn dikici olan hukiim oku sic-
ramasin.

Gjgy>9g>

AHMED AVNl KONUK

"Duhten" igne ile elbise dikmek ve diismanin arkasindaki zirhi ok atarak,
bu ok ile onun viicuduna dikmek ve saplamak ma'nasina gelir. Fir'avn'in vii-
cudu, dii§mana ve tedbfrler du§mamn giydigi zirha ve kaza-yi ilahi, oka te§-
bih buyurulmustar.

Ya'ni "Miineccimler ve geceden i'tibaren dokuz aya kadar giin giin saydi;
bu dikkat ve i'tinayi, tedbir-i zirhi, du§man mesabesinde olan Fir'avn'in vii-
cuduna, kaza-yi ilahi oku dikmek icm yapular."

936. uMekan, la-mekan uzerlne hamle getirdigi vakit, ha§ a$ai[}i gelir; kendi ka-
lundan i$er.

"Mekan"dan murad, cihat ile muttasif olan taayyiinat ve vucudat-i iza-
fiyyedir; ve "la-mekan"dan murad, viicud-i mutlak-i Hak'dir. Ya'ni "Vii-
cud-i izafi sahibi olan be§er, vticud-i mutlak-i Hakk'in hiikmiine ve kaza-
sina kar§i re'y ve tedbir ile hucum ederse, bas, a§agi gelerek mutlak maglub
olur; ve ancak kendi kanim iger ve helak olur." Bu beyit Hind niishalann-
da >s- ij u^ ijij >j>- oy- ij <u>. diC V j d&> dy? ya'm "Mekan, la-meka-
na hamle getirdigi vakit, kendi kanim doker, belalan satin ahr" suretinde
vaki'dir.

937. ^er^it2u jjok ile du^manlik ettiiji vakil, $orak olur, olumlukien ha§ $ikanr.

Bu beyt-i §enf, yukanki ma'namn te'kididir. Hind niishalannda bu iki
beytin arasinda jjj^ >j* dj+ j juJo^o^- j^/ j^-j. /" ^ us j. ya'ni "Her
kirn kaza iizerine gece baskim getirse, ba§ a§agi gelir; kendi kamndan iger"
suretinde bir beyit daha vaki'dir. Ve Ankaravi niishasma gore iki beytin birer
misra'lan iizerine ziyade olarak iki misra' ilave edilmi§ olur. "Gogiin yere hu-
sumeti," yagmur vermemesinden kinayedir. Yagmur yagmazsa, yeryiizii go-
rak olur ve nebat bitmez ve eser-i hayat zahir olmaz, cemad halinde kahr.

-U>^* j> zy*- jj-^j j OlsL*"

-u;

'J ur 4 A ^ t H t / ,u ' * cT*

.\zi,

938. \Naki§, nakka$ ile -penge vurursa, kendi htyiklartni ve sakaltni koparu.

"Naki§"dan murad, viicud-i izafi-i beserdir ve "Nakka§"dan murad, vii-
cud-i hakiki-i Hak'dir.

G^^

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

C^

Yeni dogurmus, kadmlan da Fir'avn'in mekr igin
meydan tarafma gagirmasi

939. ^Dokuz aydan soma, sah tahhni meydan tarafina dtsanya geiirdi ve sedU
i'lan etti.

Miineccimlerin tedbfri iizerine Fir'avn, evvelki sene yaptigi gibi yine tahti-
ni meydan tarafina di§anya gikardi ve dellallar ?ikanp siki siki i'lan etti, soyle:

940. Oii: "6y kadmlar, ku$uk $ocuklarimz ile meydana aeliniz; huiun Dsratt-
Ur disan olunuzl"

Ki: "Ey Beni israfl kadmlan, kiiguk cocuklanmzi ahp, meydana geliniz ve
hepiniz evinizden di§anya cikiruz!"

941. n< INasil ki yecen sene erkeklere hil'at eristi; ve onlardan her hir kimse ol-
hn $ekti."

Ya'ru "Gegen sene sah, ihsan etmek ve onlara bol bol altin dagttmak igin
nasil ki Bern IsraiTin erkeklerini meydan tarafina da'vet etti ve onlara sjmdi-
ye kadar men' etmi§ oldugu cemalini gosterdi ise;"

942. "Oiadmlar, acjah olun bu sene de sizin ihhaliniz vardir, ta ki her hiriniz
istedip hir seyi bulsun."

"Ey Beni Israfl kadmlan, haberiniz olsun ki, bu sene de o ikbal ve devlet
size tevecciih etmi§tir. Bu ikbal sayesinde akibet her biriniz istedigi her bir lu-
tuf ve atifete nail olur."

c^s^

AHMED AVNl KONUK

943. CMnhakkak kadmlara vaslet ve hil'at verecek; $ocuklara da sirmah tak-
keler hoyacak.

"Vaslet" lugatte bir §ey par^asi demektir; burada ihsan nev'inden bir §ey
demektir. "Hil'at" elbise-i fahire ve ihsan ma'nasinadir.

944. "!7{er /urn fci o, bu ay doflurmu§tur; aaah olun, $ah-i meklnden hazineler
alsinlar!"

"Bu ay zarfinda doguran kadinlann haberleri olsun ki, mekanet sahibi
olan §ahdan hazfnelere malik olacaktir."

945. O kadmlar $ocuklanyla di§an oldular; sevinerek sahm $admna kadar gel-
diUr.

"Tiflek" tiflin ism-i tasgfridir; "an" edat-i cemi'dir. "Tiflekan" cocukcuklar
demektir. Ya'ni "0 sene dogurmus, olan kadmlar bu i'lam isjtince hepsi bu kii-
guk cocuklanni alip di§anya firladilar ve sevinerek §ahm meydan tarafina ku-
rulmus. olan cadmna kadar geldiler."

j$» _j Jls«o jt Jilp d\>X~* <Jj^ jlr" j -*-* ^Jjri a ^jy ^J J*

946. Dier yeni dogurmu§ kadm, Kile ve hahirdan aafil olarak, sehirden meydan
taraftna disan oldu.

"Destan" hfle ve mekir ma'nasinadir.

947. ^Uaktaki hiitiin kadmlar ona cem! aeldiler, her ne ki o erkek idi, anasxn-
dan aldilar.

Butun Beni tsrail kadmlan bu va'de aldanarak Fir'avn'm cadm etrafina
toplandilar; kucaklannda bulunan yeni dogmus, gocuklardan hangisi erkek
ise me'murlar, derhal onlan analannin kucaklanndan aldilar.

948. r Du$man bitmemek ve hubat artmamak vein, ihiiyat budur diye onun basi-
m kestiler.

*$$&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHi / V. ClLT • MESNEVf-3 •

"Hubat" akla anz olan burukluk ve delilik ve kendini ca'li olarak deli gos-
termek ma'nalanna gelir. Burada akil perfsanligi demek olur.

Ya'nt "Fir'avn'in ve saltanatmm diismam olan gocuk ne§v u nema bul-
mamak ve Fir'avn'in aklimn peri§anligi tezayiid etmemek igin, ittihazi la-
zim gelen tedbir-i ihtiyatf ancak budur diyerek, aldiklan gocuklann ba§lan-
ni kestiler."

OIjap f.4JUrj OIjIjp OX»l j ^!sLJI -Up ^y 0-t»l syry.

* Musa (a.s.)in vucuda gelmesi ve me'murlarin Imran'm evine
gelmesi ve Musa'nm validesine "Ate§e at!" diye vahiy gelmesi

■ijj j tjj-i! jljl Jl^>- jJUl j^b ijj sly, ^>y* *£ b\j*£- Oj -ij>-

949. Dmran'm kadini hi, uWusayi aolurmu§ icti, o fitnecUn ve dumandan ekk
topladi.

Musa (a.s.)i hamile olan Imran'm zevcesi, sair Bern Israil kadinlan gibi
da'vet-i vakia lizerine meydana gitmedigi igin, Fir'avn'in o sene dogan erkek
gocuklan katl etmek fitnesinden ve bu dumandan ve beladan etegini topla-
mi§ ve vareste kalmi§ idi.

Hind nushalannda "burde bud" yerine "zade bud" ve "dud" yerine "zud"
vaki'dir. Bu suretde ma'na, "Musa (a.s.)i dogurmus. olan Imran'm zevcesi, o
fitneden acele etegini topladi, ya'nf meydana gitmedi" demek olur.

leo Ol jlx^y lJ ~«j»-L>- jfc

I^jU- jj 4L15 Jlij ji

950. O kdekar casusluk kin. evlerc ebe kadinlan qonderdi.
[949] v

hilekar Fir'avn bir taraftan gocuklan, kadmlan boyle toplayip, gocukla-
nni olduriirdii; bir taraftan da ebe kadmlan evlere casus ve hafiye olarak gon-
derdi.

AHMED AVNl KONUK

951. Ona <jam2 efftler Jd: nr Burada hir $ocuk vardir, o meydana cjelmedi, Zira
onda vehim ve §ek vardirl"

Hafiye olan ebe kadmlar, Fir'avn'a "Imran'm evinde bir gocuk vardir, o
meydana da cikmamisUr; bunun igin o gocuk subhelidir ve onun aramlan go-
cuk oldugu tevehhiim olunur" diye gammazlik edip haber verdiler ve Have-
ten dediler ki:

952. XV( TJu mahallede hir yaki$ikli kadin vardir; hir focuk tutar, velakin j>ur-
fendir."

"Bu mahallede bir giizel kadin ve bir de gocugu vardir; ve fakat bu kadin
piir-fendir, ya'nf akil ve dirayet sahibidir; veyahud "piir-fen" ta'bfri gocuga
rati' olup, o kadimn gocugunda ahval-i fevkalade vardir" demek olur.

953. J7mdi avanlar o $ocuk i$in geldiler; Diuda'mn emrinden finna atti.

"Avanan" burada Fir'avn'in me'murlan demektir. "Hafiyelerin ihban iize-
rine Fir'avn'in me'murlan gocugu aramak iizere tmran'm zevcesinin evine
geldiler. Hak Teala hazretleri vahy ile vaki' olan emri iizerine Musa (a.s.)i,
validesi ev iginde yanmakta olan fmnin igine atn."

954. haherliden kadm tarafma vahy aeldi ki, hu focuJt o Utalil'in aslindandir.

Ta'lim-i ilahi ve tefhim-i rabbani iig kisim iizerine vaki' olur: Birincisi "va-
hiy," ikincisi "ilham" ve iigiinciisu "firasef'dir. Vahiy hassa-i enbiyadir; ve
ilham evliyaya mahsustur; ve firaset iki nevi' olup, birisi hikemi ve digeri
§er'idir. Firaset-i hikemiyye, §ekil ve §emailden batinin ahvaline intikaldir;
bu hiikemaya mahsustur. Digeri asar-i suretin teferriisu sebebiyle guyubdan
mek§uf olur. Bu ilim evliya ile, havass-i mu'minin arasinda mii§terektir.

Valide-i Musa (a.s.) peygamber olmadigmdan, ona vaki' olan emr-i ilahi-
ye bu beyt-i §erifde "vahiy" ta'bfr buyurulmasi, "ilham" ma'nasinadir; ve il-
ham sahih ve sabit olan bir ilimdir ki, Hak Subhanehu ve Teala onu alem-i
gaybdan, havass-i evliyamn kalblerine kazf buyurur. Mutasavvife buna "ha-

°m?

jJPJK®" MESNEVf-f §ERfF §ERHl / V. CfLT • MESNEVI-3 •

tir-i hakkani" de derler. Ya'ni "Musa (a.s.)m validesinin kalbine Habir oh
Hak tarafindan ilka buyurulan ma'na bu idi ki, bu gocuk Ibrahim
(a.s.)in ashndandir ve onun gibi bir peygamber-i zi§andir.

955. "6y aies soauk ol, ismeti varHu; ate$ dagitici steak olmaz."

Nemrud, Ibrahim HalMlah'i ate§e attigi vakit '^i^i 'J* uSC j b j j/ 'j* CI
(Enbiya, 21/69) ya'ni "Ey ate§, Ibrahim'e soguk ve selamet ol!" hitib-i ila-ij
hisi gelip, ate§ onun iizerine nasil soguk olup yakmamis, ve Hakk'in ismetijj
ve muhafazasi vaki' olmu§ ise, Halilullah ashndan olan bir gocuga da, oyle- \
ce finmn atesj, onun eczasi viicudunu yakip dagitici bir sicak olmaz.

956. ZKaiin vaky ile onu kivdamlar icine ath; Colusa mn ieni iizerine aief
eser etmedi.

957. ^Binaenaleyk avanlar murddstz olarak o iarafa aiitiler; yine gammazlar ki,
onctan vakij uliler.

"Avanan" yardimcilar demek olup, burada Fir'avn'in me'murlan murad
olunur. Ya'ni "Fir'avn'in me'murlan muradlanna nail olamamaksizin,
Fir'avn'in tarafina gittiler; fakat gammazlar ve hafiyeler ki, orada gocuk bu-
lunduguna vakif idiler."

Jl^- jjuta ts\j> jl djf-ji Jfcz Jui«ita yi \j*r\* iDLiljP \j

958. HZirkac -para vein avanlar ile ^fir'avn'in kuzuruna macera kalAirddar.

hafiyeler birkag paraya tama'an me'murlar vasitasiyla Fir'avn'in huzu-
runa bu gocuk saklamakeezasim tekrar ihbar ettiler de dediler:

959. DCi: *Cy me'mmlar, o iarafa aeri doniin, aurfelere iyi&en iyiye hakintzl"

"Gurfe" yiiksek gardak ve ko§k ve kameriyye gibi ma'nalara gelir; bura-
da evin dolap ve musandira gibi mahalleri murad buyurulur.

C^p^

AHMED AVNl KONUK

(5*

jijji w>U \j ^y *£ f%~S\ «uip ^y j-^Lc JX.I ^j

Musa (a.s.)m validesine, "Musa'yi
suya at!" diye vahiy gelmesi

960. ~^ine vafm/ jjelii ki: "Orat sui/a btrafc; t/uzii iimide tut ve sac yolma!

Musa (a.s.)in validesine: "Qocugu suya birak ve bogulacagindan korkma;
kalbinin yuzunii, onu bulmak iimidi tarafina gevir ve onu muvakkaten gaib
ettigin icjn miiteessif olup saclanm yolma!"

961. *Onu CA/iTe hirak ve i'timad et; hen seni ona yiiz aki ile eri$tiririm.'

"0 gocugu Nil nehrine birak ve benim kudretime dayan, bu muvakkat
gaybubetden sonra ben seni ona yiiz aki ile, ya'm o gocugun bir kihna bile
bir hata gelmemis. oldugu halde, kavu§tururum."

Malum olsun ki, bu kissa Kur'an-i Kerim'de mezkurdur ve sure-i Kasas'da
soyle buyurulur: Si j j& Sf j pJ j J& ±M cj*- Uu <^) oi ^y f\'j\ i^-j\ j
'JJp 'y iju4'j JLi! Ij^f, i;i JJl (Ka'sas, 28/6-7) Ya'rif "Biz Musa'nin anasma
vahy ettik ki, onu emzir; onun uzerine korktugun vakit, onu denize birak ve
korkma ve mahziin olma. Biz onu sana reddederiz ve biz onu miirsellerden
kilanz." Kissanin tafsilati tefsirlerde oldugu gibi, hayat-i museviyyede gegen
bu gibi vukuatin esran dahi, §eyh-i Ekber hazretleri tarafindan Fususu'1-Hi-
kem'de Fass-i Musevf de beyan buyurulmu§tur, Onlann burada zikri uzun
olur.

962. niii soziin nihayeti yokiur; onun mehirleri de, hep onun hacatjina ve aya-
cjina dolash.

c^P?

PpT MESNEVt-t §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Musa (a.s.)in kissasinin ve esrannm nihayeti yoktur. Hulasaten deriz ki:
Fir'avn'in butun yapmis, oldugu hfleler ve mekirler, hep onun kendi bacakla-
nna ve ayaklanna dola§ti ve kazdigi kuyuya kendi du§tii.

jjj.5 ji 4jU- jj^e> jjJl ^y> Ojj j\ c^S" ^ Jit d\j\y» J-^>

963. O iisanda t/tiz hinlerce $ocuk oldurdu; CMusa ise igeride evin sadnndadir.

Musa (a.s.)irt validesi, emr-i ilahf iizerine ziftli bir sandik yaptinp, cenab-i
Musa'yi igine koydu ve Nil nehrine saliverdi. Sulann aki§i, sandigi Fir'avn'in
bahcesi bulunan bir sahile yana§tirdi. Sandik praya geldigi vakit, zevcesi Asi-
ye hazretieriyle bir havuz kenannda otu'rmakta idiler. Sandigi gorduler.
Fir'avn zevcesine sandiga bakmasim emr etti. tcinde bir gocuk oldugunu gor-
diiler. Fir'avn, aradigi gocugun bu gocuk olacagi tevehhumiiyle oldiirmek is-
tedi; fakat Hz. Asiye mani' oldu. Nitekim ayet-i kerimede soyle buyurulur:

sas, 28/9) Ya'nf "Fir'avn'in zevcesi dedi ki, bu benim ve senin kufret-i ayni-
miz olsun; caiz ki, bize faidesi olsun; yahud onu ogul ittihaz edeiim. Halbu-
ki onlann Musa olduguna vukuf ve §uurlan yoktur." Fir'avn'in muvafakati
iizerine sarayda terbiye ettiler. Binaenaleyh Fir'avn disanda birgok gocuklan
oldurdiigii halde, Musa (a.s.)i kendi sarayinm sadnnda terbiye etti. Ve san-
dik sahilde bir agag altina yana§mi§ oldugu igin adini "Musa" koydular; zira
Kibt lisanmda "mu" su ve "sa" agag ma'nasina imi§. "mu" ma'dan ve "sa"
dahi "sak"dan muharrefdir.

oh jj* ^r jj^ ^ J^ J 1 J&- *** ^ y ^~5«S* (_r* ^j^ J*

964. U2ak goriidi gozii kor olan, kdelerden tlolayi, her nerede cenin var ise
(Lelilihten oldurdu.

battn gozii kor olan Fir'avn hflelerden dolayi, her nerede yeni dogmus,
bir gocuk var ise, akhna galib olan vehimden ve delilikten na§i oldurdu. "Ce-
nin" ana karnindaki gocuk ma'nasmadir. Burada dogmu§ gocuga cenin buyu-
rulmasi "kevn-i sabik" alakasiyla mecazdir. Nitekim biiyuk adamlara "gocuk-
lar!" diye hitab olunur ki, evvelce gocuk idiler, ma'nasinda mecazdir.

ijj t>}jj>- \j\-pr OULi p^ jjie- Ojpy y^» Jb U^jl

965. <JAnud olan jfir'avnin mekri ejderha idi; cikan saklanmn mehrini yut-
mus idi.

eg^p

AHMED AVNl KONUK "^8§

Iradat-i nefsaniyyesini icrada muannid olan Fir'avn'in mekri ve hflesi, ej-
derha gibi azim ve miihim idi. Bilciimle nefsani olan cihan hukumdarlannin
mekir ve hflelerini yutmu§; zira onlann mekirleri, bunun mekirlerinin yamn-
da pek kiicuk kalmi§ idi.

966. Jakal o pefc Jir'avn zfihir oldu; hem onu, hem onun mekrini gehii.

"Fir'avn" Misir hiikumdarlanna verilen bir iinvandir. Nitekim Acem §ah-
lanna "Kisra" ve Rum padi§ahlanna "Kayser" ve Habe§ hiikumdarlanna "Ne-
ca§f" derler. Birinci misra'daki "o" zamiri Musa (a.s.)a ve ikinci misra'daki
zamirler Fir'avn'a raci'dir. Ya'ni, "Fakat o Musa (a.s.), Fir'avndan daha
Fir'avn, ya'ni Misir hiikiimdarlanndan daha kuvvetli bir hiikiimdar olarak
zahir oldu. Ve onun kuweti oyle bir derecede idi ki, hem Fir'avn'i ve hem de
Fir'avn'in mekrini cekti gotiirdii."

967. Gjderha idi ve asa da ejderha oldu; tevf wt-t Uiuda ile bu, onu yuttu.

Fir'avn'in mekri ejderha idi ve Musa (a.s.) in asasi da ona mukabeleten ej-
derha oldu. Tevfik-i Huda ile bu asa-yi Musa (a.s.) o mekirleri yuttu.

Malum olsun ki, asa-yi Musa (a.s.)in, sihirbazlann iplerini ve degnekle-
rini yutmasi hakkmda iki kavil vardir: Birinci kavil ashabi, asa sihirbazlann
iplerini ve degneklerini kamilen yutup, eser birakmadi derler. Ikinci kavil as-
habi da, yalniz sihri ibtal etti ve ipler ve degnekler haliyle baki kaldi, derler.
Hind §arihlerinden Bahru'1-Ulum hazrederi, ikinci kavle gore bu beytin ser-
: hinde §oyle buyurur: "Bu beyt-i §enfde §una i§aret vardir ki, Musa (a.s.)m
; asasi ejderha olup, Fir'avn'in mekrini yuttu; ve o, sihir iplerinin ve degnek-
: lerinin yilan §ekliyle goriinmesi idi. Binaenaleyh iplerde ve degneklerde go-
j riinmus. olan yilan suretini yutmu§tur. Ve bu yilanlann sureti Fir'avn'in rnek-
f n idi ki, onun emriyle sahirler gostermis, idiler; ve yoksa iplerin ve degnekle-
pn kendilerini yutmami§tir; zira ipler ve degnekler ne Fir'avn'in mekri ve ne
pe sahirlerin sihri idi." Bu babdaki beyanat yukanlarda da gegti.

$68. 61, din fevhtnde oldu; bu nereue kadar? ~$ezdana hadar ki, miinteha
O'nadu.

6 $P?

MESNEVf-f §ERfF §ERHl / V. CiLT • MESNEVf-3 •

"EI" kudretden kinayedir. Her bir kudretin fevkinde derece derece kuv-
vetler vardir. Bu derecat-i kudret nereye kadar gider bilir misin? Ta Hakk'in
kudret-i zatiyyesine kadar gider. Ve kudret, Hakk'in sifat-i zatiyyesindendir
ve viicud-i izafi aleminde gorulen kudretlerin hepsi, o sifat-i zatiyyeden olan
kudretde mahv ve mustehlek olur. Zira o viicudat-i izafiyyenin ve sifatlan-
nin merci'i ve muntehasi rububiyyet-i mutlaka sahibi olan Hak'dir. Nitekim
ayet-i kerimede ^i dt 'j\ 01 j (Necm, 53/42) ["Ve subhesiz en son van§
Rabb'inedir"] buyurulur. Ve'diger bir ayet-i kerimede de *^>J J> *ut Z (Fetih,
48/10) ["Allah'm eli, onlann elleri uzerindedir"] buyurulur.

969. JLtra o dipsiz ve kenarsiz bir denizdir; onun oniinde butiin denizler bir sd
gibidir.

Zfra o vucud-i hakikf-i Hak ve O'nun sifati dipsiz ve kenarsiz bir denizdir;
o denizin oniinde viicudat-i izafiyye denizleri bir sel gibidir.

970. Dtileler ve tedbirler aery, ejderhd ise de, w DllaUah"tn oniinde hepsi
[969] "la"du.

Ukul-i be§erin hileleri ve tedbfrleri her ne kadar ejderha gibi miidhis, bir
halde olsa da, "lllallah"in ya'ni viicud-i hakikf-i Hakk'in ve O'nun kudret-i
zatiyyesinin oniinde hepsi "la"dir ve ma'dumdur.

iLijJL »ip! <d!l j -Li jp^a ilgJ j*> /Lj \^i> ■V-'j ^y?

971. Uaktaki beyanim buraya bas koydu, mahv oldu ve JMlah dogru yolu <pk
bilicidir.

Vaktaki medih ve sena zat-i Hakk'a kadar geldi, artik burada beyanim sii-
kute ba§ koydu ve bendeki sifat-i kelam mahv oldu; ve Allah Teala dogru yo-
lu bilicidir; ya'ni sena-yi kamil ancak Hakk'in kendi nefsine olan senasidir.
Nitekim d\~a J* c-# ur <j> f us LS ^-\ il ya'ni "Ben senin iizerine, senin nef-
sine sena ettigin gibi sena ihsa edemem" buyurulmu§tur.

^"H*? iSJf* OLftji jl ^^xJ C— . sAjJ jX)\ 5y_ dj£-j ji 4j>oI

972. O se-y hi ^fir'avnda var idi, sende de vardir; lakin senin ejderhan kuya-
nnn mahbusudur.

*$%&>

AHMED AVNI KONUK

Fir'avn'da olan bin bash bir ejderha-yi nefis, ey salik sende de vardir; fa-
kat sende Fir'avn'm kudret ve saltanati olmadigindan, acz kuyusu icjnde
mahbus olup kalmisttr. Bu acz ve zaruret kuyusu ve bagi icjnde kaldigi icm,
nefsinin ejderhasi, her bin* o ejderhamn agzi olan sifatlanyla muhftini sokup
helak edemiyecek bir haldedir. Fir'avn'm ejderha-yi nefsi ise acz ve zaruret
kuyusu ve baglanndan kurtulup, kudret ve saltanat sahasinda basjbos, bira-
kilmis, bir halde idi.

973. 6t/ yazik, ha senin halUrinin dimlesicLir; sen onu, o jjrir'avn iizerine hag-
lamak isiersin.

Ey ehl-i nefs olan kimse, yazik ki bu Fir'avn kissasi senin nefsinin halle-
rinin hey'et-i mecmuasidir; halbuki sen onu gecmis, zamandaki Fir'avn'a tan-
sis etmek istersin ve asla kendi iizerine almazsin.

OJjUju jL-i <i2y$ jjoi j jj ^^j C— io-_j •kjy y" j J>

974. Gger senden soylerler ise, sana vah§ei Hogar; ve eger baskalanndan soyler-
lerse, sana efsane aoruniir.

Kamiller, nakislan terbiye ederken, onlann fenahklanni yuzlerine vurup,
senin nefsinde §u ve bu fenaliklar var demezler. Eger sana bdyle deseler, on-
lardan iirkiip kagarsin; ve eger ibret almalan igin ba§kalannin ahvalini soy-
leseler, sana efsane ve masal gdruniir. Onlann hallerini kendi nefsinin ahva-
Iine kiyas etmek hatinna bile gelmez.

975. "ZA/e/s-i lain sent ne harab ediyor; bu karin seni -pek uzaya ahyorl

Binaenaleyh Hak'dan matrud ve uzak olan nefis, seni ne kadar harab edi-
yor ve lslah kabul etmiyecek bir hale getiriyor; senin her an karinin olan bu
du§manin, seni huzur-i Hak'dan pek uzaga atiyor.

976. Senin aiesin vein jfir'avnin o&unu. yoktur; ve yoksa o [jir avn albi su le
varucudur.

Sende de ate§ vardir; ya'nf nefsin ate§ gibi olan sifatlan vardir; lakin
Fir'avn'da olan o atesjn kudret ve saltanat odunlan sende yoktur; ve eger

c^jes^

MESNEVf-f §ERfF §ERHf / V. CJLT • MESNEVf-3 •

Fir'avn'daki kudret ve saltanat sende de olsa, senden de onun fiilleri gibi ef al
sadir olurdu.

O yilan tutucunun hikayesidir ki, donmu§ ejderhayi olmu§
zannetti, onu iplere sardi ve hengame icin onu Bagdad'a getirdi

977. Tart/i soyleukiclen hir hikaye iinle, \a ki hu ha§i ortuimii$ olan sir dan ko-
k-u goiuresin.

978. ^Btr yilan tutucu, efsunlanyla ydan iutmah i$in, datjlih, tarafina gitti.

979. Qe-rek hati ve gereh acul olsun, hir himse hi arayiculir, bulucu olur.

Bu beyt-i §erifde J*rj j*-j Ub> & ya'nf "Kim ki istedi ve cidd u sa'y etti,
buldu" hadfs-i §erifine i§aret buyurulur.

980. Sen her iki elini dauna ialebe vur: zua taleh. volda iui rehherdir.
[979] ' tf o

Sen Hak yolunda iki elinle talebe yapi§ ve Hakk'a vusulu murad et; zira
aramak ve istemek a§k ve muhabbet sevkiyle olur; ve boyle kemal-i muhab-
betle vaki' olan taleb Hak yolunda iyi bir rehber ve kilavuzdur.

981. Topal ve zelit ve uyumus sekilli ve edebsiz olarak onun iarafina siirtiin ve
onu isie!

^^p*

AHMED AVNf KONUK

"Leng" topal ve "luk" hakir ve zebun ma'nasinadir. "Hufte-§ekl" uykulu
bir vaz'iyyette demek olup, burada beli biikiik ve aciz ma'nasinadir. Ve "Bi-
edeb"den murad, tarik-i Hak saliklerine lazim olan edebden bf-behre olmak
demektir. "Gajiden" ve "gayjfden" gocuklann kiglan iizerine surtiinerek yurii-
meleri ma'nasinadir.

Ya'nf "Ey salik kalbinde Hak muhabbeti ve ona vusul talebi olsun da her
ne halde olursan ol, o tarafa surtune surtune ve du§e kalka yiiru ve beheme-
hal onu taleb et!"

*•* <Jy y j* jS ^s£ <Sy. & 3 ^y^t *^ 3 <-^~*$v *«

982. [yah soz ile ve gah siikut ile ve gah her iarafda sahin kohisunu koklamak
tut!

Yukanki beytin nihayetindeki "o ra mf taleb" ibaresi, bu beytin birinci
misra'ma merbutdur. Ya'nf ^y^. «^j oi& *f »_Jk ^ \j y "Gah soz ile ve gah
siikut ile kalbinden onu iste!" demek olur, Ve bu surette ikinci misra' ayn bir
ciimle olur. Ya'nf ^ <jy j~> y J? b*f <sy.*f j "Ve gah her tarafda o §ah-i ha-
kikf olan Hakk'm kokusunu koklamaga cali§!" demektir.

983. ~)?)akiib kendi evladina, hadden ziyade "^fiusufu arayinizi' dedi.

^Nitekim Ya'kub (a.s.J 5 «Ji c °/j '^ ijUJ '^ j <^A j 'J^$ '& \y^* ^i 'J> V
o/>i^Ji \'yi\ Sli A pj ^ '^"^ (Yusiif, 12/87) ya'nf "Ey ogullarim, gidin ve
Yusuf dan ve' kardesm'den tecessus edin ve Allah'in rahmet ve rahatinden
me'yus olmaym; zira Allah'm revhmden me'yus olan ancak kafirlerdir"
ayet-i kerimesinde beyan buyruldugu iizere, evladlanna Yusuf u ve kardes>
ni taleb etmek ve aramakla emr etti. Ayet-i kerfmenin ma'na-yi i§arisi Yu-
suf-i hakikiyi ve cemal-i mutfek-i Hakk'i taleb etmektir.

984. ZKendinizin her hissini, Im cidd ile aramak hususunda, mastoid sekilde,
her tarafa suriinuz!

Havass-i zahire ve batinenizi, revh ve rahmet-i ilahiyyeyi kemal-i ciddiy-
yetle aramak hususunda, miistaid bir sekilde her tarafa bir projektor gibi surii-
nuz. Mesela goziimiz tecelliyat-i Hakk'i gorsiin, kulagimz enbiya ve evliya ke-
lamim dinlesin; hiss-i zaika ve §amme ve lamisenizi Hakk'm nehy ettigi §ey-
lerden saklayimz; kuwe-i miifekkire ve hayaliyyenizi Hak'la me§giil ediniz.

^3^

MESNEVf-i SERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

985. Diuda'run revhinden me'yus olmayin de&i; oylunu flaib etmis a&i taraf ia-
raf yurii!

Ya'nf'Ya'kab (a.s.) evlatlanna A c °/j ^ ij!2 : Si (Yusuf, 12/87) ya'nf'Al-
lah'in revhinden me'yus olmayin!" dedi. Ve Hak Teala hazretleri bunu ke-
lam-i §erifinde bize ihbar buyurdu. Binaenaleyh ey salik, sen dahi bu nasi-
hatden ibret alarak, Allah'm rahmetini aramak igin, oglunu gaib etmis. olan
kimse gibi taraf taraf gez ve yurii!"

986. £A§\2. hissi yolundan sorucu. oturaiz; Jtulftgt onun ib'rf yolu uzerine. koywil

"Agiz hissinin yolu"ndan murad kelamdir. "Dort yol"dan murad, sark,
garb ve cenub ve sjmaldir. Ya'ni "Hakk'in rahmetini ve insan-i kamilin vii-
cudunu lisanen ehlinden sorucu olunuz ve bu haberi duymak igin de kulagi-
mzi §ark ve garb ve cenub ve sjmal yolu ttzerine geviriniz; belki bu yollardan
size bir haber gelir!" Zira insan-i kamilin vucudu rahmet-i ilahiyyedir. Nite- .
kirn bu MesnevPde cenab-i Pir efendimiz §oyle buyururlar:

^UU ^uj>-j OLi &£ \5

0**j j h ^y ^jjLj «^j

"Hak Teala evliyayi ondan dolayi yeryiiziine getirdi, ta ki onlar alemlere rah-
met olsunlar. "

987. Dier nereie laiif koku gelir se koku flotiirun, o sir taraf \na ki, o taraf m
asinasisimz.

"Latff koku"dan murad, sifat-i kemaliyyedir. Ya'm "Her kimi sifat-i ke-
maliyye ile mevsuf gorurseniz biliniz ki, o sifat-i kemaliyye ile mevsuf olan
Zat-i Hak bu mazhardadir ve o da insan-i kamildir; binaenaleyh ondan ko-
ku aldigimz vakit, o sirr-i zuhur tarafina kasd edin; zira sizin hakikatiniz o ;
sir tarafinin asjnasidir."

(_S-^ ^j\t *j «J4aJ Jvl eSj- tf£ jl ^ 4j <j ^ W> j*

988. Uier nereAe bir kimseden hir lutuf aorursen, ola ki lutfun ash tarafina yol
bulasm.

=£»"

AHMED AVNl KONUK

"Her nerede bir kimseden, bu sifat-i kemaliyyeden bir letafet gorursen; ola
ki o letafetin ve sifat-i kemaliyyenin ash olan Zat-i Hak tarafina yol bulasin."
"Asa" ef al-i mukarebeden olup, "ola ki" ve "caiz ki" ma'nalanna gelir. Sfnin
kesriyle okunmasi kaide-i Fiirs iizerine ve kafiyenin tevafuku maksadiyla va-
ki' olmu§tur. Hind nushalannda ^ ^ »j J^ J-^i <jy* suretindedir. Ya'm
"Lutrun ash tarafina gok yol bulursun" demek olur.

989. nZiitiin \m ho§lar clean hir deryadanciir; dizii hirak, kiille goz tut!

Bu vucud-i izaffaleminde gordiigiin biitiin ho§lar ve giizeller ve letafetler,
ucu bucagi bulunmayan cemal-i mutlak-i Hak deryasmdandir,- binaenaleyh
onun cuz'ti olan bu ho§luklan ve letafetleri ve guzellikleri birak, o cemal-i
mutlaka ve bu cuz'lerin kiillune goz dik! "Tarf ' goz ma'nasmadir.

C~~ ?ijl* OUJ ^jfji ^ jfji <^~~i>j>- j$>. J^- (JU^-

990. Dtalkm kavgalan cjiizellik icin&ir, bergsizlicjin hergi tvba ni$anulir.

Halkin biitiin kavgalan ve miicadeleleri bu mecazf guzelligi elde etmek
igindir; ve nerede miizeyyen ve muhte§em birini goriirler ise, onun basma
userier. Halbuki bu zfnet-i zahiresizlik zadi ve sermaye-i fakn saadet nisani-
dir ve insan-i kamilin alametidir. Birinci "berg," zfnet-i zahire ve ikinci "berg"
zad ve zahfre ve "tuba" saadet ma'nasmadir, insan-i kamilden kinayedir.

c— -&-lj ^ Lib C->-(j f b c— -i^l J& jte- <jlfr+J^-

991. Dialkm hi$imlan sulh t$inclir; rahahn tuzafli daima rahaisizhkhr .

Halkm hi§imlan ve cenWeri, sulh ve rahati elde etmek igindir. Halbuki ra-
hatm tuzagi daima rahatsizhktir; ya'nf rahatsiz olmadan, rahat elde edilemez
ve hie subhe yok ki, halkin hi§imlan ve cenMeri, kendilerinin rahatsizhgidir;
fakat bunu, esbab-i istirahatdan olan sulh igin ihtiyar ederler. Binaenaleyh iki
ziddin birisi, dfgeri igin ihtiyar olunur.

992. Dier vurmak, ok$amak icin olur; her sihayet sukiirclen agon eaer.

Darb-i §er'f, tehzib-i ahlak igindir; babanm evladini dogmesi, terbiye igin-
dir ve tistadin §akirdini dogmesi de, ta'lfm-i san'at igindir. Tehzib-i ahlak ve

*$%&>

jgjK®~ MESNEVI-t §ERtF §ERHt / V. CtLT • MESNEVI-3 •

terbiye ve ta'lim-i san'at ma'nada ok§amaktir. Kahr-i ilahf de bunun gibidir.
Ve keza her §ikayet kendisinin ziddi olan sukriin viicudundan haber verir.

993. 6y kerun, caz'den kulle kadar koku gofilr; ey hakim, zuldan ziMa kadar
haiku aotiir.

Ey kerim, kiill olan viicud-i hakikfnin izafatindan bulunan bu alem-i
cuz'ideki cenk ve sulhu ve rahati ve rahatsizligi ve dovmeyi ve oksamayi ve
§ikayeti ve sukru ve emsali ahval-i miitekabileyi gov, ve bunlarm kokusunu
jr ^\ ^j ^j! ^i j (Bakara, 2/2 1 0) ya'nf "Umur Allah'a rucu' eder" ayet-i ke-
rimesinin hiikmune tebean, kull olan viicud-i hakikiye kadar gotiir; ve anla
ki, bunlar o viicudun sifat ve esma-i miitekabilesi asanndandir. Ve ey hakim
olan kimse, ziddan zidda kadar koku gotiir de, esjamn ziddiyla inkisaf etti-
gini gor!

994. DCavgalar salim svdh cjetirir; yilan tutucu ydrlik i$in yilan arali.

Ya'nf "Cenklerin ve kavgalann netfcesinde iki taraf kuvvetten diisfagii ci-
hetle, sag ve salim sulh peyda olur. Ve keza yilan tutucu, o korkunc bir hiz-
met olan yilan aramayi ve tutmayi, ancak tuttugu yilan kendisine yar olmak
ve o sayede para kazanip, menfaat bulmak icm ihtiyar eder."

995. cMdemt ydrlik \$in yilan arar; gamsiz hir Host i$m gam yer.

Adem oglu, maf§etinin te'mfni hususuna yarhk ve muavenet igin yilan
tutmak arkasmda kosar. Gamsiz olan yilanin dostlugu igin gam yer. "Gamsiz
hanf'den murad yilandir; zira hayvan yer ve icer ve adem oglu gibi uzun du-
sunceleri olmadigi igin, gidasimn faidesini gorup semirir; ve adem ise yer ve
icer ve uzun dii§uncelerden ve gamlanndan erir.

Ankaravi hazretleri "maf'i mal ma'nasina ahp "harif-i bi-gam"dan mu-
rad dahi mal oldugunu beyan buyurur. Bu beyt-i §erif Hind nushalannda
^~ *vi J& ->jj^ ^ ^T^iyt- > & ji jh suretinde vaki'dir. Ma'nasi " Ademf bir
oyun igin yilan arar; gamsizhk umidi igin gam yer" demek olur.

Ya'nf "Adem oglu yilan tutup oynatacak ve para kazanip, maf§etini te'mfn
ettikten sonra gamsiz ve miisterih olacaktir. l§te bu gamsizlik umidiyle ewe-

°W?

AHMED AVNl KONUK

la onun ziddi olan gam yiyicilik yapar." Bu ma'namn yukanki beyitler ile
olan rabitasi zahirdir."Mar"dan ve "hanf-i bf-gam"dan murad, nefs-i insara
dahi olmak caizdir; ve bu ma'namn da atideki beyitler ile miinasebeti goktur.

996. £%demi bir dagdir; nasil mefi&n olur? ^Da'a ijtland nasd hayran olur?

Insamn taayyunii birgok zahin ve batini kuvamn hey'et-i mecmuasidir;
ve esma-i ilahiyye cem'iyyetine mazhariyyet isti'dadindadir. Bu taayyiin
uzerinde turlii turlu cemadat ve nebatat ve hayvanat olan bir daga benzer.
Bu kuva arasmdaki kuvve-i nefsaniyyesi yilan mesabesindedir. Garibdir ki,
kendisinde bulunan birgok kuva-yi latifeyi birakip, bu yilan mesabesindeki
nefsinin meftunu ve meclubu olur. Boyle bir koca dag nasil olup da, yilana
hayran olur?

{ jS ji X$> j Jj\ ^jj* j\ ,ys\ J&*~* CLj^U-iJ ,JJ^jy>-

997. JVliskin adam kendisini iamyamadi; ziyadelikten gelir; halbuki noksanli-
ga aitti.

Insan, kendisinin birgok zahiri ve batini kuvamn hey'et-i mecmuasi olup,

esma-i ilahiyye cem'iyyetine mazhariyyet isti'dadinda oldugunu bilemedi; ve

kendi hakikatini tamyamadi. bfgare insan boyle ziyadelik cihetinden geldi-

1 gi halde, kuvve-i nefsaniyyesine meftun olmakla, noksanliga gitti, kendi ve

kendisinin madunu olan hayvanhga meyl etti.

998. JAdemv kendisini ucuz sath; atlas idi, kendisini bir -palasa dikii.

Adem bu kadar kuva-yi zahire ve batineyi cami' iken, kendisini bu kuva
arasmda en suflf olan ve yilan mesabesinde bulunan kuvve-i nefsaniyyesine
satti. Mesela bir atlas idi, kendisini pejmiirde bir palasa dikip yama yapti.

Rubai-i Sa'deddin Hamevi (k.s.) :

"Ey insan, sen nime-i Mhinin niishasism; cemil sahmm iymesi sensin.
Alemde her ne varsa, senden hang degildir. Diledigin her seyi kendinde am; zi-
ri hepsi sensin, "

Gg*Sg>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

999. ^iiz binlerce dagm yilani onun hayranuLir; o ni$in hay ran olmu$lw ve y\-
lamn muhibbidir.

Her biri nefs-i hayvani sahibi olan yiiz binlerce dagin yilanlan, cem'iyyet-i
esmaiyyeye mazhariyyet isti'dadim haiz olan insamn hayranidir ve hepsi
kendilerini insamn madununda gorup kagarlar. Hal boyle iken o insan nicjn
kendi nefs-i hayvanisine hayran ve esir olmu§ ve kendisine o yilani dost it-
tihaz etmi§tir?

1000. ~Y)ilan iuiuai, o ejderhayi tuttu; actb olmak i$in Bagdad tarafma geldl

Bu beyt-i §erifde kissanin zahiri beyan buyurulur; ma'na-yi i§ansi yuka-
ndaki fzahatdan anla§ihr.

«.<>ii>jL* ^ ji ji-L^r ^j» s-AJi^ o^~- dj?? ^^i jt

1001. 6v diregi gtbi bir ejderhayi, bir hengame i$in gekti.

"Hengame" mecma' ve cem'iyyet-i halk ve oyunculann sahnesi ve kissa
nakl ediciler ve havas okuyucular ma'nasmadir.

1002. "Olmii? ejderhayi getirmi^im, onun §ikannda ben cigerler yemi§im" diye.

"Ciger" gam ve gussa ve me§akkat ma'nasmadir. Ya'nf "0 yilan tutucu
adam, halki ba§ma toplayip, i§te ben boyle deh§etli ve azim bir ejderhayi bir-
cok zahmet ve me§akkatle avladim ve oldiirup getirdim diye, hiiner goster-
mek ve halki taacciibe ve hayrete dii§urmek icin yilani Bagdad'a getirdi."

1003. O omt olmu$ zannederdi ve fakat did idi; ve o onu iyiden iyiye (jormedi.

1004. O soguklardan ve kardan donmu§ idi; din idi ve olmu§ §ekilde gorunur idi.

1005. jAlem donmu§tur; ve onun adi cemaddu; ey iistad, camid donmu$ olur.

c ^^

AHMED AVNl KONUK

dl^r

■l&

4j U

OUp jJ j-is>- *lJ*jj>- \j j^L

1006. 'Dur! Ta ki ha$u Qiinu a$ikar ydsin, la ki cism-i cihamn hareketini ao-

Ma'lum olsun ki, sirasi du§diikce muhtelif mahallerde de izah olundugu
iizere viicud ve varhk birdir, o da viicud-i hakikf-i Hak'dir. Bizim alemimiz ve
feza-yi bi-nihayedeki avalim-i kesife o viicud-i hakikfnin izafatmdan ve onun
bi'1-kesafe meratibe tenezzulunden ibarettir; ve viiciid-i hakikfnin sifat-i sii-
butiyyesi vardir ki, onlar da Hayat, llim ve Sem', Basar, trade, Kudret ve Ke-
lam ve Tekvih'dir. imdi viicud-i hakikfnin mertebe-i §ehadete tenezziiliinde
cemad, nebat, hayvan ve insan olarak dort sinif hasil olmu§tur. Sifat-i Hayat
cemad sinifinda batin ve mestur ve nebatatda niimiiv suretiyle mahsiis, hay-
vanatda zahir ve insanda azhardir. Sifat-i sairenin nisbetleri de boyledir. Bu
alem kesif ve miincemid oldugundan, onlarda bu sifatlann asan yoktur zan-
nolunur; fakat zuhur butuna ve mulk melekuta miinkalib oldugu vakit, miin-
cemid ve donuk olan cism-i cihamn hayati ve hareketi zahir ve asjkar olur;
ve diinyada viicudu inkar olunan ahval, alem-i melekutda mu§ahede oiunur.
Nitekim asilerin a'za ve cevarihi, isyanlanna sehadet edip soyliyeceklerdir.
Ve bu ma'na sure-i Fussilet'de beyan buyuruiur: \ # »«*1- 1*> m^ ^pr ' i! j*-

k-i JT jkil ^JUl a}]\ Lakil Ijlli LJU f Jl^i j»J p-*i^M- IjJU j DjLju \y& U ^j^>r j p-»jL*j1

(Fussilet, 41/20,21) Ya'nf "Yevm-i hes'aba geldikleri vakit kulaklan ve goz-
leri ve a'zalan yaptiklan amellerine, aleyhlerine olarak §ehadet ederler; ve
onlar a'zalanna derler ki: "Nicin bizim aleyhimize §ehadet ettiniz?" Onlar der-
ler ki: "Her §eyi soyleten Allah Teala, bizi de soyletti."

1007. Uaktaki uMusamn as&si hurada yilan oldu, akla sahinlerden ihhar oldu.

Vaktaki cemad sinifindan olan Musa (a.s.)m asasi, bu alem-i kesafet olan
diinyada yilan oldu ve batmindaki hayat zuhura geldi; bu hal, sakinlerin
ya'nf camidlerin ahval-i batmelerinden akl-i be§ere haber vermek oldu.

C^Li JUL ^l^r \j U^^- C-^-U 5f dy? \j ^^ *«jV

1008. ^Bir toprak parpisisin, seni nasil alem yaph? nZiitiin iopraklara ma'ri-
fet lazimdu.

Ey insan, senin bu cismin bir toprak pargasi degil midir? Ve sen cevher-i
arzdan miitevellid degil misin? Sen bir camid toprak parcasi iken, Hak Teala

°3»®

MESNEVi-t SERIF SERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

hazretleri seni nasil idrak ve ma'rifet sahibi bir adam yapti? Bundan anla kij
biitun topraklara da, senin gibi ma'rifet ve idrak fcab eder,

Ma'lum olsun ki, cemadat ve nebatat ve hayvanat, kendilerini halk eden !
Rab'lerini, ma'rifet-i tabiiyye-i fitriyye ile arifdir; ve bunun boyle oldugu fik- 1
ren ve tahyilen degil, ke§fen, ya'ni zevkan ve §uhuden ve agik delil ile sabit- ■
tir. imdi kaffe-i mevcudatm zf-hayat oldugu hakkindaki delfl-i naklf, Hak Te- j
ala hazretleri'nin j>'jfij ofjllii j ^ j^U & j (Ra'd, 13/15) ["Goklerde ye .:
yerde bulunanlar Allah'a secde eder."] ve j»Jt\ J £* j oijlLli <j U <0J g-* ;
(Cum'a, 62/1) ["Goklerde ve yerde olanlann'hepsi Mah'i tesbih ederler."] ve
9 j1^o '£Ji Vi t^s. '& 01 j (Isra, 17/44) ["O'ntHesbih etmeyen hicbir §ey yok- .
tur".] ayet-i kerimeleridir; zira semavat ve arzdaki mevcudatm ciimlesi secde
ve tesbih edebilmek igin zf-hayat olmalan Iazimdir; ve ehl-i ke§f indinde de
mevcudatm kaffesi zi-hayattir. Onlar bunu mii§ahede ederler. Ve delil-i akli
daft budur ki, vticud birdir; da Hakk'm viicududur; e§yanm vucudu ise, vii-
cud-i Hakk'a muzaf olan bir vucud-i i'tibaridir. Vucud, Hakk-i vahidin vucu-
du olunca, Hakk'in Hayat'i ve flm'i, cemf-i zerrat-i kevniyyeye sari olmus,
olur. §u kadar ki, mahallin ve mazharlann taayyunii miisaid olmadikca, ha-
yat ve idrak mazhann batinmda kahr.

1009. Ilu iaraftan olmu$lurler ve iaraftan dirictirler; hu tarafta sakit ve ia-
rafda souleykiclirler .

Camidler bu alem-i miilk ve §ehadet tarafindan bakilirsa olu halindedirler
ve alem-i melekut tarafindan bakilirsa diridirler; ve keza alem-i §ehadetde sa-
kit ve soz soylemez bir haldedirler ve fakat alem-i melekut tarafinda hepsi soz
soyleyici bir haldedirler.

1010. Onlan iaraftan, hizim tarafimiza gondercligi vakii, asa bizim tarafi-
rruzda ejderha olur.

Hak Teala hazretleri camid olan §eyleri melekutiyetleri cihetinden bizim
tarafimiza, ya'ni alem-i §ehadete gonderdigi vakit, camid olan asa-yi Mu-
sa (a.s.) bizim tarafimizda ve alem-i §ehadetde ejderha olarak zahir olur; ve
onun batinmda hayat meydana gikar.

c £p?>

AHMED AVNl KONUK

"^1

1011. ^aglar dahi lahn-i < Ddvudi eder; demir cevheri elde mumluk eder.

Bu beyt : i §enfde sure-i Sebe'de olan §u ayet-i kerimeye i§aret buyurulur:
jooi-i Aiuf, 'ja\j '£• Jj\ jLc C '%>i C ijb Ljrjkjj j (Sebe\ 34/10) Ya'nf "Biz tara-
ftmizdan Davud'a bir fazl verdik've dedik ki: Ey daglar ve ku§lar onun tes-
bih ve nagmesine sadamz ile riicu' edin; ve biz demiri ona yumu§ak yaptik."
Ya'nf daglar camid ve ku§lar gayr-i natik olduklan halde Davud (a.s.)in te-
rennumat ile vaki' olan tesbihat ve munacatim tekrar ederlerdi; ve demirin
demirligi gidip, onun elinde mum gibi yumu§acik olurdu.

1012. ty&zaar Suleumana mensuh hamal olur, deniz iTHusd ile bir soz bilici olur.

Bu beyt-i §erifin birinci misra'inda sure-i Sebe'de vaki' Uj^p ^)\ oU-Ls 3
'^ i^r/j j ^j- (Sebe', 34/12) ya'ni "Biz Siileyman'a riizgan teshir ettik ki,
sabahtan ogleye kadar bir ayhk ve ak§ama kadar da bir aylik yol giderdi"
ayet-i kerimesine; ve ikinci misra'da da jJ^u '^J\ 1)U~ L> i b\ ^ r J\ Ll-y j
^M Jjir S) jSr (§uara, 26/63) ya'ni "Biz Musa'ya dedik' ki, denize asan
ile vu'r; vurSu, deniz aynldi; her bir aynlmasi azim dag gibi oldu" ayet-i ke-
rimesine i§aret buyurulur. Ya'ni "Ruzgar ve deniz cemaddan olduklan halde,
her birisi kendilerine teblfg olunan emirleri idrak edip itaat eylediler."

1013. J^y Slhmed ile i§dret gorucii olur; ate§ Dbrdhxm ifin nesnn olur.

Ay, Ahmed (a.s.v.) Efendimiz'in miibarek parmaklanyla vaki' olan i§are-
tinigorup yanlir. Nitekim ayet-i kerfmede 'jjli jlii'j iui cJjiii (Kamer, 54/1)
ya'ni "Kiyamet yakla§ti ve ay yanldi" buyurulur. Ve Nemrud'un ate§i Ibra-
him-i Halil (a.s.) igin nesrih, ya'ni giizel kokulu beyaz giil olur.

1014. loprak *J(,arun'u yilan gibi i$eriye $eker; hanndne direiji ril$de gelir.

Kanin, Musa (a.s.) zamaninda maldar bir kimse idi; Musa {a.s.)a muha-
l lefetl yuzlinden yere batu. Nitekim ayet-i kerimede '^jSfi ajU, j ^ LL*J (Ka-
; sas, 28/81) ya'ni "Biz onu ve evini yere batirdik" buyurulur. Kissasinin taf-
I sili tefsirlerde mezkurdur.

6 $P 3

MESNEVt-1 §ERtF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

"Hannane"" nevha edici ma'nasina olup, zaman-i saadetde Nebiyy-i zf§an i
Efendimiz'in mescid-i §eriflerinde dayanip hutbe okudugu bir diregin adidir.

1015. Ta^ JTlhmed'e bir selam eder; dag ^ahyaya bir haber eder.

Ya'nf hadis-i §erffde ihbar buyuruldugu iizere, taster Ahmed (a.s.v.) Efen-
dimiz'e selam verir; ve dag, yahudilerin elinden firan iizerine Yahya (a.s.)a
"Bana kag!" diye haber verir. Bu beyitlerde cemadatin kelamlanna i§aret bu-
yurulur.

,»-JL*L>- I* 0U^>^« U UJ- Ij

fi-r^y^ _} f.jr^. j p-s^s***

1016. 1$iz isiticiyiz ve gbriiciiyuz ve latifiz; hiz size na-mahremleriz ve sakitiz.

Yukandan beri vaki' olan fzahattan anla§ilacagi iizere cemadat, biz isjtir
ve gdriiruz ve latifiz; fakat ey ehl-i suret, biz sizlere kar§i na-mahrem ve sa-
kit bir haldeyiz derler.

1017. LAiademki siz cemadhk tarajina gidiyorsunuz, nasil cemadlann cont-
mn. mahremi olursunuz?"

Cenab-i Pfr buyururlar ki: "Ey ehl-i suret, mademki siz cemadhk ve cisma-
niyet tarafina meyl ediyorsunuz; ve alem-i miilkun kavanfn-i tabflyyesi ile
mukayyed bulunuyorsunuz ve alem-i melekutun ahvali size kar§i mestur ka-
hyor; o halde nasil cemadlann camnin ve batinimn mahremi olursunuz?"

1018. Cemddliktan canlar alemine gidiniz; alemin eczasmin gulgtdesini isitiniz.

1019. Cemadatin iesbihi sana acik gelir; seni te'v&lerin vesvesesi kajimaz.

Ya'nf, "Ey salik sen alem-i cemaddan, alem-i ervaha ve melekuta halen
ve zevkan muteveccih olursan, cemadatin tesbihi sana agik olarak zahir
olur." Ya'nf zahir ve batin kulaklann birlesjp, onlann tesbftilerini lisan-i za-
hir ile vaki' olan tesbihat gibi i^itirsin; ve artik ulema-yi zahir gibi ^ [y ji 'y
'r^^J Oj«iij Si 'J^ j tju^j ^1 vi (Isra, 17/44) ya'nf "Hakk'i hamd'ile tesb'ih

°$^e>

AHMED AVNl KONUK

etmeyen hicbir §ey yoktur; velakin siz onlann tesbihlerini tefakkuh edemez-
siniz" ayet-i kerimesiyle, emsali ayat-i kur'aniyyeyi te'vfl vesvesesi sana
musallat olamaz. Zira ulema-yi zahir bu ve emsali ayat-i kur'aniyyenin tef-
sirinde derler ki: "Cemadat Sani'a ve kudretine ve hikmetine delalet
cihetinden, lisan-i hal ile tesbih ederler ve guya bununla nutk ederler; ve ke-
ennehu Allah Teala'yi §iirekadan ve saireden tenzih ederler."

l^LjU s.6> / J^> jit

l^JbJtJ y OW .ijUj djs?

1020. CMademki senin canimn kandilleri yokiur, aorunus i$in te'viller eimissin.

"Kandiller"den murad, nur-i ke§f ve vicdandir. "Ey e§yamn zahirini go-
riip, batinlanndan kor olan kimse, mademki senin ruhunda nur-i ke§f yok-
tur, zikr olunan ayat-i kur'aniyyeyi, bunlann tesbihlerinin gorunusu igin,
te'viller etmi§sin, ya'ni bunlann tesbihati zahiren gdriilmez diye te'vilata ki-
yam etmi§sin; veyahut onlann gdrunu§ii, gorenin tesbihine sebeb olur diye
te'vfl edip dersin:

*y- Jr ^~ ^^ tey* *ji J> /^ Cr^ ^j* ^

1021. Oii: *Qaraz ne vakit iesbth-i zahir olur; gorme da' vast, dalalet-i haya-
lidir."

Ki "Cemadatin tesbihinden garaz, nig tesbih-i zahir olur mu? Bunlann tes-
bihlerini i§itmek ve gormek da'vasi, dalaletden miitevellid bir hayaldir ve ev-
hamdir."

Oij*-' 7t*~~i JjS i^* i

jjS- cJj oTjI-bi \j «J^uj y> aSUj

1022. Hielki her goriicuyii onun dldan, \bret vakiinde tesbih okuyucu eder.

Beiki her gbren kimseyi, o cemadatin gdriinusu, ibret almaya sevk edip,
tesbih okuyucu eder.

iji ^ JLi5 j^+A cJ^S Ol -U^ ^j» Cob ?y~~J jl y>? (j-J

1023. Dmdi mademki sana iesbihden yad veriyor; o delalet soylemek g'wi olur.

Mademki cemadatin gorunusu senin hatinna Hakk'i tesbih etmeyi getiri-
yor ve sana Hakk'in tesbihine delalet ediyor; iste o delalet «t*iis* J~\ J* JM
ya'ni "Hayra delalet eden, o haynn faili gibidir" fehvasmca, o cemadatin tes-
bih soylemesi gibi olur.

*#%&>

MESNEVM §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

1024. Bnl-i D'tizalin ie'vili hu olur; vay o kimseye hi, o nur-x hal iutmaz.

I§te ehl-i i'tizal'in ve ulema-yi zahirin nusus-i kur'aniyye hakkindaki
te'vili, bu zikr eyledigimiz vech ile olur; zira onlann te'villerinin esasi budur
ki: "Cemadatin hayati yoktur ve nutk-i tesbih hayatsiz olmaz. Binaenaleyh
murad, hakikat-i tesbih degildir; belki vahdaniyyete delalet etmeleridir." Hal-
buki ayet-i kerfmede '&& LLiuiis ujr ji &> Q\ j,'ps j t*J jia (Fussilet, 41/1 1)
ya'ni "Hak Teala sema'vat ve arza tav'an yahud kerhen viicud-pezir olunuz
buyurdu; onlar da biz itaat edici oldugumuz halde geliriz dediler" buyuruldu-
guna nazaran cemad nev'inden olan semavat ve arzin hitab-i Izzet'i isjtdik-
lerini ve cevab verdiklerini te'vfle mahal yoktur. "Imdi kendisinde nur-i hal
ve mii§ahede-i batin olmayan kimsenin vay haline!"

1025. uMademki ademi hisden di§anya gelmedi, iasvir-i gayhtden a'cemt olur.

Insan, zevahir-i e§yadan ma'lumat alan havass-i hamse-i zahiresinin hu-
kiim ve te'sirinden kurtulmadikca, alem-i gaybin ahvalini tasvirden a'cemi,
ya'ni gafil ve cahil olur.

1026. ^Bu soziin nihayeti yoktur. ^fiilan tutucu o yilani yiiz me§akkatle $ekti.

"Zahir" kann agnsi ve sikinti ile nefes almak demek olup, burada zahmet
ve me§akkat murad buyurulur.

1027. hen flame arayxci, dort iarafa hir hengame koymak {gin, Bagdad a ka-
dar geldi.

"Qar-su" gargi ma'nasina geldigi gibi, dort taraf ma'nasina da gelir. Ya'ni
"0 mecma'-i halki arayan kimse gar§iya veya dort tarafa halki toplamak igin
Bagdad §ehrine kadar geldi."

jUijl iljjw j$£ j$ <Uilp ^Lgj olSviA ZjA Ja*i i^J jt

1028. Dtengame adami, $ai sahiline hoydu; Bagdad §ehri i$ine gulgule du§iu.

°£P?

AHMED AVNl KONUK

Ortaligi velveleye veren o yilan tutan adam, o tuttugu ejderhayi Dicle neh-
ri kenanna koydu. Halk boyle bir yilanin vucudundan haberdar olunca Bag-
dad igine bir gulgule du§tu; dediler ki:

1029. ^ir yilan tutueu ejderha getirmiftir; $ok atib nadir hir §ikar etmi§tir"

"Birisi Dicle kenanna bir ejderha getirmi§, acib bir §ey imi§, gidip gorelim
bu azfm yilam nasil tutabilmi§tir?"

1030. ^tiz hinlerce ahmak tovlandi; onun ahmahlicjindan, onun aibi, onun $i-
[1033] - j

Ran olmu$tur.

"Sad hezaran" ta'bfrinden murad, ta'yin-i aded degildir, kesretden kina-
yedir. "Hanvri§" ahmak ma'nasinadir. Ya'ni "0 yilam gormek iizere pek cok
ahmak toplandi; o yilan tutucunun ahmakligmdan dolayi, onun kendisi gibi,
bircok kimseler o yilanin §ikan olmu§tur."

1031. Onlar muntazir ve o da daginih olan halk to-plansmlar diye muntazir idi.

Oraya toplanan halk, iizerinde ortii bulunan §u ejderha nasil §eydir gore-
lim diye ortiinun acrtmasina muntazir; ve yilan tutueu adam dahi, halkm da-
ha ziyade toplanmasina muntazir idi.

1032. Cem'iyyet adamlan daha ziyade olsun, dilencilih ve tevzf daha iyi olsun.

Yilan tutucunun intizanna sebeb, halkin daha ziyade toplanmasi ve bu
yiizden kendisinin dilenciligi ve parsa toplamasi daha iyi bir suretde vaki* ol-
masi igin idi. "Gidye" dilenci ma'nasinadir. Dilencilik ma'nasma da miis-
ta'meldir; burada ikinci ma'na miinasibdir.

be

1. 1033. ^it2 binlerce geveze, ayak arkast, ayak arkasi ilzerine halka yapip top-
landi.

^

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. CiLT • MESNEVl-3 •

Bircok geveze ortada bulunan ejderhamn etrafinda halka te§kil etmek su-
retiyle toplanmis. ve bu halka, zamammizda emsali goruldiigii tizere, bir hal-
kanm arkasinda diger halkalar daha te§kil edilmek suretiyle vaki' olmus, idi.

1034. DCalahaUktan dolayi, erkegin kaiindan haberi yok idi; has ve amm h-
yamei gtbi giimis idi.

Kalabalik bir derecede idi ki, erkeklerin kadinlara olan temayiilu hasebiy-
ie onlara bakmalan lazim gelirken, bu kalabahk yuzunden, erkek kadinin vii-
cudundan haberi bile yoktu. Velhasil halkin izdihami kiyametden bir numu-
ne idi.

1035. O harrakayi kimddattiQi vakit, cem'iyyei halki boyun $ektiler.

Ankaravf hazretleri "harraka" kelimesini, yilanin iistundeki palas ma*na-
sma olarak tercume buyurmustardir. Hind niishalannda bu kelime "Hi" ile
"harraka" suretinde muharrer olup, sarihler, oyun aleti olarak terciime etmi§-
lerdir. Ve "ha" ile olan "harraka" Ahteri-iKebfrde "kav" ve diismana ate§ sa-
gan gemi ma'nasinda gosterilmi§dir; ve bu ma'na makama munasibdir. Zira
yilan ate§ sagan bir gemiye tesbih buyrulmu§ olur. Ya'ni "Yilani tutan adam,
ates, sacan bir gemi mesabesinde olan o ejderhayi kimildatagi vakit, efrad-i
halk, aman ben de goreyim diye, halkanin arkasinda kalanlar arahk yerler-
den boyunlanni uzattilar."

1036. Ue zemheriden donmus olan ejderha, yiiz tiirlii -palas ve perde alhnda idi.

Zemherf sogugundan donmus, olan o buyiik yilanin viicudu, birgok eski
piiskii ortuler ile ortulmu^.idi.

■ lj.fl>- 01 Jf^y. °^_p cr^W**"' ***sl*' l£W~*"'J ^ ij'^y. *-*-H

1037. Onu kalin vpler ile baglatnis idi; o hifz edici, ona bir ihtiyat etmis idi.

1038. Dniizar ve iltifak tevahkufu icinde, o yilan ilzerine Drak'in aiinesi doydu.

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Tema§a perdesinin agilmasina halkin muttefikan intizar icin vaki* olan te-
vakkufii esnasinda, Irak ikliminin kizdinci gune§i, o soguktan donmu§ olan
yilan iizerine dogdu.

*j»> Jp^U-I j\ (jUkpi j\ cJj

>/<

u*jr"

M\

1039. iKizgin fliinef, onu sicaga doyurdu; onun a'zasmdan soguk hdilar giiti.

"Ahlat" hayvanatin viicudunda vaki', "dem," "balgam," "sevda" ve "saf-
ra" tesmiye olunan seyyalat-i erbaadir. Ya'ni "Giine§in hararetiyle, yilanin
vticudu me§bu* oldu; a'zasinda donmu§ olan bu mezkur hiltlar tekrar cere-
yan ve deverana ba§ladi."

C-i^i d^-^r Jriy*- j> ^ijl C~aSsJi jl j\ C— 2o «-Uj j $j> *$/>

1040. olii idi ve dram cihetinden din oldu. Siderham kendi iizerine kwulda-
[1043] I »

ma tuttu.

"§igift" ve "§igift" aceb ve taacciib ve sabir ve karar ve aram ma'nalan-
nadir. Ya'ni "Yilan donukluktan olii suretinde idi; fakat intizar sebebiyle va-
ki* olan giine§ altindaki aram ve karan cihetinden diri oldu. ejderhanin
kendi viicudunda hareket zahir olmaya ba§ladi."

1041. O olmu§ yilanm harekelinden, halkin o bir iahayyiiru, yiiz bin oldu.

Halk zaten o dlmu§ yilanm cesametinden hayrette idi; onun bu suretle ha-
t reketini goriince, hayretleri artti.

|1042. ^Tahayyur ile beraber na'rtdar kovardilar; hepsi onun harekeiinden ka$tdar.

§1043. O yvksek sesien dolayi, o bap ktrdi; bagtn ^atirdisi her tarafa giderdi.

Halkin o yiiksek na'ralanndan ve feryadlanndan ejderha iirkiip, baglanni
popardi ve kalm baglann gatirdisi her tarafa giderdi ve her taraftan i§itilir idi.

|p44. Raglan kvcdi ve alttndan arslan gtbi kukremi§ firkin bir ejderha di§an-
ya $ikli.

^^

MESNEVI-I §ERlF §ERHl / V. CfLT • MESNEVf-3 •

1045. l/ieztmei esnasinda $ok halayih olmii$ oldu; du§mu§lerden ve olmu§ler-
den yiiz yigtn oldu.

"Hezfmet" askerin gayr-i muntazam olarak firan ma'nasinadir. "Pu§te"
tepe ve yigin ma'nasinadir. Ya'ni "Yilani tema§a etmek iizere toplanrms, olan
halk, ejderhamn bu vaz'iyyetinden iirkerek bagtra cagira gayr-i muntazam
kagmaga basjadilar; kacarken halk birbirine garpip, yerlere serildiler; ve arka-
dan gelenler du§enleri gignemek suretiyle olumlerine sebeb oldular. Bu suret-
le dii§en ve olenlerden bircok yigmlar peyda oldu."

1046. ~$dan tutucu korhudan yerinde huru oldu, dedi hi: n( Den dafllikian ve
golden ne yetirdim?"
"Husk gesten" hareketsiz kalmaktan kinayedir. Yilan tutucu bu vaz'iyyet-i
mudhi§eyi goriince: "Eyvah! Ben daghktan ve sahradan bu halkin ba§ina ne
deh§etli bir felaket getirmis, oldum, diye korkusundan oldugu yerde hareket-
siz bir halde kaldi."

J^.y>- Js^jj* ^y ^^ ^j J~-x* j^ ^ *£ j^ b -\

1047. kor koyun, kurdu uyandudi; cahil, kendi JAzra&'i larafina gitti.

kor koyun mesabesinde olan yilan tutucu, uyuyan kurt mesabesinde
olan ejderhayi bu suretle uyandirdi; kemal-i cehaletinden dolayi, kendi Azra-
fl'i tarafina ayagi ile gitti.

\j ??^>- ijjy* tiy>- -Li^ J^* lj 7?S &\ *£ <Uj ^ <^i La^jl

1048. Gjderhu o ahma^i hir lokma etii; Diaccaca Kan i$icilik holay olur.

"Haccfc" birinci misra'daki "gic" kelimesine kafiye olmak igin, kaide-i Furs
iizere, Haccac-i Zalim isminin imale olunmus, suretidir. Ankaravi niishasinda
Haccac kelimesi imalesiz olarak miindericdir. Ve Haccac, Yusuf es-Sekaff,
Mervan ve Abdii'l-Melik zaman-i saltanatlannda zulmiiyle meshur bir emi-
rin ismidir. Merkumun haksiz yere yedi bin kisjyi oldurdiigii tarihlerde mez-
kurdur. Ya'ni "Ejderha canlamp, etrafa saldirdigi esnada, yilan tutucuyu da
bir lokma edip yuttu. Zira kan icici Haccac mesabesinde ve onun mesjeb ve
tabfatinda olan ejderhaya adam oldurmek kolay olur."

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §enfde batin-i Haccac'in ejderha suretine memsuh olduguna i§a-
ret buyrulur.

1049. Oienciisini bir litest sardi ve baglculi; yenmi$ kemlhleri birbirine fle$iriy

Ejderha adamlan yuttuktan sonra, onlann kemiklerini kinp mi'desinde
eritmek igin, kendisini bir direge sardi ve halkalanmak suretiyle bagladi.

1050. "O^fefis ejderhacUr, o ne vakit olmii^iur; aletsizlik aamindan <lonmxi$iur.

Nefs-i be§er, hadd-i zatinda ejderha tab'mda ve mesrebindedir; o asla 61-
mez; eger halim ve seltm goriinurse aletsizlik ve firsatsizlik gamindan dolayi
donmus, ve mecalsiz kalmi§tir.

1051. 6ger o jfir'avn'tn aletini bulursa \d, nehrin suyu onun emri ile aiderdi.

"Fir'avrTin aletinden murad, saltanat ve kudret-i hiikumetdir. "Nehir"den
murad, Nil nehridir ki, Fir'avn'm daire-i saltanatmda cereyan ederdi. Nitekim
Kur'an-i Kenm'de Fir'avn'm tefahuriinden ihbaren beyan buyrulur. o^> && j
'^SjJj Stoi Ja °j* iSA ji#Tvi a* j '^*a dUU J 'J$\ ^ I ji* Jf j (Zuhruf, 43/51)
Ya'ni "Fir'avn'kavmine riida edip dedi'ki: Ey kavmlrn, mulk-i Misir bana
mahsus degil mi? Ve bu nehirler benim hukmiim altinda cereyan ediyor, gor-
miiyor musunuz?"

1052. Ondan sonra o Jir'avnlik bunyadim eder; yu2 JTHusa mn. ue yiiz ^Tia-
ran an yoiunu vtirur.

Nefis, Fir'avn'm kudret ve saltanatini elde ettikten sonra, artik Fir'avnlik
;■ temelini kurar ve kendisine nasihat eden Musa ve Harun (aleyhime's-selam)
;. me§reblerinde olan ulema-i billam muhalif ve diisman addedip, onlara kar§i
■. su-i kasda kiyam eder.

| 1053. O ejderha fakr elinden kurtcacjizdu; bir sivrisineh mal ve cahdan sakr olur.

°m&

MESNEVl-1 §ERtF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

"Sakr" dogan enva'mdan "cakir" dedikleri kustar, cem'i "sukur" ve
"sikar" ve "sikare" ve "sukare" ve "uskur" gelir. Fariside "gerg" derler. "0 ne-
fis ejderhasi fakr u zaruret elinden ve firsat bulamamak yiizunden, kiicuk bir
kurttur. Acz ve fakr icjnde bir sivrisinek gibi kudretsiz iken eline mal girdigi
ve biiyiik mansiba nail oldugu vakit, yirtici bir gakir kusu olur."

1054. Sjderhayi firak kan i$inde tut; sakin onu Drak gunesine $ekmel

Nefis ejderhasini huzuzat-i diinyeviyyeden aynhk kan iginde tut ki, don-
mu§ bir halde kalsirt; sakin o nefis ejderhasini esfel-i safilin olan diinyanin
parlak ve hararetli goriinen alayisme cekme! "Irak" Bagdad ve Basra cihetle-
rine denir. Bu kit'aya Irak denilmesi, Arab'in esfel-i arzi olmasindan dolayi-
dir. Bu miinasebetle esfel-i safilin olan diinyaya "Irak" ve onun mal ve cahi-
na da "gune§" ta'biriyle i§aret buyrulmu§tur.

Obi JLjL j\ y>- ^j j\ £<U_ftj

OUijl Oi }J> ^j* Oij~~3 \j

1055. Ta ki o senin ejierhan clonmus olsun; o necat buldugu vakit, sen onun
lokmasisin.

Ya'nf "Sen, ejderha olan nefsini, esfel-i safilin olan diinyanin, mal ve can
giinesjeri altma gekme ki, o senin ejderhan donmu§ bir halde kalsm. Zira o
nefis, mal ve cah giine§inin hararetiyle harekete gelip donukluktan necat bul-
dugu vakit, seni yutup helak eder."

o*>U J*l j j! c — J j? ^ p^j oUj <£, jt\ j \j j\ j? oU

1056. Onu mat et ve matdan emin ol; ona az merhamet et, ata ehlinden degildir.

"Mat" maglub demektir. "Silat" silamn cem'idir ve "sila" ata ve bah§i§
ma'nasinadir. "0 nefsi mat ve maglub et ve maglub olmaktan emin ol! Ona
az merhamet et; zfra o ataya ve bahsj§e layik bir §ey degildir." "Rahm kern
kun" ta'biriyle nefse §er' Mresinde i'tidal uzere muamele etmege i§aret
buyrulur.

1057. JZSra o sehvet gunesinin harareti vurursa, o senin basindan aria kalacak
yarasa kusu kanai vurur.

<^3^

AHMED AVNt KONUK

"Zfra diinya §ehvetlerinin giinesj, nefis iizerine hararetini mustevlf kilar-
sa, nihayet olixm sebebiyle senin ba§indan arta kalacak olan o yarasa ku§u
mesabesindeki nefis, bu zulmet-i tabuyye icjnde kanat acip ugmaga basjar."
Bu hitablar salikin ruhunadir,

1058. Onu erkek a'doi cihada ve kitale $ek! <JMlah sana visal lie ceza versin.

Ey salik, sen nefsini hakikf erkekler gibi, ya'ni ricalullah gibi miicahede ve
riyazet suretiyle, §ehevat-i diinyeviyyeye meytlden olduriilmek usuliine gekl
Nefsin bu harbde oliince, Allah Teala hazretleri senin rGhunu kendine vasil
kilmak suretiyle mukarat versin.

1059. Uahiaki o adam, ejderhayi aeiirdi, sicak hava i$inde o merid ho§ oldu.

"Merid" inadgi ve §erir demektir; ya'ni "0 yilan tutucu adam, donmus. ejder-
hayi Bagdad'a getirdi; o §erir olan yilan sicak hava iginde canlamp ho§ oldu."

1060. By aziz / §ubhesiz o fiineleri yaph; hem hizim soyledigimizin dahi yirmi
kadanni.

ejderha, o zikr olunan fitneleri, hem bizim soyledigimizin dahi yirmi
mislini yapti. Biz onun yaptigi fitneierden yirmi mislini soylemedik.

1061. Sen lama iutar mism hi, onu cefasiz vakar i$inde ve vefa i$inde hafy-
lanmis tutasin. *

Ey salik-i tarik-i Hak, sen umar mism ki, o azgin ve §erir olan nefsi, mii-
cahede ve riyazet cefasi ve ezasi olmaksizin, insanlik vakan iginde ve emir
ve nehy-i ilahinin vefasi icinde baglanmis. bir halde tutasin; ve o rmidhis. hay-
vani, yularsiz birakarak, ondan akil ve manuk dairesinde hareket bekliyesin;
bu miimkin olur mu?

1062. Dier bir deniye, In temenni ne vakit eri§ir? HZ'tr <7\4,asa lazimdir ki, ej-
derhayi $eksin.

*&$&>

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

Sifat-i nefsaniyyesine maglub olan her bir denfye, mucahedesiz ve riyazet-
siz nefis ejderhasmi zararsiz bir surette kullanmak temennfsi mumkin olur
mu? Musa (a.s.) me§rebinde bir veliyy-i kamil lazimdir ki, o ejderhayi, emr-i
ilahi tahtmda istihdam edebilsin.

Cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddin bin Arabi (k.s.) , §eyh Sadreddfn Kone-
vi hazretlerini terbiye buyurduklan esnada kuru ekmek yedirmek suretiyle
riyazet yaptinrlar imi§. Bir gun taam esnasmda kendileri tavuk yemi§ler,
Hz. Sadreddin'in validesi, cenab-i §eyh'in bu halini goriip: "Ey §eyh, sen ta-
vuk eti yersin; benim ogluma kuru ekmek yedirirsin, bu nasil olur?" demi§.
Hz. §eyh yedigi tavugun kemikleri uzerine'mubarek ellerini koyup "Allah
Teala hazretlerinin izniyle, kalkm!" deyince, kemikler derhal tavuk haline
gelip ugmu§Iar. Ve buyurmusjar ki: "Senin oglun dahi bu hale geldikten son-
ra, istedigini yesin, zarar vermez; §imdi yerse zarar verir, binaenaleyh §im-
di or\a lazim olan kuru ekmek yemektir." Ve bu ma'na Cenab-i Pir efendi-
miz tarafmdan, 1. cildde [s. 484] Feriduddin Attar hazretlerinin ^ s^U y
jj.\> oh&i o\*jy<- (jjj»j /\ J^ v^u* *£" jj+ ^ oj^- Ju ol* j»u- is\ ["Ey gafil,
sen sahib-i nefissin, toprak arasinda kan ye! Zira eger sahib-i dil bir zehir
yese, bal olur"] beyt-i §erifinin tefsfrinde izah buyrulmu§tur.

1063. ~^uz hinlerce halk onun ejderhasmdan, onun re'yinden hezunet i$inde ol-
mus oldu.

Ankaravi hazretleri bu beyt-i §erifi, yukanki beytin ikinci misra'mdaki
ma'na karfnesiyle Musa (a.s.) a irca' buyurmu§tur. Bu suretde ya'ni "Musa
(a.s.) in ejderhasmdan ve onun re'y-i alisinden yiiz binlerce halk hezfmet
iginde olmu§ oldu" demek olur. Hind §arihleri, yilan tutucunun kissasini tet-
mfmen beyan buyrulmus, olduguna zahib olmuslardir; bu suretde ma'na "0
yilan tutucunun donmus, ejderhasmdan ve onun re'y-i zaffinden ve kasdin-
dan, yiiz binlerce halk hezfmet icjnde olmu§ oldu" demek olur. Bunlann iki-
si de birer vecihdir. Bu kissada "Yilan tutucu"dan murad, muddei-i kazib olan
§eyhdir. Nefsi 61memi§ iken, halki ba§ina toplayip ir§ada kiyam eder ve ne-
tfcede halkin kabulu ve ihtirami yiizunden nefsinin ejderhasi dirilip halki if-
sad ve ma'nen helake sevk eder. Fakat §eyh-i kamil, nefsine hakim oldugu
igin, onun ejderha-yi nefsi bil'akis lslah ve ihya-yi halka hadim olur. Atideki
kissa ile bu ma'na te'yid buyrulur.

CsgJ^

AHMED AVNt KONUK

Fir'avn'm Musa (a.s.)i tehdid- etmesi

: 1064. fir'avn ona dedi: "6y ^JCeltm, sen ni$in halki bldurdun ve sen horku bi-
rakhn?"

Fir'avn, Musa (a.s.)a hitaben dedi ki: "Ey Kelim, sen asani boga yilani ya-
I parak, halk arasina saliverdin; halk korkusundan kacmak icjn birbirini cjgne-
|di ve bu esnada birgok kimseleri oldiirdun ve halkm kalbine korku biraktin."

"Kelim" kelimesinde iki ma'na vardir. Birisi mecruh ve dfgeri kelam soyleyi-
|ci demektir. Musa (a.s.) Hak'la miikaleme §erefine nail olan enbiyadan olmakla
t "Keffimullah" lakabiyla me§hurdur. Fakat Fir'avn bunu tasdik etmediginden,
|onun "Kelim" diye vaki' olan hitabi, "mecruh" ma'nasina ahnmak miinasib olur.

jJj j t^j* -^ A^zS cj:_y> j^ jl>- JJj&I y ji cuc^a jj

||065. !Jialk hezimet iglnde senden dilstuler; adamlar, hezimet i$inde ayacfi
haymaktan blmus oldu. '

"Halk, ejderhanin hiicumundan dolayi miinhezim olarak, senin yuzunden
bin iistiine du§tiiler ve o hezimet esnasmda bircok adam ayaklan kayip
nenerek olmu§ oldu." "Zelk" ayak kaymak ma'nasinadir.

|066. *<$ubhesi2 adamlar se.nl dusman tuttu. Erkek ve kadm senin hminl sine-
sinde tuttu."

|p67. v Dialki da' vet ediyordun, ahs uzere oldu; adamlar i$in senin hilafindan
firak yoktur."

"Budd" firak ve aynhk ma'nasinadir. Ya'nf "Sen halki kendi tarafma
a'vet ediyordun; yaptigm bu ejderha ile korkutmak tedbiri senin aleyhine

c^^,

MESNEVI-t SERtF SERHt / V. ClLT • MESNEVi-3

dondii; binaenaleyh adamlar artik sana muhalefet etmekten aynlmazlarj
ya'nf daima sana muhalefet uzere bulunurlar."

rJ4 l^ J^-* y ^^ j j o <s en f\ ^P j 1 r* cs

1068. "6<jerfi ben dahi senin serrinden ktcin ktcin siirtunerek geri giderim; se-|
nin mukafahn hakkinda bir comlek kaynahrim."

"Haziden" gocuklar gibi kicm kicm siirtunerek geri gitmek; "Dig puhten" )
teemmul etmekten kinayedir. Ya'nf "Halk korktu, vakia ben de senin §errin- 1
den urkup, geri geri gittim; fakat senin bu Mine mukabele icjn tedbirlerte- J
emmul edtyorum," ,

1069. xx £j'6nlu bundan kovar ki, beni aldatasin; yahud golgeden gayrisi sana pes- 1
revlik. etsin."

"Beni aldatacagmi, yahud golgenden baskasi senin arkandan gelecegini |
asla gonliine getirme!" Ba'zi niishalarda ikinci misra' \j *>f lsjj ^ Jj~. to
suretindedir. Bu suretde ma'na boyle olur: "Gonliinu bundan kopar ki, beni
aldatasin. Nihayet bir hark-i adet ile senin icjn bir arkadan gelici olsun."

j>-\^\ ^j* OUi^ Ja ji

^t>-L« Jf& j£~* oy> OlJj y

1070. *&en onunla maqrur olma hi. onu uaphn; halaikm katbine Korku athn."

[1073] 3 ' V '

"Sen, bin harika gosterdim, diye magrur olma; bu yaptigin §ey ancak ha-
laikm kalbine korku birakmaktan ibaret kaldi."

<jj£> \i-jf- s-aSow* iS^y j\y*- <Jj~* 'j*"J (*-*.} <Jj^ U&r ^^

1071. ""$12. boylesini getirsen de yine riisvay olur sun; zeld olur sun, duhke-i
gavga olur sun"

"Duhke" kendisine giiliinen adam, giilung demek. "Gavga" her cinsten birta-
kim adamlann teskH ettikleri cem'iyyet ma'nasina oldugu Akrebu'l-Mevarid'&t
mezkurdur. Ya'nf "Sen ytjz boyle harika gostersen bile, yine bizim indimizde 4|
riisvay ve zelil olursun. Her cinsten toplanan halk arasmda gtilunc, olursun."

1072. * Senin g'hi murainin $oklan oldular; akdoei hizim mxsrtmizda riisvay ol-
dular."

<=»#>

AHMED AVNI KONUK

"Salus" aldatici, mekkar ve murai ma'nasinadir. Ya'ni "Senin gibi gok mii-
rafler ve mekkarlar zuhur ettiler ve sonunda bizim misnmizda riisvay ve
maglub oldular."

Musa (a.s.)in Fir'avn'a cevabi

O-J Jb J.j*\ fyt* >jij> / C~~J Jt^il fU- yS L Oif

1073. ^edi: "6mr-i Diak tie harm israh yoktur. Bcjer onun emri, henim kant-
mx dokerse, korku yokiur."

"Hakk'in emrine benim ortakligim yoktur; ne emr ederse. onu icra ede-
rim; O'nun iradesine kar§i benim iradem ve tasarrufum yoktur. Eger O'nun
emri benim kammi doker ve maglub ederse, asla benim igin korku yoktur."

1074. "By aktlsiz, bn tarafda riisvay ve huzur-i Dtak'da serif olmacja hen ra-
ziytm ve sakirim."

1075. " Dialaikin oniinde zeM ve zaif ve fliiliin$, huzur-i Uiak'da mahbub ve
mailub ve mahbul olayirh."

1076. Uf i3urai soz cihetinden soyliiyorum; ve yoksa Diuda yann seni kara yiiz-
lulerden eder."

"Benim halkin oniinde riisvay ve huzur-i Hak'da azfz oldugumu soyle-
mem, halkin benim soziimii dinlemedikleri igindir; ve yoksa Hakk'in azizi,
her iki cihanda azizdir. Gergi senin hal-i hazirda izzet-i zahiriyyen var ise de,
Hak Teala hazretleri, yann yevm-i kiyamette seni kara yiizlu olan asiler ziim-
resine ilhak eder."

Cs^

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3

^SJLiJ Olj>- ^ j ^fJjS j fjl j

layikukr; onun ni§amm

1077. "Dzzet onun layihtdir ve onun hullanntn
JAdem'den ve Obits' den oku!"

Bu beyt-i §erifde 'cj^i^ j ^'j j iy& «i j (Munafikun, 63/8) ya'ni izzet Al-
lah' a ve Resulime ve mu'minlere'mahsusdur" ayet-i kerfmesine i§aret buyuru-
lur. Ya'ni "Izzet-i hakfld, Allah'a ve Allah'in emrine itaat eden kullara mahsus-
dur. Allah'a kar§i serkesUk edip, nefislerinin kulu olan kimseler her ne kadar
suret-i zahirede kuvvet ve tasallut sahibi iseler de, hakikatte degildirler. Bunun
bdyle oldugunu Adem ile tblis kissasmda oku da gor!" Zira Adem, iLai bJb 'b,
(A'raf, 7/23) ya'ni "Ey bizim Rabb'imiz, biz nefsimize zulmettik" dedi ve boy-
nunu biikup Halik-i azfmu'§-samna yalvardi. tblfs ise edebsizligi nefsinden bil-
meyip J££\ W (A'raf, 7/16) ya'ni "Beni azdiran sensin!" diye serkesUk etti;
neticede'Adem makbul ve merhum ve Mis matrud ve mercum oldu.

1078. "Utah yjfoi, Diahk\n serhinin nihayeti yokiur. JAgah ol, agzini ba^la
ve uavraai $evir!'

"Ey Fir'avn, Hakk'in zat-i namiitenahisi gibi, Hakk'in esma ve sifatmm
ve tecelliyatimn §erhinin nihayeti yoktur. Sen O'nun ism-i Zahir'inin tecelli-
si olmak iizere bir saltanata nail olmu§sun; ve bu ismin ahkaminda mustag-
raksin. Ism-i Batin'in ahkamindan gafilsin. Binaenaleyh bu miistagrak oldu-
gun ism-i Zahir'in ahkamindan bahs etme,- agzmi kapa da, bu kitab-i Zahi-
r'in yapragim gevir ve onun arkasinda ism-i Batm'a nazar et!"

Fir'avn'in Musa (a.s.)a cevab vermesi

1079. jir'avn dedi: ^^Varak bizim nukmumuzdedir; hukum divaninin defied
bu demde bana mahsustur."

c ^^

AHMED AVNl KONUK

Fir'avn dedi: "Varak-i zahiri bizim hukmumuzun altindadir; hukum ve
emir divaninin defteri bu demde bana mahsustur ve halka riyaset etmek se-
nin degil, benim layikimdir."

1080. (Jvlukakkak ehl-i cihan beni satin almislardir; ey jildn sen hepsinden
daha mi akilsin?"

"Muhakkak ehl-i cihan benim riyasete ehil oldugumu bildikleri icjn hurri-
yetleri mukabilinde beni ve benim istibdadimi satin almisjardir. Ey filan ve ey
halk arasinda nam sahibi olmayan kimse! Sen bana tabi' olan bu halkm hep-
sinden daha mi akillism?"

1081. By uvlusa, kendini satin aldm; aqah ol, git kendini az gor; kendine
magrur olma!"

"Hariden hod" kendi nefsini bir §eye tvaz ve bedel tutmak ma'nasinadir.
Ya'ni "Ey Musa, benim makam-i riyasetime ivaz olarak kendi nefsini mey-
dana koydun; agah ol, git, bu da'va-yi riyasetden vazgec; benim kar§imda
kendini a§agi ve nakis gor. Kendi mertebene aldanma."

1082. ^De/irin sihirbazlanni toplayayim, id ki senin cehlini sehre gostereyim.

Ya'ni "Sen asani ejderha suretinde gosterdigine magrur olma; ben senin
bu sihrini ibtal icin zamanin sihirbazlanni toplayayim da, §ehrin halkina, o
mahir sahirler vasitasiyla, senin cehlini gostereyim ve korkiittugun halki bu
suretle emm edeyim."

O } ,

jy jj-> tM- ^ ** fk* jjj j- 5 3 <-5 jjji ^ j*\y* c/- 1

1083. vr Bu bir giinde ve ihi giinde olamvyacahtir; bana temmuztin kirk guniine
kadar miihlet verl"

"Temuz" sicak ve giinesin "Seretan" burcunda kaldigi miiddet ma'nasina-
dir. Ba'zi memleketlerde yazin bir ayina "temmuz" ismini vermisjerdir. Ya'ni
"Ey Musa. benim sihirbazlan toplamam, oyle bir iki giinde olabilecek bir i§
degildir; bana yazin en sicak giinlerinden kirk gun miihlet ver!"

°$^?

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

Musa (a.s.)in Fir'avn'a cevabi

1084. c/Wusa ieit: xxr Bti, fcana mafistis revt£ degildir; ben kulum, senin imhd-
lin emr olunmus degildir."

"Destur"un miiteaddid ma'nasi vardir. Tarz ve revi§ ve ruhsat ma'nalan-
na dahi gelir. Burada "revi§" ma'nasi miinasibdir. Ya'ni "Musa (a.s.)
Fir'avn'a cevaben buyurdu ki: "Bu muhlet vermek mes'elesi bana mahsus
olan bir tarz ve revis, degildir; gunkii ben kulum; efendim tarafindan senin im-
halin bana emr olunmus, degildir ki, onun emrini teblig edeyim."

1085. "Gger sen gdltb isen ve bana da yar yok ise; ben emir kuluyum, bana
onunla is yoktur.'

"Eger sen tedbfrlerinde galib olsan ve ben de senin tedbfrlerine kar§i
mukabele hususunda buna yardim edecek bir yar bulamasam bile, ben emir
kulu oldugum igin, benim galibiyyet ve maglubiyyet ile ve yardimsiz kalmak-
la bir isjm yoktur; bunlan nig dusunmem; ben emr-i Hakk'a tabiim."

,ir.

C 1 sJj j ^y^fj^

1086. "'Tien did oldakca cidd ile vururum; benim nusretle ne isim vardu? ^en
kulum."
"Binaenaleyh ben hayatta oldukga kemal-i ciddiyyetle senin azginhgina
mani' olmak igin vururumf benim yardim ile ve galebe ile ne i§im vardir? Ben
kulum, efendimin emrini yerine getirmege galismm."

'jf- yf-** j*

x?

\Ast- p&* -U-j ji \3 fj ^

1087. "Utudamn hiikmii erisinceye kadar, ben sana vururum. Uier bir hasnu
hasimdan O ayinr."

AHMED AVNI KONUK

"Efendim "Vur!" diye emretti; "Vurma!" deyinceye kadar ben sana vuru-
rum. Seni bana ve beni de sana hasim ve du§man yapti; binaenaleyh bizi
[bir] birimizden ayiran yine O'dur; zira 0, her bir hasmi ve du§mam hasim-
dan ve dii§mandan ayinr ve aralanni, haklanni vermekle fasl eder."

^MwJl <uU \j ^>y* J-L*' {J"J J 'j iS"J* ^J^J* cM^ v'_?**

Fir'avn'in Musa'ya cevab soylemesi ve
Musa (a.s.)avahygelmesi

1088. r De&i: ^Jiayix, hayir bona miihlet hoymak lazimclu; isvelexi az vex, sen
riizgan az olcl"

"U§ve" zamm ile, gece uzaktan goriilen ates, ma'nasinadir; ve-kesr ile [i§-
vej naz ve giri§me ma'nasina da gelir; ve bu ma'na mecazdir. Ehl-i Fiirs bu
kelimeyi "rihten" ve "giima§ten" ve "daden" ve "harfden" ve "fiiruhten"
masdarlanyla firfb ve Me ve oyun ma'nasinda kullamrlar. Bu beyt-i §erifde
"daden" masdanyla irad buyurulmustar. "l§veha kern dih" hfleleri az yap,
demek olur. "Bad-peymay" herze ve bey nude soyleyici ve herze ve bey nude
yapici demekten kinaye olur.

1089. Uiah ^Teala derhal ona vahy etti: *Ona aenis miihlet vex, onion hoxkma!"

1090. tiirlii tiixlii mekixler iii$unmek i$in, ona bu kirh aiinii tav ile miihlet

[1093] .„

veri

(1 vi^i, 'j J^>j^ jj j-? (• I <^- d* J *£ jl ^j& U"

1091. Ta o salissm hi, ben uyumtis degilim "Uivzli yuriil" del ^olun oniinii

tutmusum.

MESNEVt-1 §ER?F §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

1092. *Onlann hilelerini hep hirbirine vurayim ve ziyade ettikleri §eyi y ben }
noksana vurayim. '

1093. "Suyu cjetirirlerse ate§ edeyim; latif %erbei tuiarlar ve ben naho§ edeyim,"

f£ oT^jjL; ^ jJJl <^jT q£ d\jij j* j -x-tij^ _&>

1094. "uWuhabbet baglarlar ve ben harab edeyim; o $ey ki vehme cjelmez; onu
yapayim."

Ya'ni "Sana kar§i muhalefet igin birbirleri arasinda muhabbet te'sis eder-
ler; ben o muhabbetlerini bozayim, vehimlerine gelmeyen §eyi yapayim."

1095. "Sen korkma ve ona uzun zaman muhlet verl "iSftsker tovla ve yuz hi-
le diizl" del"

C^

Medain §ehrinden sahirleri cem' etmesi igin
Musa (a.s.)m Fir'avn'a muhlet vermesi

L« j Jr*j f -^ *y- l$W*j (j* \j C-Lf jj -Xa\ y\ oiS

1096. 'Dedi: *Qit sana emir ve muhlet yeldi; ben kendi yerime yittim, bizden
hurtuldun."

Musa (a.s.) Fir'avn'a dedi ki: "Haydi git; Hak Teala hazretleri tarafindan
sana muhlet vermek emri geldi. Artik ben yerime gidiyorum; sen bizden,
ya'ni benden ve Harun'dan kurtuldun." Bu beyt-i serifde sure-i Taha'da olan
su ayet-i kenmeye i§aret buyurulur: «j^j V \^y jy. j ^ J**-^ «k. y^ c^u*
'j>1* 'yts\ "jtLL oi j sl^ji ^ °^'^y Jis I/A '^ "cji Si j ^J (Tana, 2(5/58,59)

ff ^^ J

AHMED AVNt KONUK

Ya'ni "Elbet biz de senin sihrin gibi sihir getiririz; bizim ile senin beynine bir
va'de ver ki, muhalefetimiz olmayip beraber bir mekanda bulunahm. Musa
(a.s.) dedi ki: "Mev'idiniz siislendiginiz bayram giinudur; ve nas kusjuk vak-
tinde toplansinlar."

*_»>~« j Uta ^Lstf> <LL* Oj^- i_-5p jJu\ U:> j\ j -ti ^^^a jl

1097. O giderdi ve ejderha dahi ardmda avcimn muallim ve muhib kopegi gibi
giderdl

Musa (a.s.) Fir'avn'a muhlet verip ikametgahina dondiikten sonra, ejder-
ha dahi bir avcimn muallim ve muhib kopegi gibi onu ta'kib ederdi.

1098. tJTlvcinin kovegi gibi kuyruk sallayvp, hrnagi alhnda olan ta$i, hum ya-
pardu

"Siim" tirnak ve ayak ma'nasina gelir. Ya'ni "Ejderha Musa (a.s.)i ta'kib
edip giderken, avcimn kopegi gibi kuyrugunu sallar ve gegtigi yollardaki tag-
Ian ezip, kum haline getirir idi." Tirnak veya ayak ta'biri bulunmasina gore,
mu'cize-i Musevi olan bu ejderhanin ayak ve tirnaklan da oldugu anla§ihr.

1099. Ta$i ye demiri kuyrugu ile $ekerdi; demiri zahiren ufalayvp $ignerdi.

Yolda rast geldigi ta§lan ve demirleri kuyruguyla suriiyup gekerdi 've de-
miri agzinda hurd ii has. edip cignerdi.

1100. ^Jiendisini havada hurcm yukansina kaldtnrdi; oyle ki, ondan 'Jlum ve
faurdi hezimeiie olurdu.

Ejderhanm boyu o kadar uzun idi ki, coreklenip yerden havaya ba§ kaldir-
digi vakit, ba§i kalenin veya saraylann burcuna erislrdi. Onun bu halini gdren
her cins halk kagi§maktan birbirini gignerdi. "Rum ve Giirc" her cins halk
ma'nasina isti'mal buyurulmu§tur. Rum'a ve Gurcii'ye miinhasir degildir.
.* *'

1101. ^Deve gibi agzindan kopiik aiardt; her kimin uzerine bir katre vurursa
dizain olurdu.

C £P?

MESNEVt-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

"Cuzam" ahlat-i erbaadan hilt-i sevdamn intisanndan dolayi bedene anz
olan bir illettir. A'zanin mizaciru ifsad edip, ekseriya a'zanin dokulmesine se-
beb olur. Ya'nf "Ejderha yolda agzmdan develer gibi kopiikler sagardi; o ko-
puklerin katresi her kime isabet ederse, onda bu cuzam illet-i rmidhi§esi zu-
hur ederdi." Buna Turkge'de "miskfn illeti" derler.

1102. Onun di§inin gicuhsi gonul hirarcli; kara arstanlarin cam elden giderai,

"Dil §ikesten" korkmaktan kinayedir. "Ez dest §oden" Kendinden gegmek-
ten kinayedir. (Bahar-i Acem) Ya'ni "Ejderhaihm di§lerini birbirine vurmasin-
dan hasil olan sada ve gicirti, insamn odiinu patlatir idi ve kara arslanlann
cam da kendinden gegerdi."

. L*P jl j\j JLi j CJ_^ j\ ti^-i \~>*a d\ J-*-j -Sj>- (*j^J ^J^"

1103. ^Vakioki o mucieba kencii kavmine e-ri$ti, onun agzimn kd$esini iutiu ve
o yine asa olan.

"Mucteba" intihab ve ihtiyar olunmu§; "§idk" agiz kenan demektir.
Ya'ni "Hak Teala hazretleri tarafindan bir nebiyy-i zi§an olmak uzere kul-
lan arasmdan intihab ve ihtiyar olunmus, olan Musa (a.s.), kendi kavmi
olan Bern israfl'in muctemi' oldugu mahalle eristi; o ejderhamn agzinin kd-
§esini tuttu; o koca yilan yine evvelki gibi asa oldu." Nitekim ayet-i ken-
mede Jfi\ \&j~* ul«L °m V j "u!u (Tana, 20/21) ya'ni "0 yilan olan asa-
yi tut ve korkrna, biz onu ewelki siretine iade edecegiz" buyurulmu§tur.

1104. Onun uzerine dayan&i ve far ill: "6y aceb, bizim oniimuzde giines ve
diismamn oniinde gece."

"Bu asa mu'cizesi Hakk'in azamet ve kudreti ve benim nubiivvetim hak-
kinda, bizim oniimuzde bir giinestir; ve diismamn oniinde hakikati muzlim
bir sihirdir."

1105. *6y aceb, bu sipah, kusluk vaktinin aiinesinden dolu bir alemi nasil gor-
muyorlar?"

Csgp^

AHMED AVNl KONUK

"Acib §eydir ki Fir'avn ve avanesi, kusjuk vaktinin gune§i gibi parlak olan
nur-i niibiiwet ve mu'cize-i bahire ile dolu bir alemi nasil goremiyorlar da,
inkarlannda musirr oluyorlar?"

iTi

<y- ] j j

l - J 1 /

3^.

1106. *$oz acik ve kulak apk, bu da giine$, Uiudd'mn goz baglayialiginda

hayr

i"

"Zuka" "zal"in zammi ile gibes, ma'nasinadir; ve "zal'ln fethi ile cabuk an-
layicilik, kuvvetli zihin sahibi olmak ve fehim ve idrakde sen' olmak ma'nasi-
na gelir. "Qe§m-bend" efsun ve sihir vasitasryla goz baglayici demektir.

Ya'nf "Fir'avn ve avanesi olan kimselerin gozleri aciktir ve gordiikleri §e-
yin ma'nasina nufuz ederler; ve kulaklan da agiktir, isjttikleri sozlerin ince-
liklerini fark ederler; ve fakat elimde gtines, gibi zahir olan mu'cize-i nubiiv-
veti sihire haml edip mukabeleye kiyam ederler. Hak Teala hazretlerinin ef-
sun-i kazasiyla goz baglayiciliginda hayramm."

"Zeka"ya ikinci ma'na verilmis, olsa da, muvafik olur; zira Fir'avn viike-
lasiyla beraber Mundugu bir mahalde Musa (a.s.)in tevhid-i ilahiye da've-
tine kar§i '^ui Vj u 'j {§uara, 26/23) ["Alemlerin Rabb'i dedigin de nedir?"]
diye mahiyyet-i ilahiyyeden sual etti; ve bu sual onun eser-i zekasidir; zira
onun suali cehalet cihetinden degil idi; belki risalet da'vasiyla zahir olan ce-
nab-i Musa'mn verecegi cevabi goriip, tedkik etmek icin idi. Ve bir kimse
herhangi bir mes'elede birinin kudret-i ilmiyyesini anlamak igin, imtihan ta-
rikiyla bir sual ederse, o mes'eleye vukufu olmak tabffdir. Bu babdaki izahat
Fususu'I-Hikem'dt Fass-i Musevfde mezkurdur; ve fakir yazdigim §erhde
fass-i mezkurda agik ibarat ile ihvan-i dinime izaha gayret ettim. Burada taf-
sfli uzun olur. £

1107. * >r Ben onlardan, onlar da benden hayran; bir bahardan onlar diken, ben
$emen.

"Onlar, ya'ni ehl-i dalalet benim halime bakip §a§arlar; ben de mazhar-i
ism-i Hadi oldugum icin, onlann ahvaline bakip §a§anm. Hak Teala hazret-
lerinin rahmet-i sifatiyyesiyle tecellisi umumi oldugu halde, bu rahmet baha-
nndan ehl-i dalalet dikenligi kabul ederler; ben ise yemye§il ve latif gemenli-
gikabulederim." Beyt:

c^a^,

MESNEVl-I §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Halkin isti'dadma vabestedir asar-i feyz
Ebr-i nisandan sadef diirdane, efisem kapar

1 108. "Onlann online $ok rahik kadehi goturdiim; onun suyu hu taifenin onun-
de ta§ oldu."

"Rahik" giizel kokulu §arab ma'nasmadir. Sure-i Mutaffirin'de ebrara ih-
san buyrulan §arab oldugu du. Z\&- ^JL» ^ '^ 'cifLl (Mutaffifih, 83/25-26)
["Kendilerine miihurlu halis bir tcki sunulur; onun icmiinin sonunda misk ko-
kusu vardir"] ayet-i kenmesinde mezkurdur. Bu bir §arab-i ma'nevidir ki, en-
biya-yi izam ve onlann varisleri olan evliya-yi kiram hazerati tarafindan su-
ret-i umumiyyede tevdr olunur; fakat kabiliyyet ve isti'dadi olanlar onu igip
sarho§ olurlar; kabiliyyeti ve isti'dadi olmayan ehl-i dalalet ise, ondan nefret
ederler.

1109. nr Bir gul destesi haalaciim ve one gotiirdum; her hir gill, (liken ve §erhet,
zehir oldu."

"Tevhid ve tenzih-i ilahi giillerinden bir deste yaptini; "Buyurun, kokla-
yin!" diye o taifenin onlerine goturdiim; onlann oniinde bu destenin her bir
gulu, diken oldu ve ma'rifet-i ilahi §erbeti de zehir t kiifur ve inkar oldu."

Malum olsun ki, enbiya hazretleri tabib gibidir. bir hastanin isti'dadm-
da mevt ve helak galib ise f onun tedavisi bu isti'dadin tesri'-i inki§afina ha-
dim olur. Bunun gibi enbiya, ehl-i dalaleti da' vet ettikge, onlann §ekavet-
leri artar. Bu babdaki hakayik ve izahat Fususu'l-Hikem'de, Fass-i Ya'ku-
bPdedir.

J llu . S iJUi JLL«io j>- u 0»J »^-

Sj) j\Jijjsi- ^ jL»- I

c)OI

1110. "O hi-htslerin canvdvn nastbi olur: vaktahi kendileriuledir . ne vakil zahir
flii3l , _,, - v '

[1113]

olur?"

"0 rahik §arabi ve maarif-i ilahiyye giildestesi enaniyetsiz ve benliksiz
olan kimselerin caninin nasibi olur. Onlann ruhlan o §arablan icer ve giilleri
koklar ve mest olurlar. Kendi enaniyetleriyle ve benlikleriyle beraber olduk-
Ian vakit, bu rahik ve giildeste, ruhlanna zahir olamaz."

m&>

AHMED AVNl KONUK

1111. ^izim onumuzde uyumu§ uyantk lazimdir; ta ki uyamhlik ile rii'yalar
florsiin.

Bu beyt-i §enf enbiya ve onlann varisleri olan evliya lisanindandir. Ya'ni
"Bizim huzurumuzda benligini terk etmis. ve nefsinin ahkammdan uyumus.
ve ruhu ile uyanik olmak lazimdir; ta ki, bu ruhunun uyanikligi sebebiyle, bu
alem-i surete nisbeten ru'ya mesabesinde olan alem-i melekutun ahvalini
mii§ahede etsin; ve j>'jf\ j of^Lii oj& '^Q ^} di& j (En'am, 6/75)
["Boylece biz ibrahim'e gokle'rin ve yerin mel'ekutuhu gbsteriyorduk"] ayet-i
kerfmesinin simndan nasib alsin."

jU- c~~juw J^£* X-^J L" jU j£i ^ Jfj>- v'j^ y) u^ 1 - 3

1112. Dialkin fikri hu latif ruyamn du§mani oldu; onun fikri uyumadik$a ho-
gazi haalanmi§tir,

Halkin sun keserata taalluk eden fikri bu latif ru'yamn du§mani ve alem-i
melekutun hicabi oldu; onun fikri hakayik ve maarif-i ilahiyyeye dahp,
makam-i hayretde tevakkuf ederek uyuyamadikca, onun ruhunun bogazi bu
sarab-i rahiki igemez, Zfra efkar-i masiva o bogazin bagidir.

1113. IZir hayret lazimdir ki, fikri supiire; hay ret fikri ve zikri yemi$Ur.

"Hayret" iki nevi'dir; birisi "hayret-i mezmume"dir ki, cehilden munbais-
dir. Digeri "hayreH mahmude"dir ki, bu da ilm-i esmaf ve sifatiye mustenid-
dir. \j- JL» jij ^j Ya'ni "Ya Rab, benim Sentn hakkindaki hayretimi tezyfd
eyle!" hadis-i §erifinde isaret buyrulan hayret, bu hayret-i mahmudedir. Vak-
taki bir salik-i taifk-i Hak esma ve sifat-i ilahiyye hakkindaki hakayik ve ma-
arifi miitalaa ile onda miistagrak olur ve bu ilmin netfcesinde kendisini hay-
ret istila eder; ve bu hayret esnasmda kendisinde ne fikir ve ne zikir kalir. 1§-
te fikri uyutacak ve yutacak boyle bir hayret lazimdir. §arab-i rahika onun
ruhunun bogazi acrisin.

1114. Uier kirn ki o, hunerde ziydde kdmil ola, o ma'nada aeri, suretde ziyd-
de ileridir.

*#$&>

MESNEVI-i SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Zira hiinerde kamil olmak, kesret-i fikr ile mesbu' olmaga mutevakktftir.l
Boyle kesret-i fikr ile mesbu' olan kimsenin, alem-i suretdeki mertebesi ileri J
ise de, ma'nadaki mertebesi geridir. Velhasil alem-i suretde ulum-i zahiriyye-|
nin enva'inda mahir olan kimseler, mertebeten ehl-i ma'naya gore yuksekf
goriinurler; fakat ma'nada geridirler; ve ehl-i ma'na ise zahiren la-§ey ve ha-^
kfr goriiniirler.

1115. "ZRaciun" huyurdu. Ue riicu hu minvalden olur ki, siirii geri done ve eve.
gide. ?

Hak Teala hazretleri Kur'an-i Kenm'de bizlere Oj«s-ij -Ji w ' 3 & ui (Bakara,
2/156) ya'ni "Biz Allah'a mahsusuz ve muhakkak 6'na donuciileriz" kela-
mini ta'lim buyurdu. Ve "rucu"u tasvir etmek icab ederse deriz ki: Mesela bir
siirii sabahleyin kendi ikametgahindan gikar ve ak§am yine kendi ikametga-
hma geri doner. l§te riicu' bu tank ile olur. Bizler ve bu keserat-i alem dahi
kendi ikametgahlan olan "kenz-i mahfT'de ve Zat-i ahadiyyetde miistecin
idik. "Kiin!" emriyle "vahidiyyet", "ervah", "misal" ve "§ehadet" akabelerini
kat' ederek, mertebe-i surete geldik. imdi bu siiriinun ardi ve arkasi kesilmez
ve bir taraftan da peyderpey yine bu akabati kat' ederek ikametgah-i aslisi-
ne riicu' eder.

1116. Uaktaki siirii vuruddan geri dondix, ptf-i ahenk olan keci geriye diiser.

"Aheng" burada alay ve tabur ve siirii ma'nasina gelir. "Pi§-i ahenk" su-
riinun oniinde gidene derler ki "kosemen" dedikleri hayvandir. Ya'ni "Siirii
mer'aya vuruddan, kendi ahinna geri dondiigu vakit, mer'aya giderken "ko-
semen" olan, bir suriinun oniinde giden kecj, ahira donerken suriinun arka-
sinda kalir.

1117. SArkadaki topal keci one diiser; riicu', eksi yuzlulere giilme getirdi.

"Fakat bu kosemenin gayri olan bir topal keci, bu riicu' esnasinda one dii-
ser; i§te bu topal kegi onde oldugu halde, suriinun bu eve donmesi vaz'iyye-
ti abusu'1-vech ve somurtkan adamlara bile giilme getirir."

'^P?

AHMED AVNl KONUK

Evvelki beyt-i §erffdeki "kdsemen"den murad insan-i kamildir; zira insan-i
kamilin ruhu kiildiir ve kendisine tabi' olan ervah-i ciiz'iyyenin imamidir. Bi-
naenaleyh "kenz-i mahfT'den mer'a-yi aleme gikarken ciimlesinin onundedir;
ve riicu'da kemal-i tevazu' ile arkadadir. Ve bu beyitteki "topal kecTden mu-
rad, da'va-yi kemalde bulunan insan-i nakis ve alim-i zahiridir. Hakk'a ve
kenz-i mahfiye rucu* emrinde imamlik da'va eder ve one du§er. iste onun bu
noksamyla beraber pi§vahk ve rehberlik da'vasi, en somurtkan adamlan bile
giildurecek bir haldir.

1118. ^u taife cjuzafeilen ne vakit toval oUular? JaKri verdiler ve an satin
alcUlar?

Bu beyt-i gerif, yukandaki 1116 numarali beyte merbuttur: "Siirii hane-
ye, ya'ni Hakk'a riicu' vaktinde bu taife-i evliya kemal-i tevazu' ile suriinun
arkasinda kalirlar. Onlar boyle ca'li olarak yaptiklan muameleden ne vakit
kat'-i merahil edemeyen ulema-yi zahire gibi topal olurlar? Onlar bu ulema-
yi zahirenin meclub ve meftun olduklan iftihan ve ilimleriyle magrur olmak
duygusunu birakdilar da, an ve halk nazannda zelil ve hakir goriinmeyi sa-
tin aldilar."

1119. "Ik iaife hacca ayacji hirik aiderler; haracdan ferece kadar aizli bir yol
variu.

"Hacc" lugatte bir §eye kasd ve teveccuh ma'nasinadir. Burada Hakk'in
Ka'be-i Zat'i murad olunur; zira Ka'be, mazhar-i ism-i Zat'dtr ve ism-i Zat
dahi cami'-i cemf-i esma ve sifatdir. "Harac" zahmet ve me§akkat ve "fe-
rec" rahat ma'nasinadir. "Pa sfceste" tevazu' ve meskenetten kinayedir.
Ya'ni "Bu evliya taifesi, Zat-i Hakk'a kemal-i tevazu' ve meskenetle giderler
ve suriinun arkalannda kalirlar. Gergi bu tevazu' ve meskenette ve cahille-
rin eza ve cefalanna tahammiil etmekte, zahmet ve mesakkat vardir. Fakat
bu zahmet ve mesakkatten rahata kadar, zahiren mahsus olmayan gizli bir
yol vardir."

1120. Huferik kalbini ilimlerden yikamistu; zira ki bu ilim o yolu bilmez.

*$$#>

MESNEVt-1 §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3

Bu evliya taifesi kalblerini ulum-i zahiriyye paslanndan yikayip temizle-
misterdir; ciinkii bu ilimler tarik-i Hak'da i§e yaramaz ve yol gdsteremez; bel-
ki nefse gurur verip, Hak yolunun hicabi ve mani'i olur.

1121. HZir ilim lazimdir hi, onun ash o basian ola; zxxa hi her bir fer' hendi
ashna rehberdir.

Hak yolunu kat* edebilmek igin kulub-i evliyaya, Hak indinden nazil olan
ilm-i tecelli ve ilm-i lediinnf lazimdir. Zira bu ilm-i lediinnf Hak Teala hazret-
lerinin "Alim" ism-i §erifi deryasindan akip gelen bir cedveldir ve lrmaktir ve
fer'dir; binaenaleyh kendi ashna rehber olacagi meydandadir.

>jt ^ J J r^ ojS L " >a vf M J*/- y- &j, j*

1122. Dier bir hanad, derydnin arzi Rzerinde ne vahit u$ar? Ttt hi ilm-i le-
diinni, lediinne hadar gotiirsiin.

Her bir kimsenin isti'dad ve kabiliyyet kanadi, pek geni§ olan Alim ism-i
§erffinin bahr-i muhftinin eni iizerinde ucabilir mi? Ta ki bu ilm-i lediinnf, as-
h olan Alim ism-i §erifinin miisemmasi olan huzur-i Zat'a kadar gotursun.

*J> JLiU 01 j \j <~- -AjL jS jy: (j jy\^, ^de- \j^ ^

1123. Dmdi ni$in hisiye bir ilim ogreiirsin hi, ona sineyi ondan pah eimeh la-
zim olur.

Ey ulum-i zahiriyye ile miitevaggil olan muallim efendi, nigin insanlara,
oyle bir ilim ogretirsin ki, Hakk'a vusul icm, kalbini o ilim paslanndan temiz-
lemek lazim gelir. Bu me§gale beyhude olmaz mi?

J>\i ^\J^ y JJS Ij cJj J>\i Jdj^ jij\ (^54 y?* ^

1124. binaenaleyh rehberlih isteme; bu taraftan topal ol! Ulucu eimeh vahtin-
de sen pis ahenh oil

Binaenaleyh ey alim-i zahirf, goniil pasi olan ilmin ile mukteda-bih olmak
isteme; bu rehberlik cihetinden topal ol ve izhar-i acz et! Fakat Hakk'a rucu'
etmek vaktinde de, acele edip alayin ve siirunun online geg!

1125. By zarif, sabihlarm ahiri ol; iaze meyve, agac uzerine sabih olur.

*$$&>

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erffde djLLJ\ Oj^Vi ^ ya'nf "Biz sabiklarm ahirleriyiz" ha-
dis-i §erifine i§aret buyrulur. Izah-i ma'na budur ki: "Ben ve benim timme-
tim, dunyada zaman cihetinden muteahhirleriz; menzilet ve keramet ve du-
hul-i cennet hasebiyle ahirette kaffe-i ehl-i edyan uzerine mukaddemleriz."
Ey zanf ve isti'dad-i latif sahibi olan salik, agac. zamanen taze meyveden ev-
vel oldugu halde, agactan maksad onun zuhur edecek olan taze meyvesi ol-
dugundan sabikm ahiri oldugu gibi, sende senden ewel umem uzerine, mah-
za "fena-fillah" ve "beka-billah" mertebesini iktisab ile tafazzul et ve sabik-
lann ahirlerinden ol!

1 126. Dier ne kadar viicutUa meyve son gelir ise de, evveldir; ve ztra ki o mak-
sud idi.

Vucudda ve zuhurda meyve zamanen agactan sonra gelir ise de, ma'na-
da agactan evveldir; ve zira ki, bahgivanin agaci dikip terbiye etmekteki mak-
sadi, ancak ondan meyvenin zuhurudur.

1127. iIMelatke j/iU "la time Una" del Ve "ma allemiena" el tuisun.

Sure-i Bakara'da olan *^\ '^uii 'Ji 'J\ ££ I Vi u ^ Si jlikl ijiii (Baka-
ra, 2/32) ya'nf "Melaike de'diler ki: Ya Rab, biz seni nakaisden tenzih ederiz;
bizim igin ilim yoktur; biz ancak senin bildirdigini biliriz; sen Alim ve Hakim-
sin" ayet-i kenmesine isaret buyrulur. "Ey ulum-i zahiriyye ile mesbu' olan
kimse! Sabiklann ahiri olmak istersen, o bildiklerini terk et de melaike gibi
"Biz bir §ey bilmeyiz; ya Rabbena, ancak senin bize bildirdigini biliriz de ki,
ulum-i lediinniyye imdadma yeti§sin!"

I^xj- jy j! <_£jj -U*-l j^«-* W*-* y~ tj\^ *_^>-* jjji J>

1128. €aer sen hu mekiebde hecayi hilmezsen, Slimed Q&i akil numndan do-
lusun.

"Heca" huruf-i mukatta'a; "hica" "ha"nm kesriyle akil ve zeyreklik ve fet-
hi ile ["haca"] bir §eyin kenan ve su iizerinde yagmurdan hasil olan kaba-
rciklar. (Muntehabii'l-Liigal)

"Eger sen bu a§k mektebi iginde huruf-i hecayi bilmez bir limmf isen, o
mektebin sultani olan Nebiyy-i Ummi Ahmed (a.s.v.) Efendimiz gibi akil nu-

G c£^

MESNEVI-t §ERfF §ERHl / V. CfLT • MESNEVt-3 ♦

rundan dolu olursun." Ikinci misra'daki "piirri", "pern" olduguna gore de, §u
ma'na verilebilir: "Ahmed (a.s.v.) gibi aklin nurundan bir kanadsin." Fakat
ewelki ma'na daha miireccahdir.

zlljl. (JW 4JDI m ^ ^ jX! jlx.U JXj f

1129. €ger §ekirlerde meshur olmazsan, nakis de^ilsin. Slllan ^Teala dogm yo-
lu xiydde hilir.

Eger kalbin ask-i Hak'dan dolu ve ulum-i resmiyyeden bo§ oldugu icm,
§ehirlerde ehl-i zahir indinde namdar ve me§hur olmazsan, ind-i Hak'da ve
ehlullah indinde nakis degilsin; zira Allah Teala dogru yol hangisi oldugunu
ziyade bilicidir.

c— ujj i*^??£ &*>■ <j\j> jl c— J i-Jjj** ofti" ^jij J'j^l

1130.* O harab i$inde hi, ma'ruf defliUir; htfz i$in bir zer hazinesi vardir.

Halk indinde ma'ruf ve meshur olmamak bir nakisa olmadigimn misali
budur ki: Nas indinde ma'ruf ve meshur olmayan vfrane ve harabeler icmde,
saklanmis, altin defineleri vardir.

& j-j j* & ^ & &j %£ ^.^f ^5f* £fy

1131. <y\iar{if olan mevzi'e ne vakit hazine hoyarlar? ^Rencin alhnda ferec
bu kabilden gelcli.

Hazineyi enzar-i halktan saklamak icjn, onlann bilmedigi ve ummadigi
mahalle koyarlar. Me§akkat ve zahmet altindaki rahat dahi bu kabildendir;
ya'nf halkin ummadigi mahalle vaz* edilmis, olan define kabflindendir.

1 132, Uiaiu burada $ok muskil getirir; velakin iyi hinek hayvani bukacjiifi kirar,

Birinci misra'daki "sjkal" zorluk ve mu§kil ma'nasina olan "i§kal"dir; za-
ruret4 vezin igin "elif ' lskat olunmu§tur. Ikinci misra'daki "iskal" at ve katir
ve deve gibi hayvanlann ayaklanna baglanan kostek ve bukagi ma'nasina
olup, asli "§ikal"dir; ve zaruret-i vezin icm "elif ilave olunmu§tur.

Ya'nf bu yukandaki beyanatimizda hatir, kalbe bir mu§kil ma'na getirir,
oda budur ki: "A§k-i ilahf mektebinin timmfleri, altm hazine defn olunan vf-
raneler gibidir ve §ehirlerde me§hur ve namdar degillerdir. Halbuki enbiya-yi

cffi?

AHMED AVNl KONUK

! izam ve evliya-yi kiramdan bircok iimmilerin siyt ve §6hretleri afaka miinte-
f- §ir olmustar, bunlara ne diyelim?" denirse; cevaben deriz ki: "lyi binek hay-
I. vam mesabesinde olan isti'dad ve kabiliyyet-i zeka, kendisine baglanan bu
.kostegi kopanr. Ya'ni ehl-i zeka bu miisWli halledip, cevabmi verirler." §u

halde cenab-i Pir efendimiz bu sualin cevabmi izah buyurmayip, sami'lerin
[• fetanet ve dirayetlerine birakmi§tir.

I Hind sarihlerinden Bahru'1-Ulum ve Imdadullarrhazretleri bu beyt-i §erifin
. §erhinde §oyle buyururlar: iskal budur ki, evliyamn gofu kemal ile mu§tehir
ive diinyada muazzez ve sahib-i hiiner idiler ve velayet ile, ulum-i resmiyye
l arasmi cami' idiler; binaenaleyh §ohretten ictinab ve kem-namlik ihtiyan ve
* ulum-i zahiriyye tahsilinden sarf-i nazar olunmasi nasil dogru olur? Bunun
.cevabi acik oldugundan cenab-i Pir terk buyurdular. Ve onun cevabi budur ki:
; Evliya hiiner ve §6hret ve cah istemezler; ve kendilerini zelil ve miinkesir go-
\ riirler. §ohret ve cah onlara taraf-i Hak'dan inayet olur ve onlar bu gibi ulu-

mu nacar nza-yi Hak icin ihtiyar edip, ulum-i zahire ve batineyi cami' olur-
\ lar." Bu miitalaa cok giizeldir; zira evliyada ibadullahi irsad gayreti vardir; ve
kirgad ehl-i suretin ilimlerini iyi bilmek ve onlann hatalanm ve noksanlanm
;kendilerine gostermekle olur. Nitekim cenab-i Pir efendimizin hal-i §erifi ve bu

MesnevN §enf bu miitalaayi miieyyed bir burhan-i zahirdir.

1133. Onun a§ki i§kal yakxci bir ate$tir; her bir hayali, aundiizun nuru siipiirur.

A§k-i ilahi bu gibi hatirin kalbe getirdigi i§kali ve §ubheleri yakici bir ate§-
5 tir; bu gibi iskal ve subiihat, gece karanliginda gozlere goriinen hayalat ka-
? Mindendir. Gundiiziin nuru geldigi vakit, karanhkta goriinen hayalleri nasil
Jsilip siipiirur ise, ask-i ilahi nuru da, bu gibi i§kal ve subheleri oylece silip
ksupuriir.

\ 1134. By mahbul, cevabi da o taraftan iste; zira bu sued sana muhakkak o ta-
raftan cjeUi.

Ey salik-i makbul, senin kalbine gelen bu sual yA> \f jJU Jii (Ra'd,
j 13/16) ya'ni "Her§eyin hahki Allah Teala'dir" ayet-i ltenmesi mucibince Al-
flah tarafindan geldi ve onu halk etti. Binaenaleyh bunun cevabmi da vine
I Allah Teala'dan iste!

*$%&>

MESNEVI-1 §ER.rF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

0*--j^» jl <-^>Jr * _} t£j~* * '-r'^ C-"->fej <ui J-i i,*J*y ^g t-^y

1135. DCalbin kosesiz kosesi for caddedir; onun sarki ve garbi olmayan tabt kr >
aydandir.

"Gonuf'den murad insanm gogsiindeki et parcasi degildir. Belki o et par-
casina bf-keyfiyet taalluk eden bir latife-i nuramdir. "Tab-i la-§arki ve la-
garb"dan murad vucud-i hakiki-i Hak gune§inin ziyaszdir. "Ay"dan murad,
ruh-i insanidir. Ya'ni "K6§esiz ve Ia-mekan olan goniil halvet-gahi, mak-
sud-i hakfkiye musil olan bir caddedir. §arki ve garbi olmayan, ya'ni bi-ci-
het olan viicud-i hakiki gune§inin tabi, gonul sahasmi ruh-i insanfden do-
layi miinevver kilar. Ya'ni nur-i Hak ruha vasil olur; ve ruhdan dahi kalb
sahasi miinevver olur."

\X^> ^yr ^j> 4j>- ^j, t£ ij\ \JS dy? y Jljl _j y jij\ y

1 136. By ma'na dagi, sen dilenci $}i, hu iaraflan, o iaraftan yine sada isiersin.

Ey ma'na dagi olan insan! Sen kalbine varid olan suallerin cevabim almak
icin, dilenciler gibi nicin kapi kapi dola§arak, harf ve savta ve elfaz-i lisaniy-
yeye muhtac oluyorsun?

y >> ls^j u - J"* j* ^j^ if y ^j- 5 ^j *£ yr y oiji (*-*

1137. i)ine o iaraftan iste hi, derdinin vakiinae, ya iKabbi, zihrinde iki kal
olursan.

Bu gibi mu§kilat vaki' oldugu vakitte, halk tarafini birak da Hakk'a don ve
onun hallini o taraftan iste. Nitekim basma bir dert geldigi vakit "Aman ya
Rabbi lutf et; inayet et!" diye miinacat edip huzur-i Hak' da iki kat olursun.

Lf*-*^ Jyr ^-*j O:s j *^>yr J- ^ y* M^s 1 j >j> ^»j

1138. ^Derd ve Slum vaktinde o tarafi anarsm; derdin qitiiqi vakii, ni$in a'ce-
mtsin?

Ba§ina bir felaket geldigi ve olecegini idrak ettigin vakit, derhal Hak tara-
fini zikr edip o tarafa donersin; ve felaket gittigi vakit, Hak tarafina yabanci
kahrsm ve biraktigin nokta-i gaflete rucu' edersin.

"Nam" "namfden" masdanndan olup, admi anmak demektir. Hind nus-
halannda "Mi hamf" vaki' olup "hamfden" masdanndandir.

cgwp

AHMED AVNI KONUK

1 139. JWihnet vaktinde JAllah deyici olmu$sun; mihnet gitiigi vakit, hani yol?
dersin.

Bu beyitlerde <A\ ^pjl. 01^ u ^ *i. ju*; *ij>- bi ^ <Ji l> <oj Uj> ^ oljVi ^ lii j
j5 i>* (Zitmer, 39/8) ya'ni "Ve' ins'ani zarar rhessettigi vakit, Rabb'ine riic'u'
edici'oldugu halde dua eder. Ba'dehu Rabb'i kendi tarafindan ni'met verdigi
vakit, evvelden O'na dua eder oldufu §eyi unutur" ayet-i kerimesine i§aret
buyurulur. Ya'ni "Derd ve mihnet vaktinde "Aman Allah!" diye yalvanci
olursun; mihnet gidip, rahat geldigi vakit dahi "Haydi bakahm, biraktigimiz
yerden keyfimize ba§liyalim" dersin."

d\j> (»jb ijj -LwLij a^ yt> OUT ^ \j j>- <T X»\ d\ j\ ji\

1140. $uhhesiz \>u ondan dolayi geldi ki, her kirn Diakk'x tantrsa, daim onun
iizerine olsun.

Bu mihnet ve bela, subhesiz her kirn Hakk'i tanirsa, daim o bela ve mih-
net vaktindeki agahlik iizerine olsun diye geldi.

Ma'lum olsun ki alelumum insanlar iki kisimdir: Bir kismi basjanna bir be-
la geldigi vakit esbabdan bilip, o esbabin def i garesi ile me§gul olurlar; ve bu
me§guliyet iginde kalbleri Hak'dan gafil bulunur. Binaenaleyh Hakk'a tevec-
ciih edip yalvarmak akillanna bile gelmez. Bir kismi o mihnet ve bela iginde
Hakk'a tevecciih edip yalvanrlar ve bir taraftan da belanin def i esbabma te-
§ebbiis ederler. Bu ikinci simf, bela ve mihnet vaktinde Hak'dan agah ve
mihnet mundefi' olduktan sonra gafil bulunurlar.

Bu beyt-i §erffin mazmun-i miinifi bu ikinci kisim mii'minlerin halini mii§-
temildir. Ya'ni "Hakk'i taniyan bu kisim mii'minlerin basjanna gelen mihnet
ve bela, mihnet vaktindeki agahlik iizerine olsunlar diye geldi," demek olur.
§u halde mihnet ve bela, Hak'dan agahlik getirdigi icm, mii'minler hakkinda
batmen ni'met olur.

Bu beyt-i §enf, ebyat-i mii§kiledendir; surrah-i kiram hazarati muhtelif
miitalaatda bulunmusjardir. Fakir bu ma'nayi tekelliifsiiz ve ebyat-i sabika
ve lahikaya merbut buldum.

1141. Ue o kimse ki akil ve zan icinde, ona hicab vardu; gdh ortiilmustur ve
gah yakasi yirhlmishr.

c^XSga

MESNEVl-1 §ERlF SERHt / V. CtLT • MESNEVl-3 •

kimse ki, akl-i ciiz'i hiikmu altinda zebundur ve viicud-i egyayi, vu-
cud-i hakiki-i Hak muvacehesinde mustakil zanneder. Boyle bir kimsenin bu
akl-i ctiz'fsi ve bu zanni ona hicab ve perde olup, onun nazannda gah esba-
ba arz-i viicud ederek Hak ortiilmiis, olur ve gah libas-i gafletinin yakasi yir-
tilip Hakk'i zikr eder.

dyi\ ^u jl tf\ J? JiP djfc £ *^ »\f Jyr Ji*

1142. iS%hl-i ciiz'i gah galib, gah zebundur; akl-i hiilli havadis-i dehrden
emindir.

Zira akl-i ciiz'i ba'zan galib olur ve ba'zan da nigun ve maglub ve zebun
olur. Eger akl-i ciiz'inin rey ve tedbiri kaza-yi ilahiye muvafik olursa, sureta
galib goriinur; ve eger kaza-yi ilahiye muhalif bulunursa, bas. a§agi diisup
maglub olur. Fakat akl-i kiillf havadis-i dehrden eymin ve emindir; zira akl-i
kull kaza-yi ilahf ve sirr-i kader dairesinde fa'aldir.

1143. By ogulj akil ve huneri sat; hayreti satin al, IZunaraya degil, hariye gii!

Ey oglum, mademki akl-i ciiz'i gah galib ve gah maglubdur, o halde boy-
le zayif olan bir akli ve onun istihsalati olan zahiri hiinerleri sat; onun yeri-
ne maarif-i ilahiyye neticesi olan "hayref'i saftn al! Bu hayreti tahsil igin da-
hi uliim-i zahiriyyesiyle mii§tehir olan Buhara medreselerine degil, horluga
ve zillete git ve fakr-i hakiki tarafini iltizam et!

"Buhara" ta'bfriyle, §ehr-i mezkurda ziyade revac bulan ulema-yt riisuma
i§aret buyurulmus, olabilecegi gibi; Ankaravi hazretlerinin beyan buyurdugu
iizere diken ma'nasina olan "har" (>*■) da olmak caizdir. "Han" (<jj\*-)deki
"ya" nisbet veya masdariyyet igin olabilir. §u halde ma'na "Dikene mensub
olmaga veya dikenlige degil, zillete git!" demek olur. Murad, yumu§ak kalb-
li ol ve galizu'1-kalb olma demektir.

1144. 'T&z nicin kendimizi soze daldirmisvz? Diihdyeden biz hikaye olmusuz.

Ya'nf hie. bilir misin ki, ben nicm kendimi soz ile ve nakl-i hikayat ile me§-
gul etmisjm? Sebeb budur ki, bu cihan-i faniden sefer yiikiinii bagladini; ben-
den sonra talibler benim kelamimdan ma'rifet-i Hak ile mii§erref olsunlar ve

m

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

ibadet-i hakikf ile kaim olsunlar. Hakikatde bu siicud ve onlann o ayn-i sii-
cud iginde takalliibu, benim takallubiim olacaktir. (tmdadullah hazretlerinin
§erhinden tercumedir.)

1 145. Saddler iginde takallub hulmam itin, ben eiitn iginde adem ve efsane ola-

Bu beyt-i jerffde sure-i §uara'da olan ^ '&- '^kj. ^JJi ^)\ j*jji 'J* JTy _>
'jj^Ui ^ jjlii; j (§uara, 26/21 7-219) ya'ni "Azfz ve rahfm olan Allah Teal-
a'ya tevekkul et; oyle Allah ki, sen teheccud namazina kalktigin vakit seni
ve sacidler iginde takallubimu goriir" ayet-i kenmesine i§aret buyurulur.

Ya'ni vaktaki abidler bu kitab-i Mesne vi ile intifa' edip, hakayika uruc
ederler ve onunla amel ederler, ben bu viicud-i izafT ve mecazi aleminden
ma'dum ve efsane oldugum vakit, bunlann ameli, benim amelim olur. Bi-
naenaleyh abidler ve sacidler iginde munkalib olurum; ve bu da bir nevi'
bekadir. Veyahud sacidlerde takallubden murad, bununla amel tarikiyla
onlara kemal eri§dirmek olur. (lmdadullah ve Bahru'1-Ulum §erhlerinden .
hulasa.)

,1*

OilC.

1146. Ds adamimn onunde bu hikaue decjildir; halm vasfi ve yar-i garni huzu-
mdur.

Ya'ni "Hak yolunda nefsiyle mucahedeye hazirlanmis, olan kimseler, be-
nim bu Mesnevi-i £erifdeki beyanatimm gegmis, hikayeleri soylemek olma-
digim ve hakikatte hal-i hazin soyledigimi ve Resul-i zi§an Efendimiz ile be-
raber vahdaniyyet ganna girmis, olan varis-i kamilin huzuru bulundugunu bi-
lirler." Ey sami', sakm bu bizim sozlerimize esatir-i maziye deme; bunlarda
kendi ahvalini gor. Cenab-i Pfr efendimiz bu ma'nayi, yukanda 973,974 ve
975 numarah beyitlerde dahi beyan buyurmusjar idi.

1147. O serkesin dediai esatir-i evvelin, harf-i OCur'dn van, asar-i nifak oldu.

"Ak" anasina ve babasina kar§i serkes, olan kimse ma'nasinadir. Bu
jta'birde Risaletpenah Efendimiz'in "Ebu'l-ervah" olduguna i§aret buyurulur.
|"Esatir" "usture" kelimesinin cem'idir; yalan ve batil sozler ma'nasinadir.

c^pja

MESNEVl-I §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Bu beyt-i §erifde, sure-i En'am'da vaki* uJj^i >t-i V\ ii* 01 \ i j£ ^ J^l
(En'am, 6/25) ya'ni "Kiifreden kimseler derle'r ki, bu kis'as-i kur'aniyye an-
cak iimem-i maziye efsaneleridir" ayet-i kerfmesine isaret buyurulur. ser-
ke§ olan kafirler ve miinkirler, bu "esatir-i evvelin" soziinii Kur'an-i Kerim
hakkinda inkar ve nifak cihetinden soylediler. Halbuki Hakk'm vucuduna ve
varligina nisbeten gegmisjn ve gelecegin ne i'tiban vardir? O'nun varhgi mu-
vacehesinde mazi ve hal ve miistakbel hep bir §eydir; O'nun igin zaman, me-
kan, evvel ve ahir ve on ve arka velhasil suver-i miiteayyineye taalluk eden
nisbetlerin higbirisi mutasavver degildir. imdi Mesnevf-i §erif datd liibb-i
Kur'an olmak i'tibariyle, ey sami', sakin sen dahi bu, esatir-i evvelin ve hi-
kayat-i maziyeden murekkeb bir kitabdir deme! Zira bu sozii Kur'an hakkin-
da ahmak olan serke§ler ve miinkirler soylediler.

1 148. JZa-mekdna mensuh olan ki, onda nur-i Diuda vardir, mazi ve miistak-
bel ve hal neredendir?

Mekana mensub olan viicud-i abdantsinden fani ve la-mekan olan
Hakk'm viicuduyla baki olan veliyy-i kamilde Hakk'in nur-i esma ve sifati
zahirdir. Boyle bir hal iginde o veliyy-i kamil igin, viicud-i abdani nisbetleri
olan mazi ve miistakbel ve hal nereden gelebilir?

1149. Ontin mazisi ve miistahheli sana nisbetledir; her ikisi bir seydir; zanne-
dersin ki ikidir.

Arif-i kamil la-mekana vasil ve Zat-i Hak'da fani oldugu vakit, onun in-
dinde mazi ve miistakbel kalmaz; o kamil igin ancak huzur-i Hak vardir ve
biitiin alem onun suhudundan kalkar; ve bu mazi ve miistakbel, mekan ile
mukayyed olanlara goredir. Ve arif, o alemden niizul ettigi vakit, alem onun
me§hudu olur ve mazi ve miistakbel dahi meydana gikar. (§erh-i Imdidul-
MTdan terciime.)

Ya'ni "Kamilin mazisi ve miistakbeli, ey salik, sana nisbetle ve senin mer-
tebene tenezziil iledir. Gegmis. ve gelecek hakikatte iki §ey degildir, bir §eydir.
Sen, senligini ortaya koydugun vakit, iki tarafina bakar ve bu taraflan iki go-
riirsiin; sen orta yerden gikmca, o iki taraf birle§ip bir §ey olur."

*&$&>

AHMED AVNl KONUK

1 1 50. Hiir /ttmse ona iota ue hize oquldur. ^Dam, JLeud'in alii, o JAmr iizeri-
ne usthir.

Bir §eyin iki §ey olmasina misal budur ki, bir kimse birinin babasi oldugu
halde, bizim oglumuz olur. Baba ve ogul iki nisbet ise de, §ahis birdir. Ve ke-
za dam bir §eydir, fakat Zeyd damin iistunde olursa, dam onun altinda kalir
ve Amr altinda oldugu vakit de, iist olur. Binaenaleyh dama iki nisbet izafe
edilmis, olur.

1151. S^li ye iist ntsheii, iki kimseden oldu; iavan kendi iarafinda ancak hir
§eydir.

1152. Onun misli degildir; hu soz misaldir. ^eni ma'nadan eski harf kasirdu.

Bu bizim mazi ve mustakbelin, bir §ey oldugu halde, sana nisbetle iki §ey
olmasi; ve bir §ahsin birine gore baba, birine gore ogul olmasi ve bir damin
alti ve ustu olmasi, akla takrib igin getirilmis, misallerdir; yoksa bu ma'nalar,
bu misallerin misli degildir. Zira bu be§erin oteden beri kullandigi lisanin ke-
limeleri, bu gibi yeni ve ter u taze ma'nalan ifade edebilmekten kasirdir. Bun-
dan dolayi Hakim Senaf hazretleri §6yle buyururlar. Beyit:

"Soyledigim §eyden riicu ' ettim; zira ki sozde ma 'na ve ma 'nada da soz yoktur. "

Xi j?%j •j] O^" -Xi 1^-Ljx j c_J jj -Luj (.jJ ISsJU* C ■■'■■■.;.' j>- <_J Oj^-

1153. tjvtademki umagm kenan yoktur, ey iulum acjZim bayla; hu seker dery ci-
st kenarsiz ve sahilsiz ohnusiur.

"Mesk" ta'bfriyle cenab-t Pit nefs-i neffslerine hitab buyururlar. Ya'm,
"Mademki yeni ma'nalan kelimeler istiab edemiyor ve mademki ma'na lrma-
ginin kenan ve nihayeti yoktur, ey ma'na sulanni hamil olan cism-i surim,
agzim kapa; zira §eker gibi leziz olan maarif-i ilahiyye deryasinin kenan ve
sahili yoktur."

*$%&>

MESNEVf-i §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3

(^

Fir'avn'in sahirlerin talebi emrinde Medain
§ehrine adamlar gondermesi

1 154. Daklaki £M,usa avdet etii ve o Kaldi, rey ve me$verei ehlini onune cagtrdi.

Musa (a.s.) emr-i ilahi ile Fir'avn'a kirk gun muhlet verip geri dondu; ve
Fir'avn yalniz kaldi. Ehl-i rey ve me§veret olan viizera ve hukemasimhu-
zuruna da'vet etti. Nitekim sure-i §uara'da beyan buyurulur: oi A^s&l ju

'pS* j\»L. jSCi Jyb o j -> 1 ^ (§uara, 26/34-37) Ya'ni "Fir'avn, etrafinda bulunan
bir cemaate': "Bu muhakkak alfm bir sahirdir, sizi sihriyle arzinizdan gikar-
mak ister; siz ne emredersiniz?" dedi; dediler ki: "Onu ve karde§ini habs et,
Medayin'e cem' edici adamlar gonder; sana alim olan sehharlann hepsini
getirsinler."

1155. Oyle gbrduler ki, uMisu'tn etrafmdan onlan §ah ve JTHtstr'w. sarrafi
cem getire.

"Sarraf" miibalagali ism-i fail, 50k tasarruf edici ma'nasinadir. §ahin ya'ni
Fir'avn'in sifati olabilecegi gibi, sahirlere de raci' olabilir; fakat Fir'avn'in si-
fati olmak miireccahdir. Ya'nf "Fir'avn'in etrafinda bulunan a'yan ve e§raf
muzakere neticesinde bunu munasib gorduler ki, Misir'm mutasarnn olan
Fir'avn, etraf-i Misir'dan mahir sahirleri toplasin."

1156. ur Bizim de sahirlerimiz vardvr, hizim de; her hirisi sihirde yehta ve muk-
iedadir" demi§lerdir.

<^3^>

AHMED AVNl KONUK

1157. O t o zaman, sihirbazlann cem'i i$in, her tarajlara bir$ok adam gonderdi.

Bu karar verildigi zaman, Fir'avn sihirbazlan toplamak igin her tarafa bir-
gok adamlar gonderdi.

1158. Uier tarafta ki, me§hur bir sihirbaz var idi, o tarafa on -peyk-i kdr ucm-
ai yapti.

"Peyk" kasid ve haber goturiip getiren kimse ma'nasinadiL Ya'nf "Her ne-
rede bir mahir sihirbaz var idiyse o tarafa bunun celbine me'mur olarak on
kisi ugurdu."

I <A Jj jj OL^jl J>r^jt

j^', U wjt j>-ljt JJj j) 0' *sj- o

1159. Sahir olarak me$/tur iki delikanli var idiler. Onlann sihri ayin bahnin-
da miistemir idi.

"Mustemir" muhkem ve miirur edici demektir. Ya'nf "Bu iki delikanhnin
sihri pek muessir idi; hatta ayin batinmda bile bu te'sfr can idi."

1160. iZAydan a$ik asikar olarak sui sagmislar; seferlerde bir kwp uzerine su-
vdr olarak gitmisler idi.

Aydaki te'sfrieri bu idi ki, ayi bir inek §eklinde gosterip, ondan agiktan aci-
|a siit sagarlar ve sefere gidecekleri vakit, cemad nev'inden olarak bir kiipe
binip, onu hayvan gibi siirerler idi.

1161. JAy aydinligini kumas seklinde gosterip, onu bl^erek acele satmislar.

«Jj j> lfr>-j> O j~>- j\ C—"i oJJ* ol ^jlLa Hji -_j*v

1162. Qumus gotrirmusler , muster i agdh olup hayretten elini yanaklan uzerine
vurmusiur.

"Sim-biirde" ibaresi ewelki beytin mutemmimidir. Ya'nf "Ay aydiniigini
|kuma§ seklinde gosterip, musteriye satmi§lar ve mukabilinde gumiis. para al-

c^^

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

misjardir. Mii§teri bu hale vakif olunca hayretinden elini yanaklanna vur- |
mu§tur."

Malum olsun ki, sihrin enva'i coktur; ve sebebi fen ve akildan gizli olan
her bir hadiseye sihir denir; ve alelumum ulum iki nevi'dir: Birisi cell, digeri
haffdir. Celisi ulum-i miitedavileden ibarettir. Ve hafisi odur ki, bunu bilenler
namahremlerin nazanndan daima gizli tutmusjardir. Bunlara "hamse-i muh-
tefiye" derler. Ve bu be§ ilm-i naff, "kimya","lfmya", "himya", "simya" ve
"rfmya"dir.

Ve kimya dahi iki nevi'dir: Birisi ulum-i celiyyeden ve miitedaviledendir.
Digeri ulum-i hafiyyeden ve esrar-i ilahiyyeden olup, esrar-i gayb mahrem-
lerinden ba§kalannm bilmesinde mazarrat-i amme vardir. Nitekim cenab-i Pir
efendimiz bu Mesnevi-i £eriHerinde §6yle buyururlar:

Uji OlJj j?r J-iLi -j}

U

^JJ 1 ?

Lva-^~ * ) L-4-O

* "Kimya ve simya ve nmya bu, evliyanm zatmm gayrine olmaz. "

Bu ilim vasitasiyla "iksir" denilen bir madde elde edilip, ma'deniyat-i na-
kisa altm ma'den-i kamiline kalb olunur.

tlm-i lfmya: Kuva-yi faile-i ulviyyatin, kuva-yi miinfaile-i siifliyat ile im-
tizacindan ibarettir ki, o da esma ve tihsmattir. efal ile amel sebebiyle acib
ve garib asar zahir olur.

ilm-i himya: llm-i teshirat nev'indendir ve o riyazat ve miidavemet-i aza-
im ve daavat vasitasiyla kuva-yi seyyarati musahhar kilmaktan ibarettir. Ce-
nab-i §eyh-i Ekber Muhyiddin Arabi hazretleri Havzu'l-Hayat ismindeki ese-
rinde bu babda izahat vardir.

Ilm-i simya: Birtakim hayallerdir ki, ba'zi ameller vasitasiyla hazirunun
kuvve-i mutehayyilesinde tasarruf eder ve tema§agerlerin nazanna misalat-i
hayaliyye zahir olur ki, onun haricde viicudu olmaz.

ilm-i rimya: Buna "nirencat" da derler. Bu fennin ehli, cevahir-i arziyye
kuvvetlerini yekdigeriyle imtizac ettirirler ve ondan bir flil zahir olur ve bir
eser goriiniir ki, acib ve garib olur. Mesela kara yilanin derisinden bir fitil ya-
pilip neft yagiyla yesjl veyakara renkli kandil iginde yakihrsa, evin icerisi ka-
ra yilanla dolu goriiniir imi§. {Hindistan'da matbu' Matla'u'1-Ulum Mec-
ma'u'l-Funun ismindeki kitaptan hulasadir.)

imdi Fir'avn'in sihirbazlanmn yaptigi sihirlerin simya ve limya nevi'lerin-
den oldugu istidlal olunur. Akil, sebeb-i naff olan her bir §eyi acib gordiigii
vakit, harikulade addeder. Binaenaleyh sihir bir nevi' harika oldugu gibi,

c^e^>

AHMED AVNt KONUK

mu'cize ve keramat-i evliya dahi harikadir. Ancak mu'cizenin haricde viicu-
du olur ve hakikattir ve gozbagcihk degildir. Fakat sihir birtakim hayalatdan
ibaret olup haricde vucudu yoktur ve gozbagciliktir.

Onun igin bu sihirbazlar hakkinda ayet-i kerfmede ^Ci\Je\ \j^~ (A'rai,
7/1 16) ["Insanlann gozlerini buyiilediler"] ve Jj*^ 'o> 3 j5« (Taha, 20/66)
["Buyiileri sayesinde kendisine goruniiyor"] buyurulur.

t§ittigimiz ba'zi hadisata nazaran sihrin yukafida zikr ettigimiz enva'in-
dan ba'zilanmn Hindistan'daki fakirler arasmda ma'lum oldugu anla§ilmak-
tadir. Ingiliz gazetelerinin yazmis, oldugu Hindistan'daki bir hadise burada §a-
yan-i nakildir: Ingiliz zabitlerinden birisi bir Hintlinin kizina musallat olmu§;
vazgecmesi ailesi tarafindan rica edilmis, ise de zabit kulak asmami§. Kizin
pederi fakirlerden birisine muracaatla zabitten sjkayet etmi§. Fakir zabite bu
tasalluttan vazgecmedigi takdirde, kendisini kaplan yapacagini soylemi§, za-
bit istihza edip tasallutuna devam etmi§. Bir gun zabit kit'asindan kaybol-
mu§; arami§lar, bulamami§Iar. Ve o siralarda §ehrin hududuna yakin bir ma-
halle kadar bir kaplanin geldigi ve halkin korktugu §ayiasi zuhur etmi§; hii-
kumet bunu ta'kib igin bir jandarma mufrezesi ta'yin etmi§. Kaplani goriip
derhal ate§ etmi§ler ve kaplan vuruldugu vakit, "Nihayet bana kiydimz mi?"
diye bir feryad kopmu§; ve kaplan postu icinden Ingiliz zabitinin bi-ruh bir
halde ciktigini gormu§ler.

l§te beyt-i §eriflerde sahirlerin aydan sut sagmalan ve kiipe binmeleri ve
ay i§igini kumas, gibi gosterip olgerek satmalan hep bu kabildendir.

ijjj dy? tSjJ j { j^* *$y> (_s i J :> ^ r •>* Cx^** C)\j\j* *U<s>

;;1163. nSoyle yiiz hinlerce sihirhazltkta miin§T idiler ve revi cjibi degil idiler.

"Mun§f," mucid ve muhteri' ma'nasmadir. "Revf* rivayet edici ma'nasina
|)oldugu gibi, §uara istiiahmdan olup, kafiyenin son harfine ltlak olunur. Ba'zi-
pan "revf 'ye kaflye de demiflerdir; ve kaflye arkadan [gelen] ma'nasina olup
Itebaiyyet ma'nasi miindemicdir. Ya'nf "Bu iki sihirbaz delikanh sihrin muci-
I4i ve muhteri'i idiler, yoksa ogrendiklerini rivayet edici veyahud bir ustada
jfabi' degU idiler" demek olur.

11164. Uaktaki §ahin haberi onlara qeldi, hoyle diye ki, $imdi §ah sizden $are
isieyicidir.

*$%&>

MESNEVl-t §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

1165. Ondan dolayx kx, iki fakir geldiler, §ahxn iizerine ve onun koskii iizerine
mevktb vurdular.

Ya'ni "Musa ve Harfin isimlerinde §ehre iki fakfr adam geldi; §ah aleyhine
huruc ettiler ve onun iizerine asker gektiler." "Mevkib" ordu demektir. Murad,
Fir'avn'in ordusunu tedhf§ eden ejderhadir; nitekim atide izah buyurulur.

U^jl tsyh -"^S lS *a *£ U*p (jJb jl j*i OLiol L c— J

1 1 66. Onlar ile beraber bir asadan baskasx yohiur ki, onun emriyle ejderha olur.

Onlar ile beraber, Hz. Musa' run emriyle ejderha olan bir asadan ba§ka bir
§ey yoktur.

jJJi*l OUiL aL^>- ^S" ji -jij JUXi- 9jl^-i <0Lj>- jX-iJ j oLi

1167. ZPadisah ve asker hep cdresiz oldular; bu iki kimseden hep efaana geUiler.

Padi§ah ve askeri hep aciz kalip, bu iki kimsenin elinden ciimlesi feryad
ettiler.

<Jj>. 01*- j*-L- ji jjj 4^ ijj I; (jjp-L* jjjl sA> ^ t»j^-

1168. Sihirbazlikta bir $are lazxm; id ola kx, bu iki sdhirden can gotiiresin.

"Berf ' siga-i muzari'in muhatabi olduguna gore, haber getiren adamin sahir-
lerden birine hitabi oldugundan, miifred olarak isti'mal buyurulmu§tur. Ya'ni,
"Ola ki sahirlik emrinde yapacagin bir san'at ile, bu iki sihirbazin elinden can
kurtarasin." Ba'zilan "Beri" deki "ya"yi masdariyyet ma'nasina almisjardir; bu
suretde ma'na "Ta ki bu iki sahirden can goturiiciiluk olsun" demek olur.

ala j* jA Ja jA ^j^a j ^jj ib f U-j Js J? b j>-^ _>•> 01"

1169. Uaktaki o iki sdhire bu haberx verdi, her ikisinin kalbine korku ve bir
muhabbet dustii.

iki sihirbaz bu haberi isjtince, kalblerinde birbirine zid iki duygu peyda
oldu; onlar da korku ve muhabbet idi. Onlann sihirde mahir ve ustad olma-
lan hasebiyle maglub olacaklanndan korktular; ve bir asa ile Fir'avn'i ve as-
kerini tedhis. edecek kadar maharet gosterdiklerinden dolayi meslekta§hk i'ti-
bariyle de muhabbet hissettiler.

*$$&>

AHMED AVNl KONUK

c-ix*i j\ jjjI^j j> jj\jt j~»

D-U^- y? c~*wi-»- i^jS'

1170. Uakiaki cinsiyyet daman hareket iuttu, taaccubden dolayi baslanm diz-
leri Uzerine koyduiar.

Sihirbazkk hususundaki cinsiyyet damanna hareket anz oldugu igin, o iki
sahir delikanh dervisjer usulunce oturduklan yerde dizlerini dikip, basjanni da
dizleri uzerine koydular ve igittikleri habere taacciiblerinden dolayi du§iinmek
vaz'iyyetini aldilar.

1171. Qu-nka sufinin mekiebi dizdir; hall-i muskil x$in iki diz sahir dir.

Ya'nf, "Kalbi masivadan ve havatir-i nefsaniyyeden saf olan sufflerin
mektebi ve ta'Ifmhanesi dizlerinin iizeridir. Oturup dizlerini dikerler ve ba§la-
nni da dizleri uzerine koyarlar; ondan sonra canib-i gaybdan kalblerine gele-
cek varidata muntazir olurlar. Binaenaleyh boyle bir kimse icjn hall-i mu§ki-
lat hususunda iki dizin iizeri mahir bir sahirdir." Bu hususda Efdaliiddin
Hakanfnin:

Matla'iyla basjayan uzun bir kasfdesi vardir. Burada terciime ve §erhi
|| .uzun olur.

C^

Iki sahirin babalarmi mezardan cagirmasi ve
hakikat hakkinda pederlerinin ruhundan suali

Uj J \j\*sjS'\i\ijjf

L pi* ij\ dzif Ol d\j -Uj

111 72. Ondan sonra dediler ki: "By anamiz, gel! H^abamizin mezan hani? Sen
bize yol goster!"

*$$&>

MESNEVt-t §ERlF §ERHt / V. CtLT • MESNEVt-3

oLi j^i j\ ^lib 6JJJ 4-J* i_j~J

o\j Jj^J _jl Jji J. OliijJ

1 1 73. Onlan onun mezanna goturdii; yol gosterdi. Omdi sdh i$in u\ gun orup J
tutttdar.

"Analan bu sahirleri, babalannm mezanna goturdii ve yol gosterdi; onlar !
da §ahin bu i§i icjn ii$ gun orug tutmak suretiyle riyazet ettiler ve yemek ye-
mediler." Riyazetlerine bakihrsa, bu sahirlerin yukanda izah olunan ilm-i
himyaya da vakif olduklan anla§ihr.

L>-j jl ^li^i^i (_e^^id e ^ 1

U LL (j\ xz£ OtjJL~

1174. Ondan soma dediler: "By baba! <$ah bize korkudan dolayt bir haber gon-
derdi."

117£f. L/u, tki aiam onu dara getirmislerdir. Onun yiiziinun suyunu asker
oniinde gotiirmuslerdir ."

Bize gonderdigi haberde demistir ki: "Iki adam gikip onu tazyik etmis. ve
onun namusu ve haysiyetini askerleri onunde berbad etmi§tir."

iSjZ* J jy* Lap j* j Lap y>r <_£jSjJ j t-*}L- jtijl b C~~~J

1176. "Onlar ile beraber asddan baska, silah ve asker yoktur; ve asdda hir sur
ve ser vardir."

«.OL>- L ^'\>*J CJjj+s? jJ> *>:£ f.-U*j ji Jll^tj 01^- jJ

1177. £>en dogrulann cihamna gitmissin; gerci suretde bir toprakta uyumussun"

"Ey baba! Sen §imdi hakikat alemindesin; her ne kadar suretde bir toprak
iginde her §eyden bi-haber bir halde yatip uyumus, gorunursiin."

1178. tger o, sihir ise ve'eger Uiudaya mensub olur ise, ey babamn cam, bi-

: hob,

i"

"Eger bu hadise-i asa sihir ise; ve eger ilahi bir mu'cize ise, ey babamizin
ruhu, bize haber verl"

Bu kissaya nazaran elyevm garbda sayi' olan celb-i ervah ameliyyesinin
kadim oldugu anla§ilir.

^^>

AHMED AVNt KONUK

r* J (_r* c^W J Cf-^ij^

1179. *Diaber ver de, id ki biz inkiyad edelim; kendimizi bir kunya ilzerinc
vuralim."

"0 asa eger mu'cize ise, bize haber ver de, biz o asa sahibine serfuru ve
itaat edelim; ve bakir mesabesinde olan viicudumuzu, o iksfr-i niibuvvete
mukarin kihp, altin yapahm."

■XytS" \j U ^ J pj\fM\j

>\~»j {S^?*\ j f^-V*' ^

1180. Kr Biz wriidsizleriz ve bir umuL erisii. DCogulmusuz ve bizi kerem. cekti.'

"Biz bu alem-i kesafet iginde, birtakim hayalat-i sihriyyeye dalmis, ve ha-
kikat-i e§yadan bi-haber kalmis. umidsizleriz. Binaenaleyh alem-i hakikatten
kogulmu§lanz. Eger bu mu'cize ise, bizi bir peygamber-i zfsanin da'veti gibi
bir kerem-i azfm cekti."

Olmus. sahirin, kendi evladlarma cevap soylemesi

11181. Onlara ruyada dedi ki: *&y benim evladim! TZunu zahiren soylemek
mumkin deaildir."

Hayat-t berzahiyye ile diri olan babalan, kesafet aleminden gozlerini ka-
|payip uykuya dalan ve alem-i hisden gaib olan evladlanna rii'yada dedi ki:
i*Bu asamn mu'cizedir veya sihirdir tarzinda benim tarafimdan size agikca
|ma'lumat verilmesi mumkin degildir,"

|182. jfakat size bu hafa zakir olmak vein, size bir nisan flostereyim.

C £P?

MESNEVf-1 §ERfF SERHt / V. CtLT • MESNEVl-3

1183. "Qozlerimin nuru, oraya aittiginiz vakil, onun uyudugu makamdan agah
olunuz."

"Ey gozlerimin nuru olan evladlanm! Fir'avn'in da'veti iizerine onun
bulundugu §ehre gittiginiz vakit, o asa sahibinin uyudugu mahalli tahkik
ediniz."

, ybU? j> j> y*-l~" £ fl jW

c ~" f*^ J^y j iSij'b _p

1184, "Bcjer $alarsan ve kadir olursan, sakirdlr. Sikrin yiresi senin indinde za- j
kirdir."

"0 zat uyurken eger asasini galarsan ve calmaga da kadir olursan, bil ki
o sihirbazdir. Sihrin ibtali igin fcab eden ma'lumat senin indinde mevcuddur.
Ma'lumat-i sihriyyenden istifade edersin."

-i-Asf j J^M-iji Jj^j jl

-jijjl OU OU ^Ui jj

1185. "Ue eger kadir olmazsan, sakm sakin, o Uiakk'a mensuhdur; o JZ,ii'l-
Celal'in resuliidiir ve mukieduLir ."

"Ve eger o asayi o uyurken calamaz isen, sakin ha!, ona muhalefet etme!
Zira o Hakk'a mensubdur ve Zu'1-Celal olan Allah Teala'nin resul-i zi§anidir
ve dogru yolu bulucudur."

1186. "Bger fjir'avn §arkan ve garben cikani tuisa, Dtuda'nin ser-nigunu ge-
lir, ondan sonra karhl"

Ikinci misra'in ma'nasi Ankaravf niishasindaki bu ibareye goredir. "Serni-
gun ayed Huda" "Ser-nigun-i Huda ayed" takdirindedir. Ve birinci misra'a
merbut olur.

Ya'ni "Eger Fir'avn §arkan ve garben cihana malik olsa, peygambere mu-
halefetden dolayi Huda'nm maglubu ve makhuru olur. Hele ondan sonra,
onunla harbe de kiyam ederse vay haline!" demektir.

Hind niishalannda ikinci misra' "Ser-nigun ayed Huda ra gah-i harb" su-
retindedir. Ma'nasi "Huda'ya harb-gah maglub gelir" demek olur. Ve "gah-i
harb" "harb-gah" ya'ni, harb mahalli demektir.

*$$&>

AHMED AVNl KONUK

1187. "Hu dofu ni$am verdtm, ey baba cam, yazl JAllah do'fuyu en ziyade
bilitidir!"

"Ey babanin cam, ben alem-i hakikatden bu dogru nisam ve alameti ver-
dim. Bu nisani unutma,- kalbinin sahffesine nak§ et! Benim bildigim budur,
Allah Teala hakayikin en dogrusunu bilir!"

1188. "By babamn cam, bir sahir uyudugu vakit, ontin sihir ve mekrine rehber-
lik olmaz.'

"Uyuyan sahirin, sihri de muattal kalir."

ijj^ ^S"L- j\ x^>r d\ c~i>- ^y? *j^ o^.' &£ c^- tyj 3 ? ^y?

1189. "Uaktahi $oban uyudu, hurt emin olur; vakiahi uyudu, onun cehdi sakin
% olur."

"Sahirlerin hali gobana benzer; cobanlar siiriiden kurdu himmet ve gayret
ve tedbirleriyle teb'id ederler; uyuduklan vakit, himmet ve tedbirleri de bera-
ber uyur; ve neticede kurt emin olur ve stiriiye hiicum eder. Sahirler de sihir-
lerini cehd ve himrnetleriyle ve gayretleriyle idame ederler; uyuduklan vakit,
kuvast muattal olur."

1190. "jFakat bir hayvan ki, onun cobani Diuda'du, kurdun oraya yolunun
[1194] .. ~i. i i. ■)»

umidi nerededirf

Muhafizi Hak olan bir hayvana, higbir kimsenin taarruza mecali yoktur;
ve kurt me§rebinde olan zalimlerin oraya yol bulmak umidi munkati'dir. Hind
nushalannda c— W «j j jl*i vaki'dir; "Kurdun oraya umidi ve yolu nerede-
dir?" demek olur. Ankaravi'de "vav-i Stria" yoktur, terkib-i izafi suretindedir.

C~*Ua^! \j J*- d\^ JUlj>- ^JiU- C— \j J c~~I^ -uf j?- aS" ^ipU-
ll 91. *Utakk'in yayity sihirbazlik hakhr ve dogrudur; muhahkak o Diahk'a,
sihirbazlik ta'bir eimeh hatadu.

"Caduluk" lugatte sihirbazlik demektir ve Hakk'a caduluk ve sihirbazlik
izafesi vehleten mugayir-i edeb goriinur ise de, ma'nasi teemmiil olunursa

^

m^

MESNEVf-l §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

degildir. Zira yukanda ta'nf olundugu uzere "sihir," sebebi hafi olan bir se-
ye; ve "caduluk ve sihirbazhk" dahi sebebi haff olan bir §eyi icra edene der-
ler. Ve sihir, harika nev'indendir. Halkin harika-perdazhgi hakiki olmayip,
hayal oldugundan, Hakk'm harika-perdazhgina benzemez. Zira Hakk'm sih-
rinde ve harikasinda hakikat vardir. Binaenaleyh birinci misra'daki caduluk,
halk nazannda mezmum ve medhul olan caduluk nev'inden degildir. Halk
nazannda mezmum olan cadulugun Hakk'a izafesi hatadir ve kiifurdur. Ve
i'tibar lafza degil, ma'naya oldugundan, bu babda ehl-i suretin kiyl u kali
mesmu' olamaz.

C..*«-.«ilj (j-^*" ji> $ji£. J*

C~— *lsl> OLSJ ij>\ Lib OU-

1192. 6y babamn cam! 1?u nisan-i kah'du; eger oliirse Aahi Utah onu ra-
ft dir."

"Ey babamn cam olan evladlanm! Bu subhenizi kesip atici bir ni§an ve
alamettir. Eger peygamber oliirse bile, Hak Teala hazretleri onun nammi ve
§anim yiikselticidir."

(^

ji OIL lyly j-Ju d\X*#\i j \j ^y <^>\j>*> O^ji <^^ f !>LJI
-UaL Aia>- \j ^^LJI -Up ^>y dyr JU-i^S" Lap JU*S^>-L«

Kur'an-i Mecid'i asa-yi Musa'ya te§bih etmek ve Mustafa

<a.s.)m vefatini Musa'mn uykusuna tesbfti gostermek ve

Kur'an'i tagyire kasd edenleri de Musa (a.s.)i uyumu§ olduklan

vakit asaya kasd eden o iki sahire tesbfh etmek beyanindadir

1193. Diahk'm lutuflan uMusiafaya va'd etti hi, eger sen olursen hu sebah.

G &$&>

AHMED AVNl KONUK

"Sebak"tan murad Kur'an-i Azimu'§-§andir. Ya'ni "Hak Teala hazretleri
Resul-i zisan Efendimiz'in vefatmdan sonra da Kur'an-i Kerim'in higbir kim-
se tarafindan bozulamiyacagmi va'd buyurdu."

1 194. Vr Ben kitahi ve senin mu'cizeni yukselticiyim; ZKur'an'dan ziydde ve eh-
sik yauiciyi men ediciyim."

"Kitab"tan murad Kur'an-i Kerim'dir ve "mu'cize"den murad, yine Kur'an-i
Kerim'dir. Zira Resul-i zisan efendimiz Kur'an-i Kerim hakkinda "mu'cize-i
kaime" buyurmustar. Binaenaleyh mu'cize Kur'an-i Kerim'in sifati olur.

Ya'ni "Ey Resul-i zf§anim! Ben senin mu'cize-i kaime olan kitabim, kiya-
mete kadar yukselticiyim ve Kur'an-i Kerim'in bir harfini bile tezyid ve ten-
kfsa asla miisaade etmem."

Bu beyt-i §erffde sure-i Hicr'de vaki' o>iU~ <J C\ 'j "f&\ U-J ^J u (Hicr,
15/9) ya'ni "Muhakkak Kuran'i biz indirdik ve muhakkak onu biz hifz edi-
ciyiz" ayet-i kenmesine i§aret buyrulur.

Malum olsun ki, Kur'an-i Kerim'in ulviyyeti, bi-taraf miitefekkirler indin-
de daima musaddaktir. Munewerandan olduklanni iddia eden, nefis ve he-
valanna tabi' zevahir-perestan Kur'an'in ulviyyetinden bf-haberdirler. Nite-
kim Avrupa mutefekkirlerinin Kur'an-i Kenm'in medayihi hakkinda yazdik-
lan eserler meydandadir.

1195. ur Ben sent iki alemde hifz ediciyim. ^Tagileri senin kelamindan rafizim."

"Tagi" azgin, "rafiz" atici ve terk edici ma'nasinadir. "Iki alem"den murad
hayat ve mevt alemleridir.

Ya'ni "Ey Nebiyy-i zisjinmr; ben senin niibuwetini hayatinda hifz ettigim
gibi, mematindan sonra hifz ediciyim. Nefis ve hevasina tabi' olan azgmlan,
senin kelamindan aticiyim. Ya'ni onlan senin kelamma yakla§tirmam; onla-
n sagir ve kor yapanm." Nitekim ayet-i kenmede buyrulur: _> ^ji J* *ii\ ^
ip* {Mj\JZ\'Js. j 'j^*!!- 'J* (Bakara, 2/7) Ya'ni "Allah Teala o azginlann kalb-
Ieririi rhuhuriedi ve'kulaklanna ve gdzlerine perde cekti."

j 3 ^ Ap J<*&>- <j* j\*ij> jj> tej" ^ j J~t> -xte i_r^

1196. Ona ziyade ve noksan etmege kimse kadir olamaz; sen benden iyi bas-
ka bir haftz arama!"

tyt 9 ' MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3

1 197. "Senin revnakim aiinden fliine ziyade ederim; senin admi altin ve flum&§
uzerine darb ederim."

"Senin vefatindan sonra da revnak-i nubuwetini ziyadelestiririm; ve se-
nin admi altin ve gumu§ sikkeler uzerine darb ve nakis, ettiririm. Senin du§-
manlann higbir vakitte bu revnakr sondiiremezler."

y jt* -^ cs j& ^^* j J y At f J^ vLr** j j~+

1198. * Senin icin muhabhet icinde minber ve mihrab yayayim; benim kahnm,
senin hahnn oldu."

"Senin dinin igin muhabbetle ibadet olunmak iizere ibadethanelerde min-
ber ve mihrab yapayim; orada mu'minler, sana olan muhabbetleriyle bana
taparlar. Sana olan muhabbet, bana olan muhabbettir; sana kar§i vaki' olan
kahir Ve adayet, bana kar§i kahir ve adavettir." Nitekim ayet-i kerimede
'A y»i lui Jjl^i ^L [y (Nisa, 4/80) ya'm "Resule mutf olan, muhakkak Al-
lah'a mutr oldu" ve %^'j j i» a ji>- y& oi (Ahzab, 23/57) "Ve §u kimseler ki
Allah'a ve Resul'une eziyet ederler" b'uyu'rurlar. Binaenaleyh Resul'e muhab-
bet ve itaat, Allah'a muhabbet ve itaattir; Resul'e eziyet, Allah'a eziyettir.

1199. " Senin admi korkudan aizli soylerler; namaz kddiklan vakit aizlenirler ."

Ey Resul-i zi§arum, senin ibtida-yi bi'setinde, mu'minler ism-i §erifini
mimkirlerin ve muhaliflerin korkusundan gizli soylerler; namaz kildiklan va-
kit dahi miinkirlerin ta'riz ve istihzalanna ma'ruz kalmamak igin gizlenirler."
"Guvend" "guyend"in muhaffefidir.

1200. "Oiiiffar-i lainin korkusundan senin dinin yer alhnda gizli oluyor."

"Heras" ve "ters" yekdfgerinin muradifidir ve korku ma'nasinadir. "Dini-
nin bidayet-i zuhurunda huzur-i Hak'da matrud olan kafirlerin korkusundan,
mu'minler dininin ahkammi yer altmda ve dehlizlerde gizli gizli icra ederler."

1201. 'IBen afaka minare doldurayim, serkesin iki aozunu kbr edeyim.'

°$P?

AHMED AVNt KONUK

"Ben afak-i alemde all cami'-i §erifler yaptinp cihani onlann minareleriy-
le doldurayim; ve o yiiksek minareler iizerinde miinkirlerin istikrahma rag-
men be§ vakitte namim ile namini i'lan edeyim. Sana kar§t serkesHk eden
miinkirlerin, bu hakikati gormekten, iki gozlerini kor edeyim; bu halleri go-
rup ibret alamasinlar ve kuftirlerinde musirr olduklan igin, azablanni te§dfd
edeyim."

1202. "tSenin $akerlerin sehirleri ve mansihlan ttdsunlar; senin dlnxn mahiden
maha kadar iutsunl"

"Senin mutf olan bendelerin §ehirleri zabt etsinler ve idare-i hukumetde
mansiblara nail olsunlar; senin dfnin a§agi tabakadan, yukan tabakaya ka-
dar miintesirolsun."

"Zi mahi ta-be man" safilden aliye kadar demekten kinaye olur; zfra ba-
lik safil ve ay alfdir.

jb~A* (j\ JJJ £-~J jl ^j* y U jTjb ^tJb c~*U \j

1203. "Oiiyameie kadar hiz onu baki iuianz; sen ey U^Ausiaja, dtnin neshin-
den korhma 1 ."

1204. u 6y hizim U^esulilmuz, sen cadu degilsin, sadiksin; hem de hirka-i pWii-
sasvnl"

"Ey bizim Resul-i zf§animiz, sen ayi i§aretle yardm, kafirler >^ j*^ i-i*
(Kamer, 54/2) ya'nf "Bu sihr-i mustemirdir" dediler ve mu'cizat-i sairene de
boyle soylediler. Sen sihirbaz degilsin, gosterdigin harikalar, halkin gozlerini
baglayip aldatmak igin yapilmis. bir hayal degildir, hakikattir. Mu'cizende ve
da'vetinde sadiksin. Musa (a.s.)m arkasina giydigi hirka-i nubiivvetsin."

"Hirka-i Musfsti" ["Hirka-i Musa'sm!"] ta'biriyle cenab-i Pir efendimiz
; (s.a.v.) Efendimiz'in nubiivvetde felek-i muhft-i am olduguna isaret buyurur-
\ lar. Nitekim buna i§areten o&h ^ ux(>'j^ ^ ya'nf "Adem su ile gamur
j arasinda iken ben nebf idim" hadis-i §erifi valid olmu§tur.

Uojl dy~ XiS ji \j U^iS" Lap Oj^*-* \J> jA d\J o-«*

1 1205. ZKur'an senin i$in asa aibidir; ejderhd aibi kiifiirleri $eker."

C £P?

MESNEVl-I SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3

"Kur'an senin elinde Hz. Musa'mn asasi gibidir. Asa-yi Musa ejderha olup
keferenin sihirlerini nasil gekti ve yuttu ise, Kur'an-i Kerim keferenin ezhani
kandirmak igin irad ettikleri batil delillerine kar§i oylece ejderha gibi hiicum
edip onlan ibtal eder."

froif 4^jTy Jta J^L^p djzr s.<**- ^^- jij j* j>\ y

1206, *[jer$i sen bir tonrak alhnia uyumussun; sen soylemis oldugun seyi onun
asasi gibi hill"

Ey Resul-i zi§amm, gergi J$\ si'U Jx JT (Al-i Imran, 3/185) ["Her canli
olumii tadacaktir"] hukmunc'e, mev't-i'tabii sebebiyle sen toprak altinda uyu-
mus, bir haldesin; fakat senin vahy-i ilahf ile soyledigin kelam, Musa (a.s.)in
asasi gibidir."

1207. "Oiastilar i$in onun asasxna el yokiur. By sah, sen miibarek uyumaklik

ile

uyul

"Senin asan mesabesinde olan Kur'an-i Kerfm'i tagyir igin su'-i kasd
edenlerin o asaya elleri yeti§emez; binaenaleyh ey §ah, sen musterihane bir
suretde uykuna devam et!"

jUo 6iyT oj y j^-J j& OU-w-l y y jy oiixj y

1208. "(Sen uyumussun; senin nurun yok uzerinde; senin cengin i$in yay, kiris
etmistir.'

"Sen uyumu§sun; fakat senin nur-i Muhammedih alem-i ulviden, muha-
liflerine kar§i harb igin yayin kiri§ini gekmis, ve onlann iizerine kahir okunu
ugurmaga miiheyya bulunmu§tur,"

1209. "jfelsejiye ve onun agzmin ya-pttat seye, senin nurunun yayt ona ok Ai-
hici eder."

"Kendi zekavetine ve dirayetine i'timad edip peygambere tebaiyetten ken-
disini rmistagni goren felsefiye ve onun agzintn hezeyamna, senin nurunun
yayindan gikan cevap oklan saplanir; o felseffyi ve onun sozlerini mecruh ve
ibtal eder." Nitekim cenab-i Pir efendimiz Fihi Ma Fih'm 42. fashnda Seyfed-
din Buhari ismindeki bir feylesofun soziinu nakl edip, buyururlar ki: "Mer-

Gsgpp

AHMED AVNl KONUK

kam Seyfeddin dedi ki: "Benim indimde enbiya ve evliyamn zann-i batil iize-
rine olduklan ve va'd-i ilahf kuru bir da'vadan ba§ka bir §ey olmadigi tahak-
kuk etti." Cenab-i Pfr efendimiz Seyfeddin'i mecliste hazir farz ile buyururlar
ki: "Sen bu sdzii §6ylece giizaf ve tahmini olarak mi soyliiyorsun; yoksa ha-
kikati miisahede ettin de mi soyliiyorsun? Eger rii'yete binaen soyliiyor isen,
o halde alem-i vucudda rii'yet denilen §ey tahakkuk etmis. olur ve bu rii'yet
denilen §ey dahi alem-i vucudda e§yamn eazz ve e§refidir; ve enbiyayi tas-
dik demek olur. Zifa enbiya, alem-i vucudda ancak rii'yet oldufunu da'va et-
tiler. I§te sen de bunu ikrar ettin!... ilh."

tmdi "Onun nurunun yayi"ndan murad, Peygamber'in irtihalinden sonra,
her bir asirda mevcud olan onun varisleridir. Onlar bu felsefileri ve onlann bu
gibi tefevvuhatiru boyle cevab-i miiskit oklanm sapliyarak ibtal ederier.

C-i>J ^tJLJIj C-s*jj c-isTj j\ c-iS aS' Djj»I <^L>'j *£ Ob>«Jl

1210. Oyle yapti ve ondan ziyadesini ki, dedi: O uyudu ve onun baht ve ihha-
li uyumadi.

Ewelki beyitler lisan-i Hak'dan ve bu beyitler Hz. Pir efendimizin lisamn-
dandir. Ya'nf cenab-i Pir efendimiz buyururlar ki: "Evet Hak Teala hazretleri
oylece buyurdugu gibi yapti ve hatta o buyurdugundan ziyadesini bile yapti.
Oyleki, her bir asirda Nebiyy-i zi§ammn dininin himayesi ve siyaneti hakkin-
da, miitecelli olan ef al-i ilahiyye, insanlara bu ma'nayi tefhfmen dedi ki: "0
Nebiyy-i zf§an uyudu ve onun baht ve ikbali uyumadi." Ve kiyamete .kadar
hiikmii bakf olan Kur'an-i Kenm'de «I« Jj!/, J^i ii ijJWj (Hucurat, 49/7)
ya'ni "Biliniz ki Allah'in Resulti muhakkak sizin'icmizdedir" ayet-i kerfme-
sinde bu hakikate i§aret buyrulur.

•xJ* vi~jtf ^ _j (jjjj j_^ _y jii -V-i ^j*- j>-\^> &Jy? ^\> ^U-

1211. By haibanin cant, sahir uykuya aiiiigi vahil, onun i§i revnaksiz ve hara-
retsiz oldu.'

Bu beyt-i §erff, olmiis. olan sahirin lisanindandir . Ya'nf "Sahirin ruhu ev-
latlanna dedi ki: "Ey babamn cam, evlatlanm bilin ki, sahir uykuya gittigi va-
kit, onun sihri muattal ve onun sihir ilmi hukiimsuz kalir."

^-*j j^4 ^Ai J 1 j-**. b " ^j J b J'jjf -m~*y. j* j*

1212. Dier ikisi onun mezarim optuler; o azun cenk i$in uMisir'a kadar ait-
iiler.

*£»>

MESNEVM §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

JuJuii j\ s-AJ\>- j ^y »— JUs ALL*! j& jl jfy jl j+m£. dj%-

1213. Uakiaki o i§ i$in tjMisir'a geldiler; uMusanin ve onun evinin ialibi ol-
dular.

iji <U*>- J^ y.j jJJ\ ^.y * 3J3 jjj d\f iUil JU;I

1214. 'Tesaduf vaki' oldu ki, o viirud fliinu, c/Husa hir hurma ajjaa alhnda
uyumu§ uli.

y& OU-JUxj i£y-» Jl jj> *£ j<M rij* oLi JJ^b OLiJ ^

1215. Sldamlar, *£}it hurmahk tarajint ara!" diye onlara onun ni$amnt verdiler.

1216. Uiurma di-plerine geldigi vakit, hir uyumu§ gordii ki, cihanm uyanigi ili.

Her iki sahir hurma agaglanmn altina geldigi vakit ( biitun cihan insanla-
nrun en uyanigi olan bir uyumu§u gordu.

1217. (5?r$ ve fer$ onun nazannin alhnda oldugu halde, o naz etmekien dola-
yt, ha§inin iki gozunu haglatru§ idi.

"Nazi§" "nazfden" masdanndan isim masdardir, naz etmek demektir.
Malum olsun ki, enbiya ve havass-i evliya mahbub-i ilahf olduklanndan naz
ve §fve ehlidirler. Onlar hadd-i zatmda ehl-i melekuttan olduklan halde, alem-i
mulkiin ahkamina tebaiyette naz ve istigna sahibidirler. Bu ahkama tebaiyyet
etmeseler dahi mumkindir; fakat yemek ve icmek ve uyku gibi be§eriyyetin fca-
batina naz ve istigna ile tabi' olurlar; binaenaleyh bu tebaiyyet onlann ahval-i
melekutiyyelerini haleldar etmez. Sureta gozlerini kapayip uyku halini iktisab
etseler, uyanik bir haldedirler; zira melektitiyette uyku gibi ahval yoktur. Bu hai
iginde, nazarlan hicab icinde degildir; ar§ ve fer§ onlann nazarlan oniindedir.

1218. Gy, Qok kimsenin gozu uyanik ve kalhi uyumu$tur; muhahkak su ve pa-
mur ehlinin gozu ne goriir?

Be§erin kism-i a'zami gozleri acik ve zahiren uyanik goriindugu halde, bati-
nen ve kalben uykudadir. Boyle ab ve kilin ya'ni kesafet-i cismaniyyenin ahka-

^

AHMED AVNl KONUK

minda mustagrak olan kimseler, alem-i gaybdan ve melekuttan ne gorebilir? Ce-
nab-i Pir efendimiz bu kismin ahvalini bir gazellerinde soyle tasvir buyururlar:

"Ey ko§arak gitmi§ olan uyumu§; ve ey camni vermemi§ olil! Haydi sigra ki,
kervan gitmi§tir; ey gonul bir an uyan!"

1219. kwnse fci uyanik kafa hilar, eger hasinin aozu uyursa, yuz aoz a^ar.

Kalben uyanik olan kimse, zahiren uyusa, onun kalbinden alem-i mele-
kuta yuz goz acjlir; ve bu gozler ile alem-i misalin tiirlii tiirlli acaibatini tema-
§a eder. J*U-i »u ^ ^ ^uji ^ ya'ni "Alimin uykusu, cahilin ibadetinden ha-
yirlidir" hadis-i §enfinde bu ma'naya i§aret buyurulur.

J,l j&j Jj J J,\j Ji ^JUs

J^L jUo *4J Ji Jjhl jj ^

1220. 6$er sen ehl-i dil degil isen, uyamh, oil fioniil talihi ol ve cenkde oil

Ey salik, eger sen boyle uyanik bir kalbe malik degil isen, nefsinin hazzi
icabi olan uykuyu feda edip, uyanik ol; ve geceleri ibadet edip kalbinin uyan-
masi igin Hakk'a valvar ve goniil talibi ol ve bu suretle nefsin ile ve §eytanin
vesveseleriyle cenk ve miicahede icinde ol!

1221. Ue eger kalhin uyanik oldu ise, hos uyul Senin nazinn hesien ve alti-
dan fldtb degilclir.

Ve eger kalbin uyanik oldu ise, mucahedata hacet yoktur; ondan sonra za-
hiren guzelce yat, uyu! Zira senin alem-i ma'naya nazir olan kalbin bes. has-
seden ve alem-i taayyiinatm alti cihetinden gaib degildir. §urrah-i kiram "be§"
ta'birini havass-i hamseye ve "alti" ta'birini de alti cihete i§aret olarak almi§-
lardir. Fakfre diger bir vecih de layih olmu§tur, o da budur ki: "Bes, ve alti "dan
murad hazarat-i hamse veya hazarat-i sittedir. Zira muhakkikfnden ba'zilan
meratib-i viicudu "Ahadiyyet," "vahidiyyet," "ervah" ve "misai" ve "§ehadet"
mertebelerinden ibaret olarak be§ i'tibar etmisterdir; ve ba'zilan "insan-i ka-
mil" mertebesini de ayn addedip, alti addetmisterdir. Binaenaleyh "penc ve
§e§" ta'bfriyle bu i'tibarata i§aret buyurulmu§ olur. Ya'ni "Kalbin uyanik oldu-
gu vakit, bu hazarata ve bu meratibe nazir olur ve zahir goziiniin uyumasi bu

Csgjfovs

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

hazarata kar§i sebeb-i gaflet olmaz." Arifin bu hazarati hifzi hakkindaki iza-
hat Fususu'l-Hikem'de Fass-i IshakTdedir; burada tafsil ve izahi uzun olur.

1222. *iPeycjamber huyurdu hi: "Renvoi qozum uyur; fakai uyku i$inde, henim
katbim ne vahit uyur?"

Ya'ni Peygamber (a.s.v.) Efendimiz ^j ^ ls^ r L - v J jUb " ^^ y a ' m " " Be "
nim gozlerim uyur; ve kalbim Rabb'imden uyumaz" hadis-i §erifini beyan
buyurmusjardir.

ff^Li J j Ol5ui>- c^Us JL>- j5 vJ&- (,-jl^ C-—jLu «Li

1223. i$a/i uyanihhr, hekciyi uyumu$ tut; katbi florudi olan uyumu$lara can fe-
da olsunl

Ya'ni vucud iklfminin sahi kalbdir. Zahiri goz ise bu vucudun bekcisidir.
Kalbin uyamk olup, goziin uyumasi, sarayda sahin uyanik olup, bekginin
uyumus. olmasina benzer. Binaenaleyh sah uyanik iken bekcjnin uyumasin-
da zarar yoktur. Boyle kalbleri goriicu ve zahiri gozleri uykuda olan enbiya
ve havass-i evliya hazaratina canlar feda olsun.

1224. By ma'nevi! Cjonul uyamkliginin vasfi, hinlerce mesnevtye sujmaz.

1225. Uaktaki onu gorduler ki, o uzun uyumu$tur; asantn husizltflt icin terttb
yaphlar.

"Diraz huften" arka ustii yatip, ayaklanru uzatmaktan kinayedir. "Vakta-
ki iki sihirbaz, Musa (a.s.)i ayaklanru uzatip arka ustii yatarak uyumus, ol-
dugunu gorduler; uyandirmaksizm asayi calmak uzere tertib yaptilar."

sjij 4Solj O-C jA> J^j j> -ijj JJj^ U*p ~u*S OI^Lm

1226. Onun arkasmdan qitmek ve sonra kapmak lazimiir diye sahirler acele
asaya kasd ettiler.

Yaptiklan tertib dahi Musa (a.s.) uyurken onun arka cihetinden, ya'ni ba§
tarafindan dogru yava§£a gitmek ve sonra derhal asayi ahvermek idi. Bu ter-
tib uzere , o iki sahir hemen asaya dogru yava§ga kasd ve tevecciih ettiler.

*$%&>

AHMED AVNt KONUK

1227. Uakiaki teriibi hiraz daha ileri yaphlar, o asa ihtizaza geldi.

Vaktaki bu tertib uzere asayi galmak igin biraz daha ileri gittiler; asa kimil-
danmaga ba§ladi.

1228. asa keruli iizerinde oyle titredi ki, her ikisi yerinde korkudan kuru ol-
duiar.

asa kendi kendine oyle bir titreyis, titredi ki, bu her iki sihirbaz, korku-
lanndan oiduklan yerde dona kaldilar.

ijj c^jj _j Sz^JL d\ j* j* *£ <■!*>- j La-O 1 -^ Ol jl ->ju

1229. Ondan soma ejderlui oldu ve hamle eiti; onun her ikisi, yuzu' sari oldu-
gu halde kachlar.

Bu hucumdan o iki sahir korkulanndan yuzleri sarararak kactilar.

1230. Dieyheiien dolayx her inisie, munhezimen yuvarlanarak yuzleri ustu diis-
meh iuiiular.

Bu iki sahir, ejderhamn heybetinden oyle munhezim bir halde yuvarlana-
rak kacttlar ki, onlerine yokus, geldigi vakit, bu yokustan inisterinde yuzleri
iizerine dugmege bastedilar ve yurumelerini §a§irdilar.

(jl^*-L- Jt>. ojjlo ^ 4^jIj OU—I jl c— a *£ -Li. 0\-i> Jih i_ri

1231. Itinaenaleyh onlara yah$n oldu ki, asumandandir; zira ki sahirlerin nal-
dini aordiiler idi.

iki sahir asanin bu halini gdrimce, onlann indinde bunun bir mu'cize-i
ilahf olarak asuman-i gaybdan oldugu tahakkuk etti; zira bunlar sihrin had
ve ta'rifini gormuster ve mertebe-i kuvvetini bilmister idi. Binaenaleyh bu
asanin bu ta'rife uymadigim anladilar.

-U-j (j-U^ d\sr- j £j> Ij OLi- J& ^■Jj ^ OLi-J j <5*>UpI Oljl -Uj

1232. Ondan soma onlara ishal ve humma zahir oldu; onlann isi nez'e ve can
cekismege kadar eristi.

c £p a

MESNEVI-1 §ERtF §ERHi / V. CtLT • MESNEVt-3 •

"Itlak" burada ishal ve dizanteri ma'nasinadir. Ya'ni "Onlar bu §iddet-i
havftan hastalandilar; dizanteriye ve hummaya tutuldular. Onlann emri, ha-
let-i nez'e ve can gekismek derecesine kadar geldi."

1233. ^Boyle olunca, o zaman onun ozru if in, sITHusa tarafma bir adam yon-
der diler.

Hal bu merkeze geldigi vakit, yaptiklan edebsizligin afvi igin, ozur dilemek
iizere Musa (a.s.) tarafina bir adam gorderdiler de, dediler:

1234. Dii, xyc Biz imiihan etlik; ecjer hased olmasa, senin imtihamn bize ne va-
kit eri$ir?"

Boyle haber gonderdiler ki: "Ey nebiyy-i zf§an biz seni kendimiz gibi si-
hirbaz ve bir meslektas, zannettik. Senin maharetin ve harikan haberi bize
geldigi vakit, hased ettik. Eger sihirbaz zanmyla bizim sana hasedimiz olma-
sa idi, biz senin imtihamn ile me§gul olur mu idik? Binaenaleyh bu yanlis,
zanmmizdan dolayi bizi ma'zur goriip afv et!"

«JI elS jj ^yli-l ,y>^>- y (jl olj>- y&- tj U j <*^-^ ^j>**

1235. "6y sen ki deraah-i ilahm hassimn hasstsm; hiz sahm miicrimiyiz ve bi-
zim igin afv dilel"

"Ey nebiyy-i zisan, sen dergah-i Hakk'm has kullanmn hassisin; biz
§ah-i hakiki olan Halik'imiza kar§i cmiim istedik; bizim bu yaptigimiz edeb-
sizligin afvinidile!"

-^j ls* j^ c**j jt ^r crsi - xiJ - 5, j^ ^k) j j j */ y*

1236. <fAfv etti ve derhal iyi oldular; CMusanin oniinde yer iizerine bas vwdular.

Musa (a.s.) onlann bu dziirlerini kabul edip, afv buyurdu; onlar da bu
lutf-i afv iizerine Musa (a/s.)m huzur-i §erifine gelip, basjanni yere siirduler
ve arz-i edeb ettiler.

{\j>- d\J OW j J ^jjJ j C^f f\/ (j\ pf y& ^y> <ljf

1237. <y\iusd (a.s.) buyurdu ki: "6y kermder, afv etiim; sizin teniniz ve cam-
niz cehennem iizerine haram oldu."

=£»>

AHMED AVNl KONUK

1238. *6y iki dost; hen sizi fl'drmedim, kendinizi i'tizardan a'cemi yaptntz."

Musa (a.s.) o iki sahire bir tedbir-i idari olmak uzere buyurdu ki: "Ey iki
mii'min dostum, guya ki ben sizi hig gormemi§ olayim; siz bu sirkat-i asa ve
i'tizanniz vak'asindan kendinizi bf-haber ve yabanci tutunuz ve kimseye
soylemeyiniz; bunu Fir'avn duymasin."

LSotj j$i J-jI jjj ji Lit j J^ 1 ^^si OL^*-*

1239. "HZoylece bigane seklinde ve asina olarak, padi$ah i$in cenge gelint"

"Boylece zahiren bana kar§i yabanci ve muhalif ve batmen a§ina ve
mii'min oldugunuz halde, Fir'avn'in sehareden miirekkeb olarak tertib ettigi
harbe gelin ve yapacaginiz sihrinizi de yapin!"

MJl> ^j* C^^jk j cJj jUiil

jJA«i * AJ^w '

"jt ] j Oyj ^ri

1240. nZinaenaleyh yen o-ptiiler ve gittiler. ^Vakte ve ftrsaia muntazir oldular.
"Intizar" burada "muntazir" ma'nasmadir.

Sahirlerin Medayin'den Fir'avn'in huzurunda toplanmasi ve
te§nfler bulmasi; ve onun du§manmm kahn emrinde ellerini
goguslerine vurup, "Bunu bizim uzerimize vacib bill" demesi

1241. O sahirler fir'avn a kadar geldiler; onlara $ok ajjtr te§rijler verdi.

"Te§rifier"den murad, badf-i §eref olan menasib ve tevecciihat-i sairedir.
Ya'nf "Fir'avn, sahirlere 50k ikram etti ve onlara gok kiymetli ihsanlar va'd et-

<^^

MESNEVI-1 SERfF §ERHf / V. CtLT • MESNEVf-3

ti. Nitekim ayet-i kerimede hikaye buyurulur: ai \y*i Q 01 ijJis Oj*> s'jk-Ji j* )
y^iii ^i J^j! j ]JJ J is 'ujJUJi ^J LT (A'raf, 7/1 1 3-1 14) Ya'ni "Sahirler Fir'avn'a
gelip dediler ki: "Eger'biz galib olur isek, elbette bizim igin ecir vardir degii
mi?" Fir'avn dedi: "Evet, siz elbette mukarreblerden olursunuz."

1242. Onlara va&ler eiii ve koleleri ve atlan ve nakdi ve azxk cinsini pifinde
verdi.

OUo^l jJJl JljT jjj* jf* OLiL^ijI ^>ft cJ5* ^ d\j\ -A*j

1243. Ondan sonra dedi ki: ^S^gdh olun ey sabiklar! 6ger imtihanda ziyade

U*~- j Syr t-oSji^ jjJb <S" iUp OIjl^- L-i ^ rLii ^

1244. "tStzin iizerinize o kadar aid sacaytm ki, cud ve seha perdesini yiristn."

Fir'avn, sihirbazlara dedi ki: "Ey sihir miisabakasina giren sahirler, agah
olun, eger bu sihir musabakasi imtihaninda ziyade gelir ve tefevvuk ederse-
niz, size o kadar ihsanlar ve atalar saganm ki, bu atalar cud ve seha perdesi-
ni yirtar; ve sehavetin hadd-i ma'ruru dairesinden bile ileriye geger. Velhasil
sizi ihsanlara gark ederim."

1245. TSoyle olunca onlar dediler ki: "Sen sahin ihhdli hakki icin, galib geliriz
ve onun isi iehah olur."

Bu beyt-i §erff OjJuji ^ ui o^> ijy i/u j (Suara, 26/44) ya'ni "Sehare de-
diler ki, Fir'avn'in izzeti hakki igin muhakkak biz galibiz" ayet-i kerimesinin
mefhum-i munffidir. Ya'ni "Senin izzetin hakki igin, biz senin dusmamnm is>
ni bitiririz."

1246. \Bt2 bu jende saf ytritctyiz ve pehlivaniz; cihanda kimse hizim kudre-
timizi iutamaz."

"Pay" burada kudret ma'nasmadir. Ya'ni "Bu sihr-i fende saflan yirticiyiz
ve pehlivamz. Kimse cihanda bizim kadar bu fende kudret sahibi degildir."

c^e^

AHMED AVNI KONUK
C~v--b Cjy~?i *" C— ■" L^ijlSs^- {j& CL-w-li Oui y>\2»- <&j ^^y y -5

1247. <j\tusanin zikri, bu evvelce vaki' olan hikdyelerdir diye,, onlann hahrla-
rinin bagi olmustur.

Ankaravf hazretleri "§an" zamfrini Mesnevi-i §enfi dinleyenlere irca' bu-
yurmu§tur. Bu beyt-i §erifden i'tibaren Mdeki beyitler Hz. Mevlana (r.a.)
efendimizin ir§ad-i alileridir. Buyururlar ki: "Bu Mesnevi-i §erif\ dinleyenle-
rin hatirlan bu Musa ve Fir'avn kissasi, eski zamanda hadis olmus, bir
vak'amn hikayelerinden ibarettir hukmiiyle mukayyed olmu§tur" demek
olur. Hind niishalannda "hatir-§an" yerine "hatirha" vaki'dir ki, Musa (a.s.)
kissasimn zikri, hatirlann bendi olmu§tur demek olur.

^L' iy ij\ o—J Xaj ^y jy uJJ c~~£j> jj J& ^y y*

1248. ZAiusamn zikri nikab olmak i^indir; ey iyi adam, cAiusa ntn nuru se-
nin nahdindir.

Afakda cereyan etmi§ olan Musa ve Fir'avn vak'asinin zikri, enfusde
mevcud olan Musa ve Fir'avn'm nikabi olmak ve bu nikab altinda her an ve
dakika cereyan eden bu hadisat naziri, irfan ve zeka lie bilinmek icjndir. Ey
salih adam! Musa'nin nuru ve hakikati ve ma'nasi senin nakd-i^vucudundur;
ve seninle beraber hazirdir. Nitekim ayet-i kerfmede J j a&yh cj§j*/}\ j j
hjj^y^'^LM (Zariyat, 51/20-21) ya'ni "Ve yeryuziinde ehl-i ikan igin a-
yetler ve alametler vardir ve nefsinizde de vardir; gormez misiniz?' 1 buyurulur.

^~~ * J^y~ y b ?***■ y JS ^ c — **' tjr~* ^ b ^j 3 ^y

1249. CMusa ve fir'avn senin varligindadir; bu iki dusmam kendinde aramak
lazimdu. i

Ya'ni "Senin varligimn iginde ruhun Musa'nin ve aklin Harun'un ve nef-
sin Fir'avn'm ve heva-yi nefsanin dahi Fir'avn'm veziri olan Haman'in na-
ziridir. Ve bu babdaki fzahat ve viicud-i insanide ne gibi §eylerin naziri bu-
lundugu cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddiri Arabi hazretlerinin et-Tedbimtu'l-
Mhiyye fflslihi Memleketi'l-tnsaniyye ismindeki kitab-i §enfinde ve fakir ta-
raftndan bu kitaba yazilan §erhde beyan olunmustar. Ismail-i Ankaravf (k.s.)
hazretleri §erh-i alilerinde vak'a-i Fir'avmnin nazirlerini viicud-i insanide
§6yle gostermi§lerdir: "Kur'an ve ikan ve irfan "asa"ya ve nur-i tevhfd Musa
{a,s.)m "yed-i beyza"sina; ve kuvve-i vehmiyye ve hayaliyye "iki sihirbaz"a

*$$&?

MESNEVl-f §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

ve evham ve hayalat-t nefsaniyye ve vesavis-i §eytaniyye, "sahirlerin ipleri-
ne ve degnekler"ine benzer."

?r\j*" Xi J^js ""^-"jj j-NP jy tt^ ic^j* J' *—** *** *— *• * - "

1250. ZKiyamete kadar JMusadan nitac vardtr; ba$ka nur decjildir; kanM ba§-
ka oldu.

"Nitac" liigatte arslandan yavru almak ma'nasinadir. Burada murad, ne-
ticedir. Ya'nf "Afakda kiyamete kadar Musa-zadeler vardir ki, onlar kadem-i
Musa iizere gelen evliyaullah ve mtirskl-i kamillerdir; ve Musa (a.s.)in haki-
katini hamildir. Bu hakikat baska nur degildjr, yine o hakikat ve o nurdur;
fakat o nurun kandili mesabesinde olan taayyiinat-i §ahsiyye ba§kadir. Biri-
si mevt-i surf ile gider; yerine dfgeri gelir...Sair enbiya (aleyhimu's-selam)in
hakayiki da boyledir.

1251. HZu canak ve bu fitil ba§kadir; lakin onun nuru ba§ka degildir; o taraf-
tandir.

"ganak"dan murad cesed ve "fitiP'den murad ruh-i hayvanfdir. "Bu cesed-
ler ve ruh-i hayvanfler ba§ka ba§kadir; lakin onlarda mutecelli olan hakikat
ve run o peygamberin nuru tarafindandir." Ve nur-i Muhammedf kill oldu-
gundan, o nurlann hepsini muhfttir; bunun igin iimmet-i Muhammediyye'nin
evliyasi, hangi peygamberin kademinde ise, ona mesela Musevf-i Muham-
medf, Isevi-i Muhammedf ve tbrahfm-i Muhammedf ve Yusuf-i Muhammedf
...ilh. namini verirler.

1252. Sger nazan §i$eye tuiarsan zayi' olursun; ztrd adedler ve ikilik $i$edendir.

Ey salik, eger nazanni taayyunat-i §ahsiyyeye tutarsan, §uhud-i vahdet-
den gaib olursun; zfra hepsinde gdriinen nur ve hakikat bir oldugu halde,
miiteaddid ve iki gorunmeleri §i§elerden, ya'nf taayyunat-i §ahsiyyenin taad-
diidundendir.

ls^ <r^ * u * 1 J ^ J 1 <-s*j b ^J b jy jiJ*jj

1253. T/e eger nazan nur a tuiarsan, ihilikie-n ve milntehi olan clsmin Cdadin-
dan kurtulursun.

AHMED AVNl KONUK

"t'dad" if al babindan olduguna gore, nihayeti olan ve mahdud bulunan
cismi saymaktan kurtulursun demek olur. Ve eger adedin cem'i olan "a'dad"
olursa, nihayeti olan cismin adedlerinden kurtulursun demek olur.

Ya'nf mahdud olan taayyiinat-i §ahsiyyeden kat'-i nazar et de, onlann
her birinden zahir olan bir ma'naya bak. Mesela insanlik bir mefhum-i kiillf
ve bir ma'na-yi umumfdir. Zeyd ve Amr gibi birgok e§has, o ma'nayi temsfl
eder; ve hepsi bu ma'nada muttehiddir. Fakat surette Zeyd ve Amr birbirinin
aym degildir, baska ba§kadir. Bunun gibi nubuwet ve velayet dahi birer
ma'na-yi umumfdir; bu ma'nayi temsil eden e§has ba§ka ba§kadir. Imdi go-
ziinu birden ibaret olan bu ma'naya dikersen, muntehi ve fani olan cisimleri
ve §ahislan saymaktan veyahut bu cisimlerin adedlerinden ve kesretlerinden
kurtulursun ve zevk-i vahdete vasil olursun.

*&* J j& J o*y ^*y^\ >j*-j jk* ij\ c~

1254. By viicudun magzi, mu'minin ve mecusinin ve yakudmin ihtilafi, nazar-
cjahdandir.

Ey vucud-i hakikf-i Hakk'in igi ve batini olan insan; muhtelif milletler ara-
sindaki ihtilafin sebebi, nazarlanni atfettikleri mahallin muhtelif olmasidir.;
zfra her biri nazanni bir cihete saplamis, ve mer'iyyaun hey'et-i mecmuasin-
dan gafil olmu§tur; ve ancak kendi nokta-i nazanni hakikat zannetmi§tir. Bu-
nun boyle oldugu atideki misal ile tavazzuh' eder.

C^

Filin nasil oldugu ve §ekli hakkinda ihtilaf etmek beyamndadir

1255. {jil, karanhk hir kdnede idi; UiinMer onu arz etmek i$in getirmi§ler idi.

Mesela Hintliler, halka tesjiir etmek iizere karanhk bir mahalle bir fil ge-
tirmister idi.

<^p^

MESNEVM §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1256. Onu gormek vdn bircok adam, o zulmet icine gitti; her bir himse,

Hig frl gormemis, olan adamlardan birgok kimse, o fill gdrmek igin, o ka-
ranlik mahalle gittiler. "Her bir kimse" (herkesi) ibaresi atfdeki beyte mer-
buttur.

ij-*j ^» <Js& ^J^SoJti OljJUl i^J l J>Ji Oj>- (t-^>- ^ iJ-J-M^

1257. Onu gpz ile gormek mumkin olmadigindan, o karanlik icinde ona el siirdu.

Her bir kimse o fili gozu ile goremedigmden, §eklini anlamak uzere el
siirdu.

1258. O birinin eli hortuma vaki' oldu; dedi hi: wr Bu hilkat, oluk gibidir."

El siirenlerden birinin eli filin hortumuna tesadiif etti; o kimse: "Bu mah-
luk, oluk ve su borusu gibi bir §eydir" dedi.

1259. birinin eli onun hulagtna eri§ti; o ona yelpaze gtbi zahir oldu.

:>j*p djz? fwLo J-j JSLi- c-aS' ■Sj*-^ (j~|L> jj j^- fcJiS' \j ^gX* jl

1260. Tiafifalti o birinin eli, onun ayagina siiriindu: "{Jilin §eklini direh gibi

[1264] „ j„ „ j j.
gordum dedi.

1261. tirt, onun arkastna el hoydu: "IZu fil muhakkak bir taht gibi olmu§-
tur" dedi.

x^ a^ {*■ y> ijS' ^ d\ *^i 'V^j *£ <-£_} yw. ^k j* <Lx~?^

1262. iSoylece her bid bir cuz'e hi eri$ii, i§iitigi her yet due onu anladi.

Ya'nf "Bu fili karanhkta muayene eden her bir kimse, bdylece film hangi
cuz'u ele gegmis, ve o muayeneden ne anlami§ ve filin §ekli hakkinda nasil
hiikm etmis, ise, ondan sonra filin admi isjttigi heryerde, o anladigi ma'naya
intikal etti ve onunla me§gul oldu."

<^£3

AHMED AVNl KONUK

«jJl jj\ ib J jJb ^ jT

<_JiiL>fc« JLi Ol«i>liS OjjiJ jl

1263. Onlann sozleri nazargdhdan dolayi muhtelif oldu; o biri ona "dal", bu
"elif" lakabint verdi.

Onlann bu yekdigerine muhalif olan sozleri, nazar ettikleri mahalden do-
layi muhtelif oldu. Bin o gordugii §eye "dal" , dedi ve digeri "elif dedi.
Ma'lumdur ki, "dal" ve "elif birer harftir; harfiyyette hepsi miittehiddir; bu
noktadan arada ihtilaf yoktur. Fakat bu harflerin her birinin delalet ettigi sa-
da-yi meharic birbirinden ayndir; ya'ni hukiimleri bir cihetten dogru ve bir ci-
hetten egridir ve birbirine muhaliftir.

1264. Gger her birinin elinde bir sem' ola idi, onlann sbzlerinden ihtilaf hari$
olurdu.

Eger her biri, fili tema§aya geldigi vakit elinde bir i§ik olarak gele idi, filin
hey'et-i mecmuasim goriip anlar ve artik aralannda fil §oyledir, boyledir diye
higbir ihtilaf olmaz idi.

1265. Diis gozii ancak elin avucu g&idir; onun icin onun hepsi uzerine desires
olmak yoktur.

Bu zahiri goz, karanhkta fili yoklayan kimselerin ellerinin icj ve avuglan
gibidir. Karanhkta temas ettigi bir §eyi, bir elin icj ne kadar anliyabilirse, bu
zahir goziimin ihatasi da o kadarciktir. Hakayik-i e§yayi, hey'et-i mecmu-
asiyla kavrayip goremez, idraki mahduddur.

P*j Ljj t-6^ jj J$j Js& /: fJiS"

oJ bji r>-^r

1266. ^Deryanin gozii baskadu ve kef baskadir; kefi birak ve deryanin gozun-
den bakl

"Kef Arabga el ayasi ve avug ma'nasma oldugu gibi, Farisf de de kopiik
idemektir. Bu beyt-i §erifdeki "kef in iki ma'naya da §umulu melhuzdur.
| "Derya"dan murad, vucud-i Hak'dir; ve "deryanin gozu"nden murad, in-
|san-i kamildir. Nitekim cenab-i §eyh-i Ekber Fususu'l-Hiketrfde Fass-i Ade-
|mf de soyle buyumrlar: ^i j* j >Ji o^L. * <^JUi ,>Ji & uyJi ouji iJ>c j>jj y, 3

GV^,

MESNEVf-1 §ERfF SERHl / V. ClLT • MESNEVI-3

uuji l ^- iji^jii ^jl <u*. Ya'ni "Ve insan, kendisiyle nazar vaki' olan g6zden|
Hak icin gozbebegi menzilesindedir; ve basar ile muabber olan odur.
bunun icin insan tesmiye olundu."

Malum olsun ki: Alem, suret-i ilahiyye iizerinedir ve insan suretin nii-f
mune-i cami'idir ve Hak igin gozbebegi mesabesindedir. Binaenaleyh kuv-|
ve-i basiramn zevki olan ru'yet, gozbebeginin sureti ile vaki' oldugu gibi,|
Hak icin zevk-i ru'yet dahi, insan-i kamilin taayyiin-i surisi ile olur; ve in-|
san, kuvve-i basirasryla kendinin "ayn"i olan vucuduna nazar ettikde, hasil j
olan zevk-i ru'yet, gayriden miistefad olmaz. Belki bu zevk, kendi zatinin, \
kendi zatina verdigi bir zevkden ibarettir. l§te insan-i kamil mazhanyla va-
ki' olan nazar-i ilahf de boyledir.

Binaenaleyh "kef el ayasi ma'nasina olduguna gore, beyt-i §erifln ■
ma 'nasi boyle olur.- "Viicud-i hakikfnin gozbebegi mesabesinde olan insan-i ,
kamil ba§ka ve keff-i dest mesabesinde olan cesni-i his sahibi bulunan in-
san-rnakis ba§kadir. Binaenaleyh el ayasi gibi olan cesm-i his sahiblerinin
hakayik-i e§ya hakkindaki ulum-i mevhumelerini birak da, bu hakayika
deryanin gozii olan insan-i kamilin nokta-i nazanndan bak!"

"Kef kopuk ma'nasina olduguna gore, beyt-i §erifin ma'nasi §6yle olur:
"Deryanin gozii olan insan-i kamil ba§kadir; zira ayn-i deryadir ve derya-
nin kdpugu mesabesinde olan insan-i nakis ba§kadir. Binaenaleyh sen, ko-
puk gibi olan insan-i nakisi birak da, hakayik-i e§yaya deryanin "ayn"i olan,
deryanin gdziinden bak!"

v^^ <y \ij* j J*, <_?** Of

v- 5, j jjj kj* J h^ ,

1267. Oio-puklerin hareketi gece ve fliinduz deryadandir; actbdir ki, sen derya-
yx degil, ko-pugii goriiyorsun.

Deryanin gozii olan insan-i kamil kdpiiklerin hareketi gece ve gundiiz
ya'ni ale'd-devam deryadan oldugunu goriir; sen ise acibdir ki, nazanndaki
mahdudiyyet hissiyle, Hakk'm derya-yi vucudunu degil, deryada kopiikier
gibi cirpman suver-i mahsuseyi goriiyorsun.

1268. ^iz, gemiler giblyiz, hirhirimize $ar-panz; her r ak su i$inde oldugumuz
halde, hulanik, gozliiyiiz.

Bizim kesif olan cisimlerimiz, viicud-i latif-i Hak'da yiizen gemiler gibidir.
viicud-i hakikfnin ihtizazindan harekete gelip btrbirimize carpanz; biz boy-

*£»>

AHMED AVNI KONUK

le berrak ve latif bir su iginde oldugumuz halde, goziimuz bulanik oldufun-
dan, deryayi gormeyiz, kesif olan gemileri goriiriiz.

Bu beyt-i §erif, cismaniyette mustagrak ve ruhdan gafil olanlara hitabdir.

c-jI <— >l j3 Jsj (JJuS \j ^>\

<~>\y>±> «»j Ji \J~£ jJ y (j\

1269. By sen ki, cisim aemisinde uykuya aitmissln; suyu gordiln, suyun suyuna
hak!

Bu beyt-i §enf dahi ruh-i izafiye vakif ve fakat bu ruhun ruhundan gafil
olanlara hitabdir. Ya'nf "Ey sen ki, cisim gemisi icmde yalmz sifat-i ruhaniy-
yeye vakif oldun ve cisim gemisini tahrik eden su mesabesindeki ruhu gor-
diin; asil muharrik olan bu su degildir, o ruhun ruhudur; ve o ruhun ruhu vii-
oid-i hakikf-i Hak'dir.

Malum olsun ki, tecellf-i Rabbanf ile, tecelli-i ruhanf arasinda kiilli fark
vardir. Tecellf-i Rabbani, tecelli-i ruhaninin rengine rmi§abih oldugu igin, ek-
ser-i salikler bu tecellf-i ruhanfyi, tecellf-i Rabbani zannederler ve kendilerini
kamil zannedip mtinjidden miistagni addederler.

§ihabeddfn Siihreverdi hazretleri Avarifu'l-MaMfde bu hususta izahat i'ta
ve bu gibi saliklere "salik-i ebter" nami verildigini beyan buyurmusjardir. Bu
beyt-i §erifde tecelli-i ruhaninin fevki olan tecelli-i Rabbanfye te§vikbuyurulur.

u*

^X>\y- ^/e.

-jj L^-jj

a*

f"^j <y £ °-

-Hi

1270. Suyun suyu vardir ki o onu surer; ruhun hir ruhu vardir ki, o onu cajjinr.

"Suyun suyu"ndan murad, viicud-i hakikf-i Hak'dir; ve "ruhun ru-
hu"ndan murad sifat-i Hayat-i Hak'dir. Ya'nf "Ecsam, ervah suyu iizerinde
ve ervah dahi Hakk'in varliginda yiizerler. Ve ruhun ruhu olan sifat-i Ha-
yat-i Hak vardir ki, o ruhu afem-i vticuda o da' vet eder."

lib

ls* b<

lyry,

c-^lali Jj L>o ( _ J ~* = p' j t^y

1271. J/Vlusa ve Dsa nerede idi ki fliines, mevcudat tarlasina su verir idi?

Musa ve Isa (aleyhime's-selam) bu viicud-i kevniye heniiz gelmemisjer
iken, viicud-i Hak giinesj, mevcudat-i kevniyyeye vucud-bah§ olur idi.

OLi" ji aj jA JL&I \Jcf- *£ OUj Ofjb \j>S \j>- j fJ>T

1272. Sndem ve Uiavva nerede idi, o zaman ki, Uiudd bu kirisi yaya birakh?

cs^P?

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Bu kiire-i arz iizerinde be§erin men§ei ve masdan olan Adem ve Hawa,
suver-i kevniyye ile zahir olmazdan mukaddem Hak Teala hazretleri, bu hil-
kat kirisjni yaya birakmis, idi. Nitekim tedkikat-i fenniyye ile zahir olmustiir
ki, hilkatde evvela sehab-i muzi, sonra buhar-i nan, sonra mayi-i nan, son-
ra cemad, sonra nebat, sonra hayvan, sonra be§er zuhura gelmi§tir.

1273. ^it soz dahi eksihiir ve na-tamamdu; o soz hi naku decjildir, o iarajindtr.

Ya'nf biz yukanda Musa ve Isa (aleyhime's-selam) ve Adem ve Hawa
viicud-i kevniye gelmemi§ler iken, viicud-i Hak gunesj mevcudat-i kevniy-
yeye viicud-bahs, olur idi dedik; fakat bu soz nakistir ve na-tamamdir. Zfra
halledilecek birtakim sualler daha vardir. Mesela bizim alemimizin ve be§erin
suver-i kevniyyesi mevcud degil iken, baska alemler ve onlann iizerinde be-
§er yok mu idi? Ve mezahir-i esma-i Uahiyye olan alemimizin sureti yok iken,
Hak Teala hazretlerinin bu alemdeki mezahiri muattal bir halde mi idi? Bizim
alemimiz yok iken ve be§er yok iken, Hakk'in mazhar-i afv ve gufrani olan
ba§ka giinahkar kullar var mi idi, gibi halli lazim gelen birtakim sualler varid
olur. Imdi biz beyanatimizda bunlara dair bir §ey soylemedigimiz igin, soz na-
kis kalir; o soz ki nakis degildir, o tarafin, ya'm ilm-i lediin tarafinindir.

y" c^tj i£\ Oljl ^* -ky>^ jj y <J^ ^y^> 01 j -^jX. yf

1274. Byer ondan soylerse, ayagin kayar ve eger ondan hufcir sey soylemezse ey-
vah sana!

Ey salik, senin zihninde hilkat-i alem ve Adem hakkinda, mahdud birta-
kim ma'lumat yerlesmi§tir. Eger bir kamil sana o mahdud ma'lumatin hari-
cinde birtakim hakayik soylese, ayagin kayar ve i'tikadatimn esasi haleldar
olur. Ve eger bu hakayiktan higbir §ey soylemese, o mahdud ma'lumat ile ka-
hrsin; ve o mahdud ma'lumatin Hakk'in azamet ve kudretini tahdid edecegi
igin, sana yazik olur.

Ma'lum olsun ki, avalimin fezada tekevviin ve tefessiidiiniin ibtidasi ve
intihasi yoktur. Viicud-i hakikf-i Hak ezelf ve ebedf ve kadim oldugu gibi, vu-
cudat-i izafiyyenin bu tekevviin ve tefessiidii keyfiyyetleri dahi ezeli ve ebe-
df ve kadimdir. Ancak efradinm ibtidasi ve intihasi vardir; ve sifat-i hudus ve
evveliyet ve ahiriyet bu tekevviin ve tefessiid eden avalimin her birerlerine
izafe olunur. Alem-i sehadeti, iginde bulundugumuz alemden ibaret zannet-

C <£P?

AHMED AVNt KONUK

tiklerinden, onun kidemi ve hudusu hakkinda birgok kiyl u kaller vaki' oldu.
Ve alem-i §ehadet bizim alemimizden ibaret farz edildigine gore, kiyamet-i
kiibranin vuku'u ile, esma-i ilahiyyenin muattaliyyeti lazim geleceginden.
mutasavvifeden bir kismi da te'vil cihetine gittiler. Cenab-i §eyh-i Ekber
Muhyiddin Arabf hazretleri FiituMt-i Me/e/e/vye'lerinin 367. babinda idns
(a.s.)dan naklen buyururlar ki: "Hak Teala hazretleri Hahk olarak lem-yezel-
dir; diinya ve ahiretge la-yezaldir. Ve eceller halk hakkinda degil, mahluk
hakkinda miiddetlerin intihasi iledir. Imdi halk enfas ile teceddud eder." Vel-
hasil feza-yi bf-nihayede keyfiyyet-i halkin ibtidasi ve intihasi yoktur; ve
Hakk'in alem ve Adem suretinde tecelli etmedigi bir an da mevcud degildir.
Fakir bu babda daha ziyade icab eden tafsflati Fususu'l-Hikem'e yazdigim
§erhin mukaddemesinde beyan ettim.

1275. Ue eqer bir suretin misali iginde soylerse, ey delikanh, ancah o sureie ya-
msirsin.

Ve eger bu gibi hakayiki anlatmak igin arif-i kamil sana bir misal-i surf be-
yan etse, sen o misalden maksud olan ma'namn igine vasil olmayip, ancak
o surete yapi§ir kahrsm. Binaenaleyh senin igin bu tarz beyandan dahi bir fa-
ide hasil olmaz.

1276. jfakat bir nakl eirnen i$in senin auagm yokiur; yahud metier hi ayaai bu
^amurdan koparasm.

Hakk'in ezelen ve ebeden Hahk oldugunu ve binaenaleyh keyfiyyet-i hil-
katin ezelf ve ebedi oldugunu ve bizim alemimizden ba§ka Hak Teala hazret-
lerinin feza-yi bf-nihayede la-yuad ve la-yuhsa alemleri bulundugunu mu§a-
hede igin, bu hayat-i surf iginde o fezaya gikip dola§abilecek bir ayak lazimdir.
Ta ki sen o ayagm kuweti ile, o feza-yi bf-nihaye iginde bir zerre mesabesin-
de olan, bulundugun kure-i arz uzerinden nakl edebilesin. Nitekim sure-i Rah-
man'da §u^ayet-i kerimede bu ayaga i§aret buyurulur: oi ^Jvi '_, JLi "^ i
diuL Sf i zjiks Si i jil ! u j?'ji\ ' 3 of^lljt jiIJi ^ i^jllj oi '^L\ Rahman, 55/33)
Ya'nf "Ey cin ve ins ta'ifesi, aktar-i semavat ve arza nuruz etmege kadir ise-
niz, gegin bakahm. Hayir gegemezsiniz; ancak kuvve-i ilahiyye ile gegebi-
lirsiniz."

MESNEVf-I SERfF SERHf / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Nitekim cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddfn Arabf hazretleri, boyle bir ayak
sahibi oldugu igin gecmis, ve Futuhat-i Mekkiyye lerinde talib-i hakikat olan-
lara, alem-i simsime namiyla ba'zi alemlerin ahvalinden temsflat ile haber
vermi§tir. Ve "simsime," istilah-i sufiyyede ibareye ve beyana sigmayan
ma'rifet demektir. Ve netfcede buyururlar ki: "Her §ey ki, akil onu bu dar-i
dunyada muhal goriir; biz onu o arzda mumkin bulduk ve bildik ki ukol
kasirdir." Zira bizim aklimiz, iizerinde yasadigimiz arzdaki kavanin-i tabfiy-
yeyi bile tamamiyle ihatadan acizdir. Bu arzm kavanin-i tabuyyesi haricinde
kalan avalim-i sairenin tabi' oldugu kavanme nasil lttila' mumkin olur? tste
bu ayak sahiblerinden birisi dahi cenab-i Mevlana (r.a.) efendimizdir.
alemlerin ahvali ehl-i arzm liigatlerine sigmadigi icin, misal-i sun ile de beya-
ni miinasib gormemi§lerdir.

imdi bu avalimi temasa iki suretle olacagini cenab-i Pfr efendimiz bu beyit-
te beyan buyururlar. Birisi hayat-i surf devam ederken olur. Birinci misra'da
buna i§aret buyurulur. Dfgeri ba'de'l-vefat mu'minler igin olur. Ikinci misra'da
da "Yahud meger ki ayagi bu gamurdan koparasm" ta'biri ile bu hale isaret
buyurulur. Zira vefat eden mu'minlerin ervahina kendi mertebelerine gore eb-
vab-i sema agilir. Bu bahsin tafsili uzundur, bu kadar feahat kaffdir.

1277. Slyagi nasd koparusin? Diayahn bu ^amurdandtr; senin bu hauahnm
gitmesi $ok miifkildir.

Sen ba§ka alemlere gikmak igin ayagim bu arzdan nasii koparabilirsin? Zi-
ra senin hayatin bu arzin topragindan ve cevherindendir. Gozunii agdin, bu ar-
zi gdrdiin. Havass-i hamsen vasitasiyla kalbinde yerie§en suretler, bu alem su-
retleridir; ve kalbin onlara merbuttur; senin bu hayatinin gidisj cok mu§kildir.

1278. By rem, vahiaki Diak'dan hay at tuiasm, imdi ^amurdan musiagni olup
gidersin.

"Revf" Arabf de hayvanin suya kanmasi; biiyuk katreli yagmur getiren
bulut; ve ilm-i aruzda kafiye harfi ma'nalannadir. Burada, biiyuk katreli
yagmur getiren bulut ma'nasi miinasib olur ki, "bulut" ile viicud-i kesif-i in-
saniye ve "yagmur" ile ab-i rahmet-i ilahiyyeye isaret buyurulmu§ olur. "Ey
ab-i rahmet-i ilahiyyeyi getiren viicud-i kesif sahibi, vaktaki Hak'dan ab-i

c^pa

AHMED AVNl KONUK

hayat-i hakikiyi ahrsiti; iste o zaman gamurdan ve bu viicud-i kestfden miis-
tagni olursun. Hem mevt-i tabifden evvel ve hem de mevt-i tabifden sonra,
avalim-i ulviyyeye gidersin ve uruc edersin."

1279. Sut emen, sut nineden kesildijji vakil, gtdd yiyici oldu; muhakkak onu bi-
rakir.

Arz, vucud-i beseri emziren bir slit nine gibidir. Bu sebeble cenab-i §eyh-i
Ekber hazretleri Futuhit-i Mekkiyye'de diinyaya "Umm-i rakab" tesmiye bu-
yurmu§tur. Sut emen cocuk, artik memeden kesildigi vakit, biiyuk adamlara
mahsus olan gidalan yemege bastar ve sut ninesini terk eder. Bunun gibi,
ruh-i be§er, meblag-i ricale vasil olup, ma'rifet-i ilahiyye tahsil ederse, artik
siit ninesi olan arzin siitunden, ya'nf havass-i hamsesi vasitasiyla arzdan
kalbine mun'akis olan ulum ve maarifden munkati' olur ve onu birakir; ve
ricale mahsus olan ulum-i yakfniyye ve ma'rifet-i Rabbaniyye gidasmi alma-
ga basjar.

* *

1280. Sen hububat gibi arza mensub olan siiiun baglanmisism, kenii fitamim
kalblerin kuiiinden ara\

"Fitam" cocugun siitten kesilmesi demektir. Ya'nf "Ey cismanf olan kim-
se, hububatm nesv ii nemasi arzdan oldugu gibi senin cisminin ve idrakinin
nesv ii nemasi da arzdandir. Binaenaleyh daima arza mensub olan siitii
emersin. Bu siitten kesilmeyi git kalblerin kutu ve gidasi olan ulum-i lediin-
niyyeden ve hikemiyat-i ilahiyyeden ara!"

1281. By sen ki hicablar olmaksizm nuru Kabul edemeyicisin; n&r-i seiir olan
kelam-i hikmeti ye!

"Ey salik, viicud-i vahid-i hakikfnin nurunu, sen heniiz hicabsiz olarak
kabul edebilecek bir isti'dadda degilsin. Barf o nurun perdesi ve hicabi olan
kelam-i hikmet nurunu, ruhunun idrakine yedir ve onu bu kelimat-i hikemiy-
ye ile terbiye et!" Malumdur ki, kelam sifattir ve sifat Zat'in zahiri ve perde-
sidir ve Zat kendi sifatiyla ortulmiistur.

*$%&>

MESNEVtt §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3

1282. %a ki ey can, nuru kabul edici olasin; id ki mesturu hicablar olmaksizin
goresin.

Bu ogrendigin kelam-i hikemiyye sayesinde ey can, o viicud-i hakikinin
nurunu kabul edebilecek bir hale gelesin ve kelam ve elfaz suretleriyle ortiil-
mu§ olan o nur-i hakikfyi goresin. Zira bu kelimat-i hikemiyye ve suver-i el-
faz, hicabat-i nuraniyyedir; ve bu hicabat-i nuraniyye, o nur-i hakikinin seti-
ri ve perdesidir.

1283. ^jddiz gibifelek uzerinde seyr edersin; helki feleksiz ve keyfiyetsiz sefer
edersin.

Ya'nf "Umm-i Rakub" olan diinyamn sutiinden kesilip, ruhun meblag-i ri-
cale vasil olunca, artik ruhunun ayagi gamurdan kopar, yildizlar gibi fezada-
ki taayyiinat alemlerinde dola§irsm ve onlann acaibatini temasa edersin ve
belki bu taayyiinat aleminden daha ileri gecjp feleksiz, ya'nf taayyiinsiiz ve
ta'rife sigmayan bir hal icmde keyflyyetsiz olarak sefer edersin; ve ervah-i
miicerrede arasinda dola§irsm, zfra ervah, cevahir-i miicerrede-i nuraniyye-
dir; onlann seferleri bf-keyfiyettir.

1284. Oyle ki, yokian vara aeldin; ayah ol, soyle nasd geldin? Sarhos geldin.

Keyfiyetsiz ve ta'rife sigmayan sefer, dyle bir seferdir ki, sen evvelce bu
suret-i be§eriyyede mevcud degil idin; ba'deM bu alem-i suretde mevcud ol-
dun. Agah ol da, soyle bakalim, nasil geldin ve bu seferin nasil vaki' oldu,
bize ta'rif et? Hayir, edemezsin, giinkii sarhos, ve kendinde olmayarak geldin.
Mesela hissin ve idrakin oldugu halde anandan dogdugun dakikayi ve emdi-
gin memeyi ta'nf edemezsin. Halbuki yok degil idin, mevcud idin; fakat idra-
kin sarhosjar gibi uyu§uk idi.

1285. [jelmek yollan senin hahnnda kalmadi; fakat sana hir remz soyliyececjiz.

J^ J'jf *&b ^ S- b a".£ J^ J"J* ^b J*-^ 'j J"!*

1286. Sfydi huak, ondan soma akli tut; kulacfi hagla, ondan soma kulak tut!

<^^>

AHMED AVNt KONUK

Geldigin yollardan sana bir remz ve i§aret soylerken, kendi aklini birak,
kamilin aklini rehber ittihaz et ve zahirf kulagini kapa da, ruhunun ve bati-
nirun kulagini ag!

jy? LS ^A i JJ y isJ^j jJ> jyJ» y ^U 4&lj f_£j J

1287. Diayir soylemem; zua ki sen heniiz hamsvn, bahar i$indesin; sen iem-
muzu gbrmedin.

Hayir soylemem, zfra sen, bu vucud-i kesff-i unsuriye taalluk eden akl-i
maa§a yapi§mi§sm. Bu aklm feylesofu olup ham ve gig bir haldesin. Idrak-i
hakayikda bu aklm bahar igindedir ve baharda meyve agaclan heniiz gigek
agip meyveler tomurcuklandigi gibi, sen de tomurcuklanmis. bir haldesin. Da-
ha temmuzu ve yaz mevsiminin harareti mesabesinde olan ask ve cezebat-i
ilahiyyeyi gormedin.

1288. HZu cihan agac gibiclir; ey kervmler, biz onun uzerinde yari olmus meyve-
ler gibiyiz.

"Bu cihan, uzerinde insan meyvesi yetismek icin dikilmis. bir agactir. Nite-
kim ayet-i kerfmede (\b$ (i^>) '^j'vi '_, (Rahman, 55/10) ya'nf "Ve arzi Allah
Teala enam icin vaz* buyurdu" buyurulmustar. Velhasil arzin fezada hilkatin-
den maksud olan §ey, ustunde insamn zuhurudur. Ey kerfm olan salikler, biz
bu arzin uzerinde yan olmus. meyveler gibiyiz." "Biz" ta'biri, iislub-i hakfma-
ne uzere saliklere raci'dir; zfra cenab-i Pir efendimiz bu arzm, sultan-i hakiki-
ye layik, gayet olmus. ve leziz bir meyve-i nefisidir.

\j r-lS' JULiJ ^y- ji ^\j \j r-U> y> lf*l>- Sj£ C~*w

1289. LMuhakkak hamlar, dak siki iutar; zua ki hamhk icinde koskiln layiki
Hegildir.

Muhakkak ham meyveler, dallanna siki siki yapismi§tir; kopanlmak is-
tense, gabuk kopmaz ve onu koparmaya da kimsede ragbet bulunmaz. Zfra
o ham meyveleri o halde kopanp yemek iizere, ko§klerin igine kimse gorur-
mez. Ham olan salikler de bu kesff olan vucud-i unsurf dahna oylece siki siki
yapismislardir.

°$%&>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

1290. Uaktaki -pi§ti ve dudak istrict faili oldu, ondan soma dallan aevsek tutor.

"Vaktaki giine§in hararetiyle o meyve oldu ve o meyve dudak lsinci ve
yakici bir halde tathla§ti, artik o meyveler yapi§tiklan dallara gayet gev§ek
olarak merbut kalirlar." Bunun gibi a§k-i ilahf ve cezbe-i rabbani hararetiyle
pi§ip olmu§ olan kimselerin dahi, bu kesif olan alem-i unsurfye alaka ve ra-
bitalan gev§er ve bu zevat, hayat-i suriyyeden sikilmaga ba§larlar. Nitekim
(s.a.v.) Efendimiz buyurdular ki: ^-^s j ^y^i v^ 1 j^ J^-> li! ya'ni "Kalbe nur
dahil oldugu vakit mun§erih olur ve geni§ler," Sahabe-i kiram: "Bunun ala-
meti nedir ya Resulallah?" diye sordular; buyurdular ki: j jj>ii jb &■ ^M
aJjjj jj cjjJS v*^ 1 j jj^ j ,j J\ ^ Ya'ni "Bunun alameti, dar-i gurur olan
diinyadan aynlmak ve dar-i surur olan ahirete riicu* etmek ve niizulunden
evvel mevte hazirlanmaktir."

OL^- j-ll« ^^ y. -^ *j>" ^** -^ uijr" <-M ^j 1 ^j^

1291. Uaktaki o ihhaiden agiz taili oldu, mulk-i cihan ademi uzerine soguk
oldu.

Insanin ruhunun agzi, idrak-i maani ikbal ve devletinden tat duydugu va-
kit, bu mulk-i cihan ve alem-i kesafet, nazannda sogur ve artik bu alemin
alayi§ine ve huzuzatina iltifat etmez olur.

1292. Siki tutuculuk ve taassub hamliktu; nihayet boule bir is kan i$iciliktir,

Bu §ecere-i kevnin dallanna, meyve mesabesinde olan efrad-i beni
Adem'in siki siki yapi§masi ve onun alakatindaki taassubu, hamligi icabidir.
Nihayet boyle bir i§, ki§iye kendi kanini igmektir.

Hind niishalannda "giininf ' yerine "ceninf ' vaki'dir. Bu surette ma'na "Ni-
hayet cenfnlik, kan igicilik i§idir" demek olur. Ya'ni "umm-i rakub" olan bu
dunyanin karnmda bir cenfti mesabesindesin ve onun vticudundan gidam ahp
onun miilewes kanini icersin. Zfra cenfnlik demek, kan igicilik demektir.

1293. Httaska bir sey kaldi; amma onu soylemeyi sana ZR.uhu'l-'IKudus soylesin,
onu ben

*$»>

AHMED AVNl KONUK

"Ruhu'l-Kudus"den murad, alem-i melaikedir, Ya'ni "Senin bu suret-i be-
§eriyyeye gelinceye kadar gectigin halde, hatinnda kalmami§ olan yollara bir
remiz ve i§aret olmak iizere, agac. ve meyve misallerini soyledim; ve sen bu
remiz ve isaretten viicudunun, bu alem-i kesafetde gectigin etvan ve yollan
anladin; fakat ba§ka bir §ey kaldi ki, o yollar bu etvann fevkindedir, velakin
onun soylemesini sana Ruhu'l-Kudiis soylesin, ya'ni bu husustaki kelam-i
ruhani sureti, senin kalbinin alem-i ervaha muteveccih olan yiizune, ervah-i
aliye-i kulliyye-i melekiyyeden ilka olunsun; onu harf ve savt ile sana ben
soylemeyim.

1294. Uiayir, ey kimse hensiz ve henim flayrimsiz, hem sen hen olarak, kendi
kulagina yine sen soylersin.

Hayir, boyle de degil, ey kimse "La §erike leh" olan hakikat-i vahide, nu-
ruyla senin kalbini kapladigi vakit, ihtilaf-i cihat mahv ve suver mutela§f
olur. Ondan sonra kelam, bi-harf u savt sana ilka olunur. Ortada ne ben olu-
mm, ne de sen olursun. Benim ve senin ve Ruhu'l-Kuds'iin arasinda ittihad
hasilolur.

Cenab-i Pir efendimiz bir rubaf-i §eriflerinde bu makama i§areten §6yle bu-
yururlar:

^a y l f IjJ ja & ^Up jJJlT JS9- j& ij\ fl^- y b J*

&* y r* &$ y r* J r* o* r* ^yJ<j.yyj5r A <yJ

"Ey Hoten diyanna mensub olan ma'sukum, ben seninle dyleyim ki, ben sen
miyim, yahudsen ben misin diye galat igindeyim. Ben ben degilim; sen de sen
degilsin. Hem ben benim ve hem sen sensin, hem sen bensin. "

<Jy* $y>- ^J^j 4j Zy*- l J^ t j y iSjj j~*^ ^y*" ^ i/*J ^ J J * t '*-*

1295. r Uykuya gittigin o bir vakit atbi ki, sen kendi oniinden, kendi online gi-
dersin.

Kendinin soyleyip, yine kendinin dinlemesinin misali budur ki, sen uyku-
ya gittigin vakit, rii'ya gorursiin; bu ru'yamn icjnde birook suver mtisahede
edersin. Halbuki senin §ahsin ayn-i vahidedir; bu keserat senin ayn-i vahi-
denin iginde vaki' olur; binaenaleyh sen rii'yada kendi indinden, yine kendi
indine gidersin.

*m&>

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1296. ^Jiendinden dinlersin ve zannedersin hi, ruyada sana onu aizlice filan
soylemi$tir.

Ya'ni "Rii'yada gdrdiigiin bir §ahis, sana soz soyler ve sen onun soziinun
ma'nasini anlarsin ve cevabini verirsin. Halbuki sen, sana o sozii soyleyen fa-
lan kimse oldugunu zannedersin. Meydanda o §ahsin viicudu yoktur, senin vix-
cudun vardir. Bu keserat hep senin viicudunda vaki'dir; binaenaleyh o sozii sen
kendinden dinlersin. I§te vahdetde kesretin ve kesretde vahdetin misali budur."

1297. Sy latij repk, sen hir hat degilsin, helki hir felehsin ve derin deryasm.

"Ey suret-i be§eriyyede bana refakat eden latif salikim. Sen bu goriinen
suretten ibaret bir kat degilsin; belki vucudun kaffe-i meratibini cami' bir nii-
munesin. Ya'nf "ahadiyyet," "vahdet," "vahidiyyet," "ervah," "misal" ve
"§ehadet" ve "insan" meratib-i kulliyyelerini ve bu kiilliyatin oiz'iyatini ca-
mi'sin. Binaenaleyh sen, cem'iyyet-i esmaiyyeyi haiz bir feleksin ve derin bir
deryasin." Nitekim §ah-i velayet Imam-i Ali (k.v.) ve (r.a.) efendimiz hazret-
leri insamn bu camiiyyetinden haber verip buyururlan

j-S"i/l jJUJl iSyjai\ *jJLs j J^fi ffr dX>\ ^y j

"Senin ilacm sende oldugu halde bilmiyorsun; ve illetin senden oldugu halde
gormuyorsun; ve sen bir cirm-i sagir oldugunu zu 'm edersin; halbuki alem-i
ekber sende muntavfdir. Ve sen oyle birkitab-i miibmsin ki, muzmer olan sey
onun harfleriyle zahir olur; ve sen viicudsun ve nefs-i viicudsun; ve sende
mevcud olan sey, hasr ve^ta 'dada gelmez. Senin harice ihtiyacm yoktur; ki-
tab-i ka'matda mastur olan seyler hep senden huruc eder. "

1298. O azim olan senliain hi, o dohuz yiiz sendir; bahr-i muhttdir ve yiiz ha-
hn Qarh olacagi mahaldir.

<rg^2g>

AHMED AVNl KONUK

Birinci misra'daki "tu" lafzi, sen ma'nasma ve ikinci misra'daki "tu" kat
ma'nasinadir. Eger ikisi de kat ma'nasma alimrsa, kafiye noksan olur. Ya'ni
"Senin o azim olan senligin bir senden ibaret degildir; belki pek cok senden
ibarettir. "Dokuz yiiz" ta'biri tahdid igin degildir; kesret ma'nasini beyan igin-
dir. Binaenaleyh o senin senligin bir bahr-i muhftdir ve bircok katlann gark
olacagi mahaldir."

1299. uWuhakkak uyaniklik ve uyku haddinin ne mahtdli vardir, dem vurmaf
Ue JAllah dogruyu $ok bilicidir.

Biz vahdetde kesreti ve kesretde vahdeti uyku ve ru'ya misalini ta'rif ede-
rek anlatmak istedik; halbuki viicud-i hakiki-i Hakk'in vahdetini ve onun
vahdeti icjnde zahir olan mezahir-i esma ve sifatm kesretini ta'rif icin be§ere
has olan uyku ve uyaniklik hallerinin ta'rifinin ne yen vardir? Benzeyen ci-
hetleri oldugu gibi, benzemeyen cihetleri de goktur. Binaenaleyh ey salik, bu
babdaki hakikat-i ma'rifet, senin senliginde zuhur etmedikge, bundan dem
vurma ve bu mevzu'dan bahs etme! Ve Allah Teala dogruyu pek ziyade bili-
cidir; zira sende senin senligin kalmayinca, bu mevzu'un en dogrusunu sen-
den soyler.

1300. ^Dem vurma, ia ki dem vuranlardan beyana ve zebana cjelmeyen §eyi dm-
leyesin.

Ey salik, vahdetde kesretden ve kesretde vahdetden aklimn tahmfnatiyla
dem vurma ve soz sbyleme; ta ki bu hakikati kendi viicudunda bulup dem
vuran, varis-i ulum-i nebevfden bi-harf ve savt, ruhunun kulagi ile dinliye-
sin. Zira elfaz ve kelimat, biraz yukanda beyan olundugu uzere, nur-i haki-
katin setfri ve hicabidir.

1301. ^Dem vurma! Ta ki kiidba ve hitaba gelmeyen $eyi cjunefen dinleyesin.

Ey salik, hamhk iginde, olmusjuktan dem vurma! Ta ki hakikat-i vucudun
giinesj olan varis-i kamilden, nuku§-i kelimat ile kitablara yazilamayan ve el-
faz ve sada ile hitaba sigmayan hakayiki, ruhunun kulagiyla ve senliginin
hey'et-i mecmuasiyla dinleyesin.

CV^B

MESNEVt-1 §ERfF §ERHl7 V. CtLT • MESNEVf-3 •

1302. ^Dem vurma! Ta ki senin i$in ruh clem vursun. ^uzuculiigu O^uh' nnt
cjemisi i$inde hirak!

"Run" dan murad, sifat-i nefsaniyyeden soyunup, pak olmu§ olan insan-if
kamil ve miirsjd-i arifdir. "Asmayi" yuzuciiluk demektir. "Nuh'un gemi-|
si"nden murad, mur§id-i kamilin huzurudur. Ya'nf "Ey salik, tahmfnat-i ak-i
liyyen ile hakayikdan dem vurma ve bildigin §eylerden kalbini tahliye et; ta|
ki senin bo§alan kalbini maarif-i zevkryye ile mur§id-i kamil doldursun. Nuh |
(a.s.)m gemisi mesabesinde olan onun huzur-i §enfinde, hakayik deryasmda I
yuzuciiliigu terk et!"

Nuh (a.s.)m oglunu da* vet etmesi ve oglunun, "Ben dag ba§ina giderim
ve gare ederim ve senin minnetini cekmem" diye imtina' etmesi

jjs- r-jj y^S~ (t -*i_pj aS" j\ ijS" ^» UilS' OUiS" j?>+*

1303. ^Ken'an gibi ki o, Wr Ben ctu§man olan OVoJi'un cjemisini isiemem!" iiyt
yuzuciiluk etii.

"Ken'an" Nuh (a.s.)in da'vetine muhalefet edip kafir olan oglunun ismi-
dir. Ya'm "Miir§id4 kamile muhalefet edip, kendi aklina ve zekasina i'timad
eden bir kimse, Nuh (a.s.)in kafir olan oglu Ken'an'a benzer. Nitekim o
Ken'an: "Ben, benim meslegime du§man olan Nuh'un gemisine girmem ve
kuvvetime i'timad edip suda yuzerim" dedi."

Cj&> l£\ jUjlfl JjP (J>^1 \J

^js-SJ LL y-i5 jj L ^jb

1304. "Diey! Qei, hahanin gemisine bin! Ta ki e-y zayif, tufdnin garkt olma-
yasm!"

c^o

AHMED AVNl KONUK

Nuh (a.s.) oglu Ken'an'a dedi: "Hey! Bu tufan-i bela icjnde bogulmamak
icjn, ey zayif olan oglum, gel babanin gemisine bin!"

Bu beyt-i §etffde ve atfdeki ebyat-i §erifede sure-i Hud'da vaki' ayat-i
kur'aniyyeye i§aret buyurulur: "jSj Si j u- v^j 1 ^ t ^yy J & j ^ c* ^ J
uiJ ju j '^j ^ ^ «ii > ^ f $ r*' 1 * ^ ^ ^ o* j^i'S* j] iff* '<& 'otJ& ] c
'j/jli '^ 01& ^>i (Hud, 1 1/42-43) Ya'ni'"Nuh ayn bir yerde olan ogluna ni-
da etti ki: "Ey oglum, benim ile beraber gemiye bin ve kafirler ile beraber ol-
ma." Oglu dedi: "Ben bir daga siginmm, beni sudan muhafaza eder." Nuh de-
di: "Bu giinde Aliah'in merhamet ettigi kimseden ba§kasi Allah'in emrinden
mahfuz degildir." Bu halde iken onlann ikisinin arasina dalga girdi; bogulan-
lardan oldu."

Kendisini mursjd-i kamilden miistagnf bilenlerin hali de, bu Ken'an'in ha-
line miisabiridir.

1305. ^edi: *Uiayu, hen yiizme ogrendim; hen senin §eminden ha$ka §em'
yakhm."

Ken' an Nuh (a.s.) a cevaben dedi: "Ben yiizme ogrendim ve nur-i hayatin
idamesi icm senin ihzar ettigin tedabirden ba§ka tedbirler ihzar ettim." Kendi
akl-i maasmm kuwetine ve zekasma i'timad eden bir serke§ dahi, Ken 'an gi-
bi insan-i kamile der ki: "Ben ilim ve irfan deryasinda yuzmeyi ogrendim; sa-
na ihtiyacim yoktur. Ben ma'na aleminde senin yaktigin ilim ve irfan sfem'in-
den baska §em' yaktim."

C— *>*$ jjj*\ li^l _j Ij _j O-o C— !^j d\*jb py {£$" <j>^ o>*

1306. n jAgah oil Gtme, ztra hu tufdn-i held dalgasidir. hugiin el ve ayak ve
yiizme hi$lirl"

Hz. Nuh cevaben buyurdu ki: "Ey oglum, kendine gel! Yapma, bu inattan
| vazge?; zira bu gelen, Hak Teala hazretlerinin bela tufamnin dalgalandir. bu-
giin elin ve ayagin kadri ve yiizme huneri higtir."

J^^>~ -bb ^ { j>- K4*Z> o y>r ^fS *~*J* <J*%, j <L~j*j%} -llj

|| 1307. n< Jiahir riizcjandir ve §em sondiirucii beladir. [Hakk'tn $em'inden ba§-
kast lazim degildir, susl"

c^sses^o

MESNEVI-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

"Ey Ken'an, kahr-i ilahf riizgan esiyor. Bu riizgar, ruh-i hayvani §em*ini
sdnduriicii bir beladir. Bu zamanda ruh-i insanf §em'inden ba§kasi lazim de-
gildir; binaenaleyh bo§ lakirdi etme, sus!"

Jjjf j* j\ \y *£ d\ C~~*~&\*

uzerine aiitim; o dag heni her hir za-

1308. 'Dedi: ^Uiaytr, hen o yuksek ,
rardan htfz ediddir."
Ken'an, Nun (a.s.)a cevaben dedi ki: "Ben yuksek dag uzerine gikar ve
bogulmaktan kurtulurum." Nitekim yukandaki ayet-i kerimede zikri gegti.

OU j J>\ c~~*\£ ojS" & i ^j> 02*
g, hu zamanda saman $oj)udur; kendi hablbi-

1309. "tSncjah ol, yapmal JZtra ,
nin gayrine aman vermez."

Nuh {a.s.) ogluna dedi: "Kendine gel, yapma, inad etme ve daga dayan-
ma. Zira bu kahr-i ilahf zamaninda dag bir saman copii mesabesindedir.
Hakk'in sevgili kulundan ba§kasma aman vermez, helak eder."

ft "J J jiji/^" (£>/ £^* *£ f ' *>j^o y J^ jjT o^ Cjf

1310. ^Dedi: nr Ben ne vakii senin nasihatini dinlemisim hi, hen hu hanedan-
dantm diye sen tama' eitin."

Ken'an, Nuh (a.s.) a dedi: "Sen benim bu hanedandan olduguma tama'
edip, §imdiye kadar bana pek cok nasihat verdin; ben ise senin nasihatini ne
vakit dinledim ki, §imdi de bu nasihatini dinliyeyim?"

\j* yi j* ji y jl f 1 (J j j* \y> jf j* y Cjf J^LJ J,yt-

1311. "Senin soziin asld hana has gelmez; hen her ihi sarayda senden herlyim."

"Ey baba, ben ism-i Mudill'in mazhanyim; sen ise ism-i Hadf nin mazha-
nsin. Bu iki isim birbirinin ziddidir; binaenaleyh bana senin sozlerin asla ho§
gelmez. Ben her iki alemde, ya'ni dtinyada ve ahiretde senden aynyim; zira
ism-i Mudill'in sirat-i miistakimi ba§ka, ism-i Hadi'nin sirat-i miistakimi ba§-
kadir, hicbir mevtmde birle§mezler."

c — a 1 J^ J J*>-y- L> ^ J* C~~JjU jjj <5* LL j£* o>*

1312. nSaha: "(SAgah ol, yapma! Ofaz gunu degildir; muhakhak Diudamn
akrahasi ve ortagt yoktur."

*$$&>

AHMED AVNl KONUK ^P§

Nuh (a.s.) ogluna hitaben dedi: "Buyiimus. ve evlat babasi olmus, olan og-
lum, kendine gel, inad etme; bugiin emr-i ilahihin infazi guniidiir; benim
elimde tasarruf yoktur ki, sana merhamet edeyim ve senin nazmi gekeyim.
Bugiin naz gunii degildir; zira Hak Teala hazretlerinin akrabasi ve ortagi yok-
tur ki, onlarin nazini ceksin. Binaenaleyh nazlanman bo§tur."

1313. <$imdiye kadar yavhn; halbuki bu dem ndziktir. 'TJu deraahda hibir ve
naz kimdir?"

"§imdiye kadar bu naz ve istignayi bana kar§i gok yaptin; halbuki bu an-
da senin nazini dinleyecek baban olan ben, ortada yokum, ancak Hakk'in
emri vardir. Binaenaleyh bu an nazik bir andir. Hakk'in dergah-i azametin-
de kibir ve naz kim oluyor ve onlann ne hukmii olur?"

1314. w O kulemden *J2em yelid ve lem yuled"dir. CTVe babasi, ne evlddt ve ne
amcasi vardir."

Ya'ni "Viicud-i Hak kadimdir; onun sure-i ihlas'da beyan buyurulan !ul JJ
jJji'jJ j (Ihlas, 112/3) ya'ni "Dogmadi ve dogurmadi" vasiflan da kadimdir.
Babadan ve evladdan ve amcadan miinezzehdir; binaenaleyh O'na kar§i naz-
lanacak bir vaziyetde ferd-i aferide yoktur."

1315. ^Svlddlann nazini nerede cekeeek; hatia babalardan nerede dinleyecek?"

"Lem yelid" vasfini haiz oldugu cihetle, evladlan yoktur. Binaenaleyh ev-
ladlann nazim nerede dinleyecektir; "Ve lem yuled" vasfini haiz oldugu cihet-
l le de, babalann nasayihi ve vesayasim nerede dinliyecektir?"

1 13 16. By ihtiyar, ben dogmas degilim, az nazlan; ben valid degilim, ey deli-
kanh az naz ile kint!"

Bu beyt-i §enrl cenab-i Pfr, bi-hasebi'I-hilafe Hak tarafindan, sure-i Ihlas'i
Itefsiren beyan buyururlar. Ya'ni "Ey ihtiyar olan kimse, ben Azfmu'§-§an, bir
Ikimseden dogmu§ degilim ki, benim babam olup da, bana kar§i nazlansin ve

<^3^

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / V. CfLT • MESNEVf-3

ben de senin nazint cekeyim; ve ey civan, ben kimseyi dogurmadim ve be- j
nim sulbiimden bir kimse dogmadi ki, ben baba olayim da, sen de benim kar~
§imda nazlamp kintasm; ve ben de senin bu naz ile kintmana kar§i taham-
rrnil edeyim." "Guraziden" miiteaddid ma'naya gelir; burada naz ile hiraman )
olmak ve kintmak ma'nasinadir.

j^ <j\ \*&\ ji^N b jk <Jji^ cy s*^ j*j~* r^

1317. ur Ben koca degilim, ben sehveie mensub cUyilim; ey hanim, burada nazi
buak!"
Bu da, lisan-i hazret-i Pfr'den hitab-i Hak'dir. Ya'ni "Benim zevcem yok-
tur ve ben be§eriyetin muttasif oldugu sifatlardan munezzehim. Ey be§erin
di§i olan cinsi, bana karsj nazi terk et; benim huzurumda erkeklere ve kadin-
lara lazim olan §ey naz degil, ancak niyazdir ve tezelluldiir."

jLttl ijlJu o^ cf-J^

,\J**\

rjcj

O^^

1318. "Diuzu ve kulluk ve aczin gayri, bu hazretde nix, i'tibar iutmaz."

"Velhasil dergah-i uluhiyette mu'teber olan §ey, ancak huzu* ve kulluk ve
acz ve zillet ve meskenet ve niyazdir."

*oLil J^>o <_si^ <_r* j^ &oiS jA l$JL- IL <lJ5

1319. ^Dedi: ^Hiaba, senelerce bunu soylemissin; iekrar soyliiyorsun. Cehl ile
sa§kin mistn?"
Ken'an, Nun (a.s.) a dedi: "Baba, senelerden beri sen bana bu nasihatle-
ri edip durursun; benim de hie, kulagima girdigi yoktur. §imdi tekrar soylii-
yorsun, cehil sebebi ile §askin mi oldun, bunadin mi?"

( -*W t^iyj^i Sj^i (.jljj"- \j

ig~£ j* b i-AxeS l$i»jt -^>r

1320. "Dier bir kimseye bunlardan ne kadar soylemissin; hatta bir$ok soguk ce-
[1325] j . „

valvar isithn.

"Bu nasihatlan sen bagkalanna da soyledin ve bircok soguk cevaplar al-
din; hicbir kimsenin kulagina girmedi."

1321. nr Bu senin soijuk nefesin kulagtma gitmedi; hususiyle simcli ki, akd ve
biiyuk oldum."

<?$$&>

AHMED AVNt KONUK

1322. l&aba dedi: "6ger sen hir here haba nasihatini dinlesen, ne ziyan tuiar?"

1323. hoyle lattf nasihat soylerdi; o da hoyle def'-i anif soylerdi.

Nuh (a.s.) oglu Ken'an'a nasihatlerini boyle latff kelamlar ile yumu§ak ve
halimane bir suretde soylerdi; o oglu Ken'an ise, o nasihatleri red ve def igin
boyle §iddetli ve sert soylerdi. Zira mii'minler halim ve ehl-i nefis olan kafir-
ler galiz olurlar. "Anif ' durii§t ve sert ma'nasinadir. Insan-i kamilin, ehl-i ne-
fis olan kimselere ettikleri nasihatler dahi boylece halimane olur.

1324. 9Ve habasi ZKen'an'tn nasihatinden tok oldu; ne de hir dem o mudhirin
kulapna fliiti.

"ldbir" "idbar" masdanmn kaide-i Furs iizere imale olunmu§udur; ve "id-
bar" burada mef ul ma'nasinda olarak bedbaht ve kovulmus. demektir. Ya'ni
"Nuh (a.s.) oglu Ken'an'a nasihat etmekten bikmadigi gibi, bab-i saadetden
kovulmus, olan Ken'an'm kulagina da, bu nasayihin bir kelimesi bile girmedi."

y.j jij -^ i i j ^^ s* j ^ cr J -^ &^ oij^

1325. ""Bu soylemeh esndsinda idiler ve sedid dalcja ^Ken'an in hasi vzerine
vurdu ve var$a -par$a oldu.

1326. D^uh dedi: "Gy Sabur plan padisah.; henim esegim oldu ve senin seylin
yiikii jjoturdii.'

"Burd-bar" cefa-ke§ ve yiik cekici ma'nasinadir. Burada sabur ve halim
ma'nasi murad buyurulur. "Har miirden ve bar biirden-i seyl" kinayat-i
Acem'den olup, acz ve lztirar ma'nasinadir. Ya'ni "Nuh (a.s.) bu hali gdrtin-
ce miinacata basteyip buyurdu ki: "Ey Sabur ve Halim olan padi§ah-i zu'l-ce-
lal, ben acz ve lztirar iginde kaldim."

1327. "tSeu hana, senin ehlin tufandan necdt hulur, diye defalarca va'd ettint"

Gg^

MESNEVf-1 §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

1328. ,xr 6en sade-dil, senin iimidin iizerine fl'oniil koydum; imdi seyl, henden ki-
limi ni$in ka-ph?"

"Ben sade-dil, senin va'dinin iimidi uzerine goniil bagladim idi; ey ef ali
hikmete mustenid olan padisah-i zul-celal, senin kahnnin seli bu va'd hila-
finda nicm benim oglumu helak etti?" "Kilim" lafzi, oguldan kinayedir. Bu
beyt-i §erifde sure-i Hud' da olan su ayet-i kerfmeye i§aret buyurulur: J& )
'&S&\ ^i cJi j ji-i Jl'apj 01 j JUJ 'j* ^J ii L'j J& *u y (Hud, 1 1/45) Ya'nf
"Ve Nun Rabb'ine nida edip] dedi ki: "Mutiakkak benim oglum benim ehlim-
dendir. Halbuki senin va'din Hak'dir ve sen hakimlerin ahkemisin."

5yS y i£-\~-* y iSM-^ 1 ^y*~ *yj CJLioj^- j J^l j\ j\ C~i5

1329>. ^Dedi: "O senin ehlinden ve kavminden olmadi; gormedin mi? Sen be-
yazsm o mavi!

Hak Teala hazretleri Nun (a.s.)in sirnna hitaben buyurdu: "0 helak olan
Ken'an hakikat ve baton cihetinden senin ehlinden ve kavminden degildir;
sen kalb gozuyle onun hakikatine nazar edip gormedin mi ki, sen nur-i nu-
biivvet ve fman ile beyazsin; ve o Ken'an ise, kufiir ve tugyan zulmetiyle bu-
lanik ve mavidir. zira ehl ve taallukatdan olmak icin karabet-i hyniyye kaff
degildir, karabet-i diniyye lazimdir ve hakikatlerin ve batinlann tevafuku icab
eder."

1330. Uakiaki disine kurt dustu, dis degildir; ey iisiad onu kopar!

[1335]

Di§inin dibine kurt dustip curudiigu vakit, artik o senin agzinda, sana hiz-
met edebilecek bir di§ degildir; onun ilaci, ihracidir; ey iistad onu kopar; zira
onun her tiirlu tedavisi miiz'ic ve muddet-i muvakkate icindir.

1331. Ta ki haki ten ondan zayif olmasin; ger$i senin, anin idi, ondan hizar oil

curiiyen di§ her ne kadar senin anm ve letafetin ise de, baki disjerin ve
onun curiiklugunden hasil olan mikroplar yiiziinden mi'den ve sair a'zan za-
yif olmamak igin, o di§ten bizar ol!

<^^

AHMED AVNl KONUK

oU JLi $1 iSvJl

>yj s*

y oli j±. j f jlj-i

1332. ^Dedi: ^ Senin zatimn gayrinden bvzarim; senin matin olan o kimse cjayr

Nun (a.s.) dedi: "Senin zatimn gayri olan meratib-i kevniyyeden ve su-
ver-i anziyyeden bizanm; ancak bu suver-i kevniyye icjnde senin tecelli-i za-
tinin mahvi ve sifat-i nefsaniyyesi senin sifatinm maglubu olan kimse, senin
gayrin olmaz. Nitekim ateste kizan ve kipkirmizi olan demir, o hali iginde ate-
sjn gayri degildir."

1333. "<Se/i bilirsin ki, ben seninle nasilim? ^agmurun $emen ile olmasindan
yirmi kadar."

"Benim, senin ile ta'rife sigmayan bir ittihad ve ittisalim vardir ki, o itti-
sal, yagmurun cemen ile olan ittihad ve ittisalinin yirmi mislidir. Bu ittihad
ve ittisalin keyfiyyetini ancak sen bilirsin."

JfU ^ j aJb-Ij ^ (jJ^» JJU y jl ali y j\ oXj

1334. "Senden did, senden sad olan bir muhia$, vasttastz ve bir hailsiz aida
alicidir."

"Boyle bir ittihad ve ittisal iginde bulunan bir muhtac, senden diri ve sen-
den sad olarak, bu alem-i kevnde sun vasita olmaksizin ve seninle onun ara-
sina sun taam hail olmaksizin gidasini alicidir."

Bu beyt-i §erifde ^^ j j^^. ^j jl* c^i ya'nf "Ben Rabb'imin indinde ge-
celerim, beni it'am ve iska eder" hadis-i §erifine i§aret buyurulur. Nitekim ce-
nab-i Pir efendimiz bu husustaki hal-i alilerini bir gazellerinde su beyt-i §erif-
l de beyan buyururlar:

"0 kimse ki, tabiat aleminin gecesinde "kabe kavseyn" meyhanesindedir;
onun igi nur dolu olan gozii ma'suk-i hakikinin mii§ahede-L cemalinden mah-
murdur. meyhanenin adi "EbM inde Rabbf'dir "Yut'imu ve yuskini" rim
ma'nasma Peygamberimiz'den ni§an sadir olmu§tur, "

C £P?

MESNEVt-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

1335. "By kemal, muttasd elegit, munfasd da degil; helki bt-pin ve bi-$igune wel
hi-i'tilaldir."

"Bi-cun" zatindan sual olunup aranmak mumkin ve caiz olmayan; ve "Bi-
cigune" zatimn ne rurlii bir §ey oldugunu anlamak miimkin olmayan. "l'ti-
lal" sebeb ve Met kabul etmek demektir. "Ey kemal" ta'bfri Hakk'a raci'dir;
zira Hakk'in kemalati, zail olan kemalat-i araziyye degildir; belki kemal
O'nun sifatidir ve sifat mevsufdan asla munfek degildir. Binaenaleyh Hak,
ayn-i kemaldir. *

Bu beyt-i §erif 1332 numarah beytin ikinci misra'i olan y ou jia _,i *£$*# j.
kelaminin te'yididir; zira ittisal ve infisal iki §eyin viicuduyla kaimdir; binaena-
leyh muttasil ve munfasil olmamak ayniyyeti ve gayriyyetin nefyini icab eder
ve bilcumle meratib-i vucudda Hakk'in sereyan-i zatisi bi-gun ve bi-gigunedir;
ve bir illet ve sebeb araya girmeksizin vaki' olmu§tur. Ancak insan-i kamilin
gayrinde, her bir mertebenin icabi olan sifat, sifat-i celile-i Hakk'in hicabi ve
perdesi olmu§tur. Mesela insan-i nakisda sirat-i cismaniyye ve nefsaniyyenin
ahkami hicabdir; onlardan kurtulup saf olmadikca, sifat-i ilahiyye zahir olmaz.

1336. nr Biz haltklanz ve sen hayed deryasistn; ey sifailan iyi olan, senin lut-
fundan diriyiz."

"Biz senin esma ve sifatimn mezahiri olup, senin vucud-i hakikinin iginde
bu izaff viicudlar ile bahklar gibi yiizeriz; ve sen hayat deryasisin. Bizim bu
izaff viicudlanmiz, senin sifat-i Hayat'mdan hayat bulur. Ey sifatlan giizel
olan Zat-i azimu'§-§an, biz ancak tecelliyat-i sifatiyyenin lutfundan diriyiz."

j^ ^ ey-} JM. J Jj& ^W- j 5 ks^ y

1337. "Sen bir fikrin i$ine sigmazstn; bir illet gibi bir ma'lule harm defjilsin."

"Senin zatimn, viicudunun meratibine olan sereyam keyfiyyeti, tefekkiir
ile anla§ilir §ey degildir. Senin zaftni bu meratibin tekevvumine bir sebeb ve
illet farz etsek, bu meratib-i kevniyye ma'lul olmak lazim gelir. Halbuki illet
ile ma'lul vucudda ayn ayn birer istiklal sahibidirler; binaenaleyh bu e§ya-yi
kevniyyenin vucudunda istiklal yoktur ki, sen onlann illeti olup, onlar da
ma'lul olsunlar. Boyle olunca, sen bir illet gibi ma'lule karih degilsin."

*$%&>

AHMED AVN1 KONUK

1338. ur Bu tufandan evvel ve hundan soma Sen bana macerada muhatab ol-
mussun."

Nun (a.s.) miinacatinda buyurur ki: "Ya Rab, bu tufandan ewel ve sonra,
bu viicud-i izafi aleminde can olan tecelliyat-i esmaiyyen ve sifatiyyende, ba-
na muhatab olan ancak sensin. Ben hitabimi sana ettim ve senden dinledim."

1339. n 6y yeni soz ve eski an hahs edici; sozii onlara degil, sana soyledim."

Viicud-i izafi alemi, Hakk'in tecelliyat-i esmaiyye ve sifatiyyesinin mecla-
sidir. Kelam, sifat-i Hak oldugundan kadimdir ve eskidir; fakat efrad-i beni
be§er halk-i cedid ile daima teceddud ettiginden, onlardan zahir olan kelam-
lar yenidir. Binaenaleyh "yeni sozden" murad bunlardir ve "eski an" ta'bfrin-
den murad, Hakk'in sifat-i Kelam'idir. Ya'ni "Ya Rab, benim kelamim, sabun
kopiigu mesabesinde olan cismaniler ile degil, seninledir." Bu hal insan~i ka-
milde, makam-i ittihadm icabidir.

Vo \ ^\f j jSit \*. *\f

<s^

•^iy* v*

1 JJJ ip^ ^J

1340. n< Degil mi ki asik gece aundiiz oak atlale ve aah dimene soz soyler."

"Atlal" ev ni§aneleri ve bina harabeleri ve bedenler ma'nasmadir. Munte-
habu'l-Lugat "Dimen" "dimene"nin cem'idir. "Dimene" asar-i hane ye mez-
bele ma'nasmadir. Ve hadis-i §erifde & jJi a/**- j pAt ya'ni "Mezbelede bi-
ten yesjllikten sakinin!" buyurulmu§tur. Murad zahiren hasna ve ahlaken ve
batmen habis olan kadinlardir. Ya'nf, "Suret a§iklan sozlerinde ve sjirlerinde
gah harabelere ve gah ahlaken ve batmen habis olan kadinlara hitab eder-
ler." Nitekim bunu, bu gibi kimselerin surlerinde gormuyor muyuz?

\f c^-x. jt\ 6 >f ^ \f j\ iybUb vj- J^l I ^_,j

1341. ^jlahiren yiiziinu atlale $evirmis, o bu medhi hime etmis hime?"

"0 a§ik sozunii soylerken zahirde yiizunu binalara veya bedenlere gevi-
rir. bu medhiyesini kime kar§i yapiyor ve kimi medh ediyor?" Mesela bir
harabeye hitab edip diyor ki: "Ey latif olan karye! Senin mutantan binalann
ve muhte§em hanelerin nerededir?" Bu hitab ve medh zahirde karyeyedir; fa-
kat batinda onu ikame eden sekenesinedir.

<^P=

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

1342. "^iikiir, simdi tufam havale etiin; atlal vasitastm kaldirdin.'

"Ben de a§iklann yaptigi gibi asara ve ebdana hitaben soz soyluyor idim
ve maksudum sen idin. Soziim zahirde onlarda ve batinda seninle idi. §ukur
ki, sjmdi tufam havale ettin; bu asar ve ebdan vasitasini ortadan kaldirdin."

JUJ> '.

J\X*

'J iS ^^> ^ LS^ ^

;Ui,

JuJO Jj j pjb j!*W a5o\j

1343. n ,2,1m ki fend ve leun atlal idiler; tie bir nidd, ne bir sada vurdular."

Nun (a.s.) efrad-i ummetinin §ahsiyetleiine i§aretle buyurdu ki: "Ya Rab
benim ummetimin efradimn §ahsiyetleri aleak ve fena idi. §ukiir olsun ki, sen
onlan tufan kahnnla ortadan kaldirdin. Onlar o derece fena idi ki, kendilerin-
den sana layik bir nida ve sada zuhur etmedi."

1344. nr Ben hitabda oyle atlal isterim ki, sadddan dag gibi geri cevab soylesin,"

"Ben hitabim vaki' oldugu vakit, o bedenler ve §ahsiyetler isterim ki, be-
nim sada-yi hitabmu isjttikleri vakit, dagin gikardigi aks-i sada gibi, o isjttik-
lerini bana kar§i tekrar etsinler." Ya'ni ben tevhidden bahs ettigim vakit, bu
kelime-i tevhidi tekrar etsinler ve "Allah" dedigim vakit, bu ism-i Celal, on-
lardan bana miin'akis olsun.

y f\j\ OW" ft J> j^iiU

jj >u ij* ?y~^ ^~* "

1345. "Ta ki ben senin adim iki kat isiteyim; ben senin cana rahat verici olan
adina a$ihtm."

Ya'nf "Bir ben Allah diyeyim, bir de onlar desinler ve bu suretle senin
ism-i §erifini iki kat olarak isjteyim."

\J ^U ijuZj Li* L" \j ojf ^jb c~- _ji 01 j ^ y>

1346. " Uier nebi ondan dolayi dagi dost tutar, id ki senin adim iki kat isite"

"Dag"dan murad, taayyiinat ve te§ahhusat-i be§eriyyedir. Ya'nf "Her bir
peygamber, senin ism-i §erifini, onlara da aks suretiyle tekrar ettirip iki kat
isjtmek icin, taayyiinat ve tesahhusaM be§eriyyeyi dost tutar ve onlan ken-
dine musahib ittihaz eder." Yahud "dag"dan murad kulub-i be§erdir.

c $p a

AHMED AVNl KONUK

-&m

1347. u Ta?ii/t misali olan o al$ah day, menzil-flah olmakia hize elegit, farelere
layihtu."

"Munah" yolculann niizul edip oturacagi menzil demektir. "Algak dag"dan
murad kalb-i kasfdir. Nitekim sure-i Bakara'da ^ dtfi -u* [>• '£»$> o-i ^
s'jli juii ji 5jUJ-ir (Bakara, 2/74) ya'ni "Bundan sbnra sizin kalbleriniz kasi ol-
du. kalbler ta§ gibidir, yahud kasvetde tastan daha §edfddir" buyurulur. "Fa-
re"den murad, §eytandir. Ya'ni "Tashk misali o algak kalb, enbiya ve evliyanin
menzil-i feyzi olmaga layik degildir; belki §eytanlann vesveselerine layiktir."

1348. x>r Ben soyliueyim de o henim yarim olmasin; henim soziimiin nefesi sada-
siz kalmasin."

"Ben Allah diyeyim ve tevhidden bahs edeyim; o bana muvafakat etme-
sin; benim sdziimun nefesi, aks-i sadasiz kalsin ha! Ben bu hale tahammul
edemem!"

1349. "0 iyidir hi, zemin ile hir duziiye edesin; hemdem degildir, onu kadem
tie yar edesin."

"Boyle benim sada-yi tevhidimi aks ettirmeyen taayyiinat-i be§eriyyenin
hak ile yeksan olmasi evladir. Mademki senin enbiyana ve evliyana hem-
dem ve musahib degildir, onlann suret-i cismaniyelerini ayaklar altinda sii-
rundiiresin."

Bu beyt-i §erif sure-i Nuh'da olan (,^ cf-j^ o* J°'^ J* j^" ^ vj & ^ ->
I' (Nuh, 71/26) ya'ni "Nun dedi: "Ya Rab, ye'ryuzunde domip dolasan kafirler-
den birini birakma!" ayet-i kerfmesine i§aret buyrulur.

Vj'fj'j*

, *Lj>r ^y 1 - y j 1 £j> <s\ <^&

|1350. ^Deit: "6y O^uh, eger istersen, senden dolayi hepsini cem edeyim ve t&p-
raklan yukan geiireyim."

Cenab-i Hak, Nuh (a.s.)in sirnna hitaben buyurdu ki: "Ey Nuh, eger ister-
|^en senin igin tufanin gark ettigi efrad-i beserin hepsini cem* edeyim ve top-
an yukan getirip, yeniden hayat vereyim."

^

MESNEVl-1 SERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1351. XVf Bir Oien'an i$in senin gonliinii Jurmayaytm; jafutt ahvalHen
e&eyim.

1352. ^Bed-i: "Diaytr, nayxr raziyim ki efier sana lazimsa, heni gark eaesin.' "l

pjS ^ 0U- dy*r C~~JL>- y ^- ^y- y c/ U? 3 J* f^*J J*

1353. Wr Be/it Ker zaman gark el, hen hosum; senin hiikmiin can&ir, can flibi cerm
kerim. *

1354. n( Jiimseye hakmam ve eger hakarsam dahi, o hahane olur ve sen manzarf>
^ nmsm,"

"Ben viicudlan mecazi ve izafi olan bu suretler ve bu taayyunat-i be§eriy-
yeye iltifat etmem; eger iltifat edersem de, onlann vucudlan bahane ve sebeb
olur. Ya'ni seni anmaga ve senin zatina intikale vesile olur; ve ben onlardan
seni tema§a ederim." Zira onlar senin isimlerinin ahkami zahir olan birer ayi-
nedir; binaenaleyh ben onlan goriince, senin isimlerini idrak eder ve bu isim-
lerden onlann musemmasi olan zat-i §eriflne intikal ederim.

1355. X (§ukiir ve sabu icinde senin sun'unun asikiyim; mecusi gtbi ne vakit

masnu tin

asikt oh

-,?"

"Gebr" ates-perest olan mecusi ma'nasmadir, kafir ma'nasi murad buyu-
rulur. "Ya Rab, ben bu suret alemine baktigim vakit, senin ince ve latif ve ha-
kfmane olan san'atlanm ve kemalatmi goriip, senin bu san'atina a§ik olurum.
Yoksa kafirler gibi Sani'den gafil olup, bu topraktan ma'mul ve masnu' olan
kaliblann a§iki olmam; ve muhabbet-i kalbiyyemi o kahblara tahsfs etmem."

ijj j\S y f'y^M^ (J-ilp }y yS\j ljj>- fC^a <jj-ilp

1356, Sun -i Diuda'mn asikt jerli olur; O'nun masnu unun asikt kafir olur.

Bu beyt-i seriftn zevk-i ma'nasi bir misal ile tavazzuh eder: Mesela bir ma-
hir ressam hem giizel ve hem de girkin suretler tersim eder. Gayet gtizel bir kiz

<^&>

AHMED AVNt KONUK

resmi ile, gayet cirkin ve pejmurde kiyafetli bir dilenci resmini yapar. Bunlann
her ikisinde ressamin san'atmdaki mahareti ve kemali zahir olur. Bir kimse bu
iki resimden yalniz giizeline bakip, girkin levhadan yiiz cevirse, ressamin ma-
haretinden ve kemalinden i'raz etmi§ olur; ve bu nazanyla ressamin san'atma
degil o guzel kiz levhasmin suretine muhabbet etmis, bulunur. imdi masnuat-i
ilahiyye dahi bu misale mutabiktir. Bu alem-i suretde Hakk'in guzel ve girkin
masnuati vardir; fakat hepsi Hakk'in sun'udur ve kemalidir. Yalniz guzel mas-
nuata bakanlar, sun'-i Hakk'in a§iki degil, o masnu'un ve mahlukun a§iktdir;
ve onlar sun'-i Hakk'in kafiri ve satiridirler; fakat sun'un a§iki olanlann nazar-
lari ferli ve revnakli olur. Nitekim Nun (a.s.) 1343 ve 1352 numarah beyt-i §e-
nfde sun'-i ilahf olan tufan ile kavmini ve oglunu helakden razi olmus, ve onu
hos. gdrrnii§tur. Bu bahs-i dakfk, atideki ebyat-i §erffe ile izah buyurulur.

"Kiifre razi olmak kufiirdur'* ma'nasindaki hadfs-i §erif ile, "Her

kim benim kazama razi olmazsa, benden baska bir Rab arasin!"

ma'nasindaki hadfs-i kudsf arasinin tevfiki beyanmdadir

1357. 'Dun sail hana hir sual sordu; pinku o maceraya asth idi.

Diinkii gun, maceraya ya'nf bahis ve cidale a§ik olan bir sail bana bir su-
al sordu.

jr*4 0i\

j£ ji>>S\j i^J\ «.«& tL-iS"

1358. 'Dedi ki: ' x< Jiufre nza kufiirdur" nuktesini, hunu < J > eygamh&r huuurdu,
onun keldmi muhurdur,"

sail dedi ki: "Kiifre nza kufurdur" nuktesini Peygamber (a.s.v.) efendi-
miz buyurdu; o resul-i zf§amn kelam-i §erifi bizim icm muhiir ve huccettir."

*&&>

MESNEVI-1 §EltfF SERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

1359. ^Jira o huyurclu ki: " !7ier mus/timan ipin, her kazaya nza lazim&ir, nza!" \

1360. "OCiifiir ve nifak Diakk'in kazasi elegit midir; zira huna razi olursam,
[1365] sikak olur?"

1361. nr Ue ecjer razi olmazsam, o ctahi ziyandir; hinaenale-yh arada $arem ne
olur: *

Bu iki hadis hakkinda varid olan sual budur ki: "Akaid-i kelamiyye muci-
bince, cemf-i ef al-i ibad, Hakk'in me§iyyet ve kazasidir; binaenaleyh kufiir
dahi O'nun kazasi olur. Halbuki hadis-i kudsinin mazmununa gore, kazaya
nza vacibdir. Hadis-i nebeviye gore dahi kiifre nza kiirurdur; bu iki hal ara-
sinda kulun garesi nedir? Eger Hakk'in kazasi olan kufiir ve nifaka razi olur-
sa, kafir olur; ve eger razi olmazsa, vacibi terk etmi§ olur." Cenab-i Mevlana
(r.a.) efendimiz bu suale cevaben buyumrlar ki:

1362. Ona dedim: "Uu kufr-i makzidir; kaza degildir. 'Uu kufiir, do'arxx asar-t
kazadir."

"Kiifre nza kiirurdur" hadis-i §erifindeki kufiir, ism-i meful sfgasiyla
"makzr'dir ve asar-i kazadir; yoksa ayn-i kaza degildir. Zira kaza ba§ka,
"makzr' ba§kadir. Cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddih Arabi (k.s.) Fususu'l-Hi-
/cem'de Fass-i UzeyrTde buyurur ki: "Kaza Allah'm e§yada hukmudiir ve Al-
lah'm e§yada hiikmii, Allah'm esjaya ve e§yada olan ilminin haddi uzerine-
dir. Ve Allah'm e§yada ilmi dahi ma'lumat nefislerinde ne hal iizere sabit
idiyseler, o ma'lumatin Hakk'a i'ta ettikleri §eyin haddi iizerinedir." Ve yine
Hz. §eyh (k.s.) Futuhat-i Mekkiyye'Mnde buyururlar ki: "Kaza makzfnin
gayridir; ve kaza, a'yan-i sabitenin isti'dadina rati' olan kadere muvafik icad
ve ahkamdan ibarettir. Binaenaleyh "kaza" sifat-i fiiliyye-i Hak'dandir ve
ona nza farzdir. Ve nicm, soyle boyle kaza etti diye Hak'dan sjkayet etmek
haramdir. Velakin "makzf'ye razi olmak mutlaka farz degildir; belki kiifiir ve-
sair measigibi, asar-i kazamn kendisinden sudiirundan dolayi miikellefm ra-
zi olmayip, §ikayet etmesi zaruri ve vacibdir."

6 $p?

AHMED AVNl KONUK

■^M

imdi mademki kaza, Hakk'in e§yada hiikmudur ve Hakk'in bu hiikmii
dahi, a'yan-i sabitenin kendi haklannda, Allah Teala hazretlerinden taleb et-
tikleri hukumdur ; ve mademki kaza-yi ilahf e§ya iizerine, ancak e§ya ile
hiikmeder; bu halde abdin kaza-yi ilahiye razi olmaktan baska garesi kal-
maz. Mesela iki kimse bir padi§ahin huzuruna cikip ondan birisi bir altm, di-
geri de bin altin ihsan istese; ve padisah da onlara verse; bir akin alan "Pa-
disah arkada§ima bin altin verdigi halde, bana bir altin verdi" diye §ikayet
edemez. giinkii padisah onlara istediklerini vermistir, buna nzadan baska
gare yoktur. Fakat kendisinin eline bir altm gecmesi "makzf'dir, eser-i kaza-
dir ; bundan razi olmamak tabifdir. Bundan dolayi bende, kendisini levm ve
takbih etmek fcab eder. 'b^Z ^ j j£ U [£J Sf (Enbiya, 21/23) ya'nf "Hak
Teala fiilinden mes'ul degildir ve onlar mes'uldiirler" ayet-i kerimesinin
ma' nasi budur.

1363. Dmdi ey efenii, kazayi makzi&en hil, la ki i§kalin derhal def olsun.

"Makzi," ism-i meful sigasiyla "mahkum" ma'nasinadir. Kazamn mak-
ztden bilinmesi budur ki: Hakk'in kazasi ilmine ve ilmi de a'yanin ma'lum
olan isti'dadina tabi'dir. Binaenaleyh a'yan hakkinda sadir olan hiikm-i ila-
hf, onlann Hak'dan taleb ettikleri hukumdur. Bu a'yan evvelen Hak iizerine
bu talebleriyle hiikmederler. Ba'dehu Hakk'in kazasi ve hiikmu onlar iizeri-
ne vaki' olur, Nitekim §eyh-i Ekber (k.s.) Fass-i Uzeyn'nin ibtidasinda "Ha-
kim, kirn olursa olsun, hukmettigi §eyle ve hukm ettigi §eyde mahkumun-
aleyhdir" buyurmustar. Hakim, hukm ettigi §eyle mahkumun-aleyh olunca,
onun bu hiikmu bittabi' mahkumdan munbais olur; ve bu surette dahi ka-
zayi "makzf'den bilmek fcaKeder. Ve bu hakikat tebeyyun ettigi vakit, der-
hal miisjalat mundefi' olup; artik bu nicm boyle oluyor, §oyle oluyor diye su-
allere hacet kalmaz; ve saika-i cehl ile teselsiil edip giden i'tirazat, nur-i
ma'rifet ile muzmahil olur.

1364. cihetien kiifre raziyim ki, kazalxx; o cihetden deyil ki, hizim niza ve
hubsiimuzdiir.

Ktifiirde iki cihet vardir: Birisi kufrun zati, digeri kazaya taallukudur.
Kufur zatiyyeti ve kufur olmasi i'tibariyle, asla marzi degildir; fakat kaza-

c^^o

MESNEVI-1 §ERlF§ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

ya taalluku hasebiyle marzfdir; giinkii kaza-yi ilahide habaset-i nefsaniy-
ye ve kabahat-i tab'aniyye yoktur. Binaenaleyh suret-i kaza hiisundiir, fa-
kat kiifiir bizim habaset-i nefsaniyyemizden munbais oldugundan, "mak-
zi" olmasi i'tibariyle kabihdir; zira sifat-i abddir. Mesela gayet mahir bir
ressam, pek girkin bir §ahsin resmini, aslina mutabik bir suretde tersfm et-
se, bu tasvire san'at i'tibariyle gayet guzeldir denir; fakat surete, pek gir-
kin denecegi de subhesizdir. Binaenaleyh tasvfr hiisun ve suret kabihdir.
l§te bunun gibi kaza hiisun oldugu igin marzidir; ve makzi girkin oldugu
igin na-marzidir.

tl—jU t>^;i d\j>v j\^ tj j>- C~~J J&" $y>- LkJ ijjj j\ j&

1365. Oiiifur kaza cihetintlen mukahkak kiifiir degiUir; Uiakk'a kafir derm!
H&uraHa durma!

Bu beyt-i §erif, yukandaki beytin birinci misra'ina illet olarak vaki' olmu§-
tur. Ya'nf, "Kaza olmasi cihetinden kiifre raziyim; giinkii kiifiir, kaza cihetin-
den kiifiir degildir," demek suretiyle yekdfgerine rabt olunur. Kiifre, irade-i
ilahiyyeye nisbetle kiifiir demek caiz degildir, zira o kiifiir, ber-mukteza-yi
irade vaki* olmu§tur. Irade dahi ilme ve ilim ise, abd-i me'murun ayn-i sabi-
tesinin haline ve isti'dadina tabi'dir. Binaenaleyh "Kaza-yi kiifiir Hakk'a nis-
betle kiifiir degil, ayn-i hikmettir. Eger kaza-yi kufre kiifiir dense, maazallah
Hakk'a kafir demek lazim gelir. Ey nakis miitefekkir, sakin Hakk'a kafir de-
me ve bu noksan tefekkiir icinde durma!"

1366. Oiiifiir cehildir ve haza-yi kiifiir ilimdir. OVihayet, hilim ve hilim her
ihisi ne vakit air olur?

Burhan-i Kati\n beyanina gore "hilim" kelimesi lisan-i Farisfde birkag
ma'naya gelir; bir ma'nasi da hi§im ve gazabdir. "Hilim" yavashk ve yumu-
saklik ma'nasinadir ve Arabfdir. Kiifriin cehil ve kaza-yi kiifriin ilim olmasi
suret ve ma'na i'tibariyledir. "Hilim" ve "hilim" kelimeleri arasindaki suret ve
ma'naya benzer. Bu iki kelime telaffuzda sem'a bir gelir ise de, ma'nada bir-
birinin ziddidir. Bin gazab ve digeri yava§hk demektir.

Imdi "makzf" olan kiifiir, bir nevi' ilimden miinbaisdir ki, bu ilim, onlan kii-
fiir ve dalalete sevk eder. Zira Hak Teala ibadini da'vet igin peygamber gonder-
di. Miinkirler peygamberin cisimde ve yemekte ve igmekte ve uykuda ve nikah-

°m&

(gj^®" AHMED AVNl KONUK

da kendilerine miimasil oldugunu goriip Jij-Vi j j~*. _j f utii JTL J^-Ji u* ju
(Furkan, 25/7) ya'ni "Bu peygambere ne oldu ki', taam yer ve sokaklarda ge-
zer?" dediler ve yuriittukleri muhakeme-i sakfme netfcesinde boyle bir kim-
senin peygamber olamryacagina kendilerinde bir ilm-i gayr-i nafi' peyda ol-
du ; ve Hak Teala onlardaki bu inkann bir nevi' ilimden munbais olduguna
Kur'an-i Kerfm'de i§aret buyurdu. Ojli£ ^ s^-'Vi ^ y 3 ^ 5 j^- ! <y '^ d r^
(Rum, 30/7) Ya'nf "Onlar hayat-i diinyanm zahirini bilirler; halbuki onlar
ahiretden gafildirler." Fakat bu ilim hakfkatte cehildir. Kaza-yi kiifur ise
ilm-i mahzdan ibarettir; zfra yukanda beyan olundugu iizere kaza-yi kii-
fur, abdin ayn-i sabitesinin ve hakikatinin, Hakk'a i'ta ettigi ilim iizerine
rmisteniddir. Bu ilimde asla cehil mutasawer degildir. lmdi bu mukaddime
malum olduktan sonra, beyt-i gerifin ma'nasi boyle olur: "Kiifiir ki, hakf-
katte cehil olan bir ilme miisteniddir; ve kaza-yi kiifur ki, hakfkatte ilm-i
mahzdir. Bu iki ilim telaffuzda ve surette hilim ile, hilim kelimeleri gibi bir-
birine mii§abih ise de, ma'na Ttibariyle hig birbirine benzemez; zfra biri ce-
hil, dfgeri ilimdir. Ve hilim {^) nasil nokta-i siyah ile mukayyed ise, on-
lann ilimleri de oylece nokta-i siyah-i cehl ile mukayyeddir; ve hilim {^)
nasil ki gayr-i mukayyed ise, Hakk'in ilmi de oylece gayr-i mukayyeddir
ve ilm-i mutlaktir,"

C^~o i_^ \j C-ij (J J j\ *&> ^^ J& l/^j ^sf- *j£j

1367. Diathn $irkinlifli, nakka§in $irkinligi degildir; helki ondan, $irkini gos-
iermeh liyakah vardir.

Yazimn veya resmin girkin olmasi, yaziyi yazamn ve resmi yapamn da
girkin olmasim iktiza etmez; belki hattat veya ressamin hem guzel ve hem
de girkin nakistar yapmaga liyakati ve kudreti oldugu gorunmek igindir.

1368. DJakka§in kuvveti olur hi, hem $irkini, hem iuiyi ya-pmaga hadir ola.

Nakka§ giizeli ve girkini ne kadar mahirane ve ustadane naki§ ve tersim
ederse, san'atmda nisbette kuvvet ve kudret sahibi olur. Bu misalde "ka-
za", nakkasm nak§-i kabflii tersim etmesi ve "makzf", nak§-i kabihdir. Res-
sam, nukn§-i latffe ve tesavfr-i bedfayi nak§ ederken, seve seve tersim eder;
fekat izhar-i san'at ve maharet igin suret-i kabihayi dahi, gonlunun nzasi hi-
lafinda tersim etmek iktiza eder. Bunun gibi Hak Teala hazretleri, esma-i §e-

G £» >

MESNEVI-1 §ERtF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

nfesinin mazhan olmak igin, hayir ve §erri icad buyurur; Mat hayirdan razi
ve §erden razi degildir. Nitekim ayet-i kerimede 'J&\ »jC*J ^j. V j (Ziimer,
39/7) ya'ni "Allah Teala kullannm kufrune razi degildir'buyurulur. Bunun
misal-i kevnisi budur ki, tabib icra-yi tababet icm, halkin marazini murad
eder, fakat marazdan razi degildir; eger razi olaydi tedavi etmezdi. Keza ek-
mekci halkin achgini murad eder; fakat achklanndan razi degildir, eger razi
olaydi, ekmek satmazdi. Keza muallim, muteallimin cehlini murad eder; fa-
kat cehle razi degildir, eger razi olaydi ta'lfm etmezdi. Bunlar gibi, Hak Teala
kiifru kaza etti ve murad buyurdu,* fakat kiifurden razi degildir, eger razi olay-
di peygamber ve kitab gondermez idi. ,

1369. Gger ben hunun bahsini nizam ile a^arsatn, nihayei sual ve cevab azun
tjelir.

Ya'ni bu "kaza" ve "makzf' bahsinin ehl-i kelam kavaidine tevfikan agil-
masi, sual ve cevabin teselsiil etmesine ve kiyl u kalin uzamasma sebeb olur.
Halbuki kaza ile makzfnin hakikati, ilm-i kelam ehlinin usulune tevfikan ic-
ra edilecek bahis ve munazara ile miinke§if olmaz. Bu miibahasenin devami
kalbleri karartir ve a§k-i ilahi nuruna hicab olur. Binaenaleyh bunlardan vaz-
gegmek lazimdir. Ma'lum olsun ki, bu mes'elenin neticesi "tlim ma'luma
tabi'dir" kaziyyesine kadargider. Nitekim yukanda 1362ve 1363 numarali
beyitlerde izah olundu.

■^ cr* ^ J^ ^^ cr* >JJ tr* o* J 1 ^^ ^^ &£

1370. <JA§k niikiesinin zevki benden giiler; hizmet naksi, baska nakis olur.

Kaza ve makzi.mubahasesi uzayinca, niikte-i a§km zevki benden zail
olur; halbuki ben ma'§ukun kapisinda hizmet-i a§k ile ve ibadullahi a§k-i ila-
hiye da'vet ile mustahdem bir bendeyim. Bu hizmet-i nak§, ba§ka nak§a mii-
beddel olur, ya'ni bf-a§k ye hal olan ve nur-i halden bf-haber bulunan ehl-i
kelam gibi bab-i kiyl iX kalde mustahdem bir bende olurum. Ve hizmet-i ask
ki "makzf 'dir ve nakka§in nak§ eyledigi nak§-i hasendir ve bu i'tibar ile bu
hizmet marzidir. Eger miibahase uzarsa, ba§ka bir "makzf olur ve o dahi
nakkasm nak§ eyledigi bir nak§-i kabih bulunur. Ve bu i'tibar ile o "makzf'
na-marzi oldugundan bittabi' ben ondan vazgectim. Nitekim Sultanu'l-a§ikfn
Hz. Mevlana'miz bir gazellerinde §6yle buyururlar:

GSQZRSSS

AHMED AVNl KONUK

j>Jj jjiJL^- j Ji j^ (J-i^ c-»oL>- »— ;! js^* (j*^^**" ff** *~**J J*"^ ls* ./**"

"A§ksizgegen omrii, highesaba alma; a§kab-i hayattir, onu kalb ve can igine
Kabul et!"

Diger bir beyitde buyururlar:

"A§iklarm can fedasi, a§ikhgm birho§ hevesidir. Ey ogul, vucudda a§k kanad-
dir; miitebakisi heva-yi nesimide esen mzgardir. "

Hayretin mani'-i fikret oldugu beyanmda hikayedir

1371, ktr safcaHt Mr adorn, acele bir iyi perukann bnune geldi,

"Ayine-dar" periikar ve hacamatgi ma'nalannadir. Ya'nf sagina ve sakali-
| na ak diismiis. olan bir adam ale'l-acele bir makbul ve mahir periikann onli-
ne geldi.

ft 1372. \IWi: By delikanli sahahmdan beyazlicji ayiri et; zira yeni cjelin ihii-
yar eitim."

Ya'nf, "Yeni evlendim, bir gene, kadin aldim; sakahmdaki ak killan ayikla
da, ona kar§i gene goruneyim."

1373. Onun sakahm kesti ve hepsini onun bnune koydu; ve dedi: "Sen sec, ba-
na bir i$ vaki' oldu."

Periikar o adamin sakahm tira§ edip, hepsini online koyuverdi ve dedi
I Ki: "Benim bir isjm zuhur etti, senin sakalinin beyazlanni birer birer ayik-

MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

lamaga vaktim yoktur; i§te sakahni online koydum; karasmdan beyazim : j
sen sec!"

j>* iji ijU; l&.\ j~> *£ jijf d\c — Ayr d\ _) Jlj- ^

1374. ISu sual ve o cevabdir; onu ayird ef. %Zra ki hunlann hast din deriini
tutmaz.

Ey talib-i ma'rifet olan salik, bahis ve cidale ve munazaraya a§ik olan
kimsenin "kaza" hakkindaki sualini soyledim ve cevabini verdim. Eger
ben ilm-i kelam ehlinin usuliine tebean bu bahsi daha ziyade acacak olur-
sam sualler ve cevablar teselstil eder ve dedikodular gogalir. Ben periika-
nn yaptigi gibi kazayi ve "makzf'yi hey'et-i mecmuasryla beraber ortaya
koydum; sual de meydanda ve cevab da meydandadir; karasmi beyazim
sen ayird et! Zira bu bahis ve munazara erbabimn dimaginda, din derdi
yoktur; ancak kendi enaniyetlerini tatmin eden ma'lumat-furusjuk hevesi
vardir.

\j juT <j\ji j\j\ Sj? <d*>- \j Ojj y ^L* ij ^j d\

1375. O kimse Jleud'e bir tokat vurdu; o cenk icin hucum eiti.

"Keyd" cenk ve niza' etmek ve firib ve hfle ve mekr ve haiz olmak ve bir
yildizin adidir. Burada cenk ve niza' ma'nastnadir.

Bu beyt-i §erifde bahis ve munazara igin diger bir misal beyan buyrulur.
Ya'ni "Mesela birisi Zeyd'e bir tokat vurdu; ve Zeyd dahi kavga ve mukabe-
le maksadiyla ona hucum etti."

fj <j> *&h <Sj? fiyr tri r^ ^ ^'j- ^ j J^ ^^

1376. ^Tokadt vuran dedi: *Sana sual edeyim, imdi hana cevab soyle ve ondan
soma hana vurl"

Tokati vuran kimse, Zeyd'in hucumunu gdriince dedi ki: "Dur, sana bir
sual sorayim, bana o sualin cevabini ver; ondan sonra bana tokadi iade et!"

1377. "Senin kafana vurdum, hrak geldi; hurada vifakda bir sualim var. '

"Tirak" tokat darbesinden gikan ses; "vifak" muvafakat demektir. Ya'ni
"Ey Zeyd, ben senin kafana vurdum, tirak diye bu darbeden bir ses gikti. Bu

*#%&>

AHMED AVNl KONUK

tokat mukabilinde senin de bana tokat vurmana muvafakat etmem igin, bu
gikan sadada bir sualim vardir."

\£ J** (j\ y olT Lai jl b C~wijJ ,y C-~o j\ <3\J? ,y)

1378. wr Bu hrak henim elimden mi olmustur; yahut ey hiiyuklerin fahri, senin
kafa-gahindan rra?"

"Bu vurdugum tokattan gikan tirak sesi, benim elimden mi gikti, yoksa se-
nin kafana tokatin geldigi mahalden mi gikti. Soyle bakahm ey buyuklerin
medar-i iftihan olan kimse!" Bu misalin inceligi budur ki, tokatin sesi gikmak
igin evvelen tokati vuranin eli ve saniyen tokati yiyen kafa lazimdir. Bunun
gibi sada-yi kiifiir alem-i kevnde zahir olmak igin evvelen dest-i kaza, sani-
yen kaza-yi makzf olan viicud-i abd lazimdir.

1379. r Dedi: "JAyndan hana hir feragat yokiur hi, hu fikirde ve iefekkiirde du-
raytm."

"Istaden" ayak uzere durmak masdanndan; "bfstem" muzari'dir "be-
&tem"in muhaffefidir. "Fikir" kiilfetsiz dii§unmek ve "tefekkiir" kiilfetle ve
ta'mik ederek dti§unmek demektir. Ya'ni "Tokati yiyen Zeyd dedi ki: "Ben to-
katin acisindan feragat-i hatir iginde degilim ki, bu tokatin sesinin nereden
gikugim kiilfetsiz ve kiilfetli bir halde dusunebileyim; ve bu nokta iizerinde
tevakkuf edeyim."

1380. "cSen ki dertsizsin, hunu sen dusiin. agah ol: dert sahihi kin hu fikir
[1385] "* » J

yoktur.

"Ey enaniyyetini tatmfn igin bahis ve munazaraya heveskar olan ilm-i ke-
lam alimi; sende dert ve a§k-i ilahi yoktur. Bu sualler ve cevablan sen diisun,
kendine gel; a§k-i ilahi derdiyle yanip tutu§anlar igin bu gibi diisunceler yok-
tur." Bu gibi dertliler igin gayr ve gayriyyet miilahazasi olamaz. Mescidde ve
kilisede ma'bud-i vahidden ba§kasim gormezler ve islam ve kufur iginde bir
zatin gayrisini cilveger gormezler de derler ki:

Beyit:

^

MESNEVI-1 §ERfF §ERH! / V. ClLT • MESNEVt-3

"AMir ve islam "vahdehu la serike leh " deyici olduklan halde, onun yolunda
kosucudur, "

Ve cenab-i Pir efendimizin atideki gazel-i §erifleri, bu gibi erbab-i kiyl u
kale kar§i bir darbe-i §ediddir: Gazel:

Jjj $.b>- J^>- lJ j^jIj* Ls_p*J c5^

*jUi» AiidS uij** ^.1 ^ £yi]a^* c?l

Ji.ilttpl j> vl~>J jilT *-io» j>Ji

OjilS ^jf oi^ ji U>l iJy^-J'

4JU1* c^j~» Js>\j>- 7-jUi Jji Oj>i

-JUS" j d-S'j-i __p Obi) *ui* (^j>«j
4JUI JLi «^j ^jjS" eJUt» j^ij (_5-^^

"Seii fcacfesiz ve kadehsiz cam-i askin sarhosuyum. Ma'sukuma dedim ki, ben-
den ne istersin? Dedi ki, hararet ve munacat. Ey havaiolan nahvinice bir "Cae
Zeydiin" He ugra§acaksm? Ve ey mukri'-i Kisai, ya'niey kurra hafizi, ne vak-
te kadar kelimat-i kurraiyyenin imileleri garni He mesgul olursun? Ey dinsiz
mantikgi, omrun bosuna gegti, fikrin daima kavl-i §arih He, ya'ni efradim ca-
mi', agyanni mini' ta'rifatile ve hatinn da makale tarafi He me§guldur. Diger
kafir olan hakim dahi ki, onun i'tikadma la'net olsun, Sana hadisatdan bahs
eder. Sen onu dehre havale et ki, hakkmdan gelsin, Etibbanm mesguliyyeti da-
hi tibbm kanunlannm dedikodusu igindedir. Cahilfakihin bahsi de sirket ve ke-
falet mes'eleleri igindedir. Zavalh miiftu, "Orada ziman /ol-aJ olmaz" diye elin-
de kalem tutmustur. Bigare kadi efendi de "Bu bey' ikale olmus ve bozulmus-
tur" diye fikiriginde kalmistir. Ben onu bunu bilmem, ask-i ilahi kadehinin sar-
hosuyum. Ey mutrib, bir nagme gal! Ey saki-i ma'nevf, sen de sarab-i ma'ne-
viyi verl Egeriyi nasihat istersen Sems-i Tebrtzt hazretierini dinle! Meyin saki-
m kadehe koy, bir la '1 rengindeki liibbu de meze yap!"

Imdi bu gazel-i §erifin §erhi ve dekayik-i ma'nasimn beyam uzundur. Yal-
mz mana-yi §enfinin beyam ile iktifa olundu.

*£P?

AHMED AVNI KONUK

(^

Hikaye

1381. tSaKote vcinde hafiz bir kimse az idi; gerci onlann canlannin fohlvh
azim §evki var idi.

"Ashab-i kiram icinde Kur'an-i azfmu'§-§ani tamamiyle ezberlemis, kimse
az idi. Vakia onlann her birerleri Kur'an-i Kerfm'i bastan ba§a ezberlemeyi
can ve gbniilden son derece arzu ederler idi." Fakat Kur'an-i Kenm'in ma'na-
sim ve ma'nasindaki esrar ve dekayiki anlamaga me§gul olduklanndan, ez-
berlemege takatlan yok idi. Cenab-i Pir efendimiz bu ma'nayi Fihi Mi Fih'de
bir misal ile §6yle tavzih buyururlar: "Bir kimse yiiz okka ekmegi cigneyip tii-
kiirmek §artiyla yiyebilir; fakat yutmak §artiyla bir okka ekmegi yiyemez.
Bunun gibi sahabe-i kiram dahi maam-i Kur'an'i yerler ve yutarlar idi. Bina-
enaleyh bir §art ile hepsini ezberlemek mu§kil idi."

1382. JZira vakiaki onun magzi dondu ve eri$ti, kabuklan $ok ince oldu ve ua-
rddi. i

Zira vaktaki o sahabe-i kiramin igi ve batim maanf ve esrar-i Kur'ani ile
doldu ve her biri §ecere-i niibuwetin semeresi ve meyvesi olan ashab-i kiram
oldu ve kemale eri§ti, onlann nazannda maanf-i kur'aniyyenin kabuklan me-
sabesinde olan elfaz ve kelimat suretleri inceldi ve letafet kesb etti. Qatlayip,
ichdeki ma'nalar onlara gdriinmeye ba§ladi; artik elfazi ezberliyemez oldular.

1383. Cevizin ve fishgin ve bademin kabuau da boyle, onlann ici doldugu va-
kii, kabuk noihsan oldu.

*&$&>

MESNEVM §ERlF SERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

"Nitekim cevizin ve fistigm ve bademin ici kemale geldigi vakit, kabukla-
n catlar ve igleri zahir olur." Bu hal viicudda kaide-i umumiyyedir. Batm kuv-
vet bulunca, zahirin ahkami istitar eder. Ve keza vucud-i be§erde ahkam-i
ruhiyye galib oldugu vakit, sifat-i nefsaniyye ihtifa eder.

1384. Dlmin i$i ziyade oldu; onun kabujjju noksan oldu; zira a§iki, onun dosh
yakar.

llmin ici ve batini olan ilm-i lediinni ziyadele§tigi vakit, o ilmin zahiri olan,
ilm-i kiyl u kal eksilir; zira ulum-i zahiriyye suret ve ulum-i lediinniyye
ma'nadir. Ve suret ma'nanm a§iki ve ma'na suretin ma'§ukudur. Ma'suk
olan ma'na zuhur ettigi vakit, a§iki olan sureti yakar.

1385. uMademki mailuba mensub olanin vasfi, tdltbe mensub olanin ziddidir,
vahiy ve niirun herkt ^Peyqamber'i yakiculir.

"Talibf've "matlubi" kelimelerindeki "ya'larda tic. vecih caiz olabilir. "Ya-
yi vahdet" olduguna gore; "Mademki bir matlubun vasfi, bir talibinin vasfi-
nin ziddidir" demek olur. "Ya-yi masdariyyet" olduguna gore dahi "Madem-
ki matlublugun vasfi, talibligin vasfimn ziddidir" demek olur. "Ya-yi nisbet"
olduguna gore de, terciimedeki gibi olur.

Ya'ni "Viicudda kaide-i umumiyye budur ki, herhangi bir matlubun ve
ma'sukun vasfi, harhangi bir talibin ve a§ikm vasfimn ziddidir. t§te bu kaide-
ye binaen ma'na olan vahy-i ilahf ve nur-i rabbanf §im§eginin gakmasi, Pey-
gamber'in suretini yakicidir." Zira ma'nanin galebesi halinde, ahkam-i suret
ihtifa eder. Nitekim vahiy nazil oldugu vakit Resul-i zi§an Efendimizin cism-i
§enfleri vahyin sikletinden ve berk-i niirun heybetinden miitegayyir olur idi.
Ve bu ma'naya i§areten Kur'an-i Kerfm'de %s Yji 'jJp J£L ui (Miizemmil,
73/5) ya'ni "Biz senin iizerine muhakkak kavl'-i sakili ilka ederi'z" buyurulur.

Hz. Ai§e (radiyallahuanha) validemiz buyururlar ki: "(S.a.v.) Efendimiz
niizul-i vahy esnasinda miitegayyir ve muztarib olur idi; ve fart-i hararetle-
rinden, mubarek aim, viicud-i §enfi terler idi."

*-jl^ lj JL>$\>- Ui^aj 2jj~*> { j-j <•£ < — *L^»_jt ijf f J^- dy?

1386. Uaktaki kadimin evsafi iecelli etti, binaenaleyh Oieltm, vasf-i hadisi yakar.

j|K^ AHMED AVNI KONUK

"KelmV'den murad Hak'dir. Zira kelam, Hakk'in sifatlanndan birisidir ve
bu sifat dahi sair sifatlar gibi kadfmdir. Binaenaleyh Kur'an'm mutekellimi
Hak'dir; ya'nf kadim olan Hakk'in, kadim olan vasiflan tecelli ettigi vakit, o
sifat-i kelam ile mutecellf olan Hak, hadis olan be§erin evsa&ni yakar. Bina-
enaleyh Kur'an-i Kerim her ne kadar lisan-i Peygamben'den harf ve savt ve
kelimat ile zahir olmus. ise de, onun mutekellimi Hak'dir. Nitekim cenab-i Pir
efendimiz bu ma'naya i§areten bu Mesnevf-i $enflerinde §6yle buyururlar:

"Gergi Kur'an Peygamber'in dudagindan sadirdir; her kirn Hak soylemedi dei-
st, o kimse kafirdir."

1387. ZKur'anm dnriie bin her kimin makjuzu olur ise, sahabeden Celle fi-
na"yi isitir idi.

Ashab-i kiramdan her kirn Kur'an-i Kerfm'in dortte birini ezberlemis. idiyse,
o zat-i §erif dfger sahabf arkada§lanndan, "Bu arkada§imiz igimizde celil oldu"
dediklerini isjtirdi; zira ashab-i kiram okuduklan ayet-i kerimenin ma'nasinda
miistagrak olup, bu ayet-i kerimenin hukm-i §erifiyle amel ederek, onun
ma'nasryla tahakkuk etmedikce, diger ayet-i kerimeyi ezberlemezler idi.

1388. HZoyle derin ma'na ile sureti cent' etmeh, sultan-i sicjerfden hashasma
miimkin decjildir.

"Sultan-i §igerf" ya'ni "sultan-i azinTden murad bi'1-asale (s.a.v.) Efen-
dimiz'dir; ve sair enbiya (aleyhimu's-selam) ve bi'1-verase insan-i kamiller-
dir. Ya'ni "Boyle derin ma'na ile beraber, suret-i be§eriyye ahkaminin cem'i,
ancak sultan-i azim olan (s.a.v.) Efendimiz ve sair enbiya ile, onlann varis-
lerinden; ba§kasi icin miimkin degildir." Zira ba§kalan bu derin ma'nanin sar-
hosu olup, suret-i be§eriyye ahkamiyla takayyiid edemezler; ve onlann su-
ret-i zahirelerinden bu sarhosjuklan me§hud olur ve ehl-i temkfn olamazlar;
ve sahv ile sekri cem' edemezler.

1389. ufyluhakkak boyle bir sarhosluh, i$inde edebe miiraat olmaz ve ejjer olur-
sa, acib olur.

MESNEVl-I §ER1F §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3

Ya'ni "Boyle bir ma'na sarhosjugu iginde, ism-i Zahir'in kaide-i tecelliya-
tma riayet etmek ve sarhosjugu sahv icinde setr etmek ve temkin eseri gos-
termek olmaz; ve eger olursa da, acib bir hal olur." Nitekim halki daVete ve
ir§ada memur olan enbiya-yi izamin ve verese-i kummelfnden olan evliya-yi
kiramm bu ahval-i acibesi meydandadir.

Jj> j ■

dj>r>

jU oIp1j-« Ui*«l jJJl

1390. Dsii^na i$inde niyaza muraai, yuvarlak ve uzun gihi iki ziddi cem et-
mektir.

Mesela ma'suk, a§ikin ziddidir; cunkii birinjn sifati baska. dfgerinin stfa-
ti ba§kadir; ve ma'§uk makam-i istigna ve nazda ve a§ik ise, makam-i ihti-
yag ve niyazdadir. Eger mertebe-i istignada olan ma'suk, kendi mertebesi ol-
mayan niyaza riayet ederse, bir §eyin hem yuvarlak ve hem de uzun olma-
si gibi, nefsinde iki ziddi cem' etmi§ olur. Bunun gibi ism-i Batin, ism-i Za-
hir'in ziddidir. Ism-i Batin'in ahkammda mustagrak olan kimsenin, ism-i Za-
hir'in ahkamina dahi riayet etmesi gibi iki ziddi cem' etmek olur. Bu hal an-
cak insan-i kamillere mahsustur; onun igin insan-i kamile "camiu'l-ezdad"
derler.

Jjj ^» Oly <3jJ-ws $y>- jj> ijj ^* (1)L^p <3j£*-* Lap ijp=-

1391. uMuhakkak asa koriin ma'$uku olur; kor ise, Oiur'anin sandigi olur.

"Amyan" feth ile sahib-i ama demektir. Ya'ni "Kor, yolda kendisine reh-
berlik eden degnegine a§iktir; ve kezalik onun ma'§ukudur. Binaenaleyh o
degnege kar§i muhtac ve hal-i niyazdadir. Bunun gibi, ulum-i resmiyye ve
zahire erbabinm ma'suku da, koriin degnegi mesabesinde elfaz ve kelimat
suretleridir. Boyle olunca basar-i basiretleri ma'nadan kor olan kimseler,
Kur'an'm elfazim ezberlemekle iktifa ederler; ve "Kur'an'm sandigi" olurlar."

,ju

) J"> j J&**+a ^JJ- j\

jj AiajiU-si? 3j>- «1)1jj3 <LJ&

1392. <ynuhakkak Holu sandtklarckrlar; korlerin helami uMushafin harflerin-
den ve zikirden ve korkudandir.

§urrah-i kiram, "guft" kelimesini fiil-i mazi olarak almi§lar; ve kimi "guff'un
faili, ariflerden birisidir ve kimi Nebiyy-i zi§andir demisjerdir. Fakat fakire layih
olan ma'na, "guft" [: soz]kelimesinin isim ve "kuran" [: korler] kelimesine
muzaf olmasidir. Nitekim oyle terciime ettim: A jl&jL* ^ yukanki beytin mis-

<^c^

AHMED AVNl KONUK

ra'-i sanisinin te'kfdidir. Bunun hey'et-i mecmuasi ^ ^ d"j J>w *yt- j/
jjj j j"> j u&~+* ^jj>- ji oijjT oif A -uiiU^ ^ takdirindedir. Ve bu sure-
tin merbutan tenciimesi boyle olur: "Kor ise Kur'an'in sandigi olur, evet mu-
hakkak dolu sandiklardir; korlerin sozli Mushaf in harflerinden ve zikir ve
tekranndan ve sevab kazanayim ve cehenneme gitmeyeyim diye nefislerinin
korkusundan olur." l§te hafizlann ve ulema-yi zahirenin hali budur. Hafizlar
kelimat ve elfaz-i kur'aniyyeyi tekrar ederler ve sevab kazanmak igin okur-
lar. Hakayik-i kur'aniyyeden ve esrar-i rabbaniyyeden bf-haberdirler. Ve ke-
za ulema-i zahire de dakaik-i kur'aniyye ve esrar-i rabbaniyyeye niifuz ede-
mediklerinden, miitesabihattandir diye Kur'an'in elfazini tekrar ile iktifa eder-
ler; kelamlan bu vadiye miinhasir kahr.

1393. ~$ine Otur'andan dolu bir sandik, elde bos olati bir sandihtan iyidir.

Bu beyt-i §enf bir sual-i mukadderin cevabidir. Birisi gikip diyebilir ki: "§u
halde elfaz-i kur'aniyyeyi hifz edenler ve onun maani-i zahiresinden soz soy-
leyenler mezmum mudur?" Cevaben buyurulur ki: "Hayir, elfaz-i kur'aniyye
ile dolu olan sandik, elbette iyi ve §erefli bir sandiktir; zfra bos, bir sandik de-
gildir. Bu dolu sandik, elbette bo§ sandiktan daha iyi ve §ereflidir." Onun igin
hadfs-i serffde 6\Ji\ iJL^ j*\ J»\^\ "Benim ummettmin §ereflileri Kur'an'i ha-
mil olanlardir" buyurulur.

1394. ^fiine yiikien bos olan bir sandik, st$an ve ydan dolu olan bir sandiktan
iyidir.

Vine elfaz-i kur'aniyye yilkunden bos. olan bir sandik, ya'nf avamin kal-'
bi, sican ve yilan sifatlanyla dolu olan bir kalb sahibinden iyidir.

Bu beyitlerde cenab-i Pfr efendimiz mii'minlerin meratib-i ahvalini §6yle
beyan buyurmu§lardir:

1. Kur'an'in maani-i amikasi ve esrar-i dakikasi icjnde miistagrak olup,
elfaz-i zahiriyyesi ile me§gul olamayanlar.

2. Kur'an'in maani-i dakikasindan gafil ve elfaz-i zahiriyyesiyle me§gul
olanlar.

3. Kur'an'in hem ma'nasindan ve hem de elfazindan behremend olmayan
safkalbliavam.

c^9^>

MESNEVf-1 SERIF SERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

4. Kur'an'in ne ma'nasindan ve ne de elfazindan nasibsiz olmakla kalb-
leri fasid olan kimseler.

Sj 1 * */* Jr± ** *^ £~^ ^j* ^^ ^S? J-^J j^ J-^^"

1395. Glhasil kisi vasla diistugii vakii, adamm onunde dellale soguk oldu.

"Dellale" mubalaga ile ism-i fail olan "dellal" kelimesinin muennesidir; de-
lalet edici kadin demektir. Ve "dellale," kadm ile erkek arasmda vasita olan
kadina derler. Gayr-i me§ru'u icin Tiirkgesi "pezevenk" demek olur. Ve me§-
ru'u igin kilavuz kadin derler. Bu beyt-i §erff, lubb-i ma'naya vasil olan kim-
senin delalet-i elfaz ve kelimata ihtiyagtan rmistagni olduguna bir misal-i za-
huidir.Ya'm "Letafet-i ma'nada mustagrak kimsenin, arttk nuku§-i kelimat
ve elfaz ile i§tigali, soguk bir hal olur. Nitekim istedigi bir kadina kavu§an bir
ki§inin oniinde kilavuz kadinin vttcudu ve huzuru soguk bir vaziyet olur."

1396. By melih, vakiaki matlubuna eristin, simdi ilim ialebkarligi kabik oldu.

Ey isti'dadi giizel olan salik, vaktaki sem'-i ruhun acildi ve maani-i Kur'an'i,
Kelfm-i hakiki olan Hak'dan dinlemege ba§ladm, artik sarf ve nahiv ilimlerinin
arkasinda kosmak senin icin firkin bir hal olur. Zira matluba vusulden sonra,
delil aramaga ba§lami§ olursun ki, bunun munasebetsizligi meydandadir.

1397. Uaktaki gogun damlan iizerine gitlin, merdiven aramak soguk olur.

Suret-i felekin damlan olan maani iizerine uruc ettigin vakit artik o
ma'nalann merdiveni mesabesinde olan ulum-i resmiyyeyi ve nuku§-i elfaz
ve kelimati aramak soguk bir hal olur. Bu merdiven evoi maanfye cikama-
mis, olanlara mahsustur.

1398. Quyre muavenet ve ia'limin gnyri. Diayirdan sonra hayir yolu soguk olur.

Fakat her kaidenin bir istisnasi oldugu gibi, bunun da bir istisnasi vardir.
da budur ki, ma'naya vusulden sonra ulum-i resmiyye tahsili arkasinda
ko§mak, eger ba§kalanna muavenet ve ta'lfm icm olursa, caiz ve miinasib
olur. Zira bu talebkarhk o kimsenin kendi nefsi igin degildir; ba§kalanna fa-

s^P?

AHMED AVNl KONUK

idesi dokunmak icindir. Eger kendi nefsi icm olursa, hayirdan sonra hayir yo-
luna suluk etmek soguk bir sa'y olur; fakat ba§kalanna ta'lim ba§ka bir ha-
yir yolu oldugu icm soguk degildir.

1399. Hiir fmrlak ayna hi, saf ve celt oldu, onun iizerine hir saykal vurmak ce-
hil olur.

Mesela parlak bir ayna, saf ve mucella ve suver-i mun'akiseyi berrak bir
halde gosterirken, artik o aynayi silip parlatmaga cabalamak cehalet olur. Bu-
nun gibi ayine-i kalbi mucella olup suver-i ulum-i ledunniyye mun'akis olur-
ken, onu ulum-i resmiyye ile cilalandirmaga sa'y etmenin dahi ma'nasi yoktur.

1400. Diabul icinde sulidnm huzurunda oturup, mektub ve elfi aramak firkin olur.
[1405]

Mesela padisahin kabul edip huzurunda oturttugu bir kimsenin, artik o
padisahin mektubunu ve elgisini aramasi abes ve cjrkin olur.

(^

ji jplp Oi^ -uJlk* j d^\y>- ^ J^*i J-^^ ^^ Jj*-^* Olx-b
JJjJl ^_JlJs> jiif j jcib Jju-j U lyl <iyu** j ^J^ Jj-i"*- 4 JJ-'*'"-

A§ikin kendi ma'§ukunuji huzurunda ask-name okumakla me§gul

olmasi ve miitalaa etmesi ve ma'§ukun onu na-makbul tutmasi ve

medlulun husulii indinde delfl talebi kabfh ve ma'luma vusulden

sonra ilim ile i§tigal mezmumdur, demesi hikayesi

1401. himseyi, yari kendi huzurunda oturliu; mehiuhu phardi ve yarin hu-
zurunda ohudu.

*$$&>

&^ MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Bir a§iki, ma'§ukasi kendi huzuruna cagmp oturttu; o a§ik dahi, ewelce
onun giyabinda yazmis, oldugu mektubu, cebinden gikanp, bak senin igin ben
bu mektubu yazdim, diye onun oniinde okumaga ba§Iadi.

1402. ijMektvbiaki beyitleri ve medih ve senayi, zariligi ve miskinligi ve $ok
yalvarmalan,

Mektubun igine yazmis, oldugu a§ikane beyitleri ve ma'§ukasimn medih
ve senasina dair olan fikralan ve kendisinin a§kiyla gece ve gtindiiz yamp tu-
tu§tugu ve vuslat niyazma muteallik sozleri nep birer birer okudu.

1403. CMa'suk dedi: nr Bu gerci henim i$indir; vuslat vaktinde hu, omrii zayi'
* etmektir."

1404. y< ~Ben senin oniinde haztnm ve sen mekiub oktiyncusun. HZu, hir here
asiklann nisani degildir."

"Senin ma'sukun ve matlubun mademki ben idim, iste senin oniinde du-
ruyorum; halbuki sen beni gaib addederek mektubu okumaktasin. Bu vazi-
yet agiklann nisani ve alameti degildir. Beni bulunca bu vesaitden feragat et-
men lazim idi."

1405. ^Dedi: IZurada hazirsin amma, velakin hen senden kendi naslbimi iyi
hulamam."

A§ik cevaben dedi: "Evet burada hazirsin ve vuslat ele gegmistir; fakat
ben senden nasibimi ve hazzimi, eger seni gaib addedip bu mektubu okumaz
isem, istedigim gibi bulamam; zira aynhk zamanindaki zevkim ve hazzim,
vuslat zamanindaki zevkimden fazladir."

1406. Dier ne kadar visdh goriiyor isem de, o sey ki, ge$en sene gordiim, hu
demde yoktur."

c^Stf

AHMED AVNl KONUK

"Gerci §imdi ben senin huzurundayim ve sana vasil oldugumu goriiyo-
rum; fakat gegen sene gordiigum hali bu vuslat iginde goremiyorum. Zira ben
gecen sene senin firakinla aglar ve goz yasjan dokerdim. Ve bu aglamadan
ve gonliimun yanmasindan zevk ve lezzet duyardim; bu lezzet ve zevk §im-
di senin huzurunda munkati' oldu."

1407. ''Qesmeyi cjoruyomm velakin su yoktur; suyun yolunu galibd hit yol vu-
rucu vurtlu."

"Benim sjmdiki halim, susuz bir cesme gormege benzer. Ewelki halimde
cesmeyi gormedigim halde, suyu iger ve miitelezziz olurdum; sjmdi ise, o
zevk ve lezzet suyundan mahrum kaldim. Benim suyumun yolunu galiba
viicudunu hissedemedigim bir yol vurucu vurdu."

1408. ^Bedi: "Hoyle olunca, hen senin ma'svkun Heqilim] hen Hulgar' Aayim ve
senin muradin ^Jiutudaiir."

"Bulgar" Asya'da kutb-i §imali tarafmda vaki' bir §ehrin adidir ki, gecele-
ri pek uzun olmakla karanligi ile miistehirdir. Eskiden Zu'1-Karneyn'in orala-
ra kadar gittigi kiitub-i tefasfrde rivayet oiunur. "Kutu" dahi bir sehir ismi ol-
dugu §arihler tarafindan gosterilmis, ise de, hangi kit'ada vaki' oldugu beyan
olunmamistir. Eldeki Iugat kitablannda da bulamadim. Bulgar §ehrintn vazi-
yeti karihesiyle halen ve vaziyyeten onun ziddi olan bir §ehrin ismi olmasi
melhuzdur. isimleri tebeddiil etmis, olmasi ihtimaline binaen, zaman-i hazir-
da bunlann hangi mevki'lerde kain oiduklan mechuldiir. "Ma'suk"tan murad
Hak, "Bulgarian murad, renk ve suretten miinezzeh; ve "Kutu"dan murad,
alem-i renk ve surettir.

Ya'nf "Ey benim a§ikim olan salik, benim zatim renk ve suretden miinez-
zehdir; senin muradin ise, alem-i renk ve suret olan halat-i asktir."

1409. *Sen, hana ve henim haletime asiksin; ey delikanh, halet elite olmaz.

"Evet, sen bana a§iksin ve benim askimdan miitevellid olan birtakim hal-
lerin dahi asjkism. Halbuki bu halatm herbiri zail olan bir golgedir. Ben bakf-
yim, binaenaleyh benim ile beraber, golgenin dahi a§ikism. Ey gene ve mub-

<&?

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

tedf salik, bu hallerin hicbirisi elde kalmaz; golgelerin zail oldugu gibi, fani
olup gider; ancak ben bakf kalinm."

1410. xxr BmaenaIei/K senin matlvb-i kiillin hen deijilim. ^atnanda senin ipin

[1416]

cuz -i mafisudum.

hsu&u

"Sen benira a§kimdan mutevellid olan zevk ve halatin dahi a§iki olunca,
senin kamilen ve kiilliyyen matlubun ben olmamis. olurum; belki ben §imdi-
ki halde ve senin bu halinin icmde, senin kasd ve murad ettigin bir ciiz' olu-
rum. Zira senin a§kin ve muradm iki hisseye aynlmi§tir. Bin" benim Zat'im-
dir, digeri de zevk ve halattir. §u halde ben senin maksudunun ve muradinin
bir cuz'u olurum."

1411. nen ma §uk aegil, ma §ukanin eviyim; a§k naka uzerindedir, sandih
iizerincle decjilclir"

"Mademki hazirdaki zevk ve halat sana benim asfamdan dogmu§tur ve
senin kalbin o zevk ve halata muallak kalmi§ ve onlan ma'suk ittihaz etmi§-
tir, su halde ben, ma'sukun olmam; ancak senin ma'sukunun sakin oldugu
bir hane ve bir oda olurum. Ve senin a§kin da nakd iizerine, ya'ni pe§in ve
hazir olan zevk ve halat iizerine olur. Yoksa kendisinde bu ezvak ve halat
miindemic olan sandik mesabesindeki Zat'una olmaz."

Ma'lum olsun ki, ma'§uk-i hakiki olan Hakk'in zati ve sifati vardir. Salik
Hakk'm a§ik-i zati olmakla beraber, tecelliyat-i sifatiyyesinin dahi a§iki olur.
Bu tecelliyat munkati' oldugu vakit, zevki soner. Zira heniiz suret kaydindan
kurtulamamis. ve bi-suret ve bf-renk olan Zat-i sirfin tamamiyle asjana ehliyet
kesb edememi§tir. Onun zevki tecelliyat-i sifatiyye ve esmaiyye perdeleri ar-
kasinda kalip, ma'sukuna kar§i, aglayip sizlamak hali icjndedir. Nitekim Ha-
fiz §irazf (k.s.) salikin bu haline isaretle bir gazelinde §6yle buyurur: Beyit:

"Bir bulbiilguzel renkli bir giil yapragim gagasmda tutardt. Ve o gtile malik ol-
dugu halde latif naleler ederdi. Ona dedim ki: "Ayn-i vasl igindesin, bu nale ve
feryad nedir?" Dedi ki: "Ma '§ukun cilvesi bizi bu i§de tuttu. "

^^

AHMED AVNl KONUK

1412. "uMa'suk odur ki o, yekta olur; senin muhiedan ve munlehan o olur.'

"Sen ma'§uku iki ciiz'e ayirdm; halbuki ma'§uk boyle iki kat degil, bir kat
olur. Ve onun munhasiran zati mahbub olur; yoksa ba§ka bir murada ve
maksuda vasita oldugu icin mahbub olmaz. Binaenaleyh o ma'sjuk onde ve
sonda, ibtidada ve intihada senin maksudun ve muradin olmak fcab eder. i§-
te dogru bir a§k ve ma'§ukiyyet boyle olur."

r > r* ^ J 1 ^-j* r* J&^ J^ J 1 ^ J& ^>J*T

1413. Uahiaki onu bulasin, muniazir kalmvyasin. Uiera a§ikar, hem dahi sir
olan o ola."

"Ma'sukun kendini buldugun vakit, artik onun tecelliyat-i sifatiyye ve es-
maiyyesinden mutehassil olacak olan ezvaka muntazir olmamahsin. Senin na-
zannda meratib-i vucudun kaffesinde zahir ve batin olanm, ancak o ma'suk-i
hakiki olan Hak'dan ibaret olmah." Nitekim ayet4 kerimede «ut «*j ^ tyy l^.u
(Bakara, 2/115) ya'nf "Ne tarafa tevecciih ederseniz, hep Allah'in vechi ve
zati vaki'dir" buyrulur.

1414. *Dialin mevkufu elegit, ahvalin heyidir; ay ve yd, o mahin hendesi olur."

"Ma'suk-i hakikinin zatini bulup, centf-i meratib-i viicudda, zahirde ve
batinda O'nun vechini miisahede eden bir kamil, artik halffe-i Hak olur; ve
birtakim hallerin te'siran altmda tevakkuf etmez; belki o hallerde tasarruf
eden bir bey ve bir hakim olur. Artik o insan-i kamil, bu gibi hallerin bende-
si degil, ancak ale'd-devam, mah-i hakikf olan Hakk'in bendesi olur; ve si-
fat-i abdiyyeti He iftihar eder." Nitekim cenab-i Pfr efendimiz bu mertebenin
zevkine aid olan su rubaflerini irad buyurmu§lardir: Rubai:

{X$> o-Uj fX$> e-U) *JJ* eJjj ^

"Ben bende oldum, bende oldum, bende oldum. Ben senin hizmetine bas eg-
mis bende oldum. Azid olan her bende mesrur olur; ben sana bende oldugum-
dan dolayi mesrur oldum. "

C^^>

MESNEVM SERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

xS" OU- lj l$— •*■ -Uly*j dy? &£ dl*j !j JU- X_y%. dy?

1415. Soylediai vakit, hale emr eder; istediyi vakit, cisimleri can eder.

Cenab-i Mevlana (r.a.) efendimiz zevk-i alflerine miisteniden bu beyt-i se-
rifde, mur§id-i kamilin halini beyan buyururlar. Ya'nf "Boyle bir arif-i vasil ve
mursjd-i kamil esna-yi irsadda halka soz soyledigi vakit, kendisine ahval-i
aliyeden bir hal gelirse, o halin te'siri altinda maglub olmaz; bil'akis o hale
emr edip, te'sirini izale buyurur ve yine halki ir§ada devam eder. Zira halffe-i
Hak'dir ve ahvalin beyidir; ve eger isterse muridlerin cisimlerini bir nazar ile
can ediverir ve onlarda nefsaniyetten eser bijakmaz."

1416. LMiintehi olmaz ki o mevhufdur; muntazir oturnp hal arayici olur,

Birtakim hallerin te'siri altinda tevakkuf edip, o halleri izaleye muktedir
olamayan kimse, tarik-i Hakk'm nihayetine vasil olmus. bir kimse degildir;
belki henuz yolun ortasindadir. Ve bu salik-i mutavassit, halin zuhuruna
muntazir ve miiterakkib olarak oturmustar; ne gelen bir hali ref edebilir ve
ne de istedigi bir hali celb edebilir; zira heniiz ahvalin beyi ve hakimi de-
gildir.

Burada bir sual varid olur, o da budur ki: "Pfran-i izam hazeratirun ba'zi-
lanndan suridelikler zuhur ederdi ve ezciimle Hz. Mevlana (k.s.) meclis-i
ekabirde sema' buyururlar ve halat-i acibe izhar ederlerdi. Nitekim tafsilati
menakibda mezkurdur. Bu zevat-i kiram, bu ahval-i varidenin te'sfrati altin-
da maglub degil midirler?"

Bu sualin cevabi dikkat olunursa bu beyitlerde verilmistir. Filvaki' insan-i
kamilde de birtakim ahval zuhur eder; fakat bu ahvaii, isterlerse onlar celb
ederler, isterlerse izale edip sahve gelirler. Zira onlar ahvale mutasarnftirlar
ve ahvalin beyidirler. Halkm muracaatmdan sikildiklan vakit, bir hal celb
ederler ve bu hal icmde halka feyz bans ederler. Bununla beraber yine sahv
iginde bulunuriar. Nitekim cenab-i Mevlana efendimiz, Menakib-i Sipehsa-
lar'da beyan olundugu iizere, "Her ne hal icjnde olursam olayim, eger ben-
den fetva almak icin, miiracaat eden olursa, men* etmeyin, bana getirin!" bu-
yurmus olduklan cihetle, sema' esnasmda fetva isteyen oldugu vakit, kalem
ve kagit getirirler; ve Hz. Pir efendimiz dahi, icab eden cevabi yazarlar idi. im-
di eger halin maglubu olsalar idi, ilme ve tefekkiire miitevakkif olan bu fetva
vermek kaziyyesine halen imkan olmaz idi. Menakib'da bu gibi vak'alar gok-

C\gj(j£^3

AHMED AVNt KONUK

tur; velhasil insan-i kamil, bir hal icinde bulunsa dahi yine ehl-i temkfndir.
Onlann bu hallerine bakip, ashab-i telvin zannedenler aldanirlar.

1417. Onun eli Kaiin kimuasi olur; elini iahrik eier, hakir onun sar\io$u olur.

Yukanda zikr olunan insan-i kamilin eli, halin l&myasi ya'nf iksiri olur. Ik-
sir nasil bakin ve civayi altina tahvil ederse, o kamilin eli de gerek kendi nef-
sindeki ve gerek murfdlermdeki halleri oylece tahvil eder. elini tahrik edin-
ce, bakir gibi olan ahval-i siifliyye onun sarhosu olur. Nitekim cenab-i Pir
efendimiz bir gazellerinde §6yle buyururlar:

"Eya§iklar, ey a§iklar, ben topragi gevher yapanm. Ey mutribler, ey mutrib-
ler, sizin deflerinizi altm dolu yapanm. "

1418. Bcjer isierse oliim <U iaih olur; Aiken ve ne§hr, nereis ve nesrin olur.

Boyle bir insan-i kamil eger isterse, nefislere aci gelen oliim, ona tatli olur.
Nitekim Hz. Mevlana efendimiz halet-i nezi'de Azrail'i mu§ahede buyurduk-
Ian vakit, soyle buyurmusjardir: Beytt:

"Ey benim camm! Daha ileriye gel, daha ileriye gel! Ey benim Hz. Sultan 'imm
kapismm hadimi!"

Ve §eyh Sadreddfn-i Konevf hazretleri Nefehat-i llahiyye'sinde "Kamil,

olumu kendi ihtiyanna mahsus* olan kimsedir; isterse oliir, isterse diri olur"

buyurmusjardir. Nitekim Fenduddin-i Attar hazretlerinin sebeb-i ir§adi da

§6yle olmustar: Cenab-i Feriduddfn dukkanlannda oturduklan bir sirada, bir

dilenci gelip, "Allah nzasi icjn bir §ey ver!" demi§. Hz. Attar dahi "Inayet

ola!" demi§. Fakir bu sdz iizerine durup Hz. Attar'a dikkatle bir bakmi§. Ce-

nab-i Attar, bakmasinin sebebini sormu§, o da "Senin nasil olecegini dii§u-

■ niiyorum" demi§. Hz. Attar dahi "Sen nasil oliirsen, ben de vaktim geldigi va-

|ikit, 6yle oliirum" demi§. zat, "Sen benim oldiigum gibi olebilir misin?" de-

jmi§. Hz. Attar "Tuhaf §ey! Senin oliimun baska midir?" deyince; o sail-i ka-

Ttmil elindeki ke§kulumi basmin altina koyup "Allah!" diye bir na'ra vurmus,

*$%?£>

QSppr MESNEVt-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

ve teslfm-i run etmi§. Hz. Attar bu hali goriince pek ziyade miitegayyir olup
diikkanini yagma ettirmis, ve tarik-i Hakk'a siiluk etmi§tir. Velhasil "Kamille-
rin oniinde oliim bu suretle tatli olur ve istedikleri vakit olurler; ve har ve di-
ken ya'ni tecelliyat-i kahriyye onlann oniinde nergis gigegi ve beyaz giil gi-
bilatff olur,"

1419. ki, halin mevkufudur, ademidir; gah hal ile efzun ve gah noksanlik
i$indedir.

Ya'ni "Halin mevkufu ve maglubu olan kinase ademidir. Ya'ni heniiz si-
fat-i be§eriyyeden kurtulmamishr. Gah be§eriyyet tcabi olan sifatin galebesiy-
le noksanlik iginde olur ve gah ruhun icabi olan sifat yuzunden vaki' olan hal
sebebiyle ziyade olur."

1420. Sufi menalde dmul-vakt olur; fakat safi vakit ve halden fariqdir.

[1426] J 'J J J v

"Menal" yetismek ve nail olmak ma'nasinadir. Tarik-i Hak'da bir "sufT ve
bir de "safi" i'tiban vardir. SufTnin tarik-i Hak'da yetistigi ve nail oldugu mer-
tebe, "ibnii'l-vakt" olmasidir. Ve "vakt" istilahat-i sufiyyede abdin sun'u ol-
maksizin kalbine mustevli olan bir haldir. "Kabz" ve "bast" kalbde olan si-
kinti ve ferah gibi ahvalin vuka'unda suf! bunlan izaleye muktedir olamaz.
Ve bu ahval, bir baba, oglunun iizerinde nasil hakim ve mutasarnf olursa,
dylece hakim ve mutasarnf olur. Bu sebeble o sufiye "ibnii'l-vakt" veya "ib-
nu'l-hal" derler. Ve sufT, bu halin geldigi vakit ve an iginde, o halin zebunu
olur. "Ebu'1-vakt" ve "ebu'1-hal" olan kamil ise, vaktin ve halin zebunu de-
gildir. Bir baba, oglu iizerinde nasil tasarruf ederse, o da o vakit ve hal iize-
rinde oylece mutasarnf ve hakim olur. Isterse o vakit ve hali celb eder ve is-
terse ref eder. SufTnin kalbinde sifat-i nefsaniyyenin bakayasi oldugundan,
heniiz safi degildir; fakat kamilin kalbi bu sifat-i nefsaniyyeden safTdir. Beyit:

Goniil Syfnesin suff eder isen eger safi
Agihr sana bir kapi, ayan olur cemalullah

1421. Dialler onun azim ve re'uine mevhufdur; onun cMesih aihi olan nefhin-
den diridir.

*#%&>

AHMED AVNl KONUK

Ahval-i muhtelifenin zuhuru, kalbi safi olan kamilin azmine ve re'yine
mutevakkiftir; istedikleri vakit, istedikleri hali celb ederler, istedikleri vakit
izale ederler. haller o kamilin, tsa-yi Mesih (a.s.)in nefesi gibi olan nefesin-
den ve ufurmesinden diri olurlar ve zuhura gelirler.

J 1 <s o* s..<y^ ^ j J* y ^ * J u ^ u

1422, "Sen halin a§ikism, hana asik deflilsin; hal iimidi iizerine, benim uze~
rimde dolastrsin."

"Ey yazdigi muhabbetnameyi huzurda okumaktan zevk alan a§ik! Sen
halin a§ikisin ; hakikatte bana a§ik degilsin. Hale taa§sukundan ve hal zuhu-
ru timfdinden dolayi, benim a§kimin etrannda dola§irsin."

Bu beyt-i §erff her ne kadar kissadaki ma'§uk tarafindan, a§ika hitab ise
de, Hak tarafindan abde ve halife-i Hak olan insan-i kamil tarafindan salike
vaki* olan hitaba i§arettir.

^ Jtf J^ >*** *=~~* >f ^ <r> r 5 " <° ^ ^

1423, *0 ki, bir dem nakis, bir clem kamil ola; Diald'in ma'buiu clegiUir, afil
olur."

Hal denilen §ey, devam edemeyip tebeddiil eder. Nitekim Ji*M & JU-i $?
ya'nf "Halin devami muhal cinsindendir" denilmi§tir. Binaenaleyh "0 hal, bir
zaman nakis ve gaib ve diger bir zaman kamil ve zahir oldugundan, HaltTin
ve vefakar a§ikin sevip tapacagi bir §ey olamaz. Eger dyle bir ma'buda san-
layim desen, elinden gider ve gaib olur. Nitekim Ibrahim Halilullah (a.s.) bi-
dayette giine§i ve ayi ve yildizlan gordii; ve her birine ma'bud olacagi ihti-
maliyle bakti; onlann gurubu iizerine '^i L>-i V (En'am, 6/76) ya'nf "Ben
gurub edenleri sevmem;" binaenaleyh bunlar benim ma'budum ve ma'su-
kum olamazlar", buyurdu. Kissasi Kur'an-i Kerim'de mezkurdur; buna dair
olan izahat I. cildde "Halife'nin Leyla'yi gormesi" kissasinda getfi.

1424, "Ue o ki afil ve gah o ve bu olur; dilber degildir; ben afilleri sevmem."

"Ve o hal ki gurub eder ve tebeddiil edip, gah dyle ve boyle olur. haki-
kf bir dilber ve ma'suk degildir. Ibrahim Halilullah hazretlerinin buyurdugu
gibi i^i L»i V (En'am, 6/76) ya'nf "Ben gurub edenleri sevmem."

*$$&>

MESNEVI-I §ER1F §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

1425. "0 ki, $a/i ho§ ve yah naho$tur; hir zaman su ve hir dem aie§iir."

"0 Ml ki, ba'zan inbisat gibi ho§ ve ba'zan inkibaz gibi nahostar; ve bir
zaman su gibi batma letafet ve serinlik verir ve ba'zan da batmi ate§ gibi
yakar."

J fllfl ^j J-ib C-j JuiJ Ji oU ^i j -Lib <u gj

1426. Styxn burcu olur, velakin ay degildir; pulun nak§i olur vefakai agah de-
gildir. ,

Ya'nf "Boyle tebeddiil eden nailer, mah-i hakikihin zati degildir; belki o
haller mah-i hakiki olan Hakk'm burcu mesabesinde bulunan sifat ve esma-
simn muktezeyatidir; ve sifat ve esma icabi olan bu ahval-i muhtelife, putun
nak§i .mesabesinde olur. Ve nakis. ise kendi a§ikimn asfondan haberdar ve
agah degildir." Fakat mah-i hakiki olan Hak, zatimn a§iklanndan elbette ha-
berdardir. Hie. "Habir" olan ma'§uk, bf-haber olan ma'§uka benzer mi?

1427. CMademki sufi-i safa, i%n-x vakt oldu, vakti haha g'xhi siki tuimustur .

Halden safa ve zevk bulan sufT, mademki ibn-i vakttir ve ahvalin te'sfra-
ti altmda zebundur, o gelen hale mahal olan vakti, babasi gibi simsiki tutar
ve o ahvalin zevkleriyle miitezevvik olur.

. JU- ol5_j! jl £jl» j ^ ^1 J^lja j^p J> J^ o~*

1428. jLii'l-Celal'in askvrun garki olan safulir; kimsenin ocjlu degildir; hdlin
evkahndan farigdir.

Fakat Zii'l-Celal olan Hakk'in zatimn a§kinda miistagrak olan kimsenin
kalbinde sifat-i nefsaniyyeden asla bir bakiyye kalmamis. oldugundan, o kim-
se safTdir. Binaenaleyh bende-i hass-i Huda'dir; hicbir halin maglubu degildir
ve birtakim ahvale mahal olan vakitlerden farigdir.

1429. ^ir nurun garktdir ki 0, "lem yuled"dir; "JZem yelid, lem yuled"
UiaKk'tn sanidu.

<*$%&>

AHMED AVNf KONUK

Sari olan zat, dyle bir nur-i vucudun garki olmu§tur ki, o vucud-i hakiki-
nin mebdei ve men§ei yoktur. Ve hicbir kimseden dogmamisttr. Sure-i Ihlas-i
§enfde bey an buyuruldugu uzere, dogurmamak ve dogrulmus, olmamak o
vacibu'l-vucud olan Hak Teala hazretlerinin §amdir.

#.eJjj \j ^Jus>xs tl~*J *J jj

f, sJJj £ j>*j {J k^s- c&^r jj

1430. Gger diri isen, git, boyle bir aski aral 'Ve yoksa muhtelij vaktin bendesisin.

Eger diri ve bakilerden isen, git boyle bir a§ki ara ve zevki, boyle bir ask
iginde bul; ve yoksa muhtelif hallerin mazrufu ve mahalli olan vaktin bende-
si ve zebunu olursun.

Jijy>- <~>jlk» J- 5 J <J-^ J"^ .

J*y- ^y- 3 tL — j u~*> j

JUl

1431. Oiendinin firkin ve guzel naksina hakma; kendi askina ve matlvbuna
bak!

Ya'ni "Suretin ister guzel, ister girkin olsun, ona bakma! Neye a§iksin ve
matlubun nedir, ona bak!" Zira insan suretten ibaret degildir. Onun ruhu ve
ma'nasi vardir. A§k ve taleb onun suretine degil, ma'nasma taalluk eder.
Eger ma'suku ve matlubu ulvi bir §ey ise, ma'nasinm ulviyyetine; ve eger
suflf bir §ey ise, ma'nasimn dahi sufliyyetine alamettir.

1432. Ona bakma ki, sen hakusin, ya zayijstn; ey serif sen kendi himmeiine
bak!

Ya'ru "Surette noksan a'za sahibi olmakla hakfr olduguna veya ma'lul bu-
lunduguna ve fakfrii'l-ahval ye halk nazannda zelfl olduguna bakma; ancak
senin ma'nan olan kasd ve himmetine bak, ey §erafet-i run sahibi!"

1433. Sen oldugun her bir halde taleb et; ey kuru dudakli, daima su isiel

Ey hakayik ve maarif-i ilahiyye suyuna susamis, olan kimse, herhangi bir
I halde olursan ol, daima bu hakayik ve maarif-i rabbaniyye suyunu iste.

J-»j tux* j*» ji j>X> £ jjo ^» i^y c^Ju>- t_J Ols

yi434. 2Xra senin o kuru dudagvn sdhidlik verir ki, sonunda menba basina erisir.

<™ga

MESNEVI-1 §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

"Menba* ba§i"ndan murad, insan-i kamildir. Zira senin o hakayik-i ilahiy-
ye ve esrar-i rabbaniyyeye susamishgin, sonunda senin o ab-i hakayikin ge§-
me ba§i olan insan-i kamilin huzuruna vasil olacagina sehadet eder,

1435. ^Dudak kurulufju sudan bir haberdir ki, bu xzhrab yakinen seni suya §r
tirir.

Dudak kurulugu, suya olan ihtiyaci haber veren bir haldir ki, bu ihtiyag
iginde vaki' olan garpinmak, muhakkak seni su basma getirir. "Be-ma" daki
"ma" Arabf oldugu takdirde, su ma'nasina,- ve Farisf oldugu takdfrde "biz"
ma'nasinadir. Binaenaleyh bu kelimede bir cinas vardir ki, sudan murad in-
san-i kamil olduguna ve zaman-i Pirde, insan-i kamil kendileri oldugundan
"be-ma" [: bize] ta'biriyle, huzur-i §enflerine i§aret buyurulmus, olur.

1436. 2Xra bu talebkarlik mubareh harekeitir; bu taleb Diak yolunda muni' ol-
durucudur.

1437. ^u taleb senin matlublannin anahtaruhr. Hiu senin askerin ve nusreiin
ve hayragindir.

1438. ^Bu taleb sayhada hir horoz gibidir; sabah geliyor diye nam vurur.

Kisjnin bu batindaki talebi, matluba vustil sabahi geliyor, diye oten bir ho-
roz gibidir.

1439. Dier ne kaetar senin aletin yok ise de, sen iste; Ulab yolunda alete hacet
yoktur.

"Alef'den murad, ilim ve amel ve vesaildir. Ya'ni "Ey kimse, her ne kadar
senin ibadat ve taattan hayirli amellerin ve kitablara yazilmis. olan ulum-i ila-
hiyyeyi okuyup anhyabilecek derecede de ilmin ve vesail-i tahsiliyyen yok
ise de, yine sen Hakk'i taleb et; zfra Hak yolunda bu gibi alat ve vesaile ih-

<^^>

AHMED AVNl KONUK

tiyag yoktur." Nice ilimsiz ve amelsiz kimseler hakkinda, mahza kalblerinde-
ki arzu ve talebe binaen, eltaf-i ilahiyye ibzal buyurulmustar.

;ljul

r* y^ y J^ y y >-

,» »t

s~i (J* j&&> j*\/ J*

1440. By ogul, her kimi talebkar aorur isen, onun yari ol, meyli onun uzerine

[1446]

at!

"Ser endahten" meyl etmek demektir; ve "ser" burada meyil ve arzu
ma'nasinadir. Ya'ni "Hakk'i ve Hak yolunu isteyen kimseyi gorur isen, ona
dost ol ve onunla musahabet et; ve meylini onun oniine at!"

c^ ^JIp OUIp J^ jj5 iSj* v 1 ^ ^^ Jyr f

1441. jLua ialiblerin civdnndan talib olursun; yalMerin sayesinden, fl&lib olursun.

Zira talib-i Hak olanlar ile miicaveret ve musahabetin sebebiyle, nihayet
sen de Hakk'in talibi olursun ve ondaki derd-i taleb, sana da sirayet eder. Ni-
tekim ayet-i kerfmede bu ma'naya binaen j*>i*ti ^ \yf (Tovbe, 9/119)
ya'ni "Sadiklar ile beraber olun" buyurulur. Ve'galiblerin sayesine iltica eden
kimselerin dahi, o sayede gaiib oldugu, alem-i surette daima meshuddur.

1442. 6ger bir kannca Silleymanlih. isieii ise, onun ialebine aevsek gev$eh
hakma!

Ankaravi hazretleri "Suleymam" deki "ya"yi masdariyyet ma'nasina alip
"Suleymanhk" ma'nasim vermi§tir. Hind §arihleri bu "ya"ya "ya-yi ta'zim"
ma'nasmi vermisterdir.

Ya'ni, "Eger hakir olan big kannca Siileyman-i azimi istedi ise, sen, ey ka-
nnca Suleyman kirn, sen kirn? diye onun bu talebine gev§ek gev§ek, ya'ni
nazar-i nakaretle bakma!" demek olur. Ve "Siileyman-i azim"den murad,
Zu'1-Celal olan Hak Teala hazretleridir.

1443. Sen maldan ve san'altan her ne tuiarsan, evveli taleb ve enclise decjil mi&ir?

Talebden ve arzudan ne cikar deme; dikkat et, sen mal ve san'at cinsin-
den her neye malik isen onlara malikiyyetin eweli, taleb ve diisunce degil
midir? Hie. dusunmedigin ve taleb etmedigin bir §ey ale'l-kaide eline girmez;

*&!&>

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

girse bile pek nadir ve istisna olur; istisna ise kaide de|ildir. Binaenaleyh ta-
ieb-i Hak dahi bu kaideye tabi'dir.

jjj j i_~£ ^tiLJI <JLp jjli jl^p ji <tf ^j^^-i. Ol c-jI^o-

Davud (a.s.)in zamamnda, gece ve gftndiiz "Bana me§akkatsiz
helal nzik ver!" diye dua eden bir §ahsm hikayesidir

1444. hir kimse ^Bavud-i nebi ahciinde, her alim nezdinde ve her gabinin
onvinae,

s s J' ^jjj £j ^ JjJ ^ ^ r b >J> ^ ^ ^

1445. ^Daim hu duayi eder&i ki: "By Utu&a, hana xahmetsiz hir servet hah§
et!"

1446. " (Jliaclemki heni hir ienbel, hir zahm yiyici, hir gev§ek hareketli hir ten-
hel yarathn!"

"Kahil" tenbel, "munbil" keza tenbel ma'nalannadtr. Ya'ni, "Ya Rab, ma-
dem beni tab'an bir tenbel, hem de her cihetden darb yiyici ve gev§ek hare-
ketli bir tenbel yarattin."

.ilfi j\j£ b\j~»\ _j '<_— >\ jb i\j* ^ i J^>j C-io d\j>~ j>

\AA7. (Jviurdisiz clan arkasi yamali e§ekler uzerine. atlartn ve kahrlann yu-
kiinii hoymak kahil degildir."

Ya'ni "Qahsmak gibi agir bir yiikii, benim gibi bir tenbel uzerine koymak,
muvafik olmaz."

<^^>

AHMED AVNl KONUK

1448. x By £}ani! uMademki beni tenbel yarathn, rtzhimi da tenbellik yolun-
dan veri"

"Miiir zengin ve gani ma'nasmadir ve murad Hak'dir.

1449. ir Ben ienbelim, vucudda qolaede uyurum; bu fazl ve cudun sayesinde
uyurwn."

"Ben tab'an tenbel yaratilmi§ oldugum icm, bu viicud-i izaff aleminde, se-
nin viicud-i hakikinin golgesinde uyurum. Senin o vucud-i hakikinin bu fazl
ve cudu sayesinde uyurum. Ve sa'y ve ictihad hareketinden farig bulunurum."

1450. y £\ncak tenbeller ve golaede uyuyanlar icin, sen baska bir nevi' nzih
[1456] //

yazmissitt.

"Tab'an kendilerine gali§mak ve esbaba te§ebbiis etmek zor gelen ve se-
nin lutfunun sayesinde uyuyan tenbeller igin, sen ba§ka bir nevi' nzik yaz-
mi§sin; zfra her bir kulun omrunii ve ya§amasma lazim olan nzkini takdir bu-
yurdun. £ahsanlara bu nzik esbab yolundan gelir; cah§mayanlara da mukad-
der olan bu nzik ba§ka bir nevi'dir ve baska bir yollardan gelir."

Is jj-Ji cf ^— s 1 k S f j*

iSjJj ^.yr C— *b, \f j»

1451. v I7ier himin ayafyi varsa, bir nzik arar; her kimin ayacji ychsa, merha-
met et!"

i —

us*j j* <Jj~* Oljl/ \j y\ jij*- Jl <jy~> «l>lj ^ tj Jjj

1452. "ZRizhi, o flamlimn tarafina siir; her zeminin tarafina buluiu yafldu f ."

"Rizki, tenbellik garni ile mahzun olan o kimsenin tarafina sevk et ve arz
gibi muncemid ve bf-hareket olan her bir tenbelin tarafina kerem bulutunu
yagdir."

y j* j^ lSj~^ *^L> b j\ y *j*~ - j -- , ^j ^ i>*J ^>yt

1453. Zeminin ayacji olmadigi icin, senin cudun onun tarafina buluiu iki kat

*$%&>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHt / V. CtLT • MESNEVf-3 •

"Nitekim muncemid olan arzm hareketi olmadigt igin, susuzluktan kupku-
ru bir hale gelmis, olan o arz tarafina senin cud ve keremin yagmur bulutla-
nm iki kat olarak sevk eder."

1454. "Qocutjiin ayayi olmadtyi i$in, onun anast gelir ve onun ba§ina vazije
doker."

"Nitekim yuriimekten aciz olan bir gocugun anasi, onun ayagina gelip su-
tiinu verir."

1455. wr Ben ansizm, zahmetsiz bir nzik isterim; zxra henim ialebden ba§ka
sa'yim yokiur."

'* <J*^° ^ V~^ "^* S-^ S- 5, ^ JJJ ^ O^ ^ li* J^ J^

1456. 'TJirpofc muddei, giindiizden geceye, gece, butun gece ka§luk vaktine kadar
bu duayi ederdi.

tenbel adam, gece ve giinduz la-yenkati' bu duayi ederdi; ve bu duadan
baska higbir i§i ve sa'yi yok idi.

J 1 J^ J. J t^ U f-k -* ->* ^ ■* ^-^ ^ ^

1457. Dialk onun sozune, onun ham iama'ligina ve miicahedesine giilerler idi.

kimse, bu dualanni herkesin oniinde de izhar ettiginden, halk onun bu
kahilane sozlerine ve onun tama'inin cjgligine ve bu duadaki miicahedesine
ve isranna giilerler idi de derlerdi:

1458. Oii, "Slcaib! *i?u gev$ek sakalli ne &'6yliiyor; yakud ona birisi bi-husluk
esranni vermi§tir?"

Ki "Acib §ey! Bu gev§ek sakalli, ya'ni ahmak ne soyluyor; yahut ona bi-
risi aklina su'-i te'sir edecek esrar mi igirmi§tir?"

1459. \Rizrk yolu, kazanc ve zahmet ve mesakkattir; her bir kimseye bir
san'at ve bir taleb verdi."

c £p=

AHMED AVNl KONUK

Halk derlerdi ki: "Rizik yolu, kazanc. ve zahmet ve mesakkat yoludur; zi-
ra tahsil-i nzk hususunda Hak Teala hazretleri her bir kimseye bir san'at ve
birtaleb vermi§tir."

($i\J ja 0U»jVl Ijli-ilj

\^C\jS\jj^\^\

1460. Brzakx, sebeblerde ialeb ediniz; vatanlara kapilanndan qiriniz.
[14661 r "

"Erzak-i ilahiyyeyi, esbaba tesebbiis suretiyle isteyiniz. i^iy ^ o^Ji iyi j
(Bakara, 2/189) Ya'ni "Evlere kapilanndan giriniz" ayet-i kerimesi mucibin-
ce, sakin olacaginiz mahallere kapilanndan giriniz."

1461. "t$a/i ve sultan ve Diakk'tn resulii, simdi zu-fiinun olan ^Dauui nebtdir."

tenbelin duasini duyan muhitindeki kimseler dediler ki: "Bu zamanda
zahirde batinda hiikum sahibi zu-fiinun olan Davud (a.s.)dir."

1462. "Orula olan boyle bir izzel ve bir ndz ile ki, clostun inayetleri onu tuft-
hab etmistir."

"Hakk'm inayetleri o Davud (a.s.)i intihab ve ihtiyar ederek. ona bir izzet
ve bir naz bans, etmistir."

iJu> jJjl SJl* ( Jijii^j 7T y iJs- ^j> j jlw ^ ^jiJlj^ix^

1463. "Onun mudzeleri sayisiz ve adedsizdir; onun bahsayisinin dalgasi, me-
ded i$inde mededdir."

"Ve o Davud (a.s.)in mu'cizeleri pek goktur ve onun ata-yi sun ve ma'ne-
visinin miitevali dalgalan kullara yardim iginde yardimdir."

dj£j\ 0_y>wJh jljl iJL~»>Xi ^ dy^ \i f*\ j iy>- tj L ^S' gs*

1464. "Sddem'den simdiye kadar muhakkak hi$ir kimseye ercjanun aibi sada
ne vakil olmuslur?"

"Erganun" ve "Ergan" bir calginin ismidir. Eflatun tarafindan ihtira' olun-
; dugu rivayet olunur. Ya'ni "Hz. Davud'un mu'cizatindan olmak iizere sesi
i pek ziyade latif ve muessir idi; ve onun zamanina kadar giizel sesli insanlar

°m>?

MESNEVf-1 §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

gelmis, ise de, giizel sesin kemali o hazrette miitecelli olmus. idi. Ve o kemal
ondan evvel devr-i Adem'den beri kimseden zahir olmami§ idi."

1465. "Dti her hir va'zinda, onun aiizel sesi, iki yiiz adami oldururdu, yok
ederdi."

1466. O zaman arslan ve ahu, hu ondan mujjfel olarak onun va'zina to-planir-
lar idi.

"Davud (a.s.) va'za basjadigi zaman birbirine muhalif olan hayvanat, bir-
birinin vucudundan gafil bir halde toplamrlar. Ve tab'an arslan ahuyu parga-
lamak laztm gelirken, giizel sadanin te'sfriyle mest oldugu igin, ahunun vii-
cudundan asla haberdar olamaz idi." Sada-yi latifin zi-ruh uzerindeki te'sfra-
ti zahirdir.

1467. \Da*j/ar ve huslar onun nefesine hem-avaz olup, her ikisi da' vet vaktin-
de onun mahremi idiler.

"Resail" "resiT'in cem'idir. "Resil" burada, hem-zeban ve hem-avaz
ma'nasinadir. Bu beyt-i §enfde sure-i Sebe'de vaki' JU- C Vui il* ijb £\°jA ]
loi-i J ufj 'Jyf, 'Z. ^J (Sebe ! , 34/10) ya'nf "Muhakkak biz Davud'a indimiz-
den bir fazl verdik; dedik ki, ey daglar ve kusjar onunla hem-avaz olunuz. Ve
biz onun igin demiri yumu§attik" ayet-i kerimesine i§aret buyumlur. Ya'ni
"Davud (a.s.) in giizel sesi ile vaki' olan miinacatinda, daglar sadasini tekrar
eder; ve kusjar civildar ve cemadat ve hayvanat kendi isti'dadlan dairesinde
muvafakat ederler idi; ve onun tesbih ve ezkannin mahremi olurlar idi."

Ol^- j* j otf*- ^-J^ijj jy C;\y**A \jj\ j* jiO^- -W>

J^

1468. HZu ve yiiz hu kadar onun mu'cizeleri var; onun yiiziiniin nuru cihetler
i$inde hi-cihaihr.

Onun bu zikr ettigimiz mu'cizati ve bu zikr ettigimizin yiiz misli harikala-
n vardir. hazretin vech-i zahirinin nuru her ne kadar alem-i taayyiinde
me§hud olmakta ise de, hadd-i zatmda cihetlerden mimezzeh olan Hakk'in

C ^P^

AHMED AVNI KONUK

nurudur; zira Davud (a.s.)da hilafet-i Hak zahir idi. Nitekim ayet-i kerimede
jJy)S°\ j alu iildult- w ijb \t (Sad, 38/26) ya'ni "Ya Davud biz seni yeryuziin-
de halife yaptik" buyurulur.

j^r j C~-^»- j JJl 4£~j JJ*L ai^S

j\ Uj_)j ^ Oi& "^ * Ij

1469. ^iifitn feu iemkin ile beraber Diu&a onun nzkini ciist ii cuya hacjh eimi§
ol&u.

"Temkin" mekan vennek ve mertebe tahsis etmek ma'nasinadir. Ya'ni
"Hak Teala hazretleri Davud (a.s.) a boyle bir mertebe-i kemal ihsan buyur-
mu§ iken, onun nzkini ciist ii cuya ya'ni esbaba te§ebbiise bagli etmis, oldu."

J^.jjj^ «■** l* JjIJ ,yi

J*OjJ Llfj J l^ 6 JJ <J

1470. Onun hiitiin hu zaferi ile heraber. zirh ctokumaksizin ve hir zahmetsiz
onun rizki aelmez tax.

Onun bu derece inayet-i Hakk'a nailiyetteki zaferiyle beraber, demiri elin-
de yumusatip, halka yapar ve o halkalan birbirine gegirip muharebede arka-
ya giyilmek iizere, zirh orer ve bu zirhli demir gomlegi satip, onunla taayyiis,
buyunir idi. Binaenaleyh onun nzki da boyle bir zahmetle eline girer idi.

Ankaravi hazretleri Tefsfr-i Medarik'den naklen §u menkabeyi beyan bu-
yururlar: "Davud (a.s.) her gun tebdil-i §ekl edip, miitenekkiren halk arasin-
da dola§ir ve "Davud'un emr-i idaresini nasil bilirsiniz?" diye sorar; ve onlar
da beyan-i memnuniyyet ederler imi§. Cenab-i Hak adem suretinde iki melek
gondermi§. Davud (a.s.) adet-i seniyyeleri vechi ile bunlara da oyle bir sual
sormu§. Onlar cevaben demisjer ki: "Eger Davud gerek kendisi ve gerek lya-

■ Ii nziklanni beytu'l-malden yememi§ olsalar idi, ne giizel adam olurdu!" de-
mister. Bunun iizerine Hz. Davud Cenab-i Hak'dan, kendisini beytu'l-malden
mustagnf edecek bir sebeb taleb etmis, ve Hak Teala hazretleri dahi, demiri

I yumu§atip, zirh yapmayi ihsan eylemi§tir.

s.eJjlj dj^jf jji eJLO <\j\^-

s-i^UU fj^j J Jj-^f ilO^V^

1 1471. Hoyle mohzul ve arkada kalmi§ adz, evi kokmw? hir felecjin kovulmu§u
olan sefil!

11472. I^oyle heSbaht, ticaretsiz acele etegini kdrdan doldurmak istiyor.

°<mg>

MESNEVf-1 SERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3

1473. nZoyle bir ahmak, felegin iizerine merdivensiz $ikayim diye ortaya j

1474. HSU ona istihza ile derdi ki: "Diaydi iut ki, sana bir nzik eristi ve muj-
deci geldi!"

Onun bu duasim dinleyenlerden birisi, istihza tarikiyla: "Haydi git, durma
yakalasana! Bir nzik eri§ti ve bu nzkin mujdecisi geldi!" derdi.

1475. T/e o ^iiiup: "By fcot/im reisi, buldugun hediyeden bize de ver!" derdi.

Yukanki beyitte olan "kufte§" kelimesinin bu beyite de merbutiyyeti var-
dir. Ya'ni bu iki beytin hulasasi budur ki: "0 tenbel sahsin duasim i§itenler-
den birisi, "Haydi ko§, sana nzik ve mujdeci geldi!" ve diger birisi de, "Ey ma-
hallenin ve koyiin reisi, su aldigin hediyeden bize de ver!" derdi; ve onunla
boylece alay ederlerdi."

1476. Oj adamlann bu iesniinden ve istihzasmdan, duadan ve yaliahlanmadan
eksih eimezdi.

tenbel sahis, herkes boyle kendisiyle istihza ettigi halde, bad-i hava
[=bedava] nzik duasindan ve Hakk'a niyazdan ve yaltaklanmaktan asla
vazgegmez idi.

1477. Ta ki o bos zenbilden veynir arar diye, sehir i$inde ma'ruj ve meshur
oldu.

tenbel adam bu duasindan hig vazgegmedi; nihayet "Bos, zenbilin igin-
de peynir arayan bir adarftdir" diye halk arasinda ve §ehirde ma'ruf ve mes-
hur oldu.

1478. O dilenci hum iama'ltkta mesel oldu; o, bu arzudan cuda cjelmedi.

AHMED AVNl KONUK "^39

tenbel adam darb-i mesel haline geldigi halde bile, zahmetsiz nzik tale-
bine muteallik olan rminacatindan aynlmadi.

f^LJI <uLp ^1 Jtf ^-U-U eJLuT leo OU-^U j* _jlT OJjjj

ilhah ile dua edicinin evine okiiziin ko§masi, Nebi (a.s.) "Muhakkak

Allah Teala duada ilhah edenleri sever" buyurdu; zira Hak Teala'dan

ilhah icmde istemenin aym, isteyiciye, ondan istedigi §eyden iyidir

1479. Ta ki bir gun ansizm ku§luk vaktinde, ah u zar ile hu dudyi ediyordu:

1480. S^nsxzxn onun evine hir okuz kosiu; bovnuz vurdu, baqi ve kilidi kudu
[I486] r*a a

tenbelin duasi esnasinda onun evine dogru bir okuz ko§tu ve kapisma
[ boynuz vurdu; kapimn bagmi ve kilidini kirdi.

1481. Oiiistah okuz o eve sigradi; adam ftrladt ve onun auaklartni bagladi.
"Kavaim" insanin ve hayvamn eline ve ayagina derler.

OU1 ^ J.L* ^ ^y ^ JUj oTo^ jlf <_$^lf ^

1482. Dmdi o zaman tevakkufsuz, ieemmuhuz, amansiz okiiziin bogazini kesti.

1483. Uaktaki onun ba§im kesix, kasav tarajvna flitti, tdkio demde acele onun
derisini yiize.

G £P 3

MESNEVf-t §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Nazm edicinin dziir soylemesi ve onun yardim istemesi

cy) fW j? ,y ^^" &y?

J^ dj^A Ojji ^U?Uj ij\

1484. 6y cenin gibi iakaza ed-ici derun, mademki hunun Umammi iahiza edi-
yorsu.nl

Bu bahisde "nazm edici"den murad, cenab-i Pir efendimizin zat-i §erffleri-
dir. Bu Mesnevi-i $eriTm teshfl-i nazmi icjn Cenab-i Hak'dan yardim niyaz
ederler. "Takaza-ger" arzu gosterici demektir. Bundan evvelki kissada, zah-
metsiz nzik niyaz eden tenbelin nzki olan dkuz duada ve niyazda tsran tize-
rine, evinin kapismi kinp, ayagina gelmis, idi. Hz. Pir efendimizin batin-i §e-
riflerinde de bu Mesnevi-i §enTm alem-i zuhura gelmesi arzusu bulundugun-
dan, onlar da nazm-i Mesnevi nin kolayca itmami icm Cenab-i Hakk'a mii-
nacat edip buyururlar ki: "Ey ana kammdaki cemnin alem-i zuhura gelmesi-
ni istemesi gibi, bu Mesnevf-i §enfm meydana gelmesini takaza edici olan
batin, mademki bu Mesnevf nin itmamim takaza ediyorsun."

<u* U j> L$j \j UjplaJ b"

O J-»y \£ oj d^J* J*~>

1485. Oiolay ya-p, yol poster, tevfik ver! ^ahui iakaziiyi htrak, hizim uzerimi-
• kov" 1 " 1

ze -

oyn

Mesnevi-i §enTm zuhuru, cenab-i Pir efendimizin batin-i §eriflerinin
takazasidir. Miinacatlannda batm-i latiflerine hitabin vechi budur ki: lnsan-i
kamilin batini, mazhar-i ism-i Zat'dir. Ve Hakk'in ism-i Zat'i, cami'-i cemf-i
esma ve sifatdir. Binaenaleyh onlann batinlannda hasil olan irade, Hakk'in
iradesi olur; bu hal, makam-i ittihadin icabidir. Nitekim bu ma'naya i§areten
sultanul-arifin Bayezid-i Bistami hazretleri (k.s.) §6yle buyururlar: "Otuz yil
vardir ki, Hak buyurdu, ben onu yaptim; §imdi otuz yil var ki, ben soylerim
Hak onu yapar." Ve cenab-i Pir efendimizin kirk sene hizmet-i alilerinde bu-
lunan Fendun ibn Ahmed Sipehsalar hazretleri bu kelami §6yle fzah buyurur-

*£P?

AHMED AVNl KONUK

lar-. "Zira mebadi-i siilukde heniiz onun iradesi, irade-i Hak'da miistehlek de-
gil idi; otuz yil kendi nefsini, Hakk'in evamir ve nevahisine mutavaata sevk
etti. Ve otuz yildan sonra, onun iradesi, irade-i Hak'da fani oldu ve onda
Hakk'in iradesinden ba§ka irade kalmadi; ve ondan ancak Hakk'in diledigi
sadir olur; ve onun diledigi, ancak Hakk'in buyrugudur. Mesela bir kimse de-
nize du§se, onun hareketi mevcud oldukca, eli ve ayagi, denizin hareketi hi-
lafinda girpinir; tamamiyle gark olup, higbir hareket kalmayinca, ondan son-
ra onun hareketinin hiikrnu, denizin hareketidir. Ve Hz. Mevlana efendimiz
bu ma'nada Afes/iev/lerinde §oyle buyururlar:

•^j <f u -j j j iX> 'j >y- j j

Nazmen tercume: Ab-i derya olixyii yiizde tutar

Did du§se denize, ka'ra batar
Kalmasa vasf-i be§erden asar
Ba§ma kor seni bahr~i esrar

Binaenaleyh eger bir kamilden bu halde, bu ma'naya dair bir soz sadir
olursa, Hak'dan sadir olmu§ olur."

Bu izahattan anla§ildigi uzere Hz. Ptr'in batin-i §erifleri Hak olup, Bu Mes-
nev?mn zuhuru da ind-i Hak'da matlub oldugundan, cenab-i Mevlana (k.s.)
Hak olan batinlanna hitaben "Bu Mesnevf nin nazmini kolay yap, kullannin ir-
§adi igin yol goster, muvaffakiyyet ihsan et; yahud bu irade-i ilahiyyeyi ref ey-
le, bizim uzerimize bu yukii yiikletme. * U all V I LD V '_, C, (Bakara, 2/286)
ya'ni "Ey bizim Rabb'imiz takatimiz olniayan §eyi bize yukleme!" buyururlar.

I486, tjvlaclemki mujlisten alhn takaza ediyorsun, ey £}ani olan §ah, aizlide
(dim bacfi§la!

Mademki miiflis olan bu vticud-i be§erden, altin gibi olan maarif ve
|hakayik-i ilahiyyeni taleb ediyorsun, ey Gam olan §ah-i hakikf, gizlide ve ba-
ll ttnda o muflise, o istedigin altini yine sen ihsan et!

Jei j> Jo\ aT ijb ^ 6j*j j^m j f Li aJM j jjii y ^

11487. Sensiz §am ve seher, nazim ve kafiye, ne vakit mecdl tutar ki, nazara
yeisin?

a »* B

MESNEVI-t §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

tlahi nazim ve kafiye kisvesiyle mutecellf olan dahi sensin. Binaenaleyh|
ak§am ve sabah soyledigim bu Mesnevf-i §eriftn nazminin ve kafiyesinin, ;
sensiz nazar-i kalb ve akla gelmege mecali ve takati var midir?

1488. By £%lim! V^azim ve tecnis ve kafiyeler, korkudan senin emrinln ben-
iesiciirler.

"Ters" ve "bim" korku ma'nasma olup, kelimat-i muteradifedendir. "Na-
zim" kendisinde vezin ve kafiye mu'teber olan nutuk ve ibaredir; "§iir" dahi
derler. "Tecnis" muhassenat-i kelamiyyeden olup, lafzan birbirine mu§abih
ve mucanis ve ma'nen mugayir olan lafizlan bir fikrada zikir ve cem' etme-
ge derler. Bunun da enva'i vardir. "Cinas-i tarn", "cinas-i nakis" ve "cinas-i
miinharif ' ve "cinas-i lahik" ve "cinas-i kalbf'dir. Bunlann hepsi bu Mesne-
vf-i$erifde geger. Burada her birerlerinin ta'rifati uzun ve maksaddan tebaud
edilmis. olur. "Kafiye" ebyat ve es/ann ahirlerinde tekerrurii lazim gelen hu-
ruf-i ahirenin harekat ve sekenatinda, ittihad ve ittifakma derler. Bunun da
"kafiye-i miicerrede", "kafiye-i miirekkebe", "kafiye-i mureddefe" olmak
iizere nevi'leri vardir.

"Ey Alfm olan Allah 'im! Nazim ve sanayi'-i sTriyyeden olan tecnis ve
kafiyeler, korkudan senin emrinin bendesidirler. Zuhurlanna emrin taalluk
edince, hepsi korkudan lerzan olup alem-i surete ko§arlar."

*J Jss* is! J jJ ^ ^ h J*7 J* **>£ <^~"" ^JPT

1489. Uakiaki her seyi iemyizli ve iemyizsiz olan zaix tesbih edici etiin,

Vaktaki temyfz sahibi olan melaike ve cin ve insan gibi mahlukatim ve te-
meyyiiz sahibi olmayan cemadat ve nebatat ve hayvanati £-~> Vi ^ j* 01 j
«ju1v {lsra\ 17/44) ya'ni "Hakk'i hamd ile tesbih etmeyen hicbi'r* §ey yok-
Hir" ayet-i kerimesinde beyan buyurdugun vecihle, tesbih edici yaptin,

■ ^ ^ ^ J 1 *- jj J* -*o

1490. Dier biri haska bir nevi' iizere tesbih souler: onun halinden bu habersizAir.

[1496] °

Bu mahlukatin her birisi ba§ka turlii tesbih ederler. Kimi lisan-i kal ile ve
kimi lisan-i hal ve istfdad ile Hakk'i tenzih eder. Bununla beraber, lisan-i kal
ile tenzih eden insanlann, lisan-i hal ile tenzih eden mahlukatin tesbihinden
habersizdir.

G £p J3

AHMED AVNl KONUK

^Lu-jl oijLp jJui jU^>- l>Ij

jL*^- 7t~~*J j ^Sw« ^i'

1491. J4demi, cemadm lesbihini miinkirdir, halbuki o cetnad fbarelerde iisiaddu.

Cemadatin tesbihi hakkindaki izahat [1006-1022] numarah beyt-i §erif-
lerin fzahinda gegti.

1492. Ik/ki yetmi§ iki milletin her bin, §ek icinde birbirinden habersizdir.

Insan, cemadatin ve nebatatm ve hayvanatin hemcinsi olmadigindan, on-
lann tesbihlerinden ve Hakk'i tenzihlerinden bi-haberdirler; belki yekdigeri-
nin hemcinsi olan yetmis, iki millete mensub insanlar bile, §ek iginde birbirin-
den habersizlerdir; ve her bir milletin kendisine mahsus olan bir tarzda Hakk'i
tenzih ve tesbih ettiginde §ek ve §iibhe ederler.

1493. uMademki iki nahk birbirinin hdlinden ayah degildir, duvar ve kapt na-
sil olur?

Mademki nutuklan vasitasiyla birbirine hallerini anlatmaga muktedir olan
insanlar bile, birbirinin hallerine vakif degildirler; su halde insanlar, duvann
ve kapinin; veyahud duvar, kapinin tesbih ve tenzihine nasil muttali' olur?

1494. CMademki ben nahkin iesbihinden gafilim, samit olan tesbihi kalhim na-
sil bilu?

Mademki ben, benim i'tikadima muhalif ve benim gibi natik olan bir in-
sarun tesbihinden gafilim; ve ohu Hakk'i tesbih ve tenzih etmez zannederim
ve bu zannim iizerine onu inkar ederim,* §u halde samit olan ve zahirde na-
tik olmayan bir mahlukun tesbihini kalbim nasil idrak eder?

^L* jJ Ol -*-> \jij?r C~-v*

^U ^jjw^jXi

h <J*"

1495. Sunni icin hususi bir iesbih vardu; Cebri vein de gurizgahda onun ziddi
vardtr.

"Menas" giirizgah ve kagip kurtulacak mahal demektir. Ya'ni "Sunnf der ki:
"Abd fiilinde hem mecbur ve hem de muhtardir." Nitekim tavla oyununda oyun-
cu zann hukmii altindadir ve mecburdur. Ve fakat gelen zara gore her kac. vech

vgx*g>

MESNEVf-1 SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

ile oyun oynamak mumkin ise, istedigini oynamakta muhtardir ve serbesttir. Bi-
naenaleyh onun indinde Hak Teala Miiste&n ve Cevad'dir. Ve Cebrf nin indinde,
"Butiin iradeler Hakk'indir, abd fiilinde mecburdur ve cemad mesabesindedir.
Hakk'in muradi ne ise, abd onu icraya mecburdur. Ve Hak, ibadimn fevkinde
kahirdir." Imdi onlann tesbihleri de boylece birbirinin ziddi olarak vaki* olur.

1496. Siinni, Cebnnin teshihinden ht-haherdir, Cehn, Siinni nin teshihinaen
hi-eserdir.

Her bir taife Hakk'i kendi i'tikadlanyla takyfd edip, bu i'tikadlannda miis-
tagrak olduklanndan Cebrfnin tenzihinden ve tesbihinden Sunni'nin haberi
ve ilm-i zevkfsi yoktur; ve Cebrf nin i'tikadinda da Siinnf nin tenzihinden ve
tesbihinden eser bulunmaz. Zira bunlann i'tikadlan birbirinin ziddidir ve iki
ziddin bir yerde cem' olmasi mumkin degildir.

1497. HZu diyor ki: w O daldir ve aHmrahdui" Onun halinden ve "Dium"
[Oialkl] emrinden bi-haher olarak.

Bu Cebrf, Sunni'nin i'tikadmi begenmez ve o Sunni'nin halinden ve Hakk'in
"Kum!" emrinden bf-haber olarak der ki: "0 Siinni efendi, yolunu §a§irmi§ ve
dalalete du§mu§tur." Zira erbab-i i'tikadm §am, birbirinitelTn ve tekfir et-
mektir. Nitekim ayet-i kerimede 'jijJt & '^ £ j UiJ *££, 'fi, j uJJ °^i j£*
(Ankebut, 29/25) ya'nf "0 erbab-i i'tikadm ba'zisi, ba'zismi tekfir; ve ba'zi-
si ba'zismi tel'fn eder; halbuki onlar igin yardimci yoktur" buyurulur. Ehl-i
i'tikad hakkindaki tafsflat Fususu'l-Hikem'de Fass-i Muhammedf'de mezkur-
dur. imdi Cebrf de, Sunni'nin i'nkadi olmadigindan, onu ldlal eder ve onu ld-
lal ederken, Siinnf nin zevkinden ve ilminden bi-haberdir. Zira Siinni "Eger
insanda irade olmasa idi, i^-u «Ii \y) (Bakara, 2/238) ["Allah 'a saygi ve bag-
Uhk icmde namaz kihn!"] ve jilu ^ {Miiddessir, 74/2) ya'nf "Ey Resulum,
kalk inzar et!" ve Sus Vi jii £ (Muzemmil, 73/2)) ["Birazi hang, geceleri
kalk, namaz kill"] ayet-i kerirnelerindeki "Kalk!" emrine liizum olmazdi; zira
kryam, abdin iradesiyle vaki' olan bir fiildir" i'tikadmdadir.

1498. Ue o diyor hi, nr Bunun ne haberi vardir!" ^fiezdan onlan kaderden cen-
fje du$urdu.

csgpja

AHMED AVNI KONUK

Ve o Sunni dahi, "Abdin iradesinden bu Cebrf nin ne haberi vardir; kendisini
efalinde mecbur bilmek lie, nefsinden sadir olan efal-i tesbihiyyeyi de Hakk'a
izafe etmis, oluyor. Bu ise gerek cX^a ^J ^ ^ jlm £ (Nisa, 4/79) ya'nf "Sana
bir fenahk isabet ederse, nefsinderidir"'ayet-i kerimesine ve gerek abdin iradesi-
ne delalet eden diger ayat-i kur'aniyyeye muhalif bir i'tikad olmakla dalalettir"
diyor. tmdi Hak Teala hazretleri, onlann kavgalanni ve niza'lanni, kaderden
beri du§urdii. Ya'ni bu tavaifin aralanndaki muhalefet, sirr-i kadere ve ezelde
mazhar olduklan a'yan-i sabitelerinin isti'dadatina taalluk eder. Ve a'yan-i sa-
bite ise, Hakk'in esma-i miitekabilesinin zilleridir ve onlann suver-i ilmiyyesi-
dir. Nitekim ayet-i kenmede 'j^\^J^\\i. ')' 3 (En'am, 6/149) ya'nf "Eger Ce-
nab-i Hakk'in mesjyyeti taalluk ede idi, hepinize hidayet ederdi" [buyurulur] .
Halbuki murad etmedi, cunku O'nun iradesi ilmine ve ilmi de ma'luma tabi'dir
ve malum ise, a'yan-i sabitedir. Binaenaleyh a'yan-i sabitenin, lisan-i isti'dad
ile taleb ettikleri §ey ne ise, Hak Teala onu verdi. Boyle olunca, cebr-i sirf yok-
tur. Bu hususta daha fazla izahat I. cildde 625 numarah beyt-i §erifde gecti.

juS" 4C a Iju

cr* '■** lt^ b y lt^

Xf ^a \Aijjb jjj yb jbjf

1499. Dier birinin gevherini a$ikdr eder; cinsi, na-cinsten zahir eder.

Hak Teala hazretleri her taifenin, ilm-i ilahfsinde sabit olan gevherini ve
hakikatini, bu alem-i §ehadetde a§ikar eder. Bu alem-i ef'alde, birbirinin cin-
sinden olmayan taifeyi meydana cikanr ve bu suretle Hadi ve Mudil ve Darr
ve Nan' gibi ahkami yekdfgerine muhalif olan isimlerin mezahiri zahir olur;
ve bu alem-i ef aide bu ytizden daima kavgalar ve niza'lar eksik olmaz.

iC-"*" Li Oblj o\j>- Ub t\y>-

^S J* JJb UjaJ jl I j j$

1500. Oster alim, ister cukil, ister seM olsun. her hir kimse kahri. lutufian bilir.
[1506] .

Halkin her smifi, kahnVe lutfu birbirinden fark ve temyfz edebilir; zf-
ra Kahhar ve Latff isimierinin asan anlasrimak icin tedebbiire ve teemrmile
hacet yoktur. Elbette latff olan sevmek, kahir olan dovmenin aym degildir.

1501. jfakat kahir da aizlenmis olan hir lutfu, yahud hi lutfun bahmnda yel-
mis olan hir kahn,

1502. J4z kimse hilir; ancak hu Ulabbani ki, onun kalhinde tana mensub hir
mihek ola.

MESNEVM §ERIF SERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Kahir ile lutfu herkes fark ve temyiz eder; velakin kahirda gizlenmi§ ol<
lutfu ve lutufta miistetir olan kahn ancak kalbinde canimn mihekki olan I
Rabbani bilir, herkes bilemez. Mesela babasi te'dib igin cocugu dover. Bu za-|
hirde kahirdir; fakat batinda lutuftur. Lakin bunu gocuk anliyamaz, kahir go- 1
riir. Ve keza tabib hastaya perhiz verir ve aci ilac. igirir. Surette kahirdir ve ba-
tinda lutuftur. Bunun gibi, Hak Teala kullanna fakr u faka ve hastahk gibi be-
lalar verir; surette kahir oldugundan kullar ceza' ve feza' ve sMyet ederler.
Ve o belalann tahtmda mustetir olan lutuflardan gafildirler. Bu gizli olan lu-
tuf ve rahmete vakif olanlar, ancak Rabbani olan kimselerdir.

x ji l$* Ji ^ *f*- ^ i£j~» ^j>. lT* J^ 3* OiJ ^^

1503. Hakileri bu ihifan bir zan cjotiirurler; kendi yuvalan tarafina bir hinai
ile u^arlar,

Rabbanflerin gayri olan kimseler, bu kahir ve lutuftan bir zan peyda eder-
ler; ve kahirdaki lutfu ve lutufdaki kahn gormezler; ve kahirda lutuf ve lutuf-
ta kahir bulundugu zanni ta§imazlar ; binaenaleyh kendi yuvalan olan hakf-
katleri tarafina bir kanat ile ucarlar ki, bu bir kanat ile ugmadaki mu§kilat ati-
de izah buyurulur:

llimde zan ve yakinin misali

1504. Dlmin iki kanadif zanmn bir kanatli var&ir; zan nakis gdtli, pervazila
ebterdir.

Malum olsun ki ilim iki nevi'dir: Birisi "ilm-i yakini," digeri "ilm-i istid-
lalf'dir. ilm-i yakini, hakayik-i esyanm miisahedesinden munbais olan ilim-
dir ki, bu ilim, ilm-i enbiya ve evliyadir. Ve bu ilmin hem zahir ve hem de ba-
tm kanatlan vardir. tlm-i istidlalf, havass-i hamse-i zahirenin delaletiyle ha-

°m%°

AHMED AVNt KONUK

sil olan ilimdir ki, bu havassin idrakati ekseriya galat oldugundan, zanna is-
tinad eder. Mesela goz, uzak mesafedeki biiyiik cismi kiiciik goriir; ve kulak
pek tfz sadayi ve pek zayif sesi isftemez, yoktur zanneder. Binaenaleyh bu il-
min yalniz zahir kanadi vardir ve nakistir; ve alem-i hakikate ucusu ebterdir
ve akimdir.

1505. Hir kanath his, sabuk has asagi diiser; tekrar iki ohm, ya ziyade u^ar.
Ilm-i istidlalf sahibinin ugu§una misaldir.

1506. JLan kusu, hir kanadi ile yuvasi iimidi iizerine dilse kalka tt^ar.

llm-i istidlalf kanadim takmis, olan ruh-i insaru, bu zan kanadi ile, kendi
yuvasi olan hakikati tarafina vusul iimfdi iizerine du§e kalka ucar. Ya'ni bu-
giin hakikat bildigi ilm-i istidlalisi, yann dfger bir delil-i aklf ile cehl-i mahz
olur. Ve bittabi' o ilimden riicu'a mecbur olur.

1507. Vaktaki zandan ktirtuldu, ona dim yuz gosterdi; o hir kanath kus, iki
kanaih oldu, agh.

Ilm-i istidlalf alimi vaktaki tarik-i Hakk'a siiluk edip, ona ilme'l-yakfn
mertebesi yiiz gosterdi ve artik zandan kurtuldu. bir kanatli olan ku§, za-
hir va batm kanatlanm takindi. Bu iki kanat ile, kendi hakikati tarafina uctu.

~JL* j\ l£i> 4j>-j JIp ^ |».i.t>...^ \jy { J^S.„ OljlJjy

1508. Ondan soma yilzii iizerine- dusiicu veyahad ma'M degil, duz olarak do'a-
ru yurur.

Bu beyt-i §erifde sure-i Miilk'de olan ky* J^. ,y f l <s^ h*-_? J* ^ ^ ^
pjLL ±\j*'J* (Miilk, 67/22) ya'ni "Yuz'iistu siiriinerek yuriiyen kimse mi?
Yahud sirat-i miistakfm uzerinde dosdogru yiiriiyen kimse mi hidayete vasil
olur?" ayet-i kerfmesine i§aret buyurulur. Ya'ni "Ulum-i zahire ve batine ka-
natlanni takindiktan sonra, bu iki kanath run, kendi hakikati tarafina yiiz Us-
ui siiriinerek veyahut illet-i zan ile ma'lul olarak degil, dosdogru yuriiyerek
u$up gider,"

<^^>

MESNEVf-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

1509. Cebrail gibi iki kanai ile giimdnsiz ve mekirsiz ve kiyl u kalsiz u$ar.

llm-i yakfni mertebesine vasil olduktan sonra gerek ulum-i zahiriyyede ve
gerek ulum-i batiniyyede giimansiz ve havass-i hamsenin mekri olmaksizin
ve kiyl ix kalden an bir halde, Cebrail (a.s.) gibi, alem-i ma'nada iki kanat ile
ucar.

1510. Eger huiiin diem ona, "^ezddnm yolu ve dln-i musievl iizerinde olan
[1516] • r" j i ■*

sensin. deseler,

OLi C-ist- jj^SJ j\ till? OW d\.*»:J>5 ji j*£ nJ*J jl

1511. Onlarm soziinden, germ-ier olmaz; onun iek olan cant, onlann cijii olmaz.

1512. *Ve eger cnmle ona "Sen ddlsin, dag zannediyorsun, halbuki sen saman
yapragisin!" deseler,

1513. ^e onlann ta'mndan vehme dusmez; o onlann kvninden dertli olmaz.

"Za'n" kin tutmak ma'nasinadir. Ilme'l-yakin mertebesine vasil olan kim-
seyi, ciimle alem medh etseler, onlann medihlerinden haz duymaz; ve zemm
etseler, zemlerinden dahi miiteessir olmaz. Ulum-i istidlaliyye ashabimn tiir-
lii tiirlu ilmf i'tirazlanndan, onun ilm-i yakinine §ek anz olmaz.

1514. nZelki deryd ve dag sb'ze gelin, ona Sen daldlete cift oldun! dese,

Jb- jj4-j Ol^-Us l yt]aj Li JL>- jj JUiJ 6jj jjj gy»

1515. Utichir zerre haydle diismez, ydhui daglann ta'ni ile rencur-t hat olmaz.

Malum olsun ki r salik, tarik-i Hakk'a siiluk ettigi vakit, alem-i kevnin ak-
sam ve eczasi hasedleri hasebiyle, tevhid-i hakikfye vusulden men'e sa'y
ederler. ve esna-yi siilukte kendisine miinkesjf olan ulumu kan§tmrlar, Sali-
ki bu hal icinde muhafaza igin miirsjd-i kamil lazimdir. Eger bu gibi ke§fiy-

*$%&>

AHMED AVNi KONUK

yata magruren salik, maksada vasil oldugunu zannederse, kendisini murski-
den miistagni bilir ve belki kendisini miirsjd addederse, o salik, salik-i ebter
olur. Mur§id-i kamil himayesi altinda Hakk'in inayeti ve kendi himmeti ile
vahdet-i Hak hakkinda Um-i yakinf ve zevkf hasil oldugu vakit, keserat-i
kevniyyenin efrad-i muhtelifesi canibinden kendisine "Sen bu ilmin ile dala-
lete du§tiin" denilmis, olsa, o kimseye, "Acaba bunlann dedikleri dogru mu-
dur? Hakikaten ben bu ilmim ile dalalete mi du§tum?" diye kendisine asla bir
hayal ve subhe gelmez ve onun ilm4 zevkisine ta'n ve i'tiraz edenlerin ta'm
ile, kalbi munkesir ve hasta olmaz.

^-~&J J <jh>- (V^i*J *-*jJ <_^ol OAi jj£j *Jli*

Halkm ta'ziminin vehmi sebebiyle ademinin hasta olmasi ve
mu§terilerin ona ragbeti raisali ve muallimin hikayesi

1516. iSir mektebin $oaihlan, muallimden melal ve i$tihad cihetinden me$ak-
kat gorduler.

Bir mektebin muallimi, cocuklan 50k cah§tirdigi ve ta'lfm hususunda on-
lan gok siktigi icm bu cocuklai^mektebe devamdan usandilar.

1517. uMuallim iztuara dii$mek i$in, ta' vik-i karda me§veret ettiler.

Muallimi iztuara ve acze diisurerek tedrfs ismi ta'vik ve te'hfr ettirmek hu-
susunda bir yerde toplanip mu§avere ve miizakere ettiler de dediler ki:

1518. "Quit ki ona hir hastalik cjelmez ki, Urka$ gun uzakhk tutsun!"

*$$&

MESNEVf-1 $ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

"Biz bu mektebten biktik usandik; bir gare dusunelim, zira hoca efendiye
higbir hastalik gelmiyor ki yatmaga mecbur olsun; biz de bu mekteb belasin-
dan birkag giin olsun kurtulalim."

j\j j \j\*- JL dj? ji cuv^a jir j ^3 j\ j a ^- j\ p~*j t"

1519. "Ta ki havisten ve darkktan ve isien kurtulalim; o mermer tast g&i hi-
rar uzerinedir!"

\> J / (JS? ^-J 1 -^ **" *■? J** Oi ] As-J J^> 0l

?"

1520. O vek zeki olan bin, hu leMri eiii ki, usiada diye: "CAftpm sarism!

[1526] r *

1521. " Diayrola! Senin rengin yerinde deg'ddh; hu eser ya havadan, ya sitma-
dandir.

aP&\ y^(K» jalji y jij\ ■*»• JW^ j-^ 1 u^ 1

1522. "IJurukn btra2 fuj.yale iu?er; kardes sen de boyle yardim el!"

1523. "{Mekteb kaptsindan i$eri geldigin vakil, "Dioca efendi ahvalin hayro-
la!" de!"

jji dj^A Jite JL> jT ij^ dj^\ ^x>\ jX?- OT

1524. "Onun o kayali biraz ziyade olur; ztra bir hayalden bir akilh, deli olur."

1525. "0 upuncii ue dorduncu ve behind, bizim arkamtzda boyle gam ve esef
goster sinter."

1526. HSu haberi otuz $ocuga kadar muttefikan soyledikleri vakit yerlesir.

i Jca C~>1* j C^ ib J?'* <^i j.\>u. & J^if ^Jh j*

1527. Dier birisi ona deli ki: *£ajerin ey zeki; senin bahhn inayei uzerine
dayanict olsun!

C $P^>

AHMED AVNl KONUK

1528. £%hiL-i vesikda miittefik oUvlar ki, bir refik sozu dondurmeye.

Mektebin butiin cocuklan, o zeki gocugun rey ve tedbfri iizerine hareket
edip, arkada§lardan hicbirisinin o tedbfr hilafinda hareket etmiyecegine mut~
tefikan kuvvetli ahd ettiler.

1529. Ondan sonra ciimlesine yemva verli, id hi bir gammaz macerayi soyle-
meye.

Bu kavilli ahidden sonra zeki cocuk, iclerinden bir gammaz gikip bu mii-
§avereyi ve karan hicbir kimseye soylememek igin, gocuklann hepsine birer
birer yemin ettirdi.

**j J 1 ^j ^ J^ j- 5 j 1 J^ <-* J 1 ^j^t ^>jf $<sb

1530. $ocutjtin reyi ciimleden aaltb geldi; onun akli cemaaiten ileriye- cfiili.

[I536J f

"Qerbiden" galib gelmek; ve "remeh" surix ma'nasinadir. Ya'nf "0 zeki co-
cugun re'yi, mekteb gocuklanrun hepsinin re'yine galebe caldi ve bu galebe-
si sebebiyle hepsini iradesi altina aldi ve onun akli bu gocuk suriisuniin ve
cemaatinin hepsinden ileriye gitti ve onlara takaddum etti."

jj^£> jjj\ OljuLi 0L« <S" j*i*i Jap j-5 c— j*> OjliJ d^

1531. JZird cjiizeller arasinda suretlerde olan tefaviit, akl-i be$erde de vardu.

Esma-i ilahiyye arasinda tefazul ve tefavut bulundugundan, bu esma-i
ilahiyyenin ve zahiri olan guzellerin suretlerinde nasil tefazul ve tefavut var-
sa, ukQl-i be§erde de, hilkatte boylece tefavut ve tefazul vardir.

1532. <5%hmed, makalde bu ciheiien buyurdu: ^icalin husnii, dili alhnda olur,

Ya'nf "Hatem-i enbiya Ahmed (a.s.v.) Efendimiz, ukul-i be§erin hilkatte
tefavutiine'i§aret cihetinden ^lj cJ- {J i^ *jii ya'nf "Ki§i lisamnin altinda giz-
lidir" buyurdu." Zira kelamin men§ei ve masdan akildir; akli cok ve guzel ola-
run, kelami da latif olur. Nitekim "Kelamindan olur malum kisjnin kendi
mikdan" denilmistir. Ve keza Risaletpenah Efendimiz dfger bir hadfs-i §erif)e-

^P 3

MESNEVf-1 §ERfF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

rinde ouui s^u» ^J\ Ju^ ya'ni "Adamin cemali, lisamn fesahatidir" buyur-
mu§tur. Ve fesahat-i lisan, aklm kemalinden gelir.

Asl-i fitratda halkin akillan miitefavitdir ve Mu'tezile
nezdinde mutesavtdir; akillann tefavxitu tahsfl-i ilimdendir

"Mu'tezile" ehl-i siinnet i'tikadindan donen bir taifeye verilmis. isimdir. Bu
mefkurenin reisi Vasil ibn Ata ismindeki bir §ahistir. Bu adam, Kufe mesci-
dinde va'z eden Hasan-i Basn hazretlerinin meclisinden kalkti ve "Giinah-i
kebairi irtikab eden kimse ne mu'mindir ve ne de kafirdir" fikrini ortaya ko-
yup, mescidin bir ko§esinde oturdu. Hasan-i Basn hazretleri bu adam hak-
kinda Up Jj^i as ya'ni "Bizim i'tikadimizdan dondii" buyurdu. Zfra ehl-i siin-
net indinde halkin akillan yaratiltsta miitefavitdir ve bu hal zahirde bircok de-
lail ile miisbettir. Nitekim atfde beyan buyumlur:

jj^i Jul OLi^ Jlij J zjj L^lji l$lip ^Ji^h>-\

1533. JAkdlann ihtilafi asxlda idi; Sunnderin Utifakt uzere dinlemek lazimdir.

Ukul-i be§erin birbirinden farkli olmasi asilda ve hilkatte vaki' oldu. Bu
meseleyi ehl-i siinnetin ittifaki iizerine dinlemek ve delailini zabt etmek la-
zimdir ve hakikat da bu merkezdedir.

1534. Ghl-i i'tizalin kavli hilafina ki, akdlar asdda i'tidal tutarlar.

•^ r^ 1 ^ J U J Jv b " ^^j^f^j^

1535. A-ecrube ve ta lim, ziyade ve noksan ecler; nihayet hirini birinden daha
alim eder.

*#$&>

(gK^ AHMED AVNi KONUK

Ehl-i siinnetin ittifak ettikleri fikir, Mu'tezile taifesinin sozu ve fikri hilafi-
nadir. Zira Mu'tezile derler ki: "Akillann asilda ve fitratta i'tidalleri ve miisa-
vatlan vardir. Tecriibe ve talim vasitasiyla akhn kuvveti ziyade veya nakis
olur; ve bu tecriibe ve ta'lfm sonunda, birbirinden daha alim olur."

1536. IJu bahldir; zira ki bir $ocugun re'yi ki, bir meslekte tecrubesi yoktur.

*jj ,jjji <ij4 JU« L ^ $j>- Jik 01 j f«tijJJt -Uo j>

1537. O kiigik focuktan bir dii§iince zakir oldu ki, yiiz iecrubeli ihiiyar hir /to-
tal cjoturmez.

Ukuliin fitratda musavi olmasi fikri batildir,- giinkii hicbir meslekte tec-
riibesi olmayan ve heniiz tahsil-i ilim etmemis, bulunan bir kiigiik gocuk,
vehmin viicud-i be§er uzerinde miiessir oldugunu nasil diisunebildi? Boy-
le bir du§unceden yiiz tecriibeli ve cok ya§ ya§ami§ bir adam, bir koku bi-
lemez.

1538. uMuhakkak o ziyadelik iyidir ki, o fitrattanclir; nihayet bir ziyadelikten
ki cehd vzfikretiir,

Muhakkak hilkatten olan akil ziyadeligi, sa'y ve fikir olan ziyadelikten
iyidir; zira tahsfl-i ilim ve tecriibe, akl-i fitrfyi parlatir ve tenvfr eder; fakat fit-
ratda nakis olan akli ziyadele§tirmez. Zira ayni mektebde aym tahsflde bulu-
nan ve ayni imtihani vermis, olan talebe arasinda, bu ilimlerin tatbikatmda
her vakit farklar goriiliir. Hatta birisi zeka-yi fitrisiyle iyi ve digeri, zeka-yi fit-
risindeki noksan hasebiyle fena tatbik eder.

1539. Sen soyle; Dtuda'mn vergisi mi daha iyidir, yahud ki rahvarca giden bir

topal

mi!

?

Ey sami'-i Mesnevi, sen soyle; Hakk'in vergisi olan §ey mi daha iyidir,
yoksa tecriibe ve ilim kiilfetiyle hasil olan zeka mi daha iyidir? Birisi ihsan-i
fitrf olan akil ile kiilfetsiz yiiriir; ve digeri akl-i fitrflerini tecriibe ve tahsil ile
tenvfr edip rehvar giden ehl-i Umi taklid ederek ve topalliyarak yiiriir.

c m?

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

(5^

Cocuklann muallimi vehme dii§urmesi

OtT;> \j 4jU- j Oj& o&— * jj

ois^^s" jTojl«Tj c~sJ* jjj

1540. Qnnduz oldu ve cocnklar hu fikir uzerine, evden dukkana cjeldiler.
"Dtikkan" burada mekteb ve mahall-i ta'lfm demektir.

1541. Diepsi disanda, o musirr olan yarin kelimesi i$in muntaztr durdular.

Qocuklann hepsi, mektebin kapisma kadar gelip, o re'yinde sabit ve mu-
sirr olan akilli cocugun vuruduna muntazir oldular. Hind nixshalannda "mu-
sirr" yerine "mekir" vaki'dir. Bu suretde ma'na, "£ocuklar ve o mekir ve hi-
le arkada§im beklediler" demek olur.

1542. JZ.ua hu re ye o menha olmu§tur; has daima ayaga imam aeXix.

Zira muallimi vehme dii§urmek re'yinin ma'na ve masdan o zeki cocuk
olmus, ve bu re'yinde, diger gocuklara ba§ olmu§tur ve ba§ ayaga daima te-
kaddiim eder.

Ul*—"! j y j A?*"S ^ ¥. r

01

j.^jr^f^ y

Aaa ij\

1543. By mukallid, sen onun uzerine ziyadelih isteme ki, o asumamn nurun-
dan menha' ola.

"Mukallid" herhangi bir hususta bir kimseye tabi' olup, onun re'y ve fik-
rini kabul edene derler. Ya'nf, ey mukallid, sen re'y ve fikri alem-i ulvinin nu-
rundan menba' olan kimsenin uzerine tefazzul etme; ve fazil ve meziyyette

*$%&>

gK 3 "* AHMED AVNt KONUK

boyle bir kimsenin iizerine ziyadelik da'vasmda bulunma; zfra o mucid ve
sen mukallidsin.

1544. O i^eriye girdi, dedi: "By iistad seldml Diayrola, senin yuziiniin rengi
sari renktir?"

zeki gocuk, mekteb kapismdan igeriye girdi; dedi ki: "Hoca efendi sela-
miin aleykiim, hayrola, yuziiniin rengini sararmi§ goruyorum?"

^* »jb p^ j^ jy, y \y j. j£j C — 9! Is- 1 Oif

1545. (jWuallim dedi: nr Benim iizerimde hir hasialik yoktur; sen gii otur hele,
hos Id] soyleme!"

ij olfU jds jJJl ^-^1 -Xi p*j J»r Ul AjT ^

1546. CNe/y efft amtna, kotii vehim tozu, onun kafbine ansizm hiraz ^arvti.

Muallim hastakgi kendinden nefy etti amma, cocugun bu soziinden fena
bir vehim tozu kalkip, muallimin kalbine ansizm kondu; ve icjnden, "Acaba
dedigi gibi bende bir fenahk mi vardir?" dedi.

1547. HZir haskasi geldi, hoyle soyledi; o vehim hunun iizerine hiraz ziydde
oldu.

Evvelki cocugun sozii iizerine hasil olan vehim, bu cocugun soziinden bi-
raz daha ziyadele§ti.

OiSw j2 ^ }y>- Jl>- jjj\ wUU "^--**^r £->J* jl (»-*J lj uC^S 1 **-*

1548. ^oylece nihdyet onun vehmi kuvvet tuttu; kendi halinde fofe. taaccuhde

Udu

Mii§avere ve miizakere neticesinde takarrur ettigi vech ile gocuklann hep-
si birer birer gelip boyle soyledi. Akibet hoca efendinin vehmi kuvvetlendi.
"Benim hastaligimi bunlar goriip bildiler de, nasil olup da ben kendimi bile-
medimf" diye, kendi haline cok taacciibde kaldi.

G\g3£6g3

MESNEVM SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

(^

Fir'avn'm dahi, halkin ta'ziminden vehim
sebebiyle hasta olmasi

1549. ZKadmdan ve g.ocukian ve erhehien olan halkin secaesi, Ijix avn in kal-
hine $ar-ph, hasta eiii.

Kadin ve cocuk ve erkek taifesinden bulunan her nevi' halkin Fir'avn'm
huzurunda ba§ egmesi ve onun mezalimine kar§i §akk-i §efe edememesi,
Fir'avn'm kalbinde hakikaten kendisinin bir dahi ve bir biiyuk adam oldu-
gu duygusunu ve vehmini peyda etti ve o bicarenin batmi bu vehim ile has-
ta oldu. Tarihlerde halkin bu vech ile §imarttiklan hukumdarlann adedi pek
coktur.

1550. Uier hirinin huddvend ve melik demesi. hir vehimden onu oule miinhetik

[1556]

etti.

"Hudavend" sahib ve malik demektir ve "melik" padi§ah ma'nasinadir,
Ya'nf "Halktan her birinin o Fir'avn'a, bizim sahibimiz ve malikimiz ve efen-
dimiz ve padi§ahimiz diye payeler vermesi, onun vehm-i gurur ve azametini
besliyerek, ahlakinin perdesini oyle bir yirtis. yirtti."

jy»> rut> JLi jj: j c~£s l*ojl jAs JLi ^i\ iSjt-k *£

1551. j\X uluhiyyet da vasinda cesur oldu. Sjderha oldu ve h\$ doymadi.

Nihayet Fir'avn bu vehmi sebebiyle Allahlik da'vasma kadar ciir'et etti ve
nefsi halki zehirleyip, kahreden bir ejderha oldu; ve bu gibi gurur ve azamet-
ten onun cehennem tabiatli olan nefsi doymak bilmedi.

<^o

AHMED AVNl KONUK

J* j? b J 1 x5, oUUi J 2 * ^J el" j c — *-*-> J-^<3jj*- J^

1552. iS%kl-i cuz'% onun afeti vehimdir ve zandu; zira ki onun i$in vatan zu-
liimat i$inde oldu

AkI-i ciiz'f dedigimiz ma'namn afeti, yine ma'na aleminden olan vehim ve
zandir; cunkii bu aklin meskeni ve vatam, zulumat-i kevniyye igindedir. Ve
onun bilgileri, bu zulumat-i kevniyyeden sizan birtakim ma'lumattan ibaret-
tir. Ve bu zulumat, hakayikin perdesi ve hicabidir. Binaenaleyh onun ma'lu-
mati ulum-i yakiniyye olmaktan pek uzaktir, ulum-i vehmiyyedir; ve vehim
ise ba§ belasidir.

>jj <s* c/- 1 r*j <j ^ *s- L?*b £ H $ *>3 *

1553. dentin uzerinde bir arsin yer olsa, bir adam vehimsiz, erriin olarak yu-
rur.

Nitekim duz bir zemin uzerinde bir ar§in eninde yer olsa, bir adam vehim-
siz ve du§mek korkusundan emih olarak yiiriir.

^j- 5, lt 4 ¥ >y- J-^j* £ _>•> f ^jj £ J^ J#* s* j

1554. €ger yukseh, duvar uzerinde gidersen, onun eni iki arsm olsa, egri olur-
sun.

Yiiksek bir duvar ustiinde iki ar§in eninde bir yol olsa, o yukseklik senin
akl-i ciiz'ine bir vehim ilka eder; sende dii§mek korkusu hasil olur, batimn
egri ve mu§evve§ olur. Qiinku burada muhakemat-i akliyye miiessir degildir,
vehim hakimdir.

f+ii pcj, j& \j ^j fyj pAy Ji 6jJ j Jk\ ^ &,

1555. nZelhi vehim sehehiyle hatbin titremesinden dii§ersin; vehmi olan korku-
ya jehim ile iyi bah!

Duvar ustiindeki o genis. yolda vehim sebebiyle kalbine diismek korku-
su dii§er; ve neticesinde belki de dii§ersin. l§te vehmi olan bu korkunun
mahiyyetine fehim ve idrak-i tarn ile iyi bak ve dairesinin ne kadar vasi' ol-
dugunu diisun! Ulema-yi zahirenin, ulum-i evliyayi inkar etmeleri de bu ve-
himdendir.

<rg>y>gso

MESNEVM SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

<^

a-*j! il^-i dXi> jj£j

Ustadin vehim sebebiyle hasta olmasi

1556. J\iuallim, vehimden ve korkudan, fjev$ek kafbli oldu; ve o yerinden fir-
ladi, abasim $ektirdi.

gocuklar tarafindan miiteselsilen vaki' olan ihtar uzerine, muallimin veh-
mi kabardi ve hastalik korkusundan kalbine zaaf ve gev§eklik peyda oldu ve
bulundugu yerden sicradi ve gocuklara abasim ustiine gektirdi. "Ke§iden"
cekmek ve "ke§aniden" cektirmek demektir. Vehmi, kendisinde o derece za-
af viicuda getirdi ki, abasini bile gocuklara giydirtti.

1557. ^ansina ofkeli olarak dedi ki: "Onun muhabheti gev§ekUr, hen bu hal-
deuim sormadt ve aramadi."

Te'sfr-i vehm He kendisinin hastahgma Mkmettikten soma, kansma of-
kelenip, kendi kendine soylece soylenip derdi ki: "Onun muhabbeti bana kar-
§i zayiftir; ben boyle hasta oldugum halde, yuzume bakip, halimi sormadi ve
aramadi!"

1558. nr Beni rengimden dgah etmedi, benim nengimden kurtulmak i$in kasd
lutar."

"Beni, yuziimiin san olan renginden agah etmedi, bu hareketiyle benim
zevcem olmak anndan kurtulmak igin bir fikir ve maksad besledigi anla§ilir."

1559. "O kendl husnune ve cilvesine mest oldu; bt-haber ki, legen gtbi damdan
du§tum."

c $P> a

AHMED AVNI KONUK

"Ta§t ez bam uftaden" kinayat-i Acem'den olup, kotu namin yukselme-
sinden ve inti§anndan kinayedir. Burada marazin herkes tarafindan isjtilme-
sinden kinayedir. Ya'ni "0 benim zevcem, kendi giizelliginin ve cilvesinin
sarho§u olmus. ve higbir §eyi goremez bir hale gelmi§tir. Benim hastaligimin
herkes indinde §uyu'undan bi-haberdir."

i\^j\ d\ ^ jJul OITajT

iliS \j <^JUi \j jj j J^J

1560. ^eUi, kapiyi sertlikle a$tt; cocuklar o ustadin arkasinda idi.

Hoca efendi ofke ile soylenerek geldi ve evinin veya odasinin kapisini
sertlikle agti; mekteb gocuklan da alay ile arkasinda idi.

1561 . ZKadin dedi: w Diayudui CTVif in $abuk geldin ki, zat-i pakine fenalik ol-

9"

masinr

Muallimin zevcesi olan hamm dedi: "Efendi, hayirdir in§allah! Nigin boy-
le adetin hilafinda olarak gabuk geldin? Sakm zat-i pakine bir fenalik anz ol-
masin?"

1562. 'Dedi: *Dior miisun? Ulengimi ve halimi gor! Qamimdan yabancilar
e&eftedir."

Muallim zevcesine dedi: "Yahu kor miisun! Bir kere rengime ve halime
bak, benim bu hal-i esef-istimalimden dolayi yabancilar teessuf ve telehhuf
igindedir."

1563. *6en ev icinde hugz ve nifakdan dolayi benim hardret iginde olan hali-
mi gormezsin.'

"Sen ev iginde bana kar§i olan bugz ve nifakindan dolayi, benim hastalik
harareti iginde olan halimi gormezsin."

'^^VVJ

-J ^ ^r\y- <j\ Oj

1564. ZKadtn dedi: "Gy efendi, senin hir kusurun yoktur; la-sey olan vehim ve
zan sana ma'nasv.

c^P^

(gpr^ MESNEVf-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1565. Ona dedi: "By kahbe! Sen heniiz inaddasin; bu tagayyurii ve titremeyi
gormiiyor rnusun?"

1566. "6^er sen kor ye sagir oldun tse, fctztm if in ne dtram vardu; biz bu renc-
de gam ve $edid~i gam i$indeyiz."

"Gurm" §edid-i gam ve teessur-i kalb ma'nasinadir. Ve keza "gam"
ma'nasina olan "enduh" kelimesinin te'kfdMir. Ya'nf "Biz bu hastahkta gam
ve hem de §edfd-i gam igindeyiz", demek olur.

1567. 'Dedi: "6i/ efendi, benim kabahatim olmadigint bilmen igin, ayna getire-
yim."

Muallimin zevcesi, zevcinin kotii sozlerinden muteessir olup dedi: "Ey
efendi, mademki bana kusur ve kabahat isnad ediyorsun; benim kabahanm
olmadigini bilmen icin, sana ayna getireyim de, aynada kendini gor ve sozii-
miin sidkina inan!"

1568. Dedi: *[)ii, ne sen, ne de aynan kurtulmastn; daima bugz ve hin ve inad
icindesin."

"Me tu rehf "tu merehf ma'nasina olup zaruret-i sj'riyyeden dolayi ma-i
nafiye ile "rehf fiili arasma "tu" idhal edilmis, ve "me" ayn yazilmi§tir. Ya'ni
"Ne sen, ne de aynan kahr-i ilahiden kurtulmasin!" ma'nasinda bedduadir.
Bu misra' Hind niishalannda oi *i$** s *f jj 3j ^ suretinde ma'nasi "De-
di: Git, git! Ne sen ne de aynan lazimdir" demek olur.

1569. Qabuk benim yaiagtmi yayi ^Ta yatayim hi, basim agir oldu."

"Zu" "zud" kelimesinin muhafFefidir; "glisteran" "gusteraniden" masdan-
mn emr-i hazindir.

G £p?

pp-

AHMED AVNI KONUK

1570. [Kadin tevakkuf etti, erkegi ona: "By du$man, $abuk ol, sana bu layik-
tu!" diye baflirdi.

Kadm zevcinde bir hastalik eseri goremediginden, onun emrini infaz hu-
susunda tereddud ve tevakkuf etti. Bu tevakkuf uzerine erkegi ona: "Ey be-
nim du§mamm olan kadin! Qabuk ol, yatagimi ser; sen iyi muameleden an-
lamazsm; sana boyle fena muamele layiktir!" diye bagirdi.

Ustadm yataga diismesi ve onun hastahktan inlemesi

1571. O acuz yaiajji aeiirdi ve serdi; dedi: "Dmkan yoktur ve bahnt hararetlen
doludur."

Ya'ni "Kocasimn isranndan aciz kalan kadin, yatagi getirip yapti ve ken-
di kendine de dedi ki: "Buna haber anlatmak mumkin degildir; zira igi hara-
ret-i gazabdan doludur."

\j>t\a jA 1j£ Oss- f.j&*jj \f ijb ^- f_j& £

1572. €ger soylersem beni muitehem iutar; ve eger soylemesem, bu macerd cidd
olur."

"Hastahgimn ash olmayip vehmf oldugundan bahs edersem, bana bir tdh-
met isnad eder; ve eger sussam vehminin te'siri hasebiyle bu hastalik mace-
rasi ciddiyyete miinkalib olup ve sahihden hastalamr."

&* J-^»># *? b ^ ^ •*&>/ jAj •>* ^

1573. Dioiu fal, daima bir adami mariz eder hi, onun bir aamx olmamis idi.

0^5^

MESNEVM §ERlF §ERHl / V. CfLT • MESNEVI-3 •

Bu beyt-i §enf, kadin tarafindan degil, dogrudan dogruya cenab-i Pir ta-
rafmdan ir§addir. Ya'nf "Fena tefe'iil, hicbir garni olmayan bir adami hasta-
landinr."

\yj>j£ W-^ fi^jU ^ o^j**- J^fi* ^r*^ Jj*

1574. ^Peygamherin so2u. Onun kabvlu farz olunur: "Gger six temaruz ederse-
niz, hizim indimizde marazlamrsimz."

Resul-i zfsan Efendimiz'in i^^a \j*j\£ V ya'nf "Ca'lf olarak hastalanma-
yin, tekelluf ile hastalamrsmiz" hadis-i §erifini kabul etmek, cins-i be§er igin
farzdir. Binaenaleyh eger ey miiridlerim ve saliklerim, bu hadis-i §erffin
hiikm-i munifine mugayir hareketle kendinizi ca'lf olarak ve yalanciktan has-
ta gostermeye te§ebbiis ederseniz, biliniz ki bizim indimizde, sizin o ca'lf has-
taliginiz, hakikaten size musallat olur ve hastalamrsmiz."

1575. "Gger soylersem, o hir hayal vumr; kadinin fiili vardir ki, halvet ediyor."

1576. "c/VluHaWiak heni evden disan itsin, hir fish icin fiil ve mekr yafsinl"

Bu beyitler, kadin tarafindandir. Ya'nf "Eger ben zevcime sende hastalik
yoktur diye israr edersem; o benim bu isranmdan bir hayale du§er de der ki:
"Galiba bunun bir i§i vardir ki, evde yalniz kalmak istiyor, muhakkak beni
evden di§anya gikaracak ve yalniz kaldiktan sonra icrasina niyet ettigi fiili ic-
ra edecektir. Bu isran bu risk igin bir dolap ve hiledir."

1577. Onun yaiagmi yafh ve muallim dusiu; ondan ah vah ve nale dogardi.

Zevcesi bu miitalaa uzerine israr etmeyip, muallimin yatagim yapti ve
muallim bftab bir halde yataga du§tu ve yatak icjnde ondan ah, vah diye inil-
tiler gikar idi.

1578. Qocuklar orada oiwmu§lar ve yuz gam ile gizli ders okurlar idi.

Cocuklann ders okudugu mahal ile muallimin yattigi yer, bir bina dahilin-
de olup, cocuklar kendilerine mahsus olan mahalde oturmusjar ve suret-i za-

c ^^

AHMED AVNl KONUK

hirede pek ziyade gamh ve muteessif gorimerek, yava§ yava§ minldanarak
ders okumaga ba§lami§lar idi de, derlerdi:

1579. "^Biz hepsini yaphk; halbuki hiz zindanileriz. Dir kotii hind idi ve hiz
kotii hdnujiz."

"Biz mektebden kurtulmak igin verdigimiz karann hepsini tamamen icra
ettik. Halbuki yine mektebde mahbus bir haldeyiz. Binaenaleyh yaptigimiz
tedbir bir fena bina idi ve biz de bu bina-yi tedbirin fena banisiyiz."

Bizim Kur'an okumamizdan onun ba§ agrisi artar diye
cocuklann ikinci def a muallime vehim birakmasi

1580. ze/u ieii fct; "61/ mahhul olan kaviml HJers okuyunuz ve sesi yuksek
[1586] ... , .//

ediniz:

zeki cocuk, diger cocuklara hafiyyen dedi ki: "Ey sozumvi tamamiyle ic-
ra eden makbul arkada§lanm, §imdi dersinizi yuksek sada ile bagira bagira
okumaga basjayiniz!"

1581. Uakidki okudular; dedi: "6y Qocuhlar, hizim sesimiz iistdda ziyan iuiar."

jjub j$i -bb jji _jS~ ^A jjjl cLtbj IjbuJ xljii j*> SjS

1582. "Sesten iistddm ha$ agnsi artar; ha deger mi ki, hirkag, para i$in dert
hulsun?"

<^e#>

gfp 3 " MESNEVI-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

Qocuklar, o zeki cocugun telkin-i hafisi iizerine derslerini hizh okumaga ba§-
ladigi vakit, yine o zeki gocuk, zahiren gocuklara hitaben dedi ki: "^ocuklar! bi-
zim sesimizin hocamiza zaran vardir. Zaten onun ba§i agriyor, bizim sesimiz-
den bir kat daha onun ba§ agnsi ziyadelesjr. Bizim verecegimiz birkag paradan
ibaret iicret-i tednsiyye igin, ona boyle zarar ika etmemiz layik olur mu?"

1583. uMualUm dedi: "'Dogru soyluyor; gidiniz, ba§imtn agnsi arlii; di§an ]

olunuzi"

Bu mekr ile gocuklann mektebden halas bulmasi

1584. Secde ettiler ve dediler: "6i/ kenm, hastahk ve korku, senden uzak olsun!"

Hoca efendi gocuklara izin verince, hepsi ona kar§i ta'zfmen egildiler ve:
"Ey kerim olan muallimimiz, senden hastahk ve dliim korkusu uzak olsun!"
diye dualar da ettiler.

1585. Dmdi dander hevasindaki kuslar gibi evler iarajina sipraddar.

Kusjar yem ve gida bulmak sevdasiyla nasil ugup, muhtelif mevaki'e da-
gdirlar ise, cocuklar da oyle mektebden, evleri tarafina dylece sigradilar ve
oyunlara daldilar.

1586. Onlann ancdan ofkeli oldular ve dediler: "Oiutiab gunu ve siz lehv ile
cxfisinizi"

*£P?

AHMED AVNI KONUK

"Kuttab" mahall-i kitabet ve yazi yazicilar demektir. Burada, mahall-i kitabet
demektir. Analan gocuklannin oyuna daldiklanni goriince, ofkelendiler de dedi-
ler ki: "Bugiin mekteb giinudur, siz ise haylazhk edip oyunla me§gulsunuz."

1587. 6y arm duri ^Bu giinah hizden ve taksuden degildir," diye oziir getirdiler.

Qocuklar analanna cevaben: "Ey anne, bu mektebe gitmemek kabahati bi-
zim tarafimizdan ve bizim taksfrimizden dolayi vaki' oImami§tir," diye oziir
dilediler de dediler ki:

1588. ' (jMuallimimiz kaza-yi asumandan hasta ve aM ve muhtela oldti."

1589. JAnalar dediler hi: uviekirdir ve yalandir; ay ran iama i i$in yuz yalan
getirirsiniz."

^ £** u^ J-*' (*~rf ** ^

k~"j' U~=i fd rW** ^*

1590. tr Biz stztn hdenizin ashtii qormek kin, sabah muallimin online qeliriz."

[1596] V * ' V

1591. Qocuklar dediler ki: nr Bismillah, gidiniz, hizim hizhimize ve sidktmiza
vakif olunuz."

Cocuklann analarinin muallimin iyadetine gitmesi

d^ ji^J y?** \z**\ *?J&- Olj^L* d\ JJJL*rObiJL.l

1592. O analar sabahleyin geldder; muallim agu hasia gtbi yatmi$ idi.

G 3^ >

MESNEVt-I §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

1593. ^Jor^amn ^oklugundan da ierlemi§, ba$mi bacjlami§, yiizunii oriiiye $ehni§.

"Sicaf ' "sin'ln kesri ve fethiyle perde ve ortii ma'nasmadir. Ya'ni "Hoca
efendi hastaligin def'i igin ustiine cok yorgan ortmus, ve bu kadar yorgan al-
tinda bittabi' terlemi§ ve ba§ini da baglami§; yiiziine de mendil ve tiilbent gi-
bi bir ortii drtmiis, idi."

1594. O aheste bir ah, ah ediyordu; cumlesi de la-havle deyici oldtdar.

Hoca efendi bu vaziyyet-i elime iginde aheste aheste bir ah, ah ederdi, Bu
hali goren gocuk analan da ciimleten "La havle ve la kuvvete ilia billahi'l-
aliyyi'1-azim" deyici oldular da dediler ki:

jP~ ^jij C— *»2yi \j t* y" OW j~» $j2 jji' u**_}i Xiu jf>~

1595. "61/ muallim, bu ba$ agnsi hayrolal Canin hakki i$in bizim bundan ha-
berimiz olmadi."

u&* <**/ oi> jiU ^f\ jij\ f.*y, jj- ^ ,v* cy ^

1596. 'Dedi: ur Ben de bundan bi-haber idim, Sdyah olun hi, beni analan hah-
beler vakij ettiler."

Muallim onlara cevaben dedi ki: "Evet, bu hastaliktan benim de haberim
yok; agah olun ki, beni analan kahbe olan cocuklar bu hastaligimdan haber-
dar ettiler; yoksa ben hasta hasta gezip duracaktim. Qocuklann analan kar§i-
sinda bulundugu halde, onlann analan hakkmda "Mader-i garan" ta'birini
kullanmasi, aklmin derece-i hiffetine delalet eder. Zira ukul-i nakisa ashabin-
dan olan cocuklar ile diisup kalkan ibtidaf mektebi hocalannm, hiffet-i akil-
lanna delalet eden hikayeler coktur. Maahaza Hind niishalannda bu beytin
ikinci misra'i ds* *>>/ $£>/ ^ ^ ya'ni "Agah olun, bu cocuklar beni va-
kif ettiler" suretindedir,

J^ A Jrj u&r J=>\>. j> ->_* Js» j J^ Jiii J»l* f ^ Cj*

1597. wr Ben kal u hiyl §ualu sebebiyle adfil idim; bahnda boyle sakil bir hasta-
lih mevaid idi."

"Ben kiyl u kal ile me§guliyetim sebebiyle batimmda boyle agir bir hasta-
lik oldugundan gafil idim."

°$gp?

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erifde ulum-i zahire ve §evagil-i diinyeviyye sebebiyle, ruhu-
nun hastaligindan gafil olup, ancak insan-i kamil tarafindan vaki' olan Mz
ve ihbar uzerine bu hastahga vakif olan kimselere i§aret buyrulur.

1598. ^Bir adam cidd ile me§^al oldugu vakit, o kendi marazint abrmekien kor olur.

Bu beyt-i §erif dogrudan dogruya Hz. Pfr efendimizin ir§adatindandir.
Ya'ni "Bir kimse kemal-i ciddiyyet ile bir §eyle me§gul oldugu vakit, ne ma-
raz-i maddfsini ve ne de maraz-i ma'nevisini goremez. Nitekim kiyl u kale ve
mubahase ve miicadeleye miinhemik olan ulema-i zahire, bu kiyl u kal ve
mubahase ve mucadele tahtindaki nefislerinin fena marazlanndan gafil olur.

j&- OLioj -Lis) J d»uSv« j *S J*** *^* - •— fuJ> ¥. j**** *-^"J j'

1599. JTHisir kadtnlanndan ^usuf hihaye oliu; me§guliyetlen dolayi onlardan
haber cjitti diye.

1600. Oimdi bileklerini pare -pare efmi$ idiler; hayran olan ruH, ne arhayi, ne
onii goriir,

Yukandaki beyit ile bu beytin ilk misra'i bir cumle teskil eder. Ya'ni "Misir
kadinlan Yusuf (a.s.)in cemal-i latifini miisahede ile me§gul olduklarindan do-
layi, ellerindeki meyve soyduklan keskin bicaklar ile, kendi bileklehni kesti-
ler ve bu kesisjerinden haberleri olmadi diye o Misir kadinlannm Hz. Yusuf un
musahede-i cemalindeki istigraklan bize kissa ve hikaye oldu. Evet, valih ve
hayran olan ceseddeki rfihdur ki, ne arkayi ve ne de onii goriir. Binaenaleyh
run bir seyde rniistagrak bldugu vakit, cesedin hiikmu kalmaz." Nitekim
Imam-i Ali (k.v.) efendimiz, harbte miibarek ayaklanna saplanmis. olan oku,
namazda rniistagrak iken gikartti ve ameliyattan haberi bile olmadi.

Bu beyt-i §erifde, sure-i Yusuf da olan §u ayet-i kerimeye isaret buyrulur:

jiA* 5-jss.J cJli j LiL ^ S^lj JT CJI j IKs* ^ oa*l j ^rfJI oUjl tffs, ^**- Ui

tf diu Via* o\ \j£j u* u <oj j,\>. js j j^jd j*hi j Ajj-Tij Aii\j u* (Yusuf, 12/31)
Ya'nf ''VaktakiZiileyha kadmlann kendi aleyhindeki mekirlerini i§itti; onlan
da'vet icin kadinlar gonderdi ve onlar igin latff yastiklar hazirladi ve onlann
her birine meyve soymak igin birer bigak verdi; ve Yusuf (a.s.)a dedi ki: "On-
lara gikl" Vaktaki onu gorduler ve onun cemalini pek biiyuk buldular; bigak-

c^^,

MESNEVt-i §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

lar ile meyve soyarken, ellerini kestiler. Dediler ki: "Biz Allah '1 tenzih ederiz,
bu be§er degildir, ancak kerfm olan bir melektir."

1601. 6y pofe $ecacdli adam, muharebedeki onun elini ve atfacfim mudarebe keser.

"Hirab" miifaale babmdan masdar olup, muharebe demektir. "Dirab" yine
mufaale babmdan vuru§mak demektir. Ya'nf "Nice §acaatli adamlar vardir ki,
muharebede kilig ile vurusmak, onun elini ve ayagini keser."

1602. O hemen cenge el geftrir; bu, zan iizerine ki, o ber-karardu.

eli kesilen §ecf adam, gulgule-i harb icjnde tamamen mustagrak oldu-
gundan, bu yarasinin farkina varamaz; o yarali eliyle yine harbe dalar ve
zanneder ki, eli evvelki gibi olup paralanmarmstir.

1603. Dtalbuki zararda el cjiimis; kan habersiz olarak ondan $ok gitmis.

Halbuki o §ecf adamin eli, ruhunun harbde istigraki sebebiyle, zannettigi
gibi tamam degildir. Belki harbin ika' ettigi zarar neticesi olarak yaralanmi§,
haberi olmadigi halde ondan cok da kan akmi§tir.

Onun beyanindadir ki, cesed ruha bir libas gibidir ve bu el
ruhun elinin yenidiF ve bu ayak, ruhun ayaginm gizmesidir

1604. Ta bilesin ki ten libas gibi geldi; git labisi iste, Itbdsi yalama!

°^>

AHMED AVNi KONUK

"Lebis" libas kelimesinin imale olunmusudur. Ya'nf "Ruhun bir §eyde is-
tigraki hasebiyle, cisme anz olan halden haberdar olamamasi, senin o ten ru-
hun libasi oldugunu bilmen icindir. Binaenaleyh git cisim libas giymi§ oian
ruhu iste, onun libasi olan bu cismi yalama ve cisme muhabbet etme!"

1605. Uluha JAllah'tn tevhidi daha ho§iur; diger gayr-i zakir el ve ayah vardir.

Tevhid-i ilahf odur ki, Hak Siibhanehu ve Teala, ba§kasinin tevhidiyle de-
gil, ezelen ve ebeden kendi nefsiyle daima vasf-i vahdaniyetle mevsuf ol-
maktir. Nitekim ^-i *** j& <J j ^ oir ya'm "Allah vardir ve O'nunla beraber
bir §ey yoktur" buyrulmu§tur. Bu oyle bir tevhiddir ki, Hakk'in viicudu mu-
vacehesinde, kendi viicudlanni gorerek, ehl-i gaflet ve hicabin tevhfdleri de-
gildir. l§te ruhun bu tevhidden zevki vardir; fakat alem-i cisimde hasil olan
efkar ve evham ruhu bu zevkinden men' eder. Ey salik bil ki, bu zahiri el ve
ayaktan baska, gayr-i zahir olan suret-i misaliyyeye aid el ve ayak vardir.

1606. ZR-uyada el ve ayak ve i'tilaf goriirsiin, onu hakihai hil, onu beyhude
bilmel

Cismin elinden ve ayagindan ba§ka el ve ayak oldugu inkar edilecek bir
sey degildir. Zira biz, birtakim rii'yalar goriiriiz; ru'yalanmiza mahsus olan
cesedlerimiz ile baglarda, bahcelerde gezeriz; ve oliiden ve diriden bu ru'ya-
lanmizda gordiigumuz kimseler ile konu§uruz ve ulfet ederiz. Halbuki ce-
sed-i zahirfmizin eli ve ayagi yatakta bf-hareket bir haldedir ve yanimizda
konusanlann sozlerini kulagimiz isjtmez ve onlarm viicudlanni gormez. §u
halde rii'yada yuriiyen ayateve tutan el ve soyleyen lisan ve goren goz ve
isjten kulak, ancak insanin alem-i misale mahsus olan cismine aiddir. Ve bu
suret-i misaliyyeyi sen hakikat bil; onu bos. ve hayalden ibaret bilme! Zira
nasil bo§ bir hayal olur ki, rai rii'yasinda, nig gitmemi§ oldugu bir §ehri ve
evi goriir ve uyaniklik halinde o §ehre ve o eve girdigi vakit, rii'yasinda gor-
diigii suretlerin ayni oldugunu idrak edince, hayrete dii§er.

1607. O sensin hi, bedensiz beden tutarsm; binaenaleyh risimden can dt$an ol-
maktan korhma!

c^es^

MESNEVl-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Ey rii'yasinda kendisini cisimli ve bedenli goren kimse, o gordiigun sen-
sin; oyle bir sensin ki, kesif bedenin ve cismin olmadigi halde, bdyle latff bir
beden ve cisim sahibisin. Binaenaleyh dliirum ve benim bu cism-i kesifim
toprak altinda curiimekle yok olurum diye korkma! Ruh-i latifin bu cism-i ke-
siften alakasini kesip giktigi vakit, rti'yada gordiigun gibi latif bir bedene ta-
alluk eder; ve latif olan alem-i berzahda run, bu latff olan bedenle seyr eder.

(^

J* O^r Ul & C^JC* jiji dXt. J^b j 0>^ _, ^UaUl

f.A~J> b J*» b J? f.4*J» ^ j J (.*** ijj^d'-^ **** ^ f

Dagda halvet etmis. olan o dervi§in hikayesidir ve inkita' ve

halvet halavetinin beyam ve bu menkabeye dahil olmanin

beyanidir ki, Hak Teala "Ben beni zikr edenin celisiyim ve

ben benim muste'nisimin enisiyim" buyurdu. "M^demki

bensizsin, eger cumle ile olsan, ciimlesizsin ve mMemki

benim ilesin, eger ciimlesiz olsan, cumle ilesinl

Bu bahiste, dagda yalniz basma ibadetle me§gul olan dervisjn hali hikaye
olunur; ve amal-i diinyeviyye He efkan peri§an olan halkm sohbetinden kesil-
menin ve yalniz basma kalmamn halaveti ve lezzeti ve ...^Ji jj"* ^ ,^-W ui
["Ben Beni zikredenin celisiyim..."] hadis-i kudsisi fiil-i hasenine dahil olmak
beyan olunur.

Cenab-i Pir, hilafet-i ilahiyyesi hasebiyle cenab-i Hak'dan bu hadis-i
kudsiyi tavzihan beyt-i §erffde buyururlar ki: "Ey kulum, bu zill-i zail olan
ciimle e§yayi ve kendi vucudunu bensiz ve onlan benim vucudumun hari-
cinde tevehhiim edip, benim gayrim zanniyle, onlara yapi§mi§ isen, bil ki
onlarsizsin. Zira hepsi sabun kopiigu gibi bo§tur ve eger cemf-i ahvalinde
benim ile beraber isen, biitiin mevcudat ile berabersin." Zira e§yamn Kay-
yum'u, Hakk'in varligidir ve Hak e§yada, kendi varligi ile saridir. Ve Buha-

<^^

AHMED AVNl KONUK

ri-i Sahfti&t bu hadis-i kudsf ma'nasinda, diger bir hadis-i serif dahi vardir.
abLi ^SJ. j j/> iji ^x* ^ ui Jjk JU; 4Ji 01 Ya'nf "Muhakkak Allah Teala
buyurur ki, ben, beni zikr ettigi ve dudaklan hareket ettigi vakit, kulum ile
beraberim."

Hind §arihlerinden Veil Muhammed Ekberabadf bu beytin kafiyeleri hak-
kinda §6yle buyurur: "Her iki misra'da "heme" lafzinm kafiye olmasi, birinin
kiill efradi ve dfgerinin kiill mecmu'u ma'nasma olmasi i'tibariyledir. Binaen-
aleyh ihtilaf-i ma'na hasebiyle ayni kelimelerin kafiye olmasi dogru olur."

"Menkabe", fiil-i hasen ma'nasinadir.

1608. H^ir dervis vartii; bir daalikta mukim, halvei ona udr ve ne&im lit.

"Hem-nab" beraber uyuyan ma'nasma olup, refikden kinayedir. Bu "der-
vis, "den murad, Mevlana Camf hazretlerinin NefehM'l-Uns nam eserinde
menkabesi zikr olunan Ebu'1-Hayr Tinati (k.s.) hazrederidir. Ve "Tfnat" Mi-
sir'da bir karyenin ismidir. Ebu'1-Hayr hazretleri de oraya mensubdur,

1609. ^Uakiaki ona halkian sarab eri§ii, katlinin ve erkecjin enfasindan melul
ol&u.

"§emul" kokusundan sarhos, olunan §arab ma'nasinadir. "Vaktaki Ebu'l-
Hayr hazretlerine Hahk Teala tarafindan muhabbet sarabi eri§ti, erkegin ve
kadimn sohbetlerinden ona fiitur geldi."

1610. D^iiehim bize hazar kolay oldu; diger kavme de, sefer kolay oUu.

Ya'nf "Halkin sohbetinden inkita' edip bir ko§eye gekilmek herkese kolay
degildir. Ancak Hak'la unsiyyet eden kimselere kolay gelir. Nitekim bizlere de
bir §ehirde mesken tedarik edip, orada mukim olmak ve isj giicii ile me§gul
bulunmak kolay gelir; fakat baskalanna, gerek memleketler gormek ve gerek
ticaret etmek igin sefer etmek ve yeryuziinde dola§mak kolay gelir."

1611. Onun aibi hi, sen serverlige asiksm; o efencli demircilige a$iktir.

*m#>

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / V. CtLT • MESNEVI-3 •

Ba'zi kimseler "tnsanlardan kacip, ko§ede bucakta yalmz ba§ma ya§amak
dogru degildir; boyle kimseler cem'iyyet-i be§eriyyeye kar§i vazifelerini ihmal
etmi§ olurlar" tarzinda munzevflere i'tiraz ederler. Biz de deriz ki, bu revis. §a-
yan-i i'tiraz degildir. Mesela sen cem'iyyet-i be§eriyye icinde re's-i kare gegip
hukmetmeyi seversin ve serverlige a§ik olursun; o diger bir efendi de de-
mirciligi sever ve o san'ata a§ik olur. Bunun gibi, birisi muhabbet-i ilahiyye-
nin galebesiyle halkin sohbetinden tevahhus. edip bir ko§eye cekilir; bir dige-
ri de zill-i zail olan masiva muhabbetine daldikca dalar.

1612. Uier bir kimseyi, hir i§ icin duzduler; onun meylini onun kalhine attilar.

Bu beyt-i gerifde «&"& J*'S*"-*Jf'Ji $ s ™< 1 7/84 ) y a ' n * " Ya Habibim, de
ki her bir kimse ken'di' hilkati uzerinedir" ayet-i kerfmesiyle, J jU il ,«* jf
ya'n£ "Her bir kimse ne icjn yaratilmis, ise, kolay kihnmi§tir" hadis-i §erifme
i§aret buyrulur. Ya'ni "Herkesin ilm-i ilahide sabit olan hakikati, lisan-i is-
ti'dad ile Hak'dan ne taleb etmi§ ise, Hak onu vermis, ve onu bu alem-i su-
rette o taleb-i ezelisini tahakkuk ettirmek igin halk etmigtir. Binaenaleyh
onun kalbine bu alemde o i§in muhabbetini ilka ettiler. Ehl-i imana, amal-i
saliha ve ahlak-i hasene kolay gelir; ehl-i kiifre ise, fena ameller ve ahlak-i
seyyie hos, ve kolay gelir."

1613. 6/ ve ay ok meyilsiz ne vakii kimildayici olur? ^iken ve fop, susuz ve
riizcjarsiz ne vakii aider?

El ve ayak, kalb bir i§e meyl etmeyince, harekete gelir mi? Ve keza gorgop
su veya riizgar tarafindan tahrik olunmadikca kendi kendine hareket edebi-
lir mi? Insamn a'zasi da cemad nev'indendir, onun muharriki ruhdur ve run
ancak bir §eye miitemayil oldugu vakit kendisinin alati mesabesinde olan
a'zayi tahrik ederek o i§te kullanir.

1614. Bger kendi meylini sema iarajxna aorursen, humd gwi devlet kanaaini act

Eger kendi meylini ve muhabbetini yuksek tarafa, ya'ni Hak tarafina go-
riirsen, hiima kusu gibi devlet-i ma'neviyye kanadim ag!

C^cp

AHMED AVNl KONUK

1615. Ue eger kendi meylini zemin iarafma goriirsen, nevha et, hie naleden
oturma!

Ve eger kendi meylini ve muhabbetini, alem-i sufli tarafina goriirsen, Ce-
nab-i Hakk'a kar§i aghyarak yalvar ve asla niyaz ve naleden geri kalma!

ajj ^ j j~j j>-\ Ot>UU- •&£ ila-i"-4 ^-y sy- ^*^*^

1616. JAkilltlar muhahkak once nevhalar ederler; cakiller sonunda ha$a vururlar.

Akilli olan kimseler belanm viicudunu vuka'undan evvel idrak edip, tela§
ve nevha ederler; cahiller ise o beladan bf-haber ve keyiflerinde ber-devam
olup, ancak o bela gelip gattigi vakit ba§lanm doverler.

1617. DCann tbtiddsindan sonunu gor, ia ki yevm~i dinde sen pisman olmayasm.

Be§erin ibtida-i hilkatine ve alem-i §ehadetde, sair hayvanat iizerindeki
fazl ve meziyetine dikkat et de sonunda bu mahlukun a'mali, muhasebesiz
birakilmiyacagini idrak et. Nitekim ayet-i kerimede 1* ju '&/> ji oUvi JJ»^ i
(Kryame, 75/36) ya'nf "Insan zanneder mi ki, ba§ibo§ hayvan gibi birakil-
sin!" buyurulur. Binaenaleyh mademki insan olarak mahluksun ve dirayet ve
zekavet sahibisin, yevm-i hisab olan ahirette, diinyadaki amelierinden pie-
man olmamaga gah§.

C~

jj'y^

> \j JUS c~JU jij j> ,j>w j lj JS" lL-SU ^j j d^i*

Kuyumcunun akibet kan gormesi ve terazfyi ariyet
isteyene sozii &kibete muvafik olmak iizere soylemesi

iSjj f*+** y,*S oi jjly *T tJ^jj J~i ** ^^i 2ft

1618. O hiri, hir kuyumcu onune geldi; ierazi vex ki hir alhn tartaytm iiye.

<^a^

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Ya'nf Titrek bir ihtiyar adam, bir kuyumcuya gelip: "Bana bir altin tera-
zisi iare et ki, altm tartacagim", dedi."

1619. Gfendi dedi: "fjit, henim kaJburum yohiur." ^Dedi; "uWizani ver; istih-
zada durma!"

Kuyumcu efendi, titrek ihtiyan goriince, "Haydi git, benim kalburum yok-
tur" dedi. Bu cevab uzerine o ihtiyar, "Ben senden terazi istiyorum, sen ba-
na kalburdan bahs ediyorsun. Alay etme, haydi teraziyi ver, dedi!"

1620. ^Dedi: "^Dukkanda supiirgem yoktur." ^Dedi: "^fieier yeier hu miidhihele-

[1626] , 1 i t „

n mrak:

Kuyumcu onun i'tirazina cevaben bu def a da, "Diikkanda supiirgem yok-
tur" dedi. ihtiyar dahi, tekrar ona cevaben: "Yeter yeter, bu gulling sozleri bi-
rakda, ciddfol!" dedi.

1621. w< ]3en hir teraziyi ki istiyorum, ver. Oiendini sagir etme, her tarafa sif-

t"

romo:

"Ey kuyumcu efendi, ben senden bir terazi istiyorum, onu bana ver; ken-
dini sagir yapip gah kalburdan, gah siipiirgeden bahs etme!"

1622. ^Dedi: "Sozu clinledim, sagir dejjilim, id zannetmeyesin ki hen ma'na-

ii
sizvm.

Kuyumcu dedi: "Ben senin soziinu clinledim, sagir degilim; sana verdigim
cevablar da ma'nasiz oldugunu zannetme. Bu soyledi|im sozler bir ma'naya
musteniddir."

1623. nr Bunu isittim, lakin sen titrek hir ihtiyar sin; elin titreyki, cismin na-
muntei§dir."

G £P> 3

AHMED AVNl KONUK

"Senin terazi istedigini isjttim; lakin vucudu titrek bir ihtiyar oldugun igin,
teraziden sonra, sana lazim olacak §eyleri diisundum. Zira elin titreyici ve cis-
minin kivami yoktur."

"Miinteis/' kaim olmak ve bir kimsenin hali iyi olmak ma'nalanna gelir.
"Na-miintei§" kivamsiz demek olur.

f/* JJ *jU. u~i >j) c ~° -V j J ^ *<->'y p-* y jj ^ j

1624. Ue senin o alhmn dahi rize rize kinnti&ir; binaenaleyh elin Hirer hur-
de alhnlar dokiilur."

"Kuraza" kinnti, "hurd u rnurd" ufak pargalar demektir, Ya'nf "Senin tar-
tacagin altin gayet kiiciik kinntilar halindedir; binaenaleyh tartarken elin tit-
rer, teraziden altinlaryere dokiilur."

jU j> \j ijst j j £yv. '

J 1 * Jtjj^

- , j st t>>^ cri.

1625. nZoyle olunca: "Sfendi alhntmt toz i$inde aramah if in bir supiircje ver,
dersin."

1626. "Uakiaki iopragi suyiiresin, toplayasm; harm: "By ceri kafbur isterim!"
dersin."

"Cen" cesur ve cur'etkar ma'nasinadir. Burada, kuyumcunun san'atmda
cesur ve mahir oldugu ma'nasi murad olunmak munasibdir. Hind niishala-
nnda "ceri" yerine "hari" -(^) vaki'dir.

1627. ttr Ben sonu, iamamen evvelden gordiim; huradan haska yere gii vesselam!"

Bu beyt-i §erif hem kuyumcuya raci'dir ve hem de yukanda 1612 numa-
rali . . .£)i c^jir jit \j ^S j* beytinin ma'nasina irtibaten dogrudan dogruya ce-
nab-i Pfr tarafindan vaki'dir. Kuyumcuya rati' olduguna gore "Ey titrek ihti-
yar, ben senin yapacagm i§in evveli olan altm tartmani gordum ve bu i§in bi-
dayetinden sonunu anladim ve sana teraziden sonra supurge ve kalbur lazim
olacagmi soyledim. Eger benim gorii§ume i'timadm yok ise, buradan baska
yere git, vesselam!" demek olur. Zikr olunan beyt-i §enfin maba'di olduguna
gore: "Ey salik, bizim gibi ehl-i ke§f olan kamillerin nazan, emr-i tekvihin ib-
tidasi olan a'yan-i sabite aleminedir. Binaenaleyh huzurumuza gelen bir kim-

<?g^

MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 •

senin, ayn-i sabitesine nazar ederiz ve bu ba§langigtan, onun sonunu gorii-
riiz ve isti'dadina gore terbiye ederiz. Eger bizim bu evvelden sonunu gormek
suretiyle vaki' olan terbiyemize i'timadin yok ise, buradan ba§ka yere git ve
kendine ba§ka bir rmirebbi ve miir§id bul, vesselam!" demek olur.

1628. <§imdi seyh-i ferdin haberini iamatn ei ki, onun uykusu ve taami o daf
hk i$inde idu

Bu beyt-i serif cenab-i Pfr efendimizin nefs-i neftslerine hitabdir. Ya'nt
"Artik uykusu ve taami daghk icinde olan §eyh-i ferd Ebu'1-Hayr Tinatf haz-
retlerinin kissasmi tamam et."

daga mensub olan zahidin kissasinin bakiyyesidir ki "Dagm

meyvesini agacten koparmryayim ve agaci silkmiyeyim ve bir

kimseye sarahaten ve kinayeten, silk demiyeyim. Riizgann

agactan dusurmu§ oldugunu yiyeyim" diye nezr etmi§ idi

1629. O dagda $ok a^a^lar ve if emitter, dafya mensub saytsiz armut var idi.

1630. O dervis dedi: "^a < Jlah, hen seninle akd eltim, simdiki halde bundan

[1635] , „ U

toplamiyayim,

1631. "0 meyveden gayri ki, onu ruzaar aih; ben munteis olan aga^ian fopfa-
mtyayim.

°^^

AHMED AVNI KONUK

"Ya Rab, bu dagdaki agaclarda biten meyvelerden kopanp yememege ve
topraktan intias, eden agacjardaki meyvelere el siirmemege seninle ahd ettim.
Yalniz bu agacfortlan riizgann du§iirdugii meyveler miistesnadir ve onlar bu
ahdimin haricindedir; onlardan yiyecegim."

1632. n^ir miiddei onun ken&i nezri uzerine vefasi oldu; nihayet kaza imtihan-
lari geldi.

Ebu'1-Hayr hazretleri kaza-yi ilahi imtihanlan gelinceye kadar, bir miiddet
ahdine kar§i vefakar bulundu ve dagda yalniz riizgann agaglardan diisurdii-
gii meyveler ile gidasmi te'mfn etti.

J-Jj j> OU-o «o ^Ij^ i-lj" 1 £ J<~£ \£z~»\ ^J-*./ S"-:-" ijij

1633. IZu sebebden isiisna cdiniz buyurdu. "Eger ^Jiudd isterse'yi ahde vurun!

Bu beyt-i §enfde, sure-i Kehfde olan 2li \ LsJ 'd'\ Vi i'J> dUi j*u Ji jpJ Jji- Yj
(Kehf, 18/23-24) ya'nf "Bir §ey icm ben bunu muhakkak yann'yapacagim
deme; ancak Allah Teala murad ederse de!" ayet-i kerimesine i§aret buyuru-
lur. Ya'nf "Bu kaza-yi ilahi imtihanlan oldugu igin, bir §ey hakkmda ahd ve
nezr ederseniz, bu ahdinize "Eger Cenab-i Hakk'in me§iyyeti taalluk ederse.'.."
soziinu de zammediniz." Zfra herhangi bir iste insanin muharriki fikirdir ve
fikrin husuliinde insanin dahli yoktur. Birgok fikirler ve diisunceler arasindan
yalniz bir diisunce aynlip, insanin kalbine hutur eder. Bircok diisunceler ara-
sindan, bu diisuncenin aynlip, insana musallat olmasimn sebebi mechuldiir.
Ve bu fikrin tasallutunda insanin iradesi ve medhali yoktur. Kalb bir sahra gi-
bidir ve havatir-i varide dort taraftan o sahraya esen ruzgarlar gibidir. Imdi bu
havatinn Halik'i ve saiki Hak'cftr. Herhangi bir fikrin icrasi kasd olundugu va-
kit, o fikrin, alem-i efalde zuhuruna mesjyyet-i ilahiyye taalluk edip etmiye-
cegi meghul oldugundan, kul flilinde kendini miistakil gormeyip, fail-i hakikf-
yi mu§ahede ettigine delil olmak iizere "ln§aallah" demek lazimdir.

r^ L^ b f* J J j u~x j* r** J?* f* L> J J ^ U J j*

1634. Uier zaman kalbe ba$ka bir meyil veririm; her nejes kalb uzerine ba§-
ka bir dag koyartm."

Bu beyitler, mezkur ayet-i kenmenin tefsirleridir. Ya'nf Hak Teala buyu-
rur ki: "Her zaman kalbe baska bir meyil ve fikir veririm; her nefeste kalb

<c£p*

ggK^ MESNEVM §ERfF SERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

uzerine bir dag ve damga koyanm." "Dag" kizgin demir ile yapilan ni§an ve
alamet ve damga demektir, Hayvanat birbirinden bu dag vasitasiyla tefrik
olunur. Insan da kalbine musallat olup, kendisinin muharriki olan fikrin ma-
hiyyeti ile birbirinden temeyyuz eder. Efkar-i mustakime, dogm ve salih
amellere ve efkar-i sakfme ve faside de, egri ve fena amellere sevk eder; ve
ameller ademin gevherini ta'yine sebeb olur.

1635. n Dier sabah hizim icin yeni sdn vardir; her hir §ey henim muradtmdan
meul etmez.

Bu beyt-i §erffde sure-i Rahman'da olan y> ^ Jif y>jVi 3 oi^-Ji Jcj>&~t
oti j (Rahman, 55/29) ya'ni "Goklerde ve ye'rde olan mahlukat O'nu taleb
ederler; her anda bir se'ndedir" ayet-i kerimesine isaret buyurulur. Ya'ni
"Ben oyle bir Azimu'§-§an-i Zat-i mutlakim ki, her bir subh-i tecellfde, meza-
hirde yeni bir §e'n ile zahir olurum. Bu mezahir, benim sifat ve esma-i sen-
femin birer ayinesi oldugundan, her bir §ey benim muradim ve mesjyyetim
dairesinden meyil ve inhiraf etmez. Ve suver-i kevniyyeden hicbir §ey benim
irademin haricinde hareket etmez."

1636. Diadisde geldi ki, "OiaJb hir tiiy gibidir; hir sahrada hir sert riizgann
esiridir."

Hadis-i §erffde J*U\ jfr c bji i«jll- s^i J ^J\ Jt. ^ > ya'ni "Kalbin me-
seli, sahrada olan ku§ tuyiinun meselidir ki, riizgarlar onu donduriip, batini za-
hir olur" buyurulmustar. Binaenaleyh kalb bir ku§ tiiyu gibidir. Sahra-yi imkan
uzerinde sert ve sedid olarak esen irade-i ilahi ruzganmn esiri ve maglubudur.

1637. Vliizgar tuyii her iarafa, yah sola ve yah saga yilz ihtilaf ile ho$ yere sHrer.

1638. 'Dujer hadisde "Hu katbi oyle hil ki, kazan icinde aiesie kaynayan sudur."

Diger bir hadis-i §enfde ^ j joiJt & Ui- m\ Ud\ ya'ni "Kaibin doniisu
kaynayi§ta kazandan daha §ediddir" buyuruldugundan sen bu kalbi, ate§te
kaynayan kazan igindeki su bil! "Kazan"dan murad cism-i be§er ve "ates"ten

GNe^a

AHMED AVNt KONUK

murad, irade-i ilahf ve kaza-yi rabbanfdir. Ve kalb safiyyet-i asliyyesi i'tiba-
riyle suya tesbih buyurulmu§tur.

1639. !7ter zaman kalbin bir baska re'yi olur; o ondan dejjil, fakat bir yerden olur.

Kalb hicbir an fikirden ve reyden half kalmaz.* Bu fikirler kalbden degil,
aricak bir yerden olur ki, o yer ve men§e' dahi Hak'dir.

Ma'lum olsun ki, fikrin sebeb-i zuhuru dorttiir. Ya Rahmam, ya nefsanf
veya melekf veya §eytanf olur. A .J* [^ JT js (Nisa, 4/78) ya'nf "Hepsi Al-
lah indindendir" ayet-i kenmesinde' bey'an buyuruldugu iizere, bunlann hep-
si Hak indinden sevk olunur; fakat bu sevk-i efkar, abdin isti'dadina nazaran
vaki' olur. Zira Hakk'm tecelliyati, mezahirin isti'dadatina goredir.

J^ s*-\ iJj^ ti <JM M* J-> <^L> ji <^J^ 0*J W <_ri

1640. nioyle olunca ni$in kalbin re'yi iizerine erriin olur sun; sonunda uianmak
i$in ahid baglarsm?

Mademki kaibe gelen havatmn men§ei Hak'dir ve Hak bu efkan senin is-
ti'dadina gore kalbine sevk eder ve sen kendi hakfkatinin isti'dadina ve sirr-i
kadere vakif degilsin. halde kalbinin her fikri iizerine nasil emin olursun da,
sonunda aksi zuhur ederek utanmak icm ahd edersin?

Ma'lum olsun ki, ehlullahin "Fena-yi salis-i mahk-i kiilir" ta'bfr ettikleri
makamin madununda bulunanlann kalblerine olan tecelliyat-i ilahiyyeye,
alem-i his ve §ehadetin suver-i mer'iyyesi ve mesmu' olan sadalan ve bunlar-
dan miitehassil tefekkiirat-i akliyye kan§tigindan, onlann kalbleri elvah-i
mahfuza degil, belki elvah-i mahv ve isbattir. Ve onlann havatin, havatir-i
rabbaniyye-i sirfa olmayip, havjitir-i melekiyye ve nefsaniyye ve §eytaniyye
ile mumtezic olur. Binaenaleyh bu havatira i'timaden ahid baglamak caiz ol-
maz. Zira isti'dada gore vaki' olan bir tecellf-i diger ile, onun bozulmasi daima
mumkindir. Bu hakikate binaen §efekaten U'l-ibad Server-i alem (s.a.v.) Efen-
dimiz fc-s. j^ & j^>. V j^ 1 o\* tjjJtf V ya'nf "Nezr etmeyiniz; zira nezir, kader-
den bir §ey igna etmez, ya'nf kaderin zuhuruna mani' olmaz" buyurmu§lardir.

1641. IBu da hukmun ve kaderin ie'suindendir; kuyuyu aorursun ve korkuya
kadir olmazsin.

=$»>

MESNEVf-I SERIF SERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

Boyle olmakla beraber senin nezir ve ahd etmen dahi, yine hukm-i ilahf
ve kader-i rabbanf te'sfrindendir. Nitekim yol iizerindeki kuyuyu gorursiin ve
korkup, iizerine dogru gitmemek fcab ederken, senden korku gider ve kuyu-
ya dii§mek mukadder ise dii§ersin.

1642. r LL$ucu hu$tan bu aceb degildir hi, tuzaai aormesin ve helaka dilfsun.

"Atab" helak olmak ma'nasinadir. "Kaza-yi ilahiden dolayi havada ucan
bir kusun tuzagi gormiyerek tutulmasi ve helak olmaga dii§mesi ve ko§masi
acib bir §ey degildir. Bu alelekser vaki' olur.'V

1643. HSu actbdir ki iuzagi aorur, kazijji da fl'orur; ister istemez du$er.

Fakat taacciibe §ayan olan hal budur ki, tuzagi ve kazigi gordiigii halde
bir ku§, yine kaza-yi ilahiden dolayi ister istemez o tuzaga dii§er.

1644. 0'6z a$ik ve kulak ayk ve tuzak b'nde; kendi kanadi ile tuzak iarafina u$ar.

c**-

Kaza tuzagi baginin suretde gizli ve
eser ile zahir olmasmin tesbihi

£0,ibl % ji 4£A.j> j^ m\j jl$a jb jJJl ^

1645. HZir biiyucjun evladim eski Itbas i$inde ba$ ayk ve belaya du$mu§ (joriirsun.

1646. I&r nabekann hevasmda yanmi§, kuma§lanm ve mutklerini satmi§.

°&P?

AHMED AVNl KONUK

1647. Dian u man aiimis, hednam ve zelA olmus, bedbahilar gtbi dusmamn adi-
mx uzere aidiyor.

"Han u man" aile demektir. "Idbfr" idbar kelimesinin imale olunmu§udur;
burada meful ma'nasma masdardir; miidbir demek olur ki, bedbaht ma'na-
sinadir. Bu bahiste, kaza-yi ilahi tuzagina tutulmu§ olan bir kimsenin hali
tasvfr buyurulur.

§6yle ki: Mesela pek zengin ve biiyuk bir adamm oglu, ba§ agik, yalin
ayak, pejmiirde bir halde dola§maga ba§lar. Bunun sebebi, bir fahi§enin mu-
habbetine mlibtela olmasidir. Bu bicare bu nabekann sevdasiyla e§yasini ve
emlakini satip bu fahi§eye yedirmi§; ailesi harab ve kendisi bednam ve zelil
olmu§; ind-i ilahide ezeli bedbahtlar gibi, kendisinin du§mam olan nefis ve
§eytamn adimlanni ta'kib ediyor ve bu hayat-i surisinde bu du§manlann ar-
kalanndan onlann muradlan iizere gidiyor. "Kam-i du§men" "ber-kam-i dii§-
men" takdirindedir.

1648. I^ir zdhidi goriir, der hi: *6t/ huyuh, £%llah i$in bir himmet tuif"

1649. ",Z,ua bu $irkin iJbara dusmu&um] malt ve altim ve ni'meti elimden ver-

misim.

r^-y- ** ^ *j* J^ utj

r*j b c/. J cf^ y b " j^*

1650. uir himmet! Ola hi. ben bundan huriulamm: ola hi bu bulamh camur-
[1655] . I"

dan si$rayim!

Bu biiyuk ve zengin adamin evladi, bu du§tugii sefaletin vehametini mud-
rik ise de, kendi iradesiyle bundan yakasini siyirmak mumkin olmadigindan,
salah-i hal sahibi bir zati ve bir zahidi gdrdugu vakit: "Aman bana himmet
et, boyle bir idbara diigtum; servetim elimden gitti, caiz ki senin himmetin be-
rekatryla, bu dii§tugum sefaletten kurtulayim ve bu bulanik camur mesabe-
sinde olan hal-i pen§an icjnde firlayip, bir saha-yi saadete gikayim."

1 1651. l/talas ve holds ve holds!" diye bu dudyi avdmdan ve havdsdan ister.

c $p^

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

Bu sefalet-zede efendi, kurtulma duasmi halkin her sinifindan isteyip du-
rur. Beyt-i §erffde "halas" kelimesinin uc. def a tekran, tekvfnin ferdiyyet-i se-
lasiyye iizerine miistenid olduguna i§arettir. Zfra sefaletten halas, bir emr-i
tekvinfdir. Bu ferdiyyet-i selasiyye bahsi bir bahs-i muhim olup tafsili Fusu-
su'1-Hikem'de Fass-i Salihfde miindericdir. Burada fzahi uzun olur.

1652. 61 a$ik ve ayak a$ik ve bag yok; bas uzerinde ne miivehkel ne bir demir var...

Himmet isteyen bu efendinin elinde ve ayaginda bir bag yoktur, hareke-
tirtde serbesttir; ba§i ucunda ef al ve harekatina emr eden bir amir-i zahir ol-
madigi gibi, demir zincirler ile de bir yere baglanmis, degildir.

1653. Lsiangi baydan kurtulmak istiyor ve hangi habsden mahall-i halas anyor?

1654. lahmrin ve muhtefi kazamn bagi ki, onu sajinin camndan ba$ka$i gormez.

Bu efendinin kurtulmak istedigi bag, takdfr-i ilahf ve kaza-yi rabbanf ba-
gidir ki, o bagi "nefs-i safiye" mertebesinde bulunan bir kamilin camndan
bagka canlar goremez.

1655. fyer$i a§ikar degildir, o -pusudadir; zindandan ve demir bagdan beterdir.

bag gergi nefs-i safiye sahibi olan kamilden ba§kasinm oniinde zahir ve
asjkar degildir. pusuda ve batindadir. Maahaza zahir ve asjkar olan habsden
ve demir zincirden yapilmis, olan bagdan daha beter ve daha §edfddir.

1656. xXra ki demirci muhakkak onu kirar ve $ukur kazici da zindanin ker-
pifint koparu.

Zfra o zahirde olan zincir bagini demirci kirabilir ve cukur kazici ve duvar
delici olan kimse dahi zindanin duvanndaki kerpigleri sokiip kopanr ve bu
suretle o bagdan ve zindandan kagmak ve halas olmak miimkin olur.

1657. Diey gidi hey! I^u gizli agir bag aabdir; demirciler onu kumakian dcizdir.

G <£P?

AHMED AVNt KONUK
JL~* ^ Jo- AS—o (J^S j> Jwj \j -U>-l Juj 01 <JJoJ

1658. Diurma lifinden olan bogaza baglanmi§ o ipi gormeh Sihmed'e eri$ir.

1659. €&u Jdeheb'in kansmm suh ilzerinde odun dengini gordii; o odun ham-
malt dedi.

Bu beyt-i serifde <^ oi ■> \jo ju«L* JJ? L. j aJl. ^ ^i u ^ 3 ^ ^i u* cj
aU. ^. jl ujl^ ^ <J3-i sL>- ^v j (Tebbet, 1 1 1/1-4) ya'nf "Ebu Leheb'in el-
leri kinlsin, kinlch ya! Ondan mail ve kazandigi §ey kurtaramadi. Yakinda
alevli bir ate§e kavusacaktir; onun kansi da odun hammahdir. Boynunda
hurma lifinden ip vardir!" sure-i munifesine isaret buyurulur. Bu sure-i seri-
fenin ma'na-yi zahirisi miinkirlerin birook dedikodulanm mucib olmus ve el-
an dahi olmakta bulunmustar. Burada onlann zikrine ve reddine dair fzahat
uzun olur ve saded haricindedir. Esasen bu sure-i §erifede dahi birgok rumuz
ve i§arat vardir. Zira Ebu Leheb'in zevcesi, Ebu Sufyan'in kiz kardesjnin ki-
zi Ummu Cemfl'dir; ve mal ve servet sahibidir. Binaenaleyh zahirde boynu-
na hurma lifinden ip takip odun ta§iyacak bir vaziyette degildir. Bu ip onun
suret-i misaliyyesinin boynuna takilmis, olan kaza-yi ilahi ipidir ki, bunu an-
cak Hatem-i enbiya Ahmed (a.s.v.) Efendimiz gordii ve bu goriisu iizerine
ona "Odun hammali" dedi; ve bu oyle bir bagdir ki, her asirda munkirlerin
suret-i misaliyyelerinin boynuna takilrm§tir. Ve onu ancak Resul-i zfsan
Efendimiz' in varis-i kamilleri olan niirus-i safiye ashabi goriirler ve sirtlann-
daki a'mal-i habise odun yiiklerini bunlar musahede ederler.

JuJo U y> jj Jul JuJo *£ AjX> ^J^ j\ y>r \j f jJ* j J~>-

1660. Dpi ve odunu, onun gayri bir goz gormedi; zira her goriinmeyen ona za-
hir gelir.

Ebu Leheb'in zevcesinin boynundaki ipi ve arkasindaki odun yukiinu
Risaletpenah Efendimiz'den gayri bir goz gbremedi. Zira her goriinmeyen
ahval-i melekut, o hazretin huzur-i saadetlerinde meshud olur. Onlann za-
man-i saadetlerinde bu goz hemiz ba§kalannda yok idi.

Ju^ij* OLijl j c.. - .. : ,> i i^j j jp JvilS i J±j£ <d*j>- ^jiJLilj

1661. Onun bakibri hep ie'vd ederler; zud hu hir bihu$luktur ve onlar hu$-
menddirler.

csgp^a

MESNEVI-t §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Enbiya (aleyhimii's-selam) ile, onlann varisleri olan niifus-i safiye asha-
bmdan sonra baki kalan ehl-i ilim, hurma lifinden olan ipi ve odun yiikunu
te'vfl edip derler ki: "0 odundan murad, nemmamhktir ve "ip"ten murad,
umur-i dunya taallukatina giriftarhktir ki, saadet-i uhreviyyeye mani' olur."
Zira bu ehl-i basiretin gayri olan ulema-yi zahire, bu alem-i suretin akilhlan-
dir. Halbuki o odun yukiinu ve ipi gormek ise, bu alemin aklindan tecerrtid
etmek ile olur. Qiinku alem-i melekutun ahvali, bu akl-i zahirfnin tavn hari-
cindedir. Binaenaleyh ehl-i basiret ahval-i melekutu mu§ahede ettikleri icjn
asla te'vfl cihetine gitmezler ve gorduklerini aynen soylerler. Ulema-yi zahi-
re ise, onlann sozlerini, kendi akillannin tavn haricinde gordiikleri cihetle,
kabul etmezler ve te'vfl cihetine giderler.

1662. JZakin onun ie'sirinden ontin arkasi iki kai olmu§ ve senin oniinde na-
lan olmu$iur.

Fakat o goriinmeyen kaza-yi ilahi baginin te'sfrinden o kaza-dide olan
kimsenin arkasi bukulmu§, iki kat olmu§tur. Ve ey ehl-i saadet olan kimse,
ondan dolayi senin oniinde aciz ve nalan olmu§tur da der,

1663. L/Ci: liir dua-yx nimmetl Ta ki kurltdayim, fa ki bu gizli bagdan di§a-
n stcrayim!

-L*~- jl !j ls a^ j\ Jj!-U dy>- Ju-b V^A^f- ^1 jllj aSJ\

1664. O ki goriir, bu alametleri g'drdu; o ^akiyi satdden nasd bilmez?

ehl-i basiret ki, ahval-i melekutu goriir, bu kaza-zede olan kimsenin
iizerindeki gizli baglan ve yukleri gordii. Binaenaleyh yine ahval-i melekut-
tan olan §akinin ve saidin alametlerini goriip, bunlan birbirinden nasil olur da
tefrik etmez?

1665. Hilir ve .Zul-Celal'in emriyle drier; zira Diahk'm sunni ke$f helal olmaz.

Ehl-i basiret olan enbiya ve evliya, halkin ahval-i batinelerini goriip Mir;
fakat Zu'1-Celal olan Hakk'm emriyle orter, if§a etmez. Zira bu Hakk'in esra-

c^*^

AHMED AVNt KONUK

nndandir; Hakk'in sirnni ke§fetmek ise helal ve caiz olmaz. Nitekim bu
ma'nayi cenab-i Pir efendimiz bir gazellerinde §6yle buyururlar:

Ljj 2j m ^> <^--i-*j y f*-^?" j <-£jj '•— **j J xi-o I cJU' jl «»_~J» oijj^j J, wj jl lLAju^-
\yj \j xb^SJ JuLijj lLXJ c->Jjj y <^£* _j j^i xlx j7 jjj JU- x\j 4j

Nazmen terciime:

"Reng-i rencuru goriince illeti anlar tabib
Boylece renginden anlar dmini bina olan
Hal-i dm u kinini gordiikde renginden Mir
Setr eder lakin seni etmez o rusva-yi cihan
Gozleri mektubdadir, etmez kiraat lebleri
bilk ferda bu hamilden ne suretdir dogan. "

j~*\ Jl j dyj xi c-pU*-* jl j~& 01 ij\Jj Obi (j>«~- <ji'

1666. HZu soziln nihayeti yohtur; o fakir a$hktan zefmn ve ieni esir oldu.

Bu kaza-yi ilahi baglan ve ehl-i basiret taraftndan onlann gorulmesi hak-
kindaki sozlerin nihayeti yoktur. Binaenaleyh kissaya riicu' edelim; o dagda
halvet eden Ebu'1-Hayr Tfnati nihayet achktan dolayi zebun ve adz ve teni
gidaya esir oldu.

(^

cJLf* ^ji Ox-^j j>- jL-ij5 *> c->-j^ jl ■sjyl Oxx> osj? jX jJi Oxi J^Jl*

Nezr etmi§ olan faktrin agagtan armut koparmakta muztar
olmasi ve miihlet vermeksizin Hakk'in te'dibi eri§mesi

1667. *j3ej gun o ruzgar bir armut dokmedi; onun a^ltgi atesinden sahurluflu
ka$h.

egwp

MESNEVl-t §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1668. 'Dolin ha§i iizerinde Urkac armui gordu; yine sabr eiti ve kendini geri $ekti.

1669. Uliizgar geldi, dahn ha$tnt a$agi Mi; tabuih onu yemek uzerine galeae ettl

§iddetli esen riizgar, iizerinde meyve dolu olan dahn ba§ini a§agiya sarkitti;
karni pek ag olan zahidin tabiati, sarkan meyveleri yemek uzerine galib geldi.

1670. S^cltk ve za'f ve cezb~i kaza kuvveti, zahidi nezrinden bi-vefa eiti.
[1675] y J ' J

Zahiddeki §iddetli aghk, viicudundaki za'f ve bir taraftan kaza-yi ilahi

kuvvetinin cazibesi, o zahidi nezrine ve ahdine kar§i vefasiz etti ve ahdini

bozmaga sebeb oldu.

1671. Dakiaki armut agacmdan meyveyi kudi, kendi nezr ve ahdinde zayif oldu.

-^•^ j' J?y J -sU^Xi jl j^ic>- J-^j J>- jL-i^T ^ Jl ji j»-*

1672. demde dahi te'a%-i Diak eri§ti; onun aoziinu, a$h ve onun kulagint ^ekli.

Ya'nf Ebu'1-Hayr hazretleri ahdini bozar bozmaz, "Hak Teala hazretlerinin
te'dibi dahi ba§ gosterdi ve Hak Teala onun gaflet goziinu acti ve kulagmi da
gekti", §oyle ki:

(^
§eyhi hirsizlar ile beraber miittehem etmesi ve onun elini kesmesi

1673. Oratk husizlardan yirmi ve daha ziydde var idiler; kendi $almi§ olduk-
lanni iaksun ederlerdi.

AHMED AVNt KONUK

Ebu'l-Hayr hazretlerinin sakin oldugu dagda yirmiden ziyade hirsiz var
idi; galdiklan mallan taksim etmekte idiler.

1674. Qamvnaz polisi vakif etmis idi; polisin adamlan $ahuk iizerine diistiiler.

Gammazin birisi bu hirsizlann burada olduklanm polise haber vermi§ idi;
bu haber iizerine polisin ta'yfn ettigi adamlar bu hirsizlan bastilar.

1675. I7iem o mahalde hirsizlann sol ayagini ve sag elini hep hestiler; ve hir
giiriiliii kalkh,

Hirsizlann sirkati, ciirm-i meshud halinde tutulunca ijiw ajUij jjUij
u*jJ { Maide, 5/38) ya'nf "Erkek ve kadin hirsizlann ellerini kesiniz" ayet-i
kerfmesinin hukmiine tevfikan o hirsizlann sag ellerini kestiler. Ve bu esna-
da o mahalde bittabi' biiyuk guriiltiiler ve feryadlar hasil oldu. Ayet-i kerime-
de sol ayaklann kesilmesi emr olunmami§ iken, burada hirsizlara fazla bir ce-
za tatbik edilmesi, o zamanki hukumetin idarf bir cezasi olmak icab eder.

1676. xM-hiiin eli dahi galat olarak kesilmis oldu; onun ayagini da sakat etmek
istedi.

kargasalik esnasinda memurlar Ebu'l-Hayr Tfnati hazretlerini de hirsiz-
lardan zannedip tuttular ve yanli§hkla onun da sag elini kestiler. Bu i§i icra
eden memur, onun ayagini da kesmek istedi.

\b77. Derhal pek guzule hir suvari geldi; tnemura hoyle hagirdv. "6y kopek hakl"

Uj^ &J? \js y \j j\ c-o \Jaf- JlJbl j _j c~~o*~5- d^i j>\

1678. ^ufalan seyhdir ve ahdal-i Diuda'dandu; onun elini ni$in cuda eitin?"

^lJ3 jjijklflib <o^i Ji^ C-*j jj <t*W- • x ij J >i ^\j* <->'

1679. memur elbisesini yirih ve hemen has memurun oniine giiti; hararetle
ona agahlik verdi.

c\g35S^3

m^ MESNEVf-l §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

memur, §iddet-i teessiirunden elbisesini yirtti ve derhal ba§memunm
huzuruna gidip, yanli§hkla bir veliyy-i Hakk'm eli kesilmis. oldugunu haber
verdi.

flljT J* J. \jj>- *SL~j\dJ 4S" fltj>- jJLp VJ0j> t X«l <U>w

1680. ISafmemur oziir dxleyxci oldtiflu halde yalin ayak cjeldi dedi ki: wr Ben hil-
medim, Diak henim iizerime $ahiddir."

1681. "JAgah ol, ey kenm ve ehl-i cennetin served; bu firkin i$i bana helal el!"

1682. 'Dedi: nr Bu ijjnenin sebebini biliyorum; hen kendi gunahimi iamyorum."

Ebu'1-Hayr hazretleri ba§ memurun i'tizanna cevaben dedi; "Bu bana
batinlan ignenin sebebini biliyorum ve kendi kusurumu taniyor ve i'tiraf
ediyorum."

1683. 13en onun yeminlerinin hiirmeiini kirdim; binaenaleyh onun dadistani
elimi jjotiirdu.

"Eyman" yeminin cem'idir. "Yemin" sag el ma'nasinadir. "Dadistan" "dad"
ile "sitanden" masdanntn emr-i hazin olan "sitan"dan miirekkeb vasf-i terki-
bi olabilecegi gibi, ism-i mekan dahi olabilir. Vasf-i terkibf olduguna gore,
"Hakk'in dad ahcisi" demek olur ki, murad hadd-i §er*inin ifasina memur
olan kimsedir. Ism-i mekan olduguna [gore], adl-gah-i Hak, ya'ni adalet-i
ilahiyyenin infaz olundugu mahal demek olur ki, hirsizlann ellerinin kesildi-
gi yerdir. Ba'zi niishalarda "eyman" yerine "peyman" vaki' olmu§tur.

Ya'ni "Ben Hakk'in yeminlerine ve ahidlerine hiirmet etmek lazim gelir-
ken, ettigim ahdi bozdum; binaenaleyh onun adaletini icraya memur olan ve-
ya onun adaletinin icra olundugu mahal ve siyasetgah benim sag elimi kesip
goturdii."

c»"«Aj <JL>\j>- i^y^ oi -^j**ij Ij c.^-b *^*-Jb j x$e> *,s«~SyJjt -~*

1684. nZen ahdi kirdim ve bildim ki jenadir; nihayet o cur'eiin ugursuzlugu
ele eri§ti."

c^P^a

AHMED AVNl KONUK

"Ben Allah'a kar§i olan ahdimi bozdum ve bildim ki bu yaptigim i§ kotii-
diir. liL sLL 4%- ji^t- '_, (§ura, 42/40) Ya'ni "Fenahgin cezasi, onun gibi bir fe-
nahktir" ayet-i kerimesi mucibince, bu fenahgin cezasi olan bir fenaliga mun-
tazir idim, nihayet o ahdi bozmak ciir'etinin ugursuzlugu elime isabet etti. n

c— *ji f*^* - ls^ i/'j c?' -^ ^-~"ji, j y^* j ^* <-^k j ^* *^-** , - i

1685. nr Bizim elimiz ve ayacjimiz ve i$imiz ve kckwpmuz ey vali, dostirn hvk-
mune feda olsuni"

"Ey idare-i umur-i memlekete memur olan vali efendi, bizim elimiz ve
ayagimiz ve ruhumuz ve cesedimiz dost-i hakiki olan Hakk'in hiikmiine ve
kazasina feda olsun!"

1686. n^u henim kismeiim idi; sana heldl eitim; sen hilmedin, senin if in vthod

oh

max'.

Hind §arihlerinden Bahru'1-Ulum ve Imdadullah hazretleri bu iki beyt-i §e-
rifin §erhinde §6yle buyururlar: "Bu iki beytin hulasasi odur ki, bu fill— I kat'in
iki ciheti vardir. Bin meksub-i abd olmasi ve digeri mahluk-i Hak olmasidir.
Binaenaleyh bu fiil-i kat\ kesb cihetiyle kati' ve §ihnenin fiili idi. Ve ahd-s>
kenlik cezasi hakkinda halk cihetiyle fiiH Hak idi. Ve evvelki cihetten ma'si-
yet olabilir; zfra maktu' iizerine zuliimdur. Bu cihetten onun ma'siyeti miir-
tefV olmak icin afv buyurdu ve ilimsizlik cihettinden onu ma'zur addetti. Ve
ikinci cihetten fiil-i Hak'dir. Imdi Hak gerci bilicidir, velakin Malik'tir, onun
igin ferman vardir, §ikayet olunamaz. Belki bu, rahmet ciimlesinden olabilir;
zira nezre kar§i bi-vefahk giinahinin ugursuzlugu, ceza isabeti sebebiyle mur-
tefi* oldu ve maktu' , mertebe4 ulya buldu."

-.U^S" jJi-^j OUL- \sst- 1

*\jj d\*jt j\ vl— Jb jl 4X)1j

1687, kimse ki bildi, o ferman yuriitiiciidur , Diuda'ya iaarruz huvveti nere-
dedir?

"Saman" kelimesinin muteaddid ma' nasi vardir; burada kuvvet ve kud-
ret ma'nasi munasibdir. "Picfden" dolasmak demektir. Burada taarruzdan
kinayedir.

Ya'ni "Allah Teala hazretlerinin hiikiim ve fermamni behemehal yiirutu-
cu ve infaz edici oldugunu bilen kimsenin, Huda'mn fermanina ve kazasina

<^^>

MESNEVl-t §ERfF §ERHl / V. CiLT • MESNEVl-3 •

taarruz kuvveti nerede kalir? kimse hig O'nun emrine mukabeleye cur'et
edebilir mi?"

1688. By, $ok dane Mayan u$uai ku§un boflazmi, yine onrxn ho'aazx kesmistir.

Gidasim arayan bircok havada ucan ku§lar, lokma bulmak ve bogazimn
ihtiyacini temin etmek icm tuzaga tutulmus, ve netfcede bogazi kesilip helak
olmu§tur.

1689. 6t/, po/t ku$ mi'deden ve a$lilttan dam kenanndan kafesin mahbusttdur.

Ya'nf "Helak olan ku§lar, bogazlanmn derdinden helak oldugu gibi, tutu-
lup; sadasinin giizelliginden veya hey'etinin letafetinden dolayi kafese hab-
sedilmi§ ve kafesi tavan kenanna asilan kusjar da, yine lokma ve bogaz der-
dinden dolayi bu habse dugar olmu§tur."

1690. 6u, cok bahk su icinde elden uzakhr; boqaz hirsindan oliamn mehuzu
[1695] y.v»* V

olmustur.

Denizlerde ve nehirlerde gezen baliklara insanlann eli yeti§emez iken,
mahza bogaz ve lokma hirsindan dolayi, insanlann uzattiklan oltalara yaka-
lanmi§Iardir.

1691. Gi/, pok perdede mestur olmus, jercin ve bogazin ugursuzlu^undan riisvay
olmustur.

Bircok iffet perdesi arkasinda oturmus. olan kadin ve erkek, alet-i tenasii-
le mahsus olan zevkin §iiumundan ve yeme ve igmeye olan ibtila ve ugur-
suzlugundan dolayi, maddeten ve ma'nen rezil ve rusvay olmu§tur.

jj ^jJ j* j^*j^ jj ^ J 1 r~ ^ y^- u^ ^ ^

1692. By, $ok iyi huylu alim kadi, bogazdan ve onun ugursuzlugundan sari
yiizludiir.

<^P^

jgp^~ AHMED AVNI KONUK

Nice iyi huylu ve ilmi cok olan kadilar, bogazlanm doyunnak igin halktan
riisvet almak suretiyle zilleti irtikab etmister ve bogazlanndan ve onun boy-
le bir ugursuzlugundan halk nazannda hacil olmus. ve utanmi§lardir.

1693. Helki Uifixut ve £M,arut'da o sarcib, felege urucdan onlara sedd-i hab oldu.

Belki be§eriyyete niizul eden Harut ve Marut namindaki melekler de o §a-
rab, ya'nf fere ve bogaz huzuzati, onlann ba'de'Mmtihan tekrar be§eriyyet-
ten tecerriid ederek felege uruclannm kapismi kapadi. Bu Harut ve Marut kis-
sasi I. ciltdde fzah olundu.

1694. ^Bayeztd hunun i$in ihtiraz eiii; namazda kendisinde tenbellik fl'ordu.

Bu beyt-i §erifde Bayezid-i Bistami (k.s.) hazretlerinin J\ \*y, Lr J>i ojfo j>\
^ fr ili i^cui j^. jju ouiwi ^ ipi^ ya'ni "Ben bir gun nefsimi taattan bir taata
da'vet ettim, icabet etmedi; binaenaleyh onu bir sene sudan men' ettim" ke-
lamina i§aret buyurulmu§tur.

1695. O akd sahibi, sebebden endise eiii; illeti $oh su ipneh gordii.

akil sahibi olan Hz. Bayezid nefsinin ibadetden imtina'min sebebini dii-
§iindu ve sebeb olarak cok su icmis. olmasini buldu. Fiihakika cok su ictigi va-
kit vucudda bir rehavet ve betaet peyda olur.

1696. HZir seneye kadar su igmiyecegim" dedi; byle yaph ve Uiuda ona hud-
ret verdi.

Nefsinin taatten imtina'i cok su icmek sebebiyle oldugunu anlayinca, bir
sene su icmemege karar verdi ve bu karan da kaza-yi ilahiye muvafik olmak-
la, Hak Teala hazretleri, o kasdmi icraya kudret ve tevfik verdi. Eger kaza-yi
ilahiye muvafik olmasa idi, onun hali de, Ebu'1-Hayr Tfnatf hazretlerinin ha-
line benzer idi.

I 1697. liu, din i$in onun asagi cehdi idi, o sultan ve kutbu'hdrifin oldu.

*$$&>

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3

Hz. Bayezid'in bu mucahedesi, din ugrunda yaptigi mucahedelerin edna-
si idi; bu mucahedelerinden dolayi o ariflerin kutbu ve sultani oldu.

1698. Uakiaki bocjaz i$in el kesilmi$ oldu, zahid olan adama §ikayet kafisim !
bacjladi.

Vaktaki lokma ve bogaz ihtiyacindan dolayi Ebu'1-Hayr hazretleri ahdini
bozdu ve bu yiizden eli kesilmis, oldu, bu ihtiyac sebebiyle ahdi bozmus, ol-
mak keyfiyyeti, zahid olan Hz. Ebul-Hayr'a sjkayet kapisini bagladi.

J^- <^>b\ ji^. <_r*jj*"* >£ J^- J~>. ,J~*\j c— i5 ^jaSl ^wi

1699. Dialk indinde onun adx n <$eyh-i JAkia'" oldu. Hlocjazin bu afetleriyle
onu ma'ruf etti.

Halk arasinda sag eli kesik bir halde gezdiginden, nas ona "§eyh-i Akta'"
adini koydular. Hak Teala hazretleri, bogazin bu afetleriyle halk arasinda onu
ma'ruf etti.

d 3 *
§eyh-i Akta'm kerametleri ve onun iki el ile zenbil ormesi

1700. jLiyaretplerden bin onu, sazdan mamul far dak alhnda huldu hi, o her
iki eliyle zenbil orer idi.

"Ari§" sazlardan yapilan gardak ve gergi ve gdlgelik ma'nasinadir.

u^"/

S"

oJul

r^s j*

J^ij*- l)U- j-AP ij\ \j j\ cJiS

1701. Ona dedi hi: By kendi caninm du$mam, benim gergime ba$tnt ileri ii-
mi§sin."

«$»>

&®^ AHMED AVNl KONUK

Ebu'1-Hayr nazretleri o ziyaretgiye dedi ki: "Nicm bila-istizan benim kiilbe-
min penceresinden ba§im iceriye soktun ve 'fcj& > '^> ^ Jj '^ LH o^' 1 i 1 £
L$JW Jp IjILj j ijj—juLi ji. (Nur, 24/27) ya'ni "Ey iman eden kimseler, isti'nas
etmedikge ve ehline selam vermedikge evinizin gayri olan eve girmeyiniz!"
ayet-i kerfmesi hiikmiine muhalefetle camnin du§mam oldun."

JUii! j j^A ^>\j\ j\ cJ>f lit-" jJUl <~Az£> tS*^ \j*r o^

1702. "QVifin sibakda bu aceleyi yaptm?" 'Dedi: "?j\tuhabbet ve istiyakm if-
rahndan!"

"Kulbeye girmek sibakinda nicjn bu aceleyi ettin; istfzan etmek hususun-
da edeb-i ser'iye riayet etmedin?" Ziyaretgi de cevaben: "Sana olan muhab-
bet ve i§tiyakimin ifratindan bu edebe riayet hatinma gelmedi!" dedi.

1703. HZoyle olunca iebessiim etti ve dedi: "<§imdi ael,fakat ey aziz, hunu man-
ft Ml"

Zairin ifrat-i muhabbetini i§itince Ebu'1-Hayr hazretleri tebessiim edip de-
di ki: "Oyle ise, sjmdi gel, fakat ey meydan-i Huda'nin muhibbi olan aziz, bu
gordugiin hali sakla!"

1704. nr Ben olmedikoe hunu ne hir haribine ne bir habibine ve ne de bir dent-
ye, himseye soyleme!

"Ben hayatta oldukca, benim iki saglam el ile zenbil ordugumii gordiigu-
nii, ne akraban olan bir kimseye ve ne de bir dostuna ve ne de ahad-i nas-
dan birisine velhasil higbir kimseye soyleme ve bu sirn if§a etme!"

1705. Ondan soma baska taife onun -penceresinden, onun dohumasina muttali'
oldular.

Bu zair gordiigu bu sirn her ne kadar saklamis, ve if§a etmemis, ise de,
onun ahvalini tecesslis eden ba§ka kimseler, gizlice onun ktilbesinin pence-
resinden bakip, onun iki saglam el ile zenbil dokuyu§una vakif oldular.

1706. ^edi: "Gy Oiirdigar, hikmeti sen bilirsin; ben gizlerim, sen asikar ettin 1 ."

*$%&>

MESNEVM §ERtF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Bu sirrin ke§fi iizerine Ebu'1-Hayr hazretleri Hak Teala'ya munacata basja-
yip dedi ki: "Ey fail-t hakiki olan Halik'im! Bu sirnn §uyu'undaki hikmeti sen
bilirsin. Ben sakliyorum, sen meydana cikanyorsun; bundaki hikmetin nedir?"

1707. Ona ilham geldi ki: nr Birka^ kimseler geldi ki, hu gamda sana nxunlt.tr
oldular."

Bu munacati iizerine Hz. Ebu'I-Hayr'a boyle ilham-i ilahf geldi: "Bu elin
kesilmesi gaminda senin sidk-i halini inkar eden, ehl-i tarikten birkac kimse-
ler var idt, dediler."

3i} j-^ 1 *f lA'j-j ^ *^ &J* J* J 1 *J* ifjfi"' r^ *£

1708. w 9Ci, mecjer o tarikde riyakar idi ki, Diuda fertk iginde onu riisvay etti."

"Meger o Ebu'1-Hayr, tarik-i Hak'da ihlas sahibi degil, bil'akis riyakar bir
kimse imi§; onun igin Hak Teala hazretleri onu ehl-i ihlas iginde, eli kesilmek
suretiyle riisvay etti, yoksa o ehl-i tank degil, ehl-i sirkat imisj"

1 709. " r Ben isiemedim ki o iaife kafir olsunlar; dalalette, su'-i zan iginde gii-
sinler!"

"Ben zahiren cereyan eden ahvale gore olan hukumlerinde onlan ma'zur
gordiim ve kemal-i keremimden istemedim ki, o sana miinkir olan taife dala-
lette ve benim bir velime kar§i su'-i zan iginde yuriisunler!"

1710. nr Bu kerameii asikar ettik ki. is vaktinde sana el veririz.
[1715]

"Bu saglam el ile zenbil ormek kerametini halka izhar ettik ve zenbil or-
mek zamamnda sana el verdigimizi nasa gosterdik."

1711. w< Ta ki o kotii zanli hufireler cenab-i asumandan merdud olmayalar."

"Bu ke§f ve izhan, bu kotii zanli bigareler rahmet ve hidayet-i asumani ta-
rafindan reddolunmamak igin yaptik,"

G^P^

AHMED AVNl KONUK

1712. Ur Bu kerameii hen sana onlar i$in verdim; ve hu <praai sana hanun i$in
Koydum."

"Senin elin kesildikten sonra, iki saglam el ile zenbil ormek kerametini ben
sana, onlara gostermek igin verdim. Ve bu gerag-i hidayeti sana, onlann su'-i
zandan ve zulmet-i dalaletten kurtulmalan igin vaz' ettim."

1713. "<Sea ondan aegnissin ki, tenin oliimiinden ve ecza-yi bedenin tefrikin-
den korkasm."

"Sen cismin olumu korkusundan ve ecza-yi bedenin toprakta dagilip, su-
retin ma'dum olmasi havfindan gecmi§sin ; zira sen, senin senliginin cisim-
den ibaret olmadigim yakfnen anladin."

1714. nr Basm ve ayagm tefriki vehmi senden gitti; vehmin defi sana iyi si~
■per-i axon olarak eristi.

"Olecegim, ba§im ve ayagim toprakta curuyup, birbirinden aynlacak diye
ehl-i gafletin her an dugar oldugu vehim senden zail oldu. Bu vehmin def i,
senin elinin kesilmesinden muteessir olmamak hususunda iyi ve azim bir si-
per olarak senin imdadina eristi."

dP*

L j C~*0 fJaS ji Jy-y Olj>-L« Cj\yr yy

Fir'avn'in sahirlerinin el ve ayaklarmm
kesilmesindeki cesaretlerinin sebebi

1715. {jFir'avn-i lain degil mi hi, yeryiiziinde sahirlere iehdtd-i siyasei etti.

*$%&>

MESNEVM §ERlF SERHf / V. ClLT • MESNEV1-3

1716. !7u, sizin elinizi ve ayagmizi hilaftan keseyim, sonra da asayim; sizi i
rn.ua/ tutmayaytm.

Bu beyitlerde sure-i Tana* da vaki' su ayet-i kerimeye isaret buyurulur:

jUji ^4 ^ JJflUV j (Tana, 20/71) Ya'ni "Fir'avn dedi ki: Ben size izin ver-
mezden evvel, ona iman ettiniz. muhakkak size sihir ta'lim eden sizin bu-
yugiinuzdur. Imdi sizin sag elinizi ve sol ayaginizi hilaf cihetinden elbette ke-
seyim ve sizi hurma dallanna asayim." Sure-i §uara'da dahi bu mealde bir
ayet-i kerime vardir. tste Fir'avn, Musa (a.s.)a iman eden sihirbazlan bdyle
bir siyaset ile tehdid etti.

1717/ O zannederdi ki onlar yine vehim ve tahvifde ve vesvasta ve zandadtrlar.

Fir'avn, sahirler iman ettikten sonra da yine bu viicud-i mevhuma bag-
lanmi§ ve tahviflerden korkmada bulunmu§ ve vesvasin vesveseleri icinde
kalmi§ ve bu viicud-i izafmin istiklali zannina du§mu§ olduklanm zanneder-
di; ve bu zannina miisteniden onlan siyasetle tehdid etti.

1718. Oii onlar a nefsiti tevehhumlerinden ve lehAullerinden titreme ve korkut-
ma ve Korku olur.

Fir'avn, zannederdi ki sahirlerin nefislerini ta'zib ve helak ile tehdid
ederse, kendi nefsinde vaki' olan tevehhiimlerden ve yapacagi tehdidlerden
o sahirlerin nefislerinde de titreme hasil ve korkutmanin te'sfriyle, onlarda
korku peyda olur; zfra Fir'avn'in nokta-i nazanna gore, kesmek ve asmak fe-
na bir §eydir, onun nefsinin tevehhiimu budur.

JJI AZ^J^J Jj jy t-**pij* J>

juI <u~»j Otitis' c — >b ^ jl

1719. O hilmezdi ki, onlar kurtulmuslardir; kalh nurunun perceresine oiurmus-
lardtr.

Fir'avn, sahirleri de kendi gibi zannedip, siyasetle tehdid ederdi. bilmez-
di ki, onlar bu viicud-i vehmiden ve vehm-i vucudfden kurtulmusjardir. Kalb

C £P 3

AHMED AVNl KONUK

nurunun penceresinde oturmu§lar ve onlara nur-i yakfn hasil olmustur. Bina-
enaleyh onlann nazannda bu mevhum olan vucudun kiymeti kalmami§tir.

1 720. OCenii sayelerini, kendi zailanndan hilmi^lerdir; ^ahuk ve $evik ve giizel
si$rami§lar<lir.

"Saye"den murad, viicud-i zahiri; "kendi zatfndan murad, cevher-i ruha-
nf veya suret-i ilmidir. Malumdur ki insan hakikatte ruhdur ve bu beden sa-
ye mesabesindedir. Ve ruhun bekasi bu sayeye mevkaf degildir ve ruhun ha-
yati bakfdir. Beden-i unsuri olsun olmasin o kaimdir. Bu beden-i unsuri ve
cism-i zahiri gittigi vakit, run diger beden-i berzahide haydir. Bu hakikat sa-
hirlere ke§fen malum oldugundan Fir'avn'm tehdidinden korkmadiiar da, ce-
vaben a jJiu L'j ji ui "^ Si (§uara, 26/50) ya'ni "Zarar yoktur; biz muhakkak
Rabb'imize miinkalib oluruz" dediler. Bu babdaki hakayik Fususu'l-Hikem'de
Fass-i Musevf de mundericdir. "Ge§" ho§, ve ra'na ve giizel ma'nasinadir.

1721. &§er felegin havani onlan hti $amurluk i$inde yiiz kere ince iogse,

1722. CAiademki hu terkibin aslini Qorm\i§\eriLir , vehmin fer'lerinden az kork-
mu§lardir.

Bu cismaniyet alemi, bir hakikatin mertebe mertebe tekasufunden ibaret-
tir. E§ya-yi kesife suretlerinden her birinin ilm-i ilahide birer hakikatleri sa-
bittir. Ondan sonra bu hakikatler, nurani ve miicerred cevherlerden ibaret
olan ruhlara akseder ve ruhlar mertebe-i misalde miiteayyen olan suretlere
miin'akis olur. Ondan sonra anasirdan terekkub eden cisimlere akseder. im-
di her bir ruh kendi hakikatinin golgesi ve suret-i misaliyye ruhun gdlgesi ve
her cism-i kesff-i §ehadi dahi, sfiret-i misaliyyenin golgesidir. Bu cism-i kesf-
fi te§kfl eden anasirdan her birinin hakikatleri de, bu zikr olunan nuzule ta-
bidir. Binaenaleyh bu terkib-i unsuri aslinm ne oldugu, bu izah ile bir dere-
ceye kadar ilmen malum olur; fakat bu niizulii bir de insanin kendi vucu-
dunda ke§fen ve zevkan gormesi vardir, llmen bilenler vehm-i viicudinin
fer'lerinden olan hastahk ve zillet ve blum gibi hallerden korkarlar. Ke§fen ve
zevkan gorenler, bu vehmin fer'lerinden korkmazlar.

c^S^.

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Onun igin cenab-i Pir efendimiz bu iki beyt-i §erifde buyururlar ki: "Eger
bu alem-i istihale feleginin havam, ya'nf istihalati o sahirleri bu camurluk ve
unsuriyat icmde, yiiz def a inceden inceye dogse, onlar bu terkib-i cismanf-
nin aslini ve hakikatini ke§fen ve zevkan gdrmiis, olduklan igin, bu vehm-i
vucudfnin fer'lerinden olan elin ve ayagin kesilmesinden korkmazlar."

1 723. TSu dhan rii'yadir; zan i$inde durma, eger rii'yada bir el aider se korku
yohiur.

Bu dunya rii'yadir ve hayaldir. Sen onir mustakillu'l-vucud bir hakikat
zannedip durma! Binaenaleyh, bu alem-i hayalde senin cism-i unsurine bir
noksan gelirse, eger hakikat-i hale nazir isen, miiteessir olma. Nitekim bir
kimsenin rii'yada eli kesilmis, olursa, onun igin bir korku olmaz; giinkii uyan-
digi vakit, elini saglam bulur. Bunun gibi, insanm bu kesif cisme mahsus olan
el ve ayagmdan baska, suret-i misaliyyesine mahsus olan bir el ve ayagi var-
dir. Bu alemden intikal ettigi ve mevt-i sun vasitasiyla cesedini bu alem-i his-
de biraktigi vakit, alem-i berzahdaki cismini elli ve ayakli olarak tamam bir
halde bulur. Ve ruhu, bu suret-i berzahiyyesine taalluk eder. Ve cenab-i
§eyh-i Ekber Muhyiddin Arabi hazretleri Fususu'l-Hikem'de Fass-i Siileyma-
ni'de §6yle buyururlar:

Uijki\ j\j*\ jl>- IJla p^b <jJA\j UJj*-\ ^ jp- y. j JL>- d£i\ \£\

"Kevn, ancak hayaldir ve o hakikatte Hak'dir. Ve bunu anlayan kimse, esrar-i
tarikati haiz oldu. "

1724. Gger rii'yada senin basmi makas kesse, yine basin yerindedir ve omriin
dahi uzttndur.

"Ender" kelimesi tekmil-i vezn icm zaid olarak mezkurdur. Mesela rii'yada
senin basini makas ile kesseler, uyandigin vakit, ba§ini yerinde bulursun, bu
kesilmenin bir hayal oldugunu anlarsin; ve boyle bir ru'yayi muabbirler omiir
uzunlugu ile ta'bir ederler. Veyahut rii'yada basmin makas ile kesilmis. olmasi,
cismaniyet alemindeki omrunii kisaltmaz; omriin yine uzundur. Bunun gibi
eger rii'yadan ibaret olan bu diinyada senin ba§in harpte kiligla kesilmis. olup
da, berzaha intikal etsen, orada basmi saglam ve dmriinu uzun bulursun.

ffy^O

AHMED AVNl KONUK

1725. 6#er kendini rii'yada iki yarim fl'orsen, ten-durustsiin, kcdkttflin vakit sa-
kim dejjilsin.

Mesela eger kendi vucudunu rii'yada iki parca olmu§ gorsen, viicud-i un-
surfne bunun asla te'siri olmayip, saglam bir haldedir. Uykudan kalkugin va-
kit, sakim ve ma'lul degilsin.

1 726. Glhasil rii'yada noksan-i beden korku decjildir; ve iki yuz par$a olmak de-
gildir.

1727. 6uref tie huim olan bu cihan i$in ^eygamber buyurdu ki: Hlyuyanin
rii'yasidu,"

Ya'ni "Resul-i zf§an Efendimiz suver-i cismaniyye ile kaim olan bu diinya
hakkmda ^ui ^s uui ya'ni "Diinya uyuyan bir kimsenin gordtigu rii'yadir"
buyurdu; ve hazret-i §ehadeti, hazret-i hayale ve hazret-i hayali, hazret-i §e-
hadete ilhak eyledi." Ve keza i^i iyu im» f u ^.ui oi ya'ni "Muhakkak nas uy-
kudadirlar, oldiikleri vakit uyamrlar" buyurdu. Resul-i zi§an Efendimiz bu ha-
dis-i §eriflerinde, alem-i halkta cart olan her bir §eyin, maanf-i gaybiyyeden bir
ma'nanin sureti ve hakayik-i ilmiyyeden, bir hakikatin misali olduguna isaret
buyurmusjardir. Lakin nas nevm-i gaflet ve huciib-i tabiiyye ile ihticab sebe-
biyle, suver-i ekvan ayinelerinde bu hakayiki mu§ahede edemezler. Ya'ni
alem-i hisden alem-i misale ve alem-i misalden alem-i ervaha ve alem-i ervah-
dan alem-i a'yana ve a'yandan esma ve suiinat-i zatiyyeye intikal edemezler.
Ancak mevt-i iradi zevkini tadip, vech-i bakinin suhudunda helak olan kimse,
bu fenadan sonra beka bulup uyanir ve bu suretde de ma'nanin surette cilve-
ger oldugunu ve suver-i halkiyyenin ma'§uk-i hakikinin hiisniine ayme bulun-
dugunu ke§f-i ma'nevi ile bilir. Ve bunlar zevk-i Muhammedi sahibidirler.

1728. Sen taklid yolundan kabul ettin; salikler burnt, resuhuz zahir g'6rmii§lerdir.

Ey ilm-i zahir ile me§gul olan kimse, sen dunyanin, uyuyanin rii'yasi ol-
dugunu, Resul-i zi§an Efendimiz'in hadfs-i §eriflerindeki ma'nayi kabul et-

CS£5^

MESNEVI-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3

mekle bildin; zevkan ve ke§fen bilmedin. Bu ma'nayi tasdikte Resul-i zi§an
Efendimiz'e taklid ettin. Fakat salikler o Resul-i zf§an Efendimizin i'tikadda
ve amelde ve ahlakda tamamiyle isr-i §erifine iktifa etmek sayesinde merte-
be-i ke§fe nail oldular ve bu ma'nayi Resul-i zi§an Efendimiz'in hadfs-i §en-
findeki ma'nayi takliden kabul etmekle degil, ke§fen ve zevkan bildiler. Bu
hadis-i §erifi isjtmemis. olsalar bile, onlann halleri ve zevkleri bu ma'nayi mu-
saddik oldu. Binaenaleyh onlar bu ma'nayi resulsuz olarak a§ikare gordiiler.

1729. [jundiiz uykudasin; deme ki, bu uyku degiUir; golge fer'dir. S^sil, meh-
tabm gayri degildir.

Ey hayat-i diinyeviyyeyi uyaniklik zanneden kimse, sen giindiiz uykuda-
sin; sakm bu uyku degildir deme I Qtinkii bu hay at-i diinyeviyyeyi hakikat
zannedip, siki siki sanldin; bu suver-i dunyeviyyenin golgelerden ibaret ol-
dugunu bilmedin, Nitekim bu gdlgeler 1 722 numarah beyitte fzah olundu. Ve
golgeler, golge sahibinin fer'idir; ve asl-i mehtabm, ya'nf Zat-i Hakk'in nuru-
nun gayri degildir. Bu golge ve zill bahsi hakkindaki tafsilat Fususu'l-Hi-
ice/n'de Fass-i YusufTde mundericdir.

JjlJU) J <wJI 1>-

1 730. By azud! Hykunu ve uyamkligitu o Ul ki, uyumu$ goriir ki, uykuya gitti.

"Azud" mufn ve yardimci ma'nasinadir. "Ey azud" ta'bfriyle, bu Mesne-
vf-i §erif\ yazan Husameddin gelebi hazretleri murad buyurulmus, olmak
melhuzdur. Ya'm, "Ey Mesnevi-i §eri£ i yazmak hususunda mum olan Hiisa-
meddfn £elebim, senin bu diinyadaki zahiri uykun ve zahiri uyanikhgin hep
birer rii'yadir." Zahiri uyamkhgin uyku oldugu, yukanda fzah olundu. Bina-
enaleyh bir kimse rii'yadan ibaret olan zahiri uyaniklik halinden, zahin uy-
ku haline intikal edip rii'yalar gorse, rii'ya icjnde rii'ya olur.

1731. O zan fl8turmu§ ki, bu dem uyumu$um; ondan habersizdir ki, o ikinci uy-
ku i$indedir.

zahiri uyantkliktan, zahiri uyku haline intikal eden kimse, "§imdi uyu-
dum" der ve uyudugunu zanneder. Halbuki ikinci uyku icmde oldugunun
farkinda degildir; zira ewelki uyamklik hali de uyku ve rii'ya idi.

6 £P*

AHMED AVNl KONUK

-US *j15 2y*- jlj JJb\js*xj ij&r -LSwj lj £«jjj j5 P 6 JJ^

1732. Qomlek$i ecjer (pmlecji kirarsa, isledigi vakil, yine muhahkak kaim eder.

"Bu vticud-i izafi, gomlekginin yaptigi bir gomlege benzer. Hak Teala onu,
mevt-i sun ile ifna ederse, onu alem-i berzahda yine kaim kilar. Nitekim gom-
lekgi, bir gomlegi kirarsa, onun mislini yine ikame eder." Bu ma'nayi cenab-i
Pir efendimiz Divin-i Kebifleiinde §u beyt-i §enf ile beyan buyururlar:

"Eger Hak Teala benim bu kadeh-i vucudumu kirarsa, hig gam gekmem; zira
o sakf-i Bakfnin koltugu altmda ba§ka bir kadeh vardir. "

>\jt Jj\ ^j» ^J d\j\j» \j o\?r ^J -Lib f IS" j* \j jj?

1 733. ZKor i$in her adimda huyu korkusu olur, hinlerce korku ile yola gelir.

Hakikat-i halden kor olan ehl-i gaflet, bu hayat-i surinin her bir adiminda
bir helak kuyusuna du§eceginden korkar; ve hakikat-i hali miidrik olmayan
salik, tarik-i Hakk'a bin korku ile salik olur. Riyazet ve miicahede sebebiyle
viicudunun zayif olup, nihayet helak olacagindan korkar. Ve amme-i mu'mi-
nfnden bir gogu, mesela savm-i ramazandan, cisimlerinin za'fa dugar olaca-
gi korkusuyla titrerler.

1734. fjoren adam, yolun arzim fl'ordii; hindenedeyh o mahall-i helaki ve huyu-
yu bilir.

Basar-i basireti agik olan a^dam, seyr-i urucfdeki yolun enini, boyunu gor-
du ve bildi ki, asil mahall-i helak bu unsuriyat ve dunya sahasidir; ve korku
cisme ve onun huzuzatina sanlmaktadir.

&* J* J*J l J > J J>J jj ^ j* J jP J^ Pj 3 \

1735. Onun. ayacji ve dizi, her bir dem titremez. 0, her bir cjamdan ne vahii
yiiziinu eh§i tutar?

Binaenaleyh bu gibi ehl-i basiretin ayaklan ve dizleri, vehmin fer'leri olan
ve cisme taalluk eden darb ve hapis ve katl ve kat'-i uzuv gibi azablann tahay-
yulii ile titremez. Hig onlar, bu cismaniyyete taalluk eden her bir gamdan mu-

c^s^

MESNEVM SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

teessir olup, yuzlerini buru§tururiar mi? Boyle bir kimsenin nazannda, cisim
korkusu yoktur; zalimlerin zuliimlerine kar§i soz soylemekten asla gekinmez.

1736. Uialk! ey fir'avn ki, biz o degiliz ki, her bir ses ve gul i$in duralim!

Bu beyt-i §enf hususiyyet cihetinden sahirler tarafindan Fir'avn'a ve umu-
miyyet cihetinden her bir asirda milletlerin basma musallat olan Fir'avun me§-
rebindeki miistebid zalimlere hitaben vaki'dir. Ya'ni, "Kalk ey Fir'avn! veya
Fir'avun mesrebinde olan mustebid zalim. Biz o senin bildigin bu viicud-i mev-
humun zevalinden korkan zumreden degiliz ki, her batil sese ve Hak yolunu
sa§irtan bir gulyabani tab'indaki surf ve ma'nevf da'vetcjlere tabi' olahm."

1737. nZizim hirkamizi yirt! H^ihici varltr; ve yoksa muhakhak bizim \cin ie-
nin $iplagt olmak iyidir.

"Ey Fir'avn, siyasetinle hukm et! Ve asmak ve kesmek suretiyle cismimi-
zin hirkasim yirt! Sen bu cism-i unsuriyi ifna edersen, bize cism-i berzahinin
dikicisi vardir; ve sen bu cismi ifna etsen bile bize cismin hukmiinden kurtul-
mus, olmak iyidir." Ya'ni" biz zaten bu hayat-i dunyeviyyede iken libas-i ten-
den soyunmus. ve iyy 01 JJ \jy ["Olmeden ewel oliinuz"] ya'ni, blmezden
evvel olmenin sirnna nail olmu§uz.

jis^u jap <j\ fj j^yi- jur jx,\ \j ^y- y \ ^-u ^

1738. By nabekar olan du§man! Jlihassiz bu tyuzeli daha ho§ kucaga getiririz.

"Hub"dan murad, ma'suk-i hakiki olan Hak'dir. Bu beyt-i §erifden anla-
srtan budur ki: Ma'suku &gusa gekmek hem libas ile ve hem de libassiz ola-
bilir; fakat libassiz agasa cekilmesi daha ho§tur. Ma'suku libas ile agU§a gek-
mek budur ki, salik kendinin sifat-i nefsaniyyesi ve enaniyyet-i mevhumesi
bakf oldugu halde mezahirde esmasiyla zahir olanin ancak Hak oldugunu bil-
mek ve mezahirden esmaya ve esmadan musemmaya intikal etmektir. Bu
"ilme'l-yakin" mertebesidir. Ve ma'§uku libassiz agu§a gekmek dahi budur ki,
salik kendinin sifat-i nefsaniyyesinden ve enaniyyet-i mevhumesinden fani
oldugu halde, kendi vucudunda ve e§yada; ya'ni afakda ve enfiisde, Hakk'in
tecelliyat-i zatiyye ve sifatiyyesini zevkan miisahede etmektir. Bu ikinci su-
ret bittabi', evvelkinden daha hostar; giinkii "hakka'l-yakfn" mertebesidir.

<^ep^

AHMED AVNI KONUK

1 739. 6t/ ilhamsiz ve ahmak Jir'avnf l^enden ve mizadan tecrutten daha Jio$
hir §ey yoktur,
"Mizac" "gic" kelimesine kafiye olmak uzere, kaide-i Furs vechi ile imale
ile "mizfc" suretinde vaki' olmu§tur. Ba'zi nushalarda "mizac" §ekl-i aslisi
iizerinde muharrer olup, ikinci misra'in kafiyesi de "gac" kelimesidir; ve "gic"
ile "gac" aym ma'nadadir. Ya'ni "Ey maddiyyatta miistagrak olup, ruhundan
ilham alamayan ahmak Fir'avn! Ruh-i insamnin cisimden ve mizacdan tec-
ndinden daha ho§ bir hal yoktur."

"Ben cok yuz ustti diisuyorum ve sen ancak nadiren
dii§ersin" diye katinn deve onunde sftayeti

"Katif'dan murad, cismani; ve "deve"den murad ruhani kimselerdir. Ve
bu kissanin yukanya rabti zahirdir.

1740. Jiahr deveve dedi ki: *6u uoku$ta ve iniffe ve ince yolda iyi arkada$!'

[1746] p v

^^ djzr ja j~~> f\ u?* ,y <jjj l?* Jry" 3 r* j 3 cs* 1 ** y

1741. "Sen ha§ ustum gelmezsin ve iyi flidersin; hen azgin kimse fltbt fepe iis-
tune gelirim."

"Ben yiirurken, gozunu budaktan sakinmayan azgin adamlar gibi sende-
leyip tepe iistiine du§erim; sen ise dosdogru ve iyi yurursiin."

1742. nr Ben her hir dem, kurulukia olsun, ya$likia olsun, yuz iistiine dusiiyorum."
c~~>j> Jol jj^ <£ j* f\Jj I" c— w- <T ^ L jf jl lj «—~- o>l

1743. "Itunun sehehini hana apk style hi nedir? Ta hen hileyim ki, nasd ya-
samak lazimdir?"

*$%&>

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

1744. ^Dedi ki: nr Benim goziim senden daha aydindu; ondan soma da yiikseh-
likien bakwidu."

Ruhani olan kimse, cismaniye dedi ki: "Sen her §eye, basar-i hissi ile ba-
karsin; ve ben basar-i basifet ile bakanm. Binaenaleyh benim basar-i hissim,
basar-i basiretimle miinevver oldugu igin, daha nurludur. Ondan sonra da be-
nim ufuk-t ru'yetim cismaniyyeti ve ruhaniyyeti muhit oldugu igin, gozum all
bir mertebeden bakar. Senin daire-i rii'yetin yalmz cismaniyyete munhasir
oldugundan, nazann algaktandir ve mahduddur.

1745. ^^fyitkseh dagm hasi iizerine $ikiigim vakit, akxlli olarak gii$ ge$it yerinin
sonunti gomriim."

"Akabe" dagda gecjlmesi giig olan gegit mahalli ma'nasinadir. Beyt-i §erifde
zaruret-i vezn igin "kaf ' in harekesi sukuna kalb olunmu§tur. "Yiiksek dag"dan
murad, cismaniyyet-i beserdir. Ya'ni "Alem-i cismaniyyetin zirvesi beseriyyet
mertebesinde, ma'na alemine giden giig gegit yerlerinin sonuna nazar ederim."

1746. n< ~Boyle olunca, SUlah dahi benim gbziime biitun ahpkhgi ve yuksehligi
a$ik gosterir."

1747. x< ~Ben her adimi gorus cihetinden hoyanm; kaymaktan ve diismehten kur-
tulurum."

"Ben akilane gegit yerlerine nazar ettigimden, Allah Teala hazretleri de be-
nim goziime, bu hayat-i cismaniyyedeki algakliklan ve yukseklikleri, basar-i
basiretime agikbir surette gosterir. Binaenaleyh bu cismaniyyet sahasmda at-
tigim her bir adimi, gorerek atanm; onun igin kayip, tepe iistii dalalete du§-
mekten kurtulurum."

f ^ d J ^ -> <& ^ f ^-^ ^ "^ 1-^4 yf** ?

1748. *Sen oniinil ihi ii$ adim goriirsiin; daneyi goriirsiin ve iuzagin zahmeti-
ni gormezsin."

"Ey cismani"! Senin his goziin gayet kisa go'rur; onun goru§ii iki ug adim-
lik mesafeden ba§ka degildir. Binaenaleyh sen cismaniyyete aid menaff ve

*$?$&>

AHMED AVNl KONUK

huzuzati goriirsun ve onun altmdaki tuzagm me§akkatlerini ve zahmetlerini
goremezsin."

j~S\j JjjJ^j f uii J

j~**^\j *&i>^ e^^' lSjt" >i

1749. w 6i2m indinizde kor ve Qorucu, ikamei mahallinde ve niiziilde ve gezile-
cek mahalde musavxdir ."

"Ey cismanfler! siz be§er suretinde gdrduguniiziin hepsini miisavf adde-
dersiniz. Onun ehl-i gaflet ve batindan kor olam ile, basar-i basfret sahibi ola-
nini fark edemezsiniz. Binaenaleyh makam-i insaniyyette oturan ve bu insa-
niyet makarmndan, hayvaniyet derekesine sukQt ve niizul eden ve bu iki
menzil arasinda gah insaniyet ve gah hayvaniyet tarafina seyr eden kimse-
leri bir gorursuniiz."

1 750. ^uMademki cemne kannda Diak can verir, mizaca cezb-i eczdyi vaz

[1756]

eder."

"Ey cismani olan kimse! sen dar gortisunle, oldukten sonra ba'si baid go-
riirsiin ve dersin ki: 1* *^j dUi li ) \k ' 3 ul. Ui \ (Kaf, 50/3) Ya'nf "Biz oliip top-
rak oldugumuzdan sonra, yine hayata riicu' eder miyiz? Bu riicu' bafddir,"
Mademki Hak Teala hazretleri ana karninda cenfne can veriyor, mizaca, ec-
za-yi unsuriyyenin cezbini de o vaz' eder; bu istib'ad olunacak §ey degildir."

Malum olsun ki, unsuriyatta "su" mayi' ve "toprak" sulb ve "hava"'gaz ve
"ate§" hararetten ibaret olan "erkan-i erbaa" ummehattirlar ve her birinin bir
sureti vardir ve ma'nasi da vardir. Her birinin sureti zulmettir ve ma'nasi nur-
dur. Her birinin suretine "unsur" ve ma'nasina "tabiat" derler. Binaenaleyh
dort unsur ve dort tabiat olur. *Ve bunun ciimlesine "ummehat" derler. Vakta-
ki bu ummehati yekdfgerine bir sart ile kan§tinrlar ki, mute§abihu'l-ecza bir
§ey peyda olur; i§te buna "mizac" derler. Ve mizaci, imtizacdan almi§lardir.

1751. DCirk seneye kadar onu cuz'lerin cezbine Diak H^eala onu nemada ha-
rts etmi§ oldu.

Cenin dogduktan sonra, kirk ya§ma kadar o cocugu, cismin cuz'lerinin
; cezbine Hak Teala tab'an bans etti ve cisim ne§v ii nemada bulundu. Zfra bu
j yasa kadar vucudda hararet-i garfziyye galibdir; ve kirktan sonra cisimde bti-

*#$&

MESNEVf-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

rudet ve yiibuset galib olup, nesv u nema tevakkuf eder. Ve yalmz masruf
olan eczamn yerine yenisi gelir ve cisim bu suretle kaim olur.

1752. O tjemehien eczayi cezh eder; kendi cisminin \ar u pudunu oxer.

"Tar u pud" kuma§lann an§i, argaci ma'nasinadir. Nescin ve orgunun tii-
lu ve arzi demek olur. Ya'ni "0 cenin, rahm-i maderde igtigi hayiz kamndaki
ve dogduktan sonra da, kirk yasma kadar cisminin tulunii ve arzini yedigi gi-
dalardaki ecza-yi anasin geke geke orer."

1 753. ^Ruha ce-zb-i eczayi ta'lim etti; iek olan §ah cezb-i eczayi nicin hilmesin?

Yukanda, anasir-i basftamn sulb ve mayi' ve gaz halindeki hey'etleriyle,
hararetin ummehattan olduklan beyan ve mizac ta'rif edilmis. idi. Bu umme-
hat birbirine kan§tigi vakit, bunlann ma'nalan da birbirine kan§mi§ olur.
memzuc olan hey'ete "cisim" ve onlann ma'na-yi memzucuna da "run" der-
ler. Binaenaleyh mizac hem cisimde ve hem de ruhda olur. Ummehat miite-
ferrik ve kansmamis, olduklan miiddetge, onlara "anasir" ve "tabayi"' der-
ler.Ve birbirine kan§inca "mizac" peyda olur; ve "cisim" ile beraber "run" der-
ler. Ve cisim her mertebede bir nam ahr. "Cism-i cemad", "cism-i nebat",
"cism-i hayvan" derler. Ve keza bunlann ruhu da birer nam ahr. "Ruh-i ce-
mad", "ruh-i nebat", "ruh-i hayvan" derler. Ve insan, enva-i hayvandan bi-
ridir; fakat bu cism-i insanfye mahsus da bir suret ve bir mizac ve ruh vardir.
Cisim, alem-i mulkten ve halktandir; ve ruh, alem-i melekuttan ve alem-i emr-
dendir. Ve melekut ve alem-i emr, alem-i halktan ve miilkten mukaddemdir.

Binaenaleyh Hak Teala hazretleri bu beyan olunan nizam iizere, ruha,
alem-i halkta ecza-yi anasinn cezbini ta'lim buyurdu. Ve suret bozulunca, onun
kaim ve baki olan ma'nasma ve ruhuna yevm-i ba'sde, viicudda tek ve ferd
olan sah-i hakikf, bu ecza-yi anasinn cezbi usuliinu bilmez mi? Bu istib'ad edi-
lecek §ey midir? Kur'an-i Kenm'de bu ma'naya dair olan ayat-i kerime goktur.

>y.j

Mb !

>\j*

lap

<J

iji -L-ijjpi- Uji ^\ *-»\pr

1754. HSu zerrelerin camxi giine§ idi; qidasiz senin eczani hapmayi hilir.

Imdi ruh-i insani ki, onun hakikati bir cevher-i miicerred-i nuraniden iba-
ret olup, giines. mesabesindedir. Ve yukanda izah olundugu iizere zerrat-i

gn(^>

AHMED AVNl KONUK "^SS

anasin, alem-i miilkte gida vasitasiyia kendisine cezb ve cem' eder. giines,
yevm-i ba'sde senin eczam gidasiz olarak dahi ta'lim-i ilahi ile kapmayi bilir.

1755. O zaman ki sen uykudan uy anasin, gitmis olan akil ve hissini acele
da' vet eder.

Bu beyt-i gerif, ruhun gidasiz olarak ecza-yi anasin cezbine bir misaldir.
Ya'nf "Sen uykuya vardigm vakit, dukkan ve tezgah gibi efkardan hah" kahr-
sin ve havass-i hamsen, muvakkaten ta'tile ugrar; fakat uyandigin vakit, se-
nin ruhun terzi isen terzilikte ve kunduraci isen kunduracihk fikrini ve san'ati-
m ve muattal kalan havass-i hamseni hemen kendine cezb ve da* vet eder."

1756. Wihayet hilesin ki, o ondan gatb olmadv, *JAvdet et!" huyurdugu vakit,
geri gelir.

Bu ruhun cezbi, senin icm bir niimunedir. Nihayet bu mimuneden bilirsin
ki, senin eczan ve kuvan ve efkann, Hakk'm yed-i kudretinden gaib olmaz,
yevm-i ba'sde, senin ruhun olan ma'nan tarafina "Avdet et!" diye emir bu-
yurdugu vakit, hepsi o ruhun etrafina toplanirlar.

(^

^ !iLJl aJp y_^ *^s- J^ OXi <^S j* --«. ji j

Quriidukten sonra Uzeyir'm e§eginin eczasinm, Allah Teala'nin izniyle
toplanmasi ve Uzeyir (a.s.)m gozu oniinde bir yere gelip merkeb olmasi

1757, JAgdh ol ey Uzeyir! Gsegine hah ki, senin indinde fiirumu? ve dokul-
mustiir.

Bu bahiste, sure-i Bakara'da vaki' su ayet-i kenmeye isaret buyrulur: y

<^Sg>

MESNEVt-1 §ERtF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

01 jjW Jli aJ 'ujj'Ui LJCUjl3o ^ U>t3 "Jk'jbA\ J\ >(, ^LU 5ir'jJULiJ j 'ijtl^ Jt

>i ^ JT Jk ii (Bakara, 2/259) Ya'nf'"0 kirrise gibi ki, evleri uzeriW du-
varl'an yikilmis bir karye iizerinden gecti. Allah Teala bu karye ehlini oldiik-
ten sonra nasil diriltir? dedi. Allah Teala onu yiiz yil oldurdii; sonra yine di-
riltti. "Ne kadar kaldin?" dedi, "Bir gun veya yanm gun kaldim" dedi. Buyur-
du ki: "Belki yuz yd. kaldin; imdi taamina ve sarabma bak ki bozulmadi ve
e§egine bak! Ve biz seni nasa ayet kilanz. Ve kemiklere nazar et, onlan nasil
tahrik ederiz? Sonra onlara et giydiririz." Vaktaki ona zahir oldu dedi: "Bil-
dim ki muhakkak Allah Teala her §eye kadirdir." Bu vak'anin tafsili tefsir ki-
tablannda miindericdir. Bu ebyat-i senfe, bu ayet-i kenmenin tefsiridir.

1758. Senin onunde onun eczasim, o bas ve kuyrugtt ve iki kulagi ve ayagi
- tern, getiririz.

Ey aziz, senin gozuniin onunde, esegin eczasim, ba§ini ve kuyrugunu ve
iki uzun kulagini ve ayagmi cem' edip, evvelki gibi bir cisim haline getiririz.

.Uo ^ ^U^-l \j Ujl J^J ^ ,h» j s?r j J C~*->

1759. 61 yok; ve diz'ii birbiri iizerine koyar, -parelere bir i$tima' verir.

Zahirde bir el gorunmedigi halde, Hak Teala merkebin cisminin ciizlerini
birbiri iizerine koyar ve o parcalara bir cem'iyyet verir.

1 760. ^arezenlik san'ahna bak ki. o eskivi bir iqnesiz diker.
[1766] ' y V

Hakk'm parca vuruculuk san'atina bak ki, o eskimis. ve curumu§ bir li-
bas-i vucudu, bir ignesiz ve aletsiz diker ve bitistirir.

1761. r Dikme vaktinde va ve bir igne yokiur; oyle diker ki, terzi zahir degildir.
"Harz" cjzme ve mest gibi ayakkabilan dikmek ma'nasinadir.

(jP f Ji J* ^ 4 4«^ -^^ ^ CXfii ^^s4 'j j-* jL \*£&>j (t-*i^-

1762. Qoz ac, hasri zahir gor; id ki yevm-i dmde senin subhen kalmasin.

"Yevm-i din" yevm-i kiyamet demektir. Zfra "dm" kaide ve inkiyad ve ce-
za ma'nalanna gelir. Kiyamet "Adl" ve "Hakem" isimlerinin hiikm-i tecellfsi

<^g>

AHMED AVNl KONUK

altinda vaki' oldugundan, burada "ceza" ma'nasinadir. Ya'ni iyilige iyilik ile
ve kotiiluge kotuliik ile ceza verilecek olan gun demek olur.

^UiAlj dSj* cJj ijjjj Ij Ai \j f I (j^W { j~> ^

1763. Ta ki benim cami'lujimi lamamen goresin; id ki olmek vaktinde ihtimam-
dan Utremiyesin.

Cenab-i Pir bu beyti Hak tarafindan buyururlar; ve hitab-i ammdir. Ya'ni
"Ey suret-i insaniyyede yaratmis, oldugum kullanm! Benim umuma ayet ve
ibret olmak iizere Uzeyr'ime gostermi§ oldugum hadiseden benim cami'Iigi-
mi tamamen gor de, olum vaktinde, lezzet-i hayati kaybedecegim ve yok ola-
cagim diye, bu hayat-i faniyyeye olan ihtimammdan dolayi korkup titreme!"

^3 <_£lg^>- «d*j»- Olji jl ^X\ <jia>- iJLJj 4>Jb>**-ft

1764. O^fUekim uyumak vaktinde, cismin butiin hislerinin fevdhndan eminsin.

^P C 1 r^ 1 Ya ' n i "Uyku olumiin kardesjdir" hiikmiince, uyku vaktinde
havass-i hamsen muattal oldugu ve nazanndan e§yayi gaib ettigin halde,
yok olacagindan korkmazsm; zira uyanmaktan eminsin; giinkii uyuyup,
uyandigini cok gordiin ve buna ah§tin.

1765. Dier ne kadar peri§an ve harab olur ise de, uyku vaktinde, kendi havas-
sin iizerine tiiremezsin.

Uyku vaktinde havass-i hamsenin kuvveti gider ve harab olur; ve sen de bu-
nu bilirsin de, "Aman bana bir §ey oluyor" diye big telas etmez ve titremezsin.

Bir seyhin kendi evladmm olumii iizerine feiyad etmemesi

1766. Itundan evvel yol yosteriei bir §eyh var idi; asumana mensub $ern idi.

6 $p s

MESNEVM §ERtF §ERHl / V. CiLT • MESNEVf-3 •

Zaman-i sabikda halka Hak yolunu gosterici bir §eyh-i kamil var idi. Asu-
man-i hakikate mensub bir §em' ve bir nur-i ilahf idi.

1767. lilmmetlerinin arasinda jjeygamber g'vbi, darul-cinan bahcesinin fcapist-
m apci idi.

J^j* f J* ^ ^k ^ ^yr lM ^j fy* *£ j**^ c ^

1768. tyeygamber buywdu ki: "One gttmis seyh, kendi havmi arasinda pey-
gamber gibi oltir." 7

Camiu's-SagiYde munderic olan «*i J ^K ^y j ^xi\ ya'nf "Kavmi igin-
de §eyh, iimmeti arasinda peygamber gibidir" hadis-i §erffine i§aret buyurulur,

* yf- dv (Jl £> Jyt J- 1 *^->— J 1 ^rf J* 1 cr^ t^ 1 ^ ^

1769. ^Bir sohah ona ehl-i beyti dedi: *6y iyi huyla, soyle ni$in hah hulblisin?"

Bir sabah o §eyh-i kamile, ailesi soyle dedi: "Ey huyu giizel olan ailemi-
zin refsi, bize sebebini soyle! Sen nicjn boyle kati kalblisin?"

y ji c-i* \t fj> <j> ^y y OUij> y*A j £y j U

1770. Hr Bt2 senin evlaftannm olumunden ve ayrdigindan iki kat arka ile nev-
ha tuianz."

"Biz senin cocuklannin olumunden ve aynligindan miiteessir olduk ve te-
essur sebebiyle belimiz bukuldu. Bu hal icjnde aglayip sizhyoruz."

LT ^1 Ja ji c~~j c~^j £ L. \yt c£j l j ^ ^/ J y

1771. "Sen nicin aglamiyorsun, zan etmiyorsun? 6y buyiikf ydhut senin mer-
nameiin mi yoktur?"

1772. "Sger senin icinde hir merhamet olmazsa, o halde hizim senden simdi ne
umtdimiz vardir?"

Li jj \j U y ijj\j£z> <& lj-is-4 <_£l |C' y -V^ L*

1 773. "6i/ mukteda, biz senin mmdin ileyiz ki, sen bizi fenada bwakmiyasin!"

^

AHMED AVNl KONUK

"Ey ma'na yolunda bizim rehberimiz; biz senin umfd-i merhametin ile
miitesellf oluyoruz ve bizi bu alem-i fenanin dalgalan ve cereyam iginde bi-
rakmazsm diye, senin merhametine dayamyoruz."

1 774. AJahiaki hasir gunu iahii susleyeler, o sedld giinde muhakkak sen hizim
seji imizsin.

"Vaktaki zuhurun butuna miinkalib oldugu kryamet giinunde, hukiim ve
adl tahtini suslerler, iste o sedid ve siki olan giinde, muhakkak sen bizim §e-
faatgimizsin."

jh -V f) y f '/* I* ^ jUriJ Jt v- 1, Ju ^W J>

1 775. "Oyle sakindmaz gecenin gundiiziinde, hiz senin ikramin ile iimtdvariz"

"Oyle diinya gecesinde ki, suver-i a'malin zuhuru men' edilemiyecek olan
o giinde, biz senin ikramin ile yakamizi kurtaracagimizdan umidvanz."

1776. Uii^hir mucrime eman kalmayan o zamanda, hizim elimiz senin eiegin-
dedir."

"Kendi su'-i a'mali etrafini ihata edip, onlardan kurtulmaga eman olma-
yan o yevm-i kiyamette biz senin etegine yapisip, §efaat niyaz ederiz."

JO ^ ( >^* fJ 1 ^ i/

• jjj

aT

cLjf

1777. \Peygamher huyurdu hi: "iKiyamet giiniinde giinahkarlan ne vakit yas
dokucii olarak ierk ededm?"

Bu beyt-i senfde ^i & f&\ >^ ^lls, ya'ni "Benim §efaatim ummetim-
den biiytik giinah sahipleri igindir" hadis-i §enfine isaret buyurulur. Bu ha-
dfs-i §erffi ibn Abbas ve Cabir ve Enes ve sair ashab-i kiram rivayet buyur-
muslardir. Ve Ebu Derda hazretlerinin rivayetine gore hadfs-i serif J* ^ j*\*z-
ji j\ oft f*j J* ds* ai j Uj d) j ja\ ja j\£i\ suretinde vakT olmu§tur. Ma'na-
yi §erifi: "Benim §efaatim ve eger zina ve sirkat etse bile Ebf Zer'in enfine rag-
men, ummetimden gunah-i kebair sahiblerinedir" demek olur. Ve Mi§kifde
"Bab-i §efaat"de munderic uzun bir hadfs-i serifin ahirinde soyle buyrulmu§-
tur.- ji> **->■ o* W J Ui J J* u J^ ^ r^ 1 j j^ 1 & r^^ -? Ya ' nf " Ve ^ en

*$%&>

MESNEVl-1 SERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

onlan nardan gikannm ve cennete idhal ederim; ancak Kur'an'in habs ettigi
kimse narda kahncaya kadar." Ve Kur'an'in cehennemde hasb ettigi kimse-
ler, mu§rikler ve munkirler ve miinafiklardir ki, onlar hakkinda Kuran-i Ke-
rim 'ojoilji s^LLt '£& ui (Miiddessir, 74/48) ya'ni "§eraat edenlerin §efaati
onlara 'fayda vermez" buyurur.

1 778. "Onlan ajjv i§kenceden kurtarmak icin, hen asAerin can ile §efdai$isiuim."

j^p J*l> c->Up j\ ^Ujlj jX^j \j J\S JaI j OL^»U

1779. *jAsiUri ve ehl-i kebairi, nakz-i ahd itabmdan, cehd ile kurtannm."

"Nakz-i ahd" budur ki, Allah'a ve peygamber ve kitaba iman etmekle
emr-i ilahiye ittiba' ve nehy-i ilahiden ictinab icin ahd etmi§ oldugu halde, bu
ahdihi bozarak, giinah-i kebair isjemektir.

1780. vr Ximmeiunxn salihleri ise, zarar auniinde, henim sefaatimden faricjdirler."

"AhicUerine vefa eden benim ummetimin salihleri, yevm-i kiyamette be-
nim §efaatime muhtac olmazlar; zira onlar hakkinda hayat-i diinyeviyyede
iken §efaatim vaki' olmu§tur. Binaenaleyh ahirette onlara §efaat, hasih tah-
sil kabilinden oldugundan, abes olur. Onlann bu salahi diinyada benim §efa-
atim sayesindedir,"

1781. nr Belki onlar i$in $efaatler olur; onlann sozu, hukm-i najiz a$)i aider."

Ya'ni "Benim ummetimin salihleri, ba§kalanna §efaat eder. Yevm-i kiya-
mette onlann sozii, bir emirin ve hakimin, hiikm-i nafizi gibi miiessir olur."
Nitekim bir hadfs-i §erifde buyurulur: & j£\ ^ & ^JL* J*j SpUju. ju4-» J^-o
pj j* Ya'ni "Benim ummetimden salih bir adamin §efaati ile, Bern Temfm ka-
bilesi efradmdan daha cogu cennete girer." Ve diger bir hadiVi §erifde buyu-
rulur: £±s*t y p&* j a-v**U c*£i j* ^ j si**!* £f±i y ^ j J^ cf^-i «y J^ ] o* Dl
Ur\ j^a> j>. j^ji Ya'ni "Muhakkak benim iimmetimden kabflelere §efaat
eden ve bir kabfleye §efaat eden ve asabeye, ya'ni on ikiden kirk kimseye ka-
dar §efaat eden ve bir adama §efaat eden kimseler vardir ki, cennete girer."

csypp

AHMED AVNi KONUK

Ve diger bir hadfs-i §erifde ^Jiii ,j **u^ ^#J ui j ^ujJ D_^-b^» *il ^i *u«u> ya'ni
"Benim ummetimin salihleri, §efaatime muhtag degildirler; ve onlar igin an-
cak giinahkarlara §efaat vardir" buyurulur.

slMj j f\±t- jjlj ^J & C-lUi jt ijjJ> jjj jj\j gs*

1 782. " Diujbir giinahkar bir ba$kasinm aiinahmt kaldirmadi; ben gunabhar de-
gilim, Diuda beni all etii."

Bu beyt-i §erif evladinin fevtine aglamayan §eyh-i kamilin lisanindandir.
& % A jJ; hjh j/ '^ j (En'am, 6/164) ya'nf "Hicbir gunahkar, ba§kasmin gii-
nahim yiiklenmez" ayet-i kenmesinin ma'na-yi miinifidir.

1783. By delikanli, o ki gunahsizdir §eyhdir, Oiakk'in kabuliinde elde yay gibidir.

"Gunahsiz"dan murad, viicud-i mevhumunun kaydindan kurtulmu§ olan
zat-i muhteremdir. Zfra me§ayih-i kiram hazerati /Z^& *4* ^. V v^ ^*j>rj
ya'nf "Senin varhgin, ba§ka gunahlara kiyas olunmayan bir giinahtir" bu-
yurmu§lardir. Zfra o emr-i ilahfye muhalefetten ibaret olan bilcumle gunahla-
nn men§ei ve kokii, insanin mevhum olan varligidir. tnsan-i kamil ise, bu
mevhum olan varliktan kurtulmus, ve viicud-i Hak ile kaim olmu§tur. Bina-
enaleyh onun vucud-i izaffsi, ok atan kimsenin elindeki yaya benzer.
Hakk'm kabuliinde yed-i kudret-i ilahide yay gibidir ki, kaza-yi ilahf oku, on-
lann yay mesabesinde olan vucudundan gikar.

Bu beyt-i §erffden i'tibaren cenab-i Pfr §eyhin kirn oldugunu ta'rif buyu-
nirlar.

1784. <$eyh kim olur? Dbtiyar, ya'ni ak kdli. By umulsiz, bu kdin ma'nasini bill

§eyhin liigat ma'nasi nedir? Ihtiyar ya'nf sacimn ve sakahnin killan agar-
mi§ olan kimsedir. Fakat ey alem-i suretin kaydmda bagli kalip, umfdsiz olan
kimse; ehl-i hakikat indinde, suretten ma'naya intikal etmek suretiyle bu ki-
hn ma'nasini bil!

1785. O Kara kil, onun varhgiclir; onun vadigtriAan, bir kil teli kalmayincaya
kadar.

^tfspp

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

kara kilin ma'nasi, onun nefs-i mevhumunun varhgidir. Onun bu mev-
hum olan varligmdan bir kil teli, ya'ni sifat-i nefsaniyyesinden bir tek sifat
kalmayincaya kadar, o bu viicud-i mevhumuna baghdir; ve henuz mukay-
yeddir, onun itlakdan ve hurriyyetten zevki yoktur.

1 786. Uier ne kadar o kara kilh, yahud iki ktllt olsa da, vakiahi onun varlujjt
kalmiya, vu odur.

Ya'ni, surette sacmin ve sakahnm killan kara veyahud kir olsa da, vakta-
ki onda mevhum varhk eseri kalmaz ve nefeinin sifati kaydindan azad olup
hiir olur, i§te asil pfr ve §eyh o zat-i muhteremdir.

1787. kara hX, vasf-i he$erdir; o kil, sakalm kill ve ha§m kill degildir.

Bizim bahs ettigimiz o kara kil, sifaM be§eriyye ve nefsaniyyedir; yoksa
zahin olan sag ve sakal killan degildir.

1788. Dsa delikanh olmami§ iken, he§ik i$indc ' ,r Biz §eyhiz ve -piriz" diyefer-
yad kaldiru,

Sure-i Meryem'de vaki' su ayet-i kenmeye i§aret buyurulur: ijJii «Ji ojiiii

c-jlT U jjI ITjL* J^y- 2 Lj j j)*3 r j ^A£^\ jti\ <Ui xs- ^\ Jli . L-^j j^lt ^ jlT ^ *i& ,juT
L- ^ u sir^Ji j SjUJb JCej'j (Meryem, 1 9/29-3 l)Ya'ni "Tsa (a.s.)in ce-
nab-i Meryem'den babasiz olarak dogmasina i'tiraz edenlere Hz. Meryem,
besjkteki fsa (a.s.)a sorunuz diye i§aret etti. Onlar: "Besjkte olan bir coguk-
la biz nasil konu§abiliriz?" dediler. Bunun uzerine Isa (a.s.) besjk iginde on-
lara hitab edip buyurdu ki: "Ben Allah'in kuluyum, bana kitab verdi ve be-
ni peygamber yapti ve nerede olursam olayim, beni miibarek kildi; ve hayat-
ta oldukca bana namaz ve zekat ile vasiyet buyurdu."

j«~i <j\ •^^i J^S ijJ ftwp jj^j (3Us>jl ^j^Ju jl J-Aj ji

1789. Bger evsaf-t he§erin ha'zisindan kurtulsa, ey ocjul, §eyh olmaz kehl olur.

"Kehl" orta ya§li adama derler. 33 ve 35 ya§inda bulunan kimselerdir.
Ya'ni, bir kimse tarik-i Hak'da evsaf-i be§eriyye ve sifat-i nefsaniyyenin

°m a

AHMED AVNl KONUK

ba'zilanndan kurtulsa ve ba'zilanyla muttasif olsa; o kimse §eyh ve tarik-i
Hak'da rehber olamaz. Belki henuz tarik-i Hakk'in vasatinda bir salik olur.
Kendilerinde sifat-i nefsaniyye baki iken, halki terbiye ve irsada kiyam eden-
ler, bundan ibret alsinlar.

*\a>- Jj-i» j ^J* (j j j>

-L» (Ju^j d\f V <£y (_j>j dy~

1790. Uakiaki hizim vasj trruz olan Ur kara kd, onun uzerintle yokiur; seyh ve
mahbul-i Diudd'lu.

Vaktaki bizim be§eriyyetimizin ve nefsaniyyetimizin sifatlanndan olup,
kara kil mesabesinde bulunan bir sifat, kendisinde kalmami§ olan zat-i muh-
terem §eyhtir ve Hakk'in makbul bir kuludur.

c— >$y\ (j^l^- <J j < ^ M, jdt t ^ y c~*»*y- \j jl ^-^ Jny ^y. ^yr

1791. Uakiaki onun kilt beyaz olur, eger kendisiyle ise, o ne pirclir ve ne
^Hakk'in hasstdtr.

Herhangi bir kimsenin suret-i zahirede saci ve sakah bembeyaz oldugu
vakit, eger kendi vucud-i mevhumuna yapismis. ve sifat-i nefsaniyyesinin
hiikmu altinda zebun kalmis. ise, o hakikatte pir ve §eyh degildir? ve
Hakk'in hass ve makbul bir kulu da degildir. kimse "abdullah" olmayip,
heniiz "abdu'n-nefsMir. Eger §eyhlik ve rehberlik da'va ederse, bu da'va-
smda kazibdir; ve ona seyhlik igin hilafet veren §eyh de onun gibi gafil ve
kazibdir.

c~*JliT jl c~- J^y- j\ <u y c~~Sl J^>j j ^.y s" Ji

1792. Ue eger onun vasfindan bir kil ucu baki ise, o arsdan aecjildir; o afa~
kidir.

Ve eger bir kimsede, o be§eriyyet ve nefsaniyyetin sifatlanndan kil ucu
kadar, bir eser baki ise, o kimse, alem-i ulviye mensub degildir; o alem-i siif-
liye mensubdur. Beyit:

C^~>j>v\i fj>- ji >j\i jUj jA <6~ j* cU-Wj <j*jy** C— -A ji*j ^y- j** l"

"Kd ucu kadar taalluk-i nefsani bulundukga, huzur-i Hak'dan mahrumluk be-
cadir. Her kirn bu taalluk zunnanni tutarsa, o kimse harem-i ilahide na-mah-
" remdir."

*£»

MESNEVI-t §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •
jlJJjy j> i J^j^\j jft ?tw. Jti£ jSf-

§eyhin evlatlarma aglamamasi igin oziir soylemesi

1793. <$£#"• ona *Jeii fei: "6i/ arkada§! zannetme ki henim merhamelim ve mu-
habbetim ve $eftk kalbim yoktur."

1 794. v Uier ne kadar dimle kdjirin cam ni'met ise de, bizim icin biitiin kiif-
far uzerine, rahmet etmek vardir."

§urrah-i kiram bu beyt-i §erifde muhtelif mutalaat beyan buyurmusjar ise
de, burada zikri uzun olur. Fakire layih olan ma'na budur ki: Biz evliya taife-
si, alemlere rahmet oldugumuz icm, merhametimiz biitiin kiiffara da samil-
dir. Gerci hadd-i zatinda biitiin kafirlerin cam haklannda ni'met ve rahmet ise
de, bu rahmet, rahmet-i amme-yi zatiyye ve rahmet-i rahmaniyyedir. Zira
rahmet-i rahmaniyyeye nazaran biitiin e§ya hadd-i zatinda merhumdur; ve
ayet-i kerimede bu rahmet hakkmda '^ JT 'd-j J^-'j ^ ( A'raf, 7/156)
ya'nf "Benim rahmetim her §eyi kaplamisnr" buyurulur. Fakat kiiffar, rah-
met-i hassa-i zatiyye ve rahmet-i rahimiyye ile merhum degildir. Bizim kiif-
fara olan merhametimiz, rahmet-i rahimiyyeye nazaran olan merhamettir ki,
onlan tarik-i hidayete da'vet ederiz.

Bu mukaddime hulasa olunursa, soyle olur: "Her ne kadar kafirlerin cam
rahmet-i rahmaniyyeye mazhariyyet hasebiyle ketm-i ademden zuhur etmis,
ve bu zuhur, haklannda ni'met ve rahmet olmus, ise de, bizim icm kiiffar uze-
rine, rahmet-i rahimiyye ile merhamet etmek ve onlan imana ve hidayete
da'vet etmek vardir."

1795. OVtyin onlara taslardan ferydd vardir diye, henim kopeklere bile merha-
met ve ihsanim vardir."

G $P?

AHMED AVNl KONUK

"Bu halk nicin bu bicare kopekleri taslayip canlanni yakiyorlar; ve feryad-
lanna sebeb oluyorlar?" diye, benim kopeklere bile merhamet ve ihsamm
vardir. Zfra cemr-i esmaya mazhar olan insan-i kamilde "Rauf ' ve "Atuf
isimlerinin ahkami da zahir olur.

1796. "6t/ Uiuddl bu huydan onu kurtar, diye, isuan bir kopege dud ederim.

Bende nefsaniyyet ve be§eriyyet asan kalmami§ oldugundan, beni lsiran
kopegi, intikam almak igin dfkelenerek ta§lamam; belki ona olan merhame-
timden dolayi, "Ya Rab! bu kopegin halk tarafindan ta§lanmasina sebeb olan
bu kotii huyundan onu kurtar!" diye dua ederim.

1797. vr Bu kopekleri de o endi$ede tut ki, haldyiktan ta$lanmasmlar "

Bu beyt-i §erif dahi duanin maba'didir. Ya'nf "Kopeklerin fikrine, halki
lsirmak varid olmasin da, halk tarafindan tasjanmasinlar."

1798. Gvliydyi ondan dolayi yeryuziine getirdi, id ki alemlere rahmet olsunlar,

Hak Teala hazretleri enbiya (aleyhimu's-selam)in varisleri olan evliyayi,
mahza alemlere rahmet olmak icm yeryuziine getirdi. Binaenaleyh onlardan
halka ancak §efkat ve merhamet ibzal olunur.

^^U J? J\j *£ OJljst \j &~ je>\j- t\fji ijj~. X>\j>~ \j jU

1799. Uialkt dergdh-i hdss tarafma da' vet eder; haldsi vafir kil, diye Uiakk'a
yalvanr.

Alelumum rahmet-i rahmaniyye ile merhum olan halki, dergah-i hass ve
rahmet-i rahimiyye tarafina da'vet eder. "Ya Rab! bunlan bu fitne-i taayyii-
nat ve keseratdan gokga kurtar!" diye Hakk'a yalvanr.

Jjl«« jj LI^A^- Li_ji XiJ 0_j^-

**-* j& y* oO* -^^ M*~

1800. *~Bu tarafian nasihat i$in cehd gosterir; olmazsa "Gy Uiudd ka-piyi ka-

[1806] .„ 1

■pamal der.

GJ£5(2£3

MESNEVf-t §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Bu alem-i taayyiinat ve keserat tarafindan, dergah-i hass-i ilahi tarafina
vusul icm halka nasihat vermek hususunda cehd ve gayret eder,* eger onun
bu hususdaki nasayihi, onlar iizerinde miiessir olmazsa, "Ya Rab! bunlann
iizerine hidayet kapisim kapama!" diye yalvanr. Zira Muhammedi me§reb
olan evliyamn zevki budur. Nitekim (S.a.v.) Efendimiz Uhud gazasinda ya-
ralandiklan halde o^. "if ^u ^y ju*i ^i ya'ni "Ya Rab! kavmime hidayet
eyle; zira onlar bilmiyorlar" diye dua buyururlar idi. Binaenaleyh bu mesreb-
deki evliya-yi kiram dahi, kendi muhaliflerine asla beddua buyurmazlar.

1801. Muhakkak amme i$in rahmei ciiz'i olur. Diumam i$in rahmet kullt
olur.

"Rahmet-i ciizT'den murad, her bir ism-i ilahinin, kendi mazhanna olan
rahmetidir ki, o isim, o mazhann Rabb-i hassidir. Rahmet-i amme-i zatiyye-
den o mazhann nasibi, kendi Rabb-i hassi dairesindedir. Ve "rahmet-i kul-
If'den murad, cami'-i cemf-i esma olan "Allah" isminin, kendi mazhan bulu-
nan insan-i kamile rahmetidir ki, bilcumle esma-i ilahiyyenin ahkam ve asa-
n onda zahir olur. Bu ma'naya gore "humam"dan murad, insan-i kamil olur.
Ya'ni "Mezkur rahmet-i ciiz'i, efrad-i avam igindir; ve rahmet-i kiilli de, him-
meti, halkm hidayetine masruf olan insan-i kamil igindir."

1802. Onun rahmet-i tuz'u, kiille karin olur; deryamn rakmeii, yollarm ha&isi
olur.

Yukanlarda izah olundugu iizere Server-i alem Efendimiz' in ruh-i alisi
kiillii'l-kuldur; ve onun varislerinden her birerlerinin ruhu dahi birer kiildiir.
Ervah-i saireden her biri, ervah-i ciiz'iyyeden olup, kendi kullerine ve kul-
ler dahi kiillu'l-kiil olan Server-i enbiya (s.a.v.) Efendimiz'e tabi'dir. Rah-
met-i hassa-i zatiyye bu silsile-i tertib iizere ilimden, "ayn"a faiz olur. 1m-
di, her ruh-i ciiz'i, cem'iyyet-i esmaiyyeyi haiz olmadigindan, rahmet-i
ciiz'i olan kendi Rabb-i hassinin rahmetine mazhardir; ve Rabb-i hassinin
rahmetine nail olmakla beraber, cem'iyyet-i esmaiyyeyi haiz bulunan in-
san-i kamil ise, rahmet-i kiille mazhardir. Binaenaleyh efrad-i avamm rah-
met-i ciiz'ii "r^Ci ^U! sf i^U '^ (tsra, 17/71) ya'ni "0 gunde nasm hepsi-
ni imamlanna da' vet ederiz" ayet-i kerfmesi mucibince, kendi kullerine ka-

nSBS 9

AHMED AVNt KONUK

rin olur. Rahmet-i derya, ya'ni cami'-i cemi'-i esma ve sifat olan "Allah" is-
minin mazhan bulunan insan-i kamilin rahmeti, tarik-i hak yollannin hadi-

si olur. Nitekim yukanda c-

u jUT *** j, ["Bizim igin biitun kuffar

iizerine rahmet etmek vardir"] buyurmusjar idi.

1803. ZRahmet-i cuz'isin, kulle -peyveste oil Rahmet-i kullu, sen hadi cj'or ve git!

Ey cem'iyyet-i esmaiyyeye mazhar olmayan kimse, sen Rabb-i hassin
olan ism-i ilahinin daire-i rahmetine dahil olmus, bir rahmet-i cuz'isin; bina-
enaleyh rahmet-i kill olan insan-i kamile tabi' ve muttasil ol! Sen, Hakk'in
rahmet-i kiillf olan insan-i kamili, dogru yola sevk edici gor ve onun arkasin-
dan git! Nitekim Hak Teala hazretleri 'j&i 'i^-'j \\ '$<!*') C j (Enbiya, 21/1 07)
ya'ni "Biz seni ancak alemlere rahmet olarak gonderdik" buyurur. Bu ayet-i
kerfme, Seyyid-i kill Efendimiz'e hitabdir; fakat bu hitab tahtinda, onun va-
ris-i kamilleri olan kiiller dahi dahildir.

^>o aLil j -US' \jjjjJS' j*

j^a'j

JLiiJU

jl C~* jjr

*ru

1804. O ciiz' oldukca, denizin yolunu bilmez; her bir golii deniz emsdlinden
yapar.

rahmet-i riiz'i sahibi olan kimse, boyle ciiz' halinde kaldikga, hakikat
denizinin yolunu bilmez. 0, her biri bir gol mesabesinde olan esma-i cuz'iy-
ye-i Hakk'in tecellisini gordugii vakit, hakikat denizinin naziri ve esbahi zan-
neder. Onun icjn saliklerin cogu, kesjflerinde aldanirlar; zira dalgayi, deniz
zannederler ve kendilerini mur§id farz ederler.

1805. uMddemki denizin yolunu bilmez, ne vakil yol gotiirur, halki deniz tara-
Jina nasxl cjetirir?

Henuz cem'iyyet-i esmaiyyeye mazhar olmamis. olan rahmet-i ciiz'f sahibi,
hakikat-i muhammediyye denizinin yolunu mademki bilemez, o ne vakit reh-
bersiz bilmedigi o yola gidebilir? Ve eger esma-i cuz'iyye tecelliyatini gormek-
le, kendisini derya-yi hakikate vasil olmus. bir mursjd tasawur ederse, halki, o
bilmedigi hakikat-i muhammediyye denizi tarafina nasil getirebilir? Binaena-
leyh boyle bir kimse, kendisi sa§kin oldugu gibi, halki da §a§irtmi§ olur.

*$$&>

MESNEVl-1 SERtF §ERHl / V. CfLT • MESNEVf-3 •

yr J J*-* dy^A j>*j \j }j) 9j j\ olxil jPi~> ny J*-* 1 *

1806. O hahre mutiasil olur; ondan soma sel ve irmak cjibi, denize kadar yd
goturiir.

Boyle bir salik, evvelen bahre, ya'nf insan-i kamile muttasil olur; ondan
sonra sel ve irmak gibi denize kadar akip gider.

Birinci misra'daki "bahr" merd-i sahib-i kerem ma'nasinadir. (Munteha-
bu'1-Lugat) tkinci misra'daki "bahr" deniz ma'nasinadir.

1807. Ue ejjer da'vei ederse, ayandan ve vakiyden ve te'yidden degil, hir iaklti
ile olur.

Ve eger o rahmet-i ciiz'i sahibi, da'va-yi ir§ada kiyam edip, halki da'vete
kiyam ederse, onun oniine gelen kimseyi da'veti, taklid ile olur; yoksa da'vet
ettigi kimsenin isti'dadim muayene ettigi veya o kimse hakkmda vahy ve il-
ham tarikiyle bir emir telakki ettigi veya sair surette ke§f tarikiyle te'yfd edil-
mi§ bulundugu icm degildir. Kendisi usul-i tarikati zahiren 6grenmi§tir ve her
oniine geleni da'vet edip, ale's-seviyye zikir ve evrad telkin etmekte bulun-
mustar. Insan-i kamil ise boyle degildir; isti'dad sahiblerini avlamak ve nefis
yolundan aymp, onlan isti'dadlanna gore terbiye ederek Hakk'a fsal etmek
isterler. Bunun icin, memalik-i islamiyyenin her tarafina miistevli olan bu
me§ayih-i riisum ve mukallidih, etraflanna binlerce miind toplamis. olduklan
halde, maatteessiif icjerinden birinin siilukiinu itmam ettigi g6riilmemi§; bir
§eyden haberi olmayan kimselere, mahza kidem sahibi oldugu icin hilafet ve-
rilmekte bulunmu§tur. Zavalh insanlarl Hilafet veren §eyh, "§u kadar halifem
vardir" diye dgiiniir; ve hilafet alan bigare de, kendisini §eyh zannedip, bu-
nunla tefahiir eder.

**J 0^ ^-rN iJ^-J 3 ? J^** **-*■* J. ^J^ f^j ^yr (_ri ^-"

1808. ^Dedi: "<J\Aademhi ciimleye rakmetin vardir, hu suru etraftnda hir $ohan
aibisin.'

( j^yj j j d)Li J^-I jL>«* <&jj)*- u^y~ ~^jj* y- *^~y <sy^> ^y?

1809. "0\fi$in kendi evladimn iizerine nevhan yoktur? Qiinku ecel kan alicisi
bunlara ifine ile vurdu."

c £»>

AHMED AVNl KONUK

Bu iki beyt-i §eriflerde kissaya riicu' buyumlur. Ya'ni evladmin vefati uzeri-
ne aglamayan §eyh-i kamile, ailesi dedi ki: "Mademki senin amme-i halka rah-
metin vardir ve mademki sen bu rahmet-i cuz'iyye ashabi suriisunun etrafinda
bir goban gibi olup, onlari rahmet-i kill tarafina cekersin; nigin kendi evladmin
vefatina aciyip aglamazsin? Zira ecel kan ahcisi bunlara olum ignesiyle carpti."

^~"\j? *ij^ J f ij. y *e*Lp

,-U.Jbi <jJLii *^-j a\£ dy>-

J*T

1810. (jMddemki merhametin sahidi gozlerin yastdtr, nicin senin gozun yas-

[1816] | .J -y„

svz ve aalamasizdir :

jji dyp** <js J-a» -LiLJ ij^- jj s r^ l^I ^r^y j *£ ^>y. jj

1811. y^uziinu kadina $evirdi ve ona dedi ki: "6y acuz! ^Jiis fash, yaz fash
gibi olmaz."

§eyh-i kamil yiizunu zevcesine gevirip cevaben ona dedi ki: "Ey hal-i acz
icjnde olan zevcem! Ki§ fash temmuz, ya'ni yaz faslina benzemez; zira ki§
fash, mevsim-i istitardir. Agaclann batinlanndan ve ma'nalanndan ibaret
olan meyveleri ve yapraklan zahir degildir, gaibdir. Yaz mevsimi ise, mev-
sim-i zuhurdur. Bu mevsimde agacjann yapraklan ve meyveleri zahirdir; as-
la nazarlardan gaib degildir."

"Ki§ fash"ndan murad, avamin hal-i ihticabidir ve "yaz fash"ndan murad,
insan-i kamilin hal-i ke§fidir.

1812. Onlarin ciimlesi gerek olii ve gerek. did olsun, ne vakit gonul gozunden
gaib ve gizlidirler?"

"0 olen evlatlanmin hepsi, "gerek alem-i berzaha intikal etsin ve gerek bu
hayat-i surf ile diri olsun, hicbir vakit benim kalbimin gozunden gaib ve giz-
li degildirler. Zira benim kalbimin gozii ahval-i berzahi ve melekutu mu§ahe-
de eder. Binaenaleyh yaz fashnda agaglann suretleri ve batinlan nasil nazar-
da zahir ise, benim kalb gozumiin onunde de, alem-i zahirde ve alem-i ba-
tinda olanlar oylece mek§uf ve zahirdir."

J-ij y ^y?** f£ L> jj jj **■ J 1 Jhj>* J^ uv <3U f~t _&■ ^

1813. CAiademki onlan kendi oniimde muayyen goriiyorum; ne yiizden yuzu-
mii senin gibi yaralayim?"

GVj>5(J6VD

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / V. CiLT • MESNEVl-3

"Ben mademki o evlatlanmi, kalb goziimle kendi oniimde zahiren rmi§a-
hede ediyorum ve hal-i firak iginde degilim, o halde nigin senin gibi aynlik-
tan feryad edip, yuziimu yirtip yaralayim?"

1814. Uakia henim evlailanm cievr-i zaman ddlresinden disaniadirlar; henim
ile heraber ve henim etraf inula oynoyicidular.

"Benim evlatlanm her ne kadar alenw kesafetin icabi olan devr-i zaman
dairesinden gikip, iizerinden zaman gecmeyen alem-i berzaha dahil olmuglar
ise de, onlar yine benimle beraberdir ve benim etrafimda oyunlanyla me§gul-
durier," Nitekim hadis-i §enfde oyy ur dj^J- j a^s u^ jyy ya'nf "Ya§a-
diginiz gibi olursunuz ve oldiiguniiz gibi ha§r olunursunuz" buyurulur. Qo-
cuklann hayat-i diinyeviyyeleri oyunla gegtigi cihetle, hayat-i berzahiyyele-
rinde de oynayici olduklan beyan buyurulmu§tur. Biiyiiklerin halleri de buna
kiyas olunsun.

1815. "JAglamak ya hicrandan veya firafalan olur; azizlerim ile hana visa! ve I
muanaka vaxixr"

"Hicran" zarihi olarak aynkk ve "firak" ihtiyan olan aynhktir. "Inak" mii-
faale babmin ikinci masdan olup, muanaka etmek demektir. Beyt-i §erifde
hicran ile firak arasmda fark oldugu cihetie terdid buyrulmu§tur. Nitekim Hi-
zir (a.s.) Musa (a.s.)dan kendi ihtiyanyla aynlacagi vakit d£ j ^ &j U»
(Kehf, 18/78) [iste bu, seninle benim aramda firaktir"] buyurmu§tur.

1816. w Dialk onlan ruyada goriirler; hen uyanikhkta asikare olarak fjorut/omm."

"Ehl-i hicab olan halk, alem~i diinyadan berzaha intikal edenleri rii'yala-
nnda goriirler? ben ise ehl-i berzahi, uyaniklik icinde asjkare olarak goriiyo-
rum. Zira ehl-i hicab, ancak hislerinden uykuda gaib olurlar."

1817. x>r Bix cihantlan ken&imi hir dem gizlerim; his yapragtm agatfan silke-
lerim."

*&&&

AHMED AVNl KONUK

"Ben ise, bu alem-i histen ruhumu bir dem tecrid edip gizlerim ve his yap-
raklan olan havass-i zahiremi ruhumun agacindan silkerim. Binaenaleyh bu
alem-i kesafetten insilah edip, rii'yadakiler gibi alem-i batina nazir olurum;
ve ehl-i berzahi miisahede ederim; ve ehl-i cennetin tena'umlanm ve ehl-i ce-
hennemin azablanni temasa ederim."

ti)\jj «Jb JL^lj r \ j j?>*\ iY^

O^A» (J) JLit Jip j~*\

1818. By filan! his, aklin esiridir; ve bil hi, akil dahi ruhun esiridir.

Ey, bu hal nasil olur diye merak eden falan kimse! Bil ki hiss-i vucud, ak-
lin esiridir ve aklin hiikmu altinda zebundur; ve akil dahi ruhun esfri ve onun
hukmuniin mahkumudur.

1819. Can, aklin baglanmis elini a$h; baglanmis isleri de iertib eiti.

Evham ve hayalat ile baglanmis. olan aklin yed-i kudretini, halife-i ilahi
olan ruh-i sultaru acarsa, his gozunden kapali ve mestur kalmi§ olan isjere
dahi nizam verir.

•j »-» iSjj '

N (_p*~ _>*?"■*

\jup i— j\ j> A^jJJtj Lfl... .■».>-

1820. Uiisler ve dusiinceler, berrak suuun iizerinde, $or$6j) gibi, suyun yuzunu

1 1826 1 i i i

tuimustur.

Zahirf hisler ve bu zahiri havas kapilanndan batina hucum eden dtisun-
celer, berrak su mesabesinde olan ruh-i safinin vechinde corcop gibidir. Bu
his ve diisunce corcopleri, o ruh-i safinin yiizlerini ortmiis; bu sebeble ona
alem-i melekut aks edemez bir hale gelmistir.

*>* ite ^ t/* ^ ^ *J ur 4 r^- a^- $ y* < -^°

1821. S^kd eli o $or$ovii bir iarafa gotiiriir; aklin oniinde su zahir olur.

Akl-i maadin eli o his ve diisunce gorgoplerini bir tarafa gotiiriir ve su me-
|sabesinde olan ruhun yuzunu agar. Binaenaleyh bu akl-i maadin oniinde ar-
I tik run alemi zahir olur.

Il822. Qiinku cor$op su kabaraklan gibi, umak uzerine $ok to-planmis idi. Qor-
cop bir iaraja gitli, su zahir oldu.

GNSsesga

MESNEVf-1 §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

1823. Diuda, akhn elini a$madih$a, hizim sayumnzda hevadan $or$op ziyade
olur.

Hak Siibhanehu ve Teala hazretleri, inayeti ve rahmet-i rahfmiyyesi ile,
akl-i maadin his ve dusunce gorgopleriyle bagh olan elini agmadikga, bizim
heva-yi nefsanimizden ve alem-i surete olan meylimizden dolayi o gorgop her
an ziyade olur.

1824. O /lew fluluai ve senin aklin aglayici olarak, o her detn suyu mestur
hilar.

Artik heva-yi nefsani §en ve §atir ve nefsin raks ve danslar iginde olur. Ve
senin akl-i maadin batminda hickira higkira aglar da, onun aglamasmdan ha-
berin olmaz. Ve o heva, bu hali ile senin ruhunun yuziinu orter.

1825. Takva hevanin ihi elini haaladtai vakit, Utah ahlin her ihi elini
ayir.

Takvamn zahiri, Hak Teala'dan korkarak, gimahlardan perhiz etmektir.
Bu ma'naya gore "Takva, adab-i §eriatin muhafazasidir" denilmi§tir. Ve ke-
za "Takva, kendisinde huzuz-i nefs oldugu igin, Cenab-i Hakk'in haram etti-
gi §eylerden ictinabdan ibaret oldugundan, bu ma'naya gore de takva, nefsin
hazlanni terk etmektir" diye ta'rif olunmustar, Ve keza takva husul-i kema-
le mani' olan her §eyden imtina' olduguna gore de "Takva, seni Hak Teala
hazretlerinden uzaklastiran §eylerin kaffesinden mucanebetdir" diye ta'rif
olunmu§tur. Velhasil muhakkikin hazaratinin takva hakkindaki ta'rifleri gok-
tur, burada ciimlesinin zikri uzun olur.

Takva, hevanin sehvdt ve gazabdan ibaret olan iki elini bagladigi vakit,
Hak Teala hazretleri dahi aklm iki elini agar. Ya'ni akil, ism-i Zahir ile ism-i
Batin'm asan ve ahkamini idrak etmege ba§lar. Bu heva ve aklin vucud-i be-
§erdeki tasarrufati hakkinda, cenab-i §eyh-i Ekber hazretleri tarafindan Ted-
birit-i Mhiyye namindaki eser-i alilerinde tafsil buyurulmu§tur.

c^pp.

AHMED AVNI KONUK

-Li y ? yX>** j j jL» 5j>- 0^>- -Li y ?j>*>z» Qj&r tf^j^~ ,j~i

1826. n$inaenaleyh aalw olan havas, senin mahhumun olau; cixnhi ahil senin
pt^uan ve mahdumun oldu.

Aklin iki eli agilip, alem-i zahir ve batimn idrakine isti'dad hasil oldugu
vakit, artik o akil senin muktedan ve mahdumun olur; ve evvelce senin iize-
rinde hakim ve galib olan havass-i be§eriyye, bu def'a senin mahkumun ve
maglubun olur.

JJj ji j**> JU- j L§-«p *£ \j

-lT jJ6\ *-s\y*- ^\y*- ^ lj ^j-i-

1827. l/iissi, uyhtisuz ru ya i$inde eder, ta hi gauha mensvh otanlar Canaan oa§
pkanr.

iki eli agilan akil, havass-i be§eriyyeyi suret-i zahirede, uyku uyumaksi-
zin rii'ya igine sevk eder. Nihayet alem-i melekuta mensub olan suretler, can-
dan ba§ gikanr. Bu alemin suretleri nasil goriilur ve sesleri nasil isttilirse, uya-
niklik iginde alem-i gaybm suretleri ve sesleri oylece i§itilir. Fakir bu gibi
vakayi'i zevk sahiblerinden dinledim ve bir kere de fakfrin ba§ima gelmi§tir;
soyle ki: Ak§am taamindan sonra hane-i fakfrde istirahat igin biraz kanepe us-
tiine uzanmis, ve yammda da efrad-i aile bulunmus, idi. Musahabe ediyorduk
ve gozlerim duvara miin'atif idi. anda goziimun oniinde bir §ehr-i azfm pey-
da oldu, semasi zifir gibi karanlik idi; fakat sokaklannm intizami pek mukem-
mel olup, her birisi "radyum" ma'deninden ma'mul paket ta§lanyla mefrus. idi.
Binalann tarz-i in§alan sayan-i hayret bir derecede latif olup, hepsi "radyum"
ma'deninden ma'mul kerpigler ile yapilmis, idi. Bu karanlik sema altmdaki §e-
hir, bu hali ile bir menba'-i nur idi. Fakat §ehir iginde dontip dolasan bir ferd
goziime ili§medi. Bu temasA uyanikligim iginde idi. Gayr-i ihtiyari olarak "Fe-
subhanallah!" demisjm. Yammdakiler bu sdziimu musahabe sadedi haricinde
gordiiklerinden, "Ne oldu?" diye sordular. Bir §ey soylemedim.

1828. Diem uyaniklikta ruyalar cjoriir; hem felehien hapdar acar.

Aklinin iki eli Hak tarafindan agilan kimse, izah olundugu iizere, hem
uyaniklikta rii'yalar goriir, hem de felek-i ma'nadan ulum-i lediinniyye kapi-
lanm agar.

C £P?

MESNEVM §ERfF §ERHf / V. CtLT • MESNEVf-3 *

(^

A'ma olan §eyhin Mushaf 1 yiiziinden okumasi
ve kiraat vaktinde gorucii olmasi

1829. §eyh-i fakir, eyyam icinde, ihtiyar a'mamn evinde hir uMushaf qordii.

Gunlerden bir giin, o kissasini beyan edecegimiz bir §eyh-i fakir, ihtiyar
bir a'mamn evine misafir oldu ve o evde bir Mushaf-i §erif gordii.

jjj-

£•*- J*\j j> j»

jj£ cJj j\ xi JL^* j\ i j^ t

1830. onun oniinde iemmuz vaktinde misafir oldu: her iki zahid hirkac gun
[1836] / i .j- ■

cem olmus tax.

fakir §eyh, o kor ihtiyann evinde yaz rnevsiminde misafir oldu ve her
iki zahid yekdigerinden hazzedip birkac giin beraberce oturdular.

1831. ^Dedi: "6t/ acehl CMaAemki hu sadxk dervis a'madu, hurada J/Uushfl/
nicindir?"

1832. ""Bit diisunce icinde ona tesvis ziyade oldu ki, hurada olmu§ ve olacak
onun aayri yoktur.

1833. "O yalmzdu, hir uWushaf asdmis; hen kustah, yahud musevve$ degilim."

1834. U( Ta ki sorayim, hayu susl 'Hir sahr edeyim, \a ki hu sahtr ile murad iize-
rine carpaytm."

^

AHMED AVNl KONUK

O misafir olan fakir §eyh kendi kendine der idi ki: "Burada donup dolasan
bir a'ma ihtiyardan baska hicbir kimse olma&gi halde, bu Mushaf kimin igin-
dir? Haydi bunu sorayim; fakat sormak, edeb haricine cikmak olur. Ben kiis-
tah degilim ve akli muhtel olmus. kan§ik bir adam da degilim ki, sebebini so-
rayim? Ey nefls! gayri sus! Bir §ey soyieme; hele bir sabr edelim, ta ki bu sa-
bir sayesinde bir murad elde edeyim."

1835. Sabr etti ve bu kadar zahmette oldu; ke§f oldu ki, sabir siirurun anah-
tandir.

misafir olan seyh-i fakir bu a'manin dnundeki Kur'an-i Kerim'in kirn ta-
rafindan okundugunu sormamak hususunda sabr etti ve bu sabn yiizunden
batini zahmette oldu. Nihayet sabir siirur ve rahatin anahtan oldugu kendi-
sine munkesjf oldu. Nitekim atideki kissa, bunun sahididir.

(^

01^ Jlj— _}jl j C~>-L~w« IftU- ^jl-5 <T ^ dj?r OULl d*J? j^n>

jLi-L

£J S-^J^ J l j^ J 1 jr*

> 4i C^-J /jjb

Lokman (a.s.) Davud (a.s.)in halkalar yaptigini gorup sabir, siialden
ziyade mucib-i siirur oldugu niyeti ile sualden sabr etmesi

IfftU- ^ybl j z£ ^ £ Jlo Uv? ijb <Sy* OUaJ C^j

1836. JZokman, safa 'Davud! u iarafina gitti; gordii ki o, demirden halkalar ya-
par idi.

Lokman (a.s.), nefs-i safiye sahibi olan Davud (a.s.) tarafina gitti. Eliyle
demiri mum gibi yumusatip, birtakim halkalar yaptigini gordii.

1837. O alt $a/i, o $elik demirden olan hepsini birbirine ge$irirdi.

G $$& >

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3

celik ve sert demirden olan halkalan yapip, birbirine gegirirdi. "Ciimle-
ra" "dermi-fikend"in meful-i mukaddemidir. "Ahen-i pulad" "cumle-ra"mn
beyarudir. "§ah-i biilend" "mi-fikend"in failidir.

• i-

1838. O zirh vuruculuk san'ahni az gormus idi; taaccubde haldi ve onun ves-
vasi ziyade oldu,

"Zerrad" eski zamanlardaki muharebelerde giyilmek iizere zirh yapan
kimseye derler. "Vesvas" vesvese ma'nasinadir. Lugatte, savt-i hafiye derler.
Kalbe varid olan miinasebetsiz dii§unceler ma'nasinadir. Ya'nf Lokman'a va-
rid olan fikir bu idi.

jr>. y

i 4iJU- J $ *iL-

J >J^ tf '

.&

jj^ f-'ji h *y- ^^ **? ^

1839.. Oii Wf Bu neye layth idi, ondan apk sorsam kl, halkadan hat hat ne yapar?"

Hz. Lokman, kendi kendine dedi: "Gel su Hz. Davud'a bu demir halkala-
n boyle kat kat birbirine nigin gegirdigini ve bunun neye yarar bir §ey oldu-
gunu agikga soruvereyim."

*j. °j J JJ ^y* 1 * ^ s~*

•"j"rj\ jr^ vl-&5 ^yf- L j\j

1840. ydne kendi hendine dedi: "Sabir daha euladir: sabir mahsu&a peh cabuh
[1846] ° , r *-

rehberd.tr.

1841. Uakiaki sormayasin, sana peh $abuh hesf olur; sabir husu cumleden zi-
yade u$uai olarak aider.

■^ J^* £~ij*~* ^ j* Jf- *yS> J-^ yy.> ^jt jj

1842. Ue eger sorarsan, peh fje$ hasd olur; senin sabir sizligindan dolayi holay,
giic olur.

Ya'nf, "Ekabirin huzurunda her §eyin sebebini sormak hafiflik ve terbiye-
sizlik oldugu icin, o §eyin sebebi onlar tarafindan ke§f olununcaya kadar
sabretmek lazimdir. Eger kustahhk edilip sorulursa o zatin batim miitegayyir
olmak ve kesfi kolay olan bir sir ve hikmet bttsbiitun mestur kalmak muhte-
mel olur."

s 8p* a

AHMED AVNl KONUK

jT ijb c^c^> j\ As. -Li OUj j^ »j> iji J> OUil o&jzr

1843. Uakiaki JZokman sustu, o zamanda da, ^Davud'un san'atindan o tamdm
oldu.

Vaktaki Lokman (a.s.) edeben siikut etti; ve o sukutu am icjnde de Davud
(a.s.)m zirh oruciiluk san'atindan, o zirh tamam oldu.

3* j*>

f„/ JUi3 J~>

ji Jj^ji j* _j Jo jL- ojj ^

1844. Dmdi zirh yapti ve sabtr huylu olan JZoktnan-i kerimin oniinde o aiydi.

1845. ^Dedi: "Gy delikanh! IJu mesafda ve cenade, darheyi def icin iyi li-
hasdu."

~~*s- l>- y> *ib j

b « ob iS"

,«wO j>-J *J» j^ JLJJ C~ai

1846. JZokman dedi: "Sabtr dahi iyi hir demdir ki, her nerede hir aam varsa,
melee' ve ddfi'dir."

Hind nushalannda "Sabr niku hemdemist" vaki'dir. Ya'ni "Sabir iyi bir
hemdemdir ki, her nerede bir gam hasil olursa, o hemdeme iltica olunur ve o
hemdem o garni def eder" demektir. Bu niisha daha zevk-averdir.

d\j>*J >

»^-Jl

J^

d*X> <j\ */ y.} &- b \j j^>

1847. By filan! Sabn UiaWi'a harm etti; ve'l-S^sri'nin sonunu vakif olarak
okui

Ey filan! Sabn Hak Teala "Hakk"a karfn etti; ve'l-Asn sure-i §enfesinin
sonunu dikkatle oku[ *

Bu beyt-i §enf, cenab-i Pir efendimiz tarafindandir. Ya'nf, sabnn mertebe-
si o kadar alfdir ki, Hak Teala onu "Hak" mertebesine kann kildi. Eger bunun
hakkindaki nass-i §erffi gormek istersen ve'l-Asr sure-i §erffesinde ij-^iy j
jrAt \yj\$ j jj-L (Asr, 103/3) ["Hakk'i tavsiye edenler ve sabn tavsiye
edenler"] ayetinf vakifane oku! Sure-i §enfenin hulasatep ma'na-yi munifi
budur: ^ii \jJ\j j ji-l \yJ\'y j oU-U*Ji ijL* j i^r^iJi H\ ^- jt 'jCJvi 01 JL-uJIj
(Asr, 103/1-3) Ya'm "Asr hakki igin, muhakkak'cins : i insan hii'srandadir.
tman eden ve amel-i salih isjeyen ve birbirlerine hak ile tavsiye eden ve sa-
bir ile vasiyyet eden kimse miistesnadir."

*$$&>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3

"Asr" kelimesinin muteaddid ma'nasi vardir. Burada "sikmak" ma'nashl
nadir. Nitekim hadis-i §eiifde <JU # «-dj J* oJiyi ^^ ya'ni "Baba oglunu raa-|
lindan dolayi sikar" buyrulmu§tur. Ya'nf onu israftan men' ve ondan hab
eder. Bunun gibi Hak Teala hazretleri de cins-i insani, hayvan nev'i arasin- J
da yaratmakla beraber, hayvanlar gibi bastoos. birakmadi ve peygamberlerl
ve §erayi' gonderdi; onlan mertebe-i insaniyyete nail olmak igin tekalifr|
§akka ile sikti. Binaenaleyh bu sure-i §enfenin ba§ tarafinda bu asra ve si-|
ki§maya kasem buyurduktan sonra, hayvanlar arasinda tekevvun eden irt-J
sanlann, temayulat-i nefsaniyyeleri hasebiyle, suret-i umumiyyede hiisran- \
da olduklanni beyan buyurur; ve ba'dehu bu husrandan mu'minleri vef
amel-i salih i§leyenleri ve birbirlerine batilin mukabili olan hak ile vasiyyet J
edenleri ve bu tekaLif-i §akkaya sabir ve habs-t nefs tavsiye edenleri istisna j
eylemi§tir.

1848. Diak yiiz hinlerce kimya yarath; iSndem, sahir aihi hir kimyayi gormdi

Hak Teala hazretleri, bu alem-i §ehadetde bent Adem'in tahsfl-i muradi
emrinde, pekgok esbab ve muessirat halk buyurdu; fakat bu esbab ve miies-
sirat arasinda benf Adem, sabir gibi rmiessir olanim gormedi.

<*=*

A'ma hikayesinin bakiyyesi ve Mushaf okumasi

1849. CAbisafir olan adam sabr eiti ve mu§kil olan hal, ansizm, derhdl ona key
ol&u.

JjJU \j t_Jl>*P d\ ^\j>- j\ C~~*-

J^ \J\J jl/<^ fj

1850. [jece yansi DCur'an sesini i§itii; uykudan si$ra&i, o acaihi aorlu.

<=£P?

i

AHMED AVNI KONUK

1851. ZKi kor, uWushaf'Um dogru okuyor idi; sabirsiz oldu ve ondan o hali ie-
cessiis etti.

1852. 'Dedi: "Sy aceb, eya, kor <pz 'tie nasil okuyorsun? Sahrlan goruyorsun?"

Misafir dervi§ a'manin bu halini goriince §a§irdi kaldi; ve dedi: "Acib §ey!
Kor goz ile acaba nasil okuyorsun ve saurian nasil tamamen gdriiyorsun?"
dedi.

Bu beyit Hind niishalannda su suretledir: jy - j ^ ^ ^^ &jf o^ cj£
jjU^ ^ ^ j j\y- ^ dyr Ya'ru "Dedi: "Mademki korsiin; acib §ey! Gozsiiz
ve nursuz nasil okuyorsun ve satirlan gdriiyorsun?"

1853. w O sey ki, okuyorsun, onun iizerine dusmiissun. Blini o harf iizerine koy-
mussun."

Ya'ni, "Elini okudugun ayat-i kur'aniyye iizerine koyup, kelimeleri ve
harrleri tamamiyle ta'kib ediyorsun."

Xz~~» <_jjb <J> f j) J& & Jsf ^ Ll> j~m ji c^*^s\

1854. "Senin varmagin seyirde izhar ediyor ki, nazanni harf iizerine miisie-
ned tutarsm."

"Sen Kur'an okurken, okudugun kelimeleri parmaklannla ta'kib ediyor-
sun. Parmaklannin bu seyr| ve ta'kibi, nazanni kelimeler ve harflere diktigi-
ni meydana gikanr. Sen besbelli bir §ey ki, goziin a'ma iken gordiigunii oku-
yorsun ve gore gore okuyorsun; bu taacciib olunacak haldir."

1855. 'Dedi: "€i/ ten cehlinden cudd olmusi HZunu sun'-x Diuda'dan aceb mi
tutarsm?"

Kur'an'i yiiziinden okuyan a'ma dedi: "Ey ten cehlinden yakasini siyirmis,
olan kimse! Sen benim bu halimi, Hakk'in sun'undan ve kudretinden acib mi
gdriirsiin?" "Ten cehli"nden murad, kudret-i Hakk'i fa'aliyyet-i cismaniyye

*$»>

MESNEVf-t SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

~&M

dairesine hasr etmekdir. Ve bu cehl iginde bulunan kimse, zahir kulagi sagir
olanin i§itmesi ve zahir gozu kor olanin gormesi miimkin olamayacagini zan-
neder. Ve "ten cehlinden ciida olmak" dahi, kudret-i Hakk'i fa'aliyyet-i cis-
maniyye ve alat-i zahiriyye ile mukayyed kilmamaktir.

1856. "Hen Diak'dan niyaz ettim ki, ey CMiislean! Hen kiraate can glbi ha-
nsim.

1857. w Uiafiz degilim; okumak vaktinde iki gozde dugiimsuz olarak henim i$in
bir nur verl

1858. "O zaman iki goziimii geri vex ki, CM^ushafi iutayim ve a$ikar olarak
okuyayim."

Ev sahibi olan a'ma, misafir dervf§in sualine cevaben dedi ki: "Ben Hak
Teala hazretlerine niyaz edip, §6yle yalvardim ki: "Ey aciz kullanna yardim-
ci olan efendiml Ben canima nans ve muhib oldugum gibi, Kur'an-i Kerim ti-
lavetine de hartsim. Hafiz degilim ki, Kur'an'i ezberden okuyayim. Tilavet-i
Kur'an'i arzu ettigim vakit, benim iki goziime bila-inkita' bir nur ihsan et ki,
Mushaf i tutup, huruf ve kelimat-i Kur'anf yi gore gore okuyayim."

j\j V» U Jrj Ai C?»

j\fiy tjtf Ui O^ j\ jJ\

1859. Diazreiden nida geldi ki: "6y i§ adami, ey her bir rencde b'tze umid-var

\jji r J* ^-£ S J ^

\J> ^y* c?*^*' j <i—~ $> (j* 10 * -

1860. "Senin hiisn-i Zanmn ve bir ho§ umulin vardu ki, her dem sana,"^uk-
[1866] j.,, * „

seae gel: aer.

Benim niyazim iizerine Hz. Hak canibtnden bana §6yle bir nida geldi: "Ey
amel-i salih isjemek azminde olan adam! Ve ey, her bir zahmet ve me§akkat
iginde bizden iimfdini kesmeyen kulum! Senin bize kar§i hiisn-i zanmn ve bir
ho§ iimidin vardir ki, bu hiisn-i zan ve bu latif iimid, her an sana, meratib-i
ulyaya terakkf igin miijde verir."

s^P 3

AHMED AVNl KONUK " S ^®

OJL»Ij c-jly Lgjbr-s^* j L <jjJ-iLj OjjI_j>- j^*5 o 0L»j ^r*

1861. "!7ier zaman ki, sana okumak kasdi ola, yakud sana uMushaflardan
kvcaai lazxm ola;"

\jfi>yr (Ja*» J>\yt- jj \S \j p-S^- |i-»i * j f-> 01 ji ^

1862. ur Den o demde senin floziinii fieri vereyim, la ki muazzam cevneri o/tu-
uastn.

Bu terciime Ankaravi mishasina goredir. IsmaiM Ankaravi hazretleri
"muazzam cevher"den murad Kur'an'dir ve "cevher- a" "cevher-ra" takdi-
rindedir buyurur. Hind §arihlerinden Imdadullah hazretleri "muazzam cev-
her-a" da "elif hitab ve nida igindir; "Ey muazzam cevher!" demektir. Ve
bundan murad, abd-i makbul olan a'madir. Ve keza Hind §arihlerinden
Muhammed Efdal buyurur ki: "Muazzam cevher-a" daki "elif 'in, "elif-i i§-
ba*" olmasi muhtemeldir. Bu takdirce "muazzam cevher", elfaz-i Kur'an
olur."

1863. "Dier $ol vakit ki, ben uMushaft okumak husHsunda a$anm, boyle
yaptu"

"Ben her ne vakit, Mushaf-i §erifi okumak kasdiyla agarsam, Hak Siibha-
nehu ve Teala hazretleri gozlerime boyle nur ihsan eder."

j\f^j^ eUob ^Af d\ jlT j Jilt JLiJ <& i£j??- &

1864. "O bir Diabu'dir ki, kdrdan gafil olmadi. O Oiirdigar olan aziz padisah!"

1865. u O sah-i ferd, aeceyi diiriiy hiiken ceracj atbi, benim goriisiimii derhal yi~
ne bahs eder."

1866. ISu sebebden veliye i'tiraz olmaz; her neyi alusa, bedel gbnderir.

Ankaravi hazretleri beyt-i §erifdeki "veil" kelimesine iki vecih iizere
ma'na vermi§tir. "Velf esma-i ilahiyyeden olmakla Hakk'a raci'dir; ve dfge-
ri, veliyy-i Hak olan insan-i kamildir. Ya'nf "Bu yukandan beri zikr ettigimiz

<^3e^

MESNEVI-1 SERIF SERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

hale nazaran, ef alinden dolayi Veil ve mutasamf-i hakiki olan Hakk'a i'ti-
raz olunmaz. ZirS Hak Teala her neyi ahrsa, ya onun mislini veya ondan ha-
yirhsini ihsan eder." Veyahud "Bu sebebden dolayi veliyy-i Hak igin,
Hakk'm ef aline i'tiraz olunmaz; gunkii veliyy-i ilahi, sair nas gibi ehl-i gaf-
letten degildir. bilir ki, Hak bir §eyi alirsa, mutlaka onun bedelini ihsan
eder."

1867. 6cjer senin bagim yakarsa, sana iizutn verir; bir matem idnde sana dii-
giin verir,

1868. O elsiz colaga bir el verir; gamlann ma'denine bir mest goniil verir.

Yukanda kissasi gecen Ebu'1-Hayr Tfnati hazretlerinin eli maktu' iken,
ona bir el ihsan edip zenbil orduriir. Gam ve keder menba'i olan kimselere bir
gonial ihsan eder ki, zevk ve safasmdan sarhos, bir halde bulunur.

1869. IZizAen la niisellim" ve i'tiraz gitti; ciinkil meftiilddan biiyiik bedel
geliyor.

Mademki elden gikan bir §eye bedel ve mukabil olarak, daha biiyiik bir
§ey geliyor ve biz ziimre-i evliya, bunu aynen mu§ahede ediyoruz, artik fevt
olan §ey icjn "la niisellim" ya'nf "Kabul etmeyiz ve razi olmayiz" sozii ve i'ti-
raz bizden gitmi§tir.

1870. uWademki atessiz bana hararet erisiyor, eger atesimizi sondiiriirse ra-
ztytm.

Ate§, esbabdan ve hararet husul-i metalibden kinayedir.

1871. A/ahtaki o bir ceracjsiz aydmlih verir, etjer feragm kendi ise, ne efflan
ediyorsun?

^

AHMED AVNl KONUK

C^

Ahkama razi olan ve bu hukmu* cevir diye dua
ve niyaz etmeyen ba'zi evliyanin sifati

1872. £Wt o y°l aidxciUnn kissasim dinle ki, rihanda hir i'tirazi yokiur.

X J* ^ LS*^ J X J^ L^* ^ *£& ^ ^ J* 1 ^ ->

1873. Svliyadan ehl-i dua olan ha$kadular. ft ah dikerler ve gak yirtarlar.

Uo j\ -Lib <«_-j Oui. Obo a^ yy j (»— <U-i <y ^>>jJ f j*

1874. Svliyadan dtger taifeyi ianiyorum ki, onlann agizlan duddan haglanmi$
oldu.

Malum olsun ki, evliyadan ba'zilan dua eder; ve ba'zilan da etmez. Dua
edenler, ilm-i ilahide muayyen olan vakt-i icabeti, ilhama veya o sirada va-
rid olan ayat-i kur'aniyyeye veyahud sair isarat-i kevniyyeye musteniden,
hissederek Hakk'a arz-i hacet ederler. Ve bu suretle JJd *_-**-' j^*\ (Gaflr,
40/60) ["Bana dua edin, kabul edeyim"] ayet-i kenmesine tebean dua etmis,
olurlar. Bunu gorenler: "Falan kimse mustecabu'd-da've"dir derler. Ve o ze-
vat, bu vakt-i muayyenden sonra sual muvafik olmadigim hissederlerse,
Hakk'a dua etmezler; ve bu halde dahi halk, onun hakkinda derler ki: "Eger
Hakk'a dua ede idi, kabul olurdu; fakat etmedi." Dua etmeyenlere gelince, bu
zevat bilirler ki, ilm-i ilahide sabit olan ahkam, bu alem-i mezahirde elbette
zuhur edecektir. Dua ise, ya bu ahkamin zuhurunu veyahud adem-i zuhuru-
nu taleb etmektir. Halbuki mezkur ahkamm zuhurunu taleb etmek -zaten zu-
hur edecegi igin- abestir, Ve adem-i zuhuru taleb ise, kaza-yi ilahiye adem-i
nzadir. Ve hadis-i kudside j\y* bj s-JM* J^** j»j. ^ ^ va ' n i "Benim kaza-
ma razi olmayan benden ba§ka Rab arasin!" buyrulmus. oldugundan bu ze-
vat, redd-i kaza hususundaki duadan tevakkf ederler.

<^?

MESNEVI-1 SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3

1875. O kirama ram olan nzadan dolayi, onlara hazanm def ini isiemek /ia-|
ram oldu.

keriin olan zevata ram ve miinkad olan makam-i nzadan dolayi, onla-1
ra ilm-i ilahide sabit olan ahkamm ve kaza-yi ilahfnin reddini ve def ini iste-|
mek haram oldu. Nitekim yukanda beyan olundu.

^k>- d*J~ v_Ji» JbToLi J iS' ^y- Xjlj ^a ^ji Lj«i jjs

1876. ZKazada hususihir zeuh gorurler; haJLasi taleb etmek, onlara kujur jjelir.f

Kaza-yi ilahfnin cereyaninda, makam-i nzada sabit bulunan evliya, husu- f
si bir zevk goriirier ve alem-i §ehadette irade-i Hakk'in cereyanindan kurtul-;
mayi istemek, onlara kiifiir gelir.

ijS «.<^W- ^s- jl Ju-i»j-j *£ ^y-S OLijI J^ j> ^j&> (

1877. Onlann kalbine hir husn-i zan afo ki, hir cjamclan mai Hbas aiymezler,

Bu taifenin kalbine Hak Teala hazretleri bir husn-i zan acti ki, hicbir mu-
radsizhk gamindan dolayi onlar, matem libasim giymezler. Matem libasi
§arkta mai (mavi) ve garbda siyah olarak intihab olunmu§tur.

l> LTiJJ 2 ^ ^J& ^*£ J'j- -

Behlul'iin o dervi§e sual etmesi

1878. IZehlui, o bir dervi§e dedi ki: "6y dervi§ nasilsm, beni agah ei!"

"Behlul" hulefa-i Abbasiyye'den Harunu'r-Resjd'in slit biraderi ve me-
cazib-i ilahiyyeden bir zat olup, menakib-i hakimanesi pek coktur ve
ma'rufdur.

G ^» )

AHMED AVNl KONUK

OL^- }£ *j£> jl z\j* j> OtajW- *£ ^~£ a-ib djs? cJif

1879. ^Dedi: n< ~Bir kimse nasil olur ki, cihanin emri ehedi onun muradi iizere
olur?"

Bu hal, ehlullaha nasil olan makam-i ittihadm fcabidir. Bu makamda Ser-
ver-i kainat (s.a.v.) Efendimiz'e hitaben ^ *Iii "J^ j c^j \\ <^Sj u j (Enfal,
8/1 7) ya'm "Ey Habib-i zi§amm! atagin vakit, sen atmadm velakin Allah Te-
ala atti" buyruldu. Ve Sultanu'l-arifm Bayezid-i Bistami hazretleri bu makamda
§oyle buyurmu§tur: "Otuz yil vardir ki, Hak buyurdu, ben onu yaptim; §imdi
otuz yil var ki, ben sdylerim, Hak onu yapar." Zira mebadi-i sulukde heniiz
onun iradesi, [irade-i Hak'ta fanf degildi. Vaktaki iradesi] irade-i Hak'da fani
oldu ve onda Hakk'in iradesinden gayri irade kalmadi ve ondan ancak Hakk'm
diledigi sadir olur ve onun diledigi ancak Hakk'in buyurdugudur.

1880. "Seller ve umaklar onun muradi iizere qiderler; mldizlar o iisluhdan ki
ister, oyle olurlar.

"Boyle bir kimsenin hali nasil olur ki, seller ve irmaklann istikamet-i ce-
reyani onun muradi iizerine vaki' olur. Yildizlann harekati ve te'sfrati o kim-
senin istedigi tarz ve iislubda deveran eyler." Nitekim sebebi yukanki beyit-
te izah olundu. Ve bu makamda bulunan ehlullahin bu ma'nada sozleri cok-
tur. Ezciimle Esref-i Rumi hazretleri soyle buyurur: Beyit:

Bu yaz u giiz u bu ki§lar, bu ay u gun bu yildizlat
Bu geceler bu gunduzler benim emrimdedir yeksin
Qurumu§ tenlete bir kez eger dersem bi-iznikum!
Yahn ayak, ba§i agik kamusu duralar iiryan.

1881. \Dirilik ve olum, onun <pvu§lan olup, onun muradi iizere, koy koy reva-
ne olurlar.

tl~vL$J XLJ*u£ Jjb\j>- UjO jA C^j*J Jcjm^ Jjbi j>- IsjO jA

1882. Ister nereye isterse ta'ziye flbnderir; her nereye isierse iehniye bah§ eder.

"Ta'ziyet" musibet-zede olan kimsenin gonliinti ho§ etmek; "tehniyet" su-
rf ve ma'nevf nail-i saadet olan kimseye "Miibarek olsun!" demek.

c^^

MESNEVf-I §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

1883. O ferman yuriituciinun nzasi ve emri olmaksizin, cihanda hi$bir Jif strl

nimaz.

' L?l C~4^

1884. 'Dedi: "6y §ah! dogru soyle&in, boyledir. HZix, senin j err inde ve simanda
zdhirdir."

Behlul hazretleri dervi§e cevaben dedi ki: "Ey §ah-i hakikat! Dogru dedin
ve zevkinden soyledin. Hakikat-i hal boyledir. Bu senin soylediklerin, hali-
nin parlakliginda ve sfmanda zahirdir; kuru da'va degildir."

tiiJ uiXJ jS" OLIj ^jI ^ rjt> jXJ j (i^Us» <j\ ^i^r -^ j ty)

1885. "Gy sadtk! husun ve yuz hu kadarstn; velakin hunu serh el; iyiden iyiye.
hey an et!"

Jj^-

lJU, ,1

J y u^J^- <>y?

1886. *Oyle ki,faztl ve merd-i fuzulun, vaklaki kulagtna erise, kabul getirsin!" 1

"Fazil" alim, "merd-i fuzul" cahil demektir. Ya'm, "Ey sadik dervi§, bu
soyledigin sozun hakikatini oyle §erh ve beyan et ki, her isjten alim ve cahil
kabul etsin."

1887. *Omi kelamda oyle serh et ki, ondan avamm akli dahi nasifr hulsuni"

"0 soyledigin sozu alem-i elfaz ve kelamda oyle §erh ve izah et ki, bu kis-
ve-i kelama buriinmus, olan ma'nadan, avamin akli dahi nasibini alsin ve on-
larmuntefi' olsunlar."

1888. ^IMaitk-1 kamil vaktaki sofra sa$wi ola, onun sofrasi iizerinde her bir as
olur.

lnsan-i kamil, nutuk ile ma'na sofrasi yaptigi vakit, onun sofra-i kelami
iizerinde, her akilin isti'dadina munasib bir ni'met-i ma'na bulunur. Hind
niishalannda bu beyit ^ ^j» jj^i/^j >y. ^ 01^ yr J- 15 ' c^ tarzm-

"sqK

AHMED AVNl KONUK

dadir. Ve Hind sarihlerinden Mir Nurullah ve cenab-i imdadullah "Han basT
deki "basT kelimesinin Turkce oldugunu beyan ediyorlar. §u halde ma'na:
"Kamil olan natik sofranin ba§i ve refsi oldugu vakit, onun sofrasmin iistun-
de her bir taamdan olur" demek olur.

1889. Oii hi$bir misafir hi-neva kalmaz; her hir himse, kendi fjidasim ayn hulur.

Seyr-i urucide bulunan hicbir salik-i misafir, o natik-i kamilin sofra-i ulum
ve maarifinde bi-neva ve nasibsiz kalmaz. Mutlaka, kendi isti'dadina miina-
sib olan ruhunun gidasim aynca bulur. Cenab-i Pir efendimiz, Mesnevi-i §e-
rif'm bu hassiyette olduguna i§aret buyururlar.

1890. OCur'an qvbi ki. ma'nada vedi kathr; havas ve avdm icin onda mahall-i
[1897] , „ i

taam vardir,

Bu beyt-i §erifde Jh>\ *«~- Ji U** <ukJ j uk, j U^ oi>J oi ya'ni "Muhakkak
Kur'an'in zahn ve batni ve yedi batna kadar batninin batni vardir" hadis-i
§erifine i§aret buyurulur. Ya'ni "Kur'an-i Kenm'in bu hadis-i §erifde beyan
buyrulan vasfi, natik-i kamilin kelami hakkinda da varid olup, yedi kat
ma'nasi vardir. kelam, ervahin gidalanacagi mahal olup, her bir run, ken-
di derece-i isti'dadina gore, o mahall-i taamda gidasim bulur ve zevklenir.
Miinkirlerin bu sofrada nasibi yoktur."

1891. nr Bu hir kere umumun oniinde yakm oldu ki, cihan ^ezddn'in etnrine
ramdir." ^

Dervt§, Behlul'e cevaben dedi ki: "Bu ma'na bir kerre amme-i mu'minin
indinde muhakkak oldu ki, cihanin hey'et-i mecmuasi, Hak Subhanehu ve
Teala hazretlerinin emrine ram ve miinkaddir."

1892. O Sullan-i hahhn kazasi ve hukmii olmaksizin, hicbir ywprak aga$tan
du$mez."

Ankaravi niishasmda "Sultan-i baht" "baht" "ha" ile "halis" ma'nasina
I gelir. Ba'zi niishalarda "hi" ile "baht" yazilmi§tir. Ve Hind niishalannda "Sui-

sse

MESNEVl-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

tan-i taht" vaki'dir. Ve "taht" ar§ ma'nasina geldigine gore, "Sultan-i ar§" <
mek olur ki, bu suretde J£*\J'jb J* 'JJ^'j (Tana, 20/5) ["Rahman, ar§a is-j
tiva etmi§tir"] ayet-i kenmesi'ne isaret buyurulmus, olur.

Beyt-i §erifin hey'et-i mecmuasinda ifi Vi % J3 ^ -ki-j u j (En'am, 6/59) \
ya'ni "Bir yaprak sukut etmez; ilia ki Hak Teafa onu bilir" ayet-i kenmesine j
isaret buyurulur.

jL>-^ j>- \j <uJJ Juj£o U ys' <jj~» -LU iU-SJ Obo j\

1893. Diak lokmaya "fjiriniz!" demeiik^e, lokma agizdan hogaz iarafina $- 1
medi. r

1894. jMeyil ve raffed ki, ademinin yulartdu, onun kimildamasi o Cjaninin
emrinin mutiidir.

insanin kalbinde herhangi bir i§e meyil ve ragbet hasil olur. Bu meyil ve
ragbet onu o i§in husuliine tahrik ettigi igin, onun yulandir. Binaenaleyh in-
sanin yulan mesabesinde olan bu meyil ve ragbetin kalbde husuliiyle kimil-
danmasi, o Ganiyy-i mutlak olan Hakk'in emrine tabi'dir; ve umur-i insanin
medan Zat-i Hak'dir.

1895. ^erlerde ve goklerde hir zerre kanat kimildatmaz, donmez, u$ucu olmaz,

"Perre" kelimesinin miiteaddid ma'nasi vardir. Ankaravi hazretleri "ucu-
cu" ma'nasim almi§tir. Bu kelimenin bir ma'nasi "saman gopu" demektir. Bu
surette ma'na "Bir zerre kanat kimildatamaz, bir cop donmez" demek olur.
Bir ma'nasi da "dolap kanadi" demektir. "Bir dolap kanadi hareket etmez"
demek olur.

J.J*- C~~J ^ Jist- >f Olji £jS. J>li\i J f.Ji 0U> y*

1896. JTlncak O'nun kaimi ve nafiz olan fermaniyla. <$erh olunamaz; $ecaai
ho$ dejjildir.

Birinci misra', yukanki beytin mutemmimidir. Ya'ni "Yerlerde ve goklerde
bir zerre, Hakk'in kadim ve nafiz olan fermaninin gayriyle kanat kimildatmaz;
bir cop hareket etmez" demek olur. Ikinci misra' ayn bir ciimledir. Ya'ni,
"Hakk'in zerrat-i alem iizerindeki tasarrufat-i ilahiyyesini §erh ve beyan etmek

G m&

AHMED AVNt KONUK

miimkin degildir. Bu babda tafsilata kiyam etmek §ecaat ve cesareti ho§ degil-
dir." Ve bu §ecaatin ho§ olmamasinin sebebi budur ki, bu husustaki dekayikm
beyani icin, bilciimle e§yada viicud-i mutlak-i Hakk'in sereyan-i zatisini izah
lazimdir. Halbuki ukQl-i nas mutefavittir. Bu ma'nayi birgoklanmn havsala-i
idraki alamaz; ve su'-i tefehhum dolayisiyla Hak hakkinda su'-i i'tikada ve da-
lalete dii§erler. "Celdf ' cabukluk ve §ecaat demektir,

1897. J%fja$larin yapracfim tamamen kim sayar? O^ihayetsiz ne vakii nuiku
ram olur?

.Hakk'in bilciimle esjadaki tasarrufatindan bahse ve onu §erhe kiyam et-
mek, agacjann yapraklanni saymaya benzer. Hie namiitenahi olan vucud-i
mutlak-i Hakk'in la-yuad ve la-yuhsa olan esmasinin asar ve ahkami, mah-
dud ve miitenahi olan kelama ram ve tabi' olur mu?

j£>f A j* >>£> ^ j& 'J? Of? & y^> jM ji\

1898. nZu kudretini i§il ki, mademki harm kullisi, OCirdiflar'm emrinin aayri
de donmez.

Natik-i kamilin halini anlamak icjn nihayet bu kadanm dinle: Mademki
/j\ J±> (Yunus, 10/3) ya'm "Emri Allah Teala tedbir eder" ayet-i kenmesi
mucibince, suunat-i alemin deverani, fail-i hakiki olan Hakk'in emrinin gay-
riyle donmez ve kaza-yi ilahfden ba§ka, alemde bir hiikiim cereyan etmez.

1899. cAiademki Uiakk'in hpzasi kulun rizast oldu, onun hukmiinu Isieyici
kul oldu.

Ve mademki Hakk'in kazasi dahi abd-i mahz olan natik-i kamilin nzasi
oldu, zira yukanda izah olundugu iizere, abdin iradesi kalmadi ve Hakk'in
iradesi, ancak abdin iradesinden ibaret oldu. Binaenaleyh boyle bir kul,
Hakk'in hiikum ve kazasini isteyici ve murad edici bir kul oldu. Ve abddeki
sifat-i irade, ancak Hakk'in sifat-i iradesi oldu.

1900. ^lekellujsuz, iicrei ve sevab tpia degil, helki onun tab'i hoyle miisteiab oldu.

*#%&>

MESNEVt-t §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

kamilin Hakk'in kazasina nzasi, tekelliif ve cebr-i tabiat ile degildir; ve
bu nza mukabilinde ecir ve sevaba da muntazir olmaz, belki o abd-i mahzin
tabiati pak ve miistetab oldu.

Ak~* oU Jji ^> J *j* j& JJ>\j>*i >j>- if&j

1901. Diendi diriligini ne kencLi icin ne de musielezz olan hayahn zevki if in.
istemez.

"Bu abd-i mahz, kendinin ya§amasim, kendi nefsinin hazzi, lezzet~bah§
olan hayatin zevki icin istemez." Hind niishalannda ikinci misra' ji ^j*- <£l
jb-i ^ ^ ya'ni "Belki hiikm-i Ahad igin istlr" suretindedir.

1902. Dier nerede emr~i kadim icin bir meslek vardu, dirilih ve oluliik onun
oniinde birdir.

Her nerede emr-i kadim, ya'ni kaza-yi ilahi icin bir silk ve niifuz tarikini
mevcud goriirse, o abd-i mahz oniinde dirilik ve oluliik bir olur. Eger silk-i ka-
za, oliimii icab ederse, seve seve oliir; ve eger ya§amayi icab ederse seve se-
ve ya§ar. Nitekim ayet-i kerimede u>iWi ^j ^ jy j <£~~ j J^» j jy^> a] j»
(En'am, 6/162) ya'ni "De ki: Benim'namazi'm ve haccim ve diriligim ve olii-
miim Rabbu'l-alemfn olan Allah icjndir" buyurulur.

1903. ~$ezdan icin ya§ar t hazine icin decjil; ^ezddn icin oliir, renc korkustin-
dan degil,

Abd-i mahzin ya§amasi Allah igindir; yoksa emval ve e§ya-yi faniyenin
cem'i icm degil; eger oltirse Allah icin olur; yoksa nefsine taalluk eden renc
ve me§akkat korkusundan olmez.

1904. Onun- tmani O'nun iradesi icindir; cennet ve aga$ar ve irmak icin de-
gildir.

Abd-i mahzin imam, Hakk'in iradesi ve nzasi tmanda oldugu icmdir,* yoksa
cennete ve cennetin ta'rff ve tavsif buyrulan agacjanna ve irmaklanna tamaan
degildir; zira boyle iman nza-yi Barfye degil, nefsin hazzina musteniddir.

c £p*

AHMED AVNl KONUK

1905. Onun kufru terki de Uiak icin olur; o korkudan degil ki, aie§e gider.

kamilin imam ihtiyar edip, kufru terk etmesi de keza nza-yi Hak igin
olur. Yoksa cehenneme giderim korkusundan degildir. Zfra cehennem korku-
suyla terk-i kiifur, kezalik hazz-i nefse miisteniddir.

jl iSyr j C~~>o <G CU^tj J j\ i£y- jl J*»l j Xtl os-^- jA

1906. Otmitv o fittyu asddan bayle geldi, riuazetden degil; onun cttsf u cui/u tie
degil.

Kamilin bu zikr ettigimiz ahvali tekelluf ve tasannu' sebebiyle ve riyaze-
te devam yiiziinden hasil olan miimarese cihetiyle degildir. Ve bu halleri ara-
yip tanyarak kendine mal etmesi suretiyle de degildir. Belki onun bu halleri
cibilli ve fitridir; ve bu hallerin hilaftm murad etse, yapamaz.

1907. O zaman guler ki, o nzayi gore; kazd onun icin §eker helvasi gibidir.

abd-i mahz Hakk'in nzasmi gdrdiigii vakit guler ve mesrur olur.
Hakk'in nzasi ise, abdin kaza-yi ilahiye nzasina muallakdir. Binaenaleyh o
abd-i kamilin indinde kaza-yi ilahf §eker helvasi gibi tath ve zevk-averdir. Ni-
tekim bir kimse, evliyaullahdan birisine: "Acaba Hak benden razi midir?" di-
ye sormu§; o zat dahi cevaben: "Eger sen Hak'dan razi isen, Hak da senden
razidir" buyurmu§tur.

Ijj J^^j j f\ j d\&>- J> ijj jA <JL~&t- j (Jyf- jS #.e-U

1908. HZir hende ki, onun hutfu ve huiku bu ola, cihdn onun emir ve fermani
iizerine gitmez mi?

Bu hal, evUyaullaha hasil olan makam-i ittihadin icabidir. Nitekim biraz
yukanlarda izah olundu; ve bu makamda abdin iradesi, irade-i Hak'da fani
olur ve onda Hakk'in iradesinden gayri irade kalmaz; ve ondan ancak
Hakk'in diledigi sadir olur. Ve onun diledigi, ancak Hakk'in buyurdugudur;
binaenaleyh ortada iki irade yoktur, ancak Hakk'in iradesi vardir.

L*i jA AJ_jlo>- <_$! db£t *£ Uo I jl JcS' <uV \ J s T ^

1909. Dmdi o nitin: "6y Diudwend, bu kazdyi dondtir!" dive dm ile yalvarsm?

*$$&>

MESNEVf-t §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Mademki abd-i kamilin iradesi, ancak Hakk'in iradesidir ve Hakk'in kaza-
si onun indinde §eker helvasi gibidir, o halde: "Ya Rab, bu alem-i suretde za-
hir olan kaza-yi ilahini tebdil et!" diye dua ederek, nicm yalvarsin?

1910. Onun olumu ve onun $ocuklannin olumii, Otak i$in, onun oniinde bo-
gazda helva gibidir.

Binaenaleyh kaza-yi ilahi ziimresinden olan gerek onun olumii ve gerek
gocuklanmn olumii, o abd-i mahzin oniinde, nza-yi Hak igin, bogaza helva
gibidir. *

1911. CA/ez'n evldd o vefalinm indinde, §euh-i bi-nevamn indinde kadayif gi-
bidir.

Kaza-yi ilahi ciimlesinden olan olum vasitasryla evladin nez'i, o vefakar
olan abd-i kamilin indinde, aziksiz §eyhin indindeki kadayif tatlisi gibi zevk-
averdir.

1912. 3mdi ni$in dud eder? Dlla meger ki, duada ^dd-ger'ln nzdsini gore.

Imdi abd-i kamil, eger dua ederse, ancak Dad-ger olan Hakk'in nzasini
gordiigu vakit dua eder; yoksa kendi himmeti ile degil. Nitekim cenab-i
§eyh-i Ekber Muhyidin ibn Arabi (k.s.) Fiituhat-i Me/e/qyyelerinde "Arifde
himmet olmaz" buyururlar. Cenab-i UbeyduIIah Ahrar (k.s.) hazretleri dahi
bu ibarenin izahmda Kitab-i Re§ehat-i Aynu'l-Hayatta §6yle buyururlar:
"Miimkinin kendi hakikat-i zatma [aid] higbir §eyi yoktur ve onda evsaf-i
kemalden her ne kadar vasif var ise, ilim, kudret ve irade gibi hep ariyettir.
Bunlarm ciimlesi Hak Teala hazretlerinindir. §iibhesiz arif, kendi halini bilip
daima fakr-i hakM makamtnda durur ve ariyeti olan evsaf ile zahir olmaz.
Ancak Hakk'in iradesi ve mesjyyeti, bir §eyin vuku'una taalluk ettigi vakit,
taslft-i himmet ederler."

_ • <■ * _ »

1913. O sahtb-re§ed olan bende, o §efaati ve o duayi kendi merhametinden eimez.

^

AHMED AVNl KONUK

"Re§ed" do|ru yol ma'nasmadir. O dogru yol sahibi olan abd-i kamil, bir
§eyin vuku'una olan §efaati ve onun husuliine olan dua ve talebi, kendi nef-
sinin merhametinden dolayi etmez; mahza rahmet-i ilahiyyenin o surette te-
cellisi lazim oldugu igin eder.

1914. O kendi merhametini o dem yakmi§hr ki, a§k-i ZKak peragirn parlai-
mi§hr.

Abd-i kamilin batimnda a§k-i Hak geragi parladigi andan i'tibaren, kendi-
nin kendiligi kalmami§ ve o ate§-i a§k onun nefsaniyyetine aid memduh ve
mezmum olan bilciimle sifati yakmi§ ve bu sirada ondaki merhamet-i nefsa-
nf de mahv olmu§tur.

1915. Onun evsafimn cehennemi a§hhr; ve o muhakkak kendi evsdfini mu-he-
mu yakti.

abd-i kamilin evsaf-i nefsaniyyesinin cehennemi, ate§-i a§k-i ilahidir;
ve o ate§-i a§k, muhakkak surette onun evsaf-i nefsaniyyesini inceden ince-
ye yakti ve kil ucu kadar bir eser birakmadi.

1916. Uier cjece aidici hu feruku ne vakit iantdi, ^ekukinin flayri ki, hu dev-
lete ko$tu?

"Turuk" gece gelen yolcuya derier. %S 4y+ j\ w tfj> j^i j> Jll ya'ni
"Bir adam evine gece geldiguvakit Arab'da "Taraka'r-raciilu turukan" denilir.
Ankaravi hazretleri "turuk" "tank"m cem'i oldugunu beyan buyurur. "Feruk"
kelimesine Hind sarihleri "fank" ma'nasim vermisjerdir. Ankaravf hazretleri
bu kelimenin esasi hakkinda bir §ey soylememi§tir. §u halde ma'na boyle
olur: "Her zulmet-i alem-i tabiatta sefer eden bir kimse Hak ve batil arasim
fark ediciyi nasil tanir? yollann birisi tarik-i dua ve dfgeri sebil-i sabr u n-
zadir. Zfra o karanhkta yiiruyen kimse, ihtimal ki sabir ve nza mahallinde
dua eder ve dua mahallinde de siikut eder. Binaenaleyh bu devlet tarafina
Dekuki hazretleri ko§tu ve vasil oldu.

<¥T#>

MESNEVl-I §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3

(^

J^^J' J LS*J" *****

Dekukrnin kissasi ve kerametleri

fr A^-lj^- <l^*\£ ^-^-Lp j j-^ f-**^* J*y~ <i-i^ ls'j'-* ^

1917. O ^ekuki ho§ hir dibace iuiardi; a$ik ve sahtb-i keramet hir efendi idi.

"Dibace" liigatte, bir §eyin yiiziinun yansina derler. Istilahda kitabm mu-
kaddimesine derler. Burada Dekakf hazretlerinin mukaddemat-i siiluku mu-
rad buyurulur. "Dekak" Musul §ehrinin §arkinda vaki' bir kazanin ismidir. Bu
zat-i §enfin orada sakin olmasindan dolayi, "Ankaravf, Bursevr' gibi §ehrin
nihayetine "ya-yi nisbet" getirilerek "DekukT denilmi§tir. Fakir, isim ve kun-
ye-i §erffine tesadiif etmedim.

^JJ Cr"3J 3J **** \jhjr" ^^ J ** yr ^ ^ oyj y.

1918. [jok iizerindeki ay gibi, yeryuzunde giderdi. [jece cjidicilerin ruhu ondan
ru§en olmu§ idi.

^lui <yo j-ui jjj jj> ^r ^l- <s LS ^~* ^Ma jj

1919. ^ir makamda az hir mesken yapardi; iki aiinii hir koye az aiardu

"Dekukf hazretleri bir mahalde ve karyede az sakin olur ve iki giinunii bir
koyde ikamete hasr etmesi az vaki' olur idi." Bu beyt-i §erifde, Dekuki haz-
retlerinin seyr-i sulukiindeki siir'atine de i§aret buyurulur. Ya'ni Dekukf haz-
retleri meratib-i siilukden bir mertebede az tevakkuf ederdi, demek olur.

1920. \Derat ki: Sger hir hanede iki gun olursam, o meskenin a§ki hende §u'le-

[1927] j # ,/

lemr.

Salikin, makamat-i ma'neviyyede ve mesakin-i suriyyede uzun miiddet te-
vakkufu, i'tiyad saikasiyla bir muhabbet tevlid eder. Mesakin-i suriyyeye ala-

<*$$?

AHMED AVNl KONUK

kasi, ma'nen terakkfsine mani' olacagi gibi t makamat-i ma'neviyyeden her-
hangi birine alakasi dahi, o makamin mafevkine terakkfsine mani* olur. Onun
[icm] Mesnevf-i §erifdc: c~X «ul ^j ^ & i*T j» <^~~£j> ^.^ ^ j^s- <-* ]
ya'ni "Ey birader, dergah-i ma'nevf-i ilahf bf-nihayedir; her nereye erisjrsen
yallah, durma!" buyurulur.

UU jL* ^jJi, I l J&\ Ui UjiU-1 ^jSwil 3jP

1921. nr Ben mesken gur6.ru.ndan hazer ederim; ey nefis, gina icin sefer etl"

Hind niishalannda "girre" yerine "izzet" yazilmi§tir. Ya'ni "Meskenin aziz
olmasindan hazer ederim ve meskenin nazanmda aziz olmasindan ise sefer
mesakkatini ihtiyar ederim; ta ki o makamin a§k ve muhabbeti yoluma sed ol-
masin" demek olur. Her iki ibare dahi ayni ma'nayi gosterir; zfra meskene ve
makama magrur olmak, o makami ve meskeni nazannda aziz tutmakla olur.

j'ui'yl uju 'd^, 'j o&Il J£ jL >^\ H

1922. xx< \KaVoimin huyunu mehana adet edinmem, id hi imtlhdn ile halis ola!

"Uavvid" "ta'vfd"den muzari' mutekellim olup, "i'tiyad etmek" ma'nasi-
nadir. Ya'ni, "Kalbimin huyunu bir mekana ve makama alisftrmam ve bunu
imtihan-i ilahf sebebiyle halis olmasi igin yapanm; zfra tarik-i Hak'da terk-i
me'lufat §arttir." Hind niishalannda "Halisan bi'1-irntihan" yerine "Halisan
fi'l-imtihan" vaki'dir. Ma'na: "Benim bir mekana kalbimin huyunu ali§tirma-
digim, imtihan-i ilahide halis olmasi icjndir" demek olur.

,x>\ \,

1923. fiunduz seyirde, gece namazda idi; gozii §aha acih, o dogan gtbi idi.

Ya'nf "Dekukf hazretleri giindiiz seyr ii seferde ve gece namazda idi; fa-
kat bu seyr ii seferde ve namazda, mii§ahede-i Hak icmde idi; ve dogan ku-
su gibi tecelliyat-i Hakk'a miiteallik olan hakayik ve maarifi avlamakta idi."

lsO^ J 1 J d J 3 >S J 1 Sj*^ ij-y- •* J 1 J a^- J 1 C^

1924. Uialhtan hesilmi$ idi, hed-huyluhtan degil; erkekten ve hadindan mun-
ferid idi, ikiUkien degil.

Dekukf hazretleri halk-i alem ile ihtilat etmez ve onlann sohbetlerinden
kagar idi; fakat onun bu hali, halk-i alemi begenmeyip, kendini begenmek

cgXStf

jgpT^ MESNEVM §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

glbi kotii huyluluktan degil idi. Kadm ve erkekten munferid bir halde ya§a-
masi da, onlan Hakk'in gayri gordiigii ve nazannda ikilik oldugu igin degil
idi. Belki suver-i e§yanin vech-i Hakk'a hicab oldugu icjn idi. Zira hadfs-i §e-
rffde uAji VjuJLv^^Vj uJ>_ _, jiL ^jJt ya'ni "Mii'min ulfet eder ve '
ulfet olunur; ve ulfet etmez ve ulfet olunmaz olan kimsede hayir yoktur"
buyurulur.

1925. Dialk iizerine bir mu^fik, su ejxbi n&fi, hos bir sefi ve duast miisiecab
ill

Ya'ni "Dekaki hazretleri halktan munkatr olmakla, nef -i ma'nevisi onla-
nn uzerinden gaib degil idi. Halk iizerine nazar-i §efkati umumi olup, onlar
hakkinda su gibi nan' idi; ve ind-i ilahide onlara §efaat eder ve haklannda
hayir.dualar edip, duasi da miistecab olur idi." Evliyamn dua etmesi ve du-
asimn miistecab olmasi hakkindaki izahat, biraz yukanda gegti. Ya'ni evliya-
yi kamilin, isti'dadata nazar edip, isti'dadin miisait oldugu ve vaktin hulul et-
tigini gordiigii zaman, dua ederler ve eser-i dua derhal zahir olur. Nitekim bi-
risi bu kabil evliyaullahdan birine miiracaatla dua taleb etmi§ ve o hazret da-
hi cevaben: "Ey ogul! cok olunmadik dualar vardir ki, kabul olunmu§tur" bu-
yurmusttir. Mesnevi-i §enfdt bu hakikate **& u / jJJ *# ou uuj j $># \>
j>i ^ l. ya'ni "Biz yok idik, bizim taleblerimiz de yok idi; senin lutfun, bizim
soylenmemis. olan §eyimizi i§itir idi" beyt-i §enfinde i§aret buyurulmu§tur.

1926. Dyi ve koiii i$in, mihrtban ve mustahar idi; anadan daha iyi, babadan
daha §ehi idi.

"Mihriban" muhib ve mu§fik, "miistekar" karar edecek mahai, melee' ve
penah, ya'ni siginacak yer demektir. "§ehf" Hind sMiierinden Muhammed
Efdal Ferheng-i Cihangfrfde bu kelimenin "§irin" ma'nasina mukayyed oldu-
gunu beyan eder; ve diger sarihler "§ehvet"ten sifat-i mu§ebbehe addedip,
"pek ziyade arzu olunmus/' ma'nasina oldugunu yazarlar. Her iki ma'na da,
beyt-i §enfin ma'nasina miinasib gelir. Ya'ni, "Dekuki hazretleri halka umu-
men muhib ve miisfik ve halkm sikildiklan vakit iltica edecekleri mahal idi.
Onlara anaianndan daha §efkatli ve merhametli; ve maddi, ma'nevilevazim-
lannin tedariki hususunda, halka babalanndan daha matlub ve tath idi."

cg%9g>

JF-

AHMED AVNl KONUK

1927. ^eye/amber buyurdu ki: "61/ buyukler! sizin icin baba cjtbi §efik ve mih-
rtbdntm."

Peygamber-i zi§an Efendimiz «jjp jJIjJi %* ^ ui u» ya'ni "Ben sizin igin,
veledine, valid menzilesindeyim" buyurmu§tur. .Ya'ni "Baba, evladina nasil
§efik ve muhib bir halde ise, ey mu'minler! ben de sizin igin dyleyim" demek-
tir. Zfra Resul-i zf§an Efendimiz, mii'minleri hem umur-i dunyeviyyelerinde
ve hem umur-i uhreviyyelerinde, bir babadan ziyade himaye buyurmusjar-
dir. Kutub-i siyer, bu babda tafsilat ile doludur. Imdi, Peygamber'in varisleri
olan evliya-yi kamilfn dahi boyledir.

±& ,

013

1928. "0 sebebden ki hep, benim ciiz'lerimsiniz; ciiz'ii kiilden ni$in kopanrsiniz?

Bu beyt-i §erif, kelam-i nebevfnin maba'didir. Ya'ni, "Ey imanlan sebebiy-
le sair insanlar iizerine tafazzul eden mu'minler! sebebden ben sizin igin
veledine valid menzilesindeyim ki, sizler benim cuz'lerimsiniz; ben sizin kul-
lunuzum." Nitekim hadis-i §erifde isj# j* ^j^Pj «M j? j> ui ya'ni "Ben Al-
lah'in nurundamm ve mu'minler benim nurumdandir" buyurulur. Yukan-
larda dahi bilmlinasebe izah olundugu uzere, ruh-i Muhammedf (s.a.v.) kiil-
lu'1-kiildur; ve ervah-i kiilliyye-i evliya kiillun ciiz'leridirler. Ve amme-i
mu'minfnin ervahi kiillerin birine mensub olan cuz'lerdir. Binaenaleyh bu
kelam, kullii'l-kul olan lisan-i Nebevf den sadir olduguna gore, sadik oldugu
gibi, kiill olan varis-i nebevfden sadir olduguna gore de sadiktir.

Xi jhjA Xi ^Jai J> j\ jJ*p .Li jlS" ^ .Li ^JaS JS" ji jyr

1929. Ciiz, kiilden kat' oldu, bt-kar oldu; uzuv ienden kat' oldu, murdar oldu.

Ervah-i cuz'iyye, kendi kiillerinden munkati' oldugu vakit, alem-i suflide
bir i§e yaramaz bir hale gelir ve alem-i ma'nada bi-kar olur. Nitekim uzv-i be-
§erden birisi cesedinden munkati' oldugu vakit tefessiih eder ve murdar olur.
Insan-i kamilden munkati' olan da, bdyle olu gibi tefessiih eder.

j>£- 01^- jl iojj *LiL) &$s*

f> J* & >^J* L "

1930. ^iqer def'a kiille muitasil olmadtkca. miirde olur: onun candan haberi

[1937] 1

olmaz.

G $$&>

MESNEVt-t SERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

imdi, varis-i nebevi olan insan-i kamilden munkati' olan ruh-i ciiz'i sa-
hibi, kendi kiillii olan kamile tekrar muttasil olmadikga, o kimse hayat-i hay-
vaniyye ile hayy ve hayat-i insaniyye ile olmus, bir halde bulunur. Onun
ruh-i izaffden ve ruh-i sultamden haberi olmaz. Nitekim cenab-i Pir bir ga-
zellerinde buyururlar:

"Ey seferde uyumu§, ey canmi vermemi§ olan olti! Sigra ki, kervan gitmi§tir.
Ey gontil! Bir dem olsun uyan. "

"Diger def a" ta'biriyle bu alem-i §ehadetdeki ittisale i§aret buyurulur. Ev-
velki ittisal ittisal-i ezelf idi.

193 k Ue etjer harekei ederse, ona muhakkak i'timad yoktur; yeni kesihnis
uzuv daki harekei eder.

Ve eger alem-i sehadetde, insan-i kamilden munkati' olan bir kimse, her
ne kadar: "Benim miir§ide ihtiyacim yoktur, ilmim vardir, ahkam-i §er'iyye
dairesinde hareket ederim" der ve inkita'ma devam ederse, onun bu gibi in-
di amel ve riyazetlerine i'timad yoktur; zira devamli degildir. tnsan-i kamilin
sayesi olmazsa, bir giin nefis ve §eytan behemehal onu berbad ve muattal ki-
lar. Nitekim viicud-i be§erden yeni kesilen el ve ayak gibi bir uzuv dahi, ha-
reket eder; fakat devamli degildir, sonunda o hareket munkati' olur.

^ u^ £ £■ — ^ «tf*j ji ] >jj j~&i >j / y J 1 jj*-

1932. 6ger ciiz kiillden munkati olursa, hir iarafa (filler, ^u o kiill degildir ki,
o nakis olsun.

Bu bahiste ciiz' ile kiille muteallik soz soyledik. Zihinlerde ciiz' ile kulliin
evsafina miiteallik olan ma'na takarrur etti, Nitekim ciiz', kendi kiillunden ke-
silip aynhrsa, bir tarafa gider ve kulden bir ciiz' eksilmis. olur. Fakat bizim soy-
ledigimiz, insan-i kamilin kiilliyyeti, bir ciiz' kendisinden aynldigi vakit, onun
zatina noksan anz olan bir kiilliyet degildir. Bu kiilliyet ma'nevf ve ruhani olan
bir kulliyettir. Akla takrfb icin §6yle izah edilebilir: Insaniyyet bir mefhum-i
kiilltdir ki, suver-i be§eriyyeden herbirisi onu temsil eder. Onu temsil eden ef-
rad-i be§er, la-yuad ve la-yuhsa oldugu halde, o kill olan mefhum, o efrad va-
sitasiyla inkisama ugramaz; ve o efrad, o kulliin cuz'leri mesabesindedir.

e &&p

AHMED AVNl KONUK

■^M

1933. Omm feaf'i ve vasli makale jjelmez; misal icin hayr-t nakis soylenmis oUu.

tnsan-i kamilden inkita' ve onun kiilliyyetine ciiz'lerin ittisali, lafiz ve
makale sigar §ey degildir. Bu misali bir hayr icm frad ettik; fakat bir hayr-i
nakis oldu. Zfra misal, benzetilen §eyin tamami tamamina ayni olmaz; teva-
fuk eden cihetleri oldugu gibi, tevafuk etmeyen cihetleri de bulunur.

(^

Jij*} s.*~a1> JjS j\i

Dekukf kissasina riicu'

1934. JMuhakkak Sfti'ye hir misdlde "iSftrslan" ta'hir etti. Diet ne kadar
siirdii ise de, arslan onun misali olmaz.

Bu beyt-i §erif, misalin, benzetilen §eyin tamamen ayni olmadigini izah
buyunir. Ya'nf "Resul-i Ekrem Efendimiz hazretleri Imam-i Ali (k.v.) hazret-
lerine "Esedullah" ya'nf "Allah'in arslani" ta'bir buyurdu. Fahr-i alem Efen-
dimiz her ne kadar alem-i lafza bu ta'bfri siirdii ise de, hig sjibhe yok ki, Hz.
Ali sureti herkesce malum olan yirtici hayvamn misli degildir." Bu ta'bfrde
matlub olan ancak §ecaattir. c

^yr <j\ ^yy^ ***<** <*r~j\*- ^y. oi <iy _) J^ 4 J J^* j'

1935. uWisalden ve mislden ve onun jarhmdan, ey delikanh, ^Dekulu kissasi
cantbine siir!

Ey delikanh! misali ve misli ve ikisinin arasindaki farki beyandan sarf-i
nazar et de, kelami Dekukf kissasi tarafina siir! Zfra bu misl ve misal bahsi
i : ilm-i zahire taalluk eder.

Malum olsun ki, misal odur ki, iki §ey hakikatte muhtelif olmakla bera-
Iber, ba'zi evsafda birbirinin mtitemasili olurlar. Arslan ile §ecf olan adam gi-

ffvjj^a

MESNEVf-f §ERfF §ERHf / V. CfLT • MESNEVf-3 •

bi. Ve misl odur ki, iki §ey hakikatte muttehid olurlar ve ba'zi evsafda muh-
telif olurlar. Zeyd'in gocuklukta ve delikanlihkta ve ihtiyarhkta ittihad ve ih-
tilafi gibi.

1936. O ki fetvada halkm imdmi idi, takva iofunu melaikeden kajtar idi.

Dekukf hazretleri oyle bir kimse idi ki, halkin mu§kilat-i §er'iyyesini hal-
letmekte onlann imami ve muktedasi idi. Takva meydamnda musabaka to-
punu melaikeden kapar ve hepsinden ileriye gecer idi.

■ijj^ ijXij ^jJi j\ ^jl-^J-5 j (T-A ->jS* k— "L» \j Oj> j~» jUJI Ojl

1937. ki seyirde ayi mat eiii, onun dindarligindan dahi din resk yerdi.

Hz. Dekokf oyle bir kimse idi ki, menazil-i siiluku seyr ve makamat-i
ma'neviyyeyi tayy hususunda, felekteki aym sur'at-i seyrine galib gelmis, idi;
ve dindarliktaki kemali bir mertebede idi ki, din onun bu dindarligina resk
ederdi. "Din re§k-hored" lisan-i Fiirs'de, ma'na-yi kemali beyan icm kullam-
lan bir ta'birdir. Nitekim >j ^ cX^j ojU— & c— jjU*- ^ ^^ ya'ni "Falan
kimsenin boyle sehaveti vardir ki, sehavet, resk eder" derler. Murad o kim-
senin sehavet-i kamilesini beyandir.

fix. (jij) jt- JU?l>- uJUs f LS j iijjl j <jyS 01^- Ij

1938. Oyle takva ve evrdd ve kiyam ile, dairna Diakk'tn haslannin talibi idi.

Dekokf hazretleri, bu kadar takva ve enva'-i ibadat ile beraber daima
Hakk'in has kullannin sohbetini ve huzurunu arar idi.

1939. Seferde onun biiyuk muradi o idi ki, bir dem bir has bende iizerine vura
idi.

Onun sefere cikip, memleket memleket dola§masindaki en biiyuk kasd ve
muradi, bir veliyy-i kamile tesadiif etmek ve onunla temas edip, sohbette bu-
lunmak idi.

1940. ^fiola aittiai vakit, buna soulerdi: *6u Dlah! beni haslanna karln etl"

[1947] u " if- v

*#%&>

AHMED AVNl KONUK

1941. ^a Cfta&, onlari ki, benim gonliim tanir, bendeyim, hizmeie hazinm ve
miicmilim."

Ankaravi hazretleri "mucmilem" kelimesine, "cemil edici ve iyilik semtine
gidiciyim" ma'nasi vermi§dir. Hind niishalannda, ikinci misra' ol. ^ 3 «ju.
r-U^* dj* suretindedir. Ma'nasi "Bendeyim ve mahmil gibi hizmete muhey-
yayim" demek olur. "Mahmil" deveye binmege mahsus ve iki kisjlik bir nevi'
oturucak mahal demektir.

^■A* J^ ^^^^* j* j.

0W- C)\}ji (^1 y *-u-U«iJ oJlj

1942. "Ue onu ki tammam, sen ey canin ^ezddni, ben mahcub iizerine mih-
riban et!"

Ey canm haliki ve Yezdan'i, benim tammadigim has kullanni da, ben hi-
cab icinde bulunan kulun iizerine muhib ve §efik et!

U*>

ut'

JW jJ^a (j\ oS" J& JZ

1943. Uiazrei ona buyurdu ki: "By azim olan sadrl 'Uu ne askhr ve bu ne $u-
samishkhr?"

"Sadr" burada, sine ma'nasina olup, kalb murad buyrulur. "Mihin" "mih"
biiyiik, "in" edat-i nisbettir. "Ey azfm olan kalb" demektir.

Ai utJ* 0j^ C~J L U* dj^r f> ^.yr ^ **r <Jjb j* &

1944. nSenim muhabbetimi tutarsin, arhk ne anyorsun? UVlad&mki Uiuda
seninledir, ni$in beseri ararsin?"

jU olj -Jj jJ ijijJiS jJ j\j (j\j\i ij\ '-t'jIj ^fj&i j\

1945. O derdi ki: n ^a Utah, ey sir bilki, gdnlume ntyaz yolunu sen a$hn."

1946. c^erfi derya ortasinda oturmu^um, testinin suyuna da tama baqlami§tm."

Vakia derya-yi vahdet icinde oturmusum; ve kendi viicudumda esma ve .
sifat-i ilahiyyenin asar ve ahkamini zevkan miisahede etmisjm; fakat meza-
hir-i sairede olan tecelliyat-i ilahiyyenin mu§ahedesine de tama'a ba§lami§im.
Zira bir mazhara iki ayni tecelli ve iki mazharda da ayni tecellf vaki' olmaz.

c £» )

MESNEVM §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

1947, wr Ben IDavud atbiyim, doksan disi koyunum vardir; arkadasimm hir di-
$t koyunu hahkmda da iama'im hdkh.'

Bu beyit-i §erifde, Sad sure-i §erifinde mezkur olan kissaya i§aret buyru-
lur. Tefsir-i ZihidPden naklen, Hind §arihlerinden Muhammed Efdal, kissayi
§6yle beyan eder: "Davud (a.s.) Urya isminde birinin mahtubesine (ni§anh)
asik oldu; ve o kadin ona ho§ geldi. Ve Hz. Davud, bu askinda mecbur idi;
zira hubb-i kalb Hak canibinden oldugundan, bu tahbib dahi yine o taraftan
idi. Bunda miinaff-i ismet olacak asla bir §|ibe-i giinah yoktu. Baskasimn
mahtubesi (ni§anhsi) olmakla beraber, o kadini nikah etmek istedi ki, bunda
da bir gunah yoktur. Lakin kendi nefsini digeri iizerine istifa ve ihtiyar etmek,
Davud (a.s.) in §an-i riitbesine muvafik degil idi. Bunun icin Hak canibinden
itab eristi. §6yle ki, insan suretinde iki melek Davud (a.s.) in huzuruna girdi;
birisidigerini da'va ve sjkayet etti. Nitekim sfiret-i sjkayet, §u ayet-i kerfme-
de mezkurdur: . <^ikU j jy- 3 li^i J& **^ 'j 3 ***i o j*-j j £-j «0 j>.\ \1a oi
j \pi'jJi\ Sm jZL J* *^£i J2 *iLft-i '& \jk 01 j *»& j 1 cJ^Jj Jij~- dlk Jd ju
V U1 j UTl'j *>* j tj "j£J* E til 1 jb *J> j 'piC JJi j oU-UJl i 'jUi {Sad, 38/23-24)
Ya'nf "Muhakkak bu benim kardesjmdir; onun doksan dokuz di§i koyunu
vardir; ve benim bir disj koyunum vardir. Bana dedi ki: "0 di§i koyunu bana
temlik et ve nasib kil." Ve muhatabada bana galebe etti. Davud (a.s.) dedi:
"Senin di§i koyununu, kendi di§i koyunlanna izafeyi taleb etmekle, muhak-
kak sana zulm etti. Muhakkak §eriklerden, mallanni birbirine kan§tiranlar
coktur; ba'zisi ba'zisi iizerine tecaviiz eder. Iman edip, amel-i salih isteyenler
mustesnadir. Halbuki onlar azdir." Ve Davud, bizim ancak onu imtihan etu-
gimizi istidlal etti; binaenaleyh Rabb'inden magfiret istedi ve secdeye kapan-
di ve tovbe etti." Ayet-i kenmede "di§i koyun" ta'biriyle, kadina i§aret buy-
rulmu§tur. Davud (a.s.)in bu kissasmi ba'zilan §an-i nubiiwete layik olma-
yan bir tarzda nakl ettiklerinden, imam-i Ali (lev.) hazretlerinin: "Davud
(a.s.) kissasmi, kussasin rivayet ettigi tarzda nakl edene yuz altmis, kamgi
vururum" buyurdugunu rivayet ederler. Kur'an-i Kenm'de doksan dokuz
buyruldugu halde, beyt-i §erifde "doksan" adedinin zikri, ta'yin-i aded icm
degil, belki kissaya i§aretle iktifa buyrulmasindandir; binaenaleyh muhalefet
mevzu'-i bahs olamaz.

Bu beyt-i §enfde Hz. Dekuki, mezahir-i kesireden her birine vaki* olan te-
celliyat-i ilahiyyeye tama'da kendisini Davud (a.s.) a tesbih etmistir.

egXS&>

AHMED AVNl KONUK

1948. "tSenin ashinda hirs, fahrdir ve cahdir; senin gayrinde bus ayb ve te-
bahdir."

"Ya Rab! Benim, senin evliyanin didanna olan hirsim, ancak senin cema-
linin mu§ahedesi icjndir. Ve benim onlara olan hirsim ve muhabbetim, onla-
nn cihet-i be§eriyetlerine degil, cihet-i hakikatlerinedir. Binaenaleyh benim
onlara olan hirsim, senin a§kina olan hirsimdir; ve senin askindaki hirs ise,
mucib-i iftihardir ve bir mansib-i alfdir. Senin gayrin olan viicudat-i izafiyye-
ye ve suver-i kevniyyeye olan a§k ve hirs ise, mucib-i ar ve hicabdir ve bo§
bir §eydir."

1949. "Grheklerin sehveli ve hirst, one mensub olur; ve mef'ullerinhi, ar ve fe-
nd mezhehlilih, olur."

"Hiz" lugatte mef ul ve muhannes ve kendisine livata ettiren kimseye der-
ler. Burada murad, huzuzat-i nefsaniyyeye ve alem-i tabiata meyl eden kim-
sedir. Ve "erkek"den murad dahi, Hak tarafina mail ve ragib olan rical-i
ma'neviyyedir. Ya'nf, "Rical-i ma'neviyyenin hirst ve §ehveti ve arzulan on
tarafa, ya'nf alem-i ma'naya ve balaya olur; ve kadin me§rebinde olan kim-
selerin hirs ve arzulan ise, alem-i suret ve sufliye olur."

c~*l tj±f-» _j T-Util tyy- y * ^j ^-~" <l> iS^y JL*^ y ,//• (j^i Oi

1950. O hir hirs, merdligin kemalindendir; ve o diger hirs, rusvdulih ve soguk-
luktur.

Hirsm on tarafa sarfi, erkekligin kemalindendir,- ve o arka tarafa sarf olu-
nan hirs ise hadd-i zatinda rezillik ve sogukluktur.

Oljj ^yy Sy* i£j^M>~ {£y* <o OLgJ l ^-j l^ol c~~* l$j~" *'

1951. iSnh burada $ok gizli bir sir vardxr hi, uMusa bir Oitzir tarafina revan

ol

lur.

Cenab-i Pir efendimizin beyan buyurduklan sir hakkinda fakire layih olan
ma'na budur ki: Her bir mazhann bir Rabb-i hassi vardir ki, o mazhardan ga-
liben zahir olan ahkam, o Rabb-i has olan ismin hazihesinden vaki' olur; ve
bu esma arasmda tefazul vardir ki, mazharlarimn gayriyyetlerini icab eder.

c «^

MESNEVl-t §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

binaenaleyh her bir Rabb-i hassin hazihesinden varid olan ilm-i zevkf, birbi-
rine benzemez. l§te yekdfgerinin bu ilm-i zevkfsinden istifade igin, kamiller
birbirlerini ararlar ve birbirierinin sohbetine talib olurlar. Nitekim cenab-i
§ems-i Tebrizi hazretleri, isaret-i ma'neviyye ile, Hz. Pir'in sohbetine sjtab et-
mis, idi. Ve Mevlana (r.a.) efendimiz bu ma'nayi §u beyt-i alflerinde §6yle tas-
vir buyururlar: Beyt:

["Pir de, mund de, derd de, devi da beniml Bu sozti agik soyluyorum-, §ems
de r huda da beniml"] ?

Ve Hz. §ems-i Tebrizi, cenab-i Pir'in pfri olmak igin, Hz. Pir'in ondan isti-
fade buyurmalan; ve miiridi olmak igin de, Hz. §ems'in cenab-i Mevlana
efendimizden istifade buyurmasi fcab eder. Ve keza iilu'1-azm bir peygamber
olan Musa (a.s.)in, emr-i ilahi ile Hz. Hizr'in sohbetine §itab etmesi de bu
ma'nadandir.

1952. JMiisteski gtbi ki, su&an tok iegildir; her ne $ey ki hulasin billah cturma!

"Miisteski" asla suya doymayan kimseye derler ki, bu hal, bir illet netfce-
sidir. Mesela, §eker illetine miibtela olanlar suya doymazlar.

Bu beytin ilk mtsra'i, yukanki beytin ikinci misra'ina merbuttur, Ya'nT
"Musa-yi run, Hizir gibi ilm-i Iediin sahibi bulunan bir insan-i kamil tarafina
revan olur; susuzluk illetine miibtela olan kimse gibi ki, asla suya doymaz,"
demek olur. Ikinci misra', saliklere tavsiyedir. Ya'nf "Ey taiib-i tecellf olan sa-
iik, Hakk'in her ne tecellisine mazhar olursan, Allah hakki igin o tecellinin
zevkine meclub olup, orada durma. Zfra Hakk'in tecellfyat-i esmaiyye ve si-
fatiyyesi bi-nihayedir. Ve bu hal, muhakkiklara gore "seyr-fillah"dir ve "cen-
net-i 'acil"dir.

1953. I^u barigah bi-nihaye hazret&ir; sain birak, yol senin sairindir.

"Bargah" liigatte, padi§ahin tahtim kurup viizerasim topladigi divan-ha-
nedir. Burada esma ve sifat-i ilahiyyenin meclasi olan alem-i kevndir. Ya'ni
"Bu alem-i kevn nihayetsiz hazarat-i esmaiyyenin mahall-i tecellfsidir. Her
bir mazhardan Hak bir suretle miitecellfdir. Binaenaleyh sadr-i velayete geg-

<^^>

AHMED AVNt KONUK

tim deyip kanaat etme ve talebden fang olma! llm-i ledun yolu, senin sadnn
ve sinendir. Kamillerin sohbeti sayesinde bu yolu acmaga gayret et!"

(^

C~»j5 j O^J JUS' L \j j~k>- f !>LJl aJLp ^y &$£ <^JJs> j*>

Kemal-i nubiiwet ve kurbet ile Musa (a.s.)in,
Hizir'i taleb etmesinin sirn

1954. Diakk'in Oielim inden ogren ey kerim! Oielim, mu$takliktan dolayi, yor
Tie sbyliiyor?

Ey kerimu'n-nefs olan salik! Hakk'in Kelim'i olan Hz. Musa'dan, susa-
misUgin mertebesini ogren! Bak o Hz. Kelim ne buyuruyor, dinle!

^J- J^ ^J* J (j**^ S~^ LSj?**^ LZrZr J «U- u&r ^

1955. "Hloyle mansib ve hoyle peyaamberlik ile, Dtizr'm taltbiyim, hodbinlih-
ten heriyim."

"Boyle all bir mansib-i risalet ile ve boyle bir ulu'1-azm bir peygamberlik
ile, nefsimde ehl-i kemale mulakatdan istigna hasil olmadi. Binaenaleyh
ulum-i lediinniyye sahibi olan Hz. Hizir'in talibiyim ve nefsimdeki kemalati
gdrmekten benyim."

1956. "By uM,usa! sen kendi kavmini hirakhn; hir izi iyi olamn arkasinda
hayransin."

Cenab-i Musa'nm soziine cevaben kavmi dedi ki: "Ey Musa! Sen kendi
kavminin ir§ad ve terbiyesine me'mur oldugun halde, onu haliyle biraktin;
bir izi ve meslegi iyi ve latif olan zatin arkasinda ko§up, aramakta hayran
kaldin."

c ^P a

MESNEVf-f §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

1957. "Dlavf ve recadan kurlulmus hir hiiyuk yadisahsm. CA/e kadar dolasir-
sin, ne kadar nereye kadar ararsin?

1958. "Senin amn, seninledir ve sen huna vakifsin. By gokf nice hir yeri olcersin?"
"Senin mahbubun, seninle beraber ve sen dahi mahbubunun bu beraber-

ligine vakifsin. Ey ma'na aleminin gogu! Nice bir mezahir-i suriyye arkasin-
da ko§ar ve sefer edersin?" ,

1959. uMusa dedi: "^Bu melameii az ediniz. £yune§in ve aytn yolunu az vu-

i"
runuz:

Musa (a.s.) kavmine cevaben dedi ki: "Bana kar§i bu melameti az yapi-
mz; ve benim harekatima i'tiraz etmeyiniz. Felek-i velayetin gunesmin ve fe-
lek-i risaletin ayinin yolunu az vurunuz." "Felek-i velayetin giine§i"nden
murad, Hz. Hizir; ve "felek-i risaletin ayfndan murad, zat-i Hz. Musa
(a.s.)dir. Zira velayet Hakk'a ve niibiivvet halka taalluk eder.

1960. " ufylecmau'l-hahreyne kadar giderim, id ki zamane stdianimn mashvibu

[1968] j u

olaytm.

Bu ve atideki beyitlerde y*- c^' j' uo^ 1 c^ & 1 J~ c^ ^ ^^ ^ ^
(Kehf, 18/60) ya'nf "Vaktaki Musa a'rkada§ina dedi: Ben iki denizin mec-
ma'ma yetisjnceye kadar, ya seksen yil gecmceye kadar seyirden zail ol-
mam" ayet-i ketimesine i§aret buyrulur. Ayette "seksen yd" ta'bfri, uzun za-
mandan kinayedir. "Mecma'u'l-bahreyn"den murad, suret ve ma'na derya-
lannin mahall-i ictimai olan insan-i kamildir ki, burada suret ve ma'na-yi Hi-
zir murad olunur. Ya'ni "Ben suret ve ma'na deryalanmn mahall-i ictima'i
olan Hizir'a kadar gideriih; ta ki zamanin sultan-i ma'nasi olan o Hizir ile
hem-sohbet olayim.

Li>- <Jj~>\ j i^*"^ ^ *~^^ ^**' ^J*^ J^~^ J*^'

1961. x< Hen Utizr't emrime seheb kilanm; ya ha, yahud hen gecerim ve uzun
zaman seyr ederim"

°£PP

AHMED AVNI KONUK

£j» . . . ^a\ j\ JJi ibaresinde zaruret-i sTriyye hasebiyle ihtisar vardir.
Ya'ni "Musa (a.s.) refiki olan Yu§a' Ibn Nun'a dedi ki: "Ben Hizr'i, ilm-i le-
diin tahsflindeki emrime sebeb kilanm; binaenaleyh ya o Hizir'a vasil olurum
veyahud onu buluncaya kadar, uzun miiddet seferler ederim" demek olur.

1962. "Senelerce kanailar ile ucanm; senelerce ne olur? binlerce seneleri"

"Senelerce a§k ve himmet kanatlanyla ucanm ve o kamili bulmaya gay-
ret ederim. Senelerce ne demek? Binlerce sender."

Ikinci musra'daki cumle atideki bey tin birinci misra'i ile tamam olur.

1963. "Cjiderim, ya'nihuna degmez mi? Cananin askim, nanin askindan asa-
fli hilme!"

"0 Hizr'i bulmak igin binlerce seneler giderim; bu uzun seferler, bu mak-
sadm husulune degmez mi? Ey hakikat talibi, cananin a§kmi, ekmek asjun-
dan a§agi bilme; zira ilm-i ledun ruhun gidasi olup, run bu ilim ile matlub-i
hakiki olan Hakk'a vasil olur; ve ekmek ise, fani olan cismin gidasidir."

1964. 6y amcal 15u sozun nihdyeti yoktur; o ^Dekuki kissastni soyle. ,

^yi S,*~*A> J^S jL

Dekukf kissasma riicu'

1965. <r Dekuki (rahmetullahi aleyh) dedi ki: "T^zun miiddet SUlah'm mag-
ribi ve masnki arasmda sefer ettim."

c 33p?

MESNEVI-i §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

"Hafikayn" magrib ve ma§nk ma'nasinadir. Beyt-i §enfde, zamire izafet-
ten dolayi "nun" sakit oImu§tur ve zamfr Allah Teala'ya raci'dir. Ya'ni Al-
lah'm ma§nki ve magribi demek olur.

1966. *^$oldan habersiz ve ilah hakkinda hayran olarak, mah a§kmdan ay ve
yd sefere giitim."

"Tarik-i Hakk'm me§akkatlerinden habersiz ve Allah Teala hazretlerinin
tecelliyat-i guna-gunu hakkinda hayran olarak, mah-i munir-i ilahi olan in-
san-i kamilin askmdan aylarca ve yillarca sefere gittim."

1967. "Toprak ve ia§ iizerinde yalin ayah, gidiyorsun?" ^Dedv. "HSen hayramm
ve kendimden gecmi§im ve bi-hu$um."

Ya'ni birisi Hz. DekUkf ye dedi ki: "Sen topraklar ve ta§lar iizerinde yalin
ayak yuriirsun; bu agir bir i§tir, buna nasil tahammul ediyorsun?" Hz.
Dekaki cevaben buyurdu: "Ben hayramm ve kendimden ve hissimden geg-
mi§im ve bf-hu§um. Ve boyle bir kimsenin mesakkatten haberi olur mu?"

Hind niishalannda beyit su vech ile yazilmi§tir: JL j ^iu ^ ^\ *»j -u*^ i
Jfj j j^yi- j, j f\_^ ja aSji j Ya'ni "Ben toprak ve tas, iizerinde yalin ayak git-
mi§im; zira ki ben hayramm ve kendimden gecmi§im ve bi-hu§um." Bu su-
retde, birinci misra', birisi tarafindan sual olmayip, Hz. Dekaki tarafindan
hal-i evvelinin beyamna devamdan ibaret olur. "Deng" kelimesinin birgok
ma'nalan vardir; burada bf-hus, demektir.

1968. Sen bu ayaklan zemin iizerinde gorme; zira hi a§ih yakinen gonul iize-
rinde gider.

Ankaravi niishasina gore bu beyt, saile hitaben Dekaki hazretleri tarafin-
dandir. Ve Hind niishalanna nazaran cenab-i Pfr-i destgfr taraftndandir. Bu
beyt-i §erifin zevki anla§ilmak icjn bir mukaddimecik lazimdir.

Malum olsun ki, zahir alemin batim ve melekutu vardir. Cismanflerin ha-
yat-i suriyyeleri, ancak suver-i kesife ve zahire iizerinde vaki' olur. Binaena-
leyh onlann seyr ii seferleri ve cism-i kesiflerinin bir mahalden bir mahalle
intikali hem me§akkatli ve hem de medid zamanlar dahilinde olur. Cismaniy-

c^^,

m^

AHMED AVNl KONUK

yetin hiikmii, ruhaniyyetin hiikmiine maglub oldugu vakit, seyr ii sefer, bu
alem-i zahirin melekutu ve batini uzerinde vaki' oldugundan, boyle bir zatin
seyr ii seferi, her ne kadar cismanfler tarafindan alem-i kesafet uzerinde go-
ruliirse de, onlar ahval-i melekuttan mahcub olduklanndan, onun seyrindeki
hakikate muttali' olmayip, kendi cismaniyetlerine kiyas ederler. Bu sebebden
onlann topraklar ve tasjar uzerinde yalin ayak yuriimelerini ve karlar altinda
oturmalanni me§akkatli bir hayat gdriirler ve tayy-i mekan ve bast-i zaman
ve tebeddiil-i e§kal ve suret bu sebeble onlara musMl gelmez; zira bu gibi hal-
ler, ahval-i melekut fcabatmdandir.

tmdi, ma'na-yi beyt-i §erif §6yle olur: "Ey zahir-bin, sen bu gibi zevatm
ayaklanni zemfn-i zahir uzerinde gorrae; zira ki, ahval-i ruhaniyyesi galib olan
a§ik yakinen bu alem-i zahirin dili [: gormii] ve melekutu uzerinde yurur."

1969. ~$oldan ve menzilden, kisahktan ve uzunlukian, dil ne hilir ki, o dil-nu-
vdzin sarhosudur?

Ya'nf, "Batm ve ruh yoldan ve menzilden, kisahktan ve uzunluktan ne
anlar ki, o dil-niivaz olan Hakk'm sarhosudur. Binaenaleyh onun, alem-i cis-
maniyyete mahsus olan evsaf ile alakasi yoktur."

& £jy J&j

~Jj fc_>L*> jl *jyf j jlji d\

1970. O, uzunluk ve hisalik tenin vasiflandir; ervahin ailmesi, haska gii-

[1978]

mehtir.

Yukanda fzah olundugu iizere ervahin seyr ii seferi, melekut-i alem uze-
rinde vaki' olur ve alemin iginin hiikmii ba§ka ve di§imn hiikmii ba§kadir.

1971. Sen nutfeden akla kadar sefer etiin; nebir adim ile ve ne menzil ile, ne
nakil ile idi.

Akla takrib icjn ruhun seyir ve seferinin misali budur ki, sen sulb-i peder-
den, ana rahmine dokiilen bir nutfe idin. Bu nutfe mertebesinden tiirlii tiirlii
istihaleler gegirerek ve seferler yaparak, akil mertebesine kadar geldin. Bu se-
ferlerde ne zahiri bir adimm, ne de her bir mertebede bu ikametgah-i zahirin
ve ne de zahirde me§hud olan bir naklin yok idi.

< ^& 3

MESNEVf-1 §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

1972. Camn seyri, devirde ve deyrde keyfiyyetsiz idi; hizim cismimiz seyri can-
dan ogrendi.

"Devr" donmek ve dola§mak ve "deyr" kilise ma'nasma ise de, burada
mutlak mekan ve cismaniyet murad olunur. Ya'nf "Camn seyri donup dola§-
makta ve mekan-i cisme taallukta keyfiyetsiz ve ta'rife sigmaz bir halde idi.
Boyle olmakla beraber, bizim cismimiz, ta'rife sigan seyrini, candan ogrendi;
zira cismin muharriki candir."

1973. Cismani olan seyri ierk etti; o §imdi cun seklinde, gizh bv-cun olarak gider.

Dekctkf hazretleri cismaniyet ve kesafet alemine mahsus olan seyri bi-
rakft;,§imdi ta'rife sigan ve keyfiyyete taalluk eden cismaniyet §eklinde ve
halkin nazanndan gizli olarak ta'rife sigmayan ve keyfiyete taalluk etmeyen
tarz-i melekutfde seyr eder. Ve bu seyir hakkinda yukanda bir mukaddime-
cik yazilmis. idi. Bu gibi zevat alem-i miilk ile, alem-i melekuttan ve alem-i
melekut ile, alem-i miilk ahvalinden hicaba diismezler ve iki alemin ahval ve
ahkamim cem' ettikleri igin, ehl-i hicab onlann ahvalini, kendi hallerine ki-
yas ederler.

1974. ^Bedi: n<r Ben bir gun mu$takca gittim, ta ki bes,erde yarin nurlanni go-
reyim."

Dekaki hazretleri buyurdu ki: "Ben yine bir gun adetim uzerine, insan-i ka-
mili bulmak ve be§erde yar-i hakiki olan Hakk'in nurlanni, ya'ni tecelliyat-i
sifatiyye ve esmaiyyesini gormek uzere, alem-i miilk ve melekutun ahkamim
cem' etmek uzere mu§takane bir suretde gittim."

9.6 ji jX>\ £jj Jd£ S.0J33 j^ ^fi ^ I;

1975. "Ta hi bir deryayi bir katre icinde, bir gu.ne.si bir zerre icinde derc goreyim.

Bu beyt-i §erff, yukanki beyte merbuttur. "Bir bahr-i muhfti bir katre icin-
de gormek"ten murad, bir bahr-i bi-payan olan sifat ve esma-i ilahiyye
cem'iyyetini, bir katre mesabesinde olan insan-i kamilin taayyiiniinde rmi§a-
hede etmektir. Ve keza "gune§"den murad, hakikat-i viicuddur; ve "zer-

°&p?

AHMED AVNl KONUK

re"den murad, keza insan-i kamilin taayyuniidur. Ya'nf, ben bunlan gormek
icm mii§takane sefer ettim.

1976. "tyaktaki adwi ile hir sahil iarafina eri^tim, gun $e$ ve vakit ak$am ol-
mu$ iM."

U-Lw c?j~- ^-i ui* <J>** <^*j£
sahil tarafinda yedi §em' misali goriinmesi

0U> f-A-Aii J?-l— OljJJi Olj^ k ^i jj^> jl £*-i c-«A

1977. w O ieniz kenannda ansizin uzaktan yedi ?em' gordum, ona acele et-
tim."

1978. "Ondan her hir $em'in §ulesinin nuru, etraf-i asumana hadar latif gii-
mt$ tit."

"0 yedi §em'den her bir §em'in su'lesinin nuru, zamammizda bir kuvvet-
li projektoriin ziyasi nasil semarun etrafina latif bir suretde inti§ar etmekte ise,
oylece latif bir suretde inti§ar etmis, idi." "Anan" agacm etrafi ve kokun ke-
narlan ma'nasmadir.

oJj Ji> j*» jl \j Jap <L> jp~ r- y» C— «i«j ° J rt 3 " *-* ^ j£*~ ?*~~^ ^j**"

1979. ^Diayran oldum, hayranlik dahi, hay ran oldu; hay ret dalgasi, akhn ba-
$indan gecti.

§em'lerin bu haline §a§tim kaldim ve hayran oldum. Ve hayret dedigimiz
hal dahi, bu hale hayran oldu. Hayret dalgasi, akhn ba§im a§ti, binaenaleyh
muhakeme ve du§unce muattal oldu.

<^g>

MESNEVt-1 §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3

~^>-p U^j 1 3^- o^ j* Cj^

*%2>-J ji\ l^«o,i« 4J a>J>- /jjl

1980. nu nasd parlami§ §em'lerdir hi, halkin (hi gozii bunlardan dihilmi§tir .

Dekakf hazretleri hayretten ayildiktan sonra der ki: "Bu nasil parlamis,
§em'lerdir ki, nurlan semaya suud ettigi halde, alem-i kesafetde miistagrak
olan halkin gozleri, bunlan gormekten dikilmis. ve kapatilmi§tir," 1968 nu-
marali beyitte izah olundugu iizere bu mu§ahede Dekukf hazretleri tarafin-
dan alem-i misalde vaki' olmus. idi ve halk-i alem ise, bittabi' bu alemden
hicabdadir.

^Jj* u* ° J- *^ ls*-*^ ^ <_r3 *ji *^ ^s? ^-jf* <J^-

1981. Uialh hir $eraqin araasi olmu§ idi. O hir $em'in huzurundahi ay iizeri-
ne ziyade idi.

Bu beyt-i §erif Hz. Pfr efendimiz tarafindandir. Buyururlar ki: Halk, hari-
kulade ahval gosteren ve ekvanda tasarruf eden bir kamilin §em'4 viicudu-
nu ararlar ve isterler. Halbuki o havanktan ve tasarruftan el gekmi§ olan ve
kutb-i zamandan nur alanlara tafazzul eden bir kamilin §em'-i viicudu onle-
rinde durur, bunu gormezler ve anlamazlar.

Bu beyt-i §erifde Dekukf hazretlerinin "abdal-i seb'a" iizerine tafazzuluna
i§aret vardir. Nitekim cenab-i §eyh-i Ekber Fususu'l-Hikem'de buyururlar ki:
"Ekvanda tasarruf eden abdaldan ba'zi kimseler Ebu Medyen Magribf hazret-
lerine dediler ki:" "Ya Eba Medyen! Umurda tasarruf bize giic. gelmez ve Sa-
na giic. gelir; halbuki bizim senin mertebene ragbetimiz vardir; senin bizim
mertebemize ragbetin yoktur." Ve bu ma'na zimninda Hz. Pir-i destgff nefs-i
nefislerine de i§aret buyururlar.

1982. S^caba gozler iizerinde hir qoz hacfi mx mevciid oldu, onlan "^fiehdi men
ye§a" bend etti?

Acaba kalb ve idrak gozleri iizerinde bir bag mi vardir ki, o gozleri Allah
Teala'nin "Diledigine hidayet eder ve dogru yolu gosterir" kaydi bagladi; ve
onlann hidayetine, me§iyyet-i ilahi taalluk etmediginden ay iizerine tafazzul
eden o bir §em'-i viicudu gdremediler.

Bu beyt-i §erif dahi cenab-i Pfr tarafindandir.

CJSP?

AHMED AVNl KONUK
*»»^ iZsi u^*. f-*^* d~i* 01 J^i

yedi §em'in misalde bir §em' olmasi

1983. v ^ine cj'ordum !u i/eii, bir oliu; onun nuru felegin uakasim yirtar.'

Dekttkf hazretleri buyururlar ki: "Yine gordiim ki, o yedi §em' birle§ti ve
bir §em' oldu ve nuru dahi o kadar §edid idi ki felegin ceybini yirtardi," Ya'nf
nuru, felegin rabakat-i havaiyyesi ve esfriyyesini yirtip, ileriye niifuz etti.

1984. n ^)ine o hir, dwer def'a yedi oldu; henim mestlicjim ve hayranligim azim
oldu."

"Yine o bir §em' haline gelen yedi §em\ diger def a da yedi §em' oldu ve
onlann boyle birie§mesinde ve aynlmasinda benim sarho§lugum ve hayran-
ligim dahi aziixi oldu."

Malum olsun ki bu abdalm arasinda zat cihetinden mugayeret-Uiakiki
yoktur, birbirleriyle miittehiddirler; fakat taayyiin cihetinden mugayeret-i i'ti-
bari vardir, akilda birbirlerinin gayridirler. Vaktaki Dekuki hazretlerine onla-
nn ittihad-i zatflerinin mu§ahedesi mestlik ve hayret verdi; fakat o mu§ahe-
de hali iginde tegayiir-i i'tibarfnin idraki o mestligi ve hayreti ziyadele§tirdi.

1985. <$em 'ler arasmdaki ittisalat ki, dil iizerinde kelamimiza gelmez.

§em'ler arasmdaki ittisaller, oyle bir ittisallerdir ki, lisan-i zafur iizerinde
kelam ile ta'rif olunamaz; zevki ve half bir §eydir.

OLj j\ jiji 0\yj Lf!L» ofiJljii juS" Jjlo <1)j &\

1986. O kimse ki, hir fl'6ru§te onu Urak eder, senelerce dilden cjostermeije kadir
olmaz.

*£»>

MESNEVf-1 SERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3

Mesela goziin, bir goriisunde idrak ve ihata ettigi sahadaki esjamn evsa-
fini ve esmasini ve havassini elfaz-i Iisaniyye ile birer birer beyana kiyam et-
se, tamamiyle kadir olamaz. Halbuki bu saha-i idrakin alem-i kevnde ihata
ettigi sahanin mahdudiyyeti ve cuz'iyyeti meydandadir. Ya alem-i miilk tie,
alem-i melekutun ahvalini mu§ahede eden kimsenin goriisundeki ihatamn ve
idrakin beyani kabil olur mu?

1987. O kimsenin hi, idraki ve akli hir demde onu aorur, onu senelerce kulak-
la dinlemek mtimkin olmaz.

Ve keza o kimse ki, idrakinin ve aklinin alem-i ma'nada bir demde verdi-
gi §eyleri, senelerce elfaz ile soylese, kulakla dinleyip zabtetmek miimkin ol-
maz, Binaenaleyh alem-i kevnin ve idrak ve akil aleminin meshudatim bdy-
le elfaza ve istima'a sigdirmak kabil olmazsa, ruh aleminin suunatmi ta'rif et-
mek imkam olur mu?

1988. CM,ademki hir nihayet yoktur, sana alii JZ,ua ki hen, senalardan hir se-
nayi senin Hzerine ihsa edemem.

Mademki alem-i tafsilin bir nihayeti yoktur ve o alemi ihata etmek kabil
degildir; sen ise ey insan, bir alem-i icmalsin; o halde sen, sana git ve alem-i
tafsilde olanlann hepsini miicmelen kendinde gor ve daima kendi kitabini oku!
Nitekim ayet-i kenmede JLJ1 jk 'Jfe" \)\ (tsra, 17/14) ya'nf "Sen kendi ki-
tabini oku, senin nefsine kifayet eder" buyrulur. Bu sebeble ben, senalardan
ve medihlerden bir senayi, senin iizerine ihsa edemem.

b^p OLSJ j\ c~*yfz *%r \j {$****' Oo o\j2 (*^*j j~*»^

1989. M sem'ler acaha nisan-i Ditbriya dan ne seydir diye, hosarah daha ile-
riye gittim.'

Bu beyt-i §erff, Dekukf hazretlerinin lisamndandir.

1990. nr Baygin ve medhus ve harab oldum, nihayet ta'dl ve sitabdan diistum."

"0 §em'ler taraftna dogru ko§arken, kendimden gectim ve medhus. ve ha-
rab oldum, kosacak kuvvetim kalmadi. Ta'cil ve sjtabdan geri kaldim."

C $P# >

AHMED AVNl KONUK

1991. IZunda hir miiddet baygm ve akdsiz olarah, hah-i zemin iizerine dii$-
tiim."

"Bu hal iginde bir miiddet kendimden gegmi§ ve akil ve idrakten tecerriid
etmis, olarak topraklar iizerine du§tiim."

1992. "Te/uar akla geldim ve kalkhm; guya hi gid\$ie ne ba$im, ne ayagtm
vardu."

"Tekrar aklim ba§ima geldi ve du§tugum yerden kalktim ve §em'ler tara-
fina gitmege basjadim; ve bu gidi§te guya ki ne ba§im ve ne de ayagim var-
dir. Ya'ni top gibi yuvarlanarak siir'atle gittim."

§em'lerin nazarda yedi adam gorunmesi

1993. *^$edi §em ' , nazarda yedi adam oldu, onlann nuru laciverd iavana aiiti.

"Yedi §em\ g6runii§te yedi adam oluverdi ve o §em'Ierin nuru laciverd
renkte olan semaya gitti. Ya'ni bu evliya, kendi suret-i asliyye-i be§eriyyele-

rine riicu' ettiler."

^ JJJ Jf j^ 1 ^ lH

1994. "O nurlann bnunde, aiinun nuru hulanik idi; $iddetten nurlan hra§
ederdl."

"0 semaya uzanan nurlann muvacehesinde, gunduziin nuru bulanik ve
lo§ idi. nurlar sjddetlerinden dfger nurlan izale eder ve maglub kilardi."

c^a^

MESNEVl-i §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3

Yine o §em'lerin yedi agac. olmasi

C^J-tj elXJ jLiol c5>^ jl (*-^- C~*-j* J>-i -J-i ^ til ^* jb

1995. "^ine her Mr fldam, a^af §ekli oldu; goz onlann ye§illiginden mk-haht
oldu."

"§em' suretinde iken, adam suretine tebeddiil eden o abdal-i seb'adan her
biri, bu def a da agac, §ekline tebeddiil etti ve yedi agag goriindii; ve ye§illik-
lerinin letafetinden dolayi, goziin kuvveti artar ve emr-i rii'yetde nik-baht
olurdu."

£\j i.oj~» j\ -ejus pf p* Sj ^Li c~~J 1.x-* Sj> ig&\j

1996. ""JJapragwi soklugundan, dal zahir decjildir; yaprak da, meyvenin hollu-
gundan kayholmu$."

"Meyve, abdal-i seb'anin ilimlerinin suretidir ve "yaprak", halaik iizerine
§efkatleridir; ve ulumun §efkat muvacehesinde yiiksek kemal oldugu zahir-
dir; zfra §efkat ulumdan hasildir. §iibhesiz o agacjann meyveleri, yapraklan-
na galib olmu§tur." (tmdadullah hazretlerinin §erhinden terciime.)

1997. "Dier hir aga$ t dalint sidre iizerine vurmus; sidre ne olur, haladan hari$
olmus."

"Agac/' ve "dal", abdal-i seb'anin taayytin-i misalfleridir. "Sidre" lugatte
bag kenanndaki son agag demektir ki, burada alem-i taayyiinatin nihayetin-
den kinayedir. Ya'nf, "Abdal-i seb'adan her birinin taayyiin-i misalileri,
alem-i taayyiinatin nihayetine kadar uzamis. idi. Sidre ne demek? Alem-i ta-
ayyiinatin haricine bile gikmi§ idi; ve feza-yi la-taayyiine tasmis, idi."

G£^>

AHMED AVNI KONUK

1998. T7ier hlrinin hokii, yerin Maine. gitmi§; yakinen okiizden ve hahhian da-
ha a$agi idi."

"K6k"ten murad, abdahn suret-i cismaniyyeleri ve ruh-i hayvanfleridir ki,
yerin dibine gitmesi ile, onlann alem-i cismaniyetteki zillet-i surilerine ve ke-
mal-i tevazu'lanna i§aret buyurulur. "Okiiz" ve "balik" ta'biri eski hey'et ule-
masinin meslegine i§areten, makam-i miibalagada vaki' olan bir beyandir.
Zira eski hey'et ulemasi, diinyayi okiizun boynuzu ustunde ve okiizun dahi
bir derya-yi bi-nihayede sakin duran bir biiyuk bahgin ustunde durdugunu
tahayyiil ederlerdi. Nitekim §airin bin, bu ma'nayi bir mevzu' yapip soyle la-
tife-gu olmu§tur: Beyit:

Dtinya okiizun boynuzu ustunde dururmus
Dtinya yuktinii yiiklenen elbette dkuzdur.

§uaramn bu mazmundan bahs etmeleri, onlann da bu sahif i'tikadda ol-
duklanna delalet etmez. Hususiyle cenab-i Pir efendimiz yukanda gecen:

"Eygtines, sen arzm altmi aydinlatmak igin bu giilseni terk edersin. "
Beyt-i §erifinde, arzin gune§ etrafinda devrine i§aret buyurmu§lar idi.

1999. y Onlann kohleri, dallanndan daha gulling, yiizlii idi; akil onlann o ?e-
killerinden altiisl oUu."

"Onlann suret-i cismaniyyeleri, halk-i alem igin, suret-i misaliyyelerinden
daha gulling yiizlii, ya'ni" daha feyz-bah§ idi. Zfra halk onlann suver-i misa-
liyyelerini goremezler idi. Akil, onlann bu suret-i muhtelifedeki §ekillerinden
altiist idi. Ya'ni onlann bu halleri, tavr-i aklm haricinde idi."

jy &J- is""*" °J t * i' ^ j 1 ^^

JjJ J c£-^*^-* ji *f *jz*

2000. nr Bir meyve ki kuvvetien yanli idi, meyveden su gihi nur §im$egi sipardi.

Meyve, abdal-i seb'amn ilimlerinin sureti oldugu, yukanda zikr edilmis,
idi; ve onlann ilimleri, ulum-i lediinniyye oldugu, muhtac-i fzah degildir.

^

MESNEVI-f §ERfF §ERHf / V. CfLT • MESNEVf-3 •

Ya'ni "0 abdahn §ecere-i ruhlannda tekewun eden ulum-i ledunniyye, kaza-
yi ilahf kuwetinden yanlsa idi, o meyveden su gibi nur §im§egi sicrar ve en-
var-i hakayik fi§kinr idi. "

agacjann halkin goziinden mahft olmasi

2001." ^Bu pek adbdir ki, sahradan ve coUen yiiz hinlerce halk, onlann uzeri-
ne cje$erdi.

2002. £}ol$e arzusundan can ounahrlardi, hir kdimden gotyelik yapmi$lar idi

2003. J^sia onlann galcjesini gormedile-r; -perdeli olan aozlere yuz tun, olsunl

Bu beyitlerde iki vech-i ma'na varid olur, biri budur ki: "Pek taacciib olu-
nacak §eydir ki, sahralardan ve collerden yiiz binlerce halk, bu kesff yaprak-
li ve meyveli agacjara ugrayip, onlann yanlanndan gectikleri halde, onlan
goremezlerdi. Halbuki hararet-i §emsin §iddetinden kagip, bannmak uzere bir
golge bulmak icin, canlan titrerdi. Bir kilim pargasindan golge yapmak mec-
buriyetinde kalmi§lar idi. agaclan gormediler; zira onlann cumlesi abdal-i
seb'anin bu e§kal-i misaliyye ve melekutiyyelerinden mahcub idiler. Boyle
cismaniyyet hicablanna dolanmis, ve burunmiis, olan gozlere yiiz kerre tuh!
olsun."

Diger vech-i ma'na budur ki: "Birgok halk, insan-i kamil aramak arzusuy-
la sahralardan ve collerden gelip §ecer-i ruhu, zumriit gibi ye§il ve taravetli
ahlak-i hamide yapraklan ile dolu ve ulum-i ledunniyye meyveleriyle mah-
mul olan bu gibi evliyamn yanindan gectikleri halde, onlann saye-i atifetle-

G $P?

AHMED AVNI KONUK

rini goremeyip, bir kilim mesabesinde olan bir insan-i nakisin sayesine iltica
etmisterdir. Boyle perdeli olan gozlere yiiz kerre tuh! demek layiktir."

2004. Diahk'in kakn, gozler iizerine muhiir koydu hi, ayi Siiha goriir.

"Siiha" "Benatii'n-na'§-i kiibra"ya yakin kiicuk bir yildizdir ki, gozun
kuwetini onunla imtihan ederler. Ya'nf, "Bu halkin, lezzat-i nefsaniyyeye ve
huzuzat-i cismaniyyeye sjddet-i meyillerinden dolayi, Hakk'in kahn, onlann
kalb gozleri iizerine muhiir koydu; ay gibi parlak olan arif-billahi Siiha yildi-
zi gibi kiicuk ve nursuz ve hakir gorduler."

ij "Vy f£ _J *-*^ j' ^

^J> X^jjsi- _j wUj \j f.oj!i

2005. TZir zerreyi goriir ve giine$i elegit; fakat lutuf ve keremden iimidsiz de-
gildir.

Bir zerre mesabesinde olan insan-i nakisi goriir ve gunes, mesabesindeki in-
san-i kamili gormez. Boyle olmakla beraber, Hakk'in lutuf ve kereminden, bu
nakis nazar sahibleri me'yus olmamak icab eder. Zira Hakk'in lutuf ve keremi,
kemal-i hulus ile insan-i kamil arayanlara muhakkak bir giin rehber olur.

L*^

*j>*~* *3f ^jijt* ^>«J

^j^ jij ^y ut ^hJ^

2006. Oiervanlar aziksiz ve bu meyveler, olmus olarak dokulur. Sy Diuda, ne
sihirdir!

Ulema-yi zahire kafilesi hakayik ve maarif-i ilahiyye aziklanndan bi-beh-
redir. Halbuki bu hakayik ve maarif-i ilahiyye meyveleri, insan-i kamilin §e-
cer-i viicudundan olmu§ ve kemale gelmis. bir halde dokiilmekte ve o aziksiz
bunu gorememektedir. Ey Huda, bu hal ne sihirdir!

2007. Dialk, $uruk elma iopluyorlar; hogazlan kuru olarak yagmada birhirine
dusmus.

"Curuk elma"dan murad, ilm-i taklfdidir. Halk, ilme susayip bogazlan ku-
rumus, oldugu halde, ulema-yi mukallidenin sactiklan bu curiik elmalan yag-
ma etmek igin birbirini gignemekte ve bunlan faideli bir §ey zannedip topla-
maktadirlar.

CVJJIJC^t)

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

2008. ^Dallardan her cicefyin yapragi demhedem "Otavmim hilseler ne olnrdui"
dedi.

Insan-i kamilin alem-i surete dal budak sahveren kemalat-i latife ve cii-
mel-i miintfesinde agilmi§ olan hakayik ve maarif-i ilahiyye cjgeklerinin her
bir yapragi dembedem "Ne olaydi, benim kavmim, benim halimi bilseler idi!"
dedi. Nitekim bu Mesnevi-i §erif el-an kendi muhitindeki mu'minlere her an,
alem-i ma'nadan boyle hit^b etmektedir; fakat i§iten can nerede!

*—-**< jy** 3^~ -^ ^* t-Sj*" C-^-jJ j* l$j~-> j «*•*> ^y *JJi\j

2009. Diet agac iarafmdan: "6y hedbaht halk, hizim tarafimtza gelin!" diye
nida geldi.

Her insan-i kamilin §ecer-i viicudundan: "Ey bedbaht ve az nasfbli olan
halk! Qiiriik elma yagmasindan vazgegin de, bizim tarafimiza gelin ve latif
meyvelerimizden mustefid olun" diye nida gelir.

2010. Qayretten aga$ iizerine: "Onlann (jozlerini hat/ladik, hahka ki hunlara
melee' yoktur'." diye nida geldi.

Kamillerin bedbaht halka hitaben vaki' olan nidasina cevaben, gayret-i
ilahiyye canibinden kamilin o §ecer-i vticuduna: "Biz onlann basar-i basfret-
lerini bagladik, muhakkak onlara melee' ve me'va yoktur!" diye nida geldi.

Malum olsun ki, Hakk'in tecellisi isti'dadata goredir. Isti'dat-i ezelisi in-
san-i kamili gormege ve onun hakayik ve maarifini dinlemege musaid olma-
yanlann bittabi' bu alemde basar-i basiretleri baglanmi§tir. Bilakis onlar, ka-
millerin hakayika miiteallik olan sdzlerinden iirkerler ve hatta inkar dahi
ederler. Zira curiik elma mesabesinde olan ulum-i taklidiyye ve nazariyye,
onlann isti'dadlanna muvafik gelmi§tir. Ve isti'dad-i ezeli mec'ul olmadigin-
dan, bu gibiler hakkinda ha§a, Hak tarafmdan ziilum vaki' degildir; zira ce-
bir yoktur. Cebir ancak bu gibilerin kendilerinden, yine kendilerine vaki' ol-
mu§tur. Bu babdaki tafsflat, I. cildin 622 numarah beyt-i §erifine musadif
olan c^jL>- y** c^^r <g j,) ["Bu cebir degildir, Cebbar'in ma'nasidir"] beyt-i
§erifinde beyan olunmu§tur. Bu beyt-i §erifdeki "Kella la vezer" La Uksimu
(ya'ni Kiyame, 75/1 1) sure-i §enfesinden muktebesdir.

cs^

AHMED AVNI KONUK

2011. 6^er fur Jumse onlara dese idi ki: Hr Bu iarafa gidin, id ki bu agaglardan
mustes'ad olasimz."

Eger bir kimse bu giiruk elma toplamaga me§gul olanlara dese ki: "Bu ev-
liya-yi Hak tarafina gidiniz, ta ki onlann meyve-i hakayik ve maarif dolu
olan e§car-i viicudundan talib-i saadet olasimz."

2012. Diepsi derlerdi ki: Wf Eu misJuTi sarho$, kaza-yi ilahiden deli olmustur."

giiriik elma yagmasinda olan kimselerin hepsi, evliya tarafina da'vet
eden kimse ile istihza edip, derlerdi ki: "Bu kendinden gecmis, olan miskfn,
kaza-yi ilahiden deli olmustar ki, bizi asla kendisinde eser-i velayet goreme-
digimiz kimseye da'vet ediyor."

jL> Oj^- x^\i c-io cUsiLj jj jljj (_$bj*- j j^Sw** ^y\ jk*

2013. Uf Bu miskinin dimagi uzun sevdddan ve riyazetden, $oijan gibi bozaldu."

"Sevda" burada, mal-i hulya ma'nasmadir. "Bu bizi evliya diye falan kim-
seye da'vet eden miskfn kimsenin dimagi uzun miiddet, ihtiyar etmis, oldugu
riyazetden dolayi peyda olan mal-i hulyadan, soganin igi gibi guriimus, ve bo-
zulmu§dur."

Ankaravf hazretleri buyururlar ki: Ehlullahi bilmek, Allah'i bilmekten da-
ha giigtiir; giinkii asar-i kudret-i ilahiyye meydandadir. Akil ve iz'ani olan
kimseler bu asardan, miiessir olan Hakk'a intikal edip, onu idrak ederler. Ve
keza evliyayi bilmek, enbiyava bilmekten daha giigtiir; giinkii peygamberle-
re, halki bulup da'vet etmek §arttir ve icabi halde, izn-i Hak'la mu'cize de iz-
har ederler; fakat evltyaya istitar ve ihtifa vacibdir. Ve onlara, halki bulup
da'vet etmek lazim degildir, bilakis da'vetten igtinab lazimdir. Bu sebeble
avam-i halk evliyaullahi idrakden acizdir.

2014. O, ""JJa Ulab! hdl nedir? Uialkin bu -perdesi ve idlali nedir?" diye ia-
acciibde kaldi.

insan-i kamili taniyip, halki da onun tarafina da'vet eden kimse, halkin
bu cehlini ve kendisine olan i'tirazlanni goriip: "Ya Rab! Bu hal nedir? Bu

*$%&>

MESNEVl-I §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3

halkin basar-i basfretlerindeki perde ve hicab ve bunlann idlali nedir? diye ta-
acciibde kaldi."

jij -xj^ J** oTf jj cJO Jip j <j\j -w> L» Oj^ ^j^ ji>-

2015. "$uz a ktl ye re J/ ^ e ^ r & ^rlfi olan haMt, o fara/a ??ir kactem-i nakl fle-
tirmezler.

Muhtelif akil ve rey ile tiirlii tiirlii ahval iginde olan halk, o insan-i kamil-
ler tarafina bir adim atamazlar.

2016. Onlarm Skilled ve zekHeri iitifaktan, boyle boat ve serke§ten munkir olup;

Evliyamn §ecer-i viicudunu ve meyve-i maarifini idrak edip, halki onlar
tarafina da'vet eden ve evliyaya mensub olan akiller ve zekiler, halk-i alemin
o kamiller hakkinda miittefikan inkanndan ve bagf ve serkes, olmalanndan
inkara meyl edip der ki:

"§an" zamfrinin halka raci' olmasi da caiz olur; ya'ni "Halkin akillerinin
ve zekQerinin miittefikan muhalefetlerine bakip, kamile mensub olan miitid
derki:"

2017. i)a divdne ve sersem oltnu$ benim; yahud §eyian muhakkak benim ba-
§ima bir §ey vurmu§tur."

kamile mensub olan akil ve zekf mund: "Ya ben deli olmus. ve sersem-
lesmis. bir haldeyim ki, halkin miittefikan inkar ettigi bir zati, kamil tamdim,
yahud §eytan muhakkak benim dimagima fasid bir vesvese ilka etmi§tir," der.

O^j j^ J^ ^>. ^ ^yf- cf *? <i*J- Ai^LS* r^

2018. xx< T$en bu zamanda uykuda hayal mi goriiyorum, diye her lahzada flozu-
mu oguyorum."

Bu beyt-i §erif dahi, kamilin miindi lisamndandir.

2019. *^Ruya ne oluyor? <S%ga$lar uzerine gidiyorum, onlarm meyvelerini yi-
yiyorum, nasil iasdik etmeyim?"

*£»

AHMED AVNl KONUK

Kamillerin muridleri inkarlanndan riicu' edip diyor ki: "Yahu rii'ya ne de-
mektir, ben o kamillerin §ecer-i viicudlanna mukarin ve sohbetlerine miida-
vimim. Onlann meyve-i maariflerini yiyiyomm ve telezzuz ediyorum. Onla-
nn kemallerini nasil tasdik etmem?"

2020. "Uakiaki tekrar bosiandan kenar tutan miinkirlere hakanm.
[2028]

2021. "Diemal-i ihtiyac ve iftikar ile, yanm korucjun arzusundan can vericidir!

2022. "J^jacin &ir yayraginm i§tiyaktndan ve husmdan, bu bi-nevalar sedid
ah vururlar."

2023. Ur Bu halaik, yiiz milyon bu acjactan ve yemi§lerden hezimet i$indedir."

tnsan-i kamile mensub olan zat der ki: "Vaktaki tekrar ulum-i lediinniyye
ve maarif-i ilahiyye bostani olan kamillerden, kenara gekilen ve onlan hige
sayip, sohbetlerini terk eden miinkirlere dikkatle bakiyorum da, goruyorum
ki, bunlar kemal-i ihtiyac ve iftikar ile yanm korugun, ya'nf edna ve hayide
bir ma'rifetin arzusundan bile can vericidirler. Insan-i kamilin §ecer-i viicu-
dunun ve onun evrak-i maariflnin i§tiyakindan ve hirsindan, bu ulum-i le-
diinniyyeden bi-behre kalmis, olan bicareler §edid ah-i tahassiir oekerler. Bu-
nunla beraber bu halde olan halaikm yiizlerce milyon bu meydanda olan in-
san-i kamilin §ecer-i vucudundan ve meyve-i maarifinden munhezimen firar
icmdedirier; zfra insan-i kamili ve onun hakayik ve maariflni istedikleri hal-
de, onun meslek-i irfanindan iirkup kacarlar."

2024. ^Tekrar derim ki: "Slcaba ben bt-hod muyum? Glimi bir haydl daltna mi
vurdum?"

Mtirid-i kamilin ifadesi olmak munasibdir. §urrah-i kiram Hz. Dekukfnin
ifadesi oldugunu beyan buyururlar. Kamilin miiifdi, halkin inkarda isranni
goriince, kendi mursjdi hakkinda §ekke diisup, kendi halinden haber verir de

c^P?

MESNEVf-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVl-3 •

der ki: "Ben kendi kendime tekrar derim ki, acaba bi-hod muyum ve kendi-
me malik mi degilim? Bir nakisi, kamil zanniyle mur§id ittihaz ettim ve elimi
§ecer-i hakikat zanniyla bir hayal agacinm daiina mi vurdum?"

2025. S%gah oil "JZannu ennehum kad kuz&uya kadar "ize's-tey'ese'r-rusu-

lii'yii soyle!

i, , > t i , ,m , i.

Bu beyt-i §enfde, sure-i Yusuf un nihayetinde olan i>& 3 J-^11 ^La-J w j>-
ay >i f °j& ^ £X v! V j Ity "o* J^ '^'r* r*'^ ' ^ ^ (4 11 (Yusuf, 1 2/ 1 1 0) ya'ni
"Allah Teala kafirlere, peygamberler nusretderi me'yus oluncaya kadar, dun-
ya devletiyle imhal buyurdu. Enbiya nefislerinde kafirlere kar§i nusret
va'dinde yalan soylediklerini zannettiler. Veyahut enbiyamn va'dleri ve va-
fdleri uzun miiddet tezahiir etmemekle kafirler enbiyamn yalan soyledikleri-
ni zannettiler. Netfcede onlara bizim nusretimiz geldi, diledigimiz kimseler
kurtanldi. Bizim azabimiz mucrim olan kavimden reddolunmaz" ayet-i ken-
mesine i§aret buyurulur.

Hind niishalannda bu beytin ilk misra'i: y* <_si yj>\ J&*\ oiy« j^ ya'ni
"Agah ol ey amca! "istey'ese'r-rusulu"yu oku!" suretindedir.

2026. IZu ktraah oku ki, takfif-i kizh hu olur ki, kendini muhiectb gorur.

Zikr olunan ayet-i kerimedeki "Kad kuzzibu" kelimesini bir kere boyle
te§dfd ile okumak vardir. Nitekim Tefsir-i Bahr-i Mevvic'da. zikr olunmu§-
tur. Fakat bu kiraati te§did ile degil, tahfif ile oku ve "kuzibu" te§didsiz tah-
fif ile okundugu vakit, onun ma'nasi, "kendini muhtecib gdrmek" olur. Za-
hir ma'na boyle olur ki, enbiya (aleyhimu's-selam) munkirlerin ittifakin-
dan zanna distiller de, iclerinden dediler ki: "Galiba biz mekzubuz, ya'ni
bize balig olan §ey, galiba kizb tarikiyle vaki' olmustar." Nitekim Ibn Ab-
bas hazretlerinden nakl olunan ma'na dahi, bunu miieyyiddir. Binaena-
leyh "Kuzzibu "nun tahfif lie kiraatinden murad bu olur ki, bir kimse ken-
dini mekzub zannederse, kendini hicab icinde goriir ve tekelliifsiiz bir §ey
soyleyemez.

2027. 6§kiyamn miinkirlicjinin ittifakmdan, ^eygamberlerin cam zanna dii§tii.

GSQWf

AHMED AVNl KONUK

2028. ^esekkukien sonra, onlara bizim yardimimiz geldi; onlann ierkini soy-
le, can agaci uzerine $ik!"

Bu beyt-i §erif, miind-i sadika Hak canibinden hitabdir. "Enbiyayi ve ev-
Uyayi inkar edenlerin, refah ve saadet-i suriyye icjnde bulunmasmdan dola-
yi; enbiya ve evliyaya ve onlann tevabiine mekzub olduklan hakkinda §ek
ve zan geldikten sonra, bizim yardimimiz geldi. Ey mund-i sadik! Sen o miin-
kirlerin bahsini terk et de, insan-i kamilin §ecer-i ruhuna yiikselmege bak!"

2029. ""^Je/ ve nzki kimseye ver. Uier dem ve her lahza sihir ogreticilik vardir."

"0 secer-i ma'nevfnin meyve-i maarifinden ye ve bu nzk-i ma'neviden
nasibi olanlara da ver!" §ecer-i ma'nevide her dem ve her lahza, her bir
murfd-i sadika sihir dgreticilik vardir ki, onlar ogrendikleri sihir ile, ehl-i gaf-
lete sihir yaparlar ve sihir ile insan-i kamii tarafina celb ederler ve bu tara-
fa gelin, diye nida ederler.

<^— * •& y. j '

i-ji j\ \j>^o *&y?

Jl jA t^>*p (j\ d'bjS' jd>-

2030. Dialk deyicidir hi: xx 6y aceb, mademki sahra acjactan ve meyveden bos-
tur, bu sada nedir?"

murfd-i sadiklann nidalanm duyan gafil halk: "Yahu, sahra-yi alem in-
san-i kamilin §ecer-i viicudundan ve meyve-i maarifinden bo§ oldugu halde,
bu sada-yi da 'vet nedir?" derler.

2031. v 'Sevdailerin sozlerinden deli olduk; zira sizin yakimnizda bag ve sofra
vardir!" derler.

Bize, "Sizin yakimnizda bag-i fuyuzat ve sofra-i ma'rifet vardir" diye ni-
da eden hayal-perestlerin sozlerinden deli olduk.

2032. nZiz adziimuzu siliyoruz, burada bag yoktur; ya bir sahra vardir, ya mus-
hil bir yol vardir.

Gsgpg,

MESNEVf-t §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

"Biz dikkatle bakiyoruz ve tecessiis ediyoruz, goriiyoruz ki, burada bize
viicudundan bahs olunan bag-i ftiyuzat-i ilahiyye yoktur; belki ya ulum-i ba-
tme ye§illiklerinden an bir sahra veyahud mu§kilati zahir olan bir yol vardir.
Ya'ni senin bize haber verdigin falan kimsede, bizim zihnimizde tahayyiil et-
tigimiz evliya hali yoktur; bu garib bir haldir." £ok kimseler zihinlerinde bir
veil suretini ve onun kendi hayallerinde birtakim ahvalini tasavvur ederier.
Bir veliyy-i kamile tesadiif ettikleri vakit, onun ahvali, zihinlerindeki suret ve
ahvale tevafuk etmediginden, inkar ederier.

jf C~ *» Sj>- j j oljte ijj J^

Ji 1 j'j J Ui-^T V^* ^

2033. "By aceh, bu kadar uzun bu gixfi it ati, nastl beyhude olur; ve eger mu-
hakkah varsa hani?"

"Taacciib olunacak §eydir ki, evliyanin viicudu hakkinda tevatiiren vaki'
olan bu kadar uzun dedikodu ve menakib ve hikayat, nasil beyhude olur? El-
bette bunlann ash vardir ve Hakk'm evliyasi mevcuddur; fakat var ise hani
nerede?"

Ma'lumdur ki, gecmis, olan evliyayi tasdik etmek halka kolay gelir; fakat
muasirlan olan evliyayi suretde kendilerine miisavi ve yer iger bir halde gor-
dukleri igin, kabul ve tasdik etmek, nefislerine gayet giic. gelir. Ashab-i edyan
da boyledir. Museviler fsa (a.s.)in suretini gordiiklerinde, inkar ettiler ve fse-
vfler de gecmis, peygamberleri tasdik ettikleri halde, suret-i muhammediyye-
yi gordiiklerinde inkar ettiler.

2034. n< ~Ben de onlar cjibi diyorum: By aceh, boyle bir miihrii 'iRabb'in sun'u ni-
$in vurdu?"

Bu beyt-i §erif Hz. DekukT veya miirid-i sadik lisanmdan olabilir. "Ben de
miinkirler gibi taacciib edip diyorum ki: Meydanda olan evliyasini, bu halka
gostermemek icjn, Hak Teala hazretlerinin san'ati nicjn onlann basar-i basi-
retlerine boyle bir miihiir vaz* etti. Binaenaleyh, onlar da taacciibde, ben de
taaccubdeyim."

<_ȣ) jj o^UL*

J*

<^s*t£- ji X»>^ L^PjUj ^jij

2035. 13a tenazu'lardan CMuhammed acebdedir. Bbii JZeheb dahi iaaccubde
haltni§hr.

'cSp?

AHMED AVNl KONUK

Muhammed (a.s.v.) da Vet buyurdugu munkirlerin niza' ve muhalefetlerin-
den dolayi taacciibdedir. Resul-i zisan Efendimiz'in sebeb-i taaccubleri budur
ki: Da'vet buyurdugu munkirlerin her biri Ebu Cehil ve Ebu Leheb gibi zeka-
vetde ve idrakde mumtaz mahluklar idi; ve kendilerine soylenen sozler hin-i
da'vette gayet ma'kul ve mantiki idi. Boyle olmakla beraber bu ma'kul ve
mantikf sozler, onlann zekavet ve dirayetleri muvacehesinde miiessir olmadi;
bil'akis inkar ve niza'lan artti. Bu hal ise, son derece sayan-i taaccubdur.

Ebu Leheb ve emsalinin sebeb-i taaccubleri ise, eazim-i Kureys, durur-
ken, kabfle arasinda cikan kendi cinslerinden bir yetfmin bu eazim ve eka-
bir iizerinde tahakkiim ederek bir inkilab-i dim vucuda getirmege te§eb-
busudiir. Bu sebeble vW^ j>si ^ ^ '-^b M **W J-^> ( sad > 38/5 ) va ' nf " Bir "
cok ilahlan bir Allah mi yapiyor, bu ?ok acfb bir §eydir" dediler. Ve keza su-
re-i Kaf da L^ *£. iii bj>L& J& ^ jj£ '^U- bi \J&* 'S (Kaf, 50/2) ya'ni
"Belki kafirler kendi cinslerinden inzar edici geldigine taaccilb edip, bu acfb
bir seydir, dediler" buyurulur.

2036. ^Bu taacciihclen, o taacciibe kadar derin fark vardir; sulian-i azim acaba
ne ya-pacaktir?

Resul-i zi§anm taaccubiinden, munkirlerin taaccubiine kadar derin fark
vardir; cunkii bu iki taacciibden birisi ilme ve dfgeri cehle ve hamakata miis-
teniddir. Acaba sultan-i azim olan Hak Teala hazretlerinin bu iki taaccubii,
birbirinin muvacehesine koymaktaki hiikmii nedir ve ne yapmak murad
eder?

"Ta", taacciib i^indir. Binaenaleyh bu da cenab-i Pir efendimiz tarafindan
meydan-i fikre siiriilen ticiincu bir taaccubdur. Ve bu taacciibun istinad ettigi
sebeb, sirr-i kaderdir. Nitekim ayet-i kenmede 'j^'\ ^jJ *la '£ 'M hJ-\ aIU
(En'am, 6/149) ya'ni "Allah Teala igin hiiccet-i baliga sabittir; imdi dilese idi,
hepsine hidayet ederdi" buyurulur. Zira Hakk'in iradesi ilmine ve ilmi ma'lu-
ma tabi'dir. ve malum ise, a'yan-i sabitedir. Binaenaleyh Hakk'in tecellisi
a'yan-i sabitenin isti'dad ve kabiliyyetine gore olur.

2037. By ^Dekuki pek cabuk siir! Sagah ol, sus! CAfe kadar soylersin, ne ka-
dar? Qunkii kulak kahh vardir.

gfjK^ MESNEVt-1 §ERtF §ERHt / V. CtLT • MESNEVl-3 •

Ey DekQkf, kelami kissa tarafina pek gabuk stir; kendine gel, esrar-i ila-
hiyyeyi if§adan sukut et! Ne kadar soylersin ne kadar? Zfra bu hakayiki din-
leyecek kulaklann kitligi vardir.

yedi agacin bir agac olmasi

2038. nr Ben talii yaver, daha ileriye surdum; o yedi, ciimleien yine hir acja$ ol~
du," dedi.

Dekttkf hazretleri kissaya devam edip buyurdu ki: "Halkin goziinden
mahff olan ve tali'imin yaverligi hasebiyle bana meshud olan o yedi agaci ya-
kindan gormek uzere, adimimi daha ileriye surdum; gordiim ki o yedi agag,
kamilen yine bir agac, oluverdi."

c^* ^j^- j l <r^ ^ ^ *** <y </° /> ^ l^ *j J - i lj" ^*

2039. *Dier hir demde yedi oluyordu, ferd oluyordti. ^ilir misin hen hayretten
nasti oluyordum?"

"Hemi" "hemf dam" ya'nf "bilir misin" takdirindedir. Bu beyt-i §erifde evli-
yanin, hakikat cihetinden ittihadina i§aret vardir ve onlarin i'tibarl olan tega-
yurleri, taayyiin cihetindendir. Ve her dem yedi olmasi ve bir olmasi, her an
icinde, hem vahdetin mu§ahedesinde ve hem de kesretin mulahazasinda olan
muhakkikin haline isarettir; ve birinin mu§ahedesiyle, digerinden mahcub de-
gildir. Muvahhid bunun hilafmadir; zfra onun nazanna, vahdet-i zatdan ba§ka
bir musjhede gelemez. Ve mahcub dahi, bunun hilafmadir; zfra ona da kesret-
den ba§kasi gdriinmez. Velhasil mahcuba Zat-i Hak suver-i halkin ayinesi ol-
mu§tur ve muvahhide de a'yan-i halk, Zat-i Hakk'in ayinesi olmustar. Ve na-
zar-i muhakkikda halk, Hakk'in ayinesi ve Hak, halkin ayfnesidir. (Hind §a-
rihlerinden Velf Muhammed Ekberabadf'nin beyanatindan tercumedir.)

<T£^

AHMED AVNt KONUK

Vahdet-i zatin sirn zahir oldugu vakit, salik hayrette kalacagindan,
Dekuki hazretlerinin beyanat-i aliyyesinde bu hayret-i mahmudeye i§aret
buyurulmu§tur. Ve buna i§areten Resul-i zfsan efendimiz i^ jX> j>j ^>j ya'ni
"Ya Rab, senin hakkinda tahayyuriimu ziyade et!" buyurmustar.

2040. "CWan. sonra aqaclan namaz&a aordum, saf fe/up, cemuat tfbi tertib
[2048] v "

i/apim?.

2041. "^Bir flgaf onien imam ^i olmu$, dtjjerleri onun arkasmda kiyamda.

2042. w O fciyam- ue o rufeu' ve o suriwl, acja$lardan bana $ok actb goriindii.

0\J^-o 1j y^> ,^xJi iLiS* Ot»j 0Tlj j>- Jj5 ^ijT ili

2043. *0 zaman Utakk'm kelamim yad ettim: "9Vecm, $ecer i$in secde eder-
ler," huyurdu."

Bu beyt-i gerffde sure-i Rahman'da olan ouili }^\j ^\) (Rahman,
55/6) ya'ni "Saki olmayan nebat ve saki olan agaglar secde ederler" ayet-i
kenmesine i§aret buyurulur.

Yukanda da izah olundugu uzere, herbir §eyin zahiri ve batini vardir. Za-
hiri, alem-i miilkten ve batim alem-i melekutdandir. Zahirinin hey'eti ve ah-
vali, alem-i miilkun icabatiyla mutenasibdir ve batimnin hey'eti ve ahvali da-
hi, alem-i melekutun iktizaatina muvafiktir. Imdi ehl-i gaflet esjamn batinin-
dan hicab iginde oldugundan,*ahva!-i melekutu mu§ahede edenlerin sozleri-
nl inkar ederler. Hz. Dekaki burada, abdal-i seb'amn evza'-i melekutiyyele-
rinden bahs buyururlar ve bilcumle e§yanin Hakk'i hamd ile tesbih ettikleri
ve Hakk'a secde ettikleri Kur'an-i Kerimde mezkur oldugu gibi, §imdiye ka-
dar bu Mesnevi-i$enfde de miiteaddid mahallerde izah buyuruldu; ve bun-
dan sonra peyderpey izah buyurulacaktir.

2044. nr Bu agaclann ne dizi, ne de belt uar. 'Du ne namaz tertibidir oyle!"

<«&*

MESNEVI-1 §ERfF §ERHl / V. CiLT • MESNEVl-3 •

"Bu agaglar namaz vaziyetindedirler; fakat higbirinin secdeye giderken
bukiilecek dizi ve egilecek beli yoktur. Bu nasil namaz tertibiclir, dyle ki, na-
zara gayet acib gelir."

2045. "6y revnakli, hiztm fuUmizden heniiz taaecubun mu vardtr?" diye il-
ham-i Diuda geldi.

Ya'ni, "Ey ruhu revnakli olan kulum Dekukfi Biz sana alem-i mulkii ve
melekutu gosterip, birinin dfgerine hicab olmasi hassasim senden kaldirdigi-
miz halde; ve sen dahi zahir alemdeki ef alimizin tarzini ve batin alemindeki
ef alimizin tavnni gordiigiin halde, bu agacjann namazdaki ve secdedeki va-
siflanndan, bizim fiilimizden halen taacciibiin mii vardir?" diye Hak tarafin-
dan Dekakf ye ilham geldi.

yedi agacm, yedi adam olmasi

ij Objj jj «*A** jj <Lj»-

SjA C-AA Igjl <«1~JU5 iSji^ -W

2046. £}e$ zamandan soma, onlar yedi adam oldu; ferd olan ^fiezdan i$in hep-
si ka'dede!"

"Bir hayli zaman sonra, o yedi agag, yedi adam oldu ve hepsi adam sure-
tinde olduklan halde, ferd olan Hak igin, namazin ka'de halinde idiler."

2047. Qozumu siliyorum ki, o yedi arslan, acaha kimdirler ve cihandan ne iu-
tarlar?"

"Qe§m-i zahirimi ve basar-i basiretimi siliyorum ki, herbiri bir arslan me-
sabesinde olan o yedi veil acaba kimlerdir ve cihandan ne vazffe sahibidirler
anliyayim."

6 ^P 3

AHMED AVNl KONUK

2048. nr Uaktaki ben yoldan yakinhcja eristim, intibah cihetinden onlara selam
verdim."

"Vaktaki ben bulundugum yoldan o ka'de halinde olan yedi zatin yakin-
Ugina eri§tim ve miistagrak oldugum taaccub halinden, intibaha gelerek, on-
lara selam verdim."

2049. Taije hana: "6y mefhar ve kerimlerin idci olan ^Dekukit" diye o sela-
min cevabtm dediler.

taife-i aliyye bana: "Ey mahall-i iftihar, ya'ni vucuduyla iftihar olunan
ve kerimlerin basjanmn taci bulunan Dekuki! Ve aleykumu's-selam!" diyerek
bana o selamimin cevabini verdiler.

x&-\j^jhj ^ j jjj\ j^j

_Ui>-uJUi

j . 'y j j^ j^

2050. H^edim: "V^ihauet hunlar beni nasil tamdtlar? HZundan evvel benim
[2058] ... i n »

uzenme nazar atmadtlar.

Kendi kendime dedim ki: "Nihayet bunlar mukaddema benim uzerime na-
zar atmadiklan ve benimle muarefe peyda etmedikleri halde, beni nasil tam-
yip, adimi soylediler?"

2051. "Qabuk benim zamirimden bildiler, birbirine asacjidan yukanya bakisttlar."

"Benim kendi kendime icimden gegen bu hatirayi derhal bildiler, taaccii-
ben, ba§tan a§agiya kadar birbirini siizduler?"

2052. ffulerek: "Gy azvz, simdi bu da mi senin uzerine ortulmustiir?" diye ba-
na cevab verdiler.

"Ey evliyanin sertact olan Dekuki, havatira lttila' sirn da mi sjmdiki hal-
de senin iizerinden 6rtulmu§tur?"

''j j'

i eJLi

jlj fl-Vw-jJ iy^

-J

Ate- IjJjijfJij

2053. IBir cj'oniil ki, Diuda ile tahayyiirdedir, solun ve sagin sun ne vakit
mestur olur?"

*$%&>

MESNEVl-I §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

"Bir goniil ki, Hak'da fanf olup vahdet-i viicud sim ona zahir olmus, ve
Hakk'in tecelliyatinda hayret icinde kalmi§tir; artik oyle bir goniile, alem-i ta-
ayyunatin sirn ne vakit mestur olur? Ve ey Dekuki hazretleri, senin gonlun
dahi bu hal iginde iken, bu esrar nasil sana mestur kalmistir?"

-LJsSlj L? «-wj t-^y- J (t— ^ j C)_f? JjJ&J^j (Jjli» ijy*» j\ pZ&

2054. ( TWim: *Qcr$i hakayik tarafma a$ilmi§lardir , resmi olan isimden ve
harfien nasil vakifhrlar?"

Dekuki hazretleri buyurur ki: "Kendi kendime dedim ki: Gergi bu yedi ev-
Iiyamn kalbleri bevatin ve hakayik-i e§ya tarafina agilmisjardir; fakat e§ya-
nin zevahiri ve rusumu olan isme ve kelimeye nasil vakif olmusjardir? Ya'nT
benim batimmi gorduler ve Hakk'a muteveccih bir §ahis oldugumu bildiler ve
alem-i suretde benim ismimin Dekuki oldugunu nasil bildiler?"

^jUL^- jl 4J Ob <}\jcu*\ j d\ ^j jl vs^ ^T* LS*"*" 1 ' -r^ C~JS

2055. ^Dedi: "Gjijer veltden hir isim kaybolursa, onu cahillikten decjil, isliflrak-
dan hM"

Abdal-i seb'a Dekukf hazretlerinin bu hatirasim dahi ke§f edip dedi ki:
"Eger veliden herhangi bir §eyin zahirine taalluk eden bir isim kaybolursa,
onun bu vukufsuzlugunu cehlinden bilme; belki onun alem-i ma'naya dal-
masindan ve alem-i surete muteveccih olmasmdan bill"

Ma'lum olsun ki, abdal-i seb'a emr-i ilahi ile alem-i suretde tasarruf vazi-
fesiyle miikellef olduklanndan, onlar vazifeleri icabina gore hareket ederler.
Fakat urefa-yi kamilin, bu vazffe ile miikellef olmadiklanndan, abdal-i
seb'aya meksuf olan ahval, onlardan mestur olur. Ve boyle olmasi, o kamil-
lerin mertebeten abdal-i seb'anin madununda olmalanni icab etmez. Nitekim
Fususu'l-Hikem'de Fass-i Lutf de cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddfn ibn Arabi
hazretleri §6yle buyururlar: "Bu abdaldan ba'zilan §eyh Abdurrezzak hazret-
lerine gelip dediler ki: "Bizden Ebu Medyen Magribf ye selam soyledikten
sonra de ki: "Ey Eba Medyen! Umur-i alemde tasarruf etmek bize giic. gelmi-
yor; fakat sana giic geliyor.Halbuki bizim, senin makarmna ragbetimiz var-
dir, sen ise bizim makam ve mertebemize hig iltifat etmezsin!" Maahaza Ebu
Medyen hazretlerinin indinde hem bu suali soran abdahn ve hem de sair ev-
liyaullahin makami mevcud idi."

egwg>

AHMED AVNi KONUK

C-~»_yi lib (j\ jZ> b*^ \Jc5\ ^-r"jjj^ L> ^* J ^»^' <^j^ -^4

2056. Ondan sonra Gu pah dost, bizim sana ihtida etmeh arzumuz vardir,
dediler.

Bu muhatabadan sonra, o abdal-i seb'a bana: "Ey temiz dost, namaz kil~
mak igin, bizim sana uymak arzumuz vardir, bize imam ol!" dediler.

2057. ^Dedim: Xi \Pehi, fahai henim devr-i zamandan miishillerim vardir, bir
miiddet (muhlet verin!)"

Onlann bu teklifi iizerine dedim ki: "Alem-i taayyiine mahsus olan zama-
mn devrinden dolayi miiskillerim vardir; zira istihalat ve renkten renge gir-
meler hep zamamn devrindendir. Ben ise §imdi bulundugum halden ve renk-
ten, sizin hal ve renginize girmek igin miiddet miiruruna muhtacim. Binaena-
leyh sizin halinize girip ve sizin renginize boyanip size imamhk etmem igin
bana muhlet verin."

2058. 'Ta hi o, pah sohbetler ile hallolsun; zira sohbet sebebiyle bir uziim top-
rahtan biter."

Ta ki zamamn devrinden mutehassil olan o musMUer, sizin pak olan soh-
betleriniz ile hallolsun ve bu sohbet sebebiyle sizin haliniz bana aksetsin ve
ben de sizin renginize boyanayim; zira bu musahabet ve mukarenetin te'siri
meydandadir. Nitekim uziim, topragin musahib ve mukarini olmak sebebiy-
le topraktan biter."

2059. Dei dolu bir dane, herem ahetinden cam-id olan toprahla, bu halvet ve
sohbet etti.

"Dejem" sermest ve mahmur ve donmu§, gamh ve diisunceli ma'nalan-
nadir. Burada donmus, ve camid ma 'nasi miinasibdir.

j j j j ts* -J jf j ^j J 1 ^ ^ >£ y^ J^ ^ j> ^ty*-

2060. [Kendisini hiilliyyen toprahta mahv etti, ahtbet onun rengi ve hohusu ve
hirmizthgi ve sanligi halmadi.

MESNEVl-1 SERIF §ERHi / V. CtLT • MESNEVt-3 •

2061. O mahvdan soma, ontin kabzi kalmadi; kanat a$lli ve bast oldu, merke-
bi siirdu.

Igi dolu ve nesv u nemaya isti'dadi olan dane, kendisini toprak iginde kiil-
liyyen mahv edince, artik onun kendisine aid olan rengi ve kokusu ve kirmizi-
hgi ve sanhgi kalmadi; o mahvdan sonra onun enaniyyetini te§kfl eden sifatla-
nnin kabz ve onu nabs etmesi kalmadi. Binaenaleyh batininda miindemic olan
isti'dadimn kanadim ach ve munbasit oldu ve filizlendi ve merkebi diger aleme
surdu. Bunun gibi isti'dadi olan bir talib-i hakikat kendisini, toprak kadar mii-
tevazi' bulunan bir kamilin sohbetinde mahv edince, artik onun kendisine aid
sifat-i nefsaniyyesi ve enaniyeti kalmaz. mahvdan sonra kabz zail olur, ve
himmetinin kanadim agip, alem-i letafete yayilir ve merkebini bu aleme surer.

* Xt> J~i** f-ny^r <->jy* cJj J-i J^Lj>- ^ ^y? J^y*- J-^ u~4

2062. Vaktaki kendi aslimn onunde, kendiliksiz oldu; surei aitti ve ona ma na
cilvesi ola\i.

Icj dolu olan uziim danesi, vaktaki kendi asli olan topragin onunde, kendi
enaniyetinden gegti, onun danelik sureti gitti ve o danenin batininda olan
uzumluk ma'nasi acriip meydana c,ikti. Ve bundaki i§aret budur ki, insan-i ka-
milin ruh-i kullfsi onunde talibin ruh-i cuz'fsi, kendi iradesinden fanf oldukta,
onun ism-i hassinin hazinesinde meknuz olan ma'na, ona cilveger olur.

2063. "<S%aah ol, ferman senindir!" dvue baslanm boyle ettiler; baslanni bbule
uapmaktan abnul harareii kalkiu

istedigim bir muddet miihlete muvafakat ettiklerini, bastenm sallamak su-
retiyle bil-i§are beyan ettiler. Ve onlann boyle bastenyla vaki' olan i§aretin-
den gonlumun harareti kalkti ve icjmde bir yanma peyda oldu. Bu bir haldir
ki, kamilin nazanna miisadif olan kimseler bu yamkligi kalblerinde duyarlar;
bilen zevkan bilir, bilmiyenlere ta'rif ile anlatmak mumkin degildir.

iJL>- 2>y- j\ j «sjS ^\y> by? ls^-* "3^ ^ ^ J?^

2064. "Vaktaki bir muddet o beravmh olan taife ile murdkib ve kendimden
ciida oldum."

AHMED AVNt K0NUK

Salikler arasinda "murakib olma"nin ma'nasi, bir kedinin, fare deligi
oniinde oturup ve bilciimle kuvasiyla nazanm o delige dikip, fare beklemesi
gibi, salikin bilciimle kuvasiyla maksuduna tevecciih ve intizar etmesi hali-
dir. Dekuki hazretleri alem-i suretin ahkam ve te'sirati altindan gikmak ve ab-
dal-i seb'anin hallerini iktisab etmek icm, onlar ile beraber boyle bir muraka-
be edip, kendinin bulundugu hal ve renkten aynldigim beyan buyurur. Ve bu
hal, alem-i suret iginde zaman ve mtiddet ile istihsal olunur.

2065. *Diem o saat icinde, can saatten kurtuldu; zira ki saat Aelihanliyi ihti-
yar yapar."

"0 bir zaman devam eden murakabe icjnde de can zaman ve suret ale-
minden kurtuldu; ve zamanin benim iizerimde boyle bir te'sfri oldu; zira
alem-i suretde bilciimle istihalat zamana tabi'dir ve zaman ve saat bir genci
ihtiyarlatir."

2066. Ciimle telvinler saaticn kalkmishr; saatten kurtulan ielvintlen kurtuUu.

Bu alem-i surette, ne kadar renkten renge ve halden hale girmeler varsa,
hepsi zamandan ve saatten peyda olmu§tur. Zamana tabi' olan suret ve ci-
sim aleminden kurtulup, zamana tabi' olmayan run alemine intikal eden kim-
se, telvinden ve istihaleden kurtuldu.

iSy* Oj^«-j pj>** «AA£ ^yt <Sy^ ^Jjti is*^^* - ^-^^ } ^y?

2067. Uaktuki bir saat, saatten haric olasin, can kalmaz, bt-cunun mahremi
olursun. •

"Cun" keyf u kern, ya'ni nasil ve ne kadar suallerine kabiliyyeti olan §ey-
dir. Ve bi-cun, bunun ziddidir. Alem-i taayyiinat, zaman ve saat ve renk ve
bicjm ve mikdar gibi keyfiyyat ve kemmiyyat ile mukayyed oldugundan, bu
alem, alem-i cjindiir; ve alem-i ma'na ve ervah ise, bu gibi kuyudattan an ol-
dugundan, bu aleme de, "alem-i bf-cun" derler. Ya'nf, "Vaktaki bir an ve sa-
at, zaman kaydiyla mukayyed olan cismaniyet ve suret aleminden gikasin,
artik senin oniinde keyfiyyat ve kemmiyyat kalmaz; keyfiyyata ve kemmiy-
yata tabi' olmayan bir alemin mahremi olursun."

<^p^>

figfcT®" MESNEVl-t §ERlF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

2068. Saat, saatsizlikten tyah degiUir; zira hi onun o iarafa tahayyurden $ay-
ri yolu yokiur.

Ehl-i zaman ve suret, zamansizlik ne demek oldugunu bilmezler ve anliya-
mazlar; zira ki o ehl-i zamamn zamansizlik tarafina, hayret etmekten ba§ka bir
hali yoktur ve bu hayret "hayret-i mezmume"dir, zira cehle miisteniddir.

2069. Dier neferi, aid u cu cihdm icincle, ona tnahsus olan bir iavuU uzerine
baglami$lardir.

"Tavile" ahirda hayvamn ayagina baglanan ip demektir. Ya'ni "Cismani-
yet ve zaman ehlinden olan her bir neferi, bu ciist u cu ve tecessiis cihani
iginde, ancak kendisine mahsus olan ipe baglamisjardir. onun isti'dad ve
kabiliyyet-i ezelfsinin icabidir."

2070. Dierbir tavile uzerine bir sais nash olunmu$; birbirini terh eden, onun

[2078] . , ,

gaynyle yelemez.
Bu alem-i suret ahinndaki herbir ipin uzerine bir bekgi ve bir sais ta'yin
oiunmu§tur. Birisi o bulundugu yeri terk etmek istese, ancak izin ile cikabilir.
Nitekim ayet-i kerimede sure-i Tank' da l»u \£* i Jx jsr ji (Tank, 86/4) ya'ni
"Ahvalini hifza muvekkel melek olmayan hicbir n'efis yoktur" buyurulur.

2071. 6|/er hevesinden munkaii ol$a, ba$kalanmn lav&esine siiluk etse...

Bu alem-i taayyun ahmnda isti'dad-i ezelf ve kabiliyyet-i aslf ipi ile bagh
olan ehl-i suretten her biri, digerinin hal ve mertebesine i§tirake heves edip,
kendi ipinden ve mertebesinden munkati' olsa ve ba§kalanmn tavilesine sii-
luk etse... "Ser der kerden" Bahar-i Acem'm beyamna gore, suluk etmek ve
biriyle beraber ya§amak ve suru' etmek ma'nalanna gelir.

2072. r De.rbM $evik ve latif olan ahiralar, onun yulannm kosesini ve sinesini
tutarlar.

*$$&>

AHMED AVNt KONUK

"Ahur"in nihayetindeki "ci" edati Tiirkge'dir; "ahirci" demek olur ki, sais
ma'nasmadir.

2073. Gy ayyar, aer$i sen hafizlan aormezsin; ihtiyanm, ihtiyarsiz opx\

"Ayyar" kesirii'i-hareke demektir. "Ey alem-i suretde, kendi tedbirine te-
bean harekat-i kesire ffa eden kimse, sen, senin nefsin iizerine muvekkel
olan melaikeyt ve saisleri goremezsin; zfra basar-i basfretin, alem-i miilk ve
suretin ahkami ile drtulmu§tur; fakat ePal ve harekatina dikkat et; tedbirine
mustenid olan ef'al ve harekatindan §imdiye kadar kagi miismir oldu ve ka-
gi tedbfrin dairesinde netfcelendi. Buna bak da, ihtiyanm ve iradeni, ihtiyar-
siz ve iradesizgor!"

2074. 'Dir ihtiyar edersin ve elin ve ayaijin agiktu; ni$in mahbussun, nifin?

"Bir §eyin vuku'unu ihtiyar ve irade edersin ve elin ve ayagin da iradeni
ve ihtiyanm kullanmak igin agiktir; fakat bu serbestiye ragmen bir turlii mak-
sudunu elde edemezsin. Binaenaleyh dikkat etmez misin ki, bu serbesti ile
beraber, bulundugun hal iginde nigin mahbussun, nigin?"

Nitekim Ebu Ali Dekkak hazretlerine sormu§lar ki: "lradenin fevkinde bir
irade oldugunu ne ile bildin?" ^\j*}\ j^ ya'ni "Azimetlerin nakzi ile bildim"
cevabini vermi§tir. Ya'ni, ben bir §eyin hususuna azimet ve kasd ettimrgor-
diim ki o benim azimetim bir ma'ni' hayluletiyle bozuldu. Bundan anladim
ki, ben ihtiyanmda ve irademde serbest degilim, demek olur.

S.o}J} t~~Jii OlJbJL^J Aj S-°3j> Ja*U- jl>j1 ji l_£jj

2075. ^jiizii hafizm inkanna goturmussiin; ona nefsin tehdulah adint vermissin.

Ey gafil! Sen bu ma'nevi bekgilerin inkanna muteveccih olmu§sun ve:
"Boyle §ey yoktur" dersin. §er' ve ahlaka mugayir yaptigin bir i§ igin igindem
"Yapma, etme!" diye bir men' ve tahvif gelse, sen bu men'e, nefsin tehdidle-
ridir dersin. Halbuki Hak Teala Kur'an-i Kerimde Ja»U- (& li J£ jr oi (Tank,
86/4) ["Ahvalini hifza muvekkel melek olmayan higbir nefis" yoktur"] Ve su-
re-i Ra'd'da «ui y '& *jt£»L *£* 'j* ' } ZL & '^ oC^* «J {Ra'd, 13/11) ya'nf "0
kimse igin onden ve arkadari muakkible'r va'rdir ki, Allah'in emrini hifz eder-
ler" ve sure-i infitar'da 'jst»U- JJC^ '& j (Infitar, 82/10) ya'ni "Muhakkak si-

°$^e

MESNEVl-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

zin iizerinize bekcUer vardir" ayet-i kenmelerinde bu bekgilerin viicudunu biz-
lere haber verir. Bir mu'min bunlan inkar edemez; binaenaleyh bu beyt-i se-
rif munkirlere hitabdir. Zira munkirler, §eriatin hakikati yoktur, cem'iyyet-i
be§eriyyenin intizamim muhafaza icin mahz-i tehdiddir, derler; ve bir kismi
ahlaki inkar ederler, i'tibari bir §eydir derler.

Dekukfnin imamet ile one gitmesi

J J u^ Jj** ^ $* ufr* J* Js? >J^ ^ Cf^ 1 Oi !

2076. IZu sozun nihayeti yoktur, fabak ko§{ "Jdgah ol ey dekuki, namaz
vakti geldi, one git!"

2077. "By yegane, agah ol! Dki rek'ati eda ei, id ki senden zamane muzeyyen
olsun!"

"Ey zamanin ferfdi ve teki olan Dekuki! Alem-i sahva gel de iki rek'at farz
olan namazi eda et, ta ki senin bu ibadetinin nuruyla zamane muzeyyen ol-
sun!" Bu iki rek'at namazin, sabah namazinin farzi oldugu zahirdir.

2078. By namazda gozii ay dm olan imam! <j\iukiedalikta gozii aydm olmak
laztmdir.

Bu beyt-i serffde s>uJi j ^ i} oW j ya'nf "Namazda goziim aydm ki-
lmdi" hadis-i gerifine i§aret buyrulur; zira bu hadis-i §erifde beyan buyrulan
"goz aydinhgTndan varis-i kamilin dahi nasibi vardir. Ve Dekuki hazretleri
ise o varis-i kamillerden biridir. Ve "muktedalikta gozii aydm olmak lazimdir"
buyurulmasi dahi, miir§id-i kamilin boyle varis-i kamil olmasi lazim gelece-
gine i§arettir.

SVOTM^

AHMED AVNl KONUK
\j jjf dSjf J^j C~*L.I jJ> US' (j\ 6j£** C~~* C-»Wj-i jJ

2079. By bilyiik! Dmdmetie korii takdtm etmek, §ertatie mekruh olclu.

<LdL- JJ.L y\ <> ^jj rt-^5- «-** j C—^- j -L5>b JiiU- <u>-y

2080. ITier ne kadar hafiz ve gevik ve fakth olursa la f sefih olsa hile, gbzii

[2088] „ * . .1.

nurlu lyidu.

Kor, her ne kadar hafiz-i Kur'an ve harekatmdan gevik ve ilm-i fikha va-
kif olsa bile, imamete gozii agik ve nurlu olan sefih ve cahil kimse daha ev-
la ve miireccahtir; zira kor, gozii goremedigi igin "necasetten taharefe muk-
tedir degildir; halbuki imamin temiz olmasi lazimdir.

j-^ j jt*A J**' ^ r^ ->*** ^ *■# ■**-* '-> *£

2081. Oioriin pislikten sahinmasi olmaz; -perhizin ve hazerin ash goz olur.

Zira goz, gordiigii §eyden sakinir ve korkar; binaenaleyh gozii gorme-
yen bir kimse, namaza mani' olan necasetten sakinamiyacagi igin, imame-
te salih degildir. Gergi Resul-i zi§an Efendimiz, ashab-i kiramdan a' ma olan
Ummu Mektum hazretlerini istihlaf buyurdular; fakat Ummii Mektum haz-
retlerinin her ne kadar zahir gozii a'ma idiyse de, batin gozii agik idi ve o
goz ile alem-i miilk ve melekutu mii§ahede buyurur idi; ve sohbet-i Risa-
let-penahfnin berekatiyle bu hal o hazretten miisteb'ad degildir. Nitekim
yukanda bir a'manin kiraat zamamnda, kelimat-i kur'aniyyeyi goriip ta'kib
etmesi kissasi gegti. Buna binaen (s.a.v.) Efendimiz hadis-i §enflerinde
tfj-^ ^jj ja ^Vi ufi a ^*, t5 ^ u . ^ ^i\ ^J ya'ni "Zahiri gozii kor olan kor
degildir; kor ancak kalb ve basiret gozii kor olan kimsedir" buyururlar.

2082. O uburda murdarhgi cjarmez; mii'minlerin gozii asla kor olmasinl

Kor, gelip gegtigi yerdeki pisligi goremez; caiz ki kendine bula§mi§ olur.
Binaenaleyh §eriatte ve hakikatte bu gibi murdarhklardan masun kalmak igin
mii'minlerin zahir ve batin gozii asla kor olmasm!

2083. Jiahiri kor, zahiri necasettedir; bahni kor, sir necaseHerindeAir.

*#$&

MESNEVI-t SERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3

Zahin gozti ve hiss-i basan goremeyen kimse, zahin necaset ve pislik icjn-
dedir; fakat basar-i basireti ve kalb gozu kor olan kimse sir necasetleri ve za-
hin gozler ile gdriilemeyen ma'nevi pislikler icmdedir.

2084. ^Du zdhir necaset sudan (fitter; o hahn necaseti ziydde olur.

Bu zahin necaseti su ile yikayip temizlemek kolaydir; fakat o batinf neca-
seti ve o ma'nevi pisligi su ile temizlemek ve zahiri tedbfr ile izale etmek
miimkin degildir. pislik gittikge ziyadelesfr.

2085. Onu goz suyunun gayriyle yihamak, miimkin degildir; vahtaki hahnlann
necasetleri ayan oldn.

Bahndaki pislikler a'za ve cevarih vasitasiyla birtakim kdtu efal ve ahlak
suretlerinde ayan olup, meydana giktigi vakit, o murdarhklan goz suyu ile,
ya'ni pi§man olup, aglamak ile yikamak miimkin olur.

2086. Qiinku Diudd kafire "neces" ta'htr etii; o necaset onun zahiri uzerinde
degildir,

Ya'nf, Hak Teala hazretleri sure-i Tevbe'de '^ 'ci/"^A ui \^' >A 4,1 C
(Tevbe, 9/28) ya'ni "Ey mii'minler, mu§rikler ancak necesdir" buyurdu. Fa-
kat bakilirsa onlann suret-i zahirelerinde necaset yoktur.

2087. ZKafirin zahiri bundan miilewes degildir; necaset ahlakda ve dindedir.

Kafirin zahiri bu necaset-i zahireden miilewes degildir. Kur'an-i Kerim'de
beyan buyrulan necaset, onun ahlakmda ve dmindedir; zira onlann araz-
dan ibaret olan ahlaki ve dini, ma'na aleminde ayn-i necestir.

2088. HSU necdsetin kokusu yirmi adimdan gelir; ve necaseiin kokusu
Uley'den <§am'a kadar gelir.

*$$&>

f>K®~

AHMED AVNl KONUK

Bu zahirf necasetin kokusu ve eseri, ancak yirmi adimhk yola kadar ya-
yilir; halbuki o batmi necasetin kokusu ve eseri ise, Iran'daki Rey §ehrinden,
Suriye'deki §am'a kadar intisar eder.

2089. H^elki onun kokusu gokler iizerine cjider, hurilerin ve ^Ridvantn dima-
gina cikar.

Belki o batini necasatin kokusu ve eseri avalim-i ulviye kadar gidip, er-
vah-i aliyenin dimagina vasil olur ve onlan iz'ac eder.

-j* r**'

jM\ (> y

'r$* j J

<y

2090. O sey ki, soyliiyorum, senin anlayisin kadardir; dogru anlayisin hasreiin-
[2098] j .j,.

den oldum.

Ey sami', bu benim soyledigim sozler, ancak senin anlayi§in kadardir; bu
soylediklerimi daha ziyade tafsil ederdim; fakat anla§ilmamak korkusundan
terk ettim. Esasen dogru anlayisin hasretinden dldum.

Bu beytin §erhinde Hind §arihlerinden Veil Muhammed Ekberabadi §6yle
buyurur: "Eger anlayi§i dogru bir kimseyi bulsam, asuman nedir ve Ridvan
kimdir ve hurfler ne oluyor ve onlann viicudu hangi alemdedir ve kokunun
onlann dimagina gitmesi ne tavir iledir ve ne zarar eder? Bunlan birer birer
beyan ederdim. Ve mademki Mevlana hazretleri burada beyandan siikut bu-
yurmu§lardir, bizim de siikutumuz evladir. Velakin miicmel olarak su kadar
soyliyeyim ki, bu mezkurat senden harig degildirler; herkesde ve herkes ile
beraberdtrler. Ve "onlann dimagma zarar eri§mesi" odur ki, necaset-i batine-
nin kokusu asumana gittigi vakit, §ahis iizerine asumamn yolu mesdud olur
ve onun makami, zeminden gayri olmaz. Ve bu kokudan hurilere ve Rid-
van'a fza* ve kerahet eri§tigi vakit, §ahis iizerine cennet kapisi kapamr ve ce-
hennem kapisi agilir. Ve caiz ki, cenab-i Pfr'in hatir-i miibareklerinden bura-
da diger esrar gecmis. olsun. Vallahu a'lem."

jjW 1 *jij ^~~- £•*■* _*** ^y? y s ^J^J J c— j^^

2091. fjehim sudur ve ienin viicudu testidir. Tesfi kinldicji vakit, ondan su do-
kiilur.

Fehim, su gibi niiruzu §edid olan bir seyyaledir ve tenin viicudu ve taay-
yiinii ise bir testi gibidir. Testi catladigi ve ba'zi mahalleri delindigi vakit, bit-
tabi' icmdeki su akip gider.

Vgypp

MESNEVI-t SERtF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

2092. 15a fesftnm fre$ iertn. delt^i vardir, onda ne su kaltr, ne de kar.

Bu cisim testisinin havass-i hamse-i zahireden ibaret, be§ tane derin deli-
gi vardir. Binaenaleyh onun iginde ne su kahr, ne de kar! "StTdan murad,
dogrudan dogruya kalbe munzel olan maam-i gaybiyyedir; ve "kar"dan mu-
rad, ehlullahm kulub-i §erffesine nazil olup, huruf ve elfaz ile bitteksif alem-i
kesafete gikanlan maarif-i ilahiyyedir ki onlar bu cisim testisine, bu kesif el-
faz ile ilka olunur.

^ y <jslfrj C~~* \j (JXJ*Z> p* ,S j\+ju\ iy> j* \yki- ja\

2093. "fiozlerinizi kevaAan yumun!" emrini de isittin, sen ayafli doffu koymadm.

"Siim" ayak ve kulak deligi ma'nalannadir; burada her iki ma'na da caiz-
dir. Beyt-i §erffde, sttre-i Nur'da olan '^jUji [y> !jl~> 'u^j-JJ J* (Nur, 24/30)
ya'ni "Ey Resulum, mii'minlere soyle g6zlerini yumsunlar" ayet-i kerimesi-
ne i§aret buyrulur. Maksad, havass-i hamseden biri olan gozlerin, bakmasi
name§ru' olan §eylere kar§i kapatilmasidir ki, bu cisim testisinin deliklerinden
birinin tikanmasim amirdir.

2094. V^futuk, agizm cihetinden senin fehmini gotiiriir; kulak, kum gibulir, se-
nin fehmini yutar.

Cisim testisinin deliklerinden biri de agizdir ki, havass-i hamseden hiss-i
zaikamn mahallidir; fakat bu delik ayni zamanda soz soylemek mahallidir. tn-
san soz soylerken, soyledigi kelamin ma'nasiyla me§guldur; eger me§gul ol-
dugu ma'na, alem-i siifliye aid ise, alem-i ulviye aid olan ma'nayi izale eder;
ve eger alem-i ulvfye aid ise, bu nutuk bil'akis susamisten kandiran ab-i zii-
laldir. Nitekim bu Mesnevf-1 §enfo nevi'dendir. Imdi soz soyleyen kimse,
kendi haline baksin da, ona gore soylesin veya sussun. Ve keza cisim testi-
sinin deliklerinden biri de kulaktir. Eger insan kulagim bf-ma'na ve alem-i
siiflfden miinbais olan sozleri dinlemege hasr ederse, bu hal, alem-i gaybdan
munzel olan maani sulanm, kumlann sulan yutup yok ettigi gibi izale eder.

2095. Senin dujer delihlerin de boyledir; senin muzmer olanfehim suyunu geker.

°&p?

AHMED AVNl KONUK

Senin cisminin testisindeki ba§ka deliklerin hepsi de bu izah ettigimiz tarz-
da, senin batminda su gibi seyyal olan fehmini, sizdinp izale ederler.

2096. Bger denizden suyu bedelsiz pkanrsan, o denizi $ol yaparsm.

Bilfarz denizin suyunu, yerine bedeli gelmemek sartiyla, baska bir saha-
ya akitsan, o denizin sahasi col haline gelir ve asla su bulunmaz.

Ma'lum olsun ki, havas deliklerinin acrimasi, fehim ve idrak suyunun do-
kultip gitmesini mucibdir; ve sermaye-i fehm "huzur-maallah"dir ve kalbe te-
veccuhdur. Ve §ahis soylemege ve dinlemege me§gtil oldugu vakit, kalbe te-
veccuhe futur gelir ve huzura gaflet yolu agilmi§ olur. Eger huzur ve agahkk-
da meleke hasil olmus. ise, o zaman bir kimseye soz soylemek ve bir kimse-
nin soziinu dinlemek zarar vermez. Zira boyle bir kimsenin varidati, masra-
findan coktur ve bu yolda olmayan salikin varidati az oldugundan havas de-
liklerinden sarfiyati 50k oiursa, onun kalbi susuz bir col haline gelir ve ab-i
fehm ve idrakten bo§alir.

2097. Uakiisizdir, eger hall, ivazlann ve beddlerin medhalini soylesem...

Iprjt- Jwu j Julias' j\ \j j>xj IfiJb d\ j \^>jf- d\f

2098. !7Ct ivazlar ve bedeller, harclardan soma, denize nereden gelir?

Ya'ni, "Eger bu cisim testisine ivazlann ve bedellerin mahall-i duhulumi
ve hakikan hali, ivazlar ve bedeller, sarfiyattan sonra denize nereden ge-
lir diye soylesem, vakitsizdit. Bu esrar ve hakayikm tafsil ve izahina vakit
miisaid degildir." Evvelki beyt-i §enfde "testi" ile, saliklerin vucuduna ve
"bahr" ile kamillerin vucuduna isaret buyrulur. Saliklere ab-i fehm kamiller-
den ve kamillere ab-i fehm de, hakikat-i muhammediyyeden gelir.

2099. ~$uz binlerce can~ver ondan yerler; ve buluilar da onun zahirinden gotu-
riirler.

Zahiri denizde yuz binlerce baliklar ve turlii turlu hayvanlar yerler ve Ver-
ier ve bulutlar dahi onun zahirinden ve sathindan birtakim buharati ahp go-

c 3^

SljK®" MESNEVf-1 §ERIF SERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

turiirler. Bir bahr-i ma'na olan insan-i kamilin fuyuzatindan dahi, alem-i ke-
safet ve letafet dahi boylece istifade ederler.

2100. Hekrar deniz o ivazlan ceker; ashab-t resect, bilirler ki, neredendir.
[2108]

Zahirf deniz tekrar, kendisinden eksilen mevaddin bedellerini ve ivazlan-
m geker; fakat bunlan nerede gektigini rii§d ve dogru yol sahibleri bilir. Ya'ni,
zahirf deryanin ivazlanni ulum-i tabiiyyede dogru ma'lumat sahibleri bilirler
ve batini derya olan insan-i kamilin sarfina mukabil gelen ivazlann ve bedel-
lerin nereden geldigini de zevk ve kesjf sahibleri, urefa-yi ilahiyye bilirler.

2101. JAceleden hissalara hasladih, hu kitabin iginde muhlasstz haldi.

"Muhlas" hulasa edilmis, demektir. Derya-yi kaleme varid olan maani ve
hakayikin, mustaid taliblere bir an evvel ibzali cihetinden dolayi, birtakim
kissalara basjadik; bu aceleden dolayi bu kitab-i MesnevP nin icmde hulasa-
siz ve nihayetsiz kaldi; tamam edemedik.

2102. By UiaMiin ziyasi olan corned Dtusameddin hi, felek ve erhan, senin
cjibi hir sahi dogurmadi.

"Rad" comert ve sahi ma'nasinadir. Bu sifatin Hiisameddin £elebi hazret-
leri hakkinda isti'mal buyrulmasimn sirn budur ki, bu Mesnevi-i §erff Qelebi
hazretlerine hitaben beyan buyurulmus. ve bu bahr-i bi-payam o hazretin is-
ti'dadi cezb etmi§tir. Zfra bu Mesnevi-i §erffde beyan buyuruldugu iizere,
"Allah Teala hikmeti vaizlerin lisanma, mustemi'lerin isti'dadi kadar ilka bu-
yurur." Imdi o hazretin isti'dadimn viis'ati, bu bahr-i bf-payan-i MesnevPmn,
alem-i suretde zuhuruna ve talib-i hakikat ve hikmet olan kimselerin istifa-
delerine sebeb olmu§tur; bu ise Hz. ^elebi'nin isti'dadimn comertligidir. Ya'nf,
"Ey Hakk'in nuru ve ziyasi olan comert Husameddfn'im ki, dokuz felek ve
dort riikn-i unsurf ve tabfat, bu alem-i suretde, senin gibi bir §ah-i hakikat do-
gurmadi." Bu hasr ve tahsis, cenab-i Pir hazretlerinin terbiye buyurdugu sa-
liklere aiddir; yoksa, sekene-i arzin umumuna rati' degildir. Zfra cenab-i
Mevlana efendimizin nefs-i nefisleri de dahil oldugu halde, felek ve erkan, df-
ger biiyiik §ahlar ve sultanlar da dogurmu§tur.

G «% a

fig^ AHMED AVNl KONUK ^S

2103. 6en can ue ii!e nadir geldin; ey, goniil ve can senin kudumundan haciUir.

Sen benim camma ve gonliime nadir geldin ve murfdlerim arasinda senin
gibisi nadirdir. Ey kamilu'l-isti'dad olan Husameddin'im! Senin kemal-i is-
ti'dadina miinasib cevahir-i hakayiki ibzal edemedigi icjn goniil ve can, se-
nin kudumundan utanmi§tir.

2104. [yepnis olan kavmi ne kadar medh ettim; onlardan henim kasdtm iktiza-
dan dolayi sen idin.

Ya'nf "Bu alem-i faniden gelip gegmis, olan evliyaullahi bu Mesnevi-i §e~
rifde ne kadar medh ettim; fakat medhinden ve menkabelerini beyandan
maksadim, mukteza-yi hal ve zamandan dolayi, ancak sen idin." Zfra bu
Mesnevi-i £enfdeki esrar ve hakayikdan umumun nasibi vardir; ve halkin
kabulu ise, hazirdan ziyade, gaib hakkinda vaki' olur. Binaenaleyh agiktan
agiga sen! soylesem, saika-i hased He, halkin kabul etmeyenleri de bulunur.
Ve bu adem-i kabul onlar hakkinda muzir olur. Gormez misin ki bu halk, 6n-
lerinde, gegmi§ zamandaki evliyanin esranm hamil bir veliyy-i kamil bulun-
dugu halde, ona gelmeyip, o gegmis. olan evliyanin mekabirine gidip istimdad
ederler.

U ^ i^y* ^ j* f^ y ^° ^y*' ^^ b ^y- sa>^>-

2105. iy\tuhakkak dud kendi evini tanu; sen her kimin namina isiersen send eil

Dua evi, hakikatde Hak Siibhanehu hazretleridir. Mehamid her ne ka-
dar zahirde, Zeyd'in ve Amr' in *namina vaki' olsa da, bu mehamidin ve se-
nalann hepsi hakikatte Hakk'a raci' olur. giinkii viicud-i mezahir, kema-
lat-i Hakk'm ayinesidir. Nitekim bu ma'na atfde 2117 numarah beyt-i §e-
nfde iy. c-ijip ^u~M j Jr # j i jj j*- jyi j^^ y> aSjIj ya'ni "Zira ki, her bir
medih, Hakk'in nuruna gider; suretler ve §ahislar iizerinde ariyet olur" su-
retinde tasrih buyurulmu§rur.

2106. uWedihin, nd-mahalden kitmam icin, Diak feu hikdyeleri ve meseli hoy-
mn&iur.

<^%?

MESNEVt-1 §ERtF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

"Medih" medh olunmu§ ma'nasinadir. Medh olunan kimsenin, hasidlerin
nazannda saklanmasi igin, Hak Teala hazretleri bu hikaye ve mesel perdele-
rini ihsan buyurmu§tur.

Jill J^>- 1J^ J^-L JU Jpt*+ p* ^fjj jl £-X. cft^J'

2107. ^erpt o medh dahi senden hacil cjeldi, Diuda dervi§in cehdini kabul eder,

"Cehd" sa'y ve "mukill" dervfs. ve fakir ma'nasinadir. Ya'ni "Senin buyuk-
lugiin ve medhin kugiiklugii hasebiyle o medh, senin huzur-i ma'nevfhe gel-
digi vakit, utandi. Fakat Huda, fakfrin sa'yini kabul buyurur."

Yukandaki 2105 numarah beyt-i serffin iz|hinda beyan olundugu uzere
bilciimle mehamid Hakk'a raci'dir ve insan-i kamil, mazhar-i ism-i cami' ol-
dugundan be§erihin lisan-i mahduduyla Onun hakkinda vaki' olan medh u
senalan bittabi' nakis olur. Cenab-i Pff efendimizin "Huda cehdu'l-mukilli ka-
bul eder" buyurmalan bu ma'naya goredir.

2108. Diak kisreyi kabul ediv muaf tutar; zira kbriin iki aozunden, iki kaire
kdftdir.

"Kisre" ekmek kingi ma'nasinadir. Hind §arihleri bu ma'naya almisjar ve
Bahru'1-Ulum hazretleri §u ma'nayi vermi§tir.- "Bu beyt, medh-i kasinn ka-
bulii iizerine temsQdir ki, sadakada ekmek pargasina te§bih olunur. Zira ha-
dis-i sahihde bir habbe sadakanin ind-i ilahide biiyiik kiymeti oldugu beyan
buyurulur; kasinn medhi de boyledir." Fakat Ankaravi hazretleri "kisre"yi
kinklik ma'nasina ahp "Hak Teala kinkhgi kabul edip muaf ve musellem tu-
tar" buyurmusjardir. Fakfre gore de, "kisre"yi kinklik ma'nasina almak mu-
nasib olur, bu suretle beyt-i §erffde "Ben kulub-i munkesire indindeyim"
ma'nasmdaki hadis-i kudsiye i§aret buyurulur. Ya'ni Hak Teala, kusur yap-
tigi igin kalbleri kink olan kullan kabul edip, muaf tutar; zira acizin §ani bu-
dur. Nitekim koriin aciz ve kasir olan iki goziinden iki katre yas, kafidir; zi-
ra fazlasi beklenemez. Hind §arihleri, koriin gozleri ya§sizdir; ve Ankaravi
hazretleri ise, bil'akis koriin gozii gok yashdir; binaenaleyh "iki katre ya§ ki-
fayettir" demek mtinasib degildir buyurur. Fakfr derim ki: Korlerin enva'i
vardir, ba'zilanmn gozleri biisbiitun kapanmi§tir, bunlar ya§srzdir ve ba'zi-
lannin gozleri ise gok yashdir. Beyt-i §erifde, ewelki korlerin hali beyan
buyurulmu§tur.

e #3S&'

ASK®" AHMED AVNl KONUK

2109. O ihhami ku$ ve hahk bilir ki, bu laitf ndmi miicmel olarak medh, ettim.

"tbham" belirsiz etmek ve maksadim setr etmek ma'nasinadir. Bu beyt-i
§erif, yukanda gegen 2114 numarali beyt-i §erifin te'yfdidir. "Kus/'tan murad,
alem-i ma'nada ugan ervah; ve "balik"dan murad "seyr-fillah" mertebesinde
bulunan zevattir. "Ben bu Mesnevi-i £erifde bu latif nami mubhem ve miic-
mel olarak medh ettim. Benim bu ibhamimi, alem-i ma'nada ugan ervah ile
"seyr-fillah" mertebesinde bulunan kimseler bilir."

>£ <S OtJuJb lj jX?- U ijj <S Obj-^>- o\ jj

\3

2110. Ta fu onun uzerine hasedcilerin ahi az essin; ta hi onun haualini it? ile

[2118]

az isirsm.
"Hayalini di§ ile lsirmak" kalben inkardan kinayedir.

2111. Dialbuki hasud onun hayalini nerede bulur; sigan evinde, tuft ne vakii
mizaandi?

Hasud, o medh ettigim zatin hayalini kalbinde bulamaz; zira o hasudun
kalbi sigan yurdudur. Hig sigan yurdunda, bir tuti kusu tuner mi?

2112. Onun. o hayali, ihtiyalden alur; o, onun kasimn kilidir, hilal degildir.

Hasudun kuvve-i hayaliyyesine gelen hayal, Qelebi Hiisameddin hazretleri-
nin hakiki hayali degildir; belki kendisinin htle ile icad etmis, oldugu bir hayal-
dir. Eger o hazretin hakiki hayali, o hasudun batinina gelmis. olsa, onda hasud-
luk kalmaz, bu gibi ahlak-i zemimeyi ifna eder. Zira insan-i kamilin hayali her
ne kadar bir suret ve put ise de, bu gibi sifat-i zemime putlanni kincidir. Nite-
kim yukandaki bir beyt-i §enfde j£a c^. ji y** c- j-tj** y >. J^ ^ J^ Hyr
ya'ni "Vaktaki benim yarimin hayali araya girici oldu; onun sureti puttur, onun
ma'nasi ise put kincidir" buyurulmus, idi.

Imdi hasudun su'-i hulku mademki hal-i devamdadir, bundan anla§ilir ki,
onun batinma gelen hayal, insan-i kamilin hayali degildir; belki kendi bati-
mnda ve vucudunda kendisinin icad ettigi bir hayaidir ki, bu hal, gozimiin
uzerine dogru uzayip, kivnlmis, olan ka§min kilim, semadaki hilal zannet-

*$$&>

UK®" MESNEVI-1 §ERIF §ERHl / V. CILT • MESNEVl-3

mek kabflinden olur ki, bu kissa II. cildin ibtidalanna dogru olan bir mahal-
de -up aJUi ^j y^ j^p j?\ j^ ji \j JL>- ^^ or jviiju^ Jt>u ["Hz. Omer (r.a.)in
zamamnda, bir kimsenin hayali, (kasmdaki beyaz kill, ramazan hilali) san-
masi"] iinvaniyla gecti.

^j J^ iA?" ^^ u~*j s- ^-^ j eh j 1 ^jj< c^ y c^

2113. <5enin medkini be§ien ve yediden hari$ soyliyeyim; simdi yaz, ^ekuki
ileriye flitti.

"Be§"ten murad, havass-i hamsedir; §arihler bunda muttefiktirler. "Ye-
di"den murad Ankaravfye gore eflak-i seb'a've §urrah-i Hind'den Muham-
med Riza ve digerlerine gore perde-i dildir; ve Veil Muhammed
Ekberabadf ye gore yedi a'za, veyahud "be§"ten murad, be§ namaz vakti ve
"yedi"den murad dahi haftanin giinleri olmasi melhuzdur. Fakire gore
"bes/'ien murad havassi-i hamse olmasi mimasibdir; ve "yedi"den murad
dahi meratib-i nefisdir ki, onlar "Emmare, levvame, mulhime, mutmainne,
raziye, merziyye ve safiye"dir. Bu bes, havas ile meratib-i nefs, cismaniyet
alemindendir. Cenab-i Pir efendimiz buyurular ki: "Ey Husameddin'im! Ben
seni cismaniyet aleminin haricinde medh edeyim." Nitekim V. cildin ibtida-
sindaki su ouu^j ^^ jjui ^ ol;u;j l c—i j>~>- y ^ ya'ni "Seni, zinda-
nilere, bu beden ve dunya mahbuslanna medh etmek yaziktir; binaenaleyh
senin medhini ruhanfler ve ehl-i melekut mecma'inda soyliyeyim" beyt-i
§erifi bu ma'nayi te'yid eder. ikinci misra'in ma'nasi zahirdir. Ya'ni, ben kis-
sayi soyliyeyim, sen ber-mutad yaz! Dekukf imamet icin one gecti, demek
olur.

kavmin imameti ile Dekuki'nin one gitmesi
2114. Salihlerin tahiyyahnda ve seldminda, ciimle enhiyanin medhi mahiut cjeldi.

«^^o

5K®* AHMED AVNl KONUK

"Tahiyyat," tahiyyenin cem'idir ve "tahiyye", miilk, beka, atiyye, selam
ve hayat ma'nalanna gelir. Ve "acin" mahlut ve yogrulmus. demektir. Bu
beytin yukanya rabti, §u vecihle olur ki, yukanda 2103 numarali beyit-i §e-
rifde Ukai j ^iy y \$ i j j, j^j Lr ^. u cji ^x. ^^T o^>- buyurulmus. idi; ve gee-
mi:? olan kavmin medhinde Husameddm Celebi hazretlerinin medhi dahil idi;
ve onun medhi, bu zevat-i maziyenin medhinde mahlut ve acin idi. I§te bu
beyt-i §erifde bu ma'na te'yfd buyurulur. Ya'ni "Namazda okunan "Et-Ta-
hiyyatu lillahi..." duasinda "Ve's-selamii ale'l-enbiya'i" ["Ve selam peygam-
berlerin iizerine olsunl"] denmeyip de "Ve's-selamu aleyna ve ala ibadilla-
hi'ssalihine" ["Ve selam bizim iizerimize ve Allah'in salih kullari iizerine ol-
sun!"] denmesi, bu ibarede enbiyamn dahi mahlut ve acin olmasi sebebiy-
ledir. Ben de senin medhini bu Mesnevi-i £erifde bu usule muvafik olarak
yaptim, demek olur.

2115. CMedihlerin hepsi kan§mi§ oldu; bardaklar bir lejjene dokulmu§tur .

2116. jLua ki memduh muhahkak hir den gayri degildir; bu yiizden mezhebler,
bir mezhebin gayri degildir .

Ma'ltim olsun ki, Kur'an-i Kerimde birgok mahalde *ii jlJ-i "El-Hamdii lil-
lah" buyurulur ki, ma'nasi "hamd" cinsinden olan ne kadar §ey varsa, hep-
si Allah'a mahsustur" demek olur. Fakat herkes bu hamdin ne suretle Hakk'a
raci' oldugunu bilmezler. Nitekim sure-i Ziimer'de a jX] V °<^]z\ j! «Ij jU-i (Zii-
mer, 39/29) ya'ni "Hamd Allah'a mahsustur; belki onlann cogu bunu bil-
mezler" buyurulur. Imdi harrtd ve medhin hepsinin Hakk'a raci* olmasi bu-
dur ki hamdde tig vecih vardir; Birincisi: Hak'dan halka olan hamddir. Bunun
delilf 'Ji\ Jp 'dJU. '£&** 'j 2ji oi (Ahzab, 33/56) ["Allah ve melekleri Pey-
gamber'e salavat getirirler"] '^ls> JL^ ^jJi 'y> j (Ahzab, 33/43) ["Uzerinize
rahmetini gonderen O'dur"] ayet-i kerimeleridir. Bu suretde Hak hamid ve
halk mahmuddur. Ikincisi: Halktan Hakk'a olan hamddir ki, bunlann delili de
*jL~ ^lo Sfi Q* °ja °o\ j (Isra, 1 7/44) [Her §ey ancak O'nu tesbih eder] ve em-
sali ayat-i kur'aniyyedir. Ueiincusu: Halktan halka olan hamddir; bu suret-
le hamid ve mahmud halk olur. Bu nevi' hamdin Allah icin olmasmm vechi
budur ki, Hak taayyiin cihetiyle hamidin suretinde zahirdir ve hamd ile ken-

^

fF

MESNEVM §ERtF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

di kemalatini izhar eder; binaenaleyh mahmudun mazhanndan zahir olan
kemale kar§i hamidin mazhanndan sadir olan hamd dahi Hakk'a raci' olur.
Yukanki beyt-i §erifde halkin taayyunleri bardaga ve masdar-i kemalat
olan viicud-i hakikf-i Hak dahi legene te§bih buyurulmu§tur. Bu beyt-i §enf-
de de memduhun ancak Hak olduguna ve bu cihetten dahi bilcumle mezheb-
lerin de, bir mezhebden ba§ka olmadigina i§aret buyururlar. Mesela Muse-
viler Hz. Musa'yi medh eder ve Iseviler de Hz. Isa'yi medh ederler. Ve bun-
lann bu medihleri ayn ayn birer mezheb goriinur; fakat yukandaki izahattan
anla§ildigi iizere bu medihlerin hepsi Hakk'a raci' oldugundan, hakikatte bir
mezheb olur; fakat bjX'V ^X»j' (Nahl, 16/75) ["Lakin onlann gogu bil-
mezler"] ayet-i kerimesi muktezasinca, onlanrfarasinda cehil hiikumrandir.

*Ji ^-iJ^" <j^k*-il j jy*> ji *jj J>- jy>. c^"*^ J* &>\'j

2117. jlira ki, her bir meiih Dtakh'm nuruna fjicler; suretler ve eshas iizerin-
de driyei olur,

Zira suretler ve eshas kemalat-i Hakk'in in'ikasina birer ayine oldugun-
dan, onlardaki kemalata kar§i vaki' olan medihlerin hepsi Hakk'a raci' olur.

ju

ij*i ^ OyS C— t>\JS± j> i^Li

^ J\

' ?r \^±»

2118. CAiedihleri ne vakit mustehakhin aayrine yaparlar? Xlakin zan iizerine
cjiimrah olurlar.

Bilciimle medihlerin ancak Hakk'a raci' oldugu, yukandaki izahattan an-
lasridi; binaenaleyh her kirn birini medh etse, hakikatte o medih ancak Hakk'i
medh etmek olur. Ve arif-i billah olanlar bunun boyle oldugunu bilirler; lakin
hakikatten cahil olanlar bu medhin, viicudlan mevhum olan suretlere aid ol-
dugunu zannedip bu tevehhiim ve hayal iizerine dalalete dii§erler.

2119. ^Duvar iizerine aks etmis hir nur gibulir; duvar o envar i$in bir ince bez

Kemalat-i ilahiyyenin bu mezahir-i kevniyyeye aks etmesinin misalidir.
Bu terciime Ankara vf niishasina goredir. Ankara vi niishasinda, ikinci mis-
ra'm kafiyesi "rayitf' suretinde vaki'dir. Ve Ankaravi buyurur ki: "Rayit, rey-
ta sahibine derler ve "reyta" ince yumu§ak beze derler ve diger ma'nalan da
vardir." Fakat Hind niishalannda bu kelime "rabiti" suretindedir. Bu halde ter-

G^Q^G^

AHMED AVNl KONUK

cume: "Duvar o nurlan rabt edici ve baglayici gibidir" demek olur. Hulasa-i
ma'na: "Mezahire aks eden kemalat-i ilahiyye, duvar iizerine aks etmis, olan
bir nur gibidir; duvann vazffesi o nuru kendine kabul etmek ve baglaytcilik
yapmaktir. "Rayitf'deki "ya"mn masdariyet olmasi da variddir.

JJLC Jij\^>\ j j i^S" *f ^ JUi> JjIj J-^1 (Jy* <^ dy>- ^fr ^

2120. <$ubhesiz gotye, asil tarafma surdiicju vakil, doll ayi kaybetii ve medihden
[2128] L jj

Golge mesabesinde olan bilfarz ayin suret-i mun'akisesi, kendi ask tarafi-
na riicu' ettigi vakit, o suret-i miin'akiseyi ay zanneden §askin, ayi kaybeder
ve medhinden de geri kahr. "Kemalat-i ilahiyye" aya; ve o kemalatm, meza-
hir-i kevniyyede zuhuru, aym aksine tesbih buyurulmu§tur. imdi kemalati,
mezahirin kendinden bilip medh eden kimse, hakikat-i hale vakif olrnadigi
icin bir §a§kindir. Vaktaki o mazhann viicud-i mevhumu olum ile ortadan
kalkar ve o kemalat dahi, aslina riicu' eder; bu §askm olan kimse de o kema-
lati kaybedip, lisan-i medhini kapar,

^ l^ '/ J >J" J J *!•* -r" >y 'J lj* U u^ c?*W J U -

2121. ^dhud bir kuyudan bir aym aksi gorundii; basim kuyuya soktu ve onu
medh eiti.

Bu da kemalat-i ilahiyyenin mezahirdeki aksine diger bir misaldir.

2122. Uier ne kadar onun cehli, onun aksine. ieveccuh eiti ise de, hakikalte o
ay in mddihidir.

2123. Onun medhi ayadir, o akse det/ildir; mdcera galai oldugu vakit, kiifur oldu.

O kuyuya basmi sokup, aym aksini medh eden kimsenin, medihleri hep
aym kendisine raci'dir; yoksa akse degildir. Madihin nazannda galat olun-
ca, bu medih macerasi kiifur olur. "Kiifur" setr ve inkar ma'nasina gelir. Na-
zannda galat olan kimsenin i'tikadina gore bu iki ma'nadan her birisi ona
atf olunur. Eger mii'min olup da, nazan halka olur ve madihi ve memduhu
halk goriirse, o kimse mezahirde Hakk'm viicud ve zuhurunu satir olur.
Ehl-i gafletten olan mu'minlerin hali budur. Ve eger mezahirde zahir olan

a^c^

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

kemalatin, o mezahirin "ayn"ina aid oldugunu kabul ve Hakk'a aidiyyetini
inkar ederse, kafir olur. Binaenaleyh bu galat-i ru'yet, macera-yi medihde ya
"sett" ma'nasma olan kufiir veya inkar ma'nasma olan kiiifur olur. I§te bu
galan ru'yet sahibleri tarafindan vaki' olan medih hakkinda Resul-i zisan
Efendimiz §6yle buyururlar: v 1 ^ 1 ^yrj J >j^ a^^ 1 ^L ^ Ya'nf "Medh
edicileri gorduguniiz vakit, yiizlerine toprak saciniz!" ve keza huzur-i Risa-
let-penahide bir kimse bir kimseyi medh ettigi vakit, Resul-i Ekrem Efendi-
miz £»:# J^\ ^ c^** ditj ya'nf "Vay senin haline! Kardesjnin boynunu iig
def'a kestin!" buyurdular.

2124. JLvra o cesur sekavetden gumrah oldu; ay yutianaa iai, o a§amaa zanneiti.

Zira o Hakk'i inkarda cesur olan kimse, §ekavet-i asliyyesinden dolayi da-
lalete du§tii; o §ekavet onun idrak gdzimii kor edip, yukanda olan ay mesa-
besindeki kemalat-i ilahiyyeyi, alem-i siiflide ve viicud-i mecazfde zannetti.

2125. 'Hu putlardan halaik verisan olurlar ve siiruimus sehvetien pesiman olurlar.

"Zfn" hem rmsra'-i evvele ve hem de misra'-i saniye ma'tufdur. Bu suret-
le ikinci misra' "Zfn §ehvet-i rande" takdirinde olur. "Putlar"dan murad, cis-
mani ve surf giizellerdir. Ya'nf "Ehl-i alem bu cismani giizellerin muhabbetin-
den perfsan olurlar. Kimi elindekini, avucundakini sarf edip miiflis olur; kimi
tecenniin edip timarhaneye gider. Kimi teverriim eder ve kimi intihar eder.
Vaktaki a§ik bu surf ma'sukunu elde edip, §ehvetini siirer ve siirdugii §ehvet-
ten dolayi sonunda pesjman olur."

C^m\ sAJU \j j jji C-JLJb- jj C~^l aJlilj ,JL>- L O^fi 4Xjlj

2126. xSra ki §ehveii bir hay at ile surmiisiur; ve hakikatten pek uzak cjeri kal-
mishr.

Pe§fman olmasinin sebebi budur ki, o kimse, esrann inki§af ettigi yevm-i
ahirette §ehvetini bir hayal ile surdtigunii ve hakikatten pek uzak dii§tugunu
goriir.

Ma'ltim olsun ki Fususu'l-Hikem'de Fass-i Muhammedfde izah olundugu
iizere, viicud-i Hakk'i, mtikevvenatin viicudundan gayri goren kimseler, ka-
za-yi §ehvet esnasinda, kadimn suretinde fani olurlar ve kadmin vucudun-

*$$£>

AHMED AVNl KONUK

dan lezzet aldiklan i'tikadinda bulunurlar. Onlar gerek kendilerinin ve gerek
kadimn suretinde miiteayyin olamn Hak oldugundan gafildirler ve bu taay-
yiinatin vucudu ise, bir hayalden ibarettir ve bu hayallerde cilveger olan ise
ancak Hak'dir. Bu ma'rifetten gafil olanlar, hakikatten pek uzak kalmi§ olur-
lar. Velakin mu§ahede sahibi olan arif, her surette Hakk'i mii§ahede eder ve
hakikatten uzak du§mez.

2127. iSeain. hir handle merlin nasil kanat olw, nihayet o kanat ile hakikat
iizerine cikar?

y j* JL>- Olj ^j*^ Ji^J c^rjj cjj. ^Jy&>> iS^ji ^y?

2128. Uaktaki sen hir sehveti stir dun, kanadm dokuldu, fopal oldun ve o hayal
senden hack.

Ya'nf, "Insanin meyli sema-yi hakikate ucmak icjn verilmis, kanattir. Hal-
buki senin bir hayale meylin nasil kanat olur; ve boyle bir kimse nihayet o
kanat ile sema-yi hakikat iizerine nasil uruc eder? Vaktaki sen meylini bir ha-
yale hasr edip, o hayal uzerinde bir §ehveti kaza ettin; binaenaleyh o meyil
kanadini bo§ yere sarf etmekle o kanadm dokuldu ve topal oldun ve alem-i
hakikate ugamaz oldun. meyl ettigin hayal ise, kuvve-i §ehevaniyyen son-
mekle, senden kacti."

2129. ZKanadv sakla ve boyle sehveti siirme; nihayet senin meyil kanadm, cen-
netler tarafma gotiirsun!

Meyil kanadini bo§ yerlerde kullanmaktan hifz et ve boyle gafilane olan
§ehvete inhimakten vazgeg ki, meyil kanadm seni ma'rifet cennetleri tarafi-
na ugursun.

JjjS ^» j> Z>y>- jj (JW"" y. -XxiS ^» O ji*S- *S -UjI-Uj ^ys>-

2130. Dialk zannederler ki. isret ediuorlar; hir haual uzerinde kanatlanm vo-
[2138] , , V V V

luyorlar.

2131. i>u nuktenin serhinin borclusu oldum; bana miihlet ver hi, mu sirim;
hundan susium.

*m&

MESNEVl-I §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 •

I§ret ettiklerini zanneden bu gafil halkm ahvalini ve bir hayal uzerinde na-
sil kanatlanm yolduklanm §erh etmenin borchasu oldum. Ey Ziyau*l-Hak
olan Husameddfn gelebim, bana muhlet ver ki, sjmdilik bu hakayiki beyan-
da mu'sirim ve sia-i hale malik degilim, bundan dolayi susdum.

Kavmin Dekuki'nin arkasindan iktida etmesi

2132. O ^Dekuki namazda one giiti; kavim atlas, o ivcaz gibi geldl

"Tiraz" sirma veya ipekten elbiseye dikilen i§aretler ve nakis, ve nigar
ma'nasinadir. Burada, nakis, ma'nasinadir. Ya'nf "Dekuki hazretleri namazda
imamet igin abdal-i seb'amn oniine gecti; ve bu vasfmda o abdal-i seb'a, at-
lastan bir kuma§ ve Hz. Dekuki ise o kumasm nak§i gibi oldu."

jtx.1; <j\Jsa* jT ^ ji jlU5 6ULi d\ Xij? Uil

2133. O saklar o namddr olan muktedanm arkasma hilar olarak ihtida ettiler.

"Kitar" kesre ile, nesak-i vahid uzerine olan bir parga ma'nasinadir; cem'i
"kitar" ve "kitarat" gelir. (Akrebu'l-Mevarid)

2134. Uaktaki tehhulere makrun oldular, kurhan gibi cihdndan nari$ oldular.

Vaktaki namaz icindeki tekbirlere makrun oldular ve "Allahu ekber" deme-
nin ma'nasrna daldilar, bu tekbirler bicak gibi onlann cismam varliklannm bo-
gazini kesti; kurban gibi alem-i suretden ve cismaniyetten di§anya giktilar;
ya'nf havass-i hamselerinin ahkamindan di§anya gikip, alem-i batma girdiler.

|TXi Cii>J l> y J~j 1-Ij>- tils' j^»l <j\ C~~±j\ jS^ \J**

2135. By imam, tehhuin ma nasi budur hi: "By Diudai Senin huzurunda kur-
ban olduk."

AHMED AVNI KONUK

"Imfm" imam kelimesinin imale olunmu§udur. Ya'ni, "Allahii ekber" de-
menin ma'nasi: "Ya Rab! Senin huzurunda mevhum olan bu cismanf varligi-
mizi ve nefs-i hayvanimizi kurban ettik" demektir.

Malum olsun ki "Allahii ekber" liigat ma'nasi i'tibariyle "Allah her §ey-
den buyuktiir" demek olur. Bu ma'nada Hak ile e§ya arasinda bir nisbet ve
mukayese isbat ve binnetice viicud-i Hak tahdfd edilmis, olur. Zfra bir §ey, bir
§eyden biiyiik olunca, ikisinin hududu ayn olmak lazim gelir; halbuki ehl-i
hakikat indinde viicud-i Hak' dan ba§ka bir viicud yoktur ki, mukayese ve
nisbet vaki' olabilsin. Binaenaleyh oniann indinde "Allahii ekber" demenin
ma'nasi: "O'nun mertebe-i zat-i uluhiyyeti, yine kendisinin bilciimle merati-
binden ekber ve bu meratibin ciimiesi O'nun zat-i uluhiyyeti muvacehesinde
mahv ve fanf demek olur.

2136. JZebh vakiinde XX tS%llahu ehher" ediyorsun; oldurmeae layik olan nefsin
zebhinde de bouledir,

Hayvani zebh edecegin vakitde "Bismillahi Allahii ekber" diyorsun; oldiir-
mege layik olan nefs-i hayvanmin zebhinde de yine bdyle yapmak lazimdir.

2137. Ten Dsmail atbi ve can Dialil gtbidir. Dri cisim iizerine can iehhir etti.

"Nebil" iistad ve dana ve iyi ma'nalannadir. §urrah-i kiram biiyiik ve se-
miz ma'nalanni dahi verirler. Yukanlarda dahi fzah olundugu iizere, her simf
halkin istifadesine mahsus olan bu Mesnevf-i §erffde kavl-i meshura binaen
cenab-i Pir efendimiz zebihi Ismail (a.s.) olarak zikr ettiler; halbuki zebih,
kesfen ishak (a.s.)dir . Cenab-i §eyh-i Ekber Fususu'l-Hikem'de Fass-i lsha-
kf'de "Zebih Ishak (a.s.)dir" buyurduklan gibi, cenab-i Pir efendimiz dahi Di-
vin-i /Ce/wrlerinde §oyle buyururlar. Beyit:

y ji Jl^- dJJm Obj5 ^^y, -^ i<y cS^**-"'

"Benim hak-i derimde kurban olmu§ ishak nebf olmak lazimdir; sen benim 1s-
hak'imsm, ben senin babanim. Ey gevherim, ben seni ne vakit kiranm?"

"Nebil" biiyiik ve iri ma'nasina oldugu vakit, cisim "biiyiik koc"a te§bih
buyurulmus, olur. Ve dana ve iyi ma'nasina oldugu vakit, tarik-i Hak'daki

c ^^ 3

MESNEVf-1 §ERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

ma'rifetine binaen kurban olmak igin, Ishak (a.s.) gibi kemal-i teslfmiyyete
i§aret olur.

Ya'nf, "Cisim Ismail veya Ishak (aleyhime's-selam) gibidir. Ve can dahi,
onlann babalan olan Ibrahim Halilullah (a.s.) gibidir. Iri veya iyi cisim uzeri-
ne, onu zebh igin can tekbir etti."

jU ji J-— o 4JJI *— «j JJ» j\ j Lf^$-i j <y Ai-ii" c-i5

2138. Ten, §ehvetlerden ve hirstan olmii§ oldu. OVamazda "bismillah" ile mez-
buh oliu,

Namazda cekflen besmele ile ve alman tekbir ile, ruh-i hayvanf bogazla-
nip, cisim §ehvetlerden ve hirstan 61mu§ oldu; fakat namazdaki besmele ve
tekbir ile her cisim bogazlanmaz; belki yukanda beyan buyurulan cism-i ne-
bfl bogazlamr. Imdi evliyaullahin cisimleri, dana ve iyi oldugundan, bu mez-
buhiyyet hali onlarda vaki' olur. Bizim gibi ehl-i gafletin namazdaki ahvali-
ni beyana hacet yoktur.

2139. Dtiyamet a'doi ^hakk'tn huzurunda saflar vuruv hesaba ve munacata
aelmi§ oldular.

Kiyamet kopmuf ve ahkam-i nefsaniyye kalkip, yerine ahkam-i ruhaniy-
ye kaim olmus, gibi, o taife-i aliyye namazda Hakk'in huzurunda saflar du-
ziip, amellerinin muhasebesine ve Hakk'a munacata gelmi§ oldular.

2140. ZKiuamelin doyru kalkicisinin mtsali iizere, ^ezddn'in huzurunda ua§
dohucii olarak durmu$ oldular.

"Resthiz" kiyamet, "rast-hiz" vasf-i terkibi olup, dogru kalkici demektir.
"Kiyametin dogru kalkicisi"ndan murad, sureti insan oldugu gibi, batim da
insan olan kamillerdir. Zira sair efrad-i insaniyyede hangi hayvanin sifati ga-
lib ise, batim hay van suretinde olur ve onlar kiyametin dogru kalkicisi ola-
mazlar,- zira kaimen yurumek insana mahsustur. Nitekirn ayet-i kenmede
i§aret buyurulur: ^ J»i^ jp Cj- ,/•*-* cA <■*■**' h^j jk C^* ^-h cr^ (Miilk,
67/22) Ya'nf "Acaba y'iiz iistii suriinerek yuriiyen kimse mi? Yoksa kaimen
sirat-i mustakfm iizerinde yiiriiyen kimse mi hidayete vasildir?" Ya'nf ta-

e^P?

AHMED AVNt KONUK

ife-i aliyye kiyamette insan suretinde kalkanlann misali iizere, ya§ dokiicii
olarak namazda huzur-i ilahfde durmus, oldular.

2141. Dtak huyurur hi: xxr Benim sana verdigim miihlei iiinde, hana ne getirdin?"

Cenab-i ptr efendimiz, bu ve atideki beyitlerde, bilciimle mii'minlere na-
mazin her btr vaz'iyyetinde mulahazasi muktezi olan ma'nalan ta'lfm bu-
yururlar.

t-sZjS' ^jli <t^- j.s Csy _j Oj5 e-eSji Obi ^>- j-i lj J^>- y*^-

2142. "Uiendi omriinii nede nihayete gotiirdun, gidayi ve huvveti nede jam ettin?"

"Sana verdigim omrii, ne gibi §eylere sarf ettin; ni'metlerimi yedin, ictin
ve sende onlardan kuwet hasil oldu; bu kuvveti ne gibi amellerde erittin?"

2143. n 0oz gevherini nerede eskittin? r Bes hissi, nerede siizdiin?'

"Ni'met ru'yetinin mahalli olan goz gevherini nerelerde kullamp eskittin?
Be§ hissini, nerelerde siiziip, doktiin ve ifna ettin?"

2144. n £yozii ve hulagi ve akli ve JArs'm gevherlerini hare ettin; fersten ne sa-
tin aldtn?"

"Benim ar§-i Rahman'imm ve alem-i sifatimm gevherleri olan gormeyi ve
isrtmeyi ve akli, alem-i ef'alim^olan bu arz-i suflide hare ettin; onun mukabi-
linde fer§ten, ya'nf bu arz-i siifliden ne satin aldin?" Zira s^i **jy ljJi ya'ni
"Diinya, ahiretin tarlasidir."

2145. Ur BeI ve hazma a$o\, sana el ve ayah verdim; hen hagisladim; onlar ne
vakit hendinden oldular?"

"Ey kulum, sana cah§mak i§areti olarak bel ve kazma gibi el ve ayak alet-
lerini verdim. Bunlan sana, ben ihsan ettim; onlar senin vucudunda kendi
kendilerine mi oldular? Sen bu aletleri nerelerde kullandin?"

°^P^

MESNEVl-1 SERlF §ERHf / V. ClLT • MESNEVl-3 •

U&r CjjJu>- jl ajotjljj* X^> ififsj* uSW 1 ^ U&?-"*

2146. ^nnun gtbi derili haberler, hazretien boyle yiiz binlerce gelir,

2147. DCiyam icinde bu sozler xu.cn tuiar; o hacdletten riiku da iki kat olur.

Namazin kiyam vaz'iyeti icinde Hakk'in bu dertli ve tevbihli hitablan ku-
la rati' olur ve o kul ise Hakk'in bu tevbihlerinden utandigi igin, beli biikii-
liip, iki kat olur; ve bundan namazin riiku' vaz'iyeti husule gelir.

JJl^j ^j^^ ^j$> jl ?jf j j-» -JULc cJL>t>- jl O-iL^l Oji

2148. Diacleiien durmak kuvveti kalmadi; riiku da utanmaktan dolayi bir ies-
bih okndu.

Tevbihat-i ilahiyyeden utandigi igin, o kulun artik ayakta duracak kuvveti
kalmadi; riiku'da iki kat oldu ve bu riiku' hali iginde utanmasi sebebiyle "Sub-
hane Rabbiye'1-azim" ["Yiice Rabbimi tesbih ederim!"] diye bir tesbih okudu.

2149. nr Zekrar riiku dan bas kaldu ve Uiakk'in cevabint ta'dad et!" diye fer-
man erisir.

"Riiku'dan ba§im kaldir ve sorulan suallerin cevabim ver!" diye Hak Te-
ala hazretleri tarafindan ferman gelir.

2150. utangan riiku'dan ba§ kaldinr; o ameli ham olan, iekrar yiiz iistii diiser.

0, ameli salih olmayan kimse, emr-i ilahf iizerine riiku'dan bas. kaldinr;
fakat hayasindan tekrar yiiz iistii dusup, secde haline gelir.

j^>- o^jS" jl »i \j jijs^j jl j* jb j> JfJ>>) 01* y jl

2151. %ekrar ona: Secdeden bas kaldu ve amelinden acik haber ver!" diye
ferman gelir,

j\a ^>«-A Jj j-5 jU J£d\ jJjl jL^Jj-i Oj ^J j\ -SjljJ j*-

2152. O bas kaldinr, diger dej a utanmis olarak yine yilan gibi yiiz iistii diiser.

*<&$&

AHMED AVNI KONUK

2153. Te/trSr huyurur ki: wr Ba? kaWtr ve afik soyle hi, senden inceden inceye
isieyecegim."

Hak Teala hazretleri tekrar buyurur ki: "Secdeden bas, kaldir ve agik soy-
Ie; zira sana olan ni'metlerimin ve ihsanlanmm mahalM sarfim senden ince-
den inceye sorup, cevablanni isteyecegim!"

2154. Ona ayakia durmak kuweti olmaz; zua heybetli hiUib, onun cam iizeri-
ne vurdu.

2155. IZoyle olunca, agtr yiikien dolayi ka'dede oturur. Diazrei ona: "lleyan
ile soz soyle!" der.

kulun ayakta duracak kuweti kalmayinca, agtr yuk mesabesinde olan
sual ve hesab-i ilahfden dolayi otura kalir ki, bu da namazin ka'de halidir. Bu
vaziyet icjnde Hak Teala hazretleri ona: "Sordugum suallerin cevabma dair
agik soz soyle!" der.

2156. "tSana ni'met verdim, soyle sukriln ne idi? Sana sermdye verdim, agah.
ol ve kan gosierl"

"Sana ni'met, ya'nf vucuduna sihhat ve havass-i hamsene kuvvet ver-
dim. Soyle bunlan benim emrim dahilinde kullanmak suretiyle sukiir ettin
mi? Yoksa bunlan huzuzat-i nefsaniyyen yolunda ve benim emirlerim hilafi-
na mi kullandin? Bununla ber&ber lisanen sukr ederek, benim sukriimle is-
tihza etmek girdabina mi dii§tun? Sana sermaye-i omrii verdim; bunu sarf
ederek ne kazandin, goster bakalim?"

Bu beyitlerde ^i\ &■ 5^1 $y x*Ji Jtw u Jji ya'nf " Yevm-i kiyametde abd
evvela ni'metten sual olunur" hadis-i §erifine ve bJWji JT '>\$\ '_, ^3\j £Ls\ oi
VjU. ^ bir (Isra, 1 7/36) ["Kulak, goz ve goniil, bunlann hepsi ondan so-
rumludur"] ayet-i kenmesine i§aret buyurulur.

2157. Seldmda yiizu sag ele, enbiyamn cam ve o kerimler iarafina getirl

*$$&>

MESNEVM §ER1F §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

"Sag el"den murad, ashab-i yemin olan enbiya ve evliya ve salihihdir. Ni-
tekim yukanda 2114 numarah beyt-i §enfde <W ^-x. jJ-i*i\ <■%- j oii ^
j^ juTui ["Salihlerin tahiyyatinda ve selammda, ciimle enbiyanin medhi
mahlut geldi"] buyurulmu§ idi. Zaten ikinci misra' "dest-i rasf'i miifessirdir.

2158. Gy §aklar! $efaai ki hu algak, onun ayagi ve kilimi $amur i$inde kaldi?

"Selam vaziyeti"nde olmak, ashab-i yemin olan enbiyadan, evliyadan ve
bilcumle ibad-i salihmden §efaat taleb etmek ve istimdad eylemektir.

C^

Kiyametde muhasebe-i Hakk'm heybetinden,

sag el tarafma selam i§aretinin ve enbiyadan

istianenin ve sefaat istemenin beyani

2159. Gnbiya derler fa: "Qare gitnti tjtfft. £are, fcuyiik. el aleti orada iaL

"Efzar" diilgerin testeresi ve terzinin ignesi gibi el aleti ma'nasinadir. Bu-
rada "el aleti"nden murad, cisim ve a'za-yi diinyevidir. Zfra yevm-i kiyamet-
teki cisim ve a'za, cah§mak icjn olan alet nev'inden degildir. Ya'nf, muhase-
be-i Hakk'm heybetinden korkup, aciz kalan kimsenin, yevm-i kiyamette en-
biyadan yardim ve §efaat istemesini teemmiil ederek, namaz kilan kimsenin
sag tarafma verdigi selamda da, enbiyadan istimdad ve isti§fa' etmesi ve bu-
nun netfcesinde de onlardan vaki' olacak hitabi tahattur etmesi lazim gelir.
Ahirete eli bos, gidip, §efaat isteyenlere, enbiya (aleyhimu's-selam) buyurur-
lar ki: "Bugim igin gare tedariki giinu olan diinya giinleri gitti; gare bu giinun
azigmi tedarike mahsus olan el aleti, o hayat-i diinyeviyyede idi."

<^^>

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erffde t hadis-i §efaate i§aret buyurulur. Bu hadis-i §erffe naza-
ran, bu ummet-i Muhammed, ehval-i kryameti gdriince ewela Adem ve son-
ra Nuh ve Ibrahim ve Musa ve Isa (aleyhimu's-selam)dan §efaat isteyecek-
ler ve onlardan boyle cevab alacaklardir.

2160. 61/ bedhaht, vakiisiz hussun, git! ^izim lerhimizi sbyle, bizim kaivmiz-
[2168] lit"

da oima.

"Sen vakitsiz oten ku§sun ey bedbaht! Zira sen dunyada iken bizim ahval
ve ahlakimizi numune ittihaz etmek suretiyle bizden §efaat isteyecek idin; ve
hayat-i diinyeviyyede nefsinin arzulan yoluna degil, bizim yolumuza gidecek
idin. Mademki oyle yapmadin, bu zamanda bizi birak; ve bizi §efaat emrine
tahrik ederek, bizim halimizi tesvi§e cah§ma; zira Hakk'in izni olmadikga, §e-
faat imkam yoktur." Nitekim Kur'an-i Kerim'de ^ Sfi ojl* ^ &S}\ \l 'j» (Ba-
kara, 2/255) ["izni olmadan O'nun indinde kirn §efaat edebilir"] buyurulur.

2161 . ^iiziinu sol el iarafma dondiiriir; kavim ve kabilesi ona derler ki: "Sus!"

"Sol el"den murad, anasi ve babasi ve bilaimle akrabasidir. "Hap" Farisi-
de sakit ol, sus, ma'nasmadir. Bu muhasebe-i ilahiyye esnasinda §efaat iste-
digi enbiyadan bu cevabi alinca, kimse akrabasi ve taallukati tarafina te-
vecciih edip, onlardan imdad umar.

Bu beyt-i §erffde «-.t j **» j *^\ j* frJ U >. rji (Abese, 80/34-35) ya'ni "0*
yevm-i kryamette kisj kardesjnden ve anasindan ve babasindan kacar" ayet-i
kerfmesine isaret buyrulur.

2162. "jAcjiih ol, fail-i muilaka kendi cevabini soyle. By efendi biz kimiz?
TSizden el kaldtrf"

Bu beyt-i §erif, kimseye, akraba ve taallukatimn cevabidir. Ya'ni, "Sus!
Oraya, buraya ba§ vurma, fail-i mutlak olan Hak Teala hazretlerinin suallerine
kar§i cevab ver. Biz kimiz ki, bizi araya sokmaya gali§iyorsun, bizden el kaldir!"

2163. CA/e bu laraflan, ne tarajian $are oldu; bi^are goniilliinun cant yiiz
par$a oldu.

c^o

MESNEVt-1 §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 • "^^S

2164. O miskin ki$i, ciimleden iimidsiz oldu; boyle olunca her iki elini iudya
kaldinr.

2165. 'Der ki: "6y Dtuda! Ciimleden iimidsiz oUum, miiniehdsiz clan 6vvel
ve <Sdhir sensini"

"Muntehasiz olan Ewel ve Ahir" ta'bmyle Hak Teala hazretlerinin ezelen
ve ebeden halikiyyetine ve keyfiyyet-i halkin dahi ezeli ve ebedi olduguna ve
ancak efrad-i mahlukatm evveli ve ahiri olup, ecele tabi' olduklanna i§aret
buyurulur. Zira evveliyyet ve ahiriyyet sifatlanmn Hakk'a izafesi, ancak
mahlukun vticuduyla miimkin olur. Hak Teala efrad-i mahlukattan herhangi
birinin tekevvuniinden ewel mevcud oldugu gibi, onlann fenasi ve zevali
halinde de, o mahlukun ahiri olarak mevcuttur. Imdi Hak, "muntehasiz Ev-
vel ve Ahir" olunca, Hakk'in sifat-i halikryyet ile tecellf etmedigi bir an olma-
mi§ olur,- ve bdyle olunca da, keyfiyyet-i halk ezeli ve ebedf olur. Nitekim ce-
nab-i §eyh-i Ekber Muhyiddfn ibn Arabi (k.s.) Futuhat-i Mekkiyyelermm
367. babinda bu hususu beyan buyururlar.

2166. O^amazda bu laiif isdreii gor, id bilesin ki bu yaktnen olacahhr.

Ey salik! Namaz kilarken, namazm icinde bulunan bu latif i§aretleri gor ve
bil ki, bu hal ba'de'1-mevt yakinen ve muhakkak suretde herkesin ba§ina ge-
lecektir.

Malum olsun ki, bu namazdaki muhasebe keyfiyetini cenab-i Pir efendi-
miz, ahval-i avama gore tasvir buyurmusjardir, Hitabat-i ilahiyye saliklerin
meratib ve makamatina gore degi§ir. Ahval-i avam ba§ka, ahval-i havas ba§-
ka ve ahval-i ehassu'l-havas ise keza ba§kadir. Ve bu ba§kahklar bu Mesne-
vi-i §enfde sirasi du§tukce, cenab-i Pir efendimiz tarafindan beyan buyurulur.

2167. CA/amaz yumurtasindan yavruyu di§anya ft/tar; kus gibi ta'zimsiz ve ter-
itbsiz bas vurma!

Beyt-i §erifde namazin zahiri yumurtaya ve batimndaki hayat-i ma'nevi
dahi civcive tesbih buyurulmu§tur. Yumurtadan civciv cikmasi, o yumurta-

osq^

AHMED AVNI KONUK

run hararetle terbiyesine mutevakkiftir; ve namaz yumurtasmin hararetle ter-
biyesi ise, kalb-i salikin kendi mertebe ve makami dairesinde halikina tevec-
cuhu ve Hak'la muhatabasidir. Nitekim hadfs-i §enfde ^JH\ jjU^ Vi i^ V
ya'ni "Namaz ancak huzur-i kalb ile olandir" buyurulur. Imdi yumurtanin
kabugu bozuk oldugu vakit, civciv gikamiyacagi gibi, namazin zahiri dahi
Resul-i zi§amn ta'lfm buyurdugu vecihle, ta'dil-i erkan ile olmazsa, onda ha-
yat-i ma'neviyye hasil olmaz. Binaenaleyh, beyt-i §enfin ikinci misra'inda
beyan buyuruldugu iizere ku§lann yerden yem toplamasi gibi ta'zfmsiz ve
tertibsiz secdeye ba§ koymamak ve namazin her vaz'inda huzur-i Hak'da ol-
dugunu teemmiil ile, edeb dairesinde hareket etmek lazimdir.

C*

Dekukf nin namaz icinde batacak olan
geminin efganmi i§itmesi

2168. O ^Dehuht imdmeie citizen etti; o sahilde namaza gelcli.

Dekukf hazretleri abdal-i seb'adan miihlet isteyerek, yukanda izah
olundugu iizere ahval-i batmesine ceki-diizen verip, onlara imamete hazir-
landi, o sahilde namaza geldi.

2169. vc o cemdat onun arkasmda ktydmda... D$le ziba taife ve giiztde imam!
ib :>b bji (j^ j\ J^j, 0^>- :>& Lji (j_^- ,j^^ic>- dl$f\j

2170. tMnsiztn onun. 0o2ii dent2 tarafina &u§tii; vakiaki deniz tarajmdan

[2178] "<Dai, <W.'" t^ffi.

2171. O, aalcja arasmda kazdda ve belada ve $irkinlihie bir aemi abrctii.

c £» )

MESNEVl-t SERfF §ERHI / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Dekuki hazretlerinin nazan ansizm deniz tarafina du§tu ve deniz tarafm-
dan, imdad, imdad! diye feryadlar isjtti; o hazret dalgalar arasinda kazaya ve
belaya ma'ruz girkin bir vaziyet iginde bir gemi gordii.

2172. !71em. <jece ue /iem Wuf ue /iem azim dalgalar; hu u$ karanlik ve hat-
makian korhu.

Gece karanhgina, kara bulutlarm inzimami ve buyiik dalgalar girkin bir
manzara viicuda getirmis, idi. Ve bu ug karanligm vuku'u, kaza-yi ilahi ve ge-
mi ehlinin batmak korkusu iginde girpmmaian ve feryadlan onlann belalan
ve ibtilalan idi. Bu vucud-i izafT deryasi iginde, be§erin cisim gemisinin hali
de boyledir. Zulmet-i tabiiyye, sifat-i nefsaniyyenin kara buludan; ve bu ge-
miyi batirmak igin hiicum eden §eyatin-i ins ve cin, ya'ni goriinen ve goriin-
meyen §eytanlar ve bu ug karanlik iginde helak-i ma'nevi korkusu; ve gemi
halki, kuva-yi cismani ve ruhanidir,

2173. Hir sert riizgdr <JAzrail gihi kalhti; dalgalar sola ve saga karish.

2174. fjemi halki mehabetden ehsilmis "Ua veyleta!" na rasi kalhmis.

"Kaste" eksilmis, ta'bfriyle elem ve keder ve korku gibi ahvalin vucud-i
unsunnin sikletini tenkis edecegine i§aret buyurulur; bu hal tibben bir haki-
kattir. Insan rahattan ve safa-yi kalbden semin ve kederden erir ve zayiflar.
l§te gemi halki vaziyetteki mehabetden eksilmi§, "Eyvah batiyoruz!" na'ra-
lan yiikselmis. idi.

2175. Dtfevha iginde ellerini baslanna vururlar idi; kafir ve dinsiz hey muhlis
oldular.

Kimi de helak korkusundan feryad iginde ellerini basjanna vururlar ve:
"Ya Rab, meded ve inayet ancak sendendir!" derler idi. Bu bela iginde kafir
ve mulhid Allah'a kar§i hep ihlas sahibi oldular. "Kafir" kendisinin bir din-i
batih olup, din-i hakki kabul etmeyen ve "mulhid," hicbir dini kabul etmeyip,
bir kayd ile mukayyed olmayan kimsedir.

*£»>

AHMED AVNl KONUK

Bu beyt-i §erifde suret-i Ankebut'da olan *J ,>*i^ 4Ji \^ M J ^j ijJ»
'j^JJio' '^iii 'jJi ji °^ uu '^Ji (Ankebut, 29/65) ya'ni "Kafirler gemiye bin-
dikleri vakit din sahibi muhlisler olarak Allah'a dua ederler. Onlan karaya gi-
kanp, necat verdigi vakit sjrke avdet ederler" ayet-i kerimesine i§aret buyu-
rulur. Ya'ni, karaya giktiklan vakit, soyle ve boyle tedbirler yaptik da bu be-
ladan kurtulduk, derler; bu halasi Hak'dan degil, kendi tedbfrlerinden bilirler
ve bu suretle sjrke avdet ederler.

jL>o ai -S" UjX' j L&JLgp Ol*j Ol P j*> ~^* ^ '"^ ^

2176. zaman yiiz tazarm ile Uiudaya can ile ahidler ve nezirler etmi$ler.

2177. Tta? acik sucucUa; o kimseler ki, onlann yiizleri ftc-i piclen hie kible
gormeHi.

"Pig pig" ve "Piga-pig" pek dola§iklik demektir. Bu ta'bir ile, onlann kalb-
lerindeki egrilik ve tekebbur ve ruunet gibi sifat-i zemimeye i§aret buyurulur.
Ya'ni, "Kafir ve mulhidler, gemide batmak ve bogulmak korkusundan Hakk'a
birgok yalvararak, candan ve goniilden ahidler ve nezirler etmi§ler ve ba§
agik secdeye kapanmisjardir. Bu secdeye kapananlar oyle kimselerdir ki, on-
lann yuzleri, kalblerinin pek ziyade dola§ikligindan, ya'ni Allah'a kar§i egri-
lik ve tekebbur ve ruunet gibi kotu sifatlann galebesinden, hig kible gorme-
mi§ ve higbirisi Rahman'a secde etmemis. idi."

2178. ^Demi^ler ki, Hr Bu kulluk faidesizdir;" o zaman onda yiiz dirilik cj6rm&§ler.

"0, bu beladan evvel yuzleri hi<* kible gormemis olan kimseler, selamet
vaktinde:"Bu kulluk ve ibadet faidesiz ve beyhudedir" demiskrdir, Halbuki o
bela zamanmda, o kullukta ve ibadette yiiz dirilik ve necat ve selamet gor-
musterdir." Bu ebyat-i §erifede "kerde" ve "gufte" ve "dide" kelimeleri her ne
kadar mufred olarak vaki' olmu§ ise de, "kerde-end" ve "gufte-end" ve "df-
de-end" takdirindedir.

2179. ^Dostlar ve dayi ve amca ve baha ve ananm hepsinden iamamen iimidi
kesmi§ler.

MESNEVl-1 §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEV1-3 •
2180. t^altt, can $eki$mek vaktinile oUu^n gibi, o dem zahiA ve fasik miittaki oliu.

[2188]

Ya'nf "0 kaza-yi ilahf ve bela-yi nagehani vaktinde, hem zahid ve hem
fasik, Allah Teala'ya teveccuh etmekle hepsi miittaki oldu. Zira tasarrufu
Hakk'm yed-i kudretine tefviz edip, kendilerinin kendiliklerinden soyundular;
ve hakikat-i takva ise masivallahdan yiiz cevirmektir. Bunlann halleri, §akf-
nin can geki§mek zamamnda miittakf olmasma benzer."

Beyt-i serifde zahid ve fasikin miittaki oldugu beyan buyurulur. Fasikin
miittaki olmasi zahirdir. Zahidin miittaki olmasinin ma'nasi budur ki, miitta-
kinin mertebesi zahidden yiiksektir; zira sjrkten ve maasfden perhiz eder. Ve
§irk iki kisimdir: Birisi ma'budiyet hakkinda ve dfgeri mevcudiyet hakkmda-
dir. Ve zahid, ikinci §irkten heniiz halas olmami§tir. Zira vucud-i Hak ile, vii-
cud-i esyayi ayn goriir; viicud-i e§yadaki tasarrufati, o e§yamn iradesi ve ta-
sarrufati bilir. §akfnin can gekismek zamamnda miittaki olmasi ile de, her
muhtazira, vakt-i ihtizarda ahval-i berzahm meksuf olduguna i§aret buyuru-
lur. Nitekim bu hakikati cenab-i §eyh-i Ekber Muhyiddin ibn Arabf hazretle-
ri Fususu'l-Hikem'de, Fass-i Musevf'nin nihayetinde beyan buyurmu§lardir.
Suver-i fmanin hulasasi ber-vech-i atidir.-

1. Kafir, hicab-i cisim icmde bulundugu ve oliimiine miitteyakkin olmadi-
gi halde, mahza herhangi bir sebeble kendisine kanaat gelip teblfg-i ilahinin
sidkina hiikm ederek iman eder. Bu fmanin makbuliyeti inde'n-nas vazih ol-
dugundan, mahall-i i'tiraz degildir.

2. Kafir vakt-i yeisde, ya'nf azab-i ilahfyi gordugii vakit, fman eder. Bu da
iki nevi'dir:

a. Bu iman sebebiyle, kavm-i Yunus gibi diinyada muazzeb olmaz ve ahi-
rette faide goriir.

b. Imaniyla beraber diinyada muazzeb olursa da, ahirette bu lmamndan
faide goriir.

3. Kafir, hal-i ihtizarda ahval-i berzahi mu§ahede edip, heniiz ruh, ce-
sedden alakasini kesmemis. oldugu halde, kelime-i Hakk'i telaffuz eder. Bu-
nun imaninda ihtilaf vardir; bir taife indinde onun imam makbuldiir. Zira
onun hali oir *> u J* j*~l «ji ur oL. .d* u J* yu^, j ["Uzerinde oldugu §ey
iizerine kabz olundugu gibi, oldugu §ey uzerine ha§r olunur."] hadfs-i §e-
rifine mutabiktir; ve alem-i ahirete bulundugu hal-i iman iizere intikal et-
mistir. Ve bir taife indinde makbul degildir; zira bunun hali, Allah Teala'nin

<^pi>

AHMED AVNt KONUK

jj ^ 'c2>\'j& "(J Qjii; Cij ^ Si jT, oii>! ^-l '^ (En'am, 6/158) ya'nf "O
giinde ki, Rabb'inin ba'zi ayati gelir, evvelden iman etmeyen nefse, fma-
nin nef i olmaz" kavl-i §erifine mutabiktir. Fakat bu ayet, vaiddir; ve Ke-
rfm olan Allah Teala hazretleri ^ 'jfi- Si j (Bakara, 2/218) ["Allah Ga-
fur'dur, Rahfrn'dir"] ayet-i kerfrhesiyle vaidinden tecaviiz buyuracagini
va'd etmi§tir. Binaenaleyh son nefesde kelime-i Hakk'i telafftiz eden ve
sidkina cezm eden kimsenin fmam nafi' olmayacagina delfl-i kat'f degildir.

2181. Onlara ne soldan $are oli.it ve ne sagdan; vakiaki hileler oldii, dud vaktidir.

Belaya du§enler, sagdan soldan istimdad ederler. Bu istimdadlann ve tedbir-
lerin faidesi olmadigim gordiikleri vakit, artik Hakk'a dua ve niyaza basjarlar.

Ikinci misra'in ibaresi ve terciimesi, Hind niishalanna goredir. Ankaravf
nushasinda c— \* 3 r i&* *y. o^- i^u ma'nasi: "Tedbfrler oldiigii vakit, cenk
vaktidir." Ya'nf "Bir i§in sulhan tesviyesi icin tedbfrler yapilir; vaktaki o ted-
bfrler oliir ve miiessir olmaz, artik cenk ve mucadele zamanidir" demek olur.

2182. Onlar dudda ve zaride ve ahda olup, felek uzerine onlardan kara duman
cjiimi§ idi.

2183. <§eytan adavetten dolayi aralannda bagudt ki: x> €t/ kopeye tapmlar! Dki
diet vardu."

Her iki "beyn" kelimesinin muzafun-ileyhi mahzufdur. "Beyne haza" ve
"beyne zalik" demektir. "Bunun oniinde" ve "sunun oniinde" demek olur.
Ya'm §eytan, j** y& ^Si *\ olLjJi \jj^s N oi ^i ^ u (Yasin, 27/60) ya'm "Ey
benf-Adem, §eytana itaat etmeyin; muhakkak o sizin acik du§manimzdir"
ayet-i kerfmesinde haber verildigi iizere, o gemide Allah'a yalvaranlara kar-
§i, dii§manligmdan dolayi aralannda bagmp, derdi ki: "Ey kopek me§rebinde
olan nefislerine tapan taife! Sizin igin iki illet vardir ki, birisi Hakk'a kar§i tov-
beyi bozmak ve dfgeri maasf irtikab etmektir. Hakk'a kar§i, ahdinizi bozmak
illetine dii§memek icin, nafile tovbe etmeyin!"

2184. x By inkar ve nijak ehli, olum ve renc, akdjet hu miittefikan olacakhr."

*$$&>

MESNEVt-I §ER1F §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

§eytanm hitabimn maba'didir: "Ey inkar ve nifak ehli, eger siz oliim ve
rencden kurtulmak icin bu tovbeye ve miinacata basjadiniz ise, hie, faidesi
yoktur; cunkii oliim ve renc ve bela, bu hayat-i diinyeviyyenin icabatmdan
olup, akibet muttefikan oliim herkesin ba§ma gelecektir. Bu gibi hayatin renc
ve elemleri keza muttefikan gekilecektir. Binaenaleyh bu yaptiginiz tovbe ve
miinacat, sizin iejn zararli bir §eydir; giinkii siz nefsinize tapan kimselersiniz,
karaya giktiktan sonra bu tovbelerinizi bozacaksmiz; ve tovbeyi bozmak ise
daha biiyiik felaketin vuku'una sebeb olacaktir."

2185. "Dtalasdan sonra, gozuniiz yas olur m.u? 3-Zra sehvet i$in hususi seyian
olursunuz!"

"Ey nefislerine tapan efendiler, sjmdi bir bela ve korku icinde aghyarak
yalvanyorsunuz. Kurtulup, karaya ciktiktan sonra da goziiniiz yas. olur mu?
Boyle Hakk'a kar§i yalvanp aglar misiniz? Hayir aghyamazsiniz; zffa §eh-
vet-i nefsaniyyenizin hiikmiinii icra etmek igin, her biriniz o §ehvete has
olan birer §eytan olursunuz."

2186. ^ezctan'm bir gun tehlikecle, kacler cihetinien elinizcien tuttugu hahn-
nvza gelmez.

"§ehevat-i nefsaniyyeniz ile me§gul olup tovbenizi ve ahdinizi Hakk'a
kar§i nakz ederken, Hz. Yezdan'm sizi, bir gun tehlikeden ve helakten, kade-
rinizin fcabi olarak elinizden tutup kurtardigi, hatinmza bile gelmez."

2187. <§eytandan bu nila gelir; faked bu sozii, iyt hulaktan baskasi isiimez.
"§eytandan nida gelmesi", kalblere gelen hatiradir; veyahud insan sure-

tinde olan ve akil gecjnen birtakim humakadir. Suret-i zahirede mantiki ve
ma'kul goriinen birtakim havatir ve beyanat ile faideli bir amelden ahkoymak
isterler. Ve halkin pek gogu da bu di§i yaldizh olan zehirli hapi yutarlar. Fa-
kat arif olanlann iyi ve saf olan can kulaklan, bu vesveselerin ve ilkaatin
dogrusunu alip, egrisini atarlar.

t<Us> cS^iji al-i^Li j i^-JoS i Jl&^aa L* U C~v-ij^y C~^»lj

2188. ZKutub ve derya-yi safanin sehensahi olan uMusiafa bize dogru buyur-
musiw.

sffi?

AHMED AVNl KONUK

Daire-i viicudun kutbu ve derya-yi safa olan alem-i ervahin §ehen§ahi ve
"Ebu'l-ervah" bulunan Muhammed Mustafa (sallallahu aleyhi ve sellem)
Efendimiz hazretleri bize dogru buyurmu§tur:

2189. ZKi cahilin akibette gorecegi §eyi, akiller evvel mertebede goriirler.

Aynen bu beyt-i gerifin mealinde olan bir hadfs-i §enfe fakir musadif olma-
dim. Hind §arihleri dahi, boyle bir hadfs-i §enf derc etmemiskrdir. lsmail-i An-
karavi hazretleri, bu beyt-i §erifin, §u hadfs-i §erife i§aret oldugunu beyan bu-
yurur: <M J^- <j*a„ j uiy> 4~ja *^i ^ _^uJi_j ojli a~ U J-^- j **~a> ob y Lr &\ Ya'nf
"Hazim ve ihtiyatkar o kimsedir ki nefsine hiikmeder ve dliimden sonra olan
§ey icin amel kilar; ve aciz o kimsedir ki, nefsine ve onun hevasina tabi' olur
ve Allah uzerine mutemenni olur." Bu hadfs-i §erif ruh-i ma'nasi i'tibariyle
yukandaki beyte muvafik olur.

j*** oT jA j JUi Jjl JSU j** j c — ~p jf\ jlpfUjlT

2190. Qerci i§ler ha§langi$ta gaybdu ve sudir; akil oil Ue o musirr olan sonun-
[2198] j „ j„

da gordu.

Her bir i§in akibeti, gercj basjangigta meghul ve mesturdur; fakat akil o
akibeti o i§in basjangicindaki revi§ine nazaran evvelen gorur ve o isjn neti-
cesini elde etmek igin israr eden cahil ise, o i§in akibetini fiilen zahir oldugu
vakit goriir.

Bu beyt-i §erifde, ba§langig ile, mefatihu'1-gayb olan e§yanm hakayikina
isaret buyurulur. Bu suretde "akil"den murad, kendisine a'yan-i sabite miin-
kesjf olan kamil; ve "cahil-i musir"dan murad, ehl-i gaflet olur.

2191. Onun evveli ortulmii$ olur ve ahude, onu akil ve cahil a§ihare goriir.

O isjerin evveli, drtulii ve kapah olur, onlan ancak akil goriir; fakat ahiri,
o fiillerin netayici zahirde belirdigi vakit, hem akil ve hem de cahil apagik bir
surette goriirler. Ve keza, ilm-i ilahfde saadetine ve §ekavetine hiikm olunan
kimselerin ahvali, yeni dogduklan vakit mechul ve mesturdur; onlan ancak
ke§f-i ilahf ile kamiller gorebilirler. Vaktaki o kimseler buyuyiip, onlann ah-
val-i musirraneleri herkesin his gozleri oniinde zahir olur; o vakit o mestur
olan sirr-i kadere hem akil ve hem de cahil muttali' olurlar. Nitekim Ebu Ce-

c^P 3

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

hil ve emsalinin §ekavette israrlan, onlann mestur olan sirr-i kaderlerini hem
kamil ve hem de cahil oniinde meydana koydu.

>y.J J X( t/* V^a- ( J ^j>~ >J^ ^ S-a* fr**>'j usV /*

2192. By anui, eger gayb olan vdkiayi gormezsen, hazmi ne vakit set kapar?

Ey Hakk'a muhalefette musir olan kimse, eger mestur ve mechul olan
ayn-i sabiteni ve kabiliyyet-i asliyyeni goremez isen, hazm ve ihtiyati da sel
kapmadi ya! Hak Teala Peygamber'i vasitasiyla evamirini ve nevahisini teb-
lig buyurdu; mademki senin nazannda ezeli olan isti'dadin mechuldur, o hal-
de ihtiyat et de, dogru yolda yurii! Ve keza umur-i dunyeviyyede de hazm ve
ihtiyati tatbik et!

2193.* Diazm ne olur? Cihan Uzerine heA-giimanhkhr; dembeAem beld-yi na-
fleham cjoriir.

Ey gafil, hazm ne demektir bilir misin? Binasi zulmet-i tabfryye iizerine
kurulmus, olan bu cihan-i kesif uzerine su'-i zan ediciliktir. Binaenaleyh te-
meli zulmani olan bu cihan uzerine su'-i zan edenler ve onun revismden
emin olmayanlar, dembedem, ansizin gelecek olan belalan goriirler; belanm
en biiyugu ise oliimdur.

Hazim olan adamin tasawurlan

2194. Onun cjibi ki, anstzm hir arslan eri§ti; adami kaph ve ormana cekti.

2195. goturmek icinde, o ne (Lii§uniir? By iistad-i fan, sen le ancak onu dii$iin!

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Hazim ve ihtiyatkar olan bir adamin bulundugu hal ve alem icabina gore
tasavvuratmin misali budur kh Bir arslan ansizin bir adami kapip, ormanliga
gotiirse; o adam o arslanin goturmesi hali iginde, oliim ve helakten ba§ka ne
dusunur? Ve isjni ve san'atini diisunebilir mi? Ey iistad-i din, mademki bu
alemin, alem-i mevt ve helak oldugunu goriiyorsun, eger sende akibet-i ah-
val igin hazm ve ihtiyat varsa, sen de ancak onu dii§un!

2196. *J(.aza arslant ormanlara $ekiyor; bizim canimiz i§lerin ve san ailann
me§cjuludur.

Efrad-i benf Adem ve sair zf-ruh olan hayvanat hakkindaki kaza-yi ilahf
arslam, onlan mevt ve adem ormanlanna gekiyor; ve cemad ve nebat ve hay-
van ve insanin bilahire fenasi, bu kaza-yi ilahf fcabindandir. Boyle iken bi-
zim canimiz, yine umur-i diinya ile ve san'atlar ile me§guidur.

2197. Oyle ki halk fakrdan korkarlar; hogazina kadar tuzlu suyun alkna git-
mi$lerdir.

Halkin, bu kaza arslamnin pengesinde, helak ve mevt tasawuratiyla me§-
gul olamamasi, fakirlik korkusundan na§idir. Halbuki halk birtakim esbaba
te§ebbiis edip, Hak'dan gafil olarak, fakirlikten necati bu esbabdan bilirler.
Netfcede tuzlu su deryasi mesabesinde olan gam ve tefrika iginde gark olur-
lar. Zira refah ve saadet-i sun, mutlaka esbabdan degildir; eger esbabdan ol-
mak lazim gelse idi, gece ve giinduz musirrane esbaba tevessiil suretiyie can-
lanni kemirmis. olan kimselerin hepsi, refah iginde bulunmak fcab ederdi.
Maahaza boyle olmadigi daima meydandadir. Ve ehl-i gaflet buna "tali"' ve
"§ans" deyip gegerler. *

Bu beyanattan esbaba te§ebbusu terk edip, tenbeice oturmak ma'nasi an-
las,ilmasin. Fakirlikten halasi esbabdan bilmek mezmumdur. Yoksa esbab-i
mevzua-i diinyeviyyeye tevessul edip maf§eti Hak'dan istemek tevekkiile
mani' degildir; zfra musebbib-i esbab Hak'dir. Bunun igin enbiya ve rusitl-i
kiram hazerati esbabi terk etmemisjerdir.

2198. Gijer o fakn yaraiandan horksa idiler, onlara yerde olan hazineler kc§f
olurdu.

*$$&>

MESNEVf-1 §ERIF §ERHI / V. CfLT • MESNEVf-3 •

Eger halk, o korktuklan fakn yaratan Hak Teala hazretlerinden korkup,
O'nun emrine tabi' ve nehyinden miictenib olsa idiler, onlara yerlerde med-
fun olan gizli haziheleri ke§f etmek suretiyle, kendilerini fakrdan kurtaracak
sebebler yaratir idi.

2199. Onlann hepsi, gam korkusundan, ayn-i gamdadu; varhktan dolayi, ade-
me dii§miislerdir.

Bu ehl-i gafletin hepsi fakirlik garni korkusundan, ayn-i gamdadir; ya'ni
fevt-i esbab garni icjndedirler. Garibdir ki, gam^an kurtulmak istedikleri halde,
yine gam icindedirler ve bu halin farkinda bile degildirler. Onlann hepsi mev-
hum ve fani olan mecazi varliklan igin yokluga, ya'ni ma'dum ve fanf olan es-
babin kesbine du§mu§lerdir ve hakiki varligi bulmaktan mahrum kalmi§lardir.

Geminin halasi hakkinda Dekukf nin duasi ve §efaati

2200. Uaktaki ^Dekuki o kuiameti qordti; omin merhameti kavnadi ve onun
[2208] .. 7 , v d ' v

goz ya$i ko§iu.

Dekukf hazretleri gemi halkinin du§tugu tehlikeyi gordu ve kalbinin mer-
hameti kaynadi ve gozlerinden yasjar ddkiildii.

0L>ij jS^j <ui <_£l jJ> jLi^^ ciUtvUi jJUl J>*^ <-, >j L> c-a5

2201. 1)edi: fia Ulabl Onlann fiiline hakma; ey stfah latif olan sah, onla-
nn elini tuil"

2202. Lrto$ selametle iekrar onlan sahile gotur, ey eli denize ve karaya eri§mi$!"

Gs&£G)Sd

AHMED AVNi KONUK

"Ey yed-i kudreti denizde ve karada mutasarnf olan padisah-i hakikf! Bu
gemidekl bfcareleri ho§ selametle tekrar sahile gikar."

2203. "6y ebedi olan Di.erim ve D^a/urni ^Jena dii$unucii olanlardan bu fena-
lifii huakl"

Bu beyt-i §erifde i$L *%- *j~* dji- '_, (§ura, 42/40) ya'nf "Fenahgin cezasi,
onun gibi fenaliktir" ayet-i k'erfmesine isaret buyurulur. Ya'ni: "Ey Kerim ve
Rahfm, onlar senin hakkinda fena diisundiiler ve fenahk ettiler; ve fenahgin
cezasi da, onun gibi bir fenaliktir; fakat sen Kerfm'sin. Bu ayet-i kerime se-
nin vaidindir; ve kerim olanlar vaidlerinden gegerler. Sen de, bunlara miite-
veccih olan bu fenahktan vazgecj"

J,y> j Jap aijA JJ*j ^_^ jj ^> J^jf j ^>- J^a OlSJj eaU <j)

2204. v 6y, bedava yiiz, goz ve kulak vermis, rii$velsiz akd ve hu§ bah§ etmi$ olan!"

"Ey ucretsiz bize gorme ve isjtme ni'metleri vermis, ve mukabillerinde rii§-
vet almaksizin bizlere akil ve zeka ni'metlerini ihsan etmis, olan Kerim!"

UL>- j d\jj>^ <&<**■ L« j\ o-io

UaP o>LJiJ>tj JjUbti^l jl <j^

2205. 'Dstihkakdan evvel ata baai§lami$; bizden hep kiijran ve hata gormii$
olan!"

"Bizim a'mal-i salihamiz vaki' olmazdan ve istihkak kesb etmezden ev-
vel, bize ihsanlar etmis. ve bu ni'met ve ihsanlara mukabil de, bizden §ukiir
yerine hep kufran ve isyan gormu§ olan Kerim ve Rahfm!"

f.j>. j>Z*J'ye i J\yy

jv-jip jUUT Ui j\ ^aS- <j\

2206. By <S%zim! HBizden olan aztm giinahlan, sen hanmde afv ebnege
kadirsin."

"Ey Azfm olan Allahim! Senin ihsanlanna kar§i, bizden sadir olan glinah-
lan, bizi halk nazannda rezil ve riisvay etmeksizin ve bu giinahlanmizi te§-
hfr etmeksizin, gizlice afv etmege kadir olan bir Kerim ve Rahim'sin!"

2207. ^Biz az ve husian kendimizi yakhk ve bu duayi da senden ogrendik."

°m#>

MESNEVf-1 §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVt-3 •

"Biz alayi§-i diinyeviyyeye meclub olup, nefsani arzulanmizi elde etmek
hirsmdan dolayi, ma'nen kendimizi yaktik; ve bu beladan kurtulmak igin Sa-
na dua etmek ve yalvarmak usuliinu yine senden ogrendik; zira sen,
Kur'an-i Kerim'de bize JJ3 L*Li jy»'*\ (Gafir, 40/60) ya'ni "Bana dua edin,
kabul edeyim" buyurdun."

"Az" hirs kelimesinin muradifidir.

2208. "Onun hurmetine hi, dudui ogrettin; boyle. zulmet i$inde gerdg -parlathn.

"Hani, bize dua usuliinu ogretip, boyle zuknet-i tabfiyye ve sifat-i nefsa-
niyye iginde gerag-i hidayetini parlatman hurmetine, bu gemidekilerin kotu
fiillerine bakmayip, onlan sahil-i selamete gikar!"

2209. zaman, vejdli analar gibi, onun lutfu uzerine dud hoyle flitter di.

Gemidekilerin felaket zamamnda, Hakk'm lutfuna istinaden Dekuki haz-
retlerinin kalb-i §erifinde vefah analar gibi §efkat ve merhamet kaynayarak
boyle dua can olurdu,

2210. Ondan goz ya§i aider di; ve o dud ondan bi-hod olarah sema iizerinde zd-

[2218] 1.11
hir olurdu.

Dekuki hazretleri, namaz iginde hem aglar ve hem de kendisinden gecmis,
olarak dua eder; ve duasi, alem-i ulvide zahir olurdu.

2211. ^u ht-hodlarm duasi ise ba$kadir; o dud ondan degildir ^Dauer'tn keld-
mtdu.

Dekuki hazretleri kendinden gegmi§ ve Hak'da fani olmus. idi. Boyle ken-
dinden gegenlerin duasi ise, kendinden gegmemis, olanlann duasi gibi degil-
dir,- ve o dua onun kendiliginden degildir; belki ondan zahir olan Hakk'm ke-
lamidir.

Bu ma'na mes'elenin ig yiizudiir; di§ yiiziine gelince: Dekuki hazretlerinin
namaz iginde goz ya§i dokmesi ve boyle dualar etmesi, namazi bozacak goz

*£»

AHMED AVNl KONUK

yasjanndan ve dualardan degildir. Zira bir kimse namazda Allah muhabbeti
ile aglarsa, §er'an namazi bozulmaz; ve §afu hazretleri indinde mutlakan dua
namazi bozmaz. Ve imam-i A'zam hazretleri indinde, eger duasi: "Ya Rab,
bana giyecek ve yiyecek ver" gibi kelam-i nasa benzer dualardan ise, nama-
zi bozulur; degilse zaten namazda ka'de-i ahirede ed'iye-i me'sure ve "Kunut
duasi" okumak mu'taddir.

2212. O duayi Diak eder, $unku o fenadir. O dud ve o icahet Dtudd'dandir.

Kul, Hak'da faniolup, kendinin, kendiliginden kurtuldugu vakit, artik on-
dan zahir olan akval ve ef al Hakk'in olur. Binaenaleyh dua ederse, o duayi
onun mazhanndan Hak eder; abdin asla iradesi ve te'siri yoktur. dua ve
icabet tamamiyle Hak'dandir.

jL>- j p~&r OS J" <oV OT) jS- j OL* jJJi j (ijii** ft*Ja-lj

2213. Slrada mahluk vasitasi yoktur; o iazami'dan cisim ve can habersizdir,

Mahluk Hak'da fani oldugu vakit, ondan zahir olan ef al ve akvalde o
mahlukun te'siri yoktur. Bu gibi ahvalde, arada mahlukun vasitasi kalmaz.
Bir husus igin Hakk'a yalvardigi vakit, onun cisim ve canimn bu tazarru'dan
haberi bile olmaz. Mesela uykuda konu§an adamm, konu§masinda, bir ira-
desi ve te'siri yoktur.

2214. Uiakk'in hendeleri rahundir ve yuk floturiic&dur; harm islahinda
Jtakh'in huyunu tutarlar. ^

"Berd-bar" burada, mutehammil ve halim ma'nasindan kinayedir. Lu-
gat ma'nasi, yuk gotiirucudur ki, halkin yiiklerine mutehammil olmak de-
mektir. Hakk'in has kullan olan kamiller, Hakk'in sifatiyla muttasiflardir.
Nitekim hadis-i kudside onlara hitaben: J^- J\ j^^. ^^ ya'ni " Benim
halkima, benim siratimla gik!" buyurulmu§tur. Binaenaleyh onlarda sifat-i
Hak' dan olan Rahfmiyyet ve Halimiyyet zahir olur. Ve keza <ui <i^i* yi*«J
ya'ni "Ahlak-i ilahiyye ile mutehalhk olun!" hadis-i §erifi hukmuyle, on-
larda Hakk'in ahlaki vardir ki, halkin umurunu bu ahlak-i aliye ile lslah
ederler.

<^^>

MESNEVI-t §ERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 • ^®

^/ JJJ J> J ^ J *~" f ^ J-> &f <J& ^J^J lJ *O**

2215. uviu§kil mevki de ve agu giinae mihrwanairlar, ru§vetsiz yarckm eaici-
leriir.

2216. £t/ miibtela, agah ol, bu kavmi ara! Sigah ol, beladan euvel, onlart gam-
met tut!

Ey sifat-i nefsaniyye illetlerine miibtela olmu§ olan kimse, kendine gel de,
boyle mii§kil mevki'de ve kara giinlerde senin imdadina yeti§ecek olan bu ta-
ife-i kamilmi ara! Kendine gel, kotii fiillerine rhukabil, bela-yi diinyevi veya-
hud goziinu kapayip, bela-yi berzahi gelmezden evvel, onlann sohbetlerini
ganfmet bil!

2217. O vehlivamn nefesinden gemi kurtuldu, gemi ehli tpin daki kendi cehdiy-
le kurtuldu zanm oldu.

Hakikat-i halde geminin gark tehlikesinden kurtulu§u, o ma'na pehlivam
olan Dekuki hazretlerinin nefesi ve dua te'siriyle vaki' oldu; fakat gemi halki
sahile giktiktan sonra geminin bu kurtulu§unu, kendi cehd ve gayretlerinden
ve tedbirlerinden zannedip: "§6yle yaptik, boyle yaptik da kurtulduk" dediler.

2218. ZKi ancak onlann bazusu, korku. i\inde, hiiner ciheiinden kedefe bir ok attx.

Onlar zannettiler ki, bu bogulmak korkusu icjnde, hicbir taraftan kendile-
rine imdad vaki' olmayip, ancak onlann kuvvet-i bazulan, hiiner ve maha-
ret cihetinden hedef-i necata bir selamet okunu atti.

2219. <§ikarda tilkileri ayaklan kurtanr ve tilkiler ise tariki o kuyruktan bilirler.

"Girar" kelimesinin miiteaddid ma'nasi vardir; burada tarik ma'nasi mii-
nasibdir. Ve bu beyt-i §enf, gemi halkinin tehlikeden kurtulduklanndan son-
raki zanlanna bir misaldir. Ya'nf, "Avcilann elinden tilkileri ayaklan kurtanr;
zfra ayaklan ile ko§up, kacarlar. Halbuki tilkiler tarik-i necati o kuyruk salla-
malanndan ve hilelerinden bilirler."

«£P?

AHMED AVNl KONUK

Ankaravi hazretleri "Girar" kelimesine "Igtirar cihetinden veya magrur ol-
duklan hal" ma'nasi vermi§tir. Hindliler ise, tecriibesizlik ve nadanhk ve gaf-
let ma'nalanni vermisjerdir.

(j^S j\ \j\j> jl>. JJUj ^ j^ jjjb sy>- jo L l^JLJup

2220. 5%s1dan kendi kuyrugu ile oynarlar, bu bizim taramrzx pusuicm kurta-
ru diye.

tilkiler tarik-i necati kendi kuyruklanndan zannettikleri igin, "Bu kuyru-
gumuz bizim cammizi, avcilann pususundan kurtanr" diyerek a§k ve muhab-
betlerini ancak kendi kuyruklanna tahsfs etmisjerdir.

2221. 6y tilki, ayagim kerpi$ien sakla! By kiistah, ayak olmaiigi vakit, kuyru-
gun ne fdidesi vardir?

Ey tilki tabiath olan magrur efendi, ayagmi kerpige ve ta§a garpmamak
igin iyi muhafaza et ve seni bela pususundan kurtarmak igin ayak mesabe-
sinde olan kamilleri incitmekten sakin. Ey bi-edeb!, ayak olmadigi vakit,
kuyruk mesabesinde olan senin tedbirin ne faide eder?

2222. iSiz tilkiler atioiyiz, bizim ayagimiz kerimlerdir. 'TZizi yiiz tiirlii in-
tikamdan kurtarular.

Biz hfle ve tedbfrlerimize magrur olmak cihetinden tilkilere benzeriz. Bizim
ayagimiz ise Kenm olan Hakk'in has kullandir. Bizi yiiz tiirlu himmetlerden
ve belalardan kurtanrlar.

2223. ISizim ince hilemiz, kuyrufimuz gibidir; kuyruk ile sola ve saga ashlar
oynanz.

Bizim incecik hfle ve tedbfrlerimiz, tilkinin magrur oldugu kuyruguna ben-
zer; zfra a§k ve muhabbetlerimizi bu hayat-i dunyeviyyede bu tedbfrlerimiz
ve hunerlerimize istinaden oynar ve kullaninz.

2224. Dstidlal ve mekr cihetinden kuyrucjumuzu kimiUahnz, ta ki 2,eyd ve
Hekr bizden hayrdn kalsm.

MESNEVf-1 SERfP §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

tstidlalat-i akliyye ve mekr-i nefsanf cihetinden, hiiner kuyrugumuzu ki-
mildatir ve alem bizim ilim ve irfammiza hayran olsun diye parlak parlak nu-
tuklar soyler ve makaleler yazanz.

2225. Uialaikin hayranligmin ialtbi oliuk, lama' elini uluhiyete vurduh

Zekavette ve dehada parmakla gosterilecek bir kimse oldugumuzu halka
gostermek igin, turiii turiii hfleler yaptik ve ilim ve irfan da'vasmda bulunduk
ve bu suretle halkin bize hayran olmalan matlubumuz oldu. Ve bu ferdiyet
da'vasi zimmnda, elimizi uluhiyet da'vasina vurmus. olduk.

2226. Ta ki efsun ile gonullerin mulihi olalim; biz bunu gormuyoruz ki, cukur
icindeyiz.

Halka fesahat-i lisaniyye ile ulum-i resmiyye ve zahiriyyeyi izhar etmek
suretiyle hfleler ve efsunlar yapip, kalblerini kendi tarafimiza cekelim. Bize
hurmet etsinler ve meclislerde en serefli mevki'lere oturtsunlar diye dusunii-
riiz. Fakat hakikatte bu halimiz ile siifliyet cukuru icmde bulundugumuzu
goremeyiz ve yiikseklik istedigimiz halde, alcaklikta kaldigimizin farkinda
olamayiz.

2227. By kaltaban'. Qukuria ve kuyudasin; ba§kalanmn biyitjinAan elini cjeri
tut!

"Kaltaban" kansinin fuh§unu goriip, razi olan kimseye derler, "deyyus"
demektir. "Sibal" biyik ma'nasina olan "seblet" kelimesinin cem'idir; "siyab"
ve libas ma'nasina da gelir.

Bu beyt-i serffde ruhu,, kendi zevcesi mesabesinde olan nefsinin fuhus ve
rezailini goriip, razi olan ki'mseler murad buyurulur. Ya'nf, "Ey nefsinin fticu-
runa razi olan deyyus ruh! Bu halin ile ve bu diyasetin ile kendin tabiat cu-
kurunda ve huzuzat-i nefsaniyye kuyusundasin. Ba§kalanmn sibal veya si-
yab-i amellerini ve ahlakim lslaha kalkisma. Nitekim ayet-i kenmede buyu-
rulur: JJCjui o^ll- j jit ^ui d)JJs I (Bakara, 2/44) Ya'nf "Kendi nefislerinizi
unuttunuz da, nasa takva ile mi emr edersiniz?"

<?<&$&>

AHMED AVNl KONUK

2228. Uahtaki yahi§ikli ve latif bir bostana eri§esin, ondan sonra halaikm
etehlerini tut ve gekf

Vaktaki sifat-i nefsaniyyenden soyunup, giizel ve latif olan sifat-i ilahiy-
ye bostamna giresin, ondan sonra halkin islah-1 a'mal ve ahlakma sa'y edip,
o bostana sokmak igin eteklerini tut ve cek!

2229. By dordiin ve be$in ve alhnin mukimi, iyi yerdesin, ba§kalanm da $ek!

Ey su, toprak ve hava ve hararetten ibaret doit unsurun veyahud kuru-
luk ve yashk ve sicakhk ve sogukluktan ibaret dort riikn-i tabiatin; ve gor-
me, isjtme, koklama, tatma ve temas etmeden ibaret be§ hassenin ve alt, ust,
on ve arka, sag ve soldan ibaret alti cihetin mukimi ve alem-i suret ve taay-
yuniin mahbubu! Ma§aallah bulundugun ve sakin oldugun yer, gok latif bir
yerdir, ban ba§kalanni da o latif yere gek!

Bu beyt-i §erif, heniiz nefis ve tabiatten kurtulmamis. olup da halki ir§ada
kiyam edenlere kar§i istihza makaminda ifad buyurulmu§tur. Bu istihzadan
maksad-i all, ikaz ve irsaddir. "Nagz" giizel ve iyi ve manzarasi latif olan her
acib ve bedf §eye derler.

jj \j U j^siVj ^1^ <^~*j> >=*- OjS <*J>Jj>- *-^4j>- y%- (_$!

2230. By e§ek suriiculer gibi, e§egin kt£inin yolda§i! ^ir opecek yer buldun, bi-
zi de aoturl

Bu beyt-i §erif dahi istihza tarikiyle vaki'dir. "Nefis" esege ve "nefsin ar-
kasma tabi' olup gidenler", e§ek surucusiine te§bih ve "busegah" ta'biriyle
e§egin kici murad buyurulmu§tur.

2231. Ljviademki sana dostun hullugu el vermedi, sahliri meyli sana nereden
kalkh?

Ey nefsinin kulu olan kimse, mademki sana heniiz dost-i hakiki olan Hakk'in
kullugu tevecctih etmedi ve sende boyle bir kulluk hali hasil olmadi; alem-i ha-
kikatte sah olmak meyli nereden peyda oldu? Zira "abdullah" olmak kolay bir
§ey degildir. Insan ancak "abdullah" oldugu vakit, alem-i hakikatte sah olur.

*#%&>

MESNEVM SERIF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Maahaza herkes Allah'in kulu oldugunu da'va ederler; imtihan-i ilahi vaki' ol-
dugu vakit, hakikatte kimin kulu oldugu meydana cikar. Zira "abdu'1-mal" ma-
lini Allah yolunda feda edemez ve "abdu'n-nefs" Hak yolunda nefsi kurban ede-
mez ve "abdu'z-zevc" ve "abdii'l-evlad" vesaire de bunlara makiysdir.

2232. Onun hevasindasin ki sana zihi desinler; senin caninin boynuna bir ki-
ris baglanmishr,

Ey nefsin arkasmda giden efendi! Sen, maharetler gostereyim de halk bana
"Aferin, ma§aallah, ne miinevver ve yiiksek fikirli bir §ahsiyyet!" deyip, beni
medh ve sena etsinler arzusundasm. Senin caninin boynuna bu mevhumu'l-
viicud olan halkin kabulii kiri§i takilmi§tir ki, seni daima tabfat cukuruna ceker.

2233. By tilki, bu kde kuyrugunu birakl fjonlunii, aoniil sdhMerine vakf etl

Ey tilki gibi olan gafil; bu hfle ve maharet kuyruguna gonul baglama; bu-
nun zevk ve muhabbetinden vazgecj Gonliinii, goniil sahibi olan kamillere
bagla ve onlara muhabbet et!

2234. tJArslanin ^enahtnia kebab eksik olmaz; ey tilki, sen cife tarafina az
acele etl

"Arslan"dan murad, insan-i kamil; "kebab"dan murad, halkin kabulii ve
medh u senasi. Ya'ni, "Ey Hak'dan ve insan-i kamilden yiiz cevirip, kendi
heva-yi nefsanisine mecluben, halkin kabulunii ve medhini matlub ve
ma'§uk ittihaz etmis, olan kimse! Eger sen, insan-i kamilin penahina ve sa-
yesine siginir isen, senin bu nefsinin muradi olan §eyler, o vakit nefsinin mu-
radi olmaksizin hasil olur. .0 vakit halk seni medh etmis, olsalar, sjmdiki halin
gibi koltuklann kabarmaz ve halkin kabuliinden mahzuz ve reddinden mah-
zun olmazsm. Mademki insan-i kamilin penahmda bu gibi kebab-i ma'nevf-
ler eksik degildir, o halde ey tilki mesjebli efendi, cifeden ibaret olan nefis ve
diinya tarafina az acele et! Ya'ni ihtiyac-i be§eriden fazlasina bakma. Nitekim
hadis-i §erifde s-^ W^ j '^ UjJi ya'ni "Diinya cifedir ve onun talibleri ko-
peklerdir" buyurulur."

*&$&>

AHMED AVNJ KONUK

ll'bb. €y aonul sen o vakil Diakh'm manzuru olursnn hi, bir ail aSoi kenM
kiillun taraftna aidesin.

Ey goniil sen o vakit Hakk'in manzuru, ya'ni bilciimle esma ve sifcitinin
mazhan olursun ki, bir cuz'iin, kendi kullii tarafma gittigi gibi, sen dahi ken-
di kulliin olan Hak tarafma gidesin. Ya'ni, bu viicud-i izaff-i abdanfni, vii-
cud-i hakM-i Hakkanide fani kilasm.

2236, Utah buifurur: "^izim nazanmiz katbedir; ab ve kil olan surei uzerine
degildir,

Bu beyt-i §erifde ^ j ^ JMd>- ( ^ jupl J 1 v J r 5 ^ Ji >* V <ui ^
ya'ni "Muhakkak Allah Teala sizin suretlerinize ve amellerinize nazar et-
mez; belki kalblerinize ve niyetlerinize nazar eder" hadfs-i §erifine i§aret
buyurulur. Bu hadis-i §enf, lisan-i nebeviden^ §eref-sadir oldugu^ halde,
beyt-i §erffde "Hak buyurur" denilmesinde ^y ^j Vi j* oi t*^' &■ j^. i* j
(Necm, 53/3) ya'ni "Peygamber-i zf§an heva-yi nefsanisinden soylemez;
o ancak vahy olunan vahyi soyler" ayet-i kerfmesine i§aret buyurulur. Ma-
demki Peygamber'in kelamlan kamilen vahy-i ilahidir, o halde hepsini Hak
buyurur.

c— 4 * J -^ J>j- $) J* £~~+ j* Ji ^y ij-r ij** y

2237. Sen ise, benim aanlum vardir, dersin. fjoniil ar$m iisiiinde olur, al^akia
de'aill

Ey gdnliinii alayi§-i dunyeviyyeye ve huzuzat-i nefsaniyyeye baglamis.
olan kimse, sen bu halin ile, benim de gonllim var, dersin. Gdnliin baglandi-
gi yer, alem-i ulvf olur, alem-i siifli degil. Beyit:

J>\y- Ji <*^r lj y* *--oL>- ^.j <JL~~jJo^ ( _ 5 >j J^

jlJUl <Jj£" OlXv- iJ^j *j jj jW^. ***£ ft Ji *&\

"Kalb dedigimiz §ey, Rabbaniolan bir mahall-i tema§adir. Sen §eytanm evine
nigin kalb diyorsun? senin mecazen kalb admi verdigin §eyigit de mahalle
kopeklerinin online at!"

GgX9g>

MESNEVf-I §ERfF SERHi / V. ClLT • MESNEVl-3 •

c— JjT^jLiJ c~>\ o\j «jJLJ c — » s-»l <~-^ (vJ» Cxfk 6 j? \f jJ

2238. <jVluzlim $amurda da muhakkah su vardu; fakat o senin suyundan ab-
dest layik olmaz.

Avamin kalbi, muzlim gamura tesbfh buyurulmustar. Zira avamin kalbi
de, her ne kadar mertebe-i ilahiyyenin sureti ise de, bu mertebe-i ilahiyyeden
gafildir; ve muzlim olup, goniil denmege layik degildir. Nitekim topraga ber-
rak su kan§inca, kara bir gamur sureti hasil olur; ve bu kara gamur igindeki-
ne artik su denemez. Zira gamurun maglubudur ve gamur hiikmiinii haizdir.
Ve keza, mertebe-i ilahiyyeden gafil ve alem-i suflfye mail olan bir goniil da-
hi, ten hiikmiinu haizdir. Ve boyle gamur igindeki su ile abdest ve taharet ca-
iz olmadigi gibi, cismaniyet hiikmu altmda zebun kalan latife-i kalb ile, sa-
lat-i ma'neviye ve huzur-i Hakk'a girilemez.

2239. sebebden ki, ger$i sudur, qumux maglubudur; boyle olunca kendi aonlii-
ne deme ki, bu da cjoniildur!

2240. O bir aonul ki, yoklerden alidir, o abdalm, ya peygamberin abnludiir.

"AbdaT'dan murad, miinhasiran kissada beyan buyurulan abdal-i seb'a
degildir; vucud-i abdanisi, viicud-i Hakkanf ye ve sifat-i nefsanisi, sifat-i ila-
hiye miibeddel olan bilciimle evliya-yi kiram hazaratidir ki, bunlar bu hu-
susta umumen varis-i peygamberidirler. Ya'ni "Ar§in iistunde ve goniiller-
den yuksek olan goniil, ya peygamberan-i izam ve yahud onlann varisleri
olan evliya-yi kiram hazaratmin goniilleridir, Onlann kalbleri nazargah-i
Hak'dir. Ve hadfs-i kudsfde jbi\ ^ j-jli ^Js ^^j cfij J 1 — V j ^j 1 j*~j u
ya'ni "Ben yerime ve gogiime sigmadim, ve lakin takf ve nakf olan mii'mi-
nin kalbine sigdim" buyurulmasi, ancak bu kalblere mahsiis olan bir beyan-i
ilahidir.

«JLi< ^\j d.X»\ tJjj* j$ oX$> jJW' Jj j i)\ <v*ZS .lib

2241. $amurdan -pak olup, safi olmustur; ziyadelige gelmis ve vdfi olmustur.

goklerden yuksek olan kalb, cismaniyet hiikmiinden pak olup, sifat-i
ruhaniyye ile saff olmu§tur. Ve ruhaniyet ve melekiyet mertebesinden de te-

*&$&>

AHMED AVNl KONUK

rakki edip, maksad-i hilkatine vaffolmustar. Nitekim Hz. Pfr, bu terakkiye su
beyt-i §enfinde i§aret buyururlar:

?j£ d\ Ji*U *Jfcj jJUl <U>ol *j£ ClL^S tjlij jl ^Svp jb

"Diger defada felekten kurban durum, o ki vehme gelmez, o olurum. "

Zira her bir ferd-i be§er, ilm-i Hak mertebesinden, esfel-i safilme niizul et-
tikten sonra da, yine o mertebeye uruc ile mukelleftir. Uruc-i serf' bu alemde
insan-i kamilin terbiyesi tahtinda vaki' olur. "Uruc-i batf ' ise, ba'de'l-kiyame
pek uzun etvardan sonra olur. Onun igin her bir mu'mine bu alemde bir in-
san-i kamilin sohbet ve terbiyesinde bulunmak elzemdir.

2242. Qamuru ierk edip, deniz iarafina cjelmi§; farour zindamndan kurtulup,
bir deniz olmu§tur.

gonullerden yiiksek olan gonul, camur mesabesinde olan viicud-i izaf! ku-
yudatim terk edip, derya mesabesinde olan viicud-i hakik? tarafina gelmi§, ana-
sir ve cihat cinsinden kurtulup, derya-yi hakikate dalmakla bir derya olmu§tur.

2243. I&zim suyumuz ^amurun mahhusu kalmi$hr; agah ol, ey hahr-i rahmet
hizi $amurdan cezb et!

Yukandaki beyani dinleyip ve kendilerini kamil goren ulema-yi zahir der-
ler ki: "Mademki, bizim suyumuz olan ruhumuz, cismaniyetin mahbusu olup
kalmi§tir. Agah ol, ey vucud-i izaff kuyudatmdan kurtulup, derya-yi hakika-
te dalarak bir derya olmu§ olan insan-i kamil; mademki sen bir bahr-i rah-
metsin, ey bahr-i rahmet, bizi de gamurdan cek de gdrelim!"

r^f- v* \y *£ j^ <y ^ ^ *j>- j- 5 ly j* ^-j^ J**

2244. ^Deniz der hi: wr Ben sent kendime $ekerim; fakat ben laiif suyum diye
ocjunursiin."

Bir derya olan insan-i kamil, onlann bu tekliflerine kar§i cevaben buyurur
ki: "Evet, ben seni kendi mertebeme gekerim; fakat ne care ki sen: "Ben
ulum-i §er'iyye ile mucehhez ve idrak-i miimtaz ile miizeyyen bir kamilim,
diye halk arasmda ogiinur ve beni kendinden mustagni bilirsin."

c £pS a

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. CtLT • MESNEVI-3 • "* 5 ^®

^ Cf -)> Cf ^ lj ^, $£j \J 3jb ^ {jy~ y «->V

2245. Senin lafm sent mahrum tutar; o zanni ierk et, bana gel!

Irfan ve zeka sahibiyim diye, senin ogiinmen, seni insan-i kamilin naza-
nndan mahrum tutar. Sen o zannu vehmini terk et ve o mevhum olan varh-
gmdan bosal; ondan sonra bana gel. Zfra sen, sirke ile dolu bir kap gibisin, o
sirke bo§almadikga icjne bal doldurulamaz.

xz£ ^» j <~>\ ij^ «*£ ^f j_jj Uj-^ ji *£ ±*\j>-. jf <->T

2246. Qamurun suyti derydya cjitmek ister; $amur suyun ayagini tutmus ve $e-
kiyor. ?

Bu topraktan rnasnu' olan cismin, su mesabesinde olan ruhu, derya-yi
hakikate gitmek ister; fakat o cisim, o ruhun ayagini tutmus, ve ceker.

2247. 6^er fcendt ayaflim $amurun elinden hurianrsa, $amur hum halw ve o
miisiakil olur.

Eger run, ayagini kesif olan cismin elinden kurtanrsa, cism-i kesif, kup-
kuru ve hareketsiz kahr ve run dahi kendi aleminde miistakil olur. Cenab-i
Pir efendimizin mtir§id4 alfleri olan Seyyid Burhaneddin Muhakkik Tirmizi
(k.s.) hazretleri atfdeki beyitlerde §oyle buyururlar. Beyit:

JXJI J r J r \ J^l J,j^\ hj j UjX* -Oil J>f jy ja £jj\

j^\ 3 Xp}\ JjJi UUJ L^ j\Jr\ cOlit oJi Ji

j^i c ju UiT l> ^j\i jhj j r J r \ _, *> j CJ j\i

"Ruh, Allah Teala'nm ar§mm nurundandir, onun mebdei budur. Cisim ve be-
denin ash ise, amn topragidir. Melik-i Cebbar olan Hak Teala hazretleri ikisi-
nin arasim te'lifbuyurdu. Ahdin ve mihenin kabulii igin sulh oldular. tmdiruh
gurbette ve cisim vatanmdadir; binaenaleyh vatamndan uzak diisen bir mah-
zun garibe merhamet et!"

\y\j <~>\j^ j Jii J v-W h ^ J^ j* ^~~ irT O-UisT o!

2248. ^amurdan suyu $ehnek ne&ir? Senin mezeyi ve sarah-i halisi $ekmendir.

egxcp

AHMED AVNl KONUK

Bu cism-i kesifden, run suyunu hakikat denizine gekmek ne demektir bi-
Iir misin? Senin ihtiyac-i bedenden fazla mahza Iezzet ve tena'um igin turili
tiirlu gidalar ile haddinden fazla yemen ve igmen ve diger huzuzat-i nefsa-
niyye ve lezzat-i diinyeviyye ile i§tigalindir.

2249. Osier mat ve isier cah ve ister ekmek olsun, her bir sehvei cihdnda bbyledir.
Ruhun, hakikat deryasina incizabi igin, bu §ehevatdan vazgegmek lazimdir.

2250. nZunlardan her hirisi sent hir sarhos eler, vakiaki onu hulmayasm, sana
[2258] < ^

humar vurur.

Mai ve cah ve ekl ve surb lezzetlerinden her birisi, sana birer sarhoshik
getirir. Nereden gelip, nereye gittigini ve nigin gelip, nigin gittigini diisunemi-
yecek bir hale gelirsin, akil ve fikrin o huzuzat ve lezzata munhasir olur. Bu
ah§tigin hazlan ve lezzetleri bulamadigin vakit, sana humar, ya'nf ba§ agnsi
ve elem ve gam hasil olur.

"Humar" sarhosjuktan sonra anz olan ba§ agnsi ve sersemlik ma'nasinadir.

2251. 1?u gam human, onun clelili olmustur hi, o mefhuia senin sarhoslugun
ohmistur.

ah§tigin hazlan ve lezzetleri bulamadigin vakit, sana anz olan gam hu-
man, senin o fevt ve gaib ettigin lezzetlerden ve hazlardan sarhos. olmu§ ol-
mamn delilidir.

2252. ^Zaruret enclazesinin gayriyle bunclan tuima, id hi senin iizerine galih ve
emu olmasinl

Ya'ni, §er'in sana gosterdigi zaruret olgiisiinu diisun de, huzuzaM diinye-
viyyeden ancak bu olcii dairesinde muntefi' ol. Gergi helal olmak §artryla bol
bol yemek ve igmek ve mal kazanmak mubahtir; fakat nefsin heniiz olmemis,
oldugu igin, o mubah olan lezzat ve huzuzat sonra sana galib ve hakim olur;
ve onlann galebesi ve hakimiyyeti seni taraf-i helake gotiiriir. Bu hakikate

o^m?

MESNEVt-1 SERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 • "^|

binaen, Resul-i zf§an Efendimiz soyle buyururlar: •!» <_s>- J j^ ^ ^ u^
ft ii\j -J-\ j&r j aj-jjp ^jiji ^y j <uCj c-> uui j- frU^i Ya'ni "tbn-i Adem igin,
diinyadan bu seylerin gayrisinde bir hak yoktur: Sakin olacagi bir ev ve setr-i
avret edecek bir libas ve bir parca ekmek ve su."

2253. tt< Uen jfomil sah&iytm, ba$Jui5ina haceiim yoktur, vasilim!" liye iba ettin.

"Ser-ke§iden" bas. cekmek demek ise de, iba etmek ve kabul etmemek
ma'nasmdan kinayedir. ,

Bu beyt-i §erifde zahir-i §eriatle ameli kaft goriip, kendilerini kamillerin
sohbetinden ve onlann nazan altinda batinlarimn terbiyesine ihtiyactan
mustagm addeden ulema-i riisumun hallerine i§aret buyurulur. Onlar derler
ki: "Biz Kur'an ve hadis-i gerffin ahkamiyla amel ediyoruz. Binaenaleyh biz-
lerde de kalb ve idrak vardir. Kendimiz gibi, dfger bir alimin sohbet ve terbi-
yesine ihtiyacimiz yoktur. Mademki §eriatle amel ediyoruz, bu bize kaffdir.
Biz de Hakk'a vasiliz; aynca bir de tarikat ne demektir? Peygamber (a.s.) za-
mamnda boyle tarikat var mi idi? Yalmz §eriatle amel edip beyne'n-nas ve-
liyy-i kamil addolunan bir kimsenin sohbet ve terbiyesinde bulunmayan
milyonlarca insanlar vardir. Bunlar ahval-i ahiretlerinden me'yus mu ola-
caklardir?"

Cevab: Bu da'vaya karsj gok uzun sozler vardir, zira mevzu' genistir; fa-
kat fakir hulasaten birkac, soz ile iktifa ediyorum. Bunlar erbab-i iz'ana kafi-
dir. Malum olsun ki "tarikat," "§eriat"in sirn ve "hakikat," "tarikafin strn-
dir; ve "ma'rifet" bunlann netayicidir. Ve hilkat-i insandan maksud ise ma'ri-
fettir. tmdi zahir-i §eriat ta'limsiz ogrenilemedigi gibi, batin-i §erfat olan tari-
kat ve batm-i tarikat olan hakikat dahi ta'limsiz tahsil olunamaz. Ve bu
ta'lfmler netfcesinde hasil olacak olan ma'rifet, herkesin kendi isti'dadinin da-
iresi kadardir. Tarikat §eriatsiz ve hakikat dahi tarikatsiz ve ma'rifet dahi,
bunlar cem' olmaksizin elde edilemez. Zaman-i peygamberfde bi'1-asale in-
san-i kamil, Resul-i zi§an Efendimiz'in kendileri idi ve ashab-i kiram hazara-
tina, isti'dadlanna gore §eriat ve tarikat ve hakikati ta'lfm buyururlar idi. Ve
bu ta'lfmat netfcesinde ashab-i kiramdan ba'zilanna, vus'at-i isti'dadlan ha-
sebiyle hasil olan esrar ve maarifin kesfini men' buyururlar idi. Nitekim I.
cildde gecen Hz. Zeyd (r.a.) kissasmda buna dair olan tafsOat beyan olundu.
Resul-i zfsan Efendimiz'in alem-i suretden, alem-i ma'nayi tesriflerinden son-
ra, bu vazife bu esrara vakif olan varis-i kamillere intikal etmistir ki, onlar

<^sg>

AHMED AVNl KONUK

hakkinda J-V 1 ^ *W^ j>\ ;U ["Ummetimin alemleri Beni tsrail peygam-
berleri gibidir"] ve *WVi n J3 *uu ["Alimler nebflerin varisidir"] buyurulmu§-
tur. Etvar-i tarikatten ve esrar-i hakikatten bi-behre olan ulema-i riisum, ve-
rese-i kamilinden degildir. Boyle bir kimse, yalniz ilm-i §eriatin zahirine
vukaf ile iddia-yi kemal ederse, cenab-i Pfr efendimizin buyurduklan gibi, o,
onun vehmidir.

Yalniz zahir-i §eriatle amel edip varis-i kamilin sohbet ve terbiyesinde bu-
lunmamis. olan mu'minlerin ahvaline gelince: Onlann halisan li-vechillah
amel edenleri ll^Ji J* j*Ji v* j o* J^ ^ j ^>Ji ya'ni "Ummetimde sjrk, ci-
lah bir madde iizerindeki kanncanin yuruyu§unun sesinden daha gizlidir" ha-
dis-i §erifinde buyuruldugu iizere, ahirette §irk-i hafTiginde bulunduklan hal-
de, cennettedirler. Amellerindeki ihlaslannm derecesine ve i>J> li obt-ja JSOj
(En'am, 6/132) ["Herkesin yaptiklan istere gore dereceleri vardir"] ayet-i ke-
rfmesine gore niam-i cinaniyye ile mlitena'im olurlar; velakin hakikati miisa-
hededen mahcubdurlar; zfra §irk, kalb goziine anz olan §a§ihktan ibarettir ki,
bin gok goriir. Ve bu §a§ihk ancak bu alemde varis-i kamilin tedavisiyle zail
olur. Boyle olunca, bu alemde kalb gozimii hakikate agacak bir tabib-i ilahi
olan, varis-i kamilin sohbet ve terbiyesine ihtiyac-i kat'i vardir. oJU J 06" ^
J^\ s'^i j y> j J^\ (Isra, 1 7/72) Ya'ni "O kimse ki, burada kd'r oldu; ahi-
rette de kor'oldu" ayet-i kenmesi mucibince, ahirette bunun garesi yoktur. Zi-
ra korii koriine tena'um etmek ba§ka, gore gore tena'um etmek yine ba§ka-
dir. Bu beyanat hakkinda ehl-i insafa kanaat husulii iimidiyle Sipehsalarhaz-
retlerinin Menakib'mda miinderic olan vak'ayi aynen yaziyorum:

"Zaman-i Hz. Mevlana'da, ilmiyle amil bulunan ulema-i zahireden, ce-
nab-i Mevlana efendimize mu'teriz §emseddfn Mardini ismindeki bir zat nak-
letti ki, bir gece alem-i ma'nada^Hz. Resulullah (s.a.v.) Efendimizl gordiim,
oturmu§lar idi. Huzur-i Risalet-penahilerine gidip selam verir idim, miibarek
yuzlerini gevirirler idi. Qevirdikleri tarafa giderdim, onlar dfger tarafa gevirir-
ler idi. Akibet soze basjayip dedim ki: "Ya Resulallah! Bu kadar sene timid-i
atifet ve inayetiniz ile zahmetler gektim ve ahadfs ve ahkam-i §er'iyyenin
tahkikine cehd ve gayret edip, bilciimle ehl-i Islam'in hall-i mu§killerini, me-
sai-i saireme takdfm eyledim. §imdi bu zaifin mahrumiyetime hicbir sebeb
goremiyorum?" Hz. Risalet-penah (salavatullahi aleyh) buyurdular ki: "Evet,
bunlann hepsi dogrudur; fakat sen bizim ihvammiza nazar-i inkar ile baki-
yorsun; bu ise, ciimle giinahlann fevkindedir." Bunun iizerine ahval-i mazi-
yenin istigfariyle me§gul oldum."

c ffi^ >

»T^ MESNEVt-l §ERlF §ERHl / V. CfLT • MESNEVf-3 •

§emseddfn4 Mardinf ba'dehu Hz. Pir'e intisab edip, mazhar-i lutuflan ol-
mu§tur.

2254. D^itekim ^amurdaki su: "TJen suyum, ni$in meded istiyeyiml" diye im-
iina eder.

Nefsaniyet ve cismaniyet gamurundaki "Run, ben de ruhum, nigin ba§ka-
lanndan yardim istiyeyim!" diye kamillerin sohbetinden iba eder,

2255. Sen bu bula$mi§i, gonul zannettin, §ubhesiz (jonlunii ehl-i dilden kaldirdtn.

Ey alim efendi, sen hirs-i diinyevi ve heva-yi nefsani levsiyyatina bula§mi§
olan kalbini, kalb zannettin ve bu zann-i batilin sebebiyle, o bula§ik olan kal-
bini, ehl-i dil olan kamillerden kaldirdin ve kendini onlardan mustagnf bildin.

2256. *3leva tuiar mtsin ki f o goniil bu olsun ki, o sutiin ve balm a$kmda olur.

Ey dirayet ve zekavetine i'timad eden efendi, insaf et! Sut ve bal lezzeti-
nin a§k ve muhabbetine baglanmis, olan gonliin, bu gonul olmasim sen caiz
ve reva goriir musiin? Gdniil, boyle alem-i siiflihin lezzetlerine miibtela olan
goniil mudur?

2257. Siitun ve balm letafeti, dilin aksidir; her bir ho$a, o ho$luk, goniilden ha-
sildu.

Ankaravi hazretleri bu beyt-i §enfe iki mertebe iizerine ma'na vermistir:
Birisi fehm-i avama ve digeri fehm-i havassa goredir. Fehm-i avama gore
verdigi ma'na §udun Insan siitii ve ball vesair latff gidalan yedigi vakit lez-
zet ve keyif duyar; bu lezzet ve keyif ise, goniil hoshigundandir. Nitekim bir
kimsenin evladi veya pederi vefat edip, kalbi onun ate§-i firakiyla yanip tu-
tugtugu esnada lezaiz ve huzuzat aleminden hicbirine iltifat etmez; binaena-
leyh siitun ve balm letafeti, kalb letafetinin ve ho§lugunun aksinden olur. Bi-
naenaleyh her bir ho§ olan gidaya, o hosjuk ve letafet goniil hosjugundan
hasil olmus, olur.

c^™^

AHMED AVNI KONUK

Fehm-i havassa gore verdigi ma'naya, Hind §arihleri de i§tirak etmi§lerdir;
o ma'na da hulasaten budur: Mevcudat-i diinyeviyyenin hepsi, "hakikat-i ca-
mia" olan goniil feyzinin pertevindendir. Bu goniil, insan-i kamilin gonliidiir.
Binaenaleyh gonul cevher vebakfsi hep bu hakikatin pertevi olan arazdir. Ni-
tekim atide de beyan buyurulur.

,» *jk iy dy>r J-> *<uL* J» f ,JIp J j*y>- Ji *ji ^

2258. ^JZoyle olunca goniil cevher ve diem araz olur. iKalhin gotyesi, kalbe na-
stl garaz olur?

Her bir ho§a ve latife, o ho§luk ve letafet goniilden hasil olunca, goniil asil
ve cevher ve havass-i hamseden her birine ho§luk veren alem fer' ve araz
olur; ve fer' ve araz ise, kalbin golgesidir. Imdi kalbin golgesi, kalbin kasdi ve
garazi olur mu? Ve bir kimse kendi golgesinin arkasinda ko§ar mi; ve bu gol-
geye a§ik olur mu?

oL~* t->l « IS" -j\ dyj b «W- J C—JU J-S'bt y <<ta Ol

2259. O goniil ki, malm ve cahin asikidir; ydhucl hu kara camtir ve suyun ze-
hunudur.

goniil ki, kalb-i kamilin golgeleri olan malin ve cahin a§ikidir; yahud bu
kara camur olan cismin ve kara su mesabesinde olan ruh-i hayvaninin mag-
lubudur; binaenaleyh sifat-i hayvaniyye ile muttasiftir.

2260. ^dhud hayaller ki, onun zulmetlerindedir , onlara giift u an icin iaparlar,

Yahud o goniil ki, o gonliin zulmetleri iginde birtakim hayaller peyda olur;
ve bu alem-i suretde giift ii gu icin bu hayallere tapariar ve o hayaller birta-
kim ulum-i vehmiyye ve tahmfniyyedir ki, ancak dedikodudan ibarettir.

jyf elSoT j lJL>- t>\f Ja> Ji jy (jbj-i. l)I jS- J-^Lj J-i

2261. O nur deryasimn aayri, goniil olmaz. goniil nazargdh-i Lstuda olsun,
soma da kor olsun ha!

Nur deryasi olan kamilin gonliinden gayri ve a§ik-i mal ve can olan bir
gonul, goniil degildir. Ve nazargah-i Huda olan bir kamilin kalbi, asla kor ol-
maz. Binaenaleyh oyle bir kamilin kalbinin gordiigii ulum, ulum-i lediinniy-

^^

MESNEVt-1 SERfF SERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

yedir; kor olan kalblerden sudur eden ulum-i vehmiyye ve tahmfniyye degil-
dir. Onlann ulumunu, kendi vehmi ve tahmini ilimlerine kiyas edip, hata is-
nad edenlerin vay haline!

2262. 'Degil miiir ki goniil yuz binlerce has ve amm i$inde hir kimsede olur.
Dianflisukr o hangisi?

Hind sarihlerinden Veil Muhammed Ekberabadi, bu beyt-i §eririn §erhinde
soyle buyurur: "Ni" kelimesinden "der yekf b0§ed"e kadar bir ciimle-i istifha-
miyyedir; bu suretde ma'na: "Degil midir ki, goniil havas ve avamm yiiz bin-
lercesinde bir kimsede olur. Hangisidir o hangisi?" demek olup, kalb-i kami-
lin kudretini beyandan ibaret olur. Fakir, bu ma'nayi miinasib gdrdugumden,
ona gore terciime ettim. Ve yine Hind surrahindan Muhammed Hasim, soy-
le ma'na veriyor: "Her goniil nazargah-i Huda degildir; belki gonial, dunya
halkinin yiiz binlerce havas ve avamimn ancak birinde zuhura gelir; eger
sen bilirsen, onun nisamni ver!" Bu da, yukanki ma'nayi te'yid eder. Anka-
ravi hazretleri ise: "Dil-i kamil, yiiz binlerce havas ve avamda olmaz; ancak
bir kimsede olur. tki kimsede olmaz; ve hangi kimsedir, o hangi kimsedir?"
ma'nasim veriyor ve sonra su suali irad buyuruyor: "Bir asirda, birkac. sa-
hib-i dil olmaz mi? Eger olursa "der yekf based" ya'nf "bir kimsede olur"
buyurulmasi nasil tevfik olunur?" Bu suale verdikleri cevabin hulasasi §udur:
"Zat-i mutlakanin vahdetine mukabil olan kalb-i kamil, ezelen ve ebeden bir-
dir; iki olmak ihtimali yokrur ve ta'dad ve keserat-i kulub e§has-i kesfreye
izafet olundugu i'tibariyledir. Imdi bu vahdet-i mutlaka mazhan olan kalb-i
vahide, bircok kimseler vasil olsalar, hakikat cihetinden bir olurlar." Hazre-
tin, beyt-i serffe verdigi ma'na bu sual ve cevabi iktiza etmi§tir. Hind sarih-
lerinin verdikleri ma'nada bu sual ve cevab kiilfeti olmadigi icm, daha mii-
reccah goriiniir.

2263. tfoniil humtisini huak, goniil iste; id ki o kumh ondan hir dag aibi ol-
sun.

Ey miiddei, senin gonliin, goniil kinntisidir, goniil degildir. binaenaleyh o
goniil kinntisim birak da, bir kamilin kalbini iste ve o kalbe girmege gah§, ta
ki o sendeki goniil kinntisi o kamilin gonliinden bir dag gibi rnetfn olsun.

*&£&

AHMED AVNI KONUK ^^

Syr j <1>L-^I jl JJUiil ( _*J* jj ^yt~J t^b**- <Jij^ ^-^y*** uP

2264. QonvX hu vumd. hitiasinda olant muhittir; ihsan ve cuddan alhn sacar.

"Hitta" ba§ka kimse miidahale etmemek iizere bir kimsenin cizgi cekerek,
ta'yfn ettigi mahaldir; cem'i "hitat" gelir. Ulke ve diyar ve memleket ma'na-
sinda da musta'meldir. Gonul, varhk dairesinde ve diyannda olan §eylerin
hepsini kaplami§tir. in'am ve sehadan dolayi, alem-i viicudda, efrad-i e§ya-
nin isti'dadlanna gore, feyiz ve ata altinlanm sacar.

Malum olsun ki, Hak Teala hazretleri hadis-i kudside ^ N j ^>j\ l j>^ i V
^i ^i ^jii Ui jj^j j& j ya'nf "Ben, yerime ve goklerime sigmadim; ve-
lakin nakf ve takf olan mu'minin kalbine sigdim" buyurur. Ve kamil olan
nekavet ve takva ise, ancak iman-i kamil sahibi olan insan-i kamilde olur; ve
Hakk'm sigdigi bir kalbin derece-i vus'atini beyana hacet yoktur. Boyle bir
kalb, bittabi' vucudat-i izafiyye alemini muhit oldugu gibi, bu aleme vaki'
olan Hakk'in tecelliyat-i sifatiyye ve esmaiyyesine de vasitadir. Binaenaleyh
ihsan, ve cud cihetinden feyiz ve ata altinlan, alem-i halka elbette boyle bir
kalbden tevzi* olunur.

2265. 6hl-i alem iizerine ihtiyar cihetinden, selam-i Utah' dan selametler nisar
eder.

"Nisar" sacmak, dagitmak ve ata etmek ma'nasinadir. "Selam" noksan-
lardan ve ayiplardan emin olan ve biiyiik agac ma'nasina gelir. "Selamet"
emfnlik ve ayiplardan ben olmak demektir. Ve "Selam" esma-i ilahiyyeden-
dir. Ya'nf "0 kalb-i kamil, ehl-i alem iizerine cebr-i ilahf cihetinden degil, ih-
tiyar cihetinden Hakk'in Selam ism-i §erffinin ahkam ve asanni izhar icm,
ehl-i alem iizerine selametler sacar ve ata eder."

2266. Dter fe.tm.tn. etecji diirust ve hazir ise, o kalhin aiasi o kimseye erisir.

Her kirn o insan-i kamilin kalbinden sacrtan ataya etegini acmi§ ise, o ata
o kimseye eri§ir.

2267. Senin etegin o nujdz ve huzurdur; sakrn etecje o jucur iasini koyma!

*$$&>

MESNEVM SERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

"Fucur" Hak'dan riicu' etmek ve yalan soylemek ma'nasinadir ve daire-i
§er'den gikmak ma'nasinda miista'meldir ki, fisk u fucur denir. "tnsan-i ka-
milin ata-yi kalbine kar§i, senin acacagm etek, senin niyazin ve huzurundur;
dikkat et ki, bu etegin icinde fisk u fucur tasjan bulunmasin."

2268. Ta ki o ta§lardan etegin yirtilmasm, id ki nakdi, renklerden hilesin.

"Nakd" secmek ve saymak ma'nasinadir, cem'i "nukud" gelir; ve kalpi
halisten cikanp secmek ma'nasinda kullanilir.,"Renkler"den murad, boyanip
yaldizlanarak zahirde nakd-i halis zannolunan kalplardir. Burada nakd ile in-
san-i kamile ve renkler ile muddei-i kazib olan nakislara i§aret buyurulur.

2269. Sen etegini cihandan ias doldurdun; $ocuklar gibi gtimu§ ve altm ta$in-
aan da.

Sen kalbinin etegini bu alem-i suretden fucur tasjanyla doldurdun. Bun-
dan ba§ka cocuklar oyun oynarken eteklerini renkli cam parcalanyla doldu-
rup, birbirlerine kar§i paralannin coklugu ile iftihar ettikleri gibi, sen de etegi-
ni toprakta renkli bir hale gelmi§ olan altin ve gumus, ta§ parcalanyla dahi
doldurdun ve bunlann coklugu ile emsaline kar§i iftihar etmektesin.

2270. O giimiis ve altm hayali, mddemki altm olmadi, senin sidk etegini yirtti
[2278] j

ve gam antral.

Qocuklann renkli cam pargalanm para tahayyiil ettikleri gibi, sen de elin-
deki altim ve gumu§u, hakikaten altin ve gumus. hayal ettin; ve hadd-i zatin-
da onlann hakikatlerine muttali' olmadin. Binaenaleyh o topragin renkli tag-
Ian senin sadakat etegini yirtti ve kalbinin gamim artirdi ve altin-gumu§ te-
dariki elemiyle yanip tutu§tun.

jJL>u OUu^b Jip ijj^J I" jjL* jJL, \j\£$£ JL.U ^

2271. Qocuklara ias, ne vakit ias gorunur, akil onlann etegini ^encesiule tutma-
dikca.

Cocuklar akil mertebesine gelinceye kadar, para diye muhabbet ettikleri
renkli ta§ pargalanm ta§ olarak goremezler; bunun gibi, ehl-i diinya dahi

G £f& 3

AHMED AVNl KONUK

akl-i maad mertebesine gelip altin ve gumusun hakikatini anlayincaya ka-
dar, o topragin renkli ma'denlerine kar§i muhabbetten vazgecmezler.

J~*\ j iJLJtj d\j$ S>^ S y> JLi** i£ y* d\ aj X»\ AaP ^-j

2272. dAkil, ptr geldi, o beyaz kil dec/il. ZKil o bahi ve iimtde sigmaz.

Hak yolunda akil, pfr-i ir§ad olarak zahir oldu.. Binaenaleyh akli kamil
olan kimse pir olur; yoksa ihtiyarhktan dolayi sagi ve sakah beyazla§mi§, fa-
kat hakikat-i e§yadan bi-haber olana pir denemez. akl-i kamile vusul baht
ve umidinde, kiim, ya'ni sagi ve sakah agarmamn asla dahli yoktur.

(^

Dekuki'nin duasi ve §efaati uzerine, o cemaatin inkar etmeleri ve onlarin

perde-i gayba ucmalan ve na-peyda olmalan ve Dekukfnin havaya mi,

yahud zemine mi gitti diye hayran olmasi beyamndadir

2273. IJaktaki o cjemi hurtuldu ve murada qeldi, o cemaatin namazi da iamam
oldu.

Dekukf hazretleri tarafindan garktan kurtulmalan igin dua edilen gemi
kurtuldu ve muradlan olan selamet, gemi halkina hasil oldu. Abdal-i seb'anin
DekQki hazretlerine iktida ederek kildiklan namaz dahi tamam oldu.

jjj ij\ L* jl c~~S <Jy** CxX J"} pJ> b OLi ilal ^j>J^

227 A. Onlara birbirleriule fisilh vaki' oldu ki: "6u -peder, bizden bu fuzuli olan
kimdir?" dive.

abdal-i seb'a geminin sahil-i selamate giktigim gorunce Dekuki hazret-
lerinin arkasmda: "Ey baba! Bizim icjmizden fuzuli olarak dua ederek,

c c£p?

MESNEVM §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVl-3 •

Hakk'in i§ine kan§an kimdir?" diye gizlice ve ftsilti ile birbirleriyle konu§ma-
ga ba§ladilar.

JZ*~* J*j*3 C~io j\ j* -UlaT £ * d\ b ^i j*

2275. r Dekukinin arkasmda miisieiir oUuklan halde, her hirisi, o diflerine sir-
ran soylediler.

abdal-i seb'a Dekokf hazretlerinin arkasmda, birbirleriyle gizlice soyle§-
tikleri vakit, basar-i hissfden miistetir idiler. Ya'nf zahiren bakilinca goriin-
mez bir halde idiler.

2276. Dier hirisi: wr Bu duayi el-an, ne i$imden, ne disimdan etmemisimdir!
dedi.

2277. ^Dedi: ur Benzer ki bu hizim imamimiz derd cihetinden, hu l-fuzulce hir
munacai etti.

abdal-i seb'adan birisi digerlerine dedi ki: "Bizim imamimiz olan Hz.
DekQki, gemi ehlini felakette goriip, icjnin daralmasi cihetinden, bii'l-fuzulce
ve vazifesi haricinde olarak Hakk'a bir miinacat etti.

2278. O digeri dedi hi: "6y dostlarl 'TZana yakinen hoyle aoriiniiyor"

2279. "0 inhhazdan dolayi hir fuzuli olmusiur; £Muhlar~i mutlaka i'tiraz eiti!"

Hz. DekQki gemidekilerin feryadindan havsalasi daraldigi igin, vazffe-i
abdiyyeti haricine gikip bir fuzuli olmu§tur. Kullugun §ani, efendisinin her bir
hukmiine razi olmak iken, Muhtar-i mutlak olan Hakk'in hukmiine ve ef ali-
ne i'tiraz etti.

2280. ^Uakiaki hundan sonra, o ehl-i kerem: ^O^ihdyet hakayim ne soyluyor-
[2288] 7 - j. „

lar: diye nazar ettim.

*$%&>

AHMED AVNt KONUK "^®

Bu ve atideki beyt-i verifier Dekoki hazretleri lisanindandir.

2281. ^Onlardan hlrini makaminda aordum, tamamen hendi makamlannaan
gltmis idiler."

2282. "CA/e solia, ne sa^, ne yukartda, ne asatjida henim keskin cjoziim iaife
uzerine galtb olmadi."

"Benim maddi ve ma'nevi keskin olan gozum, o abdal-i seb'adan hicbiri-
sini, higbir cihette goremedi."

2283. "Dnciler idiler, guyd su oldular; ne ayaklanmn izi, ne de sahrdda ioz var.

2284. *0 dem hepsi kibab-i Diak'da oldular; o iaife hangi bak$eye (jittiler?"

"0 anda o taife incinin suya inkilab etmesi gibi, kesif olan taayyunlerin-
den soyunup Hakk'in kubbelerinde mestur oldular. Acaba o taife bu kesafet
bahgesinden, hangi Ietafet bahgesine gittiler?"

2285. nr Cahayyiirde kaldim hi, Utah bu kavmi, bizim cjoziimiize nasil mestur
ktldi?"

yr c—>l ji OU*L» j.aL>jP JiU j\ --i^>- jl JU-Li 01^ Ot^jl

2286. ^alihlann irmaft suyuno- dalmasi ofiyi, onun gozunden oylece pinhan oldular.

Cenab-i Pir efendimiz buyunirlar ki: abdal-i seb'a, bahklann suya dal-
malan gibi, Hz. Dekukfnin gozunden gaib oldular ve ism-i Zahir'in ahkami-
nin altindan, ism-i Batin'm ahkami altma intikal ettiler; zira evliyaullah
cem'iyyet-i esmaiyyeye mazhardirlar.

Ju\j jJLil OLiol JS^-i ji \Aj*s- wUU oUIjI O^ j* Lg-IL-"

2287. Senelerce onlarin hasretinde kaldi; omiirlerce onlann sevkinde yas akiih.

cgwp

MESNEVt-1 g'ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVt-3 •

Dekukf hazretleri, senelerce onlara mulaki olmak igin hasret cekti; omiir-
lerce onlann §evk-i sohbetlerini anarak, gozlerinden ya§ akitti.

Ma'Ium olsun ki bu hal, yukanda yiiksekliginden bahs olunan Dekukf
hazretlerinin mertebesini tenzil etmez. Nitekim bir padi§ah, kendi madunu
olan bir kimseyi sever ve onun sohbetine arz-i i§tiyak eder ve gaybubetinden
miiteessir olur.

^ jS"i !J^ L j/ji ^ p jX>\ ^ Sj* ^yC y

2288. Sen dersin ki, mercl-i Diak Diuda lie zikr-i beseri ne vakit nazara ge-
iirir?

Ey nazan kesff suretlere bagh kalmi§ olan efendi! Sen bu bizim beyaruiti-
miza kar§i bir i'tiraz dermeyan edip dersin ki: "Dekukf hazretleri mademki eh-
lullahdan bir zat idi, zikr-i Hak ile zikr-i be§eri nasil kalbinde cem' etti; ve ni-
cin be§erden ibaret olan bu abdal-i seb'amn iftirak-i sohbetlerinden miitees-
sir olup agladi?"

Bu i'tiraz, cenab-i Pir efendimizin, §ems-i Tebrfzf hazretlerinin gaybube-
tinden sonra vaki' olan teessiirlerinden dolayi muhalifler tarafindan derme-
yan edilen i'tiraz olmak da muhtemeldir. Qunkii cenab-i Pir efendimiz, onla-
nn Konya'dan §arn'a avdetleri iizerine, pek ziyade miiteessir olup bir gazel
in§ad buyurmusjar ve Sultan Veled hazretleriyle §am'a gondermisterdir.
gazelin ba'zi ebyati §6yledir:

?y y f--^ ^ ^S^- j' (JSjZ' j*~* y *£ f j oiji *£

?y yp^* JW- j d\y.j *— ^- lj U y jU^r Jjly ji

"Sefer ettigin o vakitten bed, bal mumunun mumugibi tatithktan mahrumuz.
§em ' gibi butun gece yamyoruz. Bir ate§in refikiyiz ve baldan mahrumuz. Se-
nin cemalinin firakmda cismimiz virane ve canimiz bayku§ gibi oldu. "

2289. By fildn! Bsek burada o sebebden yatar ki, sen onlan can deail, beser cpr-
diin.

"Husbfden-i har" E§egin yatmasi, hayretten ve hakikati bulamamaktan
kinayedir. Ya'nf: Ey suret-perest olan filan! Sen bu sebebden dolayi ahval-i

c^^

AHMED AVNi KONUK

evliyada hayret icinde kaldin ki, sen evliya-yi Hakk'i, can gormedin, be§er-i
kesif gordiin. Halbuki evliya, taayyiin-i be§erf kesafetinden kurtulup, ayn-i
ruh olmu§lardir ve bunun icm i>-\jj\ l^l% u>-Lii u^ji "§ahislanmiz ruhlan-
mizdir ve ruhlanmiz §ahislanmizdir" derler. Binaenaleyh an-i vahidde gaib
olmak gibi, ahvaH ruhiyye onlardan zahir olur.

2290. 6y ham adam! Ds bundan dolayi viran olmustur ki, sen onlan avam gi-

[2298] i* „ j„

pi beser flordun.
Ey maarif ve hakayik-i ilahiyyeden ham olan adam! Senin i'tikadmin em-
ri, bundan dolayi harab olmustar ve ondan dolayi evliyayi inkar etmi§sindir
ki, sen onlan, sair avam-i be§er gibi, be§er gordiin.

2291. Sen de onu aordun ki, Dblis-i lain: "TSen ate$ienim, JAdem $amurdan-
dir!" dedi.

Ey suret-perest olan gafil, sen evliya-yi Hakk'a nazar ettigin vakit, onda
hakikati gdrmekten matrud olan tblis'in gordiigiinu gordiin. Iblfs onun un-
sur-i kesifine bakip: "0 gamurdandir!" ve kendi unsur-i latifine bakip: "Ben
atestenim!" dedi. Binaenaleyh onun nazan ancak unsur alemindeki mukaye-
seye dii§tu; ve ruhdan ve ma'nadan gafil oldu. Zifa Adem esma-i ilahiyye ve
esma-i kevniyye icm hakikat-i camiadir; ve Iblfs bu camiiyyetden uzaktir.

2292. Dblisce olan aozii bir dem bagla, ne kadar surd cjoriirsiin; nihayet ne ka-
dar, ne kadar! ±

Iblfs'e miinasib olan gozii ve nazan bir an icm olsun bagla; ne zamana ka-
dar surer gdreceksin, nihayet ne zamana kadar, ne zamana kadar! Bu evliya-
yi Hak, senin gordtigiin gibi suret-i kesifeden ibaret degildir. Onlar inayet-i
Hak'la, ruh-i musavver haline gelmisterdir.

2293. Gy ^Dekuki, irmak gibi olan iki adz ile, sakin iimidi kesme, onlan aral

Ankaravi hazretleri "Ey Dekuki" hitabini "Ey Dekukf me§reb olan nik-hu"
suretinde §erh buyurmu§lardir. Hind §arihlerinden Veil Muhammed Ekbera-

*$$#>

MESNEVf-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

badi buyurur ki: "Ey Dekuki!" makule-i Hak Siibhanehu hazretleridir. Ya'ni
onlan bulmaktan na-iimid olma ki, onlar her halde seninle beraberdirler; ve
miimkindir ki Hz, Mevlana Dekukfye hitab buyurmus, olsunlar." Fakat An-
karavi hazretlerinin miitalaasi ammeye raci' oldugu igin, mureccahdir. Ya'ni
Dekuki hazretleri gibi evliya-yi Hakk'm kadir ve kiymetini bilip, oniann soh-
betlerine talib olan kimse, oniann ask ve muhabbeti ile iki gozunden lrmak
gibi ya§lar akitarak, onlan ara! Sakin onlan bulmaktan na-iimid olma; ma-
demki sende taleb ve a§k vardir, elbette bir gun onlan bulursun.

2294. £naah ol, iste ki, riikn-i devlet istemehiir. jyoniilile olan her bir a$dma,
baglanma icindedir,

Ey talib, iste! Zira devletin diregi istemektir. Bir sey hakkinda taleb lazimdir
ki, onahimmet ve kalbin tevecciih-i tammi hasil olsun. Qixnku matlub olmayan
§eye himmet masruf olmaz. Gerci ey talib, sen, oniann sohbetini fevt ettim ve-
ya oniann sohbetlerine nail olamadim, diye mahzun ve mukeddersin; fakat
iimidi kesme! Gdnulde her bir agilma ve inbisat, baglanma ve kabz igindedir. Zi-
ra agilma ve baglanma, bast ve kabz, iki halden ibarettir. Halin devami muhal
oldugundan, biri digerini ta'kib eder ve kabz hali basta mubeddel olur. Beyit:

DM barin-i gam boyle kahr mi agihr elbet
Sehib-i derd u hicranm sonu §ems-i miinevverdir

<u>-ti Of? OL>o ^ ^j* £ j jT '^^ji ^U*" j^ ^ <Ujto J*

2295. CXar-i tihanin hepsinden farig olup, fahte gibi can ile "k& ve ku" de!

"Fahte" uveyik ku§u, yabanf giivercin ma'nasinadir. "ku ve ku" edat-i is-
tifham olup "nerede ve nerede?" ma'nalanna oldugu gibi, fahtenin "ku ku"
diye dtmesine de i§aret buyurulur. Ya'nf, "Ey talib-i hakikat, umur-i cihanin
hepsinden farig olup, insan-i kamilin talebinde, nerededir, nerededir? diye,
fahte gibi can ile 6t!"

2296. 6y muhiedb, hu. hususda iyi hak ki, Diak luayi "estecib" iizerine baijla-

Ey evliyayi gormek ve bulmak emrinde perde ve hicab arkasinda kalmis,
olan kimse; bu taleb hususunda iyi bak ki, Hak Teala hazretleri Kur'an-i Ke-

c^^,

AHMED AVNl KONUK

rimde ft L^L' j^\ (Gafir, 40/60) "Bana dua ediniz ki, size isticabe ede-
yim" buyurmus, ve duayi isticabeye ve kabul uzerine baglamistir. Binaena-
leyh sen kemal-i hulus ile taleb et, Hak kabul buyurur.

J^M~1ji \5 >jj~. j,\ Ui d\ J^l jl Jui iib Ja \f j*

2297. Diet kimin flonlii i'tUaUen -pah oldu ise, onun duasi JZu'l-celale kadar
aider.

"I'tilal" illetli olmak ma'nasmadir. "Met" ten murad, subhe ve nefsin hazzi-
na miiteallik duyguiardir. Mesela bir kimse insan-i kamili bulmak ve onun
cem'iyyeti §erefiyle mu§erref olmak icm Hakk'a dua ve niyaz eder; fakat duasi-
nin kabuliinde subhesi olursa, yukanda zikr olunan ayet-i kerimenin ma'nasi-
na muhalif oldugu igin, bu subhe kalbde bir illet olur. Veyahud insan-i kamili
taleb ve niyaz eder; fakat bu taleb, hemcinsine ve akramna tefewuk gibi nef-
sanf bir duygunun tatmfni icin olursa, bu duygu, kalbde bir illet olur. Bunlar
misaldir; bu gibi illetlerin enva'i pek coktur. Eger dua ve taleb hususunda bir
kimsenin kalbi bu gibi i'tilalden pak oldu ise, duasi huzur-i Zu'1-celale kadar gi-
der; ve eger kalb, illetlerden bir illet ile ma'lul ise, o dua yan yolda kahr.

(^

^ jj^j j s — ^ ij. J^ (Jjjj s- 51 ^ oT«^l&- b>£ £j& jb t
j\ (j\&> bxi> ^U^v* j ^ *>LJ1 <uU- ^ :>jb

Davud nebi (a.s.) ahdinde kazanfsiz ve zahmetsiz o helal nzik
talibi ve onun duasi miistecab olmasi hikayesinin §erhine bir rucu'

2298. hikaye haiuima geldi ki, o fakir, gece ve aunduz efaan ve nale ederdi.

Yukanda, Hak'dan zahmetsiz helal nzik taleb eden bir fakirin evine ansi-
zin bir okiiz gelmis, ve "Duam makbul oldu!" diye hemen o okuzii kesmis, idi
diye bir hikayeye ba§lanmi§ ve araya birtakim hakayikm beyani girmekle,
hikaye na-tamam kalmi§ idi. hikaye hatira hutur etti, onu ikmal edelim.

ff ^ D

MESNEVI-1 SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVi-3 •

J lid! j i_-«S' j £j j jlSLi ^ Jt5U cSjjj <^~- \yt- ^ U»- jj

2299. Ue ^Jiudd'dan §ikarsiz ve zahmetsiz ve kazan$siz ve intikalsiz helal n-
zik isterdi.

Ma'lumdur ki, helal nzik istihsali ya av vasitasiyla veyahud birinin hiz-
metini ffa zahmetine katlanmakla veyahud ticaret ederek kar etmekle veya
bi-hasebi'1-verase, kendisine intikal eden mal ile olur. fakir ise, bunlardan
higbirisi olmaksizin Hak Teala hazretlerinden helal nzik ister idi.

2300. nZunclan euvel onun ha zi halini dedih. lakin ta'vik qeldi ve bes kat oldu.
[2308] 3

"Ta'vik" i§ten geri kalmak ma'nasmadir. hikayedeki fakmn ba'zi ahva-
lini bundan evvel soylemis, idik; fakat araya ba'zi hikem ve esrann beyani
girdigiriden, bu hikayenin maba'di ta'vika ugradi ve kelam uzayarak, bu
ta'vik be§ kat oldu.

2301. ^fiine onu sbyleriz, Diakk'in jazl bulutundan hikmet dohuidiicjii vahit,
nereye kagacaktu?

§imdi yine o hikayeyi soyleriz; vaktaki Hakk'm fazl u kerem bulutlan, hi-
kemtyat-i ilahiyye yagmurunu yagdinyor, o hikmet yagmurlan arasmda elbet
bu hikayenin maba'di de alem-i elfaz ve kelama yagacaktir; o yagacak olan
rahmet-i ilahiyye arasindan, bu hikayenin maba'di nereye kacabilecektir?

Jfrftj A^iS ^ jlS (JUailij ij\ J^A C-iS" iS^i^, tj>$£ < r ^-\^a>

2302. Ohiiziin sarubi onu qbrdix, dedi: \ytaah ol eu himse, senin zulmun sebe-
hiyle, henim okiiziim rerun oldu."

"Renin" burada karfn ve mahbus ma'nasmadir. Hak'dan bad-i hava [=be-
dava] helal nzik isteyip, okiizu kesen o fakfri o okuz sahibi gordii: "Ey kim-
se, kendine gel! Senin zulmun ve bi-gayri hakkin benim mahmda tasarruf et-
men sebebiyle, benim okuziim, oliim denilen halin karini ve mahbusu oldu."

2303. "tSTlcjah ol, soyle, ni$in benim okuzumii bldurdiln? 6u tarrar olan ahmak,
insaja gel!"

<^3^>

AHMED AVNt KONUK

"Tarrar" yankesici ve hirsiz ma'nasinadir. Ya'nf, "Ey ahmak hirsiz! tnsa-
fa gel de i'tiraf et, benim dkiiziimii ntcin kestin, soyle bakalim?"

2304. ^Bedi: u< iW Dtak'dan nzik isierdim; kihlemi niydzdan muzeyyen kildim."

fakir, okiiz sahibine cevaben dedi: "Ben Hak'dan, zahmetsiz nzik ister idim
ve bu hususta himmetimin kiblesini Hakk'a kar§i niyaz ve tazarru' ile susledim."

2305. nr Benim eski olan duam musiecah oldu; benim nzkim idi, oldiirdum, isie
cevab!"

"Eski olan dua"dan murad, ilm-i ilahi mertebesinde, a'yan-i sabitenin, li-
san-i isti'dad ile vaki' olan talebleridir. Ya'nf "Senin okiiziin, benim ezelde
mukadder olan nzkim idi; ayagima kadar geldi, kestim ve yedim. l§te sana
cevab!"

2306. O hi$ma geldi, onun yahastni ttdtu; sabusiz olarak onun yiiziine birka$
yumruk vurdu.

Okiiz sahibi, fakirin bu cevabi iizerine ofkelendi, yakasina sanldi ve ken-
disine manuksiz gorunen bu soze kar§i sabir ve tahammul edemiyerek, o fa-
kirin yiiziine birkac. yumruk da indirdi.

Her iki hasmin Davud nebi (a.s.)in huziiruna gitmesi

2307. n 6y dimagi -penman ve gabi olan zalim!" diyerek onu ^avud nebvye ka-
dar cekti.

°$%&>

MESNEVI-I §ERtF §ERHl / V. CtLT • MESNEVt-3 •

"Gfc" pen§an ve perakendeye derler; ve dimagi peri§an oImu§ kimseye de
derler. Ve "gabf\ kendi iskrinde cahil ve gafil ve pek nadan olan kimseye
derler. "Zulm" liigatte bir §eyi mevziinin gayri olan bir mahalle vaz' etmege
derler. Okiiz sahibi tarafindan o fakfre, bu stfatlann izafesi, ef aline nazaran
tamamiyle mahallinde vaki' olmu§tur.

2308. "£t/ hilekar, soguk olan hikceti terk d; akh cisme getir ve keniine gel!"

"Dega" hilekar ma'nasinadir. Ya'nf, "Ey hilekar, maddiyata ma'neviyat
kanstinp, hile semtine gitme ve dua ettim de ftkiize malik oldum diye soguk
ve batil hiicceti terk et; zira kuru bir dua, alem-i surette, esbab-i temelliikden
degildir; binaenaleyh akhn ba§inda degilse, aklini ba§ma getir, kendine gel!"

. ^jj (j\ J~>.y- & J+ij j j- j ^>^ 3jj 4*~ l« ^jT ^ *of jA

2309. n< ~Bunu ne soyliiyorsun, dud ne olur? By levend, henim ba$tma ve saka-
lima aulmel"

"Levend" sarho§lann tufeyli misafiri olan kimse ve Hak'dan korkmayan
ve halktan utanmayan zabita me'muru ma'nasinadir. "Ber ser u n§ handen"
istihza etmekten kinayedir.

2310. ^Deii: n< 7$en Dtakk'a dualar etmi$im; hu tazarru i$inde, $okluk kan if-

"Hun horden" can feda edercesine cali§maktan kinayedir. Okiizii kesen
fakir, okiiz sahibine dedi: "Ben kazancsiz nzk-i helal talebinde Hakk'a gok
dualar ve niyazlar ettim. Bu dualan ederken cok icim yandi, agladim."

2311. nr Ben yalunen hilirim hi, dud miistecdb oldu. By hiidhi miinker olan, ha-
?mi ta§a vurl"

"Miinker" aklen ve §er'an cjrkin olan sey ma'nasinadir. Ya'ni, "Ben dua
ettim, Hak Teala hazretleri ft L^Li j£\ (Gafir, 40/60) ["Bana dua ediniz
ki, size icabet edeyim"] buyurdugu cihetle ben, duamm kabul oldugunu ya-
kinen bilirim. Ey sozii aklen ve §er'an cjrkin olan kimse, git ba§ini ta§a vur!"

*3^>

AHMED AVNl KONUK

"Miinkir" "kaf'm kesriyle, ism-i fail olursa: "Ey Jjtf v^s-i ^ji (Gafir,
40/60) hitab-i ilahfsini inkar eden kimse!" demek olur. Fakat bu suretde, ter-
kib-i izaff olmak icab eder ise de, vezin bu terkibe miisaid goriinmez.

OW Ji> J^ J -Vsi j'j uyl~~* k u>* -A-jI ijT cJ5

2312. ^Deii: "61/ ruuslumanlar, toplamn. ^u al$aflin herzesini ve hezeydmm

.. -. 1//
oorun:

Ij^ j# JuT jl Oljt Oj^- \y> JL* Uo oULJ — • <j\

2313. "61/ miislumanlar, JTlllah icin (soyleyin), dud benim malimi nasil onun
yapar?"

j<£j (jMiji iJ^«l Uo JL> ji-b jjU <uj> ^ijj j>^- ^*

2314. "Gofer boyle olsa idi, biitiin alem bu bir dud sebebiyle kin ile emldki goiii-
riirlerdi."

"Eger boyle dua esbab-i mulkten olsa idi, biitun halk-i alem, kin ve hased
yuzunden birer dua ederek birbirierinin mahni zabt ederlerdi."

jz*\j (_^JJJj <^iS *-tix^ j,j^> <1)UaS <Jiyt J$^ J*

2315. "Sger boyle olsaydt, kor dilenciler muhiesem olu-p, bey olurlar idi."

2316. "fjiinduz ve- gece dudia ve sendda yalvaricdardu ki: By Diudd, bize sen

2317. y <ZAtuhakkak sen vermedik$e, hie kimse vermez; ey acici, bu. batji sen ac!

"Eger boyle dua ile mala malikiyet hasil olsa idi, kor dilenciler, gece ve
gundiiz dua ve sena ile me§gul olup: "Ey Huda, bize dogrudan dogruya sen
ver, zira sen vermedikge muhakkak hig kimse bize mulkimu vermez. Ey bag-
lanmis, olan nzik kapilanni acici olan Rezzak! bu bagi sen ac!" diye yalvanr-
lar ve bu dua sebebiyle ihti§am sahibi ve bey olurlar idi."

UaP j\ JUjLJ ^jjlJ *_J y>r Uo j AjV }y ^jj^~ e-^

2318. "^fialvarma ve dud korlerin kazanc dleti olur, atadan ekmek -parcasmdan
baskasini bulmazlar."

P^ MESNEVI-f §ERIF §ERHf / V. ClLT • MESNEVf-3 •

"Leb-i nan" ekmek parcasindan kinayedir. (Bahar-i Acem) "Dua korlerin
kazang aleti olmakla beraber, bu sebeble kazandiklan §ey, ata-yi ilahiden ek-
mek parcasindan ba§ka bir §ey degildir."

2319. Uialk dediler: nr Bu miisliiman docjru soyleyicidir ve bu dualar sattci, zu-
liim isteyicidir ."

Okiiz sahibinin feryadim ve da'vasmi dinleyen halk: "Bu miisluman dog-
ru soyluyor," diye hak verdiler; "ve halkin mulkunu dualar ile satm alma
da'vasinda bulunan bu efendi de zulum tarafim iltizam edicidir."

2320. nr Bu dud ne vakit esbab-i miilhten olur? Serial bunu ne vakil stike ce~
[2328] ^„

Bu beyitler, halkm lisanindandir. Ya'nf "Boyle dua etmekle bir kimse, df-
gerinin malina sahib olur mu? §eriat bunu, kendi ahkami dizisine geker mi?"
"Silk" yol, tarik ve sira ve dizi ma'nalannadir. "Diziye gekmek" kabul etmek-
ten kinayedir. Ya'nf §erfat boyle §eyi kabul etmez, demek olur.

2321. ^Bey' ve bah§is, yahud vasiyet, ydhud aid, yahud bu cinsien bir miilk se-

mn 01

iur."

"§erfatde esbab-i miilk, bey' ve hibe, yahud vasiyet veya ata veya bu
cinsten olan ukud ve muamelatdir. Bir kimsenin miilkii bu sebeblerin birisiy-
le, senin mulkiin olur."

_>j o^~ ^ ^ J 1 * y b y^ y tj^ <y^ £~»J*> fr\<& j*

2322. uu yeni serial hanai kitabdadtr? Okiizii aeri ver, yahud hapse ait!"

tki hasmin etrafina toplamp, da'valanni dinleyen halk, bu hukiimleri
verdiler.

2323, O aok iarafina teveccuh ettu (^Dedi): nr Bizim vdkiamizi senin gayrin
bilmez!"

*#%&>

m®~ AHMED AVNI KONUK

Halkin aleyhine verdigi bu hukumden, miiteessir olan o fakir yuziimi gok
tarafina gevirip dedi ki: "Hani, bizim aramizda cereyan eden vak'amn haki-
katini senden ba§kasi bilmez."

^lyt jj^ jjjl Jiv.1 -Us tr^ 1 -^ ^ ^ <y J- 3 J*

2324. "0 dudyi henim gonliime aihn; gonliimde yiiz iimuii yvtksdiiinl"

2325. wr Bea o duayt heyhude eimedim, ^Jusuf gtbi rii'yalar gormii§ idim."

"Ben o etmi§ oldugum duayi bo§ yere etmedim. Belki ilham-i ilahf ile et-
tim; gunkii Yusuf (a.s.) gibi, atide vuka' bulacak ahvale dair rii'yalar gormus,
idim ve o rii'yalanma i'timaden dua ederdim."

2326. ""^fisuf, gune§i ve yiUizlan, $akerler gibi onixnde secde edici olarak gordii"

Bu beyt-i §erifde ^ j J~*i\ j &/ ^ ^ ^Jj J>\ ^ ^ ^ ^^y. J u il
'&x*L J °^L\j (Yusuf, 12/4) ya'ni "Vaktaki Yusuf babasina dedi: Ey babaf
be'ri on bir yildizi ve gunesj ve ayi gordum; onlar benim igin secde edicilerdir"
ayet-i kerimesine i§aret buyurulur. Ya'ni "Enbiya (aleyhimu's-selam) rii'ya-
yi salihaya i'timad buyurduklanndan, ben de duamt ru'ya-yi salihama istina-
den ettim. Nitekim Yusuf (a.s.)in rii'yasimn sidki me§hurdur."

2327. "Onun dogru rii'ya iizerine i'iimadi var idi; kuyuda ve zindanda onun
gayrini istemedi."

"Yusuf (a.s.) in gordugii ru'ya-yi salihaya i'timadi oldugundan, kardesjeri
tarafindan kuyuya atildigi ve Ziileyha vak'asinda zindana konuldugu zaman,
rii'yasinda goriip zuhurunu muhakkak bildigi §eyden ba§ka bir §ey istemedi."

2328. xx Onun i'timadmdan na§% ona kolelikten ve melametten ve ziyade ve
noksandan hi$ gam olmadu"

"Yusuf (a.s.)m rii'yasina i'timadmdan na§f idi ki, [o,] cuz'i bir bedel
mukabilinde kole diye satilmaktan ve Zuleyha'nin zevci olan azfz-i Misir,

<^^

MESNEVI-t §ERlF §ERHl / V. CtLT • MESNEVl-3 • ^^®

onu satin ahp, onun nezdinde kudretinin ziyadeliginden ve ba'dehu Ziileyha
vak'asinda kadr ve izzetine noksan gelmesinden hig gam cekmedi."

2329. "O kendi rii'yasina hir i'timdd- tutiu ki, hir sent aihi ona onden -parladu"

Ya'ni "Yusuf (a.s.) oniinde parlayip, yol gosteren bir mum gibi atideki ah-
vali gosteren rii'yasina i'timad etti."

2330. "Uaktaki ^fiusufu kuyuya birakttlar, oriun sem'ine ilahdan niM gelii."

[2338]

Bubeyt-i§enTde o/j^/V^ji^^V^^^^y'j {Yusuf, 12/15) ya'ni
"Biz Yusuf a vahy ettik ki sen onlara^ onlann bu macerasiyla, vukuflan ol-
madigi halde haber vereceksin" ayet-i kerimesine i§aret buyurulur. "imdi Yu-
suf (a.s.) ihbar-i ilahi iizerine atisinden emin oldugu icjn, ba§ina gelen biitiin
felaketlerden asla miiteessir olmadi."

y 1 J b ^ ^^ J-> JU J& j^ ~$ J^. oi 1 J 515

2331. ur Bu niddmn kaili, nazara gelmez; fakat aonill kaili eserden tamdi."

Ma'lum olsun ki, ta'lfm-i ilahi ve tefhim-i Rabbani iic, kisim uzerinedir: Bi-
rincisi "vahy," ikincisi "ilham" ve ucunciisii "firasef'dir. "Vahy/ 1 hassa-i en-
biya olup iki nevi'dir: Bin kelam-i ilahi ve dfgeri hadfs-i nebevidir. Zira ak-
val-i enbiya (aleyhimu's-selam) ^y_ *J>-'j V» y> °ui J£\ ^ jk^ u j (Necm,
53/3,4) ["0 arzusuna gore konusmaz; o vahyedilenderi basjcasi degildir"]
ayet-i kerfmesi mucibince, vahiydir. Kelam-i ilahi, vasita-i Cibril ile Resul
(a.s.v.)in kalb-i §erifine miinzeldir, Hadfs-i nebevihin ba'zisi mahall-i §iihud-
da vasita-i Cibril ile gelmi§tir. '^y u ^ J\ ^'fi {Necm, 53/10) ["Kuluna
vahyettigini vahyetti"] ayet-i kerfmesinde ona i§aret olunur. Ve ba'zisi da
niizul-i Cibril vasitasiyla ve ba'zisi kalb-i §erifme " ^ = nefs", ya'nf nefh-i
Cibril ile gelmi§tir.

"Niizul-i Cibril"den murad, onun suret-i meiekiyyeden, hey'et-i be§eriyye-
ye tenezziil ve temessiiliidur. Ve "nefs" (£J>) den murad Cibril'in bir surete
miitemessil olmaksizin, vahy-i ilahfnin ma'nasini, kalb-i §enf-i Nebevfye
ilka etmesidir.

"Ilham," evliyaya mahsustur, o da sahih ve sabit olan bir ilimdir ki, Hak
Subhanehu ve Teala onu gaybdan, havass-i evliyanin kalblerine kazf buyu-

*$%&>

AHMED AVNi KONUK

rur. Mutasavvife buna "hatir-i HakkanP derler. Bu ilim ism-i Hadfcj
den ilka olundugundan, bunda evham-i mudillenin te'siri yoktur. ; *i

"Firaset" bir ilimdir ki, asar-i suretin teferrusii sebebiyle guy
suf olur. Bu ilim, evliya ile havass-i mii'minin arasmda mu§terektir. ]
hadis-i §enfde *u\ j^. M ^ j*p ui> \jZ\ ["Mu'minin firasetinden §ek
zira o, Allah'in nuruyla bakar"] buyurulur. Ilham ile firasetin farki budufl
firasetde umur-i gaybiyyenin kesfi , asar-i suretin teferrusii ile olur. ]
ise asar-i suretin teferrusii sebeb degildir.

"Vahy" ile "ilham" arasindaki fark budur ki, ilham vahye tabi'dir, vahiy
ilhama tabi' degildir. Ya'nf evliyaya ilham, mutabaati-i Resul ile hasil olur,
{Cevahir-i Gay/?' dan hulasaten terciime).

Bu mukaddimeden anla§ildigi iizere Yusuf (a.s.)a vaki' olan tefhim-i ila-
hf ya niibuvveti hasebiyle "nefs" («iJi) ile veyahud velayeti cihetinden, il-
ham iledir. Bu miinasebetle Hind §arihlerinden Veli Muhammed Ekberabadi
tie Hz. Imdadullah buyururlar ki: "Hakayiki arif olan kimse bilir ki, onun
kaili batin-i Yusuf dadir; belki kail, ayn-i sami'dir."

• *

2332. nidadan bir kuvvet ve bir rahat ve bir musntd, onun camnin oriasina
dustii.

"Mtisnid" ism-i mef til ma'nasma, ism-i faildir ve "ya" masdariyettir; "da-
yamlmisjik" demektir. "Nidr' nida kelimesinin imale olunmu§udur. Ya'nf
"Kalbe vaki' olan o nida-yi Hak'dan bir kuvvet ve rahat ve dayanilmishk ve
i'timad, Yusuf (a.s.)m caninm ortasma du§tii."

J^ jt i_r^' y7 i£*y- J Cf^^ J^" *-^^ ^^ *-^-J J< "^ *^

2333. O nida-yi CeM sebebiyle, kuyu, Dtaiil iizerine olan ates aibi cjiilsen ve
bir bezm oldu.

Yusuf (a.s.)in kalbine vaki' olan o nida-yi Celfl-i Hak sebebiyle, kardesje-
ri tarafindan atildigi kuyu, Ibrahim Haiti (a.s.)m iizerine Nemriid'un ate§i gu-
listan oldugu gibi, bir giil§en ve bir bezm-i latif oldu.

2334. Onian soma her cefa ki, ona erisir idi, o, o kuvvet sebebiyle meserreUe
ceker idi.

MESNEVf-I §ERIF §ERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

Bu nidadan sonra, Yusuf {a.s.)a isabet eden her cefa ve belayi, o hazret,
o nidadan hasil olan kuvvet-i kalb sebebiyle meserretle kar§ilardi; zfra onun
adem-i devamindan emfn idi.

2335. O "Blest" nidasimn zevki de oyledir. Dier bir muminin kalbinde hasre
kadar varctir.

Ya'nf alem-i ervahda vaki' olan °^X' y . cJji (A'raf, 7/172) "Ben sizin
Rabb'iniz degil miyim?", nidasimn zevki de "Bela!" (J>) ya'nf "Evetya Rab!"
diyen her bir mii'minin kalbinde, ha§re kadar surer. Zfra ha§ir, hakayikin te-
cellf ettigi bir mevtmdir. Onun igin "ha§re kadar" buyurulmu§tur.

^Li;! OLi j>- ^f _j yi j ^ J^J^ ^^ ^ J* wLi ^H ^

2336. Onun i$in onlara bela hahhinda i'tiraz olmaz. UiaMi'm emir ve neh-
yinden onlara inhbaz yohiur.

Alem-i ervahdaki hitab-i Izzet'in zevki, her bir mii'minin kalbinde mukar-
rer oldugu igin, o mii'minlere kaza-yi ilahi hakkinda i'tiraz etmek vaki' ol-
maz. Nefislerinin hazzina mugayir olan Hakk'm emri ve nehyi, onlann icle-
rini sikip, inkibaz vermez. Hem kaza-yi ilahfye ve hem de Hakk'in emir ve
nehyine boyun egerler.

2337. H^ir hukiim lokmast ki, actlik koyar; aul-seker ona hazim verir.

Nefsin hazzina mugayir olan Hakk'in bir hiikum ve kaza lokmasi, oyle bir
mii'minin batmma acilik koyarsa; giil-§eker gibi olan o zevk-i ruhanf, o aci
lokmayi hazm ettirir; ve o kaza-yi ilahfye o zevk-i ruhanf te'sfriyle razi olur.
Amma boyle bir zevk sahibi olmayan kimseye, kaza-yi ilahi ve emir ve
nehy-i Rabbanf aci gelir ve bu aciligm hazmi gayet mu§kil olur.

2338. Ona hi, aiil-seker miisiened olmaz, lokmayi inkdrdan nasi o kay eder.

Miistenedi ve mu'temedi zevk-i ruhanf olmayan kimse, o kaza-yi ilahi aci
lokmasmi inkar ve i'tirazdan dolayi bir turlti hazm edemez, kay eder.

c £p*

AHMED AVNI KONUK

2339. !?ier fcim fci eiesf aiinunden bir ruya gordii, taat yolunda sar/105 olur, sarho§!

Her kirn bu diinya gecesinde °^Xj>. clii (A'raf, 7/172) ["Ben sizin
Rabb'iniz degil miyim?"] hitabi vaki' olan giinden, Yusuf (a.s.) gibi bir rii'ya
gordii ise halen, kalen ve fiilen Hakk'a mutf olur. Hz. Yusuf, atisinden emin
olarak nasil Hakk'm kazasina mutf olmus, ise, bu da oylece miinkad olur. Ve
bu itaat ve inkiyad yolunda da, kendi aklimn tahmmatindan tecerriid edib
sarho§ olur, sarhosj

Ma'lum olsun ki Hakk'in hiikiim ve tasarrufu altinda bulunan cemi'-i zer-
rat-i kainata her an ^ 1=-U» (A'raf, 7/172) ["Ben sizin Rabb'iniz degil mi-
yim?"] hitabi vaki' olmaktadir. Efrad-i be§erden arif olanlar fiilen ve idraken
"Bela=evet" cevabim verirler; ve bu cevabm hiikmii ile amil olurlar. Ariflerden
ba§kalan ise fiilen "bela=evet" cevabim verirler ise de, idraken kendi enani-
yetlerinde miistagrak olduklanndan, bu cevabi veremezler. £iinku bu diinya
gecesinde "ruz-i elesf'den bir rii'ya gormemi§ler ve bu rii'yada fi*y. c-Ji
(A'raf, 7/172) ["Ben sizin Rabb'iniz degil miyim?"] hitabim isjtememi§lerdir.

J^ usi J '^^ ^ J J> Lsi J'j*" u^ c ~~ 4 J^ d J*r ^ ls*

2340. Hu fuWt sarho$ deve gibi $eker; futarsuz ve §eksiz ve melalsiz.

Boyle bir kimse Hakk'in emir ve nehyini ve kazasini fiitur getirmeksizin
ve ef al-i Hak'da asla §ek ve §iibheye du§meksizin ve gonlii mahzun olmak-
sizm kizmis, deve gibi ta§ir.

2341. Onun tasdiki kopukcegizi, onun aazinin etrafinda, onun sarho$lugunun
ve dilsuzlugunun $ahidir.

"Kefk" kopiikcegiz demektir. "Puz" agiz etrafi. Kizmi§ olan devenin, di§i
deveye olan istiyakinm hararetinden agzmin etrafinda kopiikler hasil olur.
"Ruz-i elest"den bir rii'ya goriip, taat-i Hak yolunda sarhos, olan kimsenin,
agzinin etrafindan sudur eden kelimat-i tasdikiyye kopiikleri, onun taat-i
Hak'daki sarhosjugunun ve kalbf yanikligimn §ahididir.

2342. ^Deve kuvvetien erkek arslan gibi olup, agu yiik altinda az yiyici olmu$tur.

MESNEVl-1 §ERlF §ERHt / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Kizgin deve, di§i deveye olan i§tiyakinm kuvvetinden, erkek arslan gibi
ve agir yiik altinda, az gida yiyici olmu§tur.

2343. ^i)t$i deve arzusundan, onun iizerinde yuz a$hk vardir; dag onun oniin-
de kil ieli goruniir.

"U§§ak-i ilahf ', kizgin deveye ve "ma'§uk-i hakikf de nakaya tesbih bu-
yurulmu§tur. Ya'ni kizgin deveye, di§i deveye §iddet~i i§tiyakdan dolayi ac-
lik gdriinmedigi gibi, koca bir dag dahi bir kil teli kadar zayif goruniir. U§-
§ak-i ilahfnin hali de boyledir. Ma'§uk-i hakila olan Hakk'a olan i§tiyakin-
dan, teklif-i ilahfnin agir yukleri, kendisine saman copii gibi hafif gelir; ve
ehl-i gafletin korkup iirktugii ve kactigi belalar, onlara gayet tath ve zevkli
gelir. Beyt-i §erif-i Hz. Pir:

-L~*j OUy aL- xJiS" f^>- *^~"j <^£ iS^j* tSj^^ \j <jls>*a Jj£~

"Ne kadar korkaklar ve kadm tabiathlarsana kar§i mertlik da'visi ederler. Rtis-
tem pehlivan hangerini gekti, Nenman'm Sam'i nammdaki pehlivan eri§di. "

■^ij* j a-^ J-£>j Lj^ ^jjjjl <AjJj ic^y* Cz&r j^J' ti— ji jj

2344. O kimse ki, *elesl"de boyle bir rii'yd abrmedi, bu diinyoda hende ve mix-
rid olmadi.

Bu diinya gecesinde "Elestii bi-rabbikiim" {A'raf, 7/172) hitabi vaki' olan
gune ait boyle bir ru'ya gormeyen kimse, sahib-i hitab olan Hakk'a kul ve onu
isteyici olmadi; "abdullah" ve "mundullah" olacagi yerde, "abdii'n-nefs", "ab-
du'd-dfnar", "abdu'1-cah", "abdu'n-nisa" ilh... ve miirfd-i masivallah oldu.

aK" ^JL* j J^^^J^ OUj jJL ita JUtf ssj jJJl JLij jj

2345. Ue eger oldu ise de, tereddiid iginde yiiz adnullii olarak oldu; ona bir za-
man sukiir ve bir send sikayet vardir.

Ve eger boyle bir kimse, suret-i zahirede Hakk'a kul ve O'nu talib olmu§
goriinse de, o kimse bu yolla tereddiid iginde ve yiiz gomillii, ya'nf kalbi, de-
recat-i §ekkin inkilablan lie miinkalib olarak girmi§tir. Bu tereddiidii ve kal-
binin §ekler ile inkilabi sebebiyle, bir zaman Hakk'in niam ve eltafina §iikiir
ederse, biryil da tab 'ma muhalif gelen tecelliyat-i ilahiyyeden §ikayet eder.

c\G5ea^)

AHMED AVNl KONUK

2346. ^Din yolunda yuz iereddiid ile yakinsiz olarak, hir ayagi one, hir ayagi
da arkaya koyar.

Bir kismin bir ayagim one ve bir ayagini arkaya koymu§ bir halde dur-
masi, yiirumekte tereddiid etmesi vaziyetidir. Ve bu tereddiid tevecciih etti-
gi §eyin sihhat ve selametinde §iibhe etmesinden ve yakm sahibi olma-
masindan ileri gelir. Bu hal alamet-i nifakdir. Nitekim ayet-i kerimede c«i^
*Y> J\ Si j *Sf > jrSl jJi c« (Nisa, 4/143) ["Bunlann arasinda bocalayip dur-
maktalar; rie onlara baglamyorlar, ne bunlara"] buyurulur. Ya'ni munafik-
lar, sihhat ve selamet "Bunda midir, onda midir?" diye iki sey arasinda te-
zebzub icjndedirler.

2347. ^Buntm §erhine hor$luyum; i§te rehin ve eger acele varsa, blem neu-
ron" dan dinie!

Ankaravi hazretleri, bu beyt-i gerifin gerhinde: "Bu kelam ve esran §erh
etmege borcjuyum ve i§te rehin ki, bu mikdan §erh ettim. Eger senin gitabvn
var ise [a'Jj*] Ji ^J pi (tnsirah, 94/1) ["Biz senin sadnni genistetmedik
mi?"] den isjt ve hissedar olup bir i§ et!" buyurmu§ ve ba'dehu bu sure-i §e-
rifenin '&]& 'j£\ {m§irah, 94/2) ["Belini biiken yiikunu senden alip atmadik
mi?"] ibaresine kadar olan ma'nasim beyandan sonra, neticeyi §6yle bagla-
mi§tir: " JJ ^jJ pi ["Biz senin gogsiinii geni§letmedik mi?"] den isjtilecek
ma'na budur ki: hazrete evailde sa'b ve asir olan agir taati cenab-i Hak ha-
rTf ve yesfr etti; ve tohm-i ir§ad ve hidayeti zemin-i kulub-i mu'minihe ekdi.
Bu hususun ba'zi mahalde §erh olunmasini bekiemeyip isti'cal edersen "Elem
ne§rah leke" suresi'nden bu ma'nayi i§it ve bu kadar ile bir is, et! demek olur."

Hind §arihlerinden Mir Nurullah §6yle buyurur.- "Bu beyt-i §erifde iki ih-
timal vardir: Biri budur ki, ba'zilanmn kavlince Resul-i zf§an Efendimizin
§erh-i sadirlan ruz-i misakda vakf olduguna gore, kissa-i misaka isaret
buyurulmug olur. Ya'ni bu matlabin tafsilini ruz-i misakm beyamndan ai! Ve
digeri odur ki, °£^ pi (Insirah, 94/1) serh-i sadrdan kinaye olur, Ya'ni bu
ma'nalar §erh-i sadr saadetiyle miiserref olan bir kimseye, kendinden
malum olur. Mademki ilka-yi nuru miistelzim olan §erh-i sadr Miibdr-i Fey-
yaz'dan miiyesser olur, ademin idrakinde aciz olup ta'lim ve tefhim ile de id-
rak olunamiyan cemi'-i mahfiyyati hod-be-hod vazih olur."

Gg^

MESNEVf-1 §ERlF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 • "^®

Fakire layih olan ma'na dahi budur ki: "Sirr-i kader mesturdur. Bina-
enaleyh bu zulmet-i tabflyye iginde, elest giiniinden bir rii'ya goren ile,
gormeyenin halleri; ya'ni gorene teklif-i ilahi bar-i sakilfnin kolay gelmesi
ve gormeyenin kat'iyyen inkan veyahud tereddudii hep bu sirr-i kadere
miibtenidir. Bu sirr-i kadere miiteallik ahvalin bu alemdeki tecelliyatinin
§erhine borgluyum; ve nzk-i helal taleb edip, birinin okiiziinu kesen kim-
senin kissasim, bu borca mukabil rehin olarak biraktim ki, bu kissanin ta-
mami o sirr-i kader ahvalini gosterir. Ey sami', acele edersen "Elem nesjah
leke" suresinden dinle ki, Resul-i zf§an Efendimizin §erh-i sadn ve agir yu-
kiin kaldinlmasi, hep ezelde vaki' olan hiikm-i ilahi ve kaza-yi Rabbani
fcabidir.

°b 3^ Ls*^ <-*j~^ J*- b ^ J** c^ C^ Jj1jj ^J*

2348. uMddemki hu ma'nanin §erhi -pdydn iuimaz, e$ecfi okiiziin miiddeisi ta-
rafina siiri

Bu alemde sirr-i kaderin ahvaline muteallik olan ma'nanin §erhinin niha-
yeti yoktur; binaenaleyh iizerine ma'na binmis, olan etfaz e§egini, okiiziin
da'vacisi tarafma siir!

\Jl>- (j\ C~~*~-LS 4jL«Jj ^o lio Ol fj?r jtj X\y>- fjjZ' £*J&

2349. ^Dedi: nr Bu ciirumden dolayi, o hilekar hana kor tahir etti; ey Uiuda!
Qok Dblisce kiydsdir!"

Okiizii kesen fakir, cenab-i Hakk'a miinacata ba§layip dedi ki: "Ya Rab, o
hilekar bu okiizu kesmek ciirmunden dolayi bana kor dedi ve duama da kdr-
lerin duasi dedi. bu currmin zahirini gordii, ma'nasim bilemedi ve goreme-
di. Binaenaleyh, goru§ii, Iblfs'in Adem'in zahirini goriisji gibi ve kiyasi da, 1b-
lfs'in bu gortis, iizerine vaki' olan kiyasi gibi oldu."

r 1 8J j/c/ **^ ^ j* r 1 •*/ <s J' * s Jjf Ui o*

2350. lien dudyi ne vakit korler gibi ettim, ihtiyda ne vakit Uidlxk'in flayri-
[2359] i. j- ->"

ne cjehrdwi:

2351. [Xor cehilden na§i halklardan lama hilar, hen senden; zird her gucun
kolay olmasi sendendir."

(Tg^

AHMED AVNl KONUK

"Kor senin rezzakiyetine cehlinden na§i, halkin kapilanni dola§arak du-
alar okur ve nzkini halk kapismdan bekler; ben ise hig kimsenin kapisini cal-
madim ve nzkimi ancak senden istedim; zfra her gug olan §eyi kolaylastiran
sensin."

2352. "0 bir kor, beni korlerden saydi; o benim cammin niydzim ve ihlasini
gormedi."

"0 batm gozii kor olan okuz sahibi, beni korlerden saydi; kendi koriiigun-
den, benim cammin niyazini ve ihlasini goremedi."

2353. wr Bu benim korliigum, ask korlugiidur , ey giizel "hub, yu'mi ve yu-

ii i. a
sim air.

"Benim kdrliigiim, sana olan a§k ve muhabbetim sebebiyle, senin masi-
vana kar§idir; zira ^ 3lJ ^ i{J ^\cX^ ya'nt "Senin bir §eye muhabbetin kor
ve sagir yapar" hadfs-i §ertfi mucibince, ey giizel, beni senin muhabbetin kor
ve sagir etmi§tir."

j£j -Lib jA jJLe <jLmzL* j-U Lj \J&- ^-P j\ fjjf

2354. nr Ben Diuda'mn gayrinden korum, O'nunla goriicuyum, askm mukieza-
st bu olur, soylei"

2355. "Sen kl goriidisun, beni korlerden tuima; ey medar, senin lutfunun etra-
jmda doniiciiyiim.'

"Ya Rab sen ki Basfr'sin, zahir ve batini gdriirsiin, Beni korlerden tutma!
Ey medar-i muhtacin! Ben senin lutfunun etrafmda donuciiyiim; kullanni
medar addetmem ve onlann etrafinda dola§mam."

2356. n< INitekim ^usuf-i siddika ruya gosterdin; ve ona miiiteka oldu."

"Yusuf-i siddik (a.s.)a sen, sirr-i kaderine aid ahval-i atiyeyi miis/ir rii'ya
gosterdin ve o rii'yaya dayandi, atisinden emin oldu."

sime

MESNEVf-I §ERlF SERHl / V. CtLT • MESNEVf-3 •

2357. *<Jttuhakkak bana da senin lutfun bir ruya gosierdi; o benim hadsiz du-
am oyun olmadi."

"Rizkimin duaya mevkuf olduguna dair lutfun, bana da rii'ya gosterdi.
Bo§una dua etmedim."

2358. "Dtalh benim esranmi bilmez, sozumii herze bilirler."

"Halk benim ru'yama vakif olmadigi cihetle, ben duadan bahs ettikge, so-
zumu herze ve hezeyan goriirler."

S-J 5- jb«w j j~* *>U- jj> v_^p j\j Jjb *£ j c— JLi J>-

2359. "Onlarin kakki vardu ve gaybin sirnni, sun $ok bilenin ve gaybi cok or-
ienin cjayri, kim bilir?"

"Hakikatten bi-haber olan halkin beni inkar hususunda hakki vardir ve es-
rar-i gaybiyyeyi ancak srni bilen ve gaybi orten Hak Teala hazretleri bilir. Ve
eger Hakk'm gayri bilenler olursa, onlar da Hakk'm bildirmesi ile bilirler. Ni-
tekim sure-i Cin'de buyurulur: Jjl-j '& J#j\ ^y ^ ^ *1* J* Jh'^ ^ ] ^
(Cin, 72/26-27) Ya'ni "Hak Teala gaybi bilicidir, resulden irtiza ettigi ve se'g-
tigi kimsenin gayrini gaybina muttali' kilmaz."

j*p (JiJ' Olwl iff* *>- jj ^ Js- J? j£, jj J^JS ^m^-

2360. Uiastm ona dedi: Hr Bana teveccuh ei, hakki soyle. By amca, nicin gok ta-
rafina teveccuh ettin?"

Fakirin hasmi olan okiiz sahibi ona dedi: "Yuziinu bana don de, benim
hakkima dair soz soyle. Nigin gok tarafina donuyorsun?"

2361. "Ditle getinyorsun, galat biraktyorsun; ash lafim ve hurbet lafim orii-
yorsuni"

"§eyd" mekr ve hfle ve zerk ma'nasinadir. "Galat mi efkenf ' "Der galat mi
efkenf takdirinde olup, galata du§uyorsun, ma'nasina gelir. "Laf zeden"
oviinerek soz soylemek demekdir. Ya'ni "Ask-i ilahiden bahisle ogiinerek hf-

o^pa

AHMED AVNI KONUK

le ve riya yapiyorsun ve Hakk'a yakinhgindan bahisle dgunerek, herkesi ga-
lata dusurmek ve §a§irtmak istiyorsun."

2362. "JWademki dil-murdesin, banai yuz ile gokler iarafina ievecciih etmis-
sin:

"Mademki zulmetmek ve haram yemek sebebiyle kalbi olmus, bir kimse-
sin, Hakk'a kar§i hangi yuz ile gokler tarafina tevecriih etmi§sin ve ask ve
kurbet da'vasi edersin?"

Ox-j j>. Jj ^ ^ OLL-* jJ jij\ a^bi ^ jj J&-

2363. Uundan sehir i$ine bir fltdcfule diismti^ o miisluman yuzunu zemme ko-
yardx.

Fakir ile okiiz sahibinin arasindaki miinazaadan dolayi, §ehir igine bir gul-
gule ve giiriiltii du§mii§ idi ve o fakir miisluman dahi, Hakk'a niyaz igin te-
zeUulen yuzunu yere koyar idi de derdi:

2364. Oii, "6y Diudd bu kulunu rusvay etmel fiery, fend isem dahi, sirnmi
asikar etmel"

2365. "Sen ve uzun cjeceler bilir hi, yuz niyaz ile seni faipir idim."

"Ya Rab, beni muhit olan sen ve uzun geceler sahiddir ki, bircok niyaz ve
tazarru'lar ile seni cagirdim vi seni zikr ettim."

2366. "Bijerci halkin oniinde muhahkak bunun kadri yoktur, senin oniinde bir
-pariah mum axbidir."

"Ya Rab, bu halk benim uzun gecelerde sana ettigim dua ve niyazlardan
bf-haber olduklan igin, ben onlara duamdan bahs ettikge, sagma ve hezeyan
gortip asla kiymet vermezler; fakat senin oniinde benim batinimdaki hulu-
sum ve ettigim niyazlar bir parlak mum gibi zahirdir."

*$$&

MESNEVl-1 §ERfF §ERHt / V. ClLT • MESNEVI-3

Davud nebi (a.s.)in her iki hasmin sozunu
dinlemesi ve muddeiden sual etmesi

2367. Dakiaki 'Davud neb? di§ariya geldi, dedi: "iJAgah ol, bu ahval nasxldir,
nasil?" \

Halkm bu guriiltusu uzerine Davud (a.s.) hane-i saadetlerinden disanya
gikti ve ofkelenip bagiran ve gagiran oktiz sahibine hitabem "Tela§i birak da
kendine gel, aramzdaki bu ahval nasil oldu; ve nasil cereyan etti? Isjn dog-
rusunu anlat!" buyurdu.

:>bi ji j\ s.^y- ji ja j\f ib aJUI ^ ij\ <Jijf ^-^a

2368. dMiiddei dedi: "6y JAUahin peygamberi, dad! Denim okuztim, onun evi-
ne du§tii."

"Dad" adalet isterim! ma'nasina nidadir.

2369. ^Okuzumii oldiirdii; nicin o, okiizumu oldurdti? uMacerayt beyan ei, di-
ye ona sor!"

2370. Davud ona dedi: "By kerem sahibi soyle! V^ficin muhteremin mulkunu
lelef etiin?"

Ankaravf hazretleri "miilk-i muhterem" terkibini, izafet-i lamiyye addedip
"muhterem olan zatin miilku" ma'nasmi vermi§tir. Bu suretde mevki'-i haki-
miyyette bulunan Hz. Davud (a.s.) miiddea-aleyhe "bu'1-kerem" ve mudde-

GS^B

ggK®~ AHMED AVNl KONUK

fye de "muhterem" ta'birlerini isti'mal ederek bitarafligim ve kalb-i senfinin
hicbir tarafa meyil buyurmadigini gdstermi§tir.

Ve Hind §arihlerinden Veil Muhammed ve lmdadullah hazretleri "muhte-
renTe, haram edilmi§ olan ma'nasim verip, ikinci bir vecih gostermisjerdir ki,
bu suretde ma'na: "Nicm sana haram olmus, olan mulkii telef ettin?" demek
olur. Ve terkib de, terkib-i tavsifi olur.

2371 . "Saktn perakende soyleme, huccet getir; ia ki bu da'va ve is beriaraf olsun!

Ya'nf, "Delilsiz ve hiiccetsiz sacma sapan sdz soyleme ki, bu da'vayi uzat-
maksizin bertaraf edelim!"

2372. ^Dedi: "&y ^avud, yedi sene gece ve gunduz duada ve talebde idim.'

^ ij- j J^ r* 1 -^ - ^^ ^ ^^ ^Jo r~*~ l**-* o^ 1

2373. "6y Uiuddf Dtelal ve zahmetsiz bir rizih isterim, diyerek, ^ezdan 'dan
bunu isierdim."

2374. "Brhek ve kadin benim naleme vahifhrlar; $ocuklar macera vasf edici-
lerdir."

2375. v,r Bu haberi sen, her himden istersen sor! Tia hi ishencesiz ve zararsiz
sbylesin."

"Bu haberi sen, i§kence ve icbar etmeksizin ve zarar ika' eylemeksizin her
kimden istersen §ehir halkina sor. Onlar bu gorduklerini ve bildiklerini kendi
nzalanyla soylerler."

2376. "Dialhian hem asihare ve hem gizli sor hi, bu parcalanmis eshi lihasli
fakir ne der idi?"

"§ehir halkindan hem alenen ve hem sirren, "Bu eski puskii elbiseli fakir
ne soyler idi?" diye sor!"

*$$&>

MESNEVf-t §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVr-3 •

2377. nr Bu aimfe duadan veficftindan sonra, ansizm bit dkiizii hanede cjdrdum."

2378. Hr Benim gfoziim. karardi; lut icin dejjil, onun meserreti ile ki, dud makbul
geldi."

"Lut" gida, kunut, dua ma'nasinadir. "Kabul" ism-i meful ma'nasinda
masdardir, makbul demek olur. Ya'nf, "6kuz ? evime gelince, goztim karardi;
fakat bu gozumiin kararmasi okuziin miicerred gida ve nzk olmasindan na§i
degil, duamm ind-i ilahfde makbul olmasi sevincinden idi."

Ota L-i Ot i^ii ^ <^Uo di' 01 ^^-i j^ (t-*^ t> tyl /♦iii'

2379. O cjayb bilici benim duamt i§itti, diye O'nun $ukriine vermek vein bunu
oldurdiim."

"0 gayb bilici olan Allah Teala hazretleri benim duami i§itti ve kabul etti
diyerek, o kabuliin §iikrune vermek, ya'ni fukaraya okiiziin etini tasadduk
etmek icin bunu zebh ve kurban ettim."

j\f f.oJcJS' ji *}LJI <ulp i_jta OjjS" (v5o-

Davud (a.s.)in okuzii dldtiren aleyhine hiikmetmesi

2380. ^Davud de£i\ Wf Bu sozleri yika, bu da'vada huccet-i ser'iyi soyle!"

Davud (a.s.) fakire dedi ki: "Bu zahirde, gayr-i ma'kul olan sozleri terket
ve kalbinden sil! Bu dkiiz da'vasinda hiiccet-i §er'i varsa, onu soyle!"

j^ juii j^h jjji ^ j**^ ^.cf^ <-?j b bj y

2381. Sen reva tuiar misin ki, ben hiiccetsiz sehir icine batil bir adet koyayim?"

°m&

AHMED AVNt KONUK

"Senin hiiccetsiz da'vani dinleyip, lehine hiikmetmek, §ehir halki arasina
batil bir adet koymaktir. Ben bir nebiyy-i zf§an oldugum halde, sen boyle bir
hali bana caiz gorur miisun?"

2382. n<r Bunu sana him hahs etti? Satin mi aldin, vans misin? ^Mftn mahsul
aliyorsun, ekinci misin?"

"Bu okiiziin §er'an esbab-i mulkiyyetini goster; sana kim bagi§ladi? Satin
mi aldin, sana veraset suretiyle mi intikal etti, isbat et! Zira bir kimse, bir yer-
den mahsul kaldirmaga te§ebbiis ettigi vakit, ekinci misin diye sorarlar."

jj Jl ijJ J>o tjj&> Ij y^ Ob C-J^ljj dy^»J» \j s f

2383. "6y amcal ^eshi ziraat gibi hit; sen ekmedik$e t trad senin layikm ol-

t"
maz.

c-*-ji xi jj ji ^I-Lj ^1 <G jj o— J 0t 0i lSjj -^ <sj& 4j ^

2384. "0 seyi ki, ekersin, onu higersin, o senin layikmdu; ve yoksa hu zuliim
senin iizerine diiriist oldu."

"Ki§i ektigini bigmek umumi kaidedir; eger ekmemi§ oldugunu bicmek is-
tersen, okiiz sahibinin ve halkm sana isnad ettikleri bfdad ve zalim sifati se-
nin hakkinda dogru olur."

2385. "£jit, muslumanm malim uer! Sgri soyleme, git horc iste ve ver, baidi is-
teme!"

Ya'nf, "Okiize malik olmak igin batil sebebler arama!"

2386. ^Dedi: u 6y sahl Sen de hana hunu soyluyorsun ki, zuliim ashabi soylu-
yorlar."

Fakir bu hiikum iizerine dedi: "Ey zahir ve batinin §ahi olan nebiyy-i zi-
§an[ Sen de bana, ashab-i zulmun soyledigini soyluyorsun!"

<^g>

MESNEVt-I SERIF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Davud (a.s.)in hakimliginden o §ahsin tazarru'u

2387. <Seak etti ve dedi: "6t/ yanikhgt bilen, o su'Xeyi Ddvud'un kalbine at!"

Ya'm fakir Davud (a.s.)in zahir-i §enat uzere verdigi hiikum, kendi aley-
hinde oldugunu goriince, hemen yere kapanip secde etti ve miinacata basji-
yarak dedi: "Ey kalblerdeki yanikhgi bilen Zat-i ecel ve a'la, o yamkligin
sulesini, Davud {a.s.Jin kalbine de at!"

2388. "61/ mufzilim, seyi ki, sir ile kalbime sen huahiin, onun kalbine hoy 1 ."

"Mufzil" fazilet vend ve iyilik edici ma'nasmadir. "Ey fazflet verici ve iyi-
lik edici olan Zat-i azrmu'§-§an, benim gonliime gizlice birakugin taleb ve du-
anin sirnni, Davud (a.s.)m kalbine de koy. Bu benim duamin ve talebimin
hikmetine vakif olsun!"

2389. nZunu soyledi; hay hay diye giryede oldu; nihdyet 'Davud' an kalhi yerin-
den disan oldu.

fakir, bu munacatim soyleyip hay hay diye hickirarak aglamakta oldu;
onun boyle aglamasmin ve munacatmin te'siri Davud (a.s.)m kalb-i §erifini
yerinden oynatti ve muteessir kildi.

j^* Uj ^° <jij ° <^h^ ^ jUij^- ij\ jjy>\ o>a cJif

2390. Dedi: "6y okiizu isieyen, agah ol, hana bugun miihlet ver ve In da'vdXa-
n esme!"

"Kavfden" kazmak ve tefahhus etmek ma'nasmadir. Ya'nf "Bu da'valann
neticesini miista'cilen tefahhus etme!"

*$$&>

(gK 3 " AHMED AVNl KONUK

2391. v Ta fci ben halvet tarafina gideuim, sir biliciden namazda bu ahvali so-
rayim!"

Nubiivvetin batini velayettir; ve niibtivvet zahire ve halka; ve velayet.bati-
na ve Hakk'a taalluk eder. Davud (a.s.)in halvet tarafina gitmesi, kendisinin ah-
kam-i niibuvvetinden, ahkam-i velayetine tevecciih etmi§ olmasi icjndir. Zira
zahir, batinin ve niibuvvet, velayetin hicabidir. Bu sebeble enbiya (aleyhimu's-
selam) hazarati hin-i da'vette, sirr-i kaderden hicabdadirlar. Sirr~i kadere ancak
cihet-i velayetleriyle muttali' olurlar. Namazda bu da'vanm hakikatini sormasi,
namazin Hak ile abd arasinda munacat olmasindandir. Ve bir nebiyy-i zt§an sa-
lat-i daim icjnde olup, diledigi zaman, kendi cihet-i velayetine tevecciih edebilir.
Halvet ve zahin namaz ve miihlet ile takayyudii halka ta'lim icjndir.

2392. V^amazda o iltifah huy tuianm; namazda cjoziimtin aydtn olmasmin
ma'nasidir.

"iltifat" gdz ucu ile bakmak ve bir §eye tevecciih etmek; ve "kurre" goz
aydinligi demektir. Ya'ni "Ben namazda be§eriyetten Hz. Hakk'a tevecciihu
ve iltifati adet ittihaz ederim ki, bu hal namazda goziimiin aydm olmasinm ve
nurlanmasimn ma'nasidir." Bu beyt-i §enfde v^ } *LJ! dJt ^Uj \y J\ v^
SjUJt jj^ij cJ*sr j ya'nf "Sizin dunyanizdan bana iig §ey sevdiriidi; kadin
ve giizel koku ve namazda goziimiin aydm kilmmasi" hadis-i §erifirie i§&ret
buyurulur. Bu hadfs-i §erifln dekayiki Fususu'l-Hikem'de Fass-i Muhamme-
dfde cenab-i §eyh-i Ekber hazretleri tarafindan izah buyurulmu§tur; burada
tafsfli uzun olur. Namazda goziin nurlanmasi ve aydm olmasi bu sebebden-
dir ki, namaz mu§ahededir;*cunku o, Hak ile kul arasinda miinacatdir. Ve na-
maz sebeb-i mii§ahede olunca, mahbub-i hakikinin mii§ahedesi, muhibbin
kurret-i ayni olur.

2393. Cammm veneer esi safadan a$ilmishr; bana Utudanin named vasttasiz
erisir.

"Kalbimdeki safvetten ve safadan dolayi canimin penceresi namazda, ke-
safet-i be§eriyyeden, alem-i letafete acrimi§tir ve dogrudan dogruya Hakk'a
miiteveccih o!mu§tur. Hitabat-i ilahiyye bana vasitasiz olarak eri§ir."

e^Stf

MESNEVf-1 SERfF SERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

2394. C/Vame ve yafjmur ve nw, -peticeremden evime ma'denimden diiser.

"Ma'derfden murad, ayn-i sabitedir ki, esma-i ilahiyyeden bir ismin su-
ret-i Umisidir. "Pencere"den murad kalb, "nameMen murad, hitab-i Hak ve
"yagmur"dan murad, ale't-tevalf varid olan a'tiyyat-i esmaiyye ve "nur" dan
murad maarif-i rabbaniyye ve ulum-i ledunniyyedir. Ya'ni, "Hitab-i Hak ve
ataya-yt esmaiyye-yi ilahiyye ve maarif-i rabbaniyye ve ulum-i lediinniyye
ayn-i sabiteden kopup, kalbin penceresinden be§eriyyetim ve cismaniyyetim
evine dii§er." ?

2395. fencer esiz olan o ev cehennemdir; ey kul, dinin ash pencere yapmahhr!

Zahirde penceresi olmayan bir evin ici karanlik olup cehennem ve ma-
hall-i azab oldugu gibi, alem-i letafete ve Hak tarafina acilmis bir kalbi ol-
mayan cisim dahi ayn-i cehennemdir. Binaenaleyh ey Allah'm kulu, dinin
ash bu alem-i kesafetten, alem-i letafete, kalb penceresini acmaktir. Ve na-
maz ve oruc gibi ibadetten maksud olan da ancak budur.

2396. ^Baltayi her me$eye. az vurl jAgah ol, haliayi pencere kazmahia vurl

Hind §arihlerinden Veil Muhammed Ekberabadf bu beytin §erhinde §6yle
buyurur: "Baltadan murad, teveccuh ve fikirdir; ve "me§e"den murad, ilm-i
hakikatin gayri olan ulumdur. Ya'nf "Fikir ve teveccuh baltasim maddi ve ha-
yali olan ulum me§elerine az vur; teveccuh ve fikrini, Hak Siibhanehu ve Te-
ala'dan ibaret olan kendi hakikatinin idrakine zevk ve vicdan tarikiyle sarf et.
Ta ki sen kendini ayn-i Hak bulasin ve hem de O'nu, cemf-i mevcudatda
ayn-i yakin ile mu§ahede edesin; ve taklfd ve iman veya ilim ve burhan ile
hasil ettigin Hakk'm vahdetini ve gayrin nefyini idrake kanaat etme; zfra
kurb ve vasl, gormek ve bulmaktir, bilmek ve anlamak degildir!" Imdi bu be-
yitte, ilim yolundan, vahdet-i hakikati bilmis. olan kimseye, kalb penceresi
acmasi tenbih buyurulur.

2397. ^fyahud hilmezsin hi, flunesin nuru, hkabdan hari$ olan gUne^in aksidir.

*$%&>

AHMED AVNl KONUK

Yahud, yeryuziindeki giine§in nuru, hicabdan haric. ve apa^ik olan giine-
§in aksi oldugunu bilmiyecek kadar gafilsin.

Bu beyt-i §enf, beyan-i gaflet icln bir misal-i haricfdir. Bunun tahtinda
mustetir olan ma'na budur ki, afitab-i hakiki olan Hakk'in nur-i sifat ve es-
masi, bu viicudat-i izafiyye ayfnesinde, o hicabsiz giines. gibi olan Zat-i mut-
lakindan aksedip durur. Sen ise bunu goremezsin; cunkii penceren agik de-
gildir; yalniz nur-i ma'kus olan mezahiri gdriirsiin.

2398. 'TZunun nurunu bilirsin ki, hayvan dahi cjordii. 'TSoyle olunca ni$in harm
indent uzerine ^kerremna" olsun?

viicud-i mutlakin nuru olan mezahiri ve e§yayi bilirsin ki, bunlan hay-
van dahi gordii ve kendi idraki kadar bildi. tmdi eger ben §ems-i hakikinin,
hayvanlar gibi yalniz nur-i ma'kusiinu goriip, hicabsiz olan kendini gdrmez-
sem, hayvanlar iizerine efdaliyetim ve mukerremiyetim nasil sabit olur? Ve
bu halim ile beni adem addedip }'^j-. '£/ '-&j (Isra, 1 7/70) ya'ni "Biz beni-
Adem'i miikerrem kildik" ayet-i kerimesinin ma'na-yi miimTinden hissem ve
nasibim nicm olsun?

2399. ^O^fur igine gark olarak gune§ gJbiyim; kendimi nurdan jarji etmeyi hil-
miyorum.

Bu beyt-i §erif Davud (a.s.) lisamndan olup, bilciimle enbiya ve kiimmel-i
evliyamn ahvaline §amildir. "Ben fena-yi mahz icindeyim ve §ems-i hakikat-
te fanfyim; O'nun nururia mustagrakim, Gune§ gibiyim, alem-i zulumati nur-
lara gark ederim. Binaenaleyh ben kendimi nurun zatindan fark edecek bir
halde degilim."

2400. O^amaz ve o halvet tarafina fliimem, muhakkak halka yol ia limi i$indir,
Bu beyandaki izahat 2391 numarah beyt-i §erifde gecti.

Olji&j ij\ iji jA <&*&- <~v~ ^^Pr ct^ **£ *^— ^'j ^" pjj fi

2401. n< Du cihan tlogru olmak i$in ejjri koyanm; ey pehlivan, hud' a harhi bu olur."

egXSf

MESNEVM SERIF SERHl / V. ClLT • MESNEVI-3 •

Enbiya ve onlann varisleri olan ehass-i evliya, hadd-i zatinda daimf na-
maz ve halvet igindedirler, namazdadirlar; giinkii vech-i Hak higbir an nazar-
lanndan gaib degildir. Halvettedirler, giinkii viicudat-i izafiyye, nazarlannda
ademdir ve zahir olan ancak Hak'dir. Binaenaleyh halktan halvettedirler. Hal
boyle iken, esrar-i fakfre muttali' olmak igin Davud (a.s.)m miihlet istemesi
ve namaz ve naivete gitmesi halinin hakikatine nazaran, egri bir hareket idi;
fakat bu egri hareketi halka ta'lfm igin yapti ve bu egri hareket bir hud'a ve
mekr harbi oldu.

Malum olsun ki, enbiya kendi mertebeleriyle zahir olsalar, halk onlardan
istifade edemez; zfra her bir isti'dadin, bu mertebenin hakayik ve maarifine
ve muamelatina tahammulii yoktur. Onun igin (S.a.v.) hazretleri buyururlar
ki: ^^ jjj J* ^Ui ^ j ^ju ^ui j_p 01 \iy\ *uVi **** j^> Ya'nf "Biz ma-
asjr-i enbiya, nasm mertebelerine inmekligimiz ve onlann akillan mikdan
uzerinesoylemekligimiz He emrolunduk." Ve Bayezfd-i Bistami (k.s.) hazret-
leri bu ma'naya binaen buyurmu§lardir ki: "Bizi bidayet-i siilukde goren ka-
mil ve muvahhid oldu; ve nihayet ve kemal mertebesine vusulden sonra go-
ren, nakis ve miilhid kaldi." Enbiya (aleyhimu's-selam)in hud'a harbi layi-
kiyla anla§ilmak igin, ashab-i fetanete faidesi olur iimfdi ile ber- vech-i atf ha-
kikatin beyamm da faideli gordiim:

Malum olsun ki, enbiyanm Allah'a da'veti, da'vet olunan igin mekrdir.
Zfra fk uLi jjd. ja j (Hadid, 57/4) ["Ve 0, nerede olursaniz olunuz sizinle
beraberdir."] ayet-i kenmesinde beyan buyuruldugu iizere "Biz nerede olur-
sa isek olahm, Hak daima bizim ile beraberdir." Binaenaleyh Hak bidayetde
bizde ma'dum degildir ki, biz nihayetde O'na da'vet olunahm. Ve biz mev-
cud oldukga, bizimle beraberdir, §u halde Hakk'a nasil da'vet oluruz? l§te
bunun igin Kur'an-i Kerfm'deki A J\ \^\ (Yusuf, 12/108) ["Ben Allah'a ga-
ginyorum"] hitabi ayn-i mekrdir; fakat (s.a.v.) Efendimizin emr-i Hak'la
ummetine olan hitabi "Allah'a basfret ve ilim iizerine da'vet ediniz" suretin-
de oldugundan, bu da'vet, Allah'dan Allah'a olur. Binaenaleyh zevk-i Mu-
hammedi iizere da'vet asla mekr degildir. Zfra Muhammedi'Ierin da'veti
Furkan'a degil, Kur'an'a ve cem'adir. Onun igin Nebiyy (a.s.) "Ala basfre-
tin" ya'nf "Basfret iizere" kaydiyla emrin kullfsi Allah'a mahsus oldugunu,
ya'ni onun suhudunda da'vet eden, da'vet olunan ve kendisine da'vet edi-
len hep bir §eyden ibaret bulundugu ve o §ey'-i vahidin muhtelif mertebeler-
de, birtakim mutekabil esma ile zahir oldugunu tenbih eyledi. Bu babda da-

<^g>

AHMED AVNi KONUK

ha ziyade tafsilat arzu eden zevat-i mustaidde Fususu'l-Hikem'deTass-tf^h
hf ye muracaat buyursun.

2402. "^Bir izin yoktur ve yoksa doker iiik; sir deryasindan toz hrpanr i&k?

"Settar olan Hak Teala hazretleri canibinden bir izin ve ruhsat yokttir ki,
ke§f ve §uhudumu ortaya ddkeyim. Eger ruhsat olsa idi, sir deryasnin ka'n-
ni agip toz kopanr, ya'ni gizli §eyleri asjkar eder idik."

2403. ^avui bu nesak uzere boyle soyler idi; halaikm akli yanmtj dmakis-
tedi.

Davud (a.s.) cihet-i velayetlerinden miinzel olan maaniyi bu minval uze- .
re boylece soyler idi ve bu atesfn maanf ve hakayiki beyan buyurmakla, hal-
kin dar olan akl-i maa§lannin yanmi§ olmasini murad buyurdu.

Bu beyanat-i aliyye her ne kadar Davud (a.s.) lisanindan ise de, cenab-i
Mevlana (r.a.) hazretleri bu kissa zimmnda kendilerine ve sair haiz-i hilafet-i
ilahiyye olan zevaM kiramin zevklerini beyan buyururlar.

2404. Dmdi onun yakasim arhasmdan birisi $ehti ki, onun birligincle §ek tut-
matn.

Davud (a.s.) esrar-i ilahiyyeyi izhar ve vahdet-i mutlaka makammdan
bahs edip, halayikin akl-i maasjannin yanmasini isterken, onun libas-i ve-
layetinin yakasim, hicab-i taayyun-i be§erisi arkasmdan birisi gekip, ah-
kam-i niibuwetine gekti ki, bir dahi Hak Siibhanehu ve Teala hazretleri
olup, O'nun birliginde asla §ekkim yoktur ve O'nun vahdet-i vucudu gSn
gibi zahirdir.

2405. DCenAine geldi, sozu kisa etti. ^udagi bagladi ve halvet-fjaha azm etti.

Davud (a.s.) velayeti mertebesinden, niibuvveti mertebesi ahkamina rii-
cu' edip velayetin fcabatindan olan sozleri kisa kesti ve agzini kapadi ve hai-
vet-gahina azm etti.

MESNEVf-I §ERfF §ERHl / V. ClLT • MESNEVf-3 •

Hak olan §eyin zahir olmasi if in Davud (a.s,) in halvete gitmesi

2406. Oiaptyi haalaili ve ondan soma acele mihrab ve dua-yt miistecab iarafi-
na gitti.

Davud (a.s.) agyar iizerine kapiyi kapadi ve istifaza-i envar igin, halvet-
hane-i esrarda oturdu. Levh-i mahfuzun niimunesi olan onun ayihe-i zamf-
rine hakayik-i mugayyebat suretleri muntabi' oldu. Dfger bir giinde hiikm
igin, mesned-i hiikumete isti'cal buyurdu. (Hiiseyin Harezmi §erhi'nden ter-
ciime) .

2407. Uiait ona tamamen qosteraigini aosierai, intikjimin lauiki iizerine vakij

Hak Teala hazretleri Davud (a.s.) a halvet-hanesinde gosterecegi esran
gosterdi ve bu gordugii sirra binaen, okiiz da'vasinda muddei ve miiddea-
aleyhden hangisinin aleyhine hiikm olunmak suretiyle intikama layik olaca-
gma vakif oldu.

-b\ij cJu^ j^d, ^j'^ u^ Jj-UI 0Lv*> <Uaj«- j^-i* jjj

2408. 'Diger cjiinde huiun hasimlar cjeldiler, r Davu<l ^iPeygamherin huzurunda
saf vurdular.

2409. Uxezalih o maceralar tekrar gitti. o miiddei hemen tesni-i azvrn vurdu.
[2418] v ' y

Huzur-i Davud (a.s.) da fakir dua edip de okiiz kendine geldigini ve okiiz
sahibi de dua ile okiiz fakfrin mail olamayacagini yukanda gecen tafsflat da-

6 c£p?

JgK^ AHMED AVNl KONUK

iresinde beyan ettiler ve muddei olan okiiz sahibi derhal fakfre azim ta'n ve
te§nf etmege ba§ladi. Zira Davud (a.s.)in hukmii kendi lehine olacagma ta-
mamiyle kanaati var idi.

C=~

c^a